Teorie i doświadczenia

Transkrypt

1 Teorie i doświadczenia

2 Rodzaje cyklicznych wahań koniunktury Teorie kryzysów Przyczyny współczesnego kryzysu Mechanizm kryzysu w USA Które teorie wyjaśniają współczesny kryzys?

3 Cykle koniunkturalne. Klasyfikacja Klasyczne cykle: kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit Cykle większe Juglara ok. 8-letnie Cykle mniejsze (Kitchina) trwające 40 miesięcy Cykle budowlane lat Długie fale Kondratiewa Współczesne cykle: ożywienie, recesja

4 Długie cykle Kondratiewa Pierwsza fala Kondratiewa trwała od końca XVIII wieku do połowy wieku XIX. ( maszyna parowa, mechaniczne krosna, dynamizacja podziału pracy, szybki rozwój miast i powstanie nowych klas społecznych). Druga fala rozpoczęła się w połowie XIX wieku i był to okres, w którym szczególną rolę odegrała produkcja stali, rozwój kolei i masowej produkcji. W trzeciej fali motorami rozwoju były elektryczność i chemia. Nikolai Dmitriyevich Kondratiev Czwarta fala, która w USA rozpoczęła się po Wielkim Kryzysie w latach trzydziestych, opierała się na motoryzacji. Piąta fala rozpoczęła się w latach siedemdziesiątych XX wieku, a jej siłą napędową jest informatyka. W tej fali po raz pierwszy rozwój gospodarczy nie opiera się na wykorzystaniu surowców, lecz wartości pozamaterialnych, takich jak prawa autorskie, wynalazcze, patenty itp.

5 Egzogeniczne i endogeniczne Pieniężne i niepieniężne Niedostateczny popyt czy przeinwestowanie W. S. Jevons: Plamy na słońcu a cykl, czynniki psychologiczne Hawtrey: elastyczna podaż pieniądza Szkoła austriacka: przeinwestowanie wskutek elastycznej podaży pieniądza J. M. Keynes: niedostateczny popyt, znaczenie popytowego efektu inwestycji Przyczyny kryzysu tkwią w samej logice gospodarki związane są z funkcjonowaniem systemu pieniężnego, bądź mechanizmami podziału Schumpeter: innowacje cykl cena postępu Teorie realnego cyklu Kydland i Prescott Przeinwestowanie: nadmierne inwestycje, struktura produkcji niedostosowana do podziału dochodu na konsumpcje i inwestycje

6 CZYNNIKI ZMIAN Zewnętrzne (przyroda, wojny, przemiany ustrojowe) Wewnętrzne Zmiany gustów i zasobów (mają charakter ciągły, dostosowania bez zakłóceń) Innowacje (nowe produkty, metody, rynki, źródła surowców, nowa organizacja produkcji) powodują twórcze niszczenie PODSTAWOWE ELEMENTY ROZWOJU Innowacje (wynalazek wdrożenie naśladownictwo) Przedsiębiorczość jako funkcja czyli realizacja innowacji i kreowanie rozwoju Kredyt W stanie równowagi nie ma zysku

7 Innowacja Zastosowanie dzięki przedsiębiorcom i kredytowi Mechanizm kreacji kredytu jednym z głównych wyróżników kapitalizmu. Dzięki kreacji kredytu S nie warunkują finansowania I Ekspansja Naśladownictwo upowszechnienie zastosowania Wzrost cen przesunięcia w strukturze produkcji od dóbr konsumpcyjnych do produkcyjnych wymuszone oszczędności od I do S Efekty podażowe Ekspansja obejmuje nowe działy wzrost podaży obniżenie cen spłata kredytów system bankowy wchłania nadwyżkę pieniądza okres przystosowania do równowagi, ceny przystosowują się do nowej struktury i poziomu kosztów

8 Kapitalizm, socjalizm demokracja, 1942 Zanik ekonomicznych i społecznych funkcji przedsiębiorcy, rozwój spółek akcyjnych i monopoli Pogłębiająca się wrogość do systemu kapitalistycznego (intelektualiści i ruch związkowy) Socjalizm Proces kapitalistyczny odsuwa na drugi plan wszelkie te instytucje, a zwłaszcza instytucje własności i swobodnego zawierania umów, które wyrażały potrzeby i formy naprawdę prywatnej działalności gospodarczej.

9 Oddzielenie funkcji własności od kontroli jest najbardziej charakterystycznym rysem kapitalizmu wielkiego biznesu naszych czasów. Brak odpowiedzialności za straty Dobrze opłacony menadżer, który (w myśleniu i działaniu) bardziej przypomina urzędnika państwowego niż przedsiębiorcę. Płynność zmian kadrowych pomiędzy zarządami banków i wielkiego biznesu, a światem polityki Publiczna oświata nieodpłatnie produkuje nadpodaż zawodowych myślicieli, którzy z właściwym sobie krytycyzmem zwracają się przeciw burżuazji, nie mogąc znaleźć zatrudnienia w zawodach, do których zostali przyuczeni. Frustracja inteligencji przeradza się w otwartą wrogość wobec kapitalizmu. Zanik rodzin mieszczańskich, odznaczających się skłonnością do oszczędzania

10

11

12

13

14 Rozrost sektora finansowego (finansyzacja, spekulacja lewarowanie) Globalizacja i zmiany rozkładu sił gospodarczych na świecie Oddzielenie własności od zarządzania, zmiany praw własności i umów Pieniądz symboliczny Nierównowagi budżetowe Neoliberalizm Wzrost nierówności dochodowych

15 PKB (bln $) 10,1 60 Aktywa finansowe (bln $) Aktywa finansowe % PKB W latach wzrost PKB na świecie rocznie ok. 3% wzrost wartości aktywów finansowych ok. 9% Instrumenty pochodne : bln $ bln $ Źródła:Ch. Roxburgh, S. Lund, J. Piotrowski, Mapping global capital markets 2011, Mc Kinley Global Institute, 2011, s. 2; Kryzys na rynkach finansowych, PricewaterhouseCoopers, 2009, s.3.

16 Kraj % PKB w 2008 roku USA 385 Strefa euro 314 W. Brytania 326 Japonia 533 Chiny 276 Europa Wschodnia 99 Rosja 68 Źródło: Mc Kinsley Global Institute, s. 27

17 OMIC-SCIENCES/LAUREATES/1997/ MYRON S. SCHOLES Born: 1 July 1941, Timmins, ON, Canada Prize motivation: "for a new method to determine the value of derivatives" Field: financial economics Contribution: Developed a method of determining the value of derivatives, the Black-Scholes formula (together with Fischer Black, who died two years before the Prize award). This methodology paved the way for economic valuations in many areas. It also generated new financial instruments and facilitated more effective risk management in society. The work generated new financial instruments and has facilitated more effective risk management in society.

18 Born: 31 July 1944, New York, NY, USA Prize motivation: "for a new method to determine the value of derivatives" Field: financial economics Contribution: Had a direct influence on the development of the Black-Scholes formula and generalized it in important ways. By devising another way of deriving the formula, he applied it to other financial instruments, such as mortgages and student loans. The work generated new financial instruments and has facilitated more effective risk management in society. ROBERT C. MERTON

19 Wierzono, że instrumenty pochodne przyczyniają się do rozwiązania problemu asymetrii informacji i że dzięki nieregulowanemu obrotowi tymi instrumentami klienci otrzymują lepsze usługi finansowe niższym kosztem. M. Scholes (1997, s. 141) w swym wykładzie powiedział m. in.: Banki inwestycyjne już nie tylko organizują transakcje i pełnią funkcje doradcze, ale przyjęły nowe podejście i zaczęły świadczyć usługi bardziej zintegrowane, skierowane na rozwiązywanie złożonych problemów swoich klientów na całym świecie. Dynamiczny rozwój teorii finansów sprawił, że instytucje finansowe mogą zaspakajać te wyrafinowane potrzeby efektywniej i niższym kosztem niż było to możliwe wcześniej. Mariaż szkół i instytutów ekonomicznych z inżynierami, matematykami, fizykami i informatykami doprowadził do skuteczniejszych i tańszych technik finansowych umożliwiających rozwiązywanie problemów klientów.

20 INNOWACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH Finansowe instrumenty pochodne Obligacje oparte na długu (CDO) Wysoka dźwignia finansowa Nowe metody wyceny bilansowej (wartość godziwa, modele: marking to model; marking to market) Rozrost sektora finansowego SKUTKI I PRZYCZYNY Zwiększenie asymetrii informacji i powiązań w systemie Rozproszenie i wzrost ryzyka Rynki finansowe zdominowane przez cele spekulacyjne - redystrybucja bogactwa Zakłócenie informacyjnej i motywacyjnej funkcji cen Dominacja krótkookresowej perspektywy decyzji jednostek i organizacji.

21 W ciągu minionych 25 lat udział Chin i Indii wzrósł z 8 do 23 % globalnego PKB globalny PKB wzrósł 2,5 - krotnie PKB Chin 7- krotnie PKB Indii 4 - krotnie PKB USA i Europy Zach. 2- krotnie ZMIANY ROZKŁADU SIŁ GOSPODARCZYCH NA ŚWIECIE Jeżeli zbyt duży, żeby upaść, tzn., że zbyt duży. ZA DUŻY BY UPAŚĆ

22 Błędy w polityce pieniężnej Popełniłem błąd zakładając, że banki we własnym interesie będą same zdolne ochronić swoich udziałowców i swoje aktywa. Nie spodziewałem się znaczącego spadku ceny domów, bo nigdy wcześniej to nie nastąpiło. Myliliśmy się w bardzo wielu przypadkach. Alan Greenspan Obniżka stopy procentowej w USA do 1% w 2003 roku, gdy dojrzewała bańka spekulacyjna na rynku nieruchomości.

23 Polityka finansowania deficytu długiem publicznym Zadłużenie gospodarstw domowych Lewarowanie na rynkach finansowych Wzrost zadłużenia publicznego i prywatnego w p. p. PKB Zadłużenie publiczne i prywatne w % PKB 2008 W. Brytania Japonia Hiszpania Francja Włochy USA Niemcy Polska ok Roxburgh Ch. et al, Debt and deleveraging: The global credit bubble and its economic consequences, McKinsey Global Institute, styczeń 2010,

24 Innowacja: Sekurytyzacja kredytów mieszkaniowych Ekspansja kredytu: ryzykowne kredyty subprime, Mania spekulacji: domy jako przedmiot spekulacji, lewarowanie Niebezpieczna sytuacja: 2006, Kalifornia, Arizona i Floryda ceny domów zaczynają spadać, a raty kredytowe rosną (wskutek wzrostu stóp%). Załamanie i panika: lipiec 2007 bankructwo dwu funduszy hedgingowych, wrzesień 2007 run na brytyjski bank Nothern Rock

25 Sekurytyzacja to element nowoczesnego zarządzania aktywami przedsiębiorstwa. Jej celem jest pozyskanie finansowania w drodze zamiany części aktywów na pieniądz. Operacja ta daje możliwość pozyskania środków bez wzrostu ryzyka kredytowego. Jest stosowana przez firmy funkcjonujące w różnych sektorach gospodarki: handel, bankowość, ubezpieczenia, usługi leasingowe, telekomunikacja. Sekurytyzacja polega ona na emisji krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowych pod zastaw należności, którymi są najczęściej wierzytelności z tytułu udzielonych kredytów hipotecznych, pożyczek samochodowych, pożyczek na zakupy ratalne, należności z tytułu umów leasingowych, opłat czynszowych, rachunków telefonicznych itp. Sekurytyzacji nie przeprowadza bezpośrednio firma zainteresowana pozyskaniem środków z rynku, która jest inicjatorem przedsięwzięcia, tylko utworzona w tym celu spółka specjalnego przeznaczenia (SPV - Special Purpose Vehicle). Spółka ta przejmuje aktywa firmy inicjatora.

26 Niskie stopy procentowe Polityka pod hasłem dom dla każdego Amerykanina Związki między systemem finansowym a administracją państwową FNSKH Fannie Mae I FKKBD Freddie Mac STOPA % W USA

27 Wiara, że wzrost cen domów pozwoli na refinansowanie kredytów Łatwy dostęp do kredytu Nadużywanie dźwigni finansowej Wiara, że nowe instrumenty pozwalają połączyć wysoki zysk i niskie ryzyko Brak świadomości ryzyka, powszechna asymetria informacji Systemy motywacyjne promujące krótkookresowe zyski

28

29

30 Zagrożenia Większa możliwość utraty pracy i zmniejszenia dochodu Większa trudność uzyskania kredytu Zalecenia Respektowanie ograniczenia budżetowego Wszechstronna analiza warunków kredytu Ograniczone zaufanie Własna wiedza Długookresowy punkt widzenia Wzrost raty kredytu

31 Rosnącemu zadłużaniu towarzyszył spadek stopy oszczędzania

32 Źródło: From the financial crisis to the world economic crisis The role of inequality, Macroeconomic Policy Institute 2009.

33 Błędna ocena ryzyka Niedostateczna świadomość osobistej odpowiedzialności Krótkookresowa perspektywa Nadmierna skłonność do konsumpcji Spekulacyjna gorączka Polityka pieniężna Brak reguł nowych rynków Cognitive regulatory capture

34 Zrównoważone budżety Inwestowanie wymaga oszczędzania Bogactwo powstaje w sferze realnej, a nie pieniężnej Podstawowa funkcja pieniądza to środek wymiany, a nie pobudzanie koniunktury ( w ostatecznej instancji popyt na jedno dobro tworzy inne dobro, a nie pieniądz prawo Say a) Nadzieja wysokich zysków związana jest wysokim ryzykiem

35 Dwojakie skutki rozwoju podziału pracy i integracji Jakie są możliwości sterowania procesami społecznymi? Solidarność czy odpowiedzialność? Konieczność nowego spojrzenia na rolę rynków i państwa. "Cały czas jesteśmy o krok za tym, czego oczekują rynki??? Ideologia wzrostu i konkurencyjności? Klasyczna ideologia oszczędzania czy keynesowska polityka wydatkowania Stan wiedzy ekonomicznej a kryzys