Paweł Grzybek, Anna Wiśniewska-Małek, Karolina Rysińska, Ewa Banasińska, Flavio Anusz Organizator:

Transkrypt

1 Prowadzenie: RTZ - warsztaty podstawowe Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) - poznawczo-behawioralna terapia samopomocy Maxie C. Maultsby, Jr., MD Rational Behavior Therapy (RBT) Paweł Grzybek, Anna Wiśniewska-Małek, Karolina Rysińska, Ewa Banasińska, Flavio Anusz Organizator: Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach, Fundacja Wspierania Profilaktyki i Edukacji Zdrowia "Źródełko" Katolickie Hospicjum Domowe dla Dzieci i Dorosłych im. św. Franciszka z Asyżu. Nie ma niczego nowego pod słońcem Oczekiwania: Będziecie wiedzieli wszystko, co trzeba, by zacząć stosować RTZ do siebie lub innych. Czegokolwiek się tutaj nauczycie, będziecie umieli to natychmiast zastosować w praktyce. Praktyczne ćwiczenia, terapia na żywo, zadania domowe Przedstawione zagadnienia mogą Wam nie pasować i to dobrze. Zajęcia w grupach, dyskusje, pytania (wspierajcie się nawzajem) Osobiste sprawy pozostają tajemnicą Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ)- poznawczo-behawioralna terapia samopomocy wszechstronna i spójna wewnętrznie odnosi się do problemów emocjonalnych, poznawczych, zachowania, społecznych oraz duchowych/religijnych/egzystencjalnych krótkoterminowa, dająca długotrwałe rezultaty ponadkulturowa i w harmonii z naszą naturą jest kompatybilna z innymi terapiami łatwa do nauczenia i nauczania 1

2 Czy jest to bezpieczne, by osoby z zaburzeniami emocjonalnymi stosowały autoterapię? By same sobie doradzały? Nie tylko jest to bezpieczne, ale nie ma lepszej alternatywy. Nie możesz spowodować, by ludzie zaprzestali sami do siebie mówić. Samopomoc intensyfikuje terapię i zapobiega nawrotom. Pierwszorzędowość uczuć (Primacy of Emotions - Zajonc, 1984) Procesy poznawcze i emocjonalne są występującymi na raz zjawiskami wtórnymi Nie denerwują nas rzeczy czy zdarzenia, ale nasze spojrzenie na nie (Epiktet, Ellis) Podstawowe założenie Fakty nas nie denerwują (złoszczą, przerażają, zasmucają, radują, itd.). To my się sami denerwujemy (złościmy, przerażamy, zasmucamy, radujemy, itd.) poprzez nasze przekonania o tych faktach. Źródła RTZ neurofizjologiczne teorie Hebba i Łurii teorie warunkowania Pawłowa i Skinnera teorie uczenia się Rottera i Mowera badania nad warunkowaniem i uczeniem się (Watson i Rayner, Razran, Staats, Wolpe, Lazarus, etc.) badania psychosomatyczne Grace a i Grahama Racjonalna Terapia Emocjonalna Alberta Ellisa Kilka słów wyjaśnienia procesy poznawcze - myśli, przekonania, opinie, postawy, dialog wewnętrzny, idee emocje - odczucia emocjonalne, uczucia; zwykle jednowyrazowe rzeczowniki lub przymiotniki jak: smutek/smutny, złość/zły, itp. Czuję, że... - zwykle nie odnosi się do uczuć, tylko jest wyrazem osobistych przekonań Format tych warsztatów jest prawie identyczny z procesem grupowym w RTZ. 2

3 A - zdarzenie aktywujące, sytuacja ABC(D) Emocji B - myśli, przekonania i postawy o zdarzeniu A C - odczucia emocjonalne D - działanie Mózg jest najważniejszym narządem naszego przetrwania, komfortu i samo-kontroli Mózg natychmiast ocenia daną sytuację na podstawie naszych przekonań i postaw ukształtowanych poprzez poprzednie doświadczenia: pozytywna dla naszego przeżycia - uczucia pozytywne negatywna dla naszego przeżycia - uczucia negatywne neutralna dla naszego przeżycia - uczucia neutralne A - zdarzenie aktywujące, sytuacja ABC(D) Emocji B - myśli, przekonania i postawy o zdarzeniu A C - odczucia emocjonalne D - działanie Mózg jest ślepy! Mózg jest ślepym narządem. Mózgowi nie zależy na faktach. Mózg przetwarza to, co myślimy o faktach. Mózg przetwarza nasze szczere przekonania o faktach w wewnętrzną rzeczywistość wirtualną tego momentu i ta wytworzona wirtualna rzeczywistość wywołuje nasze uczucia i działania (C i D w ABCD emocji). Nasze reakcje emocjonalne są zawsze prawdziwe i logiczne, ale tylko wobec tych przekonań, które je wywołały. 3

4 Działamy na podstawie tylko tych przekonań i reakcji emocjonalnych, w które wierzymy* i o których jesteśmy przekonani, że są słuszne w danym momencie. Każda droga człowieka jest słuszna w jego własnych oczach (Księga Przysłów 21:2) * wierzyć - utrzymywać dane przekonanie przez pewien czas Poprzez nasze szczere myśli, przekonania i postawy tworzymy, utrzymujemy i eliminujemy wszystkie nasze odczucia emocjonalne. Mimo że jest to fakt, to stwierdzenie może być bardzo unieważniające (invalidating) dla osoby w bólu emocjonalnym. Potwierdź!!!! (Validate!!!) Zdenerwowała cię ta sytuacja rzeczywistość doświadczenia emocjonalnego Częsty błąd Byłeś zdenerwowany tą sytuacją Zdenerwowałeś się tą sytuacją Praktyczne, skuteczne i łatwe do utożsamienia Korzyści ABCD Oszczędza energię: w przeciwnym razie musielibyśmy kontrolować to/tamto/ją/jego/ich i całe otoczenie, by móc się czuć lepiej. Jest dużo łatwiej zmienić siebie (własne przekonania), niż próbować zmienić innych i otoczenie. Paradoks Ludzie twierdzą, że nie mogą siebie zmienić, natomiast uparcie próbują zmienić innych. Albert Ellis 4

5 ABCD dla jeszcze bardziej opornych Nie miałem nawet czasu, by coś pomyśleć Nie pamiętam żadnych myśli Zawiadomienie o ślubie, które przyszło na zły adres Bycie nieświadomym jakiegoś tragicznego wydarzenia i dlatego nie przejmowanie się nim Twoja pierwsze miłosne rozczarowanie Kamienie i kije mogą połamać mi kości, ale słowa nie mogą mnie skrzywdzić Pacjenci są najlepszym potwierdzeniem ABCD (n.p. rak, AIDS) Jak myślisz w swym sercu, taki jesteś Dla najbardziej opornych: craniotomia 1. Są oparte na oczywistych faktach 2. Chronią nasze życie i zdrowie 3. Pomagają osiągać bliższe i dalsze cele Zdrowe mózgi nie gwarantują zdrowych myśli! Pięć Zasad Zdrowego Myślenia 4. Pomagają unikać najbardziej niepożądanych konfliktów z innymi lub je rozwiązać 5. Pomagają nam się czuć tak, jak chcemy się czuć bez nadużywania leków, alkoholu, czy innych substancji Zdrowe myślenie: spełnia co najmniej 3 z 5 zasad zdrowe myślenie dla jednej osoby nie musi być zdrowe dla innej co jest zdrowe teraz, nie musi być zdrowe w innym czasie wszystkie zasady są równoważne niektóre zasady mogą nie mieć zastosowania w pewnych sytuacjach Pięć Zasad Zdrowego Myślenia Pięć Zasad Odnoszenia Sukcesu 5

6 Pięć Pytań Zdrowego Myślenia: 1. Czy ta myśl jest oparta na oczywistych faktach? 2. Czy ta myśl chroni moje życie i zdrowie? 3. Czy ta myśl pomaga mi osiągać moje bliższe i dalsze cele? 4. Czy ta myśl pomaga mi unikać lub rozwiązywać najbardziej niepożądane konflikty z innymi? 5. Czy ta myśl pomaga mi czuć się tak, jak chcę się czuć bez nadużywania żadnych substancji? Należy zadać te pytania osobno do każdej myśli czy przekonania! W RTZ Zdrowe myślenie = Racjonalne myślenie Pozytywne myślenie są z natury dogmatyczne są często nielogiczne nie odpowiadają rzeczywistości Zdrowe myślenie Niezdrowe myśli i przekonania: spełniają najwyżej 2 z Pięciu Zasad Zdrowego Myślenia Teraz Aurelia będzie mówiła o zdrowej semantyce. Musicie jej słuchać uważnie i musicie na zawsze zapamiętać, co ona Wam powie. Bez tej informacji, nie możecie być skutecznymi terapeutami lub trenerami, zdenerwujecie wszystkich waszych pacjentów i wyjdziecie na kompletnych nieudaczników. W dodatku cała Wasza terapia będzie totalną klęską/porażką. Aurelia, musisz to przedstawić dokładnie tak, jak Ci powiedziałem. ;-)) ABC(D) Emocji A - zdarzenie aktywujące, sytuacja B - myśli, przekonania i postawy o zdarzeniu A C - odczucia emocjonalne D - działanie 6

7 Pięć Pytań Zdrowego Myślenia: 1. Czy ta myśl jest oparta na oczywistych faktach? 2. Czy ta myśl chroni moje życie i zdrowie? 3. Czy ta myśl pomaga mi osiągać moje bliższe i dalsze cele? 4. Czy ta myśl pomaga mi unikać lub rozwiązywać najbardziej niepożądane konflikty z innymi? 5. Czy ta myśl pomaga mi czuć się tak, jak chcę się czuć bez nadużywania żadnych substancji? Należy zadać te pytania osobno do każdej myśli czy przekonania! A. ZDARZENIE AKTYWUJĄCE Opisz krótko, co się zdarzyło. B. DIALOG WEWNĘTRZNY Twoje szczere myśli i przekonania o A. B1 B2 C. ODCZUCIA EMOCJONALNE Proste stwierdzenia jak: czułem się przygnębiony, smutny, zły etc.). D. DZIAŁANIE Co robiłeś (np. nakrzyczałem na żonę i poszedłem do baru napić się z kolegami ). 1. Wgląd intelektualny 2. Ćwiczenie - umysłowe - w codziennym życiu 3. Wgląd emocjonalny 4. Formowanie nowej cechy Edukacja 7

8 Opór naturalna i nieświadoma tendencja do zachowania homeostazy opór jest naturalnym i nieodłącznym elementem procesu zmiany opór zapobiega też zmianom na lepsze Dysonans poznawczo-emocjonalny ćwiczenie nowego zachowania jest w konflikcie ze starą postawą i natychmiast nie pasuje (dysonans poznawczo-emocjonalny) etap, w którym najwięcej osób rezygnuje z terapii przygotowanie pacjentów na to doświadczenie pomaga im zignorować odczucie nie pasuje i ćwiczyć nowe zachowania, aż nie zaczną one pasować Konflikt lewego i prawego mózgu ŻÓŁTY NIEBIESKI POMARAŃCZOWY CZARNY CZERWONY ZIELONY FIOLETOWY ŻÓŁTY CZERWONY POMARAŃCZOWY ZIELONY CZARNY NIEBIESKI CZERWONY FIOLETOWY ZIELONY NIEBIESKI POMARAŃCZOWY Twój prawy mózg stara się widzieć kolory, podczas gdy lewy mózg przetwarza słowa. Co twoje odczucia tak naprawdę mówią? Odczucie pasuje mówi nam tylko, że w danym momencie nasze myśli, emocje i działanie odpowiadają reakcjom nawykowym. Odczucie nie pasuje mówi nam tylko, że robimy coś, co nie jest naszym nawykiem. Te odczucia nie mówią nam, co jest korzystne dla naszego przeżycia (prowadzenie samochodu po prawej stronie w Anglii może nam pasować, ale będzie niebezpieczne) Stadia Zmiany 1. Prekontemplacja 2. Kontemplacja 3. Przygotowanie 4. Akcja 5. Utrzymanie 6. Zakończenie 8

9 Nadzieja Lęk Złość Kombinacja powyższych Motywacja - podstawowe założenie Nic nas nie motywuje, my sami się motywujemy. Trzy motywatory PowinnościMoralistyczne 1. Odnoszą się do tego, co nie jest teraz rzeczywistością. Zdrowe 2. Są wyrazem opinii, że to co jest dobre dla mnie, musi być dobre dla wszystkich. 3. Są magiczne: Ma się dziać tak, jak ja tego chcę. 4. Prowadzą do niewłaściwej i niezdrowej złości. 5. Przeszkadzają w osiąganiu celów. 6. Prowadzą do szowinizmu i nietolerancji. Uniwersalnie uspakajająca perspektywa Mimo że nie chciałem tego, co się stało; Dopóki tego nie zmienię na to, co chcę; Pozostanę spokojny, w naturalny sposób; Z ciepłym uśmiechem na twarzy; Będę oddychał tym wolnym, odprężającym rytmem; Aż będę tak przyjemnie i naturalnie spokojny; Jak jest dla mnie teraz najlepiej; Uniwersalnie uspakajająca perspektywa (c.d.) Wszystko jest zawsze tak, jak powinno i musi być; Mimo, że to nie jest to, czego chciałem; Ale nie jestem Bogiem; I nie ma żadnego obiektywnego powodu, bym zawsze otrzymywał to, co chcę; Dlatego dopóki nie zmienię tej sytuacji, mogę spokojnie zaakceptować wszystko tak, jak jest i powinno być. 9

10 1. Sprawdzenie zadań domowych 2. Co nie pasowało w nagraniu z sesji 3. Co można by zastosować w życiu i jak Typowa sesja w RTZ 4. Przedstawić nowy materiał i/lub przepracować nową RSA 5. Omówić ćwiczenia RWE i na żywo 6. Zadanie domowe: RWE, słuchanie nagrań sesji, RSA o każdym problemie, który się pojawi między sesjami. 1. A - zdarzenie aktywujące Kolejność przedstawiania RSA podczas sesji terapeutycznej 2. C i D - reakcje emocjonalne i działania 3. Zc i Zd - pożądane emocje i działania 4. Za - Test spostrzeżeń 5. B1 - pierwsze przekonanie z rubryki B 6. Zb1 - zdrowa debata z B1 7. B2 i Zb2, i.t.d. 8. Po zakończeniu sprawdź czy Zb są zdrowe, do zaakceptowania przez pacjenta i zgodne z Zc i Zd 9. Zadanie domowe (RWE, nagrania, RSA itd.) Grupowa RTZ 1. Przegląd zadań domowych - wszyscy uczestnicy z wzajemną inf. zwrotną 2. Ochotnik (który jeszcze nie przedstawiał) przedstawia RSA ze wsparciem grupy 3. RWE dla przedstawiającego RSA 4. Co inni uczestnicy mogliby zastosować do samych siebie 5. Zadanie domowe dla wszystkich RSA w terapii grupowej 1. Jedna osoba (przedstawiający - P) czyta rubryki A,C, D, Zc i Zd swojej RSA. P jest ekspertem i ma ostateczne słowo we wszystkich dyskusjach 2. Wszyscy uczestnicy omawiają przedstawione rubryki A,C, D, Zc i Zd oraz każdy sugeruje co wpisać w rubrykę Za 3. Zapytaj P o rubrykę Za i przedyskutuj to z grupą 4. P czyta pierwsze przekonanie z rubryki B 10

11 5. Każdy uczestnik sprawdza przedstawione przekonanie z 5 ZZM 6. Każdy uczestnik formułuje niekompatybilne zdrowe przekonanie - zdrowa debata Zb 7. P przedstawia swoją zdrową debatę i czyta następne przekonanie z rubryki B 8. Powtórz punkty 4-7 dopóki wszystkie przekonania z rubryki B nie są przedstawione lub czas sesji się skończył 9. Sprawdź, czy rubryki Zb i Zc/Zd są spójne i zadaj RWE wszystkim, którzy mogą odnieść prezentowane problemy do siebie Zakończenie terapii 1. Pacjent subiektywnie wygląda emocjonalnie zdrowy 2. Pacjent opisuje obiektywne dowody behawioralne zdrowej samokontroli emocjonalnej 3. Pacjent ma realistyczne plany na realistyczne rozwiązywanie swoich problemów Lęk 11 Możliwość Prawdopodobieństwo Lęk - skrzywienia poznawcze interpretowanie dwuznacznych informacji jako zagrażających przecenianie możliwości wystąpienia potencjalnie niebezpiecznych zdarzeń ocenianie tych zdarzeń jako bardziej niebezpiecznych lub kosztownych Lęk - Myślenie Magiczne Jeżeli istnieje możliwość, że coś niebezpiecznego się zdarzy, powinienem się denerwować. Każda odpowiedzialna osoba, by się w tej sytuacji denerwowała. Za każdym razem kiedy się denerwuję, nic złego się nie dzieje. Dlatego by zapobiec niepożądanym zdarzeniom, muszę się denerwować. Lepiej być przygotowanym i czujnym, niż być wziętym przez zaskoczenie. Lęk - magiczne myślenie Osoby denerwujące się (w porównaniu do niedenerwujących się) częściej są przekonane: że denerwowanie się zmniejsza prawdopodobieństwo zdarzenia się złych rzeczy, że denerwowanie się jest sposobem na odwrócenie uwagi od bardziej nieprzyjemnych emocji, że denerwowanie się ułatwia rozwiązywanie problemów. Warunkowanie Unikanie jest wzmacniane i utrzymywane przez odczucie ulgi za każdym razem, kiedy unikamy bodźca, którego się boimy. Lęk - interwencja wyobraź sobie, że niepożądana rzecz już się wydarzyła

12 wyobraź sobie, że jestem Genie i mogę Cię zapewnić, że niepożądana rzecz nigdy się nie wydarzy Lęk - interwencja denerwowanie się (zamartwianie) zdrowa troska (dbałość) Poczucie niższości nie ma takiego czegoś - nie ma gorszych ludzi, dlatego nie może być takiego uczucia Chroniczny stan dyskomfortu emocjonalnego z sytuacyjnymi pogorszeniami, wywołany przez niezdrowy dialog wewnętrzny o samym sobie i własnych zdolnościach radzenia sobie. Poczucie niższości - etiologia Dzieciom daje się przykład innych jako lepiej sobie radzących i w następstwie one dochodzą do wniosku, że: istnieją gorsi ludzie i oni są nielubiani powinni się oni czuć źle po to, by w przyszłości być lepsi tylko gorsi ludzie popełniają głupie błędy dzieci popełniają wiele głupich błędów, a nie są świadome błędów popełnianych przez innych Poczucie niższości szczere przekonanie o własnej niższości długotrwałe wysiłki, by ukryć swą niższość zwykle inni nie uważają ich za gorszych wzmocnieni, że udało im się ukryć swoją gorszość ciągły lęk, że ich gorszość (głupota, niekompetencja, nieadekwatność itp.) wyjdą na jaw Poczucie niższości - niezdrowe przekonania Jeżeli popełnię błąd, dowodzi to, że jestem gorszy i dlatego powinienem się źle czuć. Jeżeli zrobię coś doskonale dobrze, jestem tak samo dobry, jak inni. Dlatego nie powinienem się czuć lepiej. Najlepsze przekonanie jakie mogę mieć o sobie to, że jestem tak dobry, jak ktokolwiek inny. By być dobry jak ktokolwiek inny, muszę być doskonały. Niższy dialog wewnętrzny Obelgi: Jestem głupi, bezwartościowy 12

13 Lęk: Czy inni mnie zaakceptują? Klęska: (pamiętaj o Edisonie) Perfekcjonizm: ustalone przez siebie standardy, którym nie można sprostać Ćwiczenia atakujące wstyd Samoocena (self-esteem) Stopień na ile wyceniamy własną wartość - zależy od osiągnięć i wyników działania USA - bezwarunkowe zaakceptowanie siebie (Unconditional Self-Acceptance) - bezwarunkowe Poczucie winy Złość na siebie - Nie powinienem był tego zrobić! Pod jakim warunkiem byś sobie wybaczył? Co zyskujesz przez niewybaczenie sobie? Co możesz stracić przez wybaczenie sobie? Co możesz zyskać przez wybaczenie sobie? Czy możesz zmienić przeszłość? Czy możesz zmienić swoje przekonania o przeszłości? Objawy zespołu wypalenia 1. Brak satysfakcji z pracy, z której przedtem czerpało się satysfakcję 2. Obniżona energia 3. Trudności w podejmowaniu decyzji 4. Trudności we wstawaniu rano 5. Zespół DBTP (Dzięki Bogu To Piątek) 6. Obniżona produktywność 7. Częste negatywne emocje (złość, przygnębienie, beznadzieja, itp.) 8. Brak wiary we własną osobistą i zawodową skuteczność Wypalenie - test spostrzeżeń Twoja praca i twoi współpracownicy nie mogą przestać cię wypalać. ABCD!!! Zespół wypalenia jest samodzielnie wywołaną reaktywną depresją o średnim natężeniu. Zespół wypalenia - zapobieganie i leczenie Zaakceptuj ABCD i praktykuj uważność Higiena semantyczna - zwracaj uwagę na: muszę, nie mogę tego znieść, powinienem, powinni 13

14 Dialog wewnętrzny o swojej pracy i sobie - zrób RSA przy pierwszych objawach Dbanie bez przywiązania do wyniku Kontakt Paweł Grzybek pawelgrzybek@vp.pl Anna Wiśniewska-Małek anna.wisniewska-malek@wp.pl Karolina Rysińska k.rysinska@op.pl Ewa Banasińska ewaba3@wp.pl lub ewaba3@tlen.pl Flavio Anusz Flavio1@wp.pl 14