Diagnoza stanu stosowania mediacji oraz przyczyn zbyt niskiej w stosunku do oczekiwanej popularności mediacji

Transkrypt

1 RAPORT METODOLOGICZNY Diagnoza stanu stosowania mediacji oraz przyczyn zbyt niskiej w stosunku do oczekiwanej popularności mediacji Obszar 1 - Rozpoznanie potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów Obszar 2 - Określenie medialnej strategii komunikacyjnej Projekt Propagowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów (Program Operacyjny Budowanie potencjału instytucjonalnego i współpraca w obszarze wymiaru sprawiedliwości / Poprawa skuteczności wymiaru sprawiedliwości w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego ) Zakup finansowany ze środków funduszy norweskich oraz środków krajowych

2 Autorzy raportu: Agnieszka Rudolf Marta Cichowicz Major Sebastian Pałka Wojciech Pieniążek Członkowie Zespołu badawczego: Agnieszka Rudolf - Kierownik zespołu badawczego Marta Cichowicz Major Róża Chybowska-Philippe Magda Matysiak Michał Marciniak Sebastian Pałka Wojciech Pieniążek Paweł Pijanowski Cezary Przybył Wykonawca Zamawiający 2 S t r o n a

3 Spis treści Spis treści... 3 Wykaz skrótów Wprowadzenie Rozpoznanie potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów Charakterystyka problemu badawczego Charakterystyka obszaru badawczego Charakterystyka metod, technik i narzędzi badawczych Harmonogram prac badawczych Wyniki badania Dotychczasowe doświadczenia w realizacji działań edukacyjnych Czynniki sukcesu i bariery realizacji dotychczasowych działań edukacyjnych Identyfikacja potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów w obszarze mediacji Identyfikacja optymalnych narzędzi i form działań szkoleniowych Program szkoleń Określenie medialnej strategii komunikacyjnej Charakterystyka problemu badawczego Charakterystyka obszaru badawczego Charakterystyka metod, technik i narzędzi badawczych Harmonogram prac badawczych Wyniki badania Dotychczasowe doświadczenia w realizacji działań komunikacyjnych Ocena dotychczas prowadzonych działań komunikacyjnych Czynniki sukcesu i bariery realizacji dotychczasowych działań komunikacyjnych Identyfikacja optymalnych kanałów, narzędzi i form działań komunikacyjnych Propozycje zmian w dotychczasowych działaniach, kierunki przyszłych działań Praktyki kampanii medialnych dotyczących mediacji w wybranych krajach OECD Medialna strategia komunikacyjna Załączniki Szczegółowy opis sposobu doboru i struktura prób w badaniach ilościowych S t r o n a

4 Wykaz skrótów SKRÓT WYTŁUMACZENIE ADR ATL BTL CATI CAWI Alternatywne sposoby rozstrzygania sporów (Ang. Alternative Dispute Resolution) Powyżej linii (ang. Above The Line) Poniżej linii (ang. Below The Line) Wywiad kwestionariuszowy realizowany przez Internet (ang. Computer Assisted Website Interview) Ankieta internetowa (ang. Computer-Assisted Web Interview) ENMA ISNS KSSIP MDM MS MŚP OECD OPS PCPR PO KL SO SR TNS OBOP UE UW Europejska Akademia Negocjacji i Mediacji Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury Międzynarodowy Dzień Mediacji Ministerstwo Sprawiedliwości Małe i średnie przedsiębiorstwa Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development) Ośrodek Pomocy Społecznej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Program Operacyjny Kapitał Ludzki Sąd Okręgowy Sąd Rejonowy Ośrodek Badania Opinii Publicznej Unia Europejska Uniwersytet Warszawski 4 S t r o n a

5 1 Wprowadzenie Niniejszy raport przedstawia opis podejścia metodologicznego oraz wyniki badania dla dwóch z trzech obszarów badawczych: 1. Rozpoznanie potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów, 2. Określenie medialnej strategii komunikacyjnej. Zgodnie z harmonogramem, wyniki analiz dla trzeciego obszaru 3. Diagnoza stanu stosowania mediacji w Polsce zostanie opracowana w terminie do 8 miesięcy od dnia podpisania umowy między Wykonawcą badania, firmą a Zamawiającym, tj. Wydziałem ds. Pokrzywdzonych Przestępstwem i ds. Promocji Mediacji Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka w Ministerstwie Sprawiedliwości (MS). Opracowanie trzeciej części raportu zaplanowano na sierpień 2015 roku. Badanie jest elementem projektu Propagowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Projekt ten jest realizowany w ramach Programu Operacyjnego Budowanie potencjału instytucjonalnego i współpraca w obszarze wymiaru sprawiedliwości / Poprawa skuteczności wymiaru sprawiedliwości współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego Celem głównym programu jest bardziej sprawiedliwy i skuteczny system sądowniczy, a celem głównym projektu jest propagowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Realizacja projektu (którego rezultatem będzie wzrost liczby spraw kierowanych do mediacji) dąży do podniesienia efektywności i wzmocnienia sprawności systemu wymiaru sprawiedliwości. 5 S t r o n a

6 2 Rozpoznanie potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów 2.1 Charakterystyka problemu badawczego Przedmiotem badania w obszarze 1. Rozpoznanie potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów jest diagnoza dotychczas prowadzonych działań szkoleniowych skierowanych do profesjonalistów związanych z mediacją, tj. sędziów, prokuratorów i mediatorów oraz diagnoza ich potrzeb szkoleniowych. W efekcie możliwe będzie opracowanie optymalnego programu szkoleń skierowanego do poszczególnych grup. W raporcie znalazły się odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jakie są dotychczasowe doświadczenia w realizacji działań szkoleniowych skierowanych do sędziów, prokuratorów i mediatorów w obszarze mediacji? 2. Jakie są mocne i słabe strony dotychczas prowadzonych działań? 3. Jakie były czynniki sukcesu i bariery realizacji działań edukacyjnych (w tym szkoleniowych) skierowanych do sędziów, prokuratorów oraz mediatorów w okresie ? 4. Jakie można wskazać aktualne potrzeby szkoleniowe sędziów, prokuratorów i mediatorów w obszarze mediacji? 5. Jakie formy przekazywania wiedzy i umiejętności z zakresu mediacji poszczególnym grupom docelowym będą najbardziej korzystne dla zwiększenia skali mediacji (szkolenia, warsztaty, konferencje, promocja dobrych praktyk, formy studyjne) w podziale na grupy docelowe i w podziale na obszar prawny mediacji? 2.2 Charakterystyka obszaru badawczego Badaniem objęto następujące grupy badawcze: społeczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej potencjalni odbiorcy mediacji, przedsiębiorcy - korzystających z mediacji, kierujący do mediacji sędziowie, prokuratorzy, osoby pierwszego kontaktu z człowiekiem w sytuacji konfliktu - policjanci, kuratorzy, pracownicy ośrodków pomocy społecznej, pracownicy organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego, mediatorzy, przedstawiciele instytucji realizujących projekty szkoleniowe w grupach docelowych w latach Dodatkowych informacji dostarczyli przedstawiciele MS oraz specjaliści badający zagadnienie mediacji przedstawiciele środowiska naukowego. 2.3 Charakterystyka metod, technik i narzędzi badawczych W ramach realizacji pierwszego obszaru badawczego Wykonawca zrealizował następujące metody badawcze: 1. Analiza danych zastanych - w obszarze aktów prawnych dotyczących mediacji, materiałów informacyjnych dotyczących mediacji, diagnozy potrzeb szkoleniowych uczestników projektów Norweskiego Mechanizmu Finansowego, komponentu centralnego i regionalnego PO KL przeprowadzonej w ramach realizowanych projektów, analizy sprawozdań z realizacji tych projektów oraz analizy dostępnych wyników badań w zakresie przyczyn niskiej popularności mediacji; 2. Indywidualne wywiady pogłębione - z przedstawicielami instytucji realizujących projekty szkoleniowe w grupach docelowych w latach oraz specjalistami badającymi zagadnienie mediacji (pracownicy naukowi); 6 S t r o n a

7 3. Badanie ilościowe CATI z elementami CAWI z przedstawicielami mediatorów, sędziów i prokuratorów. Elementem kwestionariusza były pytania dotyczące uczestnictwa w dotychczasowych działaniach edukacyjnych oraz potrzeb szkoleniowych; 4. Warsztat heurystyczny - z reprezentantami grup docelowych oraz z reprezentantami środowisk naukowych, zajmujących się mediacją i przedstawicielami środowisk prawniczych w celu opracowania optymalnego planu działań edukacyjnych oraz uzyskania przesłanek do zaproponowania Zamawiającemu optymalnej formy działań edukacyjnych. Wywiad heurystyczny pozwoli na skonfrontowanie i zweryfikowanie wstępnych wniosków z badania w gronie praktyków i ekspertów co przyczyni się do zwiększenia trafności wnioskowania i rekomendacji. 2.4 Harmonogram prac badawczych Prace badawcze prowadzone w ramach obszaru 1 były prowadzone w terminie do 2 miesięcy od momentu podpisania umowy na realizację badania, tj. do 19 lutego 2015 roku. 2.5 Wyniki badania Dotychczasowe doświadczenia w realizacji działań edukacyjnych Rynek szkoleń, działań informacyjno-edukacyjnych z tematyki mediacji, skierowanych do mediatorów, potencjalnych mediatorów oraz środowisk prawniczych, kierujących postępowanie do mediacji sądowej jest fragmentaryczny oraz posegmentowany w zależności od grupy docelowej. Należy stwierdzić, że większość działań szkoleniowych z tematyki mediacji, przeprowadzonych w latach kierowana była oddzielnie do poszczególnych środowisk (prokuratorów, sędziów, mediatorów). Trzeba również podkreślić efemeryczność i tymczasowość większości zidentyfikowanych działań szkoleniowych, skierowanych do poszczególnych grup docelowych w latach i ich silną zależność od dofinansowania ze środków europejskich. Skala tych działań była jednak znaczna. Mimo braku monitorowania i braku dostępnych statystyk dotyczących liczby uczestników poszczególnych działań, można stwierdzić na podstawie wyników badania CATI, przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie sędziów, prokuratorów i mediatorów, że w latach większość badanych przedstawicieli mediatorów uczestniczyła w działaniach szkoleniowych dotyczących tematyki mediacji. Odsetek sędziów, którzy deklarują udział w takich szkoleniach wynosi ponad 45%, natomiast odsetek prokuratorów blisko 40%. Wykres 1 Ile razy w ostatnich 5 latach uczestniczyli Państwo w szkoleniach 1 dotyczących praktyki stosowania mediacji w Państwa zawodzie? 47,8% 55,8% 47,3% 18,7% 11,2% 27,5% 26,1% 24,7% 23,7% 6,6% 6,9% 3,8% sędziowie prokuratorzy mediatorzy Kilka razy i więcej Raz Ani razu Nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, n=843 (sędziowie 182; prokuratorzy 188; mediatorzy 473). 1 Nie pytano o program studiów ani o szkolenia certyfikujące w zawodzie mediatora, tylko o szkolenia dodatkowe. 7 S t r o n a

8 Organizator szkoleń wskazywany przez respondentów różni się w zależności od grupy docelowej. Sędziowie najczęściej uczestniczyli w szkoleniach organizowanych przez sądy oraz w szkoleniach organizowanych przez KSSIP. Podobnie też prokuratorzy, którzy deklarują udział w szkoleniach w obszarze mediacji najczęściej wskazują te dwa źródła: szkolenia organizowane przez KSSIP oraz szkolenia wewnętrzne prokuratury. Należy przy tym podkreślić, że blisko 80% sędziów i prokuratorów, którzy deklarują udział w szkoleniach w obszarze mediacji uczestniczyli w więcej niż jednym szkoleniu. Mediatorzy z kolei wiedzę na temat mediacji pozyskiwali głównie w organizacjach pozarządowych, centrach mediacyjnych, na uczelniach wyższych oraz w komercyjnych firmach szkoleniowych. Blisko co czwarty wskazał również MS jako organizatora działań szkoleniowych, w których uczestniczył w latach Wykres 2 Główni organizatorzy szkoleń wskazywani przez badanych sędziów, prokuratorów i mediatorów. 56,6% KSSIP 34,5% 38,6% Ministerstwo Sprawiedliwości Organizacja pozarządowa 27,4% 25,7% 19,0% 17,9% 15,7% 10,7% 11,4% 2,4% 2,4% 1,2% 2,9% 2,9% 14,3% 22,2% 23,0% 18,1% 11,7% 10,2% 1,2% 2,6% Uczelnia Wyższa Sąd, prokuratora Komercyjna firma szkoleniowa Inne Nie wiem/trudno powiedzieć sędziowie prokuratorzy mediatorzy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, n=497 (sędziowie 84; prokuratorzy 70; mediatorzy 343). Zdecydowana większość badanych prokuratorów, sędziów i mediatorów oceniła szkolenia, w których brała udział jako przydatne. Wykres 3 Ocena przydatności szkoleń w opinii sędziów, prokuratorów i mediatorów. 67,6% 59,5% 20,2% 35,7% 44,3% 29,2% 15,5% 7,1% 5,7% 7,1% 1,7% 1,2%,6% 3,6%,9% sędziowie prokuratorzy mediatorzy Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/ trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, n=497 (sędziowie 84; prokuratorzy 70; mediatorzy 343) Sędziowie i prokuratorzy Szkolenia i inne działanie informacyjne skierowane do sędziów i prokuratorów W omawianym okresie sędziowie oraz prokuratorzy jako główna grupa docelowa objęci byli obok szkoleń wewnętrznych sądu działaniami projektowymi dwóch instytucji: MS Upowszechnienie dostępu do wymiaru 8 S t r o n a

9 sprawiedliwości oraz projektu KSSIP Doskonalenie zawodowe pracowników wymiaru sprawiedliwości, a także szkoleniami okresowymi, organizowanymi przez te instytucje. MS organizowało szkolenia skierowane między innymi do tej grupy docelowej w ramach projektu Ułatwianie dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Jednym z produktów badania było przeszkolenie 300 sędziów z zakresu alternatywnych metod rozwiązywania sporów. KSSIP organizowała w latach następujące działania szkoleniowe dotyczące mediacji: 1. Mediacja w sprawach rodzinnych i pomoc prawna w zakresie sporów o charakterze transgranicznym w Unii Europejskiej: W jaki sposób udoskonalić praktyki? 2012; 2. Alternatywne metody rozwiązywania sporów. Mediacje" - począwszy od 2011 roku; 3. Szkolenie dla sędziów orzekających w sprawach rodzinnych i nieletnich począwszy od 2012 roku; 4. Szkolenie dla sędziów nowomianowanych. Stałym punktem w ofercie szkoły są szkolenia dla sędziów nowomianowanych. Są oni zobowiązani do aktywnego uczestnictwa w zjazdach szkoleniowych adresowanych tylko dla nich. Są także zobligowani do ukończenia kilku modułów szkoleniowych na platformie e-learningowej KSSIP, z których obowiązkowym modułem są mediacje; 5. Projekt systemowy w ramach Działania 5.3. PO KL Doskonalenie zawodowe pracowników wymiaru sprawiedliwości, w którym uwzględniono podniesienie kompetencji sędziów w obszarze mediacji. Oferta szkoleniowa dla sędziów i prokuratorów proponowana jest przede wszystkim przez Akademię ADR system kształcenia rozwinięty w Europejskiej Akademii Negocjacji i Mediacji ENMA oraz Unii Regionalnych Centrów Mediacji. Wyniki badania CATI, przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie sędziów i prokuratorów wskazują na zróżnicowanie źródła szkoleń w zależności od rangi sądu/prokuratury. Generalnie sędziowie i prokuratorzy sądów rejonowych relatywnie często uczestniczą w szkoleniach organizowanych albo przez KSSIP albo przez własne miejsca pracy. Sędziowie i prokuratorzy z sądów okręgowych są częściej niż ich koledzy z sądów rejonowych uczestnikami szkoleń organizowanych przez organizacje pozarządowe oraz MS, choć również i w tym wypadku szkolenia KSSIP i szkolenia wewnętrzne w miejscu pracy stanowią główne źródło wiedzy szkoleniowej w obszarze mediacji. Biorąc pod uwagę staż pracy należy nadmienić, że sędziowie o najkrótszym stażu pracy (do 5 lat) najczęściej uczestniczyli w szkoleniach oferowanych przez KSSIP i organizacje pozarządowe, podczas gdy sędziowie o wyższym niż 5 lat stażu pracy częściej korzystali ze szkoleń organizowanych przez własne zakłady pracy oraz ze szkoleń organizowanych przez MS. Wykres 4 Główni organizatorzy szkoleń wskazywani przez sędziów i prokuratorów z uwzględnieniem miejsca pracy sędziów i prokuratorów. 51,1% 34,4% 34,8% 27,9% 28,0% 28,0% 24,4% 26,1% 18,0% 20,0% 21,7% 19,7% 17,4% 15,6% 16,0% 13,0% 12,0% 8,9% 6,7% 8,2% 8,0% 4,4% 4,3% 4,3% 1,6% 3,3% prokuratorzy sędziowie prokuratorzy sędziowie poziom rejonowy poziom okręgowy KSSIP Ministerstwo Sprawiedliwości Organizacja pozarządowa Uczelnia Wyższa Sąd, prokuratora Komercyjna firma szkoleniowa Inne Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami (sędziowie n=84, w tym: sędziowie okręgowi n=23, sędziowie rejonowi n=61; prokuratorzy n=70, w tym: prokuratorzy okręgowi n=25, prokuratorzy rejonowi n=45). 9 S t r o n a

10 Należy przy tym podkreślić, że ranga sądu/prokuratury nie wpływa na częstotliwość uczestniczenia w szkoleniach. Nie ma również statystycznego związku między stażem pracy prokuratora a częstością korzystania ze szkoleń w tej grupie zawodowej. W przypadku sędziów natomiast należy odnotować silną zależność między stażem pracy sędziego a częstotliwością korzystania ze szkoleń. Większość sędziów o najniższym stażu pracy nie uczestniczyła w ogóle w szkoleniach z obszaru mediacji. Tabela 1 Częstość korzystania ze szkoleń w obszarze mediacji w zależności od stażu pracy sędziów i prokuratorów. Staż pracy Do 5 lat 5-10 lat lat powyżej 20 lat S P M S P M S P M S P M Kilka razy i więcej 0,0% 6,3% 46,2% 18,9% 12,2% 51,6% 19,7% 12,3% 54,7% 23,7% 11,1% 50,0% Raz 21,1% 37,5% 24,6% 35,1% 20,4% 26,4% 33,3% 24,7% 26,4% 18,6% 33,3% 25,0% Ani razu 73,7% 50,0% 25,6% 37,8% 57,1% 18,1% 40,9% 56,2% 15,1% 52,5% 51,1% 25,0% Nie wiem, trudno powiedzieć 5,3% 6,3% 3,5% 8,1% 10,2% 3,8% 6,1% 6,8% 3,8% 5,1% 4,4% 0,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, n=843 (sędziowie 182; prokuratorzy 188; mediatorzy 473); S sędzia; P prokurator; M - mediator. Biorąc pod uwagę specjalizację sędziowską należy podkreślić, że w szkoleniach dotyczących mediacji uczestniczyli częściej niż inni sędziowie ds. gospodarczych i ds. nieletnich. Ze szkoleń w obszarze mediacji skorzystała natomiast mniej niż połowa sędziów ds. karnych. Wykres 5 Ile razy w ostatnich 5 latach uczestniczyli Państwo (Sędziowie) w szkoleniach dotyczących praktyki stosowania mediacji w Państwa zawodzie? Z uwzględnieniem specjalizacji sędziowskiej. w sprawach gospodarczych 33,3% 20,0% 46,7% w sprawach rodzinnych 42,9% 32,1% 25,0% Ani razu w sprawach nieletnich 36,4% 36,4% 27,3% Raz Kilka razy i więcej w sprawach karnych 53,1% 23,4% 14,1% 9,4% Nie wiem, trudno powiedzieć w sprawach cywilnych (ogólnie) 42,5% 33,8% 16,3% 7,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami (n=182; można było wybrać kilka specjalizacji, sędziowie ds. cywilnych n=80; ds. karnych n=64; ds. nieletnich n=11; ds. rodzinnych n=28; gospodarczych n=15). W omawianym okresie zrealizowano szereg konferencji skierowanych między innymi do sędziów i prokuratorów z obszaru prawa karnego oraz szereg konferencji i seminariów poświęconych mediacji z obszaru prawa cywilnego, rodzinnego i gospodarczego. KSSIP zorganizowała następujące konferencje skierowane między innymi do sędziów i prokuratorów: 1. Mediacja na rynku finansowym w praktyce wymiaru sprawiedliwości (2014), 2. Ile mediacji w państwie, ile państwa w mediacji (2014), 3. Sprawiedliwość naprawcza w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw (2013). 10 S t r o n a

11 W ramach projektu realizowanego przez Ministerstwo Gospodarki Centrum Arbitrażu i Mediacji zorganizowano szereg konferencji skierowanych do przedmiotowych środowisk z obszaru mediacji w prawie gospodarczym. Konferencje te otwierały projekt w następujących miastach: Lublin, Katowice, Warszawa. W skali regionalnej odbywały się liczne konferencje poświęcone mediacji, realizowane z okazji Międzynarodowego Dnia Mediacji. Ocena działań szkoleniowych skierowanych do sędziów i prokuratorów Przy ocenie działań szkoleniowych skierowanych do sędziów i prokuratorów przeanalizowano ankiety ewaluacyjne (dostępne jedynie w ramach projektów systemowych działania 5.3. PO KL, realizowanych przez MS i KSSIP), przeanalizowano program szkoleń oraz uwzględniono opinie przedstawicieli instytucji realizujących te projekty i opinie przedstawicieli środowiska naukowego. Zbadano również zależność statystyczną między uczestniczeniem w szkoleniach a częstością kierowania do mediacji i opinią na temat mediatorów. Analiza programów szkoleniowych wskazuje na położenie głównego nacisku szkoleń na: a) aspekty prawne stosowania mediacji, b) kwalifikacje prawne szczególnie sprzyjające mediacji c) zaznajomienie z procesem mediacji d) aspekty szczegółowe związane z obszarem prawa e) zasady wyboru dobrego mediatora Zarówno projektodawcy jak i przedstawiciele środowisk naukowych podkreślają, ze w omawianym okresie występowała głównie potrzeba rozpowszechniania wiedzy na temat mediacji, prowadzenia polityki tzw. masy krytycznej środowisk sędziowskich i prokuratorskich w stosowaniu mediacji. Inną specyfiką charakteryzowały się konferencje regionalne oraz konferencje tematyczne prowadzone przez sądy okręgowe. Ich rolą było pogłębianie tematyki mediacji poprzez pokazywanie dobrych praktyk, omawianie kwestii uznanych w środowiskach sędziowskich i prokuratorskich za sporne. Konferencje były przygotowane dla praktyków mediacji, rozszerzających swoją wiedzę i umiejętności. Konsekwencją zastosowania wskazanego wyżej schematu działań informacyjno-promocyjnych jest przypadkowość, wysokie zróżnicowanie i fragmentaryczność wiedzy środowisk prokuratorskich i prawniczych w obszarze mediacji. Pozyskanie rozszerzonej wiedzy wymagało przez sędziów i prokuratorów uczestniczenia wielokrotnego w szkoleniach organizowanych przez różne podmioty oraz pogłębiania wiedzy na konferencjach. Skutkowało to zjawiskiem powtarzalności przedstawicieli środowiska na seminariach, konferencjach oraz szkoleniach dotyczących obszaru mediacji. Można wyciągnąć wniosek, że zakładany cel tworzenia masy krytycznej sędziów i prokuratorów nie został osiągnięty. Działania szkoleniowo-edukacyjne w latach zaowocowały raczej stworzeniem ognisk mediacji w poszczególnych sądach/prokuraturach, bez osiągniecia efektu spillover, czyli efektu rozlania się wyników tego działania. Inną cechą działań szkoleniowych było koncentrowanie ich w środowiskach jednolitych, przez co nie stworzono łatwo powielającego się modelu współpracy sędziego, stron i mediatora dla skutecznego sfinalizowania mediacji. Nie zlikwidowano także bariery zaufania między środowiskami prawniczymi a środowiskiem mediatorów. Doświadczenie projektu Ułatwianie dostępu do wymiaru sprawiedliwości wskazuje jednak na dużą potrzebę integracji tych środowisk dla wymiany doświadczeń i zbudowania zaufania skutkującego częstszym kierowaniem spraw do mediacji. Oceniając skuteczność działań szkoleniowych poprzez deklarowaną częstość kierowania spraw do mediacji należy pokreślić, iż sędziowie uczestniczący choć w jednym szkoleniu częściej niż osoby nie uczestniczące w szkoleniach w analizowanym okresie kierowali sprawy do mediacji. Oceniając z kolei skuteczność działań szkoleniowych w aspekcie zbliżenia, integracji środowisk mediatorów i sędziów można stwierdzić odwrotną zależność. Sędziowie uczestniczący w szkoleniach z obszaru mediacji częściej niż sędziowie niebiorący w nich 11 S t r o n a

12 udziału wypowiadają negatywne opinie o przygotowaniu mediatorów niż sędziowie nieuczestniczący w szkoleniach. Zależność ta występuje również przy kontroli zmiennej praktyki kierowania spraw do mediacji. Wskazuje ona na przeciwskuteczność ocenianych działań szkoleniowych ze względu na wskazane podkryterium. Przeciwskuteczność tę należy przypisać realizowaniu głównie jednorodnych środowiskowo szkoleń, bez konsultacji ze środowiskiem mediatorów. Skuteczność szkoleń kierowanych do prokuratorów jest już znacznie mniejsza w kryterium wpływu uczestnictwa w szkoleniach na częstotliwość kierowania spraw do mediacji. Można zauważyć brak zależności istotnej statystycznie. Należy jednak podkreślić, że wspomniany wyżej efekt integracyjny wystąpił. Prokuratorzy uczestniczący w szkoleniach z obszaru mediacji rzadziej niż prokuratorzy niekorzystający ze szkoleń krytycznie oceniają kompetencje mediatorów. Dodatkowym aspektem mierzącym skuteczność szkoleń może być zróżnicowanie opinii dotyczących przyczyn niskiej częstotliwości kierowania spraw do mediacji w obu segmentach: uczestniczących i nieuczestniczących w szkoleniach w obszarze mediacji. Generalnie należy zauważyć, iż szkolenia przyczyniły się do zmniejszenia wagi niejasnych przepisów prawnych jako przyczyny niekierowania sprawy do mediacji. W opinii sędziów uczestniczących w szkoleniach przyczyną niekierowania sprawy do mediacji częściej jest brak woli stron, brak postrzeganych korzyści dla sądu i brak przygotowanego mediatora niż inne potencjalne czynniki. Sędziowie nieuczestniczący w szkoleniach relatywnie często jako przyczynę niekierowania sprawy do mediacji wskazują brak korzyści dla stron i niejasne przepisy. Z kolei uczestnicy szkoleń częściej niż sędziowie niebiorący w nich udziału wskazują korzyści dla sądu, korzyści społeczne oraz korzyści dla stron jako powody kierowania sprawy do mediacji. Sędziowie niebiorący udziału w szkoleniach dwukrotnie częściej niż uczestniczący wskazują inicjatywę pełnomocników stron jako jedną z głównych przyczyn kierowania spraw do mediacji Mediatorzy Działania szkoleniowe i edukacyjne skierowane do mediatorów W latach można odnotować skrystalizowany rynek szkoleń i rynek edukacyjny dla mediatorów. Oprócz szkoleń certyfikujących organizowanych przez liczne ośrodki mediacyjne, realizowane są rozległe bloki szkoleń podstawowych oraz szkoleń uzupełniających, zgodnych ze standardami proponowanymi przez MS, oferowane przez Krajowe Centrum Mediacji i Akademię ADR. Alternatywną ofertą mniej popularną wśród mediatorów są szkolenia oferowane przez Polskie Centrum Mediacji, również zgodne ze standardami MS. Standard szkoleń należy uznać za prawidłowy, zgodny ze standardami ENMA, Polskiej Normy ADR oraz Zestawu Norm Mediacji Gospodarczych SEDR. Corocznie realizowane jest około 50 cykli szkoleniowych, zależnych w dużej mierze od współfinansowania ze środków europejskich. Podstawowy cykl szkoleniowy obejmuje 60 godzin. Szkolenia uzupełniające, dotyczące praktycznych aspektów mediacji są oferowane w cyklu 20 godzinnym. Szkolenia uzupełniające oparte są na analizie case ów, symulacjach i technikach warsztatowych. Szkolenia podstawowe łączą wiedzę teoretyczną z warsztatami. Stałym punktem szkoleń uzupełniających jest prawidłowe konstruowanie ugód sądowych. Oprócz regularnych szkoleń oferowanych przez te dwa główne ośrodki mediacyjne, szkolenia mediatorów odbywają się także w ramach studiów podyplomowych oferowanych przez uniwersytety (filie uniwersyteckie) we wszystkich miastach wojewódzkich w Polsce. Liczba godzin w ramach studiów podyplomowych jest zróżnicowana waha się od 180 do 360 godzin lekcyjnych. Opinia środowiska naukowego jest pozytywna, zwłaszcza w aspekcie łączenia wiedzy prawnej, psychologicznej i wiedzy praktycznej. Niska jest jednak frekwencja studentów (około 40 studentów rocznie), wykazuje ona przy tym w ostatnich latach tendencję spadkową. Można zauważyć w ostatnich latach profesjonalizację i specjalizację studiów podyplomowych w obszarze mediacji - Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów przy ISNS na UW specjalizuje się głównie w 12 S t r o n a

13 mediacjach rodzinnych zaś Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów przy Wydziale Prawa koncentruje się na innych aspektach prawa cywilnego oraz na prawie karnym. W latach organizowano w skali regionalnej szereg szkoleń skierowanych do nauczycieli, pracowników pomocy społecznej, osób chętnych do pracy w mediacji. Propagowano mediacje szkolne, prowadząc metodą warsztatową szkolenia z zakresu mediacji i zarządzania konfliktem. W województwach dolnośląskim i zachodniopomorskim przeprowadzono roczne studia podyplomowe dla pracowników pomocy społecznej. Ocena działań szkoleniowych i edukacyjnych skierowanych do mediatorów Analiza programów szkoleń, materiałów szkoleniowych oraz opinie przedstawicieli środowisk naukowych realizujących mediacje i kierowników projektów szkoleniowych skierowanych do mediatorów/potencjalnych mediatorów wskazuje na wystarczający standard tych działań w zakresie ogólnej wiedzy o mediacjach oraz działań uzupełniających umiejętności mediatorów w postępowaniu ze stronami. Szkolenia te nie są jednak dostępne we wszystkich województwach Polski. Może wystąpić bariera finansowa, biorąc pod uwagę średni koszt szkolenia podstawowego w wysokości 1600 zł oraz szkolenia uzupełniającego w wysokości 600 zł. Zdiagnozowano także deficyt w obszarze podnoszenia umiejętności mediatorów we współpracy z pełnomocnikami stron oraz sędzią i prokuratorem przy mediacjach sądowych. Co prawda stałym elementem szkoleń Akademii ADR jest konstruowanie ugód, niemniej jednak standardy te nie są tożsame z wymaganiami i ograniczeniami mediacji sądowych. Można zauważyć tendencję konstruowania programów szkoleń w stronę mediacji pozasądowej w prawie cywilnym, która stanowi główne źródło utrzymania z mediacji. Skutkuje to rynkowym deficytem dotyczącym obszaru mediacji z zakresu prawa karnego i spraw nieletnich. Obecne są na rynku szczątkowe szkolenia uzupełniające, dotyczące aspektów mediacji karnej i ds. nieletnich, niemniej jednak nie donoszą się one do treningu umiejętności prowadzenia trudnych spraw karnych, nie obejmują równie praktyki współpracy z sędziami i prokuratorami. Generalnie rzecz biorąc oferta szkoleniowa skierowana do mediatorów, dostępna terytorialnie we wszystkich województwach Polski jest wystarczająca w ogólnym obszarze mediacji oraz mediacji w sprawach cywilnych i rodzinnych. Występują jednak deficyty w obszarze pogłębionych szkoleń dla mediatorów ds. karnych i do spraw nieletnich. Istnieje także zgeneralizowany deficyt w obszarze współpracy mediatora z sądem i prokuraturą Czynniki sukcesu i bariery realizacji dotychczasowych działań edukacyjnych Analizując czynniki sukcesu oraz bariery realizacji dotychczasowych działań edukacyjnych skierowanych do głównych grup docelowych: sędziów, prokuratorów, mediatorów należy wyznaczyć podstawowe kryteria sukcesu. Zgodnie z celem przedmiotowego badania należy wskazać jako podstawowe kryterium sukcesu częstość kierowania spraw do mediacji podczas postępowań sądowych oraz liczbę podpisanych ugód. Częstość kierowania spraw do mediacji Oficjalne statystyki wskazują na impas dynamiki spraw kierowanych do mediacji w obszarze prawa karnego i ds. nieletnich oraz pełzający wzrost liczby spraw kierowanych do mediacji w prawie cywilnym i rodzinnym. W każdym obszarze prawa wzrasta odsetek spraw skierowanych do mediacji i zakończonych ugodą sądową. 13 S t r o n a

14 Wykres 6 Kierowanie uczestników postępowania do mediacji w podziale na sędziów i prokuratorów. 10,1% 42,9% 21,3% 23,1% 24,2% 5,9% 59,6% 2,2% Tak - raz Tak kilka razy Sędziowie Tak wiele razy Prokuratorzy Nie, nigdy nie kierowałem/am uczestników postępowania do mediacji Nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (sędziowie n= 182; prokuratorzy 188). Zrealizowane badanie wśród sędziów i prokuratorów wskazuje, że kierowanie uczestników postępowania do mediacji jest rozpowszechnioną praktyką wśród sędziów. ¾ z nich przyznało, że kierowało uczestników postępowania do mediacji, w tym 24% robiło to wiele razy. Nieco więcej niż 1/5 sędziów nigdy nie wskazała mediacji jako alternatywnego sposobu rozwiązania sporu. Odmiennie praktyki stosują prokuratorzy większość z nich (60%) nigdy nie skierowała uczestników postępowania do mediacji. Co dziesiąty zrobił to raz, a 21% uczyniło to kilka razy. Wielokrotnie taką praktykę podjęło mniej niż 6% prokuratorów. Wykres 7 Kierowanie uczestników postępowań sądowych do mediacji wśród sędziów. Sędzia ds. cywilnych (ogólnie) 7,5% 50,0% 15,0% 26,3% 1,3% Sędzia ds. karnych 9,4% 35,9% 29,7% 21,9% 3,1% Sędzia ds. nieletnich 72,7% 27,3% Sędzia ds. rodzinnych 67,9% 28,6% 3,6% Sędzia ds. gospodarczych 13,3% 26,7% 26,7% 33,3% Odmowa odpowiedzi 100,0% Inne 75,0% 25,0% Tak - raz Tak kilka razy Tak wiele razy Nie, nigdy Nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (sędziowie n= 182). Biorąc pod uwagę obszar prawa należy wskazać na różnice w częstości kierowania uczestników postępowań do mediacji. Praktyka jest najbardziej rozpowszechniona wśród sędziów ds. nieletnich oraz sędziów rodzinnych niemal wszyscy sędziowie w swojej praktyce wykorzystali możliwość skierowania do mediacji. Wśród sędziów ds. cywilnych, sędziów ds. karnych oraz sędziów ds. gospodarczych większy udział stanowią sędziowie, którzy nigdy nie wykorzystali mediacji. Najwięcej takich osób jest wśród sędziów ds. gospodarczych, zaś najmniej wśród sędziów ds. karnych. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż wykazana w badaniu aktywność sędziów w kierowaniu spraw do mediacji nie dotyczy procesu mediacyjnego w jego definicji. Sędziowie ds. karnych oraz ds. nieletnich realizują mediacje sami z zastosowaniem środków prawa karnego, bez kierowania ich do postępowania mediacyjnego w rozumieniu statystyk sądowych. 14 S t r o n a

15 Wykres 8 Kierowanie uczestników postępowań sądowych do mediacji przez sędziów sądów rejonowych i okręgowych. Sąd rejonowy 8,3% 44,7% 25,8% 18,9% 2,3% Sąd okręgowy 4,3% 39,1% 17,4% 39,1% Tak - raz Tak kilka razy Tak wiele razy Nie, nigdy Nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (sędziowie n= 182). Częściej do mediacji kierują sędziowie sądów rejonowych. Niemal połowa sędziów sądów okręgowych nigdy nie skorzystała z możliwości skierowania do mediacji uczestników postępowania sądowego. Podobnie proporcje przedstawiają się wśród prokuratorów częściej do mediacji kierują prokuratorzy rejonowi. Blisko ¾ prokuratorów prokuratur okręgowych nigdy nie skierowało uczestników postępowań sądowych do mediacji. Wykres 9 Kierowanie uczestników postępowań sądowych do mediacji przez prokuratorów prokuratur rejonowych i okręgowych. Prokuratura rejonowa 10,2% 27,1% 7,6% 51,7% 3,4% Prokuratura okręgowa 10,9% 12,5% 3,1% 71,9% 1,6% Tak - raz Tak kilka razy Tak wiele razy Nie, nigdy Nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (n=prokuratorzy 188). Liczba i jakość zawieranych ugód Czynnikiem sukcesu w przedstawionym stanie rzeczy jest sprawność łańcucha jakości mediacji sądowych w następujących etapach: skierowanie sprawy do mediacji przez sąd, zgoda stron, poprawna i skuteczna mediacja. Rozpatrując czynniki sukcesu i bariery w tych aspektach należy podkreślić, iż dotychczasowe działania szkoleniowe i edukacyjne były skuteczne w zakresie prawa cywilnego i prawa rodzinnego. Zarówno szkolenia skierowane do sędziów jak i szkolenia skierowane do mediatorów zaowocowały wzrostem liczby spraw skierowanych do mediacji oraz wzrostem liczby postępowań sądowych zakończonych przez ugodę. Generalnie większość sędziów i prokuratorów pozytywnie ocenia jakość podpisanych ugód. Większość sędziów wskazała, że ugody były prawidłowe i zgodne z prawem. Częstość podpisywania nieprawidłowych porozumień jest zależna od typu sprawy. Najczęściej nieprawidłowości pojawiają się w ugodach z zakresu prawa cywilnego. Najrzadziej wadliwe są ugody zawierane przez uczestników postępowań gospodarczych i zakresu prawa nieletnich. 15 S t r o n a

16 Wykres 10 Ocena jakości podpisanych ugód mediacyjnych w postępowaniach w opinii sędziów i prokuratorów. Sędzia ds. cywilnych (ogólnie) 27,3% 36,4% 18,2% 9,1% 9,1% Sędzia ds. karnych 61,1% 16,7% 5,6% 16,7% Sędzia ds. nieletnich 60,0% 20,0% 20,0% Sędzia ds. rodzinnych 45,5% 27,3% 18,2% 9,1% Sędzia ds. gospodarczych 100,0% Prokurator 61,9% 33,3% 4,8% Wszystkie Większość Mniej więcej połowa Mniejszość Żadna Nie wiem/ trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (sędziowie n= 40; prokuratorzy 21); wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie: Jak Pan/i ocenia jakość podpisanych ugód mediacyjnych w tych postępowaniach?, kafeteria: Wszystkie były prawidłowe, zgodne z prawem, Większość była prawidłowa, zgodna z prawem, Mniej więcej połowa była prawidłowa, zgodna z prawem, Mniejszość była prawidłowa, zgodna z prawem, Żadna nie była prawidłowa, zgodna z prawem, Nie wiem/ trudno powiedzieć. Trwanie procesu mediacyjnego Większość prokuratorów wskazała, że proces mediacyjny trwał od 2 do 4 tygodni. Nieznaczny odsetek procesów trwał dłużej niż miesiąc. A ponad ¼ spraw zakończyła się w okresie krótszym niż dwa tygodnie. Podobne doświadczenie z czasu trwania mediacji wskazali sędziowie (szczegółowe wyniki przedstawiono na poniższym wykresie). Wykres 11 Czas trwania procesów mediacji w opinii sędziów w podziale na rodzaj spraw, którymi się zajmują. 4,5% 66,7% 57,1% 54,5% 50,0% 50,0% 42,9% 33,3% 31,8% 33,3% 66,7% 9,1% Nie dłużej niż 2 tygodnie 2-4 tygodnie Ponad 4 tygodnie Nie wiem/ trudno powiedzieć Sędzia ds. cywilnych (ogólnie) Sędzia ds. karnych Sędzia ds. nieletnich Sędzia ds. rodzinnych Sędzia ds. gospodarczych Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (sędziowie n= 46). Przyczyny kierowania spraw do mediacji w opinii sędziów i prokuratorów Deficyt szkoleń skierowanych stricte do sędziów prawa karnego oraz sędziów ds. nieletnich oraz relatywnie niska popularność szkoleń wśród prokuratorów zaowocowała impasem statystycznym w aspektach czynników sukcesu. Zdiagnozowany deficyt w obszarze szkoleń dla mediatorów ds. prawa karnego i ds. nieletnich wynika również z niskiej popularności tego typu mediacji ze względu na niskie stawki mediacji sądowych. Jak wynika z deklaracji badanych sędziów i prokuratorów czynnikiem sukcesu decyzji o skierowaniu sprawy do mediacji jest przekonanie o korzyściach płynących z procesu mediacji. Zarówno sędziowie, jak i prokuratorzy jako na przyczynę kierowania do mediacji najczęściej wskazywali na przekonanie o korzyściach dla stron. Drugą przyczyną najczęściej wskazywaną przez sędziów było przekonanie o korzyściach dla sądu, zaś przez prokuratorów przekonanie o korzyściach dla poszkodowanego. Szczegółowe wyniki przedstawiono na poniższym wykresie. 16 S t r o n a

17 Wykres 12 Przyczyny kierowania spraw do mediacji w opinii sędziów i prokuratorów. Przekonanie o korzyściach dla stron Przekonanie o korzyściach dla sądu Przekonanie o korzyściach społecznych Przekonanie o korzyściach dla poszkodowanego Przekonanie o korzyściach dla oskarżonego Niska wartość, niska waga sprawy Pozytywne stanowisko pełnomocników obu stron wobec mediacji Przekonanie o dobrej jakości pracy mediatora Wysoka waga sprawy Jasny materiał dowodowy Niejasny materiał dowodowy Żadne z powyższych Nie wiem, trudno powiedzieć 28,2% 22,5% 24,5% 17,6% 8,8% 17,6% 7,7% 12,8% 6,6% 6,4% 4,4% 11,2% 2,7% 3,7% 2,2% 9,0%,5% 3,2% 3,3% 2,7% 14,8% 9,0% 56,0% 53,7% 49,5% 41,5% Sędziowie Prokuratorzy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (sędziowie n= 182; prokuratorzy 188). Badanych poproszono o wskazanie przyczyn, dla których sędziowie nie kierują uczestników postępowania do mediacji. Najczęściej wskazywano na przekonanie o braku woli stron do prowadzenia mediacji. Jedynie sędziowie orzekający w sprawach karnych jako główną przyczynę wskazali przekonanie o braku korzyści dla sądu z prowadzenia mediacji. Waga sprawy nie wpływa na skłonność do kierowania na mediacje. Ponadto rzadko wybieranymi odpowiedziami były: przekonanie o braku korzyści dla poszkodowanego i przekonanie o braku korzyści dla oskarżonego. Tabela 2 Przyczyny niekierowania uczestników postępowania do mediacji w opinii sędziów. PRZYCZYNA Sędzia ds. cywilnych (ogólnie) Sędzia ds. karnych Sędzia ds.nieletnich Sędzia ds. rodzinnych Sędzia ds. gospodarczych Niejasne przepisy dotyczące mediacji 15,0% 18,8%,0% 7,1%,0% Nieznajomość przepisów dotyczących mediacji wśród sędziów/prokuratorów 10,0% 6,3% 9,1% 10,7% 6,7% Przekonanie o braku korzyści dla sądu z prowadzenia mediacji 23,8% 28,1% 18,2% 14,3% 26,7% Przekonanie o braku korzyści dla stron z prowadzenia mediacji 15,0% 20,3% 27,3% 21,4% 6,7% Przekonanie o braku korzyści dla poszkodowanego 1,3% 9,4%,0%,0%,0% Przekonanie o braku korzyści dla oskarżonego 6,3% 3,1%,0% 7,1%,0% Przekonanie o braku niebezpieczeństwie przedłużenia sprawy bez możliwości jej zawieszenia Przekonanie o niekorzystnym wpływie na statystyki sądu poprzez przedłużenie czasu prowadzenia sprawy 15,0% 7,8% 27,3% 14,3% 6,7% 20,0% 10,9% 9,1% 14,3% 20,0% Brak przekonania o dobrej jakości pracy mediatorów 25,0% 10,9% 18,2% 17,9% 20,0% Przekonanie o braku woli stron do prowadzenia mediacji 35,0% 14,1% 27,3% 28,6% 40,0% Przekonanie o braku woli pełnomocników stron do prowadzenia mediacji 8,8%,0% 9,1% 10,7% 33,3% Zbyt mała waga sprawy np. wartość sporu 5,0% 1,6%,0%,0%,0% Zbyt duża waga sprawy, np. wartość sporu 2,5% 3,1%,0%,0%,0% Przekonanie o kwalifikowaniu większości spraw jako nienadających się do mediacji 6,3% 7,8% 9,1% 3,6% 13,3% Żadne z powyższych 3,8% 3,1% 18,2% 7,1%,0% Nie wiem, trudno powiedzieć 16,3% 31,3% 9,1% 28,6% 20,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami, (sędziowie n= 182). 17 S t r o n a

18 Podobny rozkład odpowiedzi wystąpił w przypadku prokuratorów. Znów najczęściej wskazywaną odpowiedzią była: przekonanie o braku woli stron do prowadzenia mediacji. Wysoki odsetek badanych wskazał także na niejasne przepisy dotyczące mediacji. Powyższe odpowiedzi badanych wskazują na następujące czynniki sukcesu działań edukacyjnych skierowanych do przedmiotowych grup docelowych: 1. Pokazanie korzyści z mediacji zarówno dla stron jak i dla sądu i przebiegu postępowania, 2. Pokazanie niskiego ryzyka przedłużenia czasu trwania mediacji, 3. Uporządkowanie wiedzy z zakresu przepisów prawnych stosowanych przy mediacji sądowej z uwzględnieniem analizy konkretnych przypadków. Biorąc pod uwagę skuteczność procesu mediacji w ogniwie łańcucha jakości na etapie ugody, podstawowym czynnikiem sukcesu działań szkoleniowych są umiejętności w zakresie prowadzenia stron w stronę ugody. Biorąc pod uwagę, iż dla sędziów i prokuratorów główną przyczyną nierozpoczęcia procesu mediacji jest brak zgody stron wydaje się, że czynnikiem sukcesu działań edukacyjnych może być moduł szkoleniowy w zakresie doboru argumentów przez sędziego i prokuratora w procesie przekonywania stron do spróbowania tej techniki rozwiązania sporu. Podstawową zdiagnozowaną barierą realizacji działań szkoleniowych jest relatywnie niska ranga mediacji w rankingu potrzeb szkoleniowych sędziów i prokuratorów. Czynnikiem zwiększającym frekwencję sędziów i prokuratorów w szkoleniach KSSIP było uznanie modułu szkoleniowego poświęconego mediacji za obligatoryjny dla uczestników szkolenia. Mediacje w postępowaniach sądowych są już obowiązkowym elementem szkoleń dla nowopowołanych sędziów. Podobnie też mediacje stanowiły część obligatoryjnych szkoleń dla prokuratorów w ramach szkoleń z zakresu adaptacji do zmian w prawie oraz ogólnych szkoleń podnoszących kwalifikacje tej grupy docelowej. Czynnikiem limitującym barierę frekwencyjną było też organizowanie przez KSSIP szkoleń jednodniowych (w cyklu szkoleń) realizowanych w siedzibie sądu, prokuratury w godzinach pracy Identyfikacja potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów w obszarze mediacji Identyfikacja potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów została przeprowadzona w 3 etapach. W pierwszym etapie potrzeby szkoleniowe zdiagnozowano na podstawie analizy opracowań naukowobadawczych, materiałów konferencyjnych, blogów, forów poświęconych mediacji oraz ankiet ewaluacyjnych szkoleń zrealizowanych w ramach Działania 5.3. PO KL przez MS oraz KSSIP. Wskazano obszary prawa cywilnego, karnego, ds. nieletnich oraz prawa rodzinnego, które zostały przedstawione przez potencjalnych odbiorców szkoleń jako dyskusyjne, wątpliwe, bądź jako przeszkody do realizacji mediacji. W drugim etapie postępowania badawczego zdiagnozowano potrzeby szkoleniowe na podstawie wyników badania wśród przedstawicieli środowiska naukowego, kierowników projektów szkoleniowych realizowanych w przedmiotowych grupach docelowych. W ramach tego etapu badawczego zdiagnozowano deficyty w kierunku kształcenia grup docelowych w ujęciu kryteriów skutecznego procesu mediacji. W trzecim etapie postępowania badawczego zdiagnozowano potrzeby i oczekiwania grup docelowych w ramach badania CATI. Analiza desk research założeń i tematyki szkoleń skierowanych do praktyków i potencjalnych instytucjonalnych uczestników mediacji (MS, KSSIP, Krajowe Centrum Mediacji, Dolnośląski Ośrodek Mediacji) oraz analiza materiałów szkoleniowych, konferencyjnych, opracowań badawczych zrealizowanych w przedmiotowym obszarze w latach wskazuje na potrzebę zarówno kontynuacji szkoleń ogólnych, skierowanych do sędziów i prokuratorów, którzy nie brali wcześniej udziału w przedsięwzięciach szkoleniowych dotyczących 18 S t r o n a

19 zagadnień mediacji, jak i szkoleń prawnych i praktycznych dotyczących poszczególnych aspektów procesu mediacji. W toku analizy desk research zdiagnozowano następujące szczegółowe aspekty, zgłaszane przez poszczególne grupy zawodowe jako dyskusyjne i niejasne w procesie mediacji. Szczególne potrzeby szkoleniowe sędziów 1. Współpraca z mediatorem w trakcie postępowania mediacyjnego. Konsultacje zapisów ugody. Przedstawienie opcji ugody w myśl obowiązujących zapisów prawnych. Niedomykanie katalogu, ale propozycje sformułowań w myśl zapisów prawnych. Zasady i standardy jakości wykonywania zawodu mediatora nie są poważane przez sędziów. Ujmując problem wprost, sędzia jest dla strony osobą z aprori uznanym autorytetem formalnym natomiast mediator jest go pozbawiony. Sędzia ma wątpliwości, czy treść ugody i całe postępowanie mediacyjne uwzględnia w pełni przepisy prawne. Praktyka mediatorów wskazuje na istnienie dużej różnorodności w podchodzeniu do tematu ugody przez sędziów. Istnieje także przekonanie sędziów, iż mediator ulega silniejszej stronie, stąd treść ugody rzadko realizuje interesy poszkodowanego. Przy tym rozstrzygnięcie uzyskane tą drogą może nie przynieść stronie uznającej się za pokrzywdzoną (często przecież są to obie strony) satysfakcjonującego jej psychicznego zadośćuczynienia, które kojarzone jest wprost z karą. Jak wynika z badania jakościowego, zrealizowanego wśród przedstawicieli środowisk naukowych, badających proces mediacji, brak praktyki we współpracy z mediatorem skutkuje niską częstotliwością kierowania spraw do mediacji. Praktyką sędziów jest współpraca ze znanymi sobie mediatorami. 2. Techniki i metodyka skłaniania stron do zgody na mediację w postępowaniu jawnym (po okresie przygotowawczym). Sąd może skierować strony do mediacji w postępowaniu przygotowawczym, bądź do zakończenia pierwszej rozprawy (z wyjątkiem spraw rozwodowych, itp.). Sędziowie nie wiedzą, jakich mogą użyć argumentów. Nie są na ogół uczeni języka korzyści mediacji. Nie umieją go przekazać. 3. Korzyści ekonomiczne procesu. Metodyka skrócenia czasu mediacji. W literaturze przedmiotu i dostępnych opracowaniach naukowych zdiagnozowano brak pełnej wiedzy sędziów o wpływie mediacji na ekonomię procesu. Wielu sędziów żywi przekonanie o wyższych kosztach egzekucji w wyniku nieskuteczności ugód powstałych w wyniku mediacji. Większość sędziów jest nieświadoma potencjalnego zmniejszenia kosztów sądowych wynikającego z braku rozprawy głównej (przy przystąpieniu stron do mediacji w postępowaniu przygotowawczym). Zmniejszenie kosztów może nastąpić także wskutek skrócenia liczby rozpraw (rezygnacja z przesłuchiwania świadków w wyniku podpisania ugody mediacyjnej). Do zmniejszonych kosztów ekonomii procesu można zaliczyć także skrócenie okresu odbywania kary, itp. Sędziowie nie dostrzegają także możliwości dalszego zwiększenia ekonomii procesu poprzez skrócenie procedury mediacyjnej. Nagminne jest kierowanie sprawy do mediacji droga listu poleconego, chociaż przepisy nie zabraniają drogi telefonicznej. 4. Mediacja a inne, sądowe formy zadośćuczynienia. Sędziowie często zwłaszcza w postępowaniach karnych nie kierują sprawy do mediacji, przyjmując, iż postępowanie instytucji prawa karnego materialnego i prawa karnego procesowego spełniają funkcje zadośćuczynienia. Stoją na stanowisku, iż organy sądowe są zobligowane do prowadzenia spraw w obliczu tzw. prawdy materialnej. Często przeszkodą w stosowaniu mediacji jest przekonanie sędziów, iż do ich zadań nie należy uwzględnianie interesów stron. 19 S t r o n a

20 5. Kwestie prawne dotyczące orzekania na podstawie ugody w postępowaniu karnym. Analiza stopnia wpływu ugody na stopień szkodliwości społecznej czynu. Sędziowie mają obowiązek wzięcia pod uwagę treści ugody przy orzekaniu wyroku. Występuje jednak obawa i wątpliwości środowisk sędziowskich dotyczące definicji terminów prawnych w tym obszarze. 6. Korzyści społeczne i prewencyjne z mediacji. Sędziowie nie są świadomi wagi prewencji postępowań mediacyjnych. W wielu przypadkach nie doceniają kwestii powtórnej wiktymizacji ofiary w wyniku procesu. 7. Metodyka postępowania mediacyjnego, gdy oskarżony nie przyznaje się do winy, a brak jasności i oczywistości dowodowej. Mediacje prowadzone z oskarżonym, osadzonym w areszcie. Szczególne potrzeby szkoleniowe prokuratorów 1. Współpraca z mediatorem w trakcie postępowania mediacyjnego. Konsultacje zapisów ugody. Przedstawienie opcji ugody w myśl obowiązujących zapisów prawnych. Niedomykanie katalogu, ale propozycje sformułowań w myśl zapisów prawnych. Uzasadnienie i przesłanki jak w przypadku sędziów. Prokuratorzy również najchętniej współpracują z mediatorami, których znają i cenią. 2. Techniki skłaniania stron do wzięcia udziału w mediacji. Problemem jest, iż mimo, że prokurator może skierować strony do mediacji, brak jednak mu kompetencji do skłonienia stron do rozpoczęcia mediacji. 3. Korzyści społeczne i prewencyjne z mediacji. Prokuratorzy nie są świadomi wagi prewencji postępowań mediacyjnych. W wielu przypadkach nie doceniają kwestii powtórnej wiktymizacji ofiary w wyniku procesu. 4. Metodyka postępowania mediacyjnego, gdy oskarżony nie przyznaje się do winy, a brak jasności i oczywistości dowodowej. Mediacje prowadzone z oskarżonym, osadzonym w areszcie. Kwestia ta uzyskała potwierdzenie podczas clash group z przedstawicielami prokuratorów. Generalnie, prokurator nie prowadzi statystyk mediacyjnych, nie ma też możliwości zawieszenia postępowania na czas mediacji. Brak bodźca organizacyjnego nie skłania prokuratorów do rozważania kwestii mediacji. W sytuacji nadania statusu podejrzanego jednej ze stron, prokurator uznaje sprawę za zamkniętą i kończącą jego postępowanie. Mediacja staje się jednak zasadna w sytuacji, w której nie ma jeszcze postawionych zarzutów, ponieważ materiał dowodowy jest niejasny. Prokuratorzy mają wątpliwości, czy na danym etapie sprawy mogą skłonić strony do mediacji. Sytuacja ta byłaby korzystna dla statystyk postępowania prokuratorskiego. 5. Wątpliwości dotyczące kwalifikowania ugody. Kiedy akt oskarżenia, kiedy warunkowe umorzenie postępowania, kiedy skierowanie wniosku o sądzenie bez rozprawy, czy nadzwyczajne złagodzenie kary, warunkowe odstąpienie od kary. Prokuratorzy są świadomi różnych decyzji w wyniku takiej samej ugody przy takiej samej kwalifikacji prawnej czynu. Sytuacja ta budzi wątpliwości. Występuje potrzeba przybliżenia różnych rozwiązań oraz ich adekwatności przy różnych kwalifikacjach prawnych. Szczegółowe potrzeby mediatorów 1. Kwestia ustalania treści ugody z sędzią pod kątem poprawności prawnej. Konstruowanie ugody według modelu MAKRO Potrzebne jest rozwijanie wiedzy mediatorów na temat treści ugody, jej zgodności z prawem, wiedzy na temat wagi poszczególnych elementów ugody. Wskazane są szkolenia prawne mediatorów z zakresu terminologii sądowej, podstawowych aspektów niezgodności zapisów ugody z prawem według poszczególnych kwalifikacji 20 S t r o n a

21 prawnych. Kwesta ta jest przedmiotem szkoleń uzupełniających w ramach Akademii ADR. Niemniej jednak nie przygotowano w harmonogramie na 2015 rok więcej niż jednej sesji szkoleniowej w tym obszarze. 2. Skuteczność w ustalaniu warunków ugody i przeprowadzenia pełnego procesu mediacji przy trudnych uczestnikach. Zapobieganie tzw. impasowi w mediacji Wskazane są szkolenia obejmujące techniki psychologiczne wspierania ludzi przy zawieraniu ugody i pojednaniu, zwłaszcza w sprawach cywilnych, techniki zapobiegania manipulacji. Tematyka ta wchodzi w zakres szkoleń ogólnych Akademii ADR oraz szkoleń uzupełniających, niemniej jednak ich dostępność jest ograniczona terytorialnie oraz ograniczona do mediacji w sprawach cywilnych, głównie rodzinnych i pozasądowych. Niesie za sobą dodatkowe koszty dla uczestników. 3. Wiedza prawna z zakresu czytania akt sprawy, ze szczególnym uwzględnieniem mediacji gospodarczych. Wiedza z zakresu prawa nieruchomości Niska popularność mediacji gospodarczych wiąże się z niskimi kompetencjami mediatorów, szybką dezaktualizacją wiedzy, niskimi kompetencjami w obszarze finansów i ekonomii zarządczej. Mediatorzy sami wspominają o konieczności zapoznania się z trudnym, specjalistycznym materiałem oraz niskim poczuciu partnerstwa w postępowaniu mediacyjnym, wynikającym z braku wiedzy o przedmiocie konfliktu. Rosnąca popularność mediacji gospodarczych niesie za sobą wzrastające zainteresowanie mediatorów tą tematyką. Brak jest szkoleń na rynku w tym zakresie. 4. Wiedza z mediacji w postępowaniach zbiorowych w obszarze prawa pracy i mediacji gospodarczych. Na rynku występuje szkolenie uzupełniające z zakresu sporów zbiorowych. Jest ono jednak nisko dostępne terytorialnie. Skala zapotrzebowania na szkolenia Na wstępie należy zaznaczyć, iż niemal wszyscy badani sędziowie oraz prokuratorzy i mediatorzy deklarują przydatność dla siebie szkolenia w obszarze mediacji. Wykres 13 Najbardziej przydatne z punktu widzenia sędziów i prokuratorów szkolenia z zakresu mediacji, które mogłyby być do nich skierowane. Stosowanie mediacji w sprawach rodzinnych Stosowanie mediacji w sprawach cywilnych Stosowanie mediacji w sprawach karnych Stosowanie mediacji w sprawach nieletnich Stosowanie mediacji w sprawach gospodarczych Stosowanie mediacji w sprawach pracy Nie potrzebuję żadnych szkoleń w zakresie mediacji Inne Nie wiem/ trudno powiedzieć 22,0% 19,7% 38,5% 12,2% 28,6% 5,5% 11,7% 11,5% 13,3% 2,2% 5,3% 14,3% 14,9% 1,6% 9,6% 5,5% 9,6% 60,1% sędziowie prokuratorzy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami; można było wybrać max 3 odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=182; prokuratorzy n=188). Co ciekawe, często uznaliby oni za przydatne szkolenie w obszarze prawa, którym się na co dzień nie zajmują. 21 S t r o n a

22 Wykres 14 Najbardziej przydatne z punktu widzenia sędziów szkolenia z zakresu mediacji, które mogłyby być do nich skierowane z uwzględnieniem specjalizacji sędziowskiej. Stosowanie mediacji w sprawach rodzinnych Stosowanie mediacji w sprawach cywilnych Stosowanie mediacji w sprawach karnych Stosowanie mediacji w sprawach nieletnich Stosowanie mediacji w sprawach gospodarczych Stosowanie mediacji w sprawach pracy Nie potrzebuję żadnych szkoleń w zakresie mediacji Nie wiem/ trudno powiedzieć 9,4% 23,8% 6,7% 9,4% 27,3% 28,6% 33,3% 5,0% 9,1% 3,6% 6,7% 2,5% 1,6%,0% 25,0% 45,5% 11,3% 1,6% 9,1% 3,6% 1,3% 1,6%,0%,0%,0% 15,0% 14,1% 9,1% 14,3% 20,0% 6,3% 4,7%,0%,0% 6,7% 81,8% 71,4% 70,0% 75,0% 66,7% Sędzia ds. cywilnych (ogólnie) Sędzia ds. karnych Sędzia ds. nieletnich Sędzia ds. rodzinnych Sędzia ds. gospodarczych Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami; można było wybrać max 3 odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=182; można było wybrać kilka specjalizacji, stąd: sędziowie ds. cywilnych n=80; ds. karnych n=64; ds. nieletnich n=11; ds. rodzinnych n=28; gospodarczych n=15). Deklaracja o przydatności szkoleń z obszaru mediacji nietożsamego z dziedziną prawa, uprawianą na co dzień wzrasta wraz ze stażem pracy badanych sędziów i prokuratorów. W przypadku mediatorów największe zapotrzebowanie występuje na szkolenia z zakresu stosowania mediacji w sprawach rodzinnych oraz cywilnych. Mniejsza część mediatorów potrzebuje poszerzenia wiedzy z zakresu mediacji prawa pracy, gospodarczych oraz karnych. Wykres 15 Potrzeby szkoleniowe mediatorów. Stosowanie mediacji w sprawach rodzinnych 41,6% Stosowanie mediacji w sprawach cywilnych 41,0% Stosowanie mediacji w sprawach karnych 27,9% Stosowanie mediacji w sprawach nieletnich 14,0% Stosowanie mediacji w sprawach gospodarczych 34,0% Stosowanie mediacji w sprawach pracy 21,4% Nie potrzebuję żadnych szkoleń w zakresie mediacji 4,7% Inne 6,1% Nie wiem/ trudno powiedzieć 3,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami, mediatorzy n= 473). Potrzeby szkoleniowe w obszarze mediacji w prawie cywilnym/rodzinnym Badanych poproszono o wskazanie konkretnych zagadnień, które powinny być omówione na szkoleniach. Z zakresu prowadzenia mediacji w sprawach cywilnych i/ lub rodzinnych najczęściej wskazywanymi odpowiedziami wśród prokuratorów były: korzyści ze stosowania mediacji dla stron, techniki kierowania spraw do mediacji, konstruowanie ugody zgodnie z zasadami prawa oraz informacje na temat aspektów prawnych stosowania mediacji. Z kolei wśród sędziów dominowały: podstawowe zasady i składniki procesu mediacyjnego, współpraca z mediatorem, a także, podobnie jak wśród prokuratorów: informacje na temat aspektów 22 S t r o n a

23 prawnych stosowania mediacji oraz korzyści dla stron ze stosowania mediacji w sprawach cywilnych i/lub rodzinnych. Szczegóły przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 16 Użyteczne tematy szkoleń z zakresu mediacji w sprawach cywilnych i/lub rodzinnych z punktu widzenia badanych grup. Aspekty prawne stosowania mediacji w sprawach cywilnych i/lub rodzinnych Podstawowe zasady i składniki procesu med. ws. cywilnych i/lub rodzinnych Korzyści ze stosowania mediacji ws. cywilnych i/lub rodzinnych dla stron konfliktu Korzyści ze stosowania mediacji dla ekonomii procesu Mediacje w postępowaniach zbiorowych Kierowanie do mediacji w procesie przygotowawczym/ na pierwszej rozprawie Współpraca z mediatorem w czasie postępowania mediacyjnego Konstruowanie ugody zgodnie z zasadami prawa Udział osoby nieletniej w mediacji Przeciwwskazania dla mediacji ws. cywilnych i/lub rodzinnych Żadne z powyższych 39,8% 38,0% 37,5% 26,0% 34,1% 50,0% 23,9% 34,0% 8,0% 24,0% 23,9% 42,0% 28,4% 28,0% 17,0% 34,0% 12,5% 14,0% 21,6% sędziowie 22,0% 4,5% prokuratorzy Nie wiem/trudno powiedzieć 6,0% 11,4% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami; można było wybrać więcej odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=88; prokuratorzy n=50). Różne są także potrzeby szkoleniowe sędziów i prokuratorów w zależności od poziomu: rejonowego i okręgowego. Na poziomie rejonowym prokuratorzy najczęściej wskazywali na techniki kierowania spraw do mediacji, korzyści ze stosowania mediacji dla stron oraz korzyści ze stosowania mediacji dla ekonomii procesu i informacje na temat aspektów prawnych. Inaczej rozkład odpowiedzi wyglądał wśród prokuratorów poziomu okręgowego najczęściej wskazywali oni na korzyści ze stosowania mediacji dla stron oraz współpracę z mediatorem i konstruowanie ugody. Z kolei sędziowie rejonowi zgłosili zapotrzebowanie na omówienie podstawowych zasad i składników procesu mediacyjnego oraz aspektów prawnych mediacji. Podobne zagadnienia, choć z inną częstotliwością wskazywali sędziowie okręgowi. Najczęściej wskazywano: aspekty prawne stosowania mediacji, korzyści dla stron, a także na współpracę z mediatorem. 23 S t r o n a

24 Tabela 3 Preferencje tematów szkoleniowych badanych grup z uwzględnieniem miejsca wykonywanej pracy (mediacje ws. cywilnych i/lub rodzinnych). Tematy szkoleń Aspekty prawne stosowania mediacji w sprawach cywilnych i/lub rodzinnych Podstawowe zasady i składniki procesu med. ws. cywilnych i/lub rodzinnych Korzyści ze stosowania mediacji ws. cywilnych i/lub rodzinnych dla stron konfliktu prokuratorzy sędziowie prokuratorzy sędziowie 41,2% 36,4% 31,3% 52,4% 23,5% 40,9% 31,3% 28,6% 44,1% 28,8% 62,5% 47,6% Korzyści ze stosowania mediacji dla ekonomii procesu 41,2% 21,2% 18,8% 28,6% Mediacje w postępowaniach zbiorowych 20,6% 9,1% 31,3% 4,8% Kierowanie do mediacji w procesie przygotowawczym/ na pierwszej rozprawie Współpraca z mediatorem w czasie postępowania mediacyjnego 47,1% 22,7% 31,3% 28,6% 23,5% 24,2% 37,5% 38,1% Konstruowanie ugody zgodnie z zasadami prawa 32,4% 15,2% 37,5% 23,8% Udział osoby nieletniej w mediacji 14,7% 10,6% 12,5% 19,0% Przeciwwskazania dla mediacji ws. cywilnych i/lub rodzinnych poziom rejonowy poziom okręgowy 17,6% 19,7% 31,3% 28,6% Żadne z powyższych 6,1% 0,0% Nie wiem/trudno powiedzieć 8,8% 12,1% 0,0% 9,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami; można było wybrać więcej odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się w wierszach do 100% (sędziowie n=88, w tym: sędziowie okręgowi n=23, sędziowie rejonowi n=65; prokuratorzy n=50, w tym: prokuratorzy okręgowi n=16, prokuratorzy rejonowi n=34). Staż pracy nie różnicuje znacząco potrzeb szkoleniowych zarówno wśród sędziów, jak i prokuratorów. Odstępstwo zdiagnozowano jedynie wśród prokuratorów odpowiedzi prokuratorów z najkrótszym stażem pracy są odmienne niż pozostałych. Zdecydowanie częściej wskazywali oni wszystkie zagadnienia szkoleniowe. Tabela 4 Użyteczne tematy szkoleń z zakresu mediacji w sprawach cywilnych i/lub rodzinnych z punktu widzenia badanych grup z uwzględnieniem stażu pracy sędziów i prokuratorów. Aspekty prawne stosowania mediacji w sprawach cywilnych i/lub rodzinnych Podstawowe zasady i składniki procesu med. ws. cywilnych i/lub rodzinnych Korzyści ze stosowania mediacji ws. cywilnych i/lub rodzinnych dla stron konfliktu Korzyści ze stosowania mediacji dla ekonomii procesu prokuratorzy sędziowie prokuratorzy sędziowie prokuratorzy sędziowie prokuratorzy sędziowie 100,0% 35,3% 25,0% 53,8% 31,6% 32,1% 50,0% 41,4% 20,0% 35,3% 15,0% 30,8% 36,8% 60,7% 33,3% 17,2% 80,0% 17,6% 35,0% 53,8% 57,9% 21,4% 50,0% 48,3% 100,0% 23,5% 35,0% 46,2% 26,3% 7,1% 0,0% 31,0% Mediacje w postępowaniach zbiorowych 20,0% 11,8% 15,0% 0,0% 31,6% 7,1% 33,3% 10,3% Kierowanie do mediacji w procesie przygotowawczym/ na pierwszej rozprawie Współpraca z mediatorem w czasie postępowania mediacyjnego Konstruowanie ugody zgodnie z zasadami prawa 80,0% 17,6% 50,0% 30,8% 31,6% 17,9% 16,7% 31,0% 40,0% 29,4% 25,0% 30,8% 26,3% 21,4% 33,3% 34,5% 80,0% 17,6% 15,0% 15,4% 36,8% 14,3% 50,0% 20,7% Udział osoby nieletniej w mediacji 60,0% 11,8% 0,0% 15,4% 15,8% 3,6% 16,7% 20,7% Przeciwwskazania dla mediacji ws. cywilnych i/lub rodzinnych Staż pracy Do 5 lat 5-10 lat lat powyżej 20 lat 60,0% 23,5% 10,0% 30,8% 15,8% 10,7% 50,0% 27,6% Żadne z powyższych 11,8% 0,0% 3,6% 3,4% Nie wiem/trudno powiedzieć 0,0% 23,5% 5,0% 0,0% 5,3% 7,1% 16,7% 13,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami; można było wybrać więcej odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=88; prokuratorzy n=50). 24 S t r o n a

25 Mediatorzy natomiast najczęściej wskazywali na: techniki przezwyciężania impasu w postępowaniu mediacyjnym, informacje na temat aspektów prawnych stosowania mediacji w sprawach cywilnych i/lub rodzinnych, współpracę z sędzią i prawnikami stron w procesie mediacji sądowej oraz mediacje w postępowaniach zbiorowych. Szczegółowe odpowiedzi przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 17 Potrzeby szkoleniowe mediatorów w zakresie mediacji cywilnych i rodzinnych. Techniki przezwyciężania impasu w postępowaniu mediacyjnym Aspekty prawne stosowania mediacji Współpraca z sędzią i prawnikami stron Mediacje w postępowaniach zbiorowych Psychologiczne mechanizmy zw. z konflitami 47,1% 44,1% 44,1% 42,0% 40,0% Trening umiejętności praktycznych w zakresie mediacji Praktyczne aspekty włączenia dziecka do mediacji Dokumentacja mediacyjna. Konstruowanie zapisów ugody Podstawowe zasady i składniki procesu mediacyjnego Korzyści z mediacji dla ekonomii procesu Korzyści z dla stron konfliktu Jak doprowadzić do podpisania umowy mediacyjnej Jak realizować pełną prewencję w mediacji Sztuka czytania akt w sprawach cywilnych Przeciwskazania dla mediacji 32,5% 29,5% 29,5% 29,2% 25,8% 25,4% 24,1% 22,4% 22,4% 22,0% Żadne z powyższych 1,4% Nie wiem/trudno powiedzieć 5,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami, (mediatorzy n= 295). Poniżej przedstawiono zdiagnozowane zapotrzebowanie na omówienie konkretnych kwalifikacji prawnych w postępowaniach cywilnych i rodzinnych. Generalnie mediatorzy wskazali na wszystkie z wymienionych propozycji. Ale największy odsetek (połowa badanych) mediatorów wskazał na sprawy o podział majątku. 25 S t r o n a

26 Wykres 18 Zapotrzebowanie na omówienie kwalifikacji prawnych z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego. Sprawy o podział majątku... o zaspokojenie potrzeb rodziny... o sposób pełnienia władzy rodzicielskiej... o zniesienie współwłasności... o ustalenie kontaktów z dzieckiem... majątkowe w wyroku orzekającym rozwód lub separację... o podział spadku... o alimenty... o należności ze stosunku pracy... o zapłatę... dot. udziału w rozstrzyganiu o sprawach dziecka... dot. zasad wychowawczych i systemu wartości dziecka... dot. zasad pokrywania kosztów utrzymania i wychowania dziecka Żadne z powyższych Nie wiem/trudno powiedzieć 3,1% 7,8% 21,0% 41,4% 41,4% 41,0% 40,7% 40,3% 39,3% 39,3% 34,2% 32,9% 28,1% 28,1% 50,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami, mediatorzy n= 295). Potrzeby szkoleniowe w obszarze mediacji w sprawach karnych i ds. nieletnich Badanych zapytano także o potrzeby szkoleniowe w zakresie mediacji w sprawach nieletnich i karnych. Wśród prokuratorów najczęściej wskazywano na korzyści dla poszkodowanego, techniki kierowania spraw do mediacji oraz korzyści płynące ze stosowania mediacji dla poszkodowanego. Z kolei wśród sędziów najczęściej zwracano uwagę na potrzebę pogłębienia wiedzy w zakresie podstawowych zasad i składników procesu mediacyjnego w sprawach karnych i/lub nieletnich oraz informacji na temat aspektów prawnych stosowania mediacji w tych przypadkach, a także korzyści dla osoby poszkodowanej i konstruowania ugody zgodnie z zasadami prawa. Warto podkreślić, że każde z proponowanych zagadnień było częściej wskazywane przez prokuratorów. Ponadto kilkakrotnie więcej sędziów nie miało zdania w tym zakresie. Wykres 19 Użyteczne tematy szkoleń z zakresu mediacji w sprawach karnych i/lub ds. nieletnich z punktu widzenia badanych grup. Aspekty prawne stosowania mediacji ws. karnych i/lub ds. nieletnich Zasady i składniki procesu mediacyjnego ws. karnych i/lub ds. nieletnich Korzyści z mediacji dla osoby poszkodowanej Korzyści z mediacji dla oskarżonego Korzyści z mediacji dla ekonomii procesu Kierowanie do mediacji w procesie przygotowawczym/ na pierwszej Współpraca z mediatorem w czasie postępowania mediacyjnego Konstruowanie ugody zgodnie z zasadami prawa Udział osoby nieletniej w mediacjach karnych i/lub ds. nieletnich Przeciwskazania dla mediacji ws. karnych i/lub ds. nieletnich Mediacja a inne sądowe formy zadośćuczynienia w postępowaniu karnym Prawidłowe orzekanie na podstawie ugody Korzyści społeczne i prewencyjne z mediacji karnych i/lub ds. nieletnich Metody prowadzenia mediacji z osobą osadzoną w areszcie Metodyka mediacji, gdy oskarżony nie przyznaje się do winy, a brak jasności Żadne z powyższych Nie wiem/ trudno powiedzieć 38,7% 29,5% 35,3% 31,1% 33,6% 23,0% 28,6% 24,6% 27,7% 16,4% 25,2% 14,8% 22,7% 19,7% 10,9% 6,6% 28,6% 9,8% 30,3% 6,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami; można było wybrać więcej odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=61; prokuratorzy n=119). 3,3% 2,5% 8,2% 11,5% 14,8% 23,0% 21,3% 26,2% prokuratorzy 42,0% 39,5% 39,5% 45,4% sędziowie 52,1% 26 S t r o n a

27 Miejsce pracy prokuratura rejonowa i prokuratura okręgowa niemal nie różnicuje potrzeb szkoleniowych prokuratorów w obszarze mediacji w sprawach karnych i sprawach nieletnich. Znacząca różnica wystąpiła jedynie w przypadku wskazywania potrzeby omówienia na szkoleniu zagadnień związanych z korzyściami stosowania mediacji dla osoby poszkodowanej. Częściej na ten obszar wskazywali prokuratorzy rejonowi (58% wobec 38%). Generalnie na różnice w zakresie potrzeb szkoleniowych w ograniczonym zakresie wpływa długość stażu pracy prokuratorów. Tylko w przypadku wybranych zagadnień szkoleniowych wystąpiły różnice w częstości wskazywania odpowiedzi. Brak jest jasnych zależności potrzeb szkoleniowych i stażu pracy. Mediatorzy zgłaszają zainteresowanie każdym ze wskazanych tematów szkoleniowych w obszarze mediacji w postępowaniu karnym. Podobnie jak w przypadku preferencji tematów szkoleniowych największym zainteresowaniem cieszyłyby się techniki przezwyciężani impasu w postępowaniu mediacyjnym. Wykres 20 Potrzeby szkoleniowe mediatorów w zakresie mediacji karnych i w sprawach nieletnich. Techniki przezwyciężania impasu w mediacji 45,7% Psychologiczne mechanizmy konfliktów Współpraca z sędzią, prokuratorem i prawnikami stron w mediacji sądowej Informacje na temat aspektów prawnych mediacji Korzyści ze stosowania mediacji Podstawowe zasady i składniki procesu mediacyjnego Korzyści z mediacji dla oskarżonego Jak realizować pełną prewencję w mediacji Mediacje w sprawach karnych i/lub ds. nieletnich z osadzonymi w areszcie Trening umiejętności praktycznych w zakresie mediacji Przeciwskazania dla mediacji Praktyczne aspekty włączenia dziecka do mediacji Sztuka czytania akt w sprawach karnych Mediacja a inne sądowe formy zadośćuczynienia w postępowaniu karnym Dokumentacja mediacyjna. Konstruowanie zapisów ugody 38,2% 37,6% 36,4% 36,4% 34,1% 34,1% 33,5% 33,5% 29,5% 28,9% 26,0% 25,4% 25,4% 24,9% Żadne z powyższych 1,2% Nie wiem/ trudno powiedzieć zać większą liczbę odpowiedzi. 6,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami, mediatorzy n= 173). Najczęściej preferowanym przez badanych mediatorów tematem szkoleń w zakresie kwalifikacji prawnych jest znęcanie się nad rodziną oraz groźby bezkarne. 27 S t r o n a

28 Wykres 21 Zapotrzebowanie na omówienie kwalifikacji prawnych z zakresu prawa karnego i postępowań w sprawach nieletnich. Spowodowanie obrażeń ciała (art. 157 kodeksu karnego) Groźby bezprawne (art kodeksu karnego) Znęcanie się nad rodziną (art kodeksu karnego) Bójki i pobicia (art kodeksu karnego) Zagarnięcie mienia (art kodeksu karnego) Spowodowanie wypadku drogowego (art. 177 kodeksu karnego) Żadne z powyższych Nie wiem/ trudno powiedzieć 58,8% 50,8% 43,4% 51,3% 42,6% 57,2% 56,3% 54,1% 67,1% 58,0% 42,6% 51,4% 41,2% 19,7% 46,8% 42,0% 27,9% 37,6% 5,9% 6,6% 1,2% 6,7% prokuratorzy sędziowie mediatorzy 14,8% 13,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami; można było wybrać więcej odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=61; prokuratorzy n=119; mediatorzy n= 173). Biorąc pod uwagę szczegółowe kwalifikacje prawne, które powinny być, zdaniem sędziów i prokuratorów, przedmiotem szkolenia w obszarze możliwości zastosowania mediacji należy zaznaczyć, że cztery najczęściej wskazywane odpowiedzi przez sędziów i prokuratorów to: spowodowanie obrażeń ciała, znęcanie się nad rodziną, bójki i pobicia oraz groźby bezprawne. W badaniu sprawdzono, czy staż pracy różnicuje zapotrzebowanie na omówienie konkretnych kwalifikacji prawnych w zakresie prawa karnego i spraw nieletnich. Trudno wskazać jednoznaczne tendencje w zależności od długości pracy. Nie zdiagnozowano zależności im krótszy staż pracy, tym większe potrzeby szkoleniowe. Częstość wskazań zależy od specyfiki kwalifikacji prawnej. Potrzeby szkoleniowe w obszarze mediacji w sprawach gospodarczych W obszarze mediacji gospodarczych występują zróżnicowane preferencje dotyczące tematyki szkoleń. Generalnie sędziowie częściej deklarują zainteresowanie tematyką współpracy z mediatorem oraz podstawowymi zasadami i składnikami procesu mediacyjnego w zakresie mediacji gospodarczej. Prokuratorzy, którzy uważają szkolenie w obszarze mediacji gospodarczych za przydatne dla siebie deklarują zainteresowanie większością spośród zaproponowanych tematów. 28 S t r o n a

29 Wykres 22 Użyteczne tematy szkoleń z zakresu mediacji w sprawach gospodarczych z punktu widzenia badanych grup. Główne informacje na temat aspektów prawnych stosowania mediacji w sprawach gospodarczych 9,5% 68,0% Podstawowe zasady i składniki procesu mediacyjnego w sprawach gospodarczych 38,1% 56,0% Korzyści ze stosowania mediacji w sprawach gospodarczych dla stron konfliktu 28,6% 80,0% Korzyści ze stosowania mediacji w sprawach gospodarczych dla ekonomii procesu 19,0% 44,0% Techniki kierowania spraw do mediacji w procesie przygotowawczym oraz na pierwszej rozprawie Współpraca z mediatorem w czasie postępowania mediacyjnego w sprawach gospodarczych Konstruowanie ugody zgodnie z zasadami prawa 28,6% 38,1% 36,0% 33,3% 28,0% 72,0% Udział prawników, pełnomocników w mediacji w sprawach gospodarczych Przeciwskazania dla mediacji w sprawach gospodarczych Żadne z powyższych Nie wiem/ trudno powiedzieć 23,8% 19,0% 9,5% 14,3% 44,0% 48,0% sędziowie prokuratorzy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ilościowego z sędziami, prokuratorami, mediatorami; można było wybrać więcej odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=21; prokuratorzy n=25). Z kolei mediatorzy, oprócz technik impasu w postępowaniu mediacyjnym najchętniej uczestniczyliby w szkoleniu dotyczącym mediacji w postępowaniach zbiorowych. Wykres 23 Potrzeby szkoleniowe mediatorów w zakresie mediacji gospodarczych. Mediacje w postępowaniach zbiorowych Techniki przezwyciężania impasu w postępowaniu mediacyjnym 49,7% 53,4% Współpraca z sędzią i prawnikami stron Trening umiejętności praktycznych w zakresie mediacji 44,1% 43,5% Przeciwskazania dla mediacji Jak doprowadzić do podpisania umowy mediacyjnej Psychologiczne mechanizmy powstawania, eskalacji i rozwiązywania Główne informacje na temat aspektów prawnych stosowania mediacji Dokumentacja mediacyjna. Konstruowanie zapisów ugody Korzyści ze stosowania mediacji dla stron konfliktu Korzyści ze stosowania mediacji dla ekonomii procesu Podstawowe zasady i składniki procesu mediacyjnego Sztuka czytania akt w sprawach gospodarczych. Klucz prawny Jak realizować pełną prewencję w postępowaniu mediacyjnym 36,6% 36,0% 34,2% 33,5% 33,5% 32,3% 31,1% 29,2% 29,2% 28,6% Żadne z powyższych 1,9% Nie wiem/ trudno powiedzieć 6,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami, (mediatorzy n= 161). 29 S t r o n a

30 Mediatorów poproszono o wskazanie konkretnych kwalifikacji prawnych, które powinny być przedmiotem szkolenia. Najczęściej badani wskazywali na: sprawę o własność prawną, intelektualną, sprawę o nieuczciwą konkurencję oraz mediacje konsumenckie. Wykres 24 Zapotrzebowanie na omówienie kwalifikacji prawnych z zakresu prawa gospodarczego. Sprawa o zapłatę Mediacje konsumenckie Sprawa o odsetki Sprawa o nieruchomość Sprawa o nieuczciwą konkurencję Sprawa o własność prawną, intelektualną Żadne z powyższych Nie wiem/ trudno powiedzieć,0% 56,0% 47,6% 45,3% 60,0% 33,3% 56,5% 36,0% 9,5% 34,8% 36,0% 33,3% 50,9% 68,0% 23,8% 60,2% 64,0% 28,6% 60,9% 8,0% 19,0% 4,3% prokuratorzy sędziowie mediatorzy 14,3% 11,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami; można było wybrać więcej odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100% (sędziowie n=21; prokuratorzy n=25; mediatorzy n= 161). Prokuratorzy częściej wskazywali poszczególne kwalifikacje prawne jako zagadnienia pożądane na szkoleniach z zakresu mediacji. Wśród prokuratorów najczęściej wskazywano na sprawę o nieuczciwą konkurencję oraz sprawę o własność prawną, intelektualną. Z kolei sędziowie wybierali najczęściej sprawę o zapłatę. Największe różnice w częstości wskazań na rzecz prokuratorów wystąpiły w przypadku kwalifikacji: sprawy o nieuczciwą konkurencję (ok. 44 p.p.) oraz sprawy o własność prawną, intelektualną (ok. 35 p.p.). Wyniki w zakresie potrzeb omówienia konkretnych kwalifikacji prawnych przedstawiono z uwzględnieniem stażu pracy. Trudno wskazać jednoznaczne zależności. Warto zwrócić uwagę na brak potrzeb w tym zakresie prokuratorów i stażu dłuższym niż 20 lat. Podobnej tendencji nie zdiagnozowano wśród sędziów o równie długim stażu pracy. Potrzeby szkoleniowe w obszarze mediacji w sprawach prawa pracy Sędziów i prokuratorów zapytano również o potrzeby szkoleniowe w obszarze mediacji w postępowaniach z zakresu prawa praca. Na poniższym wykresie przedstawiono wyniki w podziale na sędziów i prokuratorów. W przypadku mediacji pracowniczych sędziowie częściej zgłaszali zapotrzebowanie na zagadnienia szkoleniowe. Najczęściej wybierane przez sędziów zagadnienia to informacje na temat aspektów prawnych stosowania mediacji, korzyści ze stosowania mediacji dla ekonomii procesu, współpraca z mediatorem w czasie postępowania mediacyjnego oraz przeciwwskazanie dla mediacji. Z kolei prokuratorzy wskazywali na: informacje na temat aspektów prawnych stosowania mediacji, podstawowe zasady i składniki procesu mediacyjnego oraz techniki kierowania spraw do mediacji w sprawach pracy w procesie przygotowawczym oraz na pierwszej rozprawie. W przypadku mediatorów najczęściej wskazywaną potrzebą szkoleniową były mediacje w sprawach pracy w postępowaniach zbiorowych. Odsetek mediatorów, którzy wskazali na ten obszar był znacznie wyższy niż w przypadku pozostałych zagadnień. 30 S t r o n a

31 Wykres 25 Potrzeby szkoleniowe mediatorów w zakresie mediacji w postępowaniach z zakresu prawa pracy. Mediacje w sprawach pracy w postępowaniach zbiorowych 63,4% Techniki przezwyciężania impasu w postępowaniu mediacyjnym Informacje na temat aspektów prawnych stosowania mediacji Współpraca z sędzią i prawnikami stron w procesie mediacji sądowej Korzyści ze stosowania mediacji dla stron konfliktu Trening umiejętności praktycznych w zakresie mediacji Korzyści ze stosowania mediacji dla ekonomii procesu Psychologiczne mechanizmy powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów Przeciwskazania dla mediacji Podstawowe zasady i składniki procesu mediacyjnego Jak doprowadzić do podpisania umowy mediacyjnej Jak realizować pełną prewencję w postępowaniu mediacyjnym? Dokumentacja mediacyjna. Konstruowanie zapisów ugody Sztuka czytania akt w sprawach cywilnych. Klucz prawny 40,6% 38,6% 36,6% 33,7% 33,7% 32,7% 32,7% 27,7% 25,7% 25,7% 22,8% 22,8% 18,8% Żadne z powyższych,0% Nie wiem/trudno powiedzieć 6,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami, (mediatorzy n= 101). Zapotrzebowanie mediatorów na omówienie konkretnych kwalifikacji z zakresu prawa praca zilustrowano na poniższym wykresie. Dwa zagadnienia zdecydowanie wyróżniają się na tle pozostałych: sprawy o mobbing oraz sprawy o łamanie praw pracowniczych. Wykres 26 Zapotrzebowanie na omówienie kwalifikacji prawnych z zakresu prawa praca. Sprawa o mobbing Sprawa o łamanie praw pracowniczych 79,2% 78,2% Sprawa o zapłatę 53,5% Odwołanie od kar porządkowych Sprawa o urlop 34,7% 33,7% Żadne z powyższych 1,0% Nie wiem/trudno powiedzieć 7,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami, (mediatorzy n= 101). Inne rekomendacje w zakresie szkoleń Zdiagnozowano dodatkowo potrzeby szkoleniowe badanych środowisk w obszarze: a) ujednolicenia wiedzy i standardów sędziów, prokuratorów i mediatorów w zakresie kwalifikacji spraw nadających się do mediacji, 31 S t r o n a

32 b) częstszego stosowania analizy studiów przypadku, c) rozwijania szkoleń dedykowanych określonym obszarom prawa ze szczególnym uwzględnieniem szkoleń dotyczących mediacji w prawie karnym i w sprawach nieletnich, d) ujednolicenia standardów szkolenia mediatorów Identyfikacja optymalnych narzędzi i form działań szkoleniowych Przy identyfikacji optymalnych narzędzi i form działań szkoleniowych wzięto pod uwagę dotychczasowe wnioski z badania: 1. Niską integrację środowisk sędziów, prokuratorów i mediatorów, skutkującą ograniczaniem kierowania spraw do mediacji do populacji sędziów, którzy mają zaufanie do jednego, dwóch mediatorów i brak efektu spillover dotychczasowych działań szkoleniowych; 2. Niespójną wiedzę na temat mediacji, widoczną w materiałach szkoleniowych i konferencyjnych przeznaczonych dla środowisk sędziowskich i prokuratorskich oraz środowisk mediatorów; 3. Niską dostępność terytorialną szkoleń uzupełniających skierowanych do mediatorów przy silnej destandaryzacji umiejętności; 4. Niską popularność szkoleń w obszarze mediacji wśród sędziów, prokuratorów wynikającą z niskiej rangi tematyki w tych grupach docelowych; 5. Zróżnicowane zapotrzebowanie na szkolenia wśród osób zainteresowanych problematyką, deklarowane zainteresowanie licznymi szczegółowymi kwestiami mediacji we wszystkim przedmiotowych środowiskach mediacji; 6. Deficyty szkoleniowe w zakresie mediacji w prawie karnym i ds. nieletnich przy impasowych statystykach stosowania mediacji sądowej; 7. Obligatoryjne szkolenie z podstaw mediacji wprowadzone do standardu szkolenia dla nowomianowanych sędziów. Podstawową barierą skuteczności działań szkoleniowych, zidentyfikowaną w niniejszym raporcie jest ograniczenie oddziaływania działań szkoleniowych do sędziów i prokuratorów, już przekonanych do idei mediacji i zazwyczaj stosujących ją w praktyce. Wydaje się więc, że organizowanie powszechnych szkoleń, skierowanych do ogółu populacji sędziów, prokuratorów i mediatorów może pociągnąć za sobą ten sam efekt, nie przyczyniając się zwiększenia częstotliwości stosowania mediacji w postępowaniach sądowych. Podobnie jak w większości programów publicznych kluczowym czynnikiem skuteczności działań szkoleniowoedukacyjnych są efekty mnożnikowe, wyrażone tzw. skutkiem rozlania się tendencji na okolicznych potencjalnych beneficjentów. Idąc tym tropem rozumowania wydaje się, że najskuteczniejszym kanałem wdrażania działań szkoleniowych dla uzyskania efektu spillover jest ograniczenie zakresu głównych modułów szkoleniowych do wybranych okręgów sądowniczych oraz realizowanie działań skupionych na danym terytorium zarówno na szczeblu okręgowym jak i rejonowym. Najskuteczniejszą strategią realizowania szkoleń poświęconych mediacji sądowej jest prowadzenie szkolenia w miejscu Sądu Okręgowego dla danej lokalizacji (miasta, gminy) oraz w siedzibach 1/3 sądów rejonowych, znajdujących się w danym okręgu. Dobór liczby lokalizacji Sądów Okręgowych uzależniony powinien być od liczby sędziów, prokuratorów i mediatorów, operujących w danej lokalizacji (mieście, gminie) oraz od budżetu planowanych szkoleń. Biorąc pod uwagę, iż średnio dla jednej lokalizacji liczba osób przeszkolonych wyniesie co najmniej 80 osób, należy szacować, iż szkoleniem objętych zostanie 10 lokalizacji Sądów Okręgowych (miast, gmin). Wybór tej strategii uprawdopodabnia rozpowszechnianie się dobrej praktyki poprzez jej promocję na konferencjach i wewnętrznych szkoleniach prowadzonych przez Sądy Okręgowe w ramach środków własnych sądów. Strategia ta umożliwi ponadto pomiar skuteczności proponowanych szkoleń poprzez statystyki mediacji sądów objętych programem szkoleniowym. Odpowiada ona także na zdiagnozowaną niską dostępność terytorialną szkoleń uzupełniających skierowanych do mediatorów. 32 S t r o n a

33 Proponowanym działaniom można nadać status programu pilotażowego i w dalszym etapie prac wprowadzać jeszcze inne działania mogące zdynamizować proces mediacji sądowej. Nadanie programowi szkoleniowemu rangi programu pilotażowego może także odpowiedzieć na zdiagnozowaną niską popularność tematyki mediacji w populacji sędziów i prokuratorów. Sądy mogą podjąć rywalizację wyników mediacji w rankingu uczestników pilotażu. Dla uzyskania pełnej odpowiedzi na zdiagnozowane w badaniu deficyty związane z niską integracją środowisk sędziowskich, prokuratorskich i mediatorskich oraz nisko standaryzowaną wiedzą mediatorów na szczeblu lokalnym rekomendujemy zastosowanie mieszanego składu uczestników szkolenia. Biorąc pod uwagę, iż szkolenia realizowane będą na szczeblu okręgowym, nastąpić mogą integracja środowiska i wzrost zaufania do mediatorów jako partnerów w mediacji. Przedstawione we wcześniejszym rozdziale sporadyczne rozbieżności w preferencjach tematyki szkolenia w populacji sędziów, prokuratorów i mediatorów powinny być rozwiązywane na korzyść środowiska sądowego dla zwiększenia częstotliwości kierowania spraw do mediacji jako kluczowego czynnika procesu. Biorąc pod uwagę rangę sprawy oraz pilotażowy charakter prowadzonych działań proponujemy zastosowanie zróżnicowanej formy prowadzonych działań. Wykład/prezentacja. Proponujemy zastosowanie wykładu, prezentacji video z udziałem autorytetów środowiska prawniczego z Polski i krajów europejskich. Ta forma wykładu powinna dotyczyć społecznych korzyści stosowania mediacji w danym obszarze prawnym oraz korzyści dla stron; Klasyczne szkolenie dla sędziów i prokuratorów niemających do tej pory do czynienia z mediacją; Moderowana dyskusja panelowa na szczegółowe tematy, kwalifikacje prawne i budzące wątpliwości kwestie prawne związane ze stosowaniem mediacji z udziałem lokalnych sędziów i prokuratorów oraz mediatorów. Moderowana przez wykwalifikowanego szkoleniowca, znającego dobre praktyki zastosowania mediacji w konkretnych przypadkach; Analiza studiów przypadku, związanych z konkretnym przypadkiem nawiązującym do omawianych na dyskusjach panelowych kwalifikacji prawnych. Proponowana formuła FGI; Szkolenie z zakresu zachęcania stron do rozpoczęcia mediacji. Warsztaty związane z odgrywaniem ról (włączając pełnomocników stron); Na zakończenie procesu szkoleniowego organizacja wizyty studyjnej w sądzie w danym okręgu, który uzyskał najwyższą dynamikę liczby spraw zakończonych ugodą. Zorganizowanie podczas niej konferencji, na której przedstawione zostaną dobre praktyki zastosowania mediacji. Ze względu na organizację szkolenia w siedzibach sądów zaleca się realizację oddzielnych szkoleń w poszczególnych obszarach prawa oddzielnie dla mediacji w sprawach cywilnych, karnych, gospodarczych. Szkolenie może być dwu trzydniowe, rozłożone w skali miesiąca. Ważne jest, aby modyfikować dynamikę i treść szkoleń w zależności od zapotrzebowania składanego przez uczestników między kolejnymi sesjami szkoleniowymi. W celu weryfikacji zaproponowanej w niniejszym rozdziale formy i narzędzi działań szkoleniowych zadano również pytania badanym grupom docelowym dotyczące preferencji formy i narzędzi szkoleniowych, oraz ich lokalizacji. Warto zauważyć, że prawie wszystkie formy działań szkoleniowych (poza grami mediacjami zdaniem prokuratorów), zostały ocenione względnie pozytywnie jako takie, które posiadają potencjał w zakresie przydatności, natomiast żadne z nich nie zostały uznane jako bardzo przydatne. 33 S t r o n a

34 Wykres 27 Ocena przydatności poniższych działań szkoleniowych dotyczących mediacji zdaniem sędziów, prokuratorów i mediatorów (skala 5-stopniowa). 3,58 3,62 3,89 3,99 3,64 3,49 3,60 3,71 3,45 4,01 3,89 3,59 3,79 3,24 3,02 3,16 3,41 3,203,36 3,002,86 sędziowie prokuratorzy Wykład i prezentacja prowadzona przez eksperta Dyskusja panelowa Analiza przykładów mediacji w Polsce Analiza przykładów mediacji za granicą Warsztaty instruktażowe połączone z odgrywaniem ról Wizyta studyjna Gry i symulacje (rzeczywista bądź wirtualna) mediatorzy Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami n=843 (sędziowie n=182; prokuratorzy n=188; mediatorzy n=473; skala ocen: 1- nieprzydatna; 5 bardzo przydatna; pokazano średnie). Badani sędziowie, prokuratorzy i mediatorzy najchętniej uczestniczyliby w szkoleniu skoncentrowanym na jednym obszarze mediacji, takie preferencje wykazało ok. 47% sędziów, ponad połowa prokuratorów i ok. 62% mediatorów. Znaczącą grupę odpowiedzi (blisko 1/3 sędziów, ponad 28% prokuratorów i ponad 13% mediatorów) nie ma na ten temat zdania. We wszystkich grupach, kilkanaście procent osób wolałoby szkolenie ogólne o mediacji (z czego najwięcej, 15,4% stanowią sędziowie). Wykres 28 Ocena preferencji badanych grup dotyczących chęci udziału w szkoleniach ogólnych i sprofilowanych z zakresu mediacji. 51,1% 47,3% 61,9% 30,8% 28,2% sędziowie 15,4% 12,8% 10,4% 6,6% 14,0% 13,7% 8,0% prokuratorzy mediatorzy Preferował(a)bym szkolenie o mediacji ogólnie Preferował(a)bym szkolenie skoncentrowane na jednym obszarze mediacji Nie ma to znaczenia Nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami n=843 (sędziowie n=182; prokuratorzy n=188; mediatorzy n=473). W odniesieniu do preferowanego składu osobowego poszczególnych szkoleń, zdania przedstawicieli poszczególnych grup docelowych różnią się dość istotnie. Największa grupa mediatorów za najefektywniejsze uważa szkolenia realizowane w mieszanej grupie odbiorców (ponad 50%), ale równocześnie, ponad 18% osób preferuje jednolitą grupę uczestników, a łącznie ponad 30% nie ma zdania lub nie uważa żeby ten aspekt mógł mieć znaczenie. Opinie sędziów i prokuratorów są podobne względem siebie, co prezentuje wykres poniżej. W obu tych grupach podobny procent osób (po ok. 1/3 odpowiedzi) preferuje szkolenia w jednolitej grupie jak i w mieszanej. Pozostała liczba sędziów i prokuratorów (ok. 1/3 osób) nie ma na ten temat zdania, niewielki odsetek (ok. 10% w przypadku prokuratorów i ok. 4% w przypadku sędziów nie uważa, że by ten aspekt miał znaczenie). 34 S t r o n a

35 Wykres 29 Ocena preferencji badanych grup dotyczących chęci udziału w szkoleniach z zakresu mediacji w grupie jednolitej uczestników szkolenia i grupie mieszanej. 36,3% 29,8% 18,6% 33,5% 26,9% 51,0% Preferował(a)bym szkolenie Preferował(a)bym szkolenie dla jednolitej grupy dla mieszanej grupy uczestników uczestników 32,4% 26,6% 10,1% 14,2% 16,3% 4,4% Nie ma to znaczenia Nie wiem, trudno powiedzieć sędziowie prokuratorzy mediatorzy Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami n=843 (sędziowie n=182; prokuratorzy n=188; mediatorzy n=473). W grupie mediatorów przeważają osoby preferujące 1-2 dniowe szkolenia z zakresu mediacji (41% badanych mediatorów), w grupie sędziów i prokuratorów zdania są bardziej podzielone. Wśród tych grup docelowych dominuje brak zdania co do preferowanej długości szkoleń, pozostali zdecydowanie najchętniej uczestniczyliby w krótkich szkoleniach, w tym: ponad 26% prokuratorów preferuje jednodniowe szkolenia, a kolejne ponad 28% 1-2 dniowe; natomiast sędziowie w ponad 32% preferują szkolenia jednodniowe, a kolejne 20% z nich: 1-2 dniowe. Wykres 30 Ocena preferencji badanych grup dotyczących chęci udziału w szkoleniach z zakresu mediacji w odniesieniu do formy i długości trwania szkolenia. Jednodniowe 15,2% 26,1% 32,4% 1-2 dniowe 3 dni i więcej 11,5% 10,1% 22,0% 20,3% 28,2% 41,0% sędziowie prokuratorzy mediatorzy Nie wiem/ trudno powiedzieć 23,5% 34,1% 35,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami n=843 (sędziowie n=182; prokuratorzy n=188; mediatorzy n=473). Biorąc pod uwagę preferowane miejsce odbywania szkoleń, należy podkreślić, że we wszystkich grupach docelowych zdania na temat destynacji prowadzenia działań szkoleniowych są podzielone. Wykres 31 Ocena preferencji badanych grup dotyczących chęci udziału w szkoleniach z zakresu mediacji w odniesieniu do miejsca odbywania szkolenia. Na miejscu 30,8% 29,3% 32,8% Wyjazdowe Nie ma to znaczenia 20,9% 21,8% 18,6% 20,3% 21,3% 34,9% sędziowie prokuratorzy mediatorzy Nie wiem/ trudno powiedzieć 13,7% 28,0% 27,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ilościowych z sędziami, prokuratorami i mediatorami n=843 (sędziowie n=182; prokuratorzy n=188; mediatorzy n=473). 35 S t r o n a

36 2.6 Program szkoleń Cele szkolenia 1. Zaznajomienie sędziów, niestosujących do tej pory mediacji sądowej z problematyką mediacji 2. Rozszerzenie praktyki stosowania mediacji sądowej poprzez uporządkowanie i przekazanie wiedzy i doświadczeń dotyczących stosowania mediacji w poszczególnych kwalifikacjach prawnych 3. Upowszechnienie skutecznych modeli współpracy sędziów i mediatorów w procesie mediacji 4. Zestandaryzowanie wiedzy uczestników szkolenia w obszarze stosowania mediacji rodzinnych i cywilnych (wskazania, przeciwskazania) 5. Kształtowanie umiejętności przekonywania stron do korzyści płynących z mediacji. Metody pracy Wszystkie zajęcia poprowadzone zostaną z wykorzystaniem interaktywnych form pracy, angażujących uczestników do udziału. Będą to takie formy, jak: wykład video, prezentacja interaktywna, dyskusja, praca w małych grupach, odgrywanie ról, studium przypadków, burza mózgów, praca z tekstem. Ich zastosowanie zostało opisane dla poszczególnych bloków szkoleniowych. Struktura bloków szkoleniowych Pierwsza sesja szkoleniowa kierowana jest do wszystkich uczestników, bez względu na obszar prawa. Druga sesja szkoleniowa składa się z bloków, poświęconych praktycznym aspektom mediacji w danym obszarze prawa: prawo cywilne, prawo rodzinne, prawo pracy, prawo karne, prawo ds. nieletnich, prawo gospodarcze. Trzecia sesja szkoleniowa podsumowująca; skierowana do wszystkich uczestników mediacji. Program szkoleń Sesja 1 - Mediacja się opłaca (10 godzin szkoleniowych) DLA WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW BEZ WZGLĘDU NA OBSZAR PRAWA Godz TEMAT: Problematyka mediacji, zastosowanie mediacji w prawie cywilnym i rodzinnym, aspekty prawne, proces mediacji UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Prezentacja interaktywna przedstawienie zagadnień oraz pytania do uczestników. Dyskusja nad problematycznymi zagadnieniami. Godz Godz godz Przerwa kawowa, przekąski TEMAT: Korzyści społeczne i korzyści dla stron w zastosowaniu mediacji. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Video wykład prowadzony przez uznany autorytet sędziowski. Zalecane jest także wystąpienie przedstawicieli instytucji prawniczych z Wielkiej Brytanii, Norwegii, itp. Godz godz TEMAT: Jak skłonić strony do wyrażenia zgody na mediację? UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla 36 S t r o n a

37 mediatorów TECHNIKI: a. Prezentacja technik psychologicznych. b. Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie analizy studium przypadku. Praca w grupach. Analiza 3 przypadków: 1. Strony nie zgadzają się na mediację; 2. Strony nie są pewne czy tego chcą; 3. Jedna ze stron nie zgadza się na mediację. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 10 min - przygotowanie do odgrywania ról, 20 min - odgrywanie ról, 20 min - dyskusja nad studiami przypadku. Godz godz Godz godz Obiad TEMAT: Gdy strony zmienia zdanie. Techniki przezwyciężania impasu. Rola sędziego i pełnomocników prawnych. UCZESTNICY: Blok dla mediatorów TECHNIKI: Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie analizy studium przypadku. Praca w grupach: 2-3 przypadki: 1. uczestnik zbyt pasywny, 2. uczestnik dominujący, 3. uczestnik manipulujący 10 min - prezentacja studiów przypadku, 10 min - przygotowanie do odgrywania ról, 20 min - odgrywanie ról, 20 min - dyskusja nad technikami przezwyciężenia impasu. Godz godz TEMAT: Przeciwskazania do kierowania sprawy do mediacji. Kiedy mediacja ma małe szanse, żeby się udać? A kiedy ma duże szanse? UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości TECHNIKI: Warsztaty interaktywne na podstawie analizy studium przypadku. Praca w grupach: 2-3 przypadki podwójne: w każdym przypadku jedna sprawa kwalifikująca się do mediacji, w drugim niekwalifikująca się. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 10 min - przygotowanie do przedstawienia argumentów, 20 min przedstawienie argumentów za i przeciw, 20 min dyskusja. Godz godz TEMAT: Współpraca z mediatorem. Gdy dojdzie do ugody. UCZESTNICY: Blok dla wszystkich grup 37 S t r o n a

38 TECHNIKI: a. Prezentacja interaktywna technik subsumpcji stanu faktycznego pod przepis. b. Praca w grupach złożonych (dwóch sędziów, mediator lub dwóch mediatorów, sędzia) nad przykładowymi tekstami ugody. Wspólna praca nad tekstem pozwoli na określenie rozbieżności w metodyce konstruowania umów przez mediatorów i zakresu tych umów, które mogą zostać przyjęte przez sędziego. Sesja 2 Pułapki mediacji. Jak je ominąć i osiągnąć korzyści - SPRAWY RODZINNE Godz TEMAT: Psychologiczne techniki powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów. UCZESTNICY: Blok dla mediatorów TECHNIKI: Prezentacja interaktywna. Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie analizy studium przypadku. Praca w grupach: 2-3 studia przypadku, w każdym typowy konflikt: 1. Sprawa dotycząca opieki nad dzieckiem; 2. Sprawa dotycząca alimentów; 3. Sprawa dotycząca podziału spraw majątkowych. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 10 min - przygotowanie do odgrywania ról, 20 min - odgrywanie ról, przedstawienie argumentów za i przeciw, 20 min - dyskusja. Godz Godz Godz godz TEMAT: Dobre praktyki stosowania mediacji w sprawach rodzinnych w regionie. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości TECHNIKI: a. Prezentacja. b. Dyskusja. Przerwa kawowa, przekąski TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach alimentacyjnych. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Warsztaty. Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach: Dwa przypadki: 1. Uczestnicy mają sprawę rozwodową z orzekaniem o winie; 2. bez orzekania o winie 38 S t r o n a

39 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem). 30 min - prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w typowych sprawach dotyczących opieki nad dzieckiem UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Warsztaty. Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: 1. dotyczący kwestii zamieszkania dziecka; 2. dotyczący częstości kontaktów oraz innych aspektów wychowywania dziecka. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem). 30 min - prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz Godz godz Obiad TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w typowych sprawach dotyczących podziału majątku po rozwodzie. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: 1. Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem). 30 min - prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. 39 S t r o n a

40 Sesja 2 Pułapki mediacji. Jak je ominąć i osiągnąć korzyści? SPRAWY CYWILNE Godz TEMAT: Psychologiczne techniki powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów. UCZESTNICY: Blok dla mediatorów TECHNIKI: a. Prezentacja interaktywna. b. Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie studiów przypadku. Praca w grupach. 2-3 studia przypadku, w każdym typowy konflikt: 1. Sprawa dotycząca podziału majątku, 2. Sprawa dotycząca zniesienia współwłasności, 3. Spory zbiorowe w sprawach cywilnych. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 10 min - przygotowanie do przedstawienia argumentów, 20 min przedstawienie argumentów za i przeciw, 20 min dyskusja. Godz Godz Godz godz TEMAT: Dobre praktyki stosowania mediacji w sprawach cywilnych w regionie. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości TECHNIKI: a. Prezentacja. b. Dyskusja. Przerwa kawowa, przekąski TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach cywilnych. Indywidualne spory majątkowe. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: 1. dotyczący spraw spadkowych z włączeniem nieruchomości; 2. dotyczący zniesienia współwłasności. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem). 30 min - prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. 40 S t r o n a

41 Godz godz TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w typowych sprawach dotyczących zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: 1. dotyczący kwestii zniesławienia; 2. dotyczący naruszenia dóbr osobistych. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem). 30 min - prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz Godz godz Obiad TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sporach zbiorowych. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: 1. Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Sesja 2 Pułapki mediacji. Jak je ominąć i osiągnąć korzyści? - SPRAWY PRAWA PRACY Godz TEMAT: Psychologiczne techniki powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów. UCZESTNICY: Blok dla mediatorów TECHNIKI: a. Prezentacja interaktywna. b. Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie studiów przypadku 2-3 studia przypadku, w każdym typowy konflikt: 1. Sprawa dotycząca zapłaty; 2. Sprawa dotycząca mobbingu; 3. Spory zbiorowe w sprawach prawa pracy. 41 S t r o n a

42 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - przygotowanie do przedstawienia argumentów, 20 min przedstawienie argumentów za i przeciw, 30 min dyskusja. Godz Godz Godz godz TEMAT: Dobre praktyki stosowania mediacji w sprawach prawa pracy w regionie. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości TECHNIKI: a. Prezentacja. b. Dyskusja. Przerwa kawowa, przekąski TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach prawa pracy. Spór o zapłatę. Spór o nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: 1. dotyczący niewypłacenia wynagrodzenia bądź jego części; 2. dotyczący wniosku o przywrócenie do pracy/ewentualne wypłacenie odszkodowania. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach prawa pracy. Mobbing, molestowanie i dyskryminacja. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: 1. dotyczący kwestii mobbingu/ewentualnie molestowania seksualnego; 2. dotyczący dyskryminacji ze względu na wiek bądź ze względu na płeć. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z 42 S t r o n a

43 tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz Godz godz Obiad TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sporach zbiorowych w zakresie prawa pracy.. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Sesja 2 Pułapki mediacji Jak je ominąć i osiągnąć korzyści - SPRAWY GOSPODARCZE Godz TEMAT: Psychologiczne techniki powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów. UCZESTNICY: Blok dla mediatorów TECHNIKI: a. Prezentacja interaktywna. b. Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie studiów przypadku. 2-3 studia przypadku, w każdym typowy konflikt: 1. Sprawa o zapłatę, 2. Sprawa o nieuczciwą konkurencję, 3. Sprawa o naruszenie własności prawnej. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - przygotowanie do przedstawienia argumentów, 20 min przedstawienie argumentów za i przeciw, 30 min dyskusja. Godz TEMAT: Dobre praktyki stosowania mediacji w sprawach gospodarczych w regionie. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości TECHNIKI: a. Prezentacja. b. Dyskusja. 43 S t r o n a

44 Godz Godz godz Przerwa kawowa, przekąski TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach o zapłatę i sprawach o odsetki. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach o nieuczciwą konkurencję. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz Godz godz Obiad TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach o własność prawną, intelektualną. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów. TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie 44 S t r o n a

45 zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz TEMAT: Mediacje konsumenckie z uwzględnieniem sporów zbiorowych. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Sesja 2 Pułapki mediacji. Jak je ominąć i osiągnąć korzyści? - SPRAWY KARNE Godz TEMAT: Psychologiczne techniki powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów. UCZESTNICY: Blok dla mediatorów TECHNIKI: a. Prezentacja interaktywna. b. Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie studiów przypadku. 2-3 studia przypadku, w każdym przypadku typowy konflikt: 1. Groźby bezprawne, 2. Zagarnięcie mienia 3. Uszkodzenie ciała, bójki, pobicia. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - przygotowanie do przedstawienia argumentów, 20 min przedstawienie argumentów za i przeciw, 30 min dyskusja. Godz TEMAT: Dobre praktyki stosowania mediacji w sprawach karnych w regionie. Mediacja a inne sądowe formy zadośćuczynienia UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i prokuratorów TECHNIKI: a. Prezentacja. b. Dyskusja. 45 S t r o n a

46 Godz Godz godz Przerwa kawowa, przekąski TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach dotyczących nietykalności cielesnej (bójki, pobicia lub spowodowanie obrażenia ciała). UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach dotyczących gróźb bezprawnych. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz Godz godz Obiad TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach dotyczących zagarnięcia mienia. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie 46 S t r o n a

47 zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Sesja 2 Pułapki mediacji. Jak je ominąć i osiągnąć korzyści? - SPRAWY DS. NIELETNICH Godz TEMAT: Psychologiczne techniki powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów. UCZESTNICY: Blok dla mediatorów TECHNIKI: a. Prezentacja interaktywna. b. Warsztaty interaktywne, odgrywanie ról na podstawie studiów przypadku. 2-3 studia przypadku, w każdym typowy konflikt: 1. Groźby bezprawne, 2. Zagarnięcie mienia 3. Uszkodzenie ciała, bójki, pobicia. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - przygotowanie do przedstawienia argumentów, 20 min przedstawienie argumentów za i przeciw, 30 min dyskusja. Godz TEMAT: Dobre praktyki stosowania mediacji w sprawach ds. nieletnich w regionie. Mediacja a inne sądowe formy zadośćuczynienia. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości TECHNIKI: a. Prezentacja. b. Dyskusja. Godz Godz godz Przerwa kawowa, przekąski TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach dotyczących nietykalności cielesnej (bójki, pobicia lub spowodowanie obrażenia ciała). UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 47 S t r o n a

48 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach dotyczących gróźb bezprawnych. UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Godz godz Godz godz Obiad TEMAT: Praktyczne aspekty mediacji w sprawach dotyczących zagarnięcia mienia UCZESTNICY: Blok dla przedstawicieli organów sprawiedliwości i dla mediatorów TECHNIKI: Analiza studium przypadku. Praca w mieszanych grupach. Dwa przypadki: Kiedy strony zgadzają się na mediacje; 2. Kiedy strony nie zgadzają się na mediacje. 10 min - prezentacja studiów przypadku, 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony się nie zgadzają na mediacje (konstruowanie języka korzyści dla stron), 20 min - praca w grupach mieszanych nad sytuacją, gdy strony zgadzają się na mediację i zostaje sformułowana ugoda (praca z tekstem), 20 min - Prezentacja wyników pracy grupowej i dyskusja. Sesja 3 - Sukces w mediacji - DLA WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW BEZ WZGLĘDU NA OBSZAR PRAWA Wizyta studyjna w ośrodku sądu, który odnotował największa dynamikę spraw kierowanych do mediacji i zakończonych ugodą sądową. Program wizyty studyjnej 1. Konferencja z udziałem sędziów, prokuratorów, mediatorów oraz przedstawicieli stron postepowań zakończonych ugodą sądową (ok. 5 h) a) Blok poświęcony prezentacji przypadków, w których po raz pierwszy zastosowano mediację sądową b) Statystyki dotyczące ekonomii procesu 48 S t r o n a

49 c) Korzyści dla stron wystąpienia stron procesu d) Bariery i czynniki sukcesu wdrażania mediacji - dyskusja panelowa z udziałem przedstawicieli pozostałych sądów w danym okręgu 2. Impreza integracyjna Prelegenci i eksperci 1. Wykładowcy Akademii ADR (blok dotyczący podstaw mediacji, psychologicznych aspektów mediacji, technik mediacji), 2. Sędziowie eksperci w środowisku (korzyści ze stosowania mediacji video wykład), 3. Naukowcy prowadzący badani a naukowe w dziedzinie prewencji mediacyjnej, 4. Trenerzy pracujący nad materiałem warsztatowym (studia przypadku, projekty ugód) opracowanym przez specjalistów ds. prawa. 49 S t r o n a

50 3 Określenie medialnej strategii komunikacyjnej 3.1 Charakterystyka problemu badawczego Przedmiotem badania w obszarze 2. Określenie medialnej strategii komunikacyjnej jest identyfikacja i ocena dotychczasowych działań podejmowanych w Polsce w obszarze promocji i informacji o narzędziu, jakim jest mediacja. Kolejnym krokiem jest opracowanie strategii komunikacyjnej, w tym wskazanie trafnych form i narzędzi komunikacji oraz dobór adresatów społecznej kampanii informacyjnej, z uwzględnieniem specyfiki systemu mediacji w Polsce. W raporcie znalazły się odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jakie są dotychczasowe doświadczenia w Polsce w realizacji działań informacyjno-promocyjnych w obszarze mediacji? 2. Jakie są mocne i słabe strony dotychczas prowadzonych działań? 3. Jakie były czynniki sukcesu i bariery realizacji dotychczasowych działań informacyjno-promocyjnych w obszarze mediacji? 4. Jakie można wskazać trafne formy i dobór adresatów społecznej kampanii informacyjnej o tematyce mediacyjnej? 5. Jakie są dobre praktyki kampanii medialnych dotyczących mediacji w krajach OECD? Jakie są czynniki sukcesu budowania marki mediacji, które mogą znaleźć zastosowanie w strategii komunikacyjnej w Polsce? 3.2 Charakterystyka obszaru badawczego Badaniem objęto następujące grupy badawcze: społeczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej potencjalni odbiorcy mediacji, przedsiębiorcy - korzystających z mediacji, kierujący do mediacji sędziowie, prokuratorzy, osoby pierwszego kontaktu z człowiekiem w sytuacji konfliktu - policjanci, kuratorzy, pracownicy ośrodków pomocy społecznej, pracownicy organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego, mediatorzy. Dodatkowych informacji dostarczyli przedstawiciele MS oraz instytucji doradczych takich jak Społeczna Rada do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów, Zespół do Spraw Mediacji przy Ministrze Gospodarki. 3.3 Charakterystyka metod, technik i narzędzi badawczych W ramach realizacji pierwszego obszaru badawczego Wykonawca zrealizował następujące metody badawcze: 1. Analiza danych zastanych - enumerowane w ramach realizacji obszaru badawczego nr 1 pod kątem celów obszaru badawczego nr 2 oraz w oparciu o dodatkowe materiały, obejmujące produkty i dostępną analizę wyników działań komunikacyjnych zrealizowanych w okresie w ramach komponentu centralnego PO KL, Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz komponentu regionalnego PO KL; 2. Badanie ilościowe CATI z elementami CAWI z przedstawicielami mediatorów, sędziów i prokuratorów. Elementem kwestionariusza były pytania dotyczące oceny dotychczasowych działań komunikacyjnych w obszarze mediacji oraz zapotrzebowania na takie działania w przyszłości, a także identyfikacji optymalnych narzędzi skierowanych do różnych grup odbiorców; 50 S t r o n a

51 3. Badanie ilościowe CAWI wśród kuratorów, szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawicieli samorządu adwokackiego i radcowskiego, pracowników pomocy społecznej, dotyczące oceny dotychczasowych działań komunikacyjnych w obszarze mediacji oraz zapotrzebowania na takie działania w przyszłości; 4. Badanie ilościowe CATI zrealizowane na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski powyżej 16 roku życia; 5. Benchmark komparatywny - analiza porównawcza strategii komunikacyjnych, realizowanych w wybranych krajach OECD oraz wyników działań komunikacyjnych w tych krajach; 6. Wywiady pogłębione z przedstawicielami MS oraz instytucji doradczych takich jak Społeczna Rada do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów, Zespół do Spraw Mediacji przy Ministrze Gospodarki; 7. Wywiady grupowe w formule clash group (tj. grupy konfliktowe) zrealizowane w następujących grupach docelowych: odbiorcy mediacji (przedsiębiorcy oraz społeczeństwo, potencjalni uczestnicy działań mediacyjnych z zakresu prawa cywilnego i karnego), mediatorzy, przedstawiciele OPS, PCPR, prokuratorzy, sędziowie, policjanci, kuratorzy; 8. Warsztat heurystyczny - z udziałem środowisk eksperckich, przedstawicieli Zamawiającego oraz przedstawicieli zrzeszeń grup docelowych: stowarzyszeń sędziów, zrzeszeń adwokackich, prokuratorów, policjantów, kuratorów oraz organizacji pozarządowych zajmujących się mediacją. Wywiad heurystyczny pozwoli na skonfrontowanie i zweryfikowanie wstępnych wniosków z badania w gronie praktyków i ekspertów co przyczyni się do zwiększenia trafności wnioskowania i rekomendacji; 9. Symultanicznie realizowany był blog, w ramach którego pozyskiwane były informację z docelowych środowisk dotyczących analizy diagnostycznej oraz wskazanych kanałów komunikacji. 3.4 Harmonogram prac badawczych Prace badawcze prowadzone w ramach obszaru 1 były prowadzone w terminie do 2 miesięcy od momentu podpisania umowy na realizację badania, tj. do 19 lutego 2015 roku. 3.5 Wyniki badania Dotychczasowe doświadczenia w realizacji działań komunikacyjnych Analizując dotychczasowe doświadczenia działań komunikacyjnych w zakresie mediacji w Polsce warto zwrócić uwagę na działania o charakterze ogólnokrajowym jak i działania podejmowane na szczeblu regionalnym czy lokalnym przez różnego rodzaju podmioty i instytucje. W listopadzie 2009 r. został powołany do życia w MS Departament Praw Człowieka, po czym z dniem 1 kwietnia 2010 r. metody ADR (w tym mediacja) przeszły do kompetencji tego Departamentu. Usytuowanie mediacji w jednym miejscu struktury organizacyjnej MS spowodowało, że realne stało się prowadzenie skutecznych działań na rzecz upowszechniania i popularyzacji metod ADR w rozwiązywaniu sporów. Uznano, że podniesienie poziomu wiedzy o alternatywnych metodach rozwiązywania konfliktów i sporów, w szczególności mediacji, możliwe miało być poprzez działania o dwojakim charakterze: szkolenia z zakresu alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów i sporów, skierowane do praktyków wymiaru sprawiedliwości, pracowników mających styczność ze stronami sporu na początku drogi sądowej (element omówiony we wcześniejszej części raportu); kampanie społeczne, informacyjno-edukacyjne (prowadzone w środkach masowego przekazu), plakaty, ulotki, broszury. 51 S t r o n a

52 Szkolenia zostały omówione we wcześniejszej części raportu, natomiast poniżej przedstawiono opisy prowadzonych działań promocyjnych i informacyjno-edukacyjnych. Projekt. Ułatwianie dostępu do wymiaru sprawiedliwości Projekt Ułatwianie dostępu do wymiaru sprawiedliwości finansowany był w ramach Priorytetu V Dobre rządzenie PO KL i obejmował liczne działania edukacyjne, informacyjne i promocyjne. Skierowano go do trzech grup społecznych: społeczeństwa, jako ogółu. Do głównych działań należało informowanie i edukowanie o metodach ADR; uświadomienie, że sąd w rozwiązaniu konfliktu czy sporu powinien być ostatecznością; zmiana sposobu myślenia na temat rozwiązania sporu. Ważne było także wprowadzenie w miejsce sprawiedliwości karnej sprawiedliwości naprawczej jako właściwej filozofii odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę czy uczynioną krzywdę. Istotą tej kampanii miało być nabycie przez społeczeństwo przekonania, że nie tylko sąd rozstrzygnie spór. stron zaistniałego sporu lub konfliktu. Celem było tutaj uświadomienie, że mediacja pozwala na samodzielne (acz z zewnętrznym wsparciem) i satysfakcjonujące obie strony wypracowanie rozwiązania sporu i że nie jest ono narzucone przez organ procesowy. Samodzielnie wypracowane rozwiązanie stwarza szansę dobrowolnego wykonania ugody mediacyjnej, bez angażowania aparatu egzekucyjnego. Kampania miała na celu także pokazanie zalet ADR - w tym szybkości postępowania, mniejszych jego kosztów, trwałości i skuteczności porozumienia, podmiotowości stron; prawników oraz praktyków wymiaru sprawiedliwości: sędziów i prokuratorów. Celem było zachęcenie do rozwiązywania konfliktów i sporów metodami ADR, z pomocą metod pozasądowych i z udziałem organizacji pozarządowych - co miało mieć niewątpliwy wpływ na budowę społeczeństwa obywatelskiego. Dzięki temu wymiar sprawiedliwości miał zostać odciążony i mógłby zająć się sporami, których nie udało się rozwiązać poza systemem wymiaru sprawiedliwości. Pierwsze działania w projekcie rozpoczęły się w październiku 2010 roku. Były prowadzone pod ogólnym hasłem Masz prawo do mediacji. W ramach projektu: MS wydało informator o ADR w liczbie 500 tys. egzemplarzy, w którym - w przystępny sposób - w formie odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania wyjaśnione były najważniejsze zasady oraz sposób prowadzenia różnych form mediacji. Informator skierowany był nie tylko do stron istniejących już konfliktów czy sporów. Z powodzeniem mogli korzystać z niego wszyscy ci, którzy sami, bądź których bliscy znajdą się w sporze i będą poszukiwać sposobów rozwiązania sprawy, gdyż zawiera zarówno informacje podstawowe, jak i szczegółowe. Zorganizowano w 2010 r. konferencję pt. Mediacja nowa droga rozwiązywania sporów (wspólne przedsięwzięcie MS, Rzecznika Praw Dziecka oraz Społecznej Rady ds. ADR przy Ministrze Sprawiedliwości). Jednym z celów konferencji była próba ustalenia pozycji mediacji w systemie wymiaru sprawiedliwości - a więc znalezienie odpowiedzi na pytanie czy mediacja jest alternatywą dla wymiaru sprawiedliwości, czy pełni wobec niego rolę subsydiarną, czy też jest elementem wymiaru sprawiedliwości. Najważniejszą częścią konferencji były spotkania panelowe pod roboczym tytułem Przekonać nieprzekonanych o mediacji karnej i nieletnich, mediacji rodzinnej, mediacji cywilnej, gospodarczej i ze stosunku pracy oraz mediacji rówieśniczej. Skierowano list otwarty Rady ds. ADR przy Ministrze Sprawiedliwości do instytucji zainteresowanych promowaniem mediacji w Polsce, w którym zachęcano do podjęcia działań upowszechniających mediację w Międzynarodowym Dniu Mediacji (MDM). Organizowano działania o charakterze lokalnym, mające na celu zwrócenie uwagi na możliwość pozasądowych sposobów rozwiązywania sporów. Według założeń obchody MDM odbywały się w różnych formach - niektóre organizacje drukowały ulotki informacyjne oraz biuletyny informacyjne, przygotowywały stanowiska informacyjne o mediacji w centralnych punktach miast, a także w sądach i na uczelniach wyższych, pokazy scenek 52 S t r o n a

53 mediacyjnych na żywo, prezentację filmów o mediacji, organizację bezpłatnych warsztatów, wykładów, szkoleń i porad. Przeprowadzono w 2011 roku kampanię społeczną pod hasłem Masz prawo do mediacji, która realizowana była w szerokim zakresie poprzez spoty telewizyjne 2, radiowe 3, Internet, outdoory, w środkach transportu publicznego (metro), a także poprzez media lokalne. Wydano broszury poświęcone mediacji karnej, nieletnich i cywilnej (było to wznowienie materiałów wydanych kilka lat wcześniej przez MS, a cieszących się zainteresowaniem). Wszelkie materiały informacyjno-edukacyjne udostępnione zostały w budynkach sądów, prokuratury, na policji, w ośrodkach pomocy społecznej, samorządów oraz organizacjach pozarządowych zajmujących się mediacją i innymi formami ADR. Utworzono sieć koordynatorów ds. mediacji. Koordynatorzy mieli być łącznikiem pomiędzy sędziami i mediatorami oraz pomiędzy sędziami i MS w zakresie popularyzacji i upowszechniania mediacji jako formy rozwiązywania sporów i konfliktów. Ich bardzo ważnym celem miało być zbudowanie zaufania sędziów do mediatorów, co miało zachęcić sędziów do kierowania do mediacji. We wrześniu 2010 r. na spotkaniu koordynatorów ds. mediacji zostały wyłonione cztery zespoły robocze, których zadaniem było wypracowanie dobrych praktyk mediacyjnych - jako formy metodologii pracy z mediacją. Dzień Mediacji/Tydzień mediacji Jednym z ważniejszych działań promocyjnych mediacji w Polsce jest organizowany od 2013 r. Tydzień Mediacji, będący rozszerzeniem działań z okazji Międzynarodowego Dnia Mediacji. Przygotowując obchody Tygodnia Mediacji w 2014 roku, przedstawiciele MS zorganizowali otwarte spotkanie z mediatorami i reprezentantami pozostałych środowisk zainteresowanych promocją tego sposobu rozwiązywania konfliktów, na którym przedyskutowano formułę obchodów Tygodnia. O podjęcie współpracy zwrócono się także do sądów powszechnych, Prokuratury Generalnej, Komendy Głównej Policji, a także samorządów prawniczych adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników. Jednak największą rolę w organizacji święta mediacji odegrały same środowiska mediacyjne. W wyniku podejmowanych wspólnych działań, w całym kraju odbyły się konferencje, spotkania oraz seminaria mediacyjne wydarzenia adresowane do poszczególnych środowisk (np. sędziów), ale także łączące perspektywy różnych grup zawodowych (np. sędziów, radców i mediatorów). Z myślą o obywatelach zorganizowano z kolei dyżury i spotkania z mediatorami. W całej Polsce zostało także rozdystrybuowanych 5 tys. okolicznościowych plakatów i 10 tys. zakładek - z możliwością pobrania ich elektronicznych wersji. Z różnego rodzaju inicjatyw skorzystało ok. 5 tys. osób. Najczęściej prowadzone były działania w formie dyżurów zarówno mediatorów, jak i sędziów, prokuratorów czy przedstawicieli innych środowisk. Z tej formy dostępu do informacji o mediacji skorzystało ok. 2 tys. osób. Największą frekwencję w czasie dyżurów odnotowano w okręgu wrocławskim (ok. 700 osób) oraz katowickim (ok. 300 osób). Były jednak i takie okręgi, w których na dyżury zgłosiło się zaledwie kilka lub kilkanaście osób. Inną formą promocji mediacji były konferencje i spotkania. Z tego typu inicjatyw skorzystało ok. 1 tys. osób. Konferencje organizowane były zarówno przez sądy, jak i samorządy lokalne - często we współpracy z organizacjami mediacyjnymi. Aktywnie w obchody Tygodnia Mediacji włączył się także Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu, który zorganizował seminarium oraz konferencję dla funkcjonariuszy ; w trakcie audycji radiowych prowadzący zapraszali ekspertów od mediacji jak również w określonych godzinach dostępne były numery telefonów, pod którymi można było uzyskać informacje o mediacji porad udzielali zapraszani eksperci 53 S t r o n a

54 służby więziennej, sędziów, policjantów, funkcjonariuszy straży granicznej, prokuratorów, adwokatów, władz samorządowych, przedstawicieli uczelni wyższych i szkół, psychologów i pracowników socjalnych. Ponad 200 osób wzięło udział w rozmaitych szkoleniach i warsztatach. Wśród tych inicjatyw na szczególną uwagę zasługuje spotkanie w Zakładzie Karnym w Łowiczu (zorganizowane przez Prokuraturę Rejonową w Łowiczu), w czasie którego osadzeni mogli dowiedzieć się o korzyściach płynących z mediacji. Ciekawe były także warsztaty dla podopiecznych Kuratorskiego Ośrodka Nr 1 w Białej Podlaskiej poświęcone mediacji szkolnej i rówieśniczej. Blisko 2 tys. osób wzięło udział w pozostałych inicjatywach. I tak, przykładowo, mediację promowano w Namiocie Mediacyjnym ustawionym w centrum Lublina. W wielu miastach przeprowadzono symulacje mediacji cywilnej, rodzinnej i pracowniczej 4. Na szczególną uwagę zasługują działania promocyjne skierowane do młodzieży. W czasie Tygodnia Mediacji w 2014 roku odbywały się spotkania w szkołach, organizowano też konkursy poświęcone mediacji (np. konkurs Zgoda buduje wybieram mediację w Opolu). Ciekawą inicjatywą była gra miejska Złodzieje Zgody zorganizowana w Toruniu. W ramach tegorocznego Tygodnia Mediacji podjęto współpracę z Kościołem katolickim oraz lokalnymi mediami. Umieszczano także plakaty w środkach komunikacji miejskiej 5. Kampania społeczna Mediacja czyni cuda 6 Inicjatorem kampanii było Polskie Centrum Mediacji, które jest największym polskim stowarzyszeniem skupiającym ponad 1000 mediatorów, posiada ponad 50 oddziałów i filii w całym kraju. Ogólnopolska kampania społeczna miała swój początek w 2010 roku, jako wzmocnienie MDM. Jej celem było informowanie czym jest mediacja, kto i w jaki sposób może z niej skorzystać i jakie przynosi korzyści osobom w niej uczestniczącym. W kampanii wykorzystano ulotki, materiały informacyjne na temat samej mediacji ogólnie jak i poszczególnych typów spraw, w jakich może być wykorzystana. Kampania społeczna Mediacja to nic nie kosztuje Mediacja: to nic nie kosztuje to kampania społeczna Sądu Okręgowego w Opolu i organizacji pozarządowych zainicjowana w 2013 roku 7. Partnerami medialnymi kampanii były: TVP OPOLE i RADIO OPOLE. Głównymi celami kampanii było upowszechnienie instytucji mediacji we wszelkiego rodzaju sporach rodzinnych, jako metody szybszej i tańszej od drogi sądowej a przede wszystkim dającej możliwość kompleksowego rozwiązania konfliktu. Wśród działań przewidzianych w ramach kampanii społecznej były m.in. regularne dyżury mediatorów w Sądzie Okręgowym w Opolu, ulotki informacyjne, dołączane m.in., do korespondencji sądowej 8. Plakaty informujące o kampanii zawisły w każdym sądzie rejonowym okręgu opolskiego, sądowych biurach obsługi interesanta czy punktach świadczących darmową pomoc prawną czy psychologiczną. Odbywały się też tzw. salony mediatora, na których spotykali się sędziowie, adwokaci i osoby zainteresowane tematyką mediacji. Elementem kampanii były też spoty radiowe i telewizyjne (powstał między innymi reportaż TVP OPOLE w ramach programu Cykl Reportaży 9 ) Ocena dotychczas prowadzonych działań komunikacyjnych Ocena dotychczasowych działań komunikacyjnych została dokonana dwutorowo. Z jednej strony przeanalizowano i oceniono użyte narzędzia, formy i przekazy opisanych powyżej kampanii/działań, a z drugiej 4 Prezentacja mediacji w namiocie mediacyjnym ustawionym w centrum miasta na Placu Litewskim w Lublinie (15 października 2014 r., mediatorzy z kancelarii mediacyjnej Optimum przeprowadzali symulację mediacji cywilnych i rodzinnych) oraz pokazowa symulacja mediacji pracowniczej (16 października 2014 r. w holu głównym sądu okręgowego w Gdańsku, organizatorem: Gdańskie Centrum Mediacji) 5 ; /artykul/pospolite-ruszenie-w-czasie-tygodnia-mediacji S t r o n a

55 strony podjęto próbę określenia (na podstawie dostępnych danych i badań) efektów prowadzonych kampanii (wzrost lub spadek rozpoznawalności marki mediacji czy wzrost lub spadek liczby spraw rozstrzyganych poprzez mediację) 10. Ocena źródeł wiedzy na temat mediacji W dotychczas prowadzonych kampaniach społecznych nadawcy wykorzystywali szerokie spectrum narzędzi komunikacji. Należą do nich: telewizja, prasa, radio, Internet, ulotki/ broszury, plakaty, konkursy, gry miejskie, dyżury mediatorów/ekspertów, konferencje, spotkania i seminaria czy symulacje mediacji. Mieszkańcy By móc ocenić powyższe narzędzia warto prześledzić opinie mieszkańców w zakresie tego, skąd pochodzi ich wiedza o mediacji. Wykres 32 Źródła wiedzy na temat mediacji wśród mieszkańców Z telewizji Z prasy Z internetu Znam temat z rozmów ze znajomymi Z radia Znam temat ze studiów Z broszur, ulotek Znam temat ze szkoły Z literatury prawniczej Byłem/am stroną w mediacji Z plakatów, bilboardów Zajmuję się zawodowo prawem Inne Nie wiem/ trudno powiedzieć 6,7% 5,3% 5,1% 4,7% 3,8% 1,6%,4% 1,2% 6,3% 13,8% 13,8% 26,1% 28,5% 54,3% Źródło: Badanie CATI wśród mieszkańców Polski, n=526 Najczęściej wskazywanym źródłem informacji o mediacji okazuje się telewizja odpowiedź taką wskazało 54% badanych. Niemal dwukrotnie rzadziej wskazywano prasę i Internet (29 i 26%). Liczącymi się źródłami okazały się jeszcze znajomi i radio (po 14% wskazań). Analiza zmiennych społeczno-demograficznych pokazuje kilka zależności. Po pierwsze - kobiety znacznie częściej niż mężczyźni wskazywały prasę, z kolei mężczyźni częściej radio. Po drugie mieszkańcy wsi znacznie częściej wskazywali na telewizję, podczas gdy mieszkańcy miast powyżej 200 tys. mieszkańców prasę, a mieszkańcy Warszawy Internet. Co ciekawe, znajomi jako źródło informacji byli najczęściej wskazywani przez mieszkańców wsi i Warszawy. Po trzecie osoby w wieku lat znacznie częściej niż osoby w wieku lat wskazywały telewizję. Z kolei dla osób w najmłodszej grupie wiekowej znacznie istotniejszym (częściej wskazywanym niż w pozostałych grupach) źródłem okazał się Internet i szkoła. Osoby najstarsze (60 lat i więcej) znacznie częściej z kolei wskazywały na prasę. 10 Trzeba mieć na uwadze, że wszelkie dostępne dane statystyczne dotyczą mediacji sądowych. Brak jest wiarygodnych danych dotyczących liczby wszystkich mediacji pozasądowych 55 S t r o n a

56 Cztery z wyżej wymienionych źródeł informacji (telewizja, prasa, Internet i radio) zostały szczegółowo przeanalizowane pod kątem rodzajów programów, publikacji, stron i stacji, gdzie według badanych znajdowały się w przeszłości i obecnie informacje o mediacji. W przypadku telewizji badani najczęściej wskazywali na programy publicystyczne (64%). Znacznie rzadziej wskazywano na seriale, filmy i telenowele (14%) czy programy edukacyjne (13%). Zaskakiwać może to, że według tylko 4% badanych wskazało spoty telewizyjne/materiały reklamowe (kampanie społeczne) jako źródła informacji o mediacji. Taki stan rzeczy może sugerować, że ludzie nie zwracają większej uwagi na narzędzia przekazu lub faktycznie nie spotkali się w większości z tego typu kampaniami w TV (co znalazło potwierdzenie w wywiadach/odpowiedziach jakościowych - zwracano uwagę na fakt emitowania tego typu materiałów w czasie niskiej oglądalności np. w ciągu dnia). Taki rozkład odpowiedzi może sugerować, że respondenci przedstawiają swoje wyobrażenia na temat tego, jak powinny być przekazywane tego rodzaju treści, nie odnosząc tego do faktycznych doświadczeń i obserwacji. Znamienne jest, że dopiero badania jakościowe wskazują wyraźniej na przydatność takich form, jak seriale czy talk shows, czyli formy oddziałujące dyskretnie, a nie poprzez bezpośrednią perswazję. Jedyną zmienną, która istotnie różnicuje badanych w zakresie różnych programów telewizyjnych jest miejsce zamieszkania. Osoby mieszkające na wsi częściej niż inni wskazywali programy publicystyczne, mieszkańcy małych i średnich miast spoty, telenowele i filmy, mieszkańcy miast powyżej 200 tys. częściej wybierali programy edukacyjne. Mieszkańcy Warszawy zaś znacznie częściej niż inni wskazywali na różnego rodzaju spoty telewizyjne i materiały reklamowe. W opinii 53% badanych najważniejszym źródłem informacji w prasie o mediacji są artykuły publicystyczne. Na kolejnych miejscach są felietony (35%), strony informacyjne/newsy (30%), reportaże (24%) oraz strony poświęcone tematyce prawnej (22%). Zmienną, która istotnie różnicuje badanych jest miejsce zamieszkania. Osoby mieszkające w Warszawie znacznie częściej wybierali strony informacyjne gazet/newsy oraz artykuły publicystyczne. Osoby z miast średnich ( tys.) wskazywali zaś częściej niż inni na felietony i reportaże. W odniesieniu do radia najczęściej wskazywano na obecność tematyki mediacji w reportażach (53%) oraz programach publicystycznych (39%). Rzadziej wskazywano na wywiady z osobami znającymi zagadnienia związane z mediacją oraz programy edukacyjne. W opinii badanych informacje o mediacjach można najczęściej usłyszeć w takich stacjach radiowych jak: Jedynka (41%), Dwójka (30%), Trójka (27%). Znacznie rzadziej wskazywano na stacje komercyjne, wśród których znalazły się m.in. TOK FM (7%) i Radio Zet (4%). W przypadku Internetu zdecydowana większość badanych wskazała internetowe portale informacyjne (65%; odpowiedź istotnie częściej wybierana przez mężczyzn). Znacznie mniej osób wskazywało na specjalistyczne portale o tematyce prawnej (33%; odpowiedź istotnie częściej wybierana przez kobiety) czy gospodarczej (11%). Pozostałe źródła uzyskały mniej niż 10% wskazań (w tym strona MS, która jak widać nie jest kojarzona z taką tematyką). Kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracownicy pomocy społecznej W przypadku innych badanych grup (poza mieszkańcami) również zdiagnozowano dotychczasowe źródła informacji o mediacji (które de facto znacznie się różnią od tych w przypadku ogółu Polaków). Badaniem objęto kuratorów, przedstawicieli szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawicieli samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej, 56 S t r o n a

57 Wykres 33 Źródła informacji na temat mediacji wśród interesariuszy znam temat ze szkoleń znam ten temat z codziennej pracy znam temat ze szkoły/ studiów z podręczników, książek, publikacji z telewizji z internetu z broszur, ulotek z prasy z dni promocji mediacji (Dzień/Tydzień Mediacji) zajmuję się zawodowo prawem znam temat z rozmów ze znajomymi ze specjalnych programów edukacyjnych realizowanych w byłem/am stroną w mediacji z radia z plakatów, bilboardów nie wiem/ trudno powiedzieć inne 23,5% 19,1% 17,7% 13,5% 9,3% 7,8% 7,5% 3,3% 2,7% 2,7% 2,4% 0,5% 0,1% 31,2% 30,9% 35,2% 59,3% Źródło: Badanie CAWI wśród kuratorów, przedstawicieli szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawicieli samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej, N=1274 (respondent mógł wskazać maksymalnie trzy najważniejsze odpowiedzi). Największa grupa respondentów (59,3%) wskazała, iż tematykę mediacji zna ze szkoleń, co pokazuje szczególną rolę działań edukacyjnych w przypadku badanych grup. Kolejne źródła to kontakt z kwestiami mediacji w ich codziennej pracy, ale też szkoła bądź studia. Te trzy źródła były wskazywane najczęściej niezależnie od typu respondenta (kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, pracownicy pomocy społecznej). Jedynie w przypadku przedstawicieli oświaty bardzo popularnym nośnikiem wiedzy na temat mediacji jest telewizja (39,9%) oraz internet (31,3%). Żaden inny typ respondentów nie wskazywał tych nośników informacji z taką częstotliwością. Istotne, iż dla przedstawicieli samorządu adwokackiego/radcowskiego czy organizacji pozarządowych najpopularniejszymi źródłami informacji na temat mediacji okazały się być podręczniki, książki i publikacje (wskazało na to 35,7% respondentów z tej grupy). Osoby, które wybrały telewizję jako źródło informacji najczęściej wskazywały na obecność tematyki mediacji w serialach/telenowelach i filmach (56%) 11, w spotach i materiałach promocyjnych (20%) 12 oraz w programach edukacyjnych (12%). 45,3% z respondentów, którzy wskazali publikacje prasowe jako kluczowe źródło informacji na temat mediacji uznało, iż najwięcej na jej temat można dowiedzieć się z artykułów publicystycznych oraz ze stron poświęconych tematyce prawnej. Równie wysoko ocenione zostały reportaże (24,4%) oraz strony informacyjne w gazetach 22,1%. 11 Wynika to zapewne z faktu, że osoby, które znają instytucje mediacji łatwiej i szybciej zwracają uwagę na obecność treści z tym związanych w tego typu materiałach 12 Podobnie, jak w przypadku mieszkańców, ma miejsce dość niska rozpoznawalność spotów, co związane może być z porą emisji takich materiałów (poza tzw. prime time ) 57 S t r o n a

58 W przypadku radia - typem programu, z którego można się na temat mediacji dowiedzieć najwięcej, są w ocenie ankietowanych programy publicystyczne oraz wywiady z osobami znającymi tematykę (41,2%). Wysokie pozycje zyskały też reportaże (29,4%). Nieznacznie mniej kojarzone z mediacją były programy edukacyjne (20,6%). W ocenie ankietowanych stacją radiową, w której można usłyszeć informacje o mediacjach jest Program 1 oraz 3 Polskiego Radia (odpowiednio 52,9% oraz 32,4%). W ocenie respondentów kluczowym rodzajem stron internetowych, na których można znaleźć informacje o mediacjach są internetowe portale informacyjne (blisko 50% wskazań). Odpowiednio na drugim (29,6%) i trzecim miejscu (21,8%) znalazły się specjalistyczne portale o tematyce prawniczej oraz strona MS. Strona MS jako kanał informacji o mediacjach ma szczególne znaczenie dla kuratorów i przedstawicieli pomocy społecznej (odpowiednio 24,6% oraz 28,3% wskazań), mniejsze zaś dla przedstawicieli szkół ponadgimnazjalnych (10,6%). Podsumowanie Telewizja jest najskuteczniejszym źródłem informacji podstawowej, kierowanej do opinii publicznej (ogółu mieszkańców), ale też osób związanych z wymiarem sprawiedliwości. O efektywności tego kanału decyduje jednak wybór stacji, za pośrednictwem której emitowany jest przekaz. Trzeba jednak jeszcze rozróżnić kampanie regionalne i krajowe. Te pierwsze mogą być oczywiście ograniczone do telewizji regionalnej (tak jak miało to miejsce w przypadku Opola). O sukcesie telewizji jako kanału świadczy z pewnością to, że cztery największe stacje ogólnopolskie (TVP1, TVP2, Polsat i TVN) odnotowują udziały w widowni ogólnopolskiej od 15 do 11% 13. Proporcje te utrzymują się w ogólnych zarysach również na poziomie regionalnym, co znaczy, że każda ze stacji ogólnopolskich w porównaniu z telewizjami regionalnymi gwarantuje dotarcie do widowni od ponad cztery do siedmiu razy liczniejszej. Wykorzystanie telewizji w dotychczasowej komunikacji ze społeczeństwem należy zatem ocenić bardzo pozytywnie. Materiały były profilowane z zasady do 2 grup (ogół społeczeństwa i przedsiębiorcy), pominięto niestety inne grupy (np. rolnicy, mieszkańcy wsi), przez co jest to nadal grupa, która wie niewiele o mediacji a nawet deklaruje brak zainteresowania taką tematyką. Telewizja jako kanał komunikacji powinna jednak być wykorzystywana dwupoziomowo: poprzez przekazywanie pogłębionej informacji w postaci w programach publicystycznych, wywiadach czy reportażach i oddziaływanie raczej na podświadomość widza poprzez zastosowanie idea placement w takich formach programowych, jak seriale, filmy fabularne czy talk shows lub inne programy rozrywkowe. Ograniczona natomiast jest skuteczność spotów reklamowych, które mogą być zauważane szerzej pod warunkiem, że będą nadawane w prime time, co wiąże się jednak z dużymi nakładami finansowymi i wydaje się w związku z tym problematyczne pod względem efektywności. Prasa jest kanałem o dużej skuteczności w przypadku tych przedstawicieli ogółu społeczeństwa, którzy pragną pogłębienia wiadomości o mediacji. Artykuły prasowe zaciekawią znacznie szybciej osoby, które już z pojęciem mediacji się spotkały. Kanałem o szczególnym charakterze oddziaływania może być radio. Może pełnić funkcję podobną jak telewizja, czyli źródła informacji podstawowej, zapewnia jednak dotarcie do bardzo wąskiej publiczności, co tym bardziej ogranicza efektywność zamawianych materiałów reklamowych. Kluczowy jest właściwy dobór stacji radiowych - jako partnerów do współpracy, a nie nadawców treści zamawianych. Większość tak krajowego, jak i lokalnych rynków radiowych zajmują stacje sprofilowane jako nadające przede wszystkim muzykę. Istnieje jednak szereg stacji, w których publicystyka odgrywa znaczącą rolę w ogólnym profilu programowym i jest to często główny powód, dla którego te stacje są słuchane. Zaliczyć do nich można TOK FM oraz kanały Polskiego Radia: JEDYNKĘ, DWÓJKĘ i TRÓJKĘ. Często spotykanym w tych stacjach modelem audycji jest tematyczna audycja interaktywna, z telefonami od słuchaczy, komentarzami fachowców i autorytetów, indywidualnymi (poza anteną) rozmowami pragnących porady słuchaczy z ekspertami, czemu towarzyszy dyskusja na Facebooku, przysyłanie i czy SMS-ów, na które prowadzący starają się odpowiadać. Przykładem może być codzienny 13 Dane KRRiT, II kw r. 58 S t r o n a

59 cykl TRÓJKI Za a nawet przeciw prowadzony najczęściej przez Kubę Strzyczkowskiego. Interesujące możliwości stwarzają tutaj też weekendowe wydania TOK FM lub Cztery pory roku JEDYNKI. Ograniczona słuchalność takich programów równoważona w tym przypadku jest możliwościami przekazania informacji pogłębionych i nawiązaniem bliższej relacji ze słuchaczami, co może wpływać na trwałość oddziaływania. W tym kontekście pozytywnie można ocenić podejmowane inicjatywy np. w JEDYNCE, gdzie w trakcie kampanii w 2011 roku pojawiały się audycje poświęcone poszczególnym rodzajom spraw możliwych do załatwienia poprzez mediacje, jak i dyżury ekspertów, którzy odpowiadali na pytania słuchaczy. W przypadku ogółu społeczeństwa najefektywniejszymi kanałami komunikacji jest komunikacja bezpośrednia: przede wszystkim poprzez konferencje, seminaria, konkursy, warsztaty, symulacje mediacji, gry miejskie itp. działania. Ograniczeniem skuteczności i efektywności jest tu przede wszystkim ograniczona liczba uczestników, którzy mogą z nich skorzystać w porównaniu z zapotrzebowaniem, co może oznaczać stosunkowo wysoki koszt dotarcia do pojedynczego adresata. Jednakże wszystkie te działania należy ocenić wysoko, głównie z uwagi na to, że jednym z częstych źródeł informacji o mediacji są znajomi, czyli tzw. marketing szeptany. Warto pamiętać, że człowiek zapamięta znacznie więcej informacji i chętniej się nimi podzieli z innymi, jeśli doświadczy czegoś w sposób namacalny i bezpośredni. Działania takie mają szansę budować społecznych ambasadorów marki mediacji, którzy przyczynią się do rozprzestrzeniania się samej idei mediacji. Rozbudowanym kanałem komunikacji jest Internet. Trzeba zwrócić uwagę, że jest to już stały element naszego codziennego życia i jego znaczenie stale rośnie, podobnie jak dostęp do sieci. Niemal wszystkie opisane kampanie korzystały z tego kanału komunikowania się czy przekazywania informacji. W tym obszarze warto jednak rozróżnić media społecznościowe (facebook, youtube), strony poświęcone mediacji (zarówno MS, jak i różnego rodzaju podmiotów zajmujących się mediacją) oraz blogosferę. W mediach społecznościowych znaleźć można wiele różnych profili, materiałów wideo poświęconych mediacji. Analiza tych stron pokazuje jednak, że mają niewielu odbiorców treści. Przykładowo Profil MEDIACJE istniejący na youtube od 2008 roku ma zaledwie 73 tysiące wyświetleń i 44 subskrypcje, film kampanii z 2011 roku został wyświetlony zaledwie 530 razy (inne filmy z tej samej strony o tematyce mediacji nie zostały wyświetlone więcej niż po 1000 razy). Podobnie niską popularnością cieszą się profile na facebook u profil czas na mediacje ma zaledwie 16 polubień, co jednak wynika zapewne z tego, że na profilu zamieszczono kilka postów od czasu jego powstania w 2013 roku. Na tym tle pozytywnie wyróżnia się jednak profil mediacja: to nic nie kosztuje, który zyskał 261 polubień oraz prezentuje wiele ciekawych treści, zdjęć, filmów, informacji o konkursach czy jakichś wydarzeniach związanych z mediacją i prowadzoną kampanią. Na profilu jednak brakuje komunikowania się nadawcy z odbiorcami, co szczególnie widać w przypadku postów negatywnych tam zamieszczanych. Brak reakcji zwrotnej i pozostawienie takich komentarzy, wpisów bez odpowiedzi należy ocenić negatywnie efektem może być utrata wiarygodności i zainteresowania ze strony dotychczasowych odbiorców. Warto zwrócić też uwagę, że w trakcie badania hasło: mediacja: to nic nie kosztuje zostało ocenione przez interesariuszy jako wprowadzające w błąd. Liczba stron, na których można znaleźć informacje o mediacji jest bardzo duża. Należą do nich zarówno strony MS, strony poszczególnych organizacji mediatorów, ale też strony pretendujące do bycia swoistą bazą wiedzy nt. mediacji (np. Wielość różnych stron z pewnością powoduje chaos informacyjny u odbiorców, którzy przecież nie mogą być świadomi tego, które źródło wiedzy jest najbardziej wiarygodne. Z drugiej strony - jak pokazały wyniki badań - rozpoznawalność takich stron jest bardzo ograniczona i trzeba mieć na uwadze, że trafiają tam osoby, które same z siebie chcą poszerzyć posiadaną wiedzę o mediacji. To powody, dla których warto by się zastanowić nad stworzeniem (lub podniesieniem rangi jednej z istniejących już stron) miejsca w Internecie (strony www), które byłoby de facto podstawowym źródłem wiedzy nt. mediacji i do którego można byłoby trafić z każdej innej strony (np. poprzez umieszczenie adresu w przydatnych linkach). Warto mieć jednak na uwadze wyniki przeprowadzonych w ramach niniejszego projektu badań, które wskazują, iż strona internetowa MS to ograniczone źródło informacji nawet dla osób zawodowo związanych z obszarem mediacji, a tym bardziej dla mieszkańców, którzy nie kojarzą po prostu mediacji z MS. 59 S t r o n a

60 Warto w tym kontekście zwrócić też uwagę na potencjał dziennikarstwa obywatelskiego m.in. blogosfery. Blogi są bardzo ważną i popularną częścią działań komunikacyjnych. W zakresie mediacji warto zwrócić uwagę na blogi prowadzone przez osoby, które można z pewnością uznać za ekspertów 14. W dotychczasowych działaniach uwadze projektujących kampanie umknęły jednak takie popularne platformy blogowe jak Salon24 czy NaTemat.pl, gdzie obok tematyki stricte politycznej pojawiają się też dyskusje i blogi o tematyce prawnej czy społecznej. W ramach prowadzonego badania również stworzono blog, o którym informację rozesłano do szerokiego grona interesariuszy. Wśród zamieszczanych komentarzy pojawiały się głosy chwalące tego typu inicjatywę. Zwracano uwagę na potrzebę takiego miejsca w sieci, gdzie osoby zainteresowane mediacją mogłyby wyrazić swoje zdanie, podzielić się swoimi doświadczeniami czy uzyskać odpowiedź na kwestie niejasne. Z pewnością innymi ciekawymi inicjatywami są wszelkie działania kierowane do młodzieży, uczniów w postaci konkursów czy gier miejskich. Nauka i poznawanie przez zabawę jest skuteczna i efektywna. Pozytywnie ocenić też należy pomysł dystrybuowania ulotek o mediacji poprzez dołączenie ich do pism procesowych i innych dokumentów rozsyłanych przez sądy. Ocena dotychczas prowadzonych kampanii komunikacyjnych Oceniając poszczególne kampanie warto zwrócić uwagę na ich rozpoznawalność wśród badanych interesariuszy 15, jak i prokuratorów, sędziów i mediatorów. Wyniki przedstawiono poniżej. Tabela 5 Znajomość konkretnych kampanii informacyjno-promocyjnych dotyczących mediacji Interesariusze (kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej) 16% Sędziowie 37% Prokuratorzy 40% Mediatorzy 48% Źródło: Badanie CAWI z interesariuszami (kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, pracownicy pomocy społecznej, inni n=1283), Badanie ilościowe z sędziami (n=182), prokuratorami (n=188) i mediatorami (n=473) Jak widać kampanie są kojarzone w największym stopniu przez mediatorów (wynik taki nie może być zaskoczeniem), w nieco mniejszym stopniu przez sędziów i prokuratorów, a w najmniejszym stopniu przez innych interesariuszy. Osoby, które udzieliły odpowiedzi pozytywnej zostały poproszone o wskazanie konkretnych nazw kampanii, jakie znają. Wszyscy badani najczęściej wskazywali na Dni mediacji oraz Tydzień mediacji (sędziowie i prokuratorzy nie wskazali innych działań poza te dwa). W przypadku interesariuszy wskazywano też na: Masz prawo do mediacji, Mediacja: to nic nie kosztuje, Mediacja czyni cuda jednak były to odpowiedzi wskazywane przez mniej, niż co dziesiątą osobę. Najlepszą znajomością kampanii informacyjnych wykazali się mediatorzy, którzy poza już wskazanymi wymieniali też: Pogódźmy się na święta czy Zgoda na Dzień Dziecka. Znane kampanie zostały też ocenione przez badanych na kilku wymiarach, m.in. języka przekazu, rzetelności, użyteczności, atrakcyjności i dostępności. 14 Są to: kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej 60 S t r o n a

61 Tabela 6 Ocena kampanii informacyjno-promocyjnych Język przekazu (zrozumiałość dla przeciętnego odbiorcy) Rzetelność (pokazanie rzeczywistych zalet mediacji) Użyteczność (pokazanie jak wygląda proces mediacji) Atrakcyjność (zachęcenie do korzystania z mediacji) Dostępność informacji (czy każdy zainteresowany mógł dotrzeć do informacji) Źródło: Badanie CAWI z interesariuszami, Badanie ilościowe z sędziami, prokuratorami i mediatorami. Skala 1-5, gdzie 1 oznacza najniższą ocenę, a 5 oznacza najwyższą ocenę; pokazano średnie Wszyscy badani najlepiej oceniają język przekazu poszczególnych kampanii, czyli zrozumiałość dla przeciętnego odbiorcy. Na kolejnym miejscu znalazła się rzetelność (pokazywanie rzeczywistych zalet mediacji). Najgorzej oceniono dostępność informacji oraz ich użyteczność. Warto zaznaczyć, że najbardziej pozytywne oceny wyrażali prokuratorzy, a najmniej pozytywnie oceniali interesariusze. Niższa ocena dostępności może wynikać ze wspominanego już wcześniej faktu nieemitowania materiałów w najlepszym czasie antenowym. Z kolei niższa ocena użyteczności to efekt opinii badanych o tym, że komunikaty przekazywane w różnych kampaniach nie skupiały się na kwestiach najważniejszych dla zainteresowanych (szczegółowe informacje w tym zakresie przedstawiono w dalszej części opracowania). Ocena stosowanego języka przekazu Realizując działania informacyjno-promocyjne ważne jest nie tylko to - co się przekazuje i za pomocą jakich narzędzi/nośników, ale też język samego przekazu/komunikatu. Przekaz jest bowiem elementem (przynajmniej potencjalnie) wspólnoty nadawcy i odbiorcy, łączy ich ze sobą. W nauce o komunikowaniu masowym przekaz (komunikat) jako termin zastępowany jest terminem wypowiedź. Przekaz przybiera różne formy: najczęściej jest informacją (prostą, rozszerzoną, skomentowaną), lub też artykułem, wywiadem, felietonem, reportażem, esejem, itd. Każdy przekaz powinien charakteryzować się kilkoma cechami: Interesariusze Sędziowie Prokuratorzy Mediatorzy 3,59 3,94 4,23 3,65 3,57 3,89 4,21 3,74 3,24 3,79 3,98 3,31 3,21 3,85 4,00 3,41 3,07 3,62 3,60 3,30 powinien zwracać na siebie uwagę i wyróżniać się wśród strumieni wypowiedzi zamieszczanych w prasie, radiu, telewizji i Internecie. Psychologowie dowodzą, że uwagę większości ludzi, a więc także większości odbiorców mediów zwraca to, co jest intensywne (np. głośny dźwięk w radiu); to co jest wyjątkowe (krótki tekst otoczony dłuższymi tekstami, ogłoszenia na kolumnie redakcyjnej, tekst w ramkach w sąsiedztwie tekstów nie ujętych w ramki); to, co się stale powtarza (np. stałe rubryki w gazecie i czasopiśmie); to, co jest duże (np. wielkie zbliżenie twarzy w obrazie telewizyjnym, długi tekst lub duża ilustracja w gazecie); to, co zmienne, urozmaicone (kolumna gazety z tekstami i zdjęciami różnej wielkości, tekst z akapitami różnej długości i śródtytułami z dodatkiem elementów graficznych); powinien być zrozumiały. Najogólniej mówiąc, zrozumienie wypowiedzi utrudniają te wszystkie wyrazy i zdania, których byśmy nie użyli w rozmowie bezpośredniej, to znaczy te, które są obce mowie potocznej. Język potoczny charakteryzuje się ekonomicznością, w przeciwieństwie do języka pisanego, który np. często niepotrzebnie używa rozbudowanych sformułowań. Rozumieniu tekstu przeszkadza także używanie słownictwa fachowego i terminologicznego. Dodatkowo tekst będzie bardziej zrozumiały, kiedy jego zdania będą relatywnie krótkie. 61 S t r o n a

62 Obecnie rozwijane są narzędzia do oceny zrozumiałości języka przekazu i jedno z nich 16 (indeks FOG) zostało wykorzystane do oceny treści przekazów kierowanych do odbiorców działań informacyjno-promocyjnych na temat mediacji. Indeks czytelności FOG 17 ma na celu określenie stopnia przystępności tekstu (mglistości tekstu). Mówi o tym, czy tekst jest trudny, czy łatwy. Indeks jest liczony według następującego wzoru: Jego wartość oznacza liczbę lat edukacji potrzebnych do zrozumienia tekstu. Indeks ten może przyjmować następujące wartości: 1-6 oznacza język bardzo prosty, zrozumiały już dla uczniów szkoły podstawowej; język prosty, zrozumiały już dla uczniów gimnazjum; język dość prosty, zrozumiały już dla uczniów liceum; język dość trudny, zrozumiały dla studentów studiów licencjackich język trudny, zrozumiały dla studentów studiów magisterskich; 18 i więcej - język bardzo trudny, zrozumiały dla magistrów i osób z wyższym wykształceniem. Zdaniem językoznawców optymalna wartość indeksu powinna wynosić około 8 by zapewnić zrozumienie komunikatu niemal wszystkim potencjalnym odbiorcom. Analizie poddano materiały drukowane, dostępne na stronie MS. Znalazły się wśród nich: A. Ulotka: Mediacja w postępowaniu w sprawach nieletnich, B. Ulotka: Mediacja w postępowaniu w sprawach nieletnich, C. Ulotka: Mediacja w sprawach gospodarczych 18, D. Informator dla pokrzywdzonego, Kraków 2010, red. Tomasz Sroka 19, E. Broszura: Informacja o postępowaniu mediacyjnym w sprawach rodzinnych, o rozwód i separację, F. Informacja o postępowaniu mediacyjnym w sprawach cywilnych/gospodarczych 20, Wyniki zaprezentowano w tabeli poniżej. Tabela 7 Indeks czytelności wybranych przekazów tekstowych dotyczących mediacji materiał ilość zdań ilość słów średnio słów w zdaniu procent słów "trudnych" średnia ilość sylab w słowie Indeks FOG A ,45 11,68% 2,47 10,9 B ,85 9,81% 2,37 11,06 C ,83 10,35% 2,4 10, Powyższe materiały pochodzą ze strony: 19 Przeanalizowano fragment rozdziału POKRZYWDZONY A NEGOCJACJE ZE SPRAWCĄ (Bartosz Kwiatkowski), str Materiały D, E, F pochodzą ze strony: 62 S t r o n a

63 materiał ilość zdań ilość słów średnio słów w zdaniu procent słów "trudnych" średnia ilość sylab w słowie Indeks FOG D ,25 1% 2,13 6,5 E ,36 10,53% 2,26 9,95 F ,2 10,8% 2,34 9,2 Źródło: opracowanie własne Biorąc pod uwagę strukturę wykształcenia Polaków, powyższe wyniki pokazują, że niemal 100% dorosłych Polaków jest w stanie zrozumieć bez większych problemów materiał D (Informator dla pokrzywdzonego), pozostałe zaś materiały powinny być łatwo rozumiane przez około 84% mieszkańców kraju (osoby z wykształceniem podstawowym mogą mieć problem ze zrozumieniem pozostałych materiałów, a trzeba mieć na uwadze, że to ta grupa według badań CATI w największym stopniu nie zna i nie kojarzy mediacji). Materiał C (Ulotka: Mediacja w sprawach gospodarczych) jako dedykowany przedsiębiorcom nie powinien stwarzać żadnych problemów dla blisko 90% właścicieli firm i kadry zarządzającej (mającej wg statystyk głównie wykształcenie średnie i wyższe). To pokazuje, że przekaz kierowany do głównych grup docelowych jest w większości zrozumiały i czytelny. Trzeba jednak zaznaczyć, że przekaz tych materiałów jest tworzony dla odbiorcy pozytywnie nastawionego do komunikatu (taka grupa często jest jednak w mniejszości). Teksty te powinny mieć zatem większą siłę perswazyjną i przede wszystkim ich przekaz powinien być jeszcze bardziej czytelny, gdyż zazwyczaj jest to odbiorca, który nadal się waha i jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem komunikatu interpretuje na niekorzyść nadawcy, wskutek czego łatwo może odrzucić jego przekaz. Jest to szczególnie ważne z uwagi na to, że badanie jakościowe wykazało, że mediacja jako metody alternatywnego rozwiązywania sporów traktowane są przez większość społeczeństwa z dużą nieufnością, m.in ze względu na niską społeczną akceptację niepewności w konflikcie (za czym idzie skłonność do cedowania rozwiązań na instancję zewnętrzną, czyli najczęściej sąd) oraz silniejsze kulturowe ugruntowanie agonistycznego, a nie koncyliacyjnego modelu sporu. W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że teksty tworzone w związku z działaniami informacyjnopromocyjnymi, analizowane w niniejszym badaniu mają raczej ograniczony potencjał perswazyjny wobec odbiorcy niechętnego lub przynajmniej ostrożnego wobec narracji, którą mu się przedstawia. Można jednak owy brak perswazji wytłumaczyć formą przekazu jest to bowiem materiał czytany, który z zasady ma mniejszą szansę wywoływania emocji. Inaczej jest z materiałami takimi jak spoty radiowe czy telewizyjne (szczególnie te wykorzystywane w trakcie kampanii w 2011 roku). Ich przekaz, mimo że dla odbiorcy jest zrozumiały i czytelny to jednocześnie nacechowany jest emocjonalnie, pokazuje uczucia przez co cechuje go odpowiednio wyższy poziom perswazji. Efekty działań komunikacyjnych Analizując efekty działań komunikacyjnych podejmowanych dotychczas należy zwrócić uwagę na takie kwestie jak: wyniki badania przeprowadzonego w 2011 roku przez TNS OBOP 21, wyniki badań CATI i CAWI zrealizowanych w ramach przedmiotowego badania, dane statystyczne dotyczące liczby spraw kierowanych do mediacji, wyniki badań jakościowych prowadzonych w ramach przedmiotowego badania oraz materiały jakościowe pochodzące z literatury zastanej. 21 Raport końcowy z badania opinii publicznej: Wizerunek wymiaru sprawiedliwości, ocena reformy wymiaru Sprawiedliwości, aktualny stan świadomości społecznej w zakresie Alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów oraz praw osób Pokrzywdzonych przestępstwem 63 S t r o n a

64 Tabela 8 Liczba spraw kierowanych do mediacji sądowych oraz (w niektórych przypadkach) liczba protokołów złożonych przez mediatorów w mediacjach pozasądowych cywilne karne rodzinne gospodarcze nieletni prawo pracy sądowe pozasądowe ogółem ogółem sądowe pozasądowe ogółem sądowe pozasądowe I półr Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych ze strony Jak pokazują dane statystyczne, liczba podejmowanych mediacji (najbardziej interesują nas mediacje sądowe) w poszczególnych latach nie przyjmuje jednakowej tendencji w przypadku wszystkich zaprezentowanych typów spraw. W przypadku spraw cywilnych, rodzinnych i gospodarczych widać cykliczny wzrost rok do roku liczby mediacji i w roku 2014 należy się spodziewać co najmniej osiągnięcia stanu z roku W przypadku spraw karnych, dotyczących nieletnich i prawa pracy liczba mediacji w poszczególnych latach kształtowała się bardzo różnie (raz spadała, raz rosła). To pokazuje zróżnicowane podejście do instytucji mediacji przez sędziów, prokuratorów i innych funkcjonariuszy publicznych mogących kierować do mediacji. Warto te badania zestawić z poziomem rozpoznawalności marki mediacji przez mieszkańców Polski w 3 okresach (w roku 2008, 2011 i 2015). Badani w 2015 roku w większości (53%) przyznają, że słyszeli o mediacji. To wynik aż o 10 p.p. lepszy niż w roku 2011 i jednocześnie zbliżony (nieznacznie wyższy) do stanu z 2008 roku, kiedy to o mediacji słyszało 51% badanych 22. Wśród kategorii społeczno-demograficznych, które istotnie częściej deklarowały znajomość mediacji można wyróżnić: kobiety (57%), mieszkańców regionów północnych (65%) i południowych (59%), mieszkańców miast (powyżej 57% wskazań, podczas gdy spośród mieszkańców wsi tylko 44% zadeklarowało rozpoznawalność marki mediacji, osób w wieku lat (powyżej 57%, podczas gdy wśród najstarszej grupy wiekowej 60 lat i więcej odpowiedź tak została wskazana tylko przez 36% badanych). Nie dziwi też fakt, że znajomość mediacji jest ściśle skorelowana z poziomem wykształcenia im jest ono wyższe tym więcej osób deklaruje znajomość marki. Wskazane tu zależności mogą być przyczynkiem do określenia grup, które szczególnie powinny zostać objęte działaniami informacyjno-promocyjnymi. Do takich grup obywateli Polski można by zatem zaliczyć przede wszystkim osoby mieszkające na wsi, o wykształceniu podstawowym, gimnazjalnym, zawodowym i średnim, mieszkańców regionu centralnego, wschodniego i zachodniego oraz mężczyzn. Badanych (kojarzących markę mediacji) zapytano o to, w jaki sposób zetknęli się z tematyką mediacji. Celem pytania było między innymi pośrednie określenie skuteczności dotychczas prowadzonych działań informacyjnopromocyjnych w tym zakresie. 22 Raport końcowy z badania opinii publicznej Wizerunek wymiaru sprawiedliwości, ocena reformy wymiaru sprawiedliwości, aktualny stan świadomości społecznej w zakresie alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów oraz praw osób pokrzywdzonych przestępstwem, TNS OBOP, Warszawa S t r o n a

65 Wykres 34 Sposób styczności z tematyką mediacji Słyszałam/em lub czytałam/em o mediacji, ale nie miałam/em z nią do czynienia w praktyce W sprawach rodzinnych Rozstrzyganie sporów między przedsiębiorcami (mediacje gospodarcze) W sprawach majątkowych W sprawach cywilnych między osobami fizycznymi Ogólnie, bez powiązania z konkretną sprawą W sprawach z zakresu prawa pracy W sprawach administracyjnych W sprawach karnych W sprawach nieletnich (przestępstwo popełnione przez nieletniego) Nigdy nie miałem/miałam do czynienia z mediacją ani w teorii, ani w praktyce Inne Trudno powiedzieć 17,3% 15,0% 13,7% 12,9% 10,5% 7,8% 5,9% 5,9% 4,9% 3,8% 1,0%,6% 57,4% Źródło: Badanie CATI wśród mieszkańców Polski, n=526 Najwięcej osób (57%) przyznaje, że słyszało lub czytało o mediacji, ale nigdy nie mieli styczności z nią w życiu codziennym. Zdecydowanie mniej badanych zna mediacje z własnego doświadczenia poprzez udział w różnego rodzaju sprawach. To pokazuje, że spośród osób znających poruszane zagadnienie, największą grupę stanowią ci, do których dotarły w przeszłości różnego rodzaju materiały informacyjno-promocyjne (do tej grupy można też zaliczyć około 11% respondentów, którzy wskazali, iż znają mediację bez powiązania jej z konkretną sprawą). Wśród tej grupy osób dominują mieszkańcy regionów północnych i południowych oraz miast do 200 tys. Warto też zaznaczyć, że mieszkańcy Warszawy oraz osoby z wykształceniem wyższym znacznie częściej znają mediację w wyniku udziału w różnego rodzaju sprawach. Konkretnymi efektami zakończyła się kampania prowadzona przez SO w Opolu Mediacja to nic nie kosztuje. Według danych Sądu kampania przyniosła wymierne efekty, zarejestrowano bowiem nawet dwukrotnie więcej mediacji niż rok wcześniej 23. W toku badań pojawiały się jednak głosy, że kampania wprowadzała ludzi w błąd (mediacja wiąże się z określonym kosztem, nie tylko finansowym). Sprawa formułowania przekazu, który może być zachęcający, ale nie do końca prawdziwy, wymaga przemyślenia, gdyż jego skuteczność w dłuższym okresie może być ograniczona, gdy poszukujący mediacji zderza się z koniecznością ponoszenia kosztów.. Znacznie lepiej pod kątem rozpoznawalności mediacji wyglądają grupy zawodowe, które w jakiś sposób (bezpośredni lub pośredni) związane są z rozwiązywaniem konfliktów innych osób, pomocą osobom pokrzywdzonym, czy są odpowiedzialne za edukację i działania w obszarze społeczeństwa obywatelskiego czyli pracowników oświaty, pomocy społecznej, prawników, czy organizacji pozarządowych związanych z mediacją. Główne pytanie, jakie zostało zadane w ankiecie do tych grup 24 dotyczyło poznania opinii na temat tego, czy kiedykolwiek słyszeli o mediacji. Ponad 99,3% ankietowanych wskazało, że spotkało się z taką możliwością rozwiązywania konfliktów. Grupa ta została też zbadana pod kątem określenia poziomu dystansu społecznego wobec mediacji z użyciem zmodyfikowanej skali Bogardusa 25. Zdecydowana większość Respondentami badania CAWI byli: kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej. 25 Badanych zapytano o to czy poleciliby mediację jako metodę rozwiązania sporu określonym grupom społecznym (od nieznajomych po członków rodziny) 65 S t r o n a

66 respondentów poleciłaby mediację jako sposób rozwiązania sporu. Ponadto - wraz ze zmniejszaniem się dystansu społecznego między respondentem a daną grupą/osobą - wzrasta skłonność do polecenia mediacji. Mediację osobie nieznajomej poleciałoby 76% badanych, sąsiadowi 79%, a członkowi rodziny i osobie znajomej 83%, co pozwala zakładać, że mediacja jest odbierana pozytywnie przez interesariuszy (ludzie nie polecają swoim bliskim tego, co w ich opinii nie jest dobre). Wykres 35 Skłonność do polecenia mediacji nieznajomy 76% 7% 7% 11% sąsiad 79% 7% 4% 10% zgadzam się ani się zgadzam, ani się nie zgadzam ktoś, kogo respondent zna 83% 5% 4% 8% nie zgadzamsię nie wiem/ trudno powiedzieć członek rodziny 83% 5% 4% 9% Źródło: Badanie CAWI. respondentami badania byli: kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej. N=1283 Ciekawych wniosków w zakresie postrzegania mediacji po kilku latach realizowanych działań komunikacyjnych dostarczyły też przeprowadzone w ramach niniejszego badania wywiady grupowe w formie clash groups (przede wszystkim z mieszkańcami, przedsiębiorcami oraz sędziami i prokuratorami). W poniższej tabeli zaprezentowano hasłowo skojarzenia przedstawicieli poszczególnych grup z mediacją. Tabela 9 Skojarzenia z mediacją prezentowane przez mieszkańców, przedsiębiorców oraz sędziów i prokuratorów Mieszkańcy Przedsiębiorcy Sędziowie i prokuratorzy Próba porozumienia między stronami; Porozmawianie, dojście do wspólnych kompromisów; Proces, który ma mieć zakończenie zaspokajające potrzeby obu stron; Osoba trzecia jest obecna; Skrócenie procesu dochodzenia do rozwiązania; Kolejna porażka związana z wymiarem sprawiedliwości; Tańsze rozwiązanie niż procesy sądowe czas i pieniądze; Mediacja brzmi mniej oficjalnie, jest bardziej ludzka; Dojrzałość stron mediacji umiejętność komunikowania, mediator w tym pomaga Załagodzenie konfliktów między stronami Próba załatwienia spraw poza sądem. Kompromis; Poufność rynek nie dowiaduje się o konflikcie między partnerami w interesach; Przekonanie, że mediacja = przegrana; strona występująca z propozycją mediacji daje dowód słabości; Ugoda utożsamiana z mediacją; Przekonanie, że to przedsiębiorca sam musi wymyśleć rozwiązanie, nie wiedzą, że będzie strona, która poprowadzi mediacje; Przekonanie, że sąd za mnie załatwi sprawę co ma konotacje rodem z PRL, nie umiemy decydować o sobie, przekazujemy kompetencje o swoich sprawach do sądu, cedowanie odpowiedzialności na zewnątrz; Porozumienie; Nie ma przekonania, że to jest jakiś proces nie wiedzą jak to wygląda; Dogadanie się to nawet nie ugoda. Przygoda; Mało istotna dla statystyk - nie są wykazywane w efektywności; Brak profesjonalizmu mediatorów; Mediacja jest środkiem przyspieszenia procesu; Wygaszenie emocji; Szybkie zakończenie sprawy, Warunkowe umorzenie sprawy szczególnie w sprawach rodzinnych, emocjonalnych. Źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadów grupowych w formie clash groups 66 S t r o n a

67 Jak widać, lepiej doinformowani w kwestii tego, czym mediacja jest są jednak mieszkańcy, a nie przedsiębiorcy. Ci pierwsi zdają sobie sprawę z obecności trzeciej osoby (mediatora), oszczędności czasu i pieniędzy czy różnicy od postępowania sądowego (mediacja jest poza sądem). Dodatkowo mieszkańcy zdają sobie sprawę, że mediacja ma zakończyć się ugodą kompromisem. Przedsiębiorcy zaś nie znają roli mediatora, postrzegają mediację jako porażkę i przegraną (osłabienie swojej pozycji), chętniej oddają sprawę do sądu (niechęć brania odpowiedzialności za rozwiązanie) i utożsamiają mediacje z negocjacjami. Ostatnia z przedstawionych tu grup, tj. sędziowie i prokuratorzy, była świadoma tego, czym mediacja jest i w jakich sprawach jest ważna, jednak często wskazywano na fakt, że sprawy rozwiązywane za pomocą mediacji nie są w żaden sposób liczone do statystyk efektywności i skuteczności sądów/prokuratur. Zróżnicowanie tych opinii pokazuje, jak różnorodny powinien być przekaz kierowany do różnych grup odbiorców komunikatów medialnych i która grupa (przedsiębiorcy) wymaga najwięcej wysiłku w zakresie propagowania mediacji w przyszłości Czynniki sukcesu i bariery realizacji dotychczasowych działań komunikacyjnych Mając na uwadze powyższą ocenę działań komunikacyjnych warto przeanalizować czynniki przyczyniające się do sukcesu lub hamujące go. Czynniki te można podzielić na wewnętrze (związane stricte z dotychczasowymi działaniami), jak i zewnętrzne (związane bardziej z postawami, opiniami odbiorców działań). Z perspektywy realizowania działań komunikacyjnych (bez oceny efektów) większe znaczenie będą mieć kwestie wewnętrzne, jednakże nie można zapominać, że na sukces lub jego brak wpływ mają nie tylko one. Czynniki sukcesu dotychczasowych działań komunikacyjnych O czynnikach sukcesu można mówić z pewnością w przypadku wszelkich działań realizowanych od 2010/2011 roku. To bowiem jest graniczna data, która spowodowała odwrócenie trendu w znajomości marki mediacji. Badania opinii publicznej pokazują bowiem, że między 2008 a 2010 rokiem nastąpił spadek osób kojarzących mediację, z kolei od 2011 roku do chwili obecnej zaobserwowano wzrost tej świadomości. To pozwala wskazać takie pozytywne elementy jak: Zasięg działań pozytywnie należy ocenić pod tym kątem kampanię przeprowadzoną przez MS w 2011 roku. Kampania objęła zasięgiem cały kraj, dzięki czemu możliwe było dotarcie w jednym czasie do maksymalnie dużej liczby odbiorców. Warto też wspomnieć o kampaniach lokalnych (np. w Opolu), które z kolei dzięki zintensyfikowaniu działań również przyniosły wymierne efekty w wymiarze regionalnym. Wykorzystywanie wielu kanałów komunikacji niewątpliwie jest to najważniejszy czynnik gwarantujący sukces każdej kampanii informacyjnej czy promocyjnej. Trzeba mieć na uwadze, że tylko uzupełniające się wzajemnie działania są w stanie skutecznie dotrzeć do odbiorcy i wpływać na jego postawy i zachowania. Korzystanie z wielu kanałów pozwala wykorzystywać kilka funkcji i osiągać różne cele są bowiem kanały (przede wszystkim materiały drukowane: ulotki, plakaty, broszury), które są wykorzystywane przede wszystkim do informowania o danym zjawisku, przyzwyczajania odbiorcy do istnienia czegoś nowego, a są kanały (np. telewizja, radio, spotkania bezpośrednie), które poza informowaniem pełnią też role perswazyjne, wpływają na kształtowanie postaw. Szeroki wachlarz narzędzi i form. W ramach poszczególnych kanałów komunikacji stosowano zazwyczaj więcej niż tylko jedno narzędzie komunikacji. Jak pokazały wyniki badania CATI mieszkańcy są w stanie wskazać co najmniej kilka takich narzędzi zarówno w przypadku telewizji, radia, prasy czy Internetu. Wykorzystywanie kilku narzędzi w ramach jednego kanału zwiększa szanse dotarcia do szerszego grona osób. Dodatkowo (podobnie jak w przypadku kanałów), część narzędzi może skupiać się na informowaniu o zjawisku a część na kształtowaniu postaw, przekazywaniu wiedzy. Analiza form w literaturze przedmiotu opiera się na kilku aspektach. Poniżej wymieniono te najważniejsze z punktu widzenia prowadzonych kampanii wraz z ich analizą na konkretnych przykładach. Należą do nich: 67 S t r o n a

68 o o o Cel kampanii - wedle dostępnych definicji są 3 cele kampanii społecznych: informowanie, przypominanie i przekonywanie. W przypadku kampanii dotyczących mediacji skupiono się przede wszystkim na informowaniu i przekonywaniu, co związane jest z faktem, że samo zjawisko mediacji jest nadal rzadko wykorzystywane (ciężko więc mówić o przypominaniu); Kolorystyka haseł reklamowych - aby zwrócić uwagę odbiorcy, ważny jest kolor hasła reklamowego. Najbardziej zauważalne są te hasła, które kontrastują z tłem. Dlatego istotne jest, aby hasło było widoczne i czytelne. Dobrze dobrane hasło reklamowe ma za zadanie przyciągnąć uwagę. Analiza materiałów wykorzystywanych w kampaniach pozwala stwierdzić, że w tym zakresie twórcy dobierali właściwe kolory, tworząc kontrasty i uwypuklając kwestie najistotniejsze; Zdania w komunikacie najbardziej perswazyjne są zdania rozkazujące, które jednak w analizowanych komunikatach nie były w zasadzie w ogóle stosowane (wyjątkiem jest przekaz sformułowany podczas kampanii SO w Opolu 26 ). Najczęściej w komunikatach posługiwano się zdaniami oznajmującymi, pytającymi lub wyłącznie pojedynczymi słowami (spoty telewizyjne kampanii Masz prawo do mediacji ); Dodatkowym elementem w tym obszarze jest rodzaj zdań używanych w komunikatach: czy są to zdania proste, czy złożone. Spoty reklamowe (telewizyjne i radiowe) z zasady cechują się połączeniem tego typu zdań, dzięki czemu możliwe jest szybkie przekazanie informacji (promocja), ale też próba nakłonienia do konkretnego zjawiska (zdania złożone zapewniają łączenie sensów, co jest konieczne w przypadku perswazji). Inaczej jest w przypadku materiałów typowo informacyjnych (ulotki), w których zdecydowanie częściej wykorzystywano zdania proste (są dobitniejsze i celniejsze); o o o o Muzyka (podkład) jest czynnikiem kształtującym nastrój, podobnie jak kolor określa cechy produktu i działa na zmysły odbiorcy. W analizowanych spotach telewizyjnych muzyka była obecna i była to muzyka dynamiczna, czyli przykuwająca uwagę odbiorcy; Komunikacja słowna rozumiana tu jako szybkość przekazywania komunikatu. Bardzo ciekawy zabieg w tym zakresie został wykorzystany w spotach telewizyjnych, gdzie pierwsze kilkanaście sekund jest przedstawione w spowolnionym tempie (powolne pokazywanie emocji bohatera i pojawiające się w zwolnionym tempie hasła/słowa nacechowane negatywnie). Zwolniona komunikacja słowna świadczy o zaakcentowaniu istotnego problemu - co w tym przypadku z pewnością zostało osiągnięte; Osoby występujące w reklamie w analizowanych spotach reklamowych przedstawieni są zwykli ludzie, co pozwala na identyfikację odbiorcy z bohaterem; Grupy docelowe analizowane działania komunikacyjne kierowane były przede wszystkim do ogółu społeczeństwa (czasem wyodrębniano w działaniach przedsiębiorców), co jest rozwiązaniem prostszym i tańszym, ale nie do końca skutecznym, jeśli naszym celem jest dotarcie do grup szczególnych (np. rolnicy/mieszkańcy wsi); Prosty język przekazu jak już zostało to wykazane wyżej, indeks czytelności FOG wskazuje na to, że przekazy używane w materiałach drukowanych są odpowiednie. Podobnie, język używany w spotach radiowych czy telewizyjnych umożliwia dość łatwe jego rozumienie. Inne (projekt pilotażowy, dystrybucja ulotek) warto zwrócić też uwagę na elementy, które nie dadzą się wprost przypisać do żadnej z powyższych grup czynników. Należą do nich np. finansowanie mediacji przez okres programu pilotażowego oraz rozsyłanie ulotek o mediacji wraz z wszelką S t r o n a

69 korespondencją sądową. Finansowanie przez środki publiczne mediacji przez jakiś okres jest bardzo skuteczną reklamą i mechanizmem promowania (działa to analogicznie do sytuacji rozdawania darmowych próbek konkretnych produktów na ulicy czy w supermarketach co w efekcie ma skłonić/przekonać obdarowanych do podjęcia w przyszłości decyzji o zakupie tegoż produktu), ale skuteczność ta może odbijać się na trwałości oddziaływania: okresowo prowadzić do wzrostu wskaźnika spraw rozwiązywanych poprzez mediację, ale w przyszłości do spadku zainteresowania mediacja i nawet rozczarowań, gdy pojawi się konieczność płacenia za usługę, która wcześniej była darmowa. Bariery wpływające na realizację dotychczasowych działań komunikacyjnych Wśród barier wpływających na realizację dotychczasowych działań komunikacyjnych wymienić można takie czynniki jak: Czas trwania i powtarzalność działań skuteczne kampanie społeczne nastawione na zmianę postaw muszą trwać długi okres czasu. Nie można ograniczać się do akcji punktowych, które trwają jedynie przez kilka miesięcy. Z pewnością czas trwania, jak i powtarzalność działań to słabe strony realizowanych dotychczas kampanii. Kampanie powinny być realizowane cyklicznie (w określonych interwałach czasowych np. raz na rok) i trwać co najmniej kilka tygodni. Opinie takie znalazły potwierdzenie w trakcie przeprowadzonych w ramach badania clash groups oraz warsztatu rekomendacyjnego. Kampanie muszą być powtarzane, żeby było poczucie, że o tym się mówi ( ) Połączenie działań edukacyjnych z promocyjnymi, zmasowany atak ; Nieodpowiedni czas emisji w mediach (radio, telewizja) mimo przygotowania odpowiednich materiałów w ramach kampanii ograniczono się (prawdopodobnie z powodu kosztów) do emitowania ich poza porą prime time (czas, kiedy dana stacja osiąga najwyższą oglądalność). Spowodowało to np. niską rozpoznawalność przez badanych spotów reklamowych/promocyjnych dotyczących mediacji (co zostało zdiagnozowane w przeprowadzonych badaniach); Chaos i szum informacyjny oba te zjawiska to wynik zaangażowania zbyt wielu nadawców, prowadzących własne (często odrębne) działania komunikacyjne (informowanie i promowanie mediacji). Zjawiska te są szczególnie widoczne w Internecie, gdzie brak jest jakichkolwiek powiązań pomiędzy poszczególnymi źródłami informacji. Wszelkie działania komunikacyjne w ramach kampanii powinny być ostatecznie podporządkowane jednemu podmiotowi, tylko bowiem dzięki temu uzyska się pełną komplementarność przekazywanych treści, wykorzystywanych kanałów, narzędzi i form, a z drugiej strony odbiorca nie odniesie wrażenia natłoku informacji (zwłaszcza osoby, które na własną rękę będą poszukiwały wiedzy o mediacji). Ponadto kampanie powinny być planowane ze świadomością, że są tylko częścią procesu komunikacji, związanego z mediacjami, że są realizowane w określonym środowisku, gdzie działa wielu niezależnych nadawców komunikatów, realizujących własne cele, często sprzeczne z celami prowadzącego daną kampanię. To przyczyniało się do tworzenia wrażenia o braku jednorodnego przekazu i rozumienia/tłumaczenia, czym są i na czym polegają mediacje. Problemem jest też dostępność materiałów (np. w sądach), czego dowodzi wypowiedź jednego z uczestników clash groups: w sądach są ulotki wymieszane na jednym stole, punkt informacyjny jest np. miejscem zbyt wystawionym na widok publiczny, nikt tam nie usiądzie, żeby się zapoznać; pojawiają się po prostu różne informacje z różnych źródeł, ale nie jest to spójny przekaz Natłok informacji zjawisko związane z obszarem opisanym powyżej. Jednakże w tym zakresie dotyczy on niemal wyłącznie materiałów promocyjnych przygotowanych przez MS i dostępnych na stronie internetowej 27. W zaprezentowanych ulotkach skupiono się na przekazaniu jak największej ilości informacji w jednym miejscu, co osiągnięto niestety kosztem braku czytelności materiałów (mała S t r o n a

70 czcionka, małe odstępy między poszczególnymi modułami). Tego typu materiał nie spełnia roli promocyjnej, staje się rodzajem broszurki informacyjnej, z którą zdecydowanie chętniej zapoznają się osoby już pozytywnie do mediacji nastawione; Niewłaściwy dobór przypadków ilustrujących typy spraw do mediacji dotyczy to ponownie niemal wyłącznie materiałów promocyjnych przygotowanych przez MS i dostępnych na stornie internetowej 28. W trakcie badań jakościowych zwracano uwagę na nietrafiony (mało adekwatny) dobór ilustracji/zdjęć do poszczególnych ulotek. Zaprezentowane ilustracje nie kojarzyły się badanym intuicyjnie z daną tematyką (np. nietrafione prezentowanie stłuczki samochodowej jako przykładu obrazującego mediację ws. karnej); Brak przykładów z życia wziętych skuteczne działania informacyjno-promocyjne wymagają pokazania sytuacji dnia codziennego zwykłego/przeciętnego obywatela. Warto w tym celu odnieść się do kampanii społecznych dotyczących jazdy po alkoholu, przekraczania prędkości, czy kampanii Bo zupa była za słona. W tego typu kampaniach pokazywane były i są sytuacje, jakich doświadczyć (bezpośrednio lub pośrednio) może większość z odbiorców przekazu. Przekazy takie obfitują w emocje, a nawet drastyczne sceny, których celem jest zaszokowanie, pobudzenie wyobraźni i zmuszenie do refleksji. Przedstawianie konfliktów i sporów również powinno bazować na emocjach i pokazywaniu skutków ich nierozwiązywania. Bariery mentalnościowe - jakiekolwiek działania komunikacyjne nastawione na przekonywanie do mediacji zakładają zmianę zachowań odbiorców przekazu. Zmiana postaw to proces długofalowy, stąd - jak już wspomniano wyżej kluczowe są działania komunikacyjne na dużą skalę i powtarzalne w czasie. Efektywność działań komunikacyjnych nie zależy wyłącznie od tego, kto, jak i za pomocą jakich środków je prowadzi. Problemem, z którym trzeba się zderzyć w Polsce, jest niski poziom kapitału społecznego (tzw. pomostowego), a więc szczupłość instytucjonalnych środków rozwiązywania konfliktów i związany z tym niski poziom społecznego zaufania. Skuteczność ta to również wypadkowa podejścia odbiorców tych działań. Warto w tym miejscu wskazać, że według 68% badanych sędziów i 64% prokuratorów mediacje nie dochodzą do skutku (mimo ich proponowania) z powodu braku zgody stron konfliktu. W tym zakresie warto wskazać na elementy mentalności Polaków opisane przez Macieja Bobrowicza 29 wpływające na powszechność mediacji w Polsce. Jego zdaniem do tych elementów należą przede wszystkim: o o o Proces socjalizacji, na który składają się: model rodziny (partnerski, patriarchalny, matriarchalny), konflikty w rodzinie i ich nasilenie, sposoby rozwiązywania konfliktów, system wartości wpojony w toku socjalizacji, wzorzec zachowań. Duża liczba konfliktów w życiu codziennym (w domu, w rodzinie) i rozwiązywanie go za pomocą agresji i siły jest podstawową barierą w rozwijaniu metod koncyliacyjnych. Niskie wykształcenie i dochody przemoc, agresja a tym samym niska skłonność do akceptacji form mediacyjnych rozwiązywania konfliktów jest wyróżnikiem osób posiadających podstawowe (lub niższe) oraz zasadnicze wykształcenie, o dochodach poniżej średniej krajowej oraz częściej zamieszkujących tereny mniej zurbanizowane (wieś, małe miasto). Wyniki CATI z mieszkańcami pokazały istotne różnice w tych grupach. Brak społecznej akceptacji autorytetów dotychczasowe badania potwierdzają fakt niewielkiej skłonności Polaków do uznawania autorytetów spoza wąskiego kręgu najbliższej rodziny. Taki wzorzec kulturowy utrudnia pracę mediatorowi M. Bobrowicz, Rozwój mediacji w Polsce 70 S t r o n a

71 Sprzeczne interesy grup potencjalnie zaangażowanych w propagowanie mediacji - badanie wykazało, że wokół mediacji toczy się szereg sporów, a różne grupy interesariuszy mają sprzeczne interesy. Linie podziału biegną zarówno według klucza środowiskowego odmienne stanowiska przyjmują sędziowie, prokuratorzy, policjanci, pełnomocnicy i radcy prawni, wreszcie mediatorzy - ale i wg innych reguł, np. odmiennie do mediacji nastawieni są ci, którzy mają z nimi już długo do czynienia, a inaczej ci, dla których jest to tematyka nowa. W badaniu zaobserwowano z jednej strony bardzo mocne akcentowanie własnego stanowiska przez przedstawicieli różnych grup, zarazem jednak potrzebę dialogu i niedosyt form tego dialogu. Nastawienie grup związanych z polskim wymiarem sprawiedliwości - kluczowym warunkiem sukcesu mediacji są postawy osób, które mogą do mediacji kierować lub sugerować ją stronom konfliktu. Do takich grup należą przede wszystkim sędziowie, prokuratorzy, pełnomocnicy (radcy prawni). o o o Sędziowie Według badań ilościowych blisko 1/4 sędziów nie skierowało nigdy stron do mediacji, a najwięcej z nich zrobiło to tylko kilka razy w ciągu swojej kariery zawodowej. Wśród najczęściej wskazywanych powodów niekierowania stron do mediacji wskazywano przekonanie o tym, że strony i tak nie będą zainteresowane, przekonanie o braku korzyści dla sądu, czy przekonanie o niekorzystnym wpływie mediacji na statystyki pracy sędziów. W badaniach jakościowych sędziowie wskazują, że znają mediację, wiedzą o możliwości jej stosowania, ale nie mają do niej zaufania co w dużej mierze wynika z przekonania o braku odpowiednich kompetencji i kwalifikacji mediatorów (co znajduje w ich opinii wyraz w niskiej jakości treści ugód między stronami, które często są niezgodne z prawem). Istotnym jest brak wiedzy o faktycznych zaletach mediacji dla sądu jak i dla stron. Sędziowie w opinii badanych często wolą korzystać z utartych rozwiązań (proces sądowy) niż praktykować rozwiązania uznane za wątpliwe. W opinii sędziów mediacja przyczynia się do szybszego i tańszego załatwienia sprawy, ale nie chroni strony słabszej (co z kolei gwarantuje proces sądowy). Prokuratorzy zgodnie z wynikami ilościowymi aż 60% prokuratorów nigdy nie kierowało stron do mediacji, a jedynie 21% zrobiło to kilkakrotnie w swojej karierze. Wśród powodów niekierowania spraw do mediacji wskazywano przekonanie o braku woli stron do prowadzenia mediacji, przekonanie o braku korzyści dla instytucji oraz możliwe ryzyko przedłużenia sprawy bez możliwości jej zawieszenia. Według badanych istotną kwestią dla upowszechnienia mediacji jest wprowadzenie mechanizmu, dzięki któremu prokurator czerpałby wymierne korzyści z kierowania spraw do mediacji w swojej pracy. Obecnie prokuratorzy odbierają mediację jako dodatkową robotę do wykonania. Pełnomocnicy/radcy prawni o postawach tej grupy mogą świadczyć wypowiedzi jej przedstawicieli uczestniczących w clash group, gdzie wyrażali oni zwykle daleko idący sceptycyzm wobec mediacji. By opisać postawy tej grupy zawodowej posłużono się także wynikami badania Mediacja w oczach radców prawnych 30. Badani są jednocześnie krytyczni wobec praktyki mediacji w Polsce, dostrzegają jej małą skalę i liczne dysfunkcjonalności. Nie dostrzegają także korzyści osobistych z tego, że ich klienci skorzystają z mediacji (bardziej opłacalne jest dla nich prowadzenie sporu przed sądem, niż uczestniczenie w mediacji). Pełnomocnicy postrzegają spory prawne jako antagonistyczne, rodzaj gry o sumie zerowej i starają się zajmować w nich pozycje pozwalające klientom na maksymalizację korzyści kosztem drugiej strony. Utrudnia to prawnikom występowanie w roli pełnomocnika stron w mediacjach. Podsumowując powyższą analizę czynników sukcesu i barier prowadzonych kampanii społecznych dotyczących mediacji w Polsce można zauważyć, że czynniki wewnętrzne (np. kanały, narzędzia, formy, czas trwania, czas 30 dr Jan Winczorek, Paweł Maranowski, Mediacja w oczach radców prawnych, Warszawa S t r o n a

72 emisji, ilość przekazywanych informacji itd.) dzielą się na te, które odgrywały pozytywną rolę (zwiększały skuteczność realizowanych działań), jak i na te, które skuteczność ograniczały (nie został bowiem wykorzystany ich potencjał endogenny). W tym zakresie istnieje zatem duży potencjał zmiany pozytywnej. Z kolei czynniki zewnętrzne (postawy poszczególnych grup, mentalność Polaków) zostały ocenione jako elementy wyłącznie ograniczające skuteczność dotychczas prowadzonych działań. Tego rodzaju czynniki należy traktować jako pewna stałą, są to bowiem niezmienne warunki prowadzonych działań. W przyszłości należy podejmować starania, by neutralizować tego rodzaju czynniki. Trzecim rodzajem czynników są czynniki środowiskowe, gdzie należy odnotować dość trwały wpływ sprzeczności pomiędzy różnymi grupami interesariuszy, które są z pewnością trudne do przezwyciężenia. Istnieje jednak tutaj potencjał zmiany, który może zostać wykorzystany na sposób swoiście mediacyjny: poprzez różne formy dialogu między środowiskami, związanymi z mediacją, gdyż, mimo iż w trakcie badania ujawniła się skłonność większości tych grup do twardego zaznaczania własnego stanowiska, to równie silnie deklarowana była też potrzeba uzgadniania stanowisk i dialogu Identyfikacja optymalnych kanałów, narzędzi i form działań komunikacyjnych W celu wskazania optymalnych kanałów, narzędzi i form działań komunikacyjnych na temat mediacji przeanalizowano wyniki badań ilościowych i/lub jakościowych z poszczególnymi grupami (mieszkańcami, przedsiębiorcami, sędziami, prokuratorami, mediatorami oraz pozostałymi interesariuszami). a) Mieszkańcy Wykres 36 Najlepsze kanały informowania ogółu społeczeństwa o mediacji w opinii mieszkańców Telewizja 63,0% Internet 34,8% Prasa 26,7% Radio Broszury, ulotki Specjalne programy edukacyjne realizowane w szkołach lub instytucjach publicznych Plakaty, billboardy Podręczniki/ informatory/ publikacje Inne Nie wiem/ trudno powiedzieć 11,6% 8,6% 3,7% 2,4%,6%,6% 16,8% Źródło: Badanie CATI wśród mieszkańców Polski, n=1000 Według badanych najlepszym sposobem informowania o mediacji w telewizji byłyby programy publicystyczne, dyskusje z udziałem osób znających tematykę ekspertów (odpowiedź istotnie częściej wybierana przez mieszkańców Warszawy i mieszkańców wsi, osoby w wieku 45 lat i więcej, z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim) oraz reklamy/spoty reklamowe/kampanie społeczne (odpowiedź istotnie częściej wybierana przez mieszkańców miast tys., osoby w wieku lata, z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym). Wybierając tego typu narzędzia trzeba jednak pamiętać o tym, by ich emisja odbywała się w lepszym niż dotychczas czasie antenowym. Zdaniem respondentów najlepszym sposobem na przekazywanie informacji o mediacji poprzez Internet są wszelkiego rodzaju komercyjne portale informacyjne (onet, wp, itp.) co wiąże się z tym, że są to strony najczęściej odwiedzane. Pozostałe propozycje uzyskały zdecydowanie mniej wskazań. Wśród odpowiedzi Inne pojawiały się sugestie wykorzystywania w tym celu mediów społecznościowych. Zaskakiwać może, że badani 72 S t r o n a

73 nie dostrzegają potencjału strony MS w tym zakresie, co może być związane z tym, że po prostu jej nie znają, a także z ogólną niechęcią obywateli do odwiedzania stron administracji publicznej, jeśli nie ma konkretnej potrzeby. Warto przywołać w tym miejscu dane dotyczące popularności (mierzonej liczbą użytkowników) poszczególnych witryn internetowych 31. Zgodnie z tymi danymi do najpopularniejszych witryn internetowych w Polsce należą: Google.pl, facebook.pl, youtube.com, Grupa WP, Grupa ONET, Grupa Allegro, Grupa Interia.pl i Grupa Gazeta.pl. Warto w przyszłości wykorzystać potencjał tych witryn, co pozwoli docierać do szerokiego grona Polaków. Działania informacyjno-promocyjne w prasie powinny w głównej mierze opierać się na reklamach/kampaniach społecznych i artykułach publicystycznych. W mniejszym zaś stopniu powinno się wykorzystywać strony informacyjne, poświęcone tematyce prawnej czy artykuły sponsorowane. Wśród zmiennych wpływających na powyższe wyniki wskazać można przede wszystkim miejsce zamieszkania, wiek oraz wykształcenie. Osoby mieszkające na wsi istotnie częściej wskazywały na artykuły publicystyczne, strony poświęcone tematyce prawnej, czy też wkładki do gazet. Mieszkańcy miast do 50 tys. istotnie częściej wskazywali na artykuły sponsorowane, reklamy/kampanie społeczne. Osoby w wieku lat częściej niż inni wymieniali artykuły sponsorowane, reklamy/kampanie społeczne i felietony, osoby w wieku lata strony informacyjne w gazetach, a osoby w wieku lat artykuły publicystyczne i strony poświęcone tematyce prawnej. Formy wskazywane w przypadku radia są bardzo zbliżone do tych wskazywanych w przypadku telewizji (różnią się tylko liczbą wskazań, przy zachowaniu tej samej kolejności). Najczęściej wskazywano na programy publicystyczne (dyskusje z ekspertami) oraz reklamy/spoty reklamowe/kampanie społeczne. Osoby, które zaznaczyły broszury i ulotki jako potencjalne źródło informacji o mediacji zostały poproszone o wskazanie sposobu ich dystrybucji w jaki sposób miałyby trafiać do odbiorców. Najwięcej badanych uznało, że takie materiały powinny być umieszczane w najpopularniejszych gazetach (Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita, dzienniki lokalne itp.) oraz wrzucane do skrzynek pocztowych. Badanie jakościowe prowadzone z mieszkańcami (clash groups) uzupełniło wyżej przedstawione narzędzia komunikowania o formy, jakie można by zastosować. W ich opinii kluczem do sukcesu będzie zastosowanie: Prawdziwych historii w materiałach informacyjno-promocyjnych, z którymi przeciętny mieszkaniec Polski mógłby się utożsamić na zasadzie: to mogłoby przydarzyć się/przydarzyło również mnie. Zderzenia sytuacji alternatywnych (pokazanie etapów procesu sądowego i postępowania mediacyjnego), Szerokie wykorzystanie Internetu, w tym serwisów społecznościowych oraz blogosfery, gdzie prowadzić można marketing wirusowy, Zawarcie w serialach/telenowelach idea placement (pokazanie pracy mediatora, na wzór serialu Głęboka woda ). Zdaniem badanych elementy mediacji mogłyby być zawarte w takich serialach jak: Prawo Agaty, Na dobre i na złe, Klan, Na wspólnej, Barwy szczęścia, Ksiądz Mateusz, Ranczo, Rodzinka.pl Oddziaływanie na opinię publiczną poprzez pokazywanie koncyliacyjnych wzorców rozwiązywania konfliktów jako przykładów pozytywnych (niekoniecznie w związku z mediacją w sensie zdefiniowanej prawnie metody). Tego rodzaju wątki mogą pojawiać się w różnych produktach kultury popularnej, przede wszystkim w telewizji, ale również w radiu, w prasie i w internecie (np. w blogosferze) w formie reportaży, wywiadów, talk-shows, wspomnianych seriali, filmów fabularnych itp. Może to być również przedmiotem kampanii wirusowych w mediach społecznościowych. Zdaniem sędziów i prokuratorów społeczeństwo nie wie czym mediacja jest. Dlatego tak ważne jest by im przekazywać informacje o tym jak wygląda proces mediacji, czym się kończy, że jest szybko i tanio (porównując 31 Megapanel PBI/Gemius 73 S t r o n a

74 opcje kosztowe), co z tego będą mieć, jakie są warunki, jaki będzie skutek mediacji dla całości postępowania 32. Zdaniem rozmówców ważne jest oddzielenie edukacji od promocji mediacji. W przypadku edukacji odbiorcami powinny być już dzieci, szkoły, nauczyciele i dyrektorzy szkół. Istotne jest realizowanie działań polegających na inscenizowaniu scenek, lekcjach poglądowych, rozmawianie o takich sprawach na lekcjach wychowawczych. Zwracano uwagę na projekt realizowany w Warszawie apteczka prawna, w ramach którego wydano podręcznik do prowadzenia przez sędziów lekcji w szkołach (analogiczny mógłby powstać dla nauczycieli na temat mediacji właśnie). Ważnym elementem edukacji byłoby wykorzystanie już istniejących przedmiotów (np. WOS), które mogłyby być rozbudowane o takie lekcje warsztatowe. W obszarze edukacji postulowano też włączenie tematyki mediacji jako stałego elementu studiów humanistycznych (a nie tylko prawniczych). W przypadku działań informacyjno-promocyjnych zwracano uwagę na to, że ulotki, plakaty i przekazy informacyjne nie odniosą skutku w przypadku osób, które w danym momencie nie mają żadnego sporu/konfliktu. Do takich osób powinny być kierowane przekazy np. w serialach, telenowelach. Z kolei do osób, które mają sprawę sądową i pojawiają się w sądzie dobre będą działania tam organizowane (każda osoba, z jaką klient ma kontakt mogłaby być takim źródłem informacji). b) Interesariusze (kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracownicy pomocy społecznej) Wśród ankietowanych bezsprzecznie za najbardziej użyteczne źródło informacji na temat mediacji uznawane są szkolenia (77,1% wskazań). Te źródło informacji praktycznie w równym stopniu było uznawane przez wszystkie typy respondentów za najbardziej użyteczne. Na drugim miejscu respondenci wskazywali informacje od osób znających się na mediacjach ze względu na wykonywany przez nie zawód (41,9%). Opisywane źródło informacji najrzadziej wskazywali przedstawiciele szkół ponadgimnazjalnych (34,4%), częściej zaś (ok. 44%) pozostali interesariusze (tj. kuratorzy i przedstawiciele instytucji pomocy społecznej). Kolejną najczęściej wskazywaną odpowiedzią były podręczniki, książki i publikacje (37,4%). Biorąc pod uwagę różne typy respondentów wśród tego kanału informacji, dla przedstawicieli instytucji pomocy społecznej to właśnie ono jest uznawane za najbardziej użyteczne (42,5%, zaś pozostali interesariusze ok. 35%). 32 Clash groups z sędziami i prokuratorami 74 S t r o n a

75 Wykres 37 Najbardziej użyteczne narzędzia komunikowania w odniesieniu do interesariuszy Szkolenia Informacja od osób znających się na mediacjach ze względu na wykonywany zawód Podręczniki, książki, publikacje 41,9% 37,4% 77,1% Internet Broszury, ulotki Dni promocji mediacji (Dzień/Tydzień Mediacji) Telewizja Prasa Plakaty, bilboardy Informacja od znajomych Radio Nie wiem/trudno powiedzieć 22,2% 19,8% 16,6% 13,8% 6,1% 4,5% 2,2% 1,6% 1,2% Źródło: Badanie CAWI wśród kuratorów, przedstawicieli szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawicieli samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej, N=1283 (respondent mógł wskazać maksymalnie trzy najważniejsze odpowiedzi). Badani ocenili także najlepsze (ich zdaniem) narzędzia do komunikacji z ogółem społeczeństwa. Zdecydowana większość z nich wskazała telewizję. Na dalszych miejscach znalazły się Internet oraz specjalne programy edukacyjne. Plakaty/billboardy oraz ulotki/broszury zostały wskazane zaledwie przez 20% interesariuszy. Jeszcze mniej wskazań mają: prasa, radio oraz podręczniki. c) Przedsiębiorcy Przedsiębiorcy będący uczestnikami metody clash groups wskazali na konkretne propozycje wykorzystania narzędzi i form, które w przypadku tej grupy mogłyby okazać się skuteczne. Ich zdaniem: Najlepszym źródłem informacji byłby dla nich Internet, Kanałem komunikacji z MŚP mogłyby być biura księgowe i rachunkowe, które są często prawnikiem i doradcą dla MŚP, Warto dodawać do pism od sądu informację o możliwości, zaletach, korzyściach mediacji (np. o 3/4 zwrotu kosztów procesu, że mediacja jest poufna i nie może stanowić dowodów w procesie) - informacja dodawana do pisma wzywającego strony na rozprawę, Szersze wykorzystanie stron sądów, gdzie ich zdaniem obecnie informacje są znikome i przedstawione w mało atrakcyjny sposób, Przekaz/informacje o mediacji powinny być profilowane w zależności od wielkości firmy, Nie trzeba koncentrować się na pokazaniu zalet mediacji w przypadku mediacji gospodarczych, ale raczej jak wygląda proces mediacji, co robi mediator, jak to działa, jakie uprawnienia ma mediator. d) Sędziowie, Prokuratorzy, Mediatorzy Respondenci zostali zapytani o najbardziej użyteczne ich zdaniem narzędzia informowania w stosunku do swoich grup zawodowych. 75 S t r o n a

76 Poszczególne grupy różnią się w zakresie preferowanych źródeł informacji. Sędziowie za najbardziej użyteczne dla siebie uznają szkolenia, prokuratorzy szkolenia oraz wszelkiego rodzaju podręczniki, a mediatorzy Internet i telewizję. Tabela 10 Najbardziej użyteczne narzędzia komunikowania w odniesieniu do sędziów, prokuratorów i mediatorów Źródło: Badanie ilościowe z sędziami (n=182), prokuratorami (n=188) i mediatorami (n=473) Sędziowie Prokuratorzy Mediatorzy Szkolenia 39,6% 38,3% 23,5% Podręczniki, ks iążki, publikacje 22,5% 34,6% 23,3% Internet 22,0% 13,3% 35,1% Telewizja 13,2% 18,6% 25,2% Informacja od os ób znających s ię na mediacjach (ekspertów) 15,9% 15,4% 22,0% Bros zury, ulotki 18,1% 16,5% 10,1% Nie wiem/trudno powiedzieć 14,3% 6,4% 5,1% Pras a 8,2% 6,4% 4,9% Dni promocji mediacji (Dzień/Tydzień Mediacji) 3,3% 3,7% 11,4% Plakaty, bilboardy 2,7%,5% 2,5% Informacja od znajomych 1,6% 1,1% 1,5% Radio,0% 1,1% 2,5% W toku prowadzonych badań zidentyfikowano też inne grupy istotne dla propagowania idei mediacji, które mogłyby w przyszłości być kanałem i narzędziem przekazu (szczególnie w stosunku do ogółu społeczeństwa). Należą do nich: Policja powinna być zarówno odbiorcą działań edukacyjnych, promocyjnych i informacyjnych jak i kanałem komunikacji ze społeczeństwem (informującym o mediacji zwykłych obywateli). Trzeba zwrócić uwagę, że często policjant jest pierwszą osobą, z którą pokrzywdzony ma kontakt i z pewnością warto, by już na tym etapie informacja o możliwości przeprowadzenia mediacji była przekazana; Kościół katolicki poprzez wykorzystanie potencjału wynikającego z bliskości kościoła z ludźmi zwłaszcza na terenach wiejskich (księża mogliby rozdawać ulotki w trakcie kolędy, informować ludzi, którzy szczególnie takiej informacji potrzebują księża często dobrze wiedzą o sytuacji rodzinnej, sporach czy problemach w swoich parafiach). Podsumowując powyższe wyniki badań dotyczące najbardziej optymalnych kanałów, narzędzi i form komunikacji należy wskazać na zależność między nimi a potencjalnymi grupami odbiorców przekazów i komunikatów. W przypadku mieszkańców najbardziej skuteczne okażą się telewizja i Internet, ale też materiały informacyjne (ulotki) czy wszelkiego rodzaju działania bezpośrednie (informacje udzielane w sądach, na policji, spotkania bezpośrednie, gry miejskie, symulacje itp.). W tym przypadku trzeba rozdzielić osoby, które są w sporze i podświadomie nastawione są na przyswajanie treści o sposobach jego rozwiązania od osób, które w żadnym sporze nie uczestniczą (potencjalnie nie są zainteresowane przekazem o mediacji). W przypadku pierwszej 76 S t r o n a

77 grupy można skupić się na przekazach z wykorzystaniem przede wszystkim wszelkich materiałów drukowanych (ulotki, broszury 33 ), spotkań i informacji udzielanych bezpośrednio (policja, sądy, prokuratury czy też Internetu (pod warunkiem, że osoba szukająca tam informacji znajdzie wiarygodne i pełnowartościowe źródło np. strony sądów czy strona poświęcona tylko mediacji). W stosunku do drugiej grupy osób bardziej odpowiednie wydają się przekazy formułowane poprzez umieszczanie odpowiednich treści w różnego rodzaju serialach, telenowelach, programach publicystycznych czy reportażach, ale też wszelkiego rodzaju akcje typu namiot mediacyjny, gry miejskie, konkursy itp. działania. Działania komunikacyjne kierowane do różnych grup interesariuszy (w tym sędziów, prokuratorów, mediatorów) nie wymagają różnicowania. Są to bowiem grupy, które w zdecydowanej mierze o mediacji już wiedzą, w związku z tym potrzeba im bardziej wszelkiego rodzaju działań i materiałów edukacyjnych (szkolenia, podręczniki, książki, rozmowy z uznanymi ekspertami) niż ogólnych działań informacyjno-promocyjnych. W przypadku tej grupy wyjątkowo dobrym kanałem może być Internet, który przecież może być wykorzystane nie tylko do promocji i informowania ale i edukacji (szkolenia online, ebooki, fora dyskusyjne z ekspertami itp.). Działania kierowane przede wszystkim do pracowników/przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości powinny wykorzystywać specjalistyczną prasę czy też fachowe strony www (w tym stronę wyłącznie dedykowaną mediacji). Zmodyfikowanych i elastycznych kanałów i narzędzi komunikacji wymagają przedsiębiorcy, jako grupa, która w dalszym ciągu cechuje się stosunkowo niską świadomością w zakresie mediacji. W przypadku tej grupy warto wykorzystać Internet (szczególnie portale gospodarcze, prawno-gospodarcze, strony sądów), organizacje zrzeszające przedsiębiorców, podmioty świadczące usługi dla MŚP (np. biura rachunkowe, księgowe, radcy prawni i pełnomocnicy) czy urzędy (ZUS, urzędy skarbowe, wydziały gospodarcze w sądach) Propozycje zmian w dotychczasowych działaniach, kierunki przyszłych działań W poniższym rozdziale przedstawiono analizę proponowanych zmian w opinii badanych grup (interesariuszy, sędziów, prokuratorów i mediatorów) oraz propozycję kierunku przyszłych działań informacyjno-promocyjnych (szczegóły przedstawione zostaną w strategii komunikacji). Sędziowie i prokuratorzy w zdecydowanej mniejszości (10%) wskazywali na potrzebę modyfikacji dotychczasowych kampanii. Z kolei 40% mediatorów uznało, że dotychczasowe działania wymagają zmian, a wśród innych interesariuszy było to aż 59% 34. Odpowiedzi badanych połączono w 5 kategorii: kwestie techniczne (czas trwania, emisji, podmioty/nadawcy), kanały, narzędzia, formy, przekaz, język, komunikat, grupy docelowe, rozwiązania systemowe. W zakres kwestii technicznych wchodziły takie aspekty jak: konieczność zmiany czasu antenowego emisji wszelkich materiałów promocyjnych; realizowanie częstszych, powtarzalnych i dłuższych kampanii przy wykorzystaniu wielu mediów; jasny i jednoznaczny patronat państwa nad mediacją; zmiana punktowych kampanii w działania stałe np. w sądach; współpraca podczas kampanii z organizacjami mediatorów; włączenie w działania samorządów lokalnych na poziomie gmin, dzielnic, dzielnicowych, ośrodków pomocy społecznej itp. instytucji, duchownych; rozszerzenie o aktywny udział sędziów, prokuratorów, pełnomocników - kampania 33 Np. dołączane do pism procesowych 34 Badanie CAWI. Respondentami badania byli: kuratorzy, przedstawiciele szkół średnich, organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządu adwokackiego i radcowskiego oraz pracowników pomocy społecznej, N= S t r o n a

78 prowadzona powinna być nie tylko w związku z Tygodniem Mediacji, ale w codziennej pracy organów wskazane jest, aby strony były informowane o tej możliwości rozwiązania sporu. W kategorii kanały, narzędzia, formy znalazły się takie propozycje zmian jak: zwiększenie ilości billboardów; wykorzystanie potencjału seriali/telenowel; oparcie informacji o przykłady; pokazanie w mediach symulacji mediacji (przykłady); przekazywanie informacji przez specjalistów z zakresu mediacji i innych np. prawników przekonanych do idei mediacji; informowanie na stronach sądów; informacje przekazywane od wszystkich sędziów czy pełnomocników; organizowanie stałych dyżurów telefonicznych mediatorów; szerokie wykorzystanie telewizji, radia i Internetu; ulotki i publikacje powinny być przekazywane mediatorom i organizacjom pozarządowym do rozdysponowania, oraz dodatkowo - powinny być one powszechnie dostępne; organizowanie spotkań informacyjnych dla lokalnych władz, szkół - nauczyciele, pedagodzy, pracownicy ośrodków pomocy społecznej itp.; ogólnodostępne spotkania dla mieszkańców - forma konferencji otwartej; angażowanie się w działania w szkołach; dystrybuowanie ulotek i broszur w miejscach/instytucjach użyteczności publicznej; szkolenia pracowników pomocy społecznej by mogły takie informacje przekazać klientom; praktyczne warsztaty, symulacje, instruktaże; angażowanie władz lokalnych w propagowanie mediacji; wykorzystanie potencjału PCPR stworzenie lokalnych ambasadorów marki mediacji; organizowanie zajęć dla uczniów, nagranie serialu z elementami mediacji. Propozycje zmian w zakresie przekazu, języka, komunikatu dotyczyły: bardziej zrozumiałego języka przekazu, skupienia się na tym, jak w rzeczywistości wygląda proces mediacji i czemu mediacja służy; ujęcia rzetelnych informacji o procesie i zasadach mediacji, o kosztach i trybie postępowania, o korzyściach wyrażanych w języku zrozumiałym dla potencjalnych odbiorców; zachęcania potencjalnych stron sporów sądowych do skorzystania z mediacji przed wdaniem się w spór prawny; przekazywania informacji o skutkach prawnych zawartej ugody oraz zmniejszeniu się napięć emocjonalnych; podkreślania nieformalnego charakteru mediacji, poufności, pokazywanie mediatora, jako osoby godnej zaufania; przekazywania informacji o tym gdzie znaleźć mediatora; pokazania różnic z innymi metodami rozwiązania sporów; pokazywania zalet/korzyści, ale też możliwych skutków ubocznych w przypadku nie uzyskania porozumienia; posługiwanie się prostym językiem, praca na przykładach; pokazanie całego postępowania mediacyjnego poszczególnych etapów; zwracania uwagi na kwestie wyciszenia emocji w wyniku mediacji; porównania mediacji z procesem sądowym pod kątem czasu i kosztów). Propozycje zmian w zakresie grup docelowych dotyczyły konieczności profilowania poszczególnych narzędzi i form mediacji do potrzeb konkretnych grup. Wskazywano na konieczność docierania do ogółu społeczeństwa a nie tylko osób będących w konflikcie, objęcie działaniami szkół, mieszkańców terenów wiejskich, małych miejscowości, przedsiębiorców i młodzieży szkolnej. Wśród propozycji rozwiązań systemowych znalazły się: określenie dla sądów minimum spraw trafiających do mediacji; zwiększenie koordynacji między poszczególnymi ministerstwami (np. MS i MG). Poniżej zaprezentowano odpowiedzi mieszkańców oraz interesariuszy na temat tego, jakich informacji oczekiwaliby w przyszłych kampaniach informacyjno-promocyjnych. 78 S t r o n a

79 Wykres 38 Preferowane treści przekazów kampanii społecznej dotyczącej mediacji Informacje, jak przebiega proces mediacji Informacje o tym, kto może korzystać z mediacji Informacje o tym ile kosztuje mediacja Informacje o tym, w jakiego rodzaju sporach można korzystać z mediacji Informacje o warunkach dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej w mediacjach (adwokat, doradca itp.) Informacje o osobach i organizacjach udzielających porad na temat korzystania z mediacji Informacje o możliwościach uzyskania pomocy prawnej w mediacjach (adwokat, doradca itp.) Informacje na temat tego, jak długo trwa rozwiązywanie sporu poprzez mediację Informacje o słabych stronach mediacji: kiedy nie należy z niej korzystać Informacje o wziętych z życia przykładach wykorzystania mediacji Informacje o zaletach mediacji jako metody rozwiązywania sporów Informacje na temat możliwości kształcenia się w zakresie prowadzenia mediacji Nie interesują mnie żadne informacje na temat mediacji Informacje o nieudanych przypadkach mediacji Informacje o stosowaniu mediacji w innych krajach Nie wiem/ trudno powiedzieć 50% 41% 38% 38% 44% 27% 52% 17% 49% 12% 42% 7% 37% 12% 24% 24% 41% 5% 36% 8% 31% 10% 31% 4% 2% 20% 12% 3% 11% interesariusze 3% 2% mieszkańcy 9% Źródło: Badanie CATI z mieszkańcami (N=1000), Badanie CAWI z interesariuszami (N=1283) Badane grupy dość znacznie różnią się między sobą w zakresie preferowanych treści. Badani interesariusze najczęściej wskazywali na potrzebę pozyskania informacji o tym, w jakich sporach można z mediacji skorzystać, o tym jak przebiega proces mediacji, o warunkach skorzystania z bezpłatnej pomocy mediatora czy o tym ile kosztuje mediacja. Z kolei dla mieszkańców najważniejsze są informacje o tym, jak przebiega proces mediacji i kto może z niej skorzystać. Jak widać mieszkańcy ogólnie są mniej zainteresowani mediacją (świadczy o tym poziom wskazań poszczególnych odpowiedzi, jak i wysoki udział respondentów, którzy nie chcą żadnych informacji o mediacji). Analiza polskich doświadczeń w zakresie kampanii społecznych dotyczących mediacji, ich kilkuaspektowa ocena pozwala w znacznej mierze wyciągnąć wniosek o podjęciu w przyszłości działań, które będą w znacznej mierze czerpać z dotychczasowych czynników sukcesu, ale też usprawnią te elementy, które w poprzednich rozdziałach wskazane zostały jako bariery (a które w badanych krajach OECD w dużej mierze już odpowiadają za powodzenia prowadzonych działań). Z pewnością zmian wymagają takie elementy jak: a) czas trwania i powtarzalność działań przyszłe kampanie muszą zachować ciągłość i być powtarzane przynajmniej do czasu osiągnięcia zadowalających efektów; b) pora emisji materiałów jakiekolwiek działania prowadzone za pomocą mediów tradycyjnych (telewizja, radio, prasa) muszą być realizowane w dobrym czasie antenowym (prime time) oraz dotyczyć najbardziej popularnych stacji czy tytułów gazet; c) określenie jasno nadawcy (nadawców) i partnerów komunikacji w tym zakresie należy wyeliminować szum i chaos informacyjny spowodowany wielością nadawców różnorodnych przekazów. Podejmowane 79 S t r o n a