Lech Gąsiorkiewicz. Ryzyko działalności finansowej zakładów ubezpieczeń

Transkrypt

1 Lech Gąsiorkiewicz Ryzyko działalności finansowej zakładów ubezpieczeń Problematyka ryzyka działalności ubezpieczeniowej nabiera coraz większego znaczenia, zwłaszcza w związku z planowanym wdrożeniem nowej koncepcji wypłacalności zakładów ubezpieczeń (Solvency II), opartej na szacowaniu ryzyka. W literaturze spotkać można coraz więcej publikacji poświęconych temu zagadnieniu. Jedną z nich jest niniejszy artykuł. W ramach opracowania przedstawiono specyfikę działalności ubezpieczeniowej, która pociąga za sobą określone ryzyko, niewystępujące w działalności innych podmiotów gospodarczych, a następnie skupiono uwagę na ryzyku związanym z gospodarką finansową zakładów ubezpieczeń. Dokonano identyfikacji ryzyka wiążącego się z poszczególnymi obszarami działalności finansowej zakładów ubezpieczeń oraz przedstawiono możliwości jego ograniczania. Słowa kluczowe: działalność finansowa zakładów ubezpieczeń, ryzyko zakładów ubezpieczeń, ryzyko działalności finansowej zakładów ubezpieczeń, identyfikacja ryzyka, ograniczanie ryzyka, zarządzanie ryzykiem. Wprowadzenie Działalność finansowa zakładów ubezpieczeń ma swoją odrębność. W zakładach ubezpieczeń (rysunek nr 1) w odróżnieniu od innych podmiotów gospodarczych występuje odwrócony cykl produkcyjny (najpierw osiągane są przychody składki, zaś później ponoszone są koszty odszkodowania/świadczenia).

2 Rysunek nr 1. Cykl produkcyjny zakładów ubezpieczeń i innych podmiotów Przychody Zakłady ubezpieczeń Koszty Koszty Inne podmioty Przychody Źródło: L. Gąsiorkiewicz, Zarządzanie gospodarką finansową zakładów ubezpieczeń. Ujęcie procesowe, Poltext, Warszawa 2014, s. 16. Przychody (strumienie zasilające) zakładów ubezpieczeń mają charakter deterministyczny, zaś koszty (odpływ środków), zwłaszcza związane z wypłatą odszkodowań i świadczeń, mają charakter stochastyczny. Ich losowość dotyczy zarówno momentu wystąpienia zdarzenia pociągającego za sobą konieczność wypłaty odszkodowania bądź świadczenia, jak i wysokości odszkodowania bądź świadczenia. Podstawowym przychodem zakładów ubezpieczeń są składki ubezpieczeniowe stanowiące udział ubezpieczających w tworzeniu funduszu, który służy pokryciu należnych odszkodowań i świadczeń związanych z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej. Osiągając znaczne przychody ze składek ubezpieczeniowych, zakłady ubezpieczeń realizują działalność inwestycyjną (lokacyjną), mającą na celu z jednej strony zabezpieczenie środków na wypłatę odszkodowań i świadczeń, z drugiej zaś maksymalizację stopy zwrotu z kapitału zainwestowanego przez właścicieli zakładu ubezpieczeń. Poza odwróconym cyklem produkcyjnym specyficznymi cechami działalności finansowej zakładów ubezpieczeń są: niematerialny charakter produktu ubezpieczeniowego (obietnica wypłaty odszkodowania/świadczenia w przypadku zajścia zdarzenia losowego przewidzianego w umowie ubezpieczenia), mało precyzyjnie przewidywalne rozmiary przepływów finansowych, trudność dokładnego ustalenia faktycznego stanu majątku i zobowiązań,

3 stosowanie szczególnych narzędzi finansowych (np. rezerwy technicznoubezpieczeniowe, franszyza, udział własny, reasekuracja), szczególna rola środków własnych, silne powiązanie finansowe aktywów i pasywów 1. Działalność finansowa zakładów ubezpieczeń w istotny sposób związana jest z: zawieraniem umów ubezpieczenia i poborem składek ubezpieczeniowych (przychody), odszkodowaniami/świadczeniami (koszty i zobowiązania), rozliczeniami ze sprawcami wypadków (roszczenia regresowe), rozliczeniami z pośrednikami ubezpieczeniowymi, rozliczeniami z tytułu reasekuracji i koasekuracji, tworzeniem rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, prowadzeniem działalności lokacyjnej, pomiarem wyniku technicznego 2. Specyfika działalności finansowej zakładów ubezpieczeń powoduje, że w przedsiębiorstwach tych mamy do czynienia z ryzykiem, które nie jest spotykane w innych podmiotach. W literaturze przedmiotu istnieje szereg definicji pojęcia ryzyka 3. Z punktu widzenia niniejszego opracowania najbardziej przydatne są dwa określenia ryzyka sformułowane w pracy pod redakcją K. Jajugi 4 : 1. Ryzyko rozumiane negatywnie (ryzyko jako zagrożenie); w tym ujęciu ryzyko oznacza możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego efektu. 1 Por. L. Gąsiorkiewicz, Zarządzanie gospodarką finansową zakładów ubezpieczeń. Ujęcie procesowe, Poltext, Warszawa 2014, s. 17; J. Lisowski, Specyfika gospodarki finansowej ubezpieczycieli kredytu kupieckiego w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2010, s L. Gąsiorkiewicz, op. cit., s. 17, Por. K.H. Borch, The Theory of Risk, Journal of Finance 1973, June; D. Dickinson, Insurance Risk and Ruin. Cambrigde University Press, Cambridge 2010; K. Jajuga (red.), Zarządzanie ryzykiem, PWN, Warszawa 2007; T.T. Kaczmarek, Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne, Difin, Warszawa 2005; F.H. Knight, Uncertainty and Profit, Houghton Miffin Company, Boston and New York 1921; E. Kowalewski, Ryzyko ubezpieczeniowe podstawowe pojęcia i terminologie, Prawo Asekuracyjne 1996, nr 2; J. Michalak, Refleksje nad pojęciem ryzyka, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2004, nr 1; W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002; W. Tarczyński, M. Mojsiewicz, Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa 2001; E.J. Vaughan, Risk Management, John Wiley and Sons, New York 1997; C.A. Williams, M.L. Smith, P.C. Young, Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia, PWN, Warszawa 2002; A.H. Willet, The Economic Theory of Risk and Insurance, The University of Pennsylvania Press, Philadelphia Por. K. Jajuga (red.), Zarządzanie ryzykiem, PWN, Warszawa 2007, s. 13.

4 2. Ryzyko rozumiane neutralnie (ryzyko jako zagrożenie i szansa); w tym ujęciu ryzyko oznacza możliwość uzyskania efektu różniącego się od oczekiwanego. Zarządzanie ryzykiem podmiotu to podejmowanie decyzji i realizacja działań prowadzących do osiągnięcia przez ten podmiot akceptowanego poziomu ryzyka 5. Zarządzanie ryzykiem podmiotu (w uproszczeniu) obejmuje następujące etapy: 1. Identyfikacja ryzyka. 2. Pomiar ryzyka. 3. Sterowanie ryzykiem. 4. Monitorowanie i kontrola ryzyka. Poniżej przedstawiono problematykę identyfikacji ryzyka, polegającą na określeniu rodzaju ryzyka, na które narażona jest działalność finansowa zakładów ubezpieczeń. Działalność ubezpieczeniowa związana jest z dwoma rodzajami ryzyka przedstawionymi na rysunku nr 2. Rysunek nr 2. Ryzyko działalności ubezpieczeniowej Ryzyko działalności ubezpieczeniowej Ryzyko przedmiotu ubezpieczenia Ryzyko działalności zakładu ubezpieczeń Źródło: L. Gąsiorkiewicz, Finanse zakładów ubezpieczeń majątkowych. Teoria i praktyka, C.H. Beck, Warszawa 2009, s Ryzyko związane z działalnością zakładu ubezpieczeń wynika zarówno z czynników związanych z jego otoczeniem (np. czynniki makroekonomiczne, regulacje prawne dotyczące działalności ubezpieczeniowej, rozwój rynku ubezpieczeniowego, rozwój rynku finansowego, poziom świadomości ubezpieczeniowej, przestępczość ubezpieczeniowa), jak też z wewnętrznych uwarunkowań działalności (np. działalność związana z zawieraniem umów ubezpieczenia, działalność związana z likwidacją szkód i ustalaniem wysokości

5 odszkodowań/świadczeń, działalność lokacyjna, działalność reasekuracyjna, tworzenie i rozwiązywanie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych). W działalności zakładu ubezpieczeń wyróżnić można następujące, przedstawione na rysunku nr 3, rodzaje ryzyka. Rysunek nr 3. Ryzyko działalności zakładu ubezpieczeń Ryzyko działalności zakładu ubezpieczeń Ryzyko techniczne Ryzyko finansowe Ryzyko ogólne Źródło: L. Gąsiorkiewicz, Finanse zakładów ubezpieczeń majątkowych. Teoria i praktyka, C.H. Beck, Warszawa 2009, s Ryzyko techniczne dotyczy zagrożeń związanych z technicznymi elementami działalności ubezpieczeniowej, które ściśle wiążą się z konkretnym działem ubezpieczeń (ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia majątkowe i pozostałe osobowe). Ryzyko finansowe powiązane jest z działalnością finansową zakładów ubezpieczeń. Ryzyko ogólne obejmuje szereg różnych rodzajów ryzyka, wspólnych dla wszystkich podmiotów gospodarczych (np. ryzyko zarządcze, ryzyko regulacyjne, ryzyko klienta). Przedmiotem dalszych rozważań jest ryzyko finansowe, rozumiane jako możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego efektu. Ryzyko to może być w przypadku zakładów ubezpieczeń rozpatrywane w trzech obszarach jako: ryzyko aktywów i pasywów, ryzyko technicznego rachunku ubezpieczeń (technicznego wyniku ubezpieczeń) oraz ryzyko ogólnego rachunku zysków i strat (wyniku finansowego). 1. Ryzyko w obszarze aktywów i pasywów zakładów ubezpieczeń Ryzyko aktywów i pasywów zakładów ubezpieczeń przedstawia rysunek nr 4. 5 Ibidem, s. 15.

6 Rysunek nr 4. Ryzyko w obszarze aktywów i pasywów zakładów ubezpieczeń Ryzyko współzależności aktywów i pasywów Ryzyko kapitałów własnych Ryzyko lokat Kapitał własny Lokaty Ryzyko należności Rezerwy technicznoubezpieczeniowe Ryzyko rezerw technicznoubezpieczeniowych Należności Ryzyko innych składników aktywów Inne składniki aktywów Zobowiązania Ryzyko zobowiązań Źródło: Opracowanie własne.

7 Ryzyko aktywów i pasywów dotyczy najistotniejszych ich składników, tj. lokat, należności, innych składników aktywów, kapitału własnego, rezerw technicznoubezpieczeniowych, zobowiązań, a także współzależności (relacji) aktywów i pasywów Ryzyko współzależności aktywów i pasywów Ryzyko współzależności aktywów i pasywów dotyczy niedopasowania aktywów i pasywów zakładu ubezpieczeń. Ryzyko niedopasowania aktywów i pasywów związane jest z przepływami finansowymi wynikającymi z zainwestowanych aktywów zakładu ubezpieczeń, które mogą okazać się niewystarczające do pokrycia zobowiązań finansowych. Przykładowymi możliwościami ograniczania tego ryzyka są: stałe monitorowanie poziomu oraz struktury aktywów i pasywów zakładu ubezpieczeń, polityka inwestycyjna mająca na celu dopasowanie aktywów zakładu ubezpieczeń do jego zobowiązań, strategie dostosowujące profil ryzyka inwestycyjnego do profilu ryzyka zobowiązań wobec ubezpieczonych, sprawna windykacja należności zakładu ubezpieczeń Ryzyko lokat Składowymi ryzyka lokat są: ryzyko stopy procentowej, ryzyko kredytowe, ryzyko płynności rynkowej, ryzyko walutowe, ryzyko inflacji, ryzyko reinwestowania, ryzyko rynkowe, ryzyko polityczne, ryzyko deprecjacji aktywów, ryzyko koncentracji aktywów oraz ryzyko zarządzania 6. Ryzyko stopy procentowej związane jest ze zmianami stóp procentowych na rynku, które to zmiany powodują wahania dochodów oraz zmiany wartości instrumentów opartych na stopach procentowych. Ryzyko to można przykładowo ograniczać przez: ciągły monitoring zmienności stóp procentowych, dobór odpowiednich technik inwestycyjnych, ustawowe ograniczenia dotyczące możliwości inwestycyjnych zakładów ubezpieczeń. 6 Por. L. Gąsiorkiewicz, Finanse zakładów ubezpieczeń majątkowych. Teoria i praktyka, C.H. Beck. Warszawa 2009.

8 Ryzyko kredytowe związane jest z możliwością niewykonania przez kontrahenta zobowiązań umownych. Przykładowe możliwości ograniczania tego ryzyka to: dywersyfikacja inwestowanych aktywów według instrumentów inwestycyjnych i kredytobiorców, ustawowe ograniczenia dotyczące możliwości inwestycyjnych zakładów ubezpieczeń, stałe monitorowanie działalności finansowej kredytobiorców, kwalifikacje i doświadczenie pracowników w zakresie oceny kredytowej. Ryzyko płynności rynkowej wiąże się z posiadaniem instrumentów, których rynek zbytu jest mało płynny i które w związku z tym bardzo trudno sprzedać po oczekiwanej cenie. Przykładowymi sposobami ograniczania tego ryzyka mogą być: polityka inwestycyjna ukierunkowana na płynność, stałe monitorowanie wysokości wypłacanych odszkodowań/świadczeń w stosunku do utrzymywanych środków pieniężnych, opracowanie planów awaryjnych na wypadek kryzysu w zakresie płynności. Ryzyko walutowe związane jest ze zmianami kursów walutowych; z powodu ich zmian stopy zwrotu wyrażone w dwóch różnych walutach nie są sobie równe. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: stały monitoring zmienności kursów walutowych, opracowanie i stosowanie odpowiednich technik inwestycyjnych uwzględniających zmiany kursów walutowych. Ryzyko inflacji występuje w sytuacji, gdy na skutek inflacji dochodzi do zmiany siły nabywczej pieniądza. Ryzyko to można ograniczać przez stałe monitorowanie czynników makroekonomicznych i tendencji ich zmian. Ryzyko reinwestowania pojawia się w sytuacji, gdy środki pochodzące z dokonanej już inwestycji w instrument finansowy są reinwestowane w instrument o niższej stopie procentowej. Ryzyko to może być ograniczane poprzez stałe monitorowanie czynników makroekonomicznych i tendencji ich zmian. Ryzyko rynkowe występuje głównie na rynku akcji i związane jest z faktem zależności cen akcji od ogólnej sytuacji na rynku. Przykładowymi możliwościami ograniczania tego ryzyka są: stałe monitorowanie czynników makroekonomicznych i tendencji ich zmian, dywersyfikacja instrumentów finansowych, wykorzystanie modeli finansowych do pomiaru, monitorowania i zarządzania ryzykiem.

9 Ryzyko polityczne wynika z decyzji władz, które mają wpływ na instrumenty finansowe będące w posiadaniu zakładu ubezpieczeń. Brak praktycznych możliwości ograniczania tego ryzyka z uwagi na trudność jego przewidzenia. Ryzyko deprecjacji aktywów związane jest ze spadkiem wartości aktywów zakładu ubezpieczeń w wyniku niekorzystnych zmian na rynku (np. spadek cen nieruchomości, odmowa wykupu aktywów). Ryzyko to może być ograniczane poprzez: dywersyfikację inwestycji, stałe monitorowanie sytuacji finansowej wierzycieli. Ryzyko koncentracji aktywów wiąże się z inwestowaniem aktywów w zbyt wąskim zakresie w porównaniu z dostępnymi na rynku instrumentami finansowymi. Ryzyko to można ograniczać przez dywersyfikację podmiotów i instrumentów inwestycyjnych, w które czynione są inwestycje. Ryzyko zarządzania związane jest z błędami wynikającymi ze złego zarządzania działalnością lokacyjną. Przykładowe możliwości ograniczania tego ryzyka to: opracowanie i stosowanie regulaminu działalności inwestycyjnej, dobór kadry o wysokich kwalifikacjach Ryzyko należności Składowymi ryzyka należności są: ryzyko niewypłacalności reasekuratora oraz ryzyko należności od ubezpieczonych i pośredników ubezpieczeniowych. Ryzyko niewypłacalności reasekuratora związane jest z możliwością niewypłacalności reasekuratora. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: dywersyfikację reasekuratorów, stałe monitorowanie sytuacji finansowej reasekuratorów, prowadzenie działań windykacyjnych w stosunku do reasekuratorów. Ryzyko należności od ubezpieczonych jest związane z trudnością windykacji składek ubezpieczeniowych od ubezpieczonych. Ryzyko to można ograniczać przez: stałe monitorowanie opłacania składek ubezpieczeniowych, prowadzenie działań windykacyjnych w stosunku do ubezpieczonych. Ryzyko należności od pośredników ubezpieczeniowych wiąże się z trudnością windykacji składek ubezpieczeniowych od pośredników ubezpieczeniowych. Przykładowe możliwości ograniczania tego ryzyka to: opracowanie i stosowanie zasad rozliczania z pośrednikami ubezpieczeniowymi,

10 stałe monitorowanie rozliczeń z pośrednikami ubezpieczeniowymi, prowadzenie działań windykacyjnych w stosunku do pośredników ubezpieczeniowych Ryzyko innych składników aktywów Ryzyko innych składników aktywów związane jest z niemożliwością wywiązania się z zobowiązań zakładu ubezpieczeń z powodu braku środków pieniężnych. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: stałe monitorowanie zobowiązań zakładu ubezpieczeń, skuteczną windykację należności, utrzymywanie poziomu środków pieniężnych niezbędnego do regulowania zobowiązań, dywersyfikację portfela inwestycyjnego, umożliwiającą w razie potrzeby szybki dopływ środków pieniężnych Ryzyko kapitałów własnych Składowymi ryzyka kapitałów własnych są: ryzyko dostępności kapitału, ryzyko zysków, ryzyko wiarygodności kredytowej oraz ryzyko spójności zasad księgowych. Ryzyko dostępności kapitału wiąże się z tym, że wykorzystywane do tej pory źródła pozyskiwania kapitałów mogą nie być dostępne w przyszłości. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: zatrzymanie w zakładzie ubezpieczeń wypracowanych zysków, zachowawcze i odpowiednio dopasowane rodzaje ryzyk objętych ubezpieczeniami, wprowadzenie i stosowanie metod rzetelnego zarządzania kapitałem. Ryzyko zysków związane jest ze spadkiem przychodów lub wzrostem kosztów, co może doprowadzić do zmniejszenia zysków jako źródła zwiększenia kapitału. Ryzyko to można ograniczać przez odpowiednie zarządzanie finansami, pozwalające realistycznie przewidywać przyszłe przychody i koszty. Ryzyko wiarygodności księgowej jest związane z tym, że sprawozdanie finansowe, które sporządza zakład ubezpieczeń, może nie być dokładnym odzwierciedleniem jego sytuacji kapitałowej. Przykładowe możliwości ograniczania tego ryzyka to: rzetelne praktyki wewnętrzne w zakresie rozliczeń finansowych, korzystanie z usług uznanych firm audytorskich.

11 Ryzyko spójności zasad księgowych wiąże się z różnorodnością uregulowań sprawozdawczości finansowej, które musi uwzględniać zakład ubezpieczeń. Ryzyko to może być ograniczane poprzez rzetelne procedury wewnętrzne, zapewniające odpowiednie stosowanie standardów rachunkowości. 1.6 Ryzyko rezerw techniczno-ubezpieczeniowych Składowymi ryzyka rezerw techniczno-ubezpieczeniowych są: ryzyko ubezpieczonego ryzyka, ryzyko błędnej kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz ryzyko prawne. Ryzyko ubezpieczonego ryzyka związane jest z tym, że przyszłe roszczenia mogą przekroczyć poziom odszkodowań/świadczeń przewidywany w momencie wyceny składek. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: reasekurację ubezpieczonych ryzyk, dywersyfikację ubezpieczonych ryzyk w celu przeciwdziałania nadmiernej koncentracji wokół jednego podmiotu lub obszaru, zawieranie, w przypadku wysokich ryzyk, umów z innymi zakładami ubezpieczeń, rzetelne praktyki w zakresie wyceny umów ubezpieczenia i likwidacji szkód. Ryzyko błędnej kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych wiąże się z oszacowaniem rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na poziomie niewystarczającym do spełnienia zobowiązań wynikających z zawartych umów ubezpieczenia. Możliwości ograniczania tego ryzyka to: uwzględnianie przy kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych marginesu bezpieczeństwa mającego zabezpieczyć przed niekorzystnymi zmianami czynników kształtujących wysokość zobowiązań wobec ubezpieczonych, rzetelne metody kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Ryzyko prawne związane jest z interpretacją umów ubezpieczenia w sposób rozszerzający zakres rodzajów ryzyka objętych umowami poza zakres przewidywany przez zakład ubezpieczeń. Ryzyko to można ograniczać przez rzetelne opracowanie umów ubezpieczenia i ogólnych warunków ubezpieczenia Ryzyko zobowiązań Składowymi ryzyka zobowiązań są: ryzyko koncentracji zobowiązań oraz ryzyko wystąpienia katastrofy.

12 Ryzyko koncentracji zobowiązań związane jest ze zbytnim skupieniem ubezpieczonych wokół poszczególnych produktów i podmiotów ubezpieczenia. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: reasekurację, dywersyfikację ubezpieczeń według produktów i podmiotów. Ryzyko wystąpienia katastrofy wiąże się z wystąpieniem zdarzeń o charakterze wyjątkowym, powodujących szkody o dużej wysokości. Ryzyko to można ograniczać przez: reasekurację, tworzenie rezerw na ryzyko katastrof, dywersyfikację geograficzną ubezpieczeń, opracowanie i stosowanie modeli finansowych do pomiaru narażenia na ryzyko i szacowania szkód wynikających z różnych scenariuszy, zawieranie umów ubezpieczenia z innymi zakładami ubezpieczeń. 2. Ryzyko w obszarze technicznego rachunku ubezpieczeń Ryzyko w obszarze technicznego rachunku ubezpieczeń, rozumiane jako możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego wyniku technicznego ubezpieczeń, przedstawia rysunek nr 5. Rysunek nr 5. Ryzyko w obszarze technicznego rachunku ubezpieczeń* Składki Ryzyko składki Odszkodowania i świadczenia Ryzyko odszkodowań i świadczeń Koszty działalności ubezpieczeniowej Ryzyko kosztów działalności ubezpieczeniowej

13 * Na rysunku przedstawiono tylko te pozycje, których ryzyko najbardziej oddziałuje na wynik techniczny. Rysunek dotyczy ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych (w przypadku ubezpieczeń na życie w technicznym rachunku ubezpieczeń wykazywane są także przychody i koszty działalności lokacyjnej). Źródło: Opracowanie własne Ryzyko składki Składowymi ryzyka składki są: ryzyko produktu, ryzyko wyceny składki, ryzyko ubezpieczeniowe oraz ryzyko błędnej prognozy dotyczącej wysokości zebranej składki. Ryzyko produktu związane jest ze sprzedażą produktu, który nie spełnia wymagań i potrzeb klientów, nie jest zgodny z prawem i regulacjami, generuje dodatkowe ryzyka (dla zakładu ubezpieczeń i jego klientów) lub nie ma dostatecznego wsparcia w procesach zachodzących w zakładzie ubezpieczeń. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: stały monitoring potrzeb i wymagań klientów, przestrzeganie zgodności opracowywanych produktów z prawem i stosownymi regulacjami, doskonalenie organizacji zakładu ubezpieczeń w kierunku wsparcia sprzedaży produktów. Ryzyko wyceny składki wiąże się z niewłaściwą kalkulacją składek ubezpieczeniowych, spowodowaną błędnym oszacowaniem kosztów w okresie obowiązywania umowy ubezpieczenia. Ryzyko to można ograniczać przez rzetelną wycenę produktów ubezpieczeniowych, odzwierciedlającą prognozowane koszty, które mogą wystąpić w związku z zawartymi umowami ubezpieczenia. Ryzyko ubezpieczeniowe związane jest z tym, że klasyfikacja ryzyka przy zawarciu umowy ubezpieczenia może nie być adekwatna do wysokości składki oraz warunków umowy ubezpieczenia. Możliwości ograniczania tego ryzyka to: rzetelnie opracowane standardy wewnętrzne wyceny ryzyka, monitoring po wydaniu polisy, w celu aktualizacji ocen wewnętrznych przestrzegania ustanowionych standardów. Ryzyko błędnej prognozy dotyczącej wysokości zebranej składki jest związane z podejmowaniem niekorzystnych lub błędnych decyzji w planie finansowym dotyczącym wysokości składki, a także ze zmianami w otoczeniu zewnętrznym i niewłaściwą reakcją na te zmiany. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: stałe monitorowanie sytuacji rynkowej w zakresie potrzeb ubezpieczeniowych,

14 ciągłe monitorowanie produktów (i ich cen) innych uczestników rynku ubezpieczeniowego, opracowywanie nowych produktów, doskonalenie metod planistycznych związanych z prognozowaniem wysokości zebranej składki Ryzyko odszkodowań i świadczeń Składowymi ryzyka odszkodowań i świadczeń są: ryzyko przebiegu szkód oraz ryzyko błędnej prognozy dotyczącej wysokości wypłacanych odszkodowań/świadczeń. Ryzyko przebiegu szkód związane jest z fluktuacją w rozkładzie częstotliwości i wysokości szkód z ubezpieczanych zdarzeń. Ryzyko to może być ograniczane poprzez stały monitoring rozkładu częstotliwości w wysokości szkód z ubezpieczanych ryzyk oraz podejmowanie stosownych działań w tym zakresie. Ryzyko błędnej prognozy dotyczącej wysokości wypłacanych odszkodowań/świadczeń wiąże się z podejmowaniem niekorzystnych lub błędnych decyzji w planie finansowym w zakresie wypłaconych odszkodowań/świadczeń. Sposobami ograniczania tego ryzyka mogą być: stałe monitorowanie sytuacji w zakresie wypłacanych odszkodowań/świadczeń, ciągłe doskonalenie procesu likwidacji szkód, doskonalenie metod planistycznych związanych z prognozowaniem wysokości wypłaconych odszkodowań/świadczeń Ryzyko kosztów działalności ubezpieczeniowej Składowymi ryzyka kosztów działalności ubezpieczeniowej są: ryzyko kosztów akwizycji oraz ryzyko kosztów administracyjnych. Ryzyko kosztów akwizycji związane jest z podejmowaniem niekorzystnych lub błędnych decyzji w planie finansowym w zakresie kosztów akwizycji. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: ciągłą analizę zmian poziomu oraz zmienności kosztów akwizycji zakładu ubezpieczeń, ciągłą analizę rynkowego poziomu kosztów akwizycji i podejmowanie stosownych decyzji w zakresie kosztów akwizycji,

15 doskonalenie metod planistycznych związanych z prognozowaniem wysokości kosztów akwizycji. Ryzyko kosztów administracyjnych wiąże się z podejmowaniem niekorzystnych lub błędnych decyzji w zakresie kosztów administracyjnych. Ryzyko to można ograniczać przez: ciągłą analizę zmian poziomu oraz zmienności kosztów administracyjnych zakładu ubezpieczeń, udoskonalanie organizacji zakładu ubezpieczeń w celu ograniczania kosztów administracyjnych, doskonalenie metod planistycznych związanych z prognozowaniem wysokości kosztów administracyjnych. 3. Ryzyko w obszarze ogólnego rachunku zysków i strat Ryzyko w obszarze ogólnego rachunku zysków i strat, rozumiane jako możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego wyniku finansowego zakładu ubezpieczeń, przedstawia rysunek nr 6. Rysunek nr 6. Ryzyko w obszarze ogólnego rachunku zysków i strat zakładu ubezpieczeń* Przychody z lokat Ryzyko przychodów z lokat Koszty działalności lokacyjnej Ryzyko kosztów działalności lokacyjnej * Na rysunku przedstawiono tylko te pozycje, których ryzyko najbardziej oddziałuje na wynik finansowy. Rysunek dotyczy ubezpieczeń majątkowych i pozostałych. Źródło: Opracowanie własne.

16 3.1 Ryzyko przychodów z lokat Ryzyko przychodów z lokat dotyczy ryzyk lokat przedstawionych w punkcie 1.2, a ponadto obejmuje ryzyko błędnej prognozy w zakresie szacowanych przychodów z lokat. Ryzyko błędnej prognozy w zakresie szacowanych przychodów z lokat związane jest z podejmowaniem niekorzystnych lub błędnych decyzji w planie finansowym w zakresie przychodów z lokat. Ryzyko to może być ograniczane poprzez: stałe monitorowanie sytuacji i zmienności warunków rynkowych oraz wysokości przychodów z lokat zakładu ubezpieczeń, ciągłe doskonalenie procesu działalności lokacyjnej zakładu ubezpieczeń, doskonalenie metod planistycznych związanych z prognozowaniem wysokości przychodów z lokat. 3.2 Ryzyko kosztów działalności lokacyjnej Ryzyko kosztów działalności lokacyjnej dotyczy błędnej prognozy w zakresie szacowanych kosztów działalności lokacyjnej. Ryzyko błędnej prognozy przy szacowaniu kosztów działalności lokacyjnej wiąże się z podejmowaniem niekorzystnych lub błędnych decyzji w planie finansowym w zakresie kosztów działalności lokacyjnej. Ryzyko to można ograniczać przez: stałe monitorowanie sytuacji i zmienności warunków rynkowych oraz wysokości kosztów działalności lokacyjnej zakładu ubezpieczeń, ciągłe doskonalenie procesu działalności lokacyjnej zakładu ubezpieczeń, doskonalenie metod planistycznych związanych z prognozowaniem wysokości kosztów działalności lokacyjnej. Podsumowanie Problematyka ryzyka w działalności ubezpieczeniowej jest zagadnieniem znacznie bardziej skomplikowanym niż w przypadku innych rodzajów działalności gospodarczej. W zakładach ubezpieczeń poza ryzykiem związanym z ich działalnością mamy do czynienia z udzielaniem ochrony ubezpieczeniowej, czyli z działaniem polegającym na przejmowaniu za określoną cenę w postaci składki określonych ryzyk, a następnie wypłacaniu odszkodowań/świadczeń w przypadku realizacji tych ryzyk. W przeprowadzonych w niniejszym opracowaniu rozważaniach pominięto zagadnienia związane z problematyką ryzyk przyjmowanych do ubezpieczenia, a skupiono się jedynie na tym fragmencie

17 działalności zakładów ubezpieczeń, którym jest ich działalność finansowa. Przeprowadzona identyfikacja ryzyka działalności finansowej zakładów ubezpieczeń wskazuje na dużą różnorodność tego ryzyka. Przedstawione przykładowe możliwości ograniczania poszczególnych jego składowych mogą stanowić przyczynek do dalszych prac, które pozwolą na jego ograniczanie. Wskazując na wybrany fragment działalności ubezpieczeniowej, jakim jest działalność finansowa, należy podkreślić, że w obecnych warunkach istnieje pilna potrzeba podjęcia prac nad kompleksowym podejściem do problematyki ryzyka działalności ubezpieczeniowej, łączącym zarówno zagadnienia ryzyka działalności zakładów ubezpieczeń, jak też ryzyka przyjmowanego do ubezpieczenia. Przegląd dotychczasowej literatury przedmiotu wskazuje, że na rynku wydawniczym brak jest takiego opracowania, a istniejące prace odnoszą się jedynie do poszczególnych fragmentów zagadnienia. Summary of the article Risk pertaining to the financial activity of insurance companies Risk faced by the insurance activities draws increasing attention with the planned introduction of the new risk sensitive solvency standard of Solvency II.The paper discusses specific features of the insurance business model and reviews its specific risks.it focuses its special attention on the risk posed to the finacials of the insurance undertakings.it identifies risk associated with individual areas of financial exposure of the insurance companies and assesses the possibilities of its mitigation. Keywords: financial market activity of insurance company, risk management, risk identification, risk mitigation. Dr inż. Lech Gąsiorkiewicz, Zakład Finansów i Zarządzania Ryzykiem Wydziału Zarządzania Politechniki Warszawskiej.