SZKOŁA Z EMPATIĄ BIULETYN. Opracowały: Małgorzata Jabłońska Olga Wiącek Magdalena Romanowska

Transkrypt

1 SZKOŁA Z EMPATIĄ BIULETYN Opracowały: Małgorzata Jabłońska Olga Wiącek Magdalena Romanowska Zespół Szkół Podlaskiego Towarzystwa Oświatowego ul. Dzielna 19, Białystok

2 Głównym celem programu Szkoła z empatią jest wsparcie szkoły w realizacji zadań służących budowaniu bezpiecznego klimatu poprzez wyposażenie nauczycieli w wiedzę i materiały informacyjne oraz zainspirowanie do rozwijania umiejętności wpływających na jakość relacji w szkole. Program proponujemy tym wszystkim nauczycielom i wychowawcom, którzy pragnęliby zmienić swoje relacje z uczniami na głębsze, zdrowsze psychicznie i moralnie, a nie nauczyć się technik skutecznego modyfikowania ich zachowań. Program jest prezentacją różnych metod i narzędzi wywodzących się z psychologii humanistycznej. Jego szczególna wartość polega na tym, że udało się połączyć różne metody budowania kontaktu wywodzące się z tego nurtu psychologii. Tworzą one zestaw cennych i użytecznych narzędzi, które mogą być wykorzystywane przez nauczycieli w zależności od ich potrzeb i preferencji. Wszystkie oparte są o tę samą koncepcję człowieka, mają podobne założenia i cel: nawiązanie kontaktu, porozumienie i budowanie relacji. Program wspiera kulturę wychowawczą szkoły polegającą na: budowaniu więzi, wzajemnym szacunku w relacjach szkolnych, uwzględnianiu potrzeb i uczuć wszystkich osób uczestniczących w procesach edukacyjnych i wychowawczych, efektywnym, satysfakcjonującym komunikowaniu się, konstruktywnym rozwiązywaniu nieporozumień i konfliktów. Tak rozumiana kultura wychowawcza szkoły sprzyja przekształcaniu się społeczności szkolnej we wspólnotę. Koncepcja programu wywodzi się z psychologii humanistycznej, która zakłada, że: Człowiek jest z natury dobry, Jest wolny i bierze odpowiedzialność za swoje decyzje i działanie, Każdy z nas ma swój niepowtarzalny potencjał rozwojowy i dąży do jego realizacji, Rozwój uwarunkowany jest przez czynniki wewnętrzne, znajdujące się w człowieku, a nie poza nim, Człowiek jest podmiotem autonomicznym, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje, Podstawowym składnikiem ludzkiego istnienia jest świadomość, Ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość. Znaczenie mają aktualne przeżycia, doświadczenia i to, co dzieje się tu i teraz. To, co dzieje się aktualnie w świadomości człowieka, sposób postrzegania siebie i innych decyduje o przebiegu procesu samorealizacji, Człowiek zawsze dysponuje wyborem. W programie Szkoła z empatią położony jest nacisk na wyjątkowość człowieka, dążenie do wykorzystywania własnych możliwości oraz świadomy i wolny wybór drogi życiowej. Prezentowane w programie metody i narzędzia bazują na niepowtarzalnych właściwościach każdego człowieka i przekonaniu, że wszyscy ludzie mają potrzebę rozwoju i wzrostu.

3 Program Szkoła z empatią zakłada, że relacje osobowe polegające na wzajemnym szacunku i otwartości są bezpieczne i porządkują świat społeczny. Takie relacje pozwalają ludziom na kreatywność, dają im wytrwałość i odporność oraz siłę do poszerzania obszaru wpływu i pokonywania trudności. Program ten opiera się na metodzie Porozumienia bez przemocy (M.Rosenberg), której celem jest nawiązanie kontaktu, porozumienie i budowanie relacji. Następuje to poprzez skierowanie uwagi na rzeczywiste uczucia i potrzeby wszystkich partnerów. Metoda ta uczy jak wyrażać siebie szczerze i jasno, a zarazem z szacunkiem i empatią poświęcać uwagę innym. Zdaniem Rosenberga większość ludzi posługuje się w życiu językiem szakala, którego uczymy się żyjąc w społeczeństwach, które narzucają taki właśnie wzorzec komunikowania się. Nawykowo koncentrując się na własnych lub cudzych błędach, skłonni jesteśmy do ocen, osądzania, oskarżeń w stosunku do siebie samego i innych osób, co w rezultacie prowadzi do konfliktu, manipulacji i przemocy. Metoda Porozumienie bez przemocy opiera się na nauce jasnego sposobu wyrażania uczuć i potrzeb, dzięki czemu nawiązujemy lepszy kontakt ze sobą, co ułatwia zaspokojenie swoich potrzeb a także życzliwą ważność na potrzeby innych osób. Taki sposób komunikacji nazywamy językiem żyrafy żyrafa ma wielkie serce, a Porozumienie bez przemocy jest językiem współczucia, wypływającym z serca. BARIERY KOMUNIKACYJNE PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Źródło : Jak żyć z ludźmi ( umiejętności interpersonalne ) OSĄDZANIE Osądzanie polega na narzucaniu własnych wartości innym osobom i formułowaniu rozwiązań cudzych problemów. Kiedy osądzamy, nie słuchamy tego co mówią inni, ponieważ zajęci jesteśmy ich oceną. 1. Krytykowanie : Czy ty naprawdę nic nie rozumiesz? 2. Obrażanie: To dlatego, że jesteś leniwa. 3. Orzekanie: Ciebie w ogóle ten temat nie interesuje. 4. Chwalenie połączone z oceną: Gdybyś się trochę postarał, na pewno wyszłoby ci to znacznie lepiej. DECYDOWANIE ZA INNYCH Decydowanie za innych może utrudniać porozumienie nawet wtedy, gdy podyktowane jest troską i chęcią pomocy. Decydując za innych uzależniamy ich od siebie i pozbawiamy możliwości samodzielnego podejmowania decyzji. Decydując za innych, dajemy im tez do zrozumienia, że ich odczucia, wartości i problemy są nieważne. 1. Rozkazywanie: Będziesz się uczył 2 godziny każdego wieczora. 2. Grozi: Jeśli tego nie zrobisz Moralizuje: Powinieneś to zrobić... Większość ludzi tak by zrobiła. 4. Zdaje liczne/ niewłaściwe pytania: Gdzie byłeś?, Co robiłeś? Kto był z tobą?

4 UCIEKANIE OD CUDZYCH PROBLEMÓW Uciekanie od cudzych problemów polega na tym, że nie jesteśmy skłonni zajmować się nimi. Nie bierzemy pod uwagę uczuć ani zmartwień innych ludzi. Nie chcemy (boimy się) zajmować się lękami, obawami i troskami innych. 1. Doradzanie: Najlepiej byłoby gdybyś Zmiana tematu:...może lepiej porozmawiajmy o sporcie. 3. Logiczne argumentowanie: Możesz poprawić swoje wyniki tylko przez bardziej wytężoną naukę. Podkreśla się fakty, o uczuciach się nie mówi. 4. Pocieszanie: Wszystko będzie dobrze. W ten sposób staramy się poprawić nastrój rozmówcy, a nie zająć się trapiącym go problemem. w ujęciu programu "Szkoła z empatią" Jest to sposób komunikowania się służący wyłącznie nawiązaniu kontaktu i budowaniu relacji. Proces porozumienia odwołuje się do wolności i odpowiedzialności człowieka i zakłada, że nie można nikogo zmienić, można jedynie towarzyszyć w podejmowaniu decyzji o zmianie. Porozumienie nie służy żadnym innym, jawnym lub ukrytym celom, jak np. przymuszenie do zmiany zachowania poprzez presję i manipulację. Istotą porozumienia jest wzajemny szacunek w relacjach, również wychowawczych. Wychowawca jest odpowiedzialny za tworzenie atmosfery zaufania i bezpieczeństwa, która umożliwia rozwój wychowanka. Społeczność szkolna uznaje budowanie relacji w atmosferze bezpieczeństwa jako równie ważne z realizacją programu dydaktycznego. Proces porozumienia jest świadomym tworzeniem wzorców kulturowych opartych na uczciwości, zaufaniu i szacunku. Dynamika procesu porozumienia I ETAP budowanie świadomości Uświadomienie intencji/budowanie wglądu/refleksyjność Uświadomienie sobie zakresu wpływu/zakresu odpowiedzialności Refleksja nad własnym stylem pełnienia roli nauczyciela, wychowawcy II ETAP podejmowanie decyzji OBSERWACJA co się dzieje?( fakty) UCZUCIE jak się z tym czuję? POTRZEBA czego potrzebuję? DECYZJA co chcę zrobić? (w odwołaniu do I ETAPU) III ETAP działanie SPRAWDZENIE zasobów/możliwości WYBÓR KONKRETNEGO SPOSOBU (technika, narzędzia, metoda) PODJĘCIE DZIAŁANIA

5 IV ETAP refleksja SPRAWDZENIE jak się czuję w odniesieniu do własnych potrzeb i intencji SPRAWDZENIE jaki jest skutek mojego działania dla innych V ETAP planowanie rozwoju SPRAWDZENIE jak chcę postąpić w przyszłości w podobnych sytuacjach SPRAWDZENIE czy i w jaki sposób chcę zmienić własny styl pełnienia roli wychowawcy Specyfika procesu porozumienia KONIECZNE UMIEJĘTNOŚCI I. Umiejętność bycia w kontakcie z samym sobą Świadomy wybór postawy otwartości i uczciwości w relacjach jako przejaw własnego systemu wartości Sformułowanie i wypowiedzenie jasnego komunikatu Posiadanie osobistego zestawu metod, technik i narzędzi służących wyrażaniu siebie III. Umiejętność bycia w kontakcie z innymi Aktywne/empatyczne/rozumiejące słuchanie, towarzyszenie drugiemu człowiekowi w jego doświadczeniu Wyrażanie własnych uczuć, myśli, potrzeb i intencji jako zaproszenie do utrzymania i pogłębienia kontaktu Posiadanie osobistego zestawu metod, technik i narzędzi służących do komunikowania się w trudnych sytuacjach Formułowania trudnych komunikatów dotyczących: odmowy, pochwały, uznania, wybaczenia, docenienia, wdzięczności, rozwiązywania konfliktów i sytuacji problemowych. Rozpoznawanie uczuć, myśli, potrzeb i intencji Świadome podejmowanie decyzji, jakie wartości realizuję Dokonywanie wyborów w odwołaniu do własnego systemu wartości Posiadanie osobistego zestawu metod, technik i narzędzi służących nawiązaniu i utrzymaniu kontaktu z samym sobą II. Umiejętność wyrażania siebie Posiadanie zasobu słów służących nazywani wyrażaniu uczuć, myśli, potrzeb i intencji

6 EMPATYCZNA ROZMOWA Wyczyść swoją wewnętrzną przestrzeń, aby móc usłyszeć rozmówcę (oddziel swoje myśli, osądy i odczucia od tego, co rozmówca chce zakomunikować). Jeśli tego nie potrafisz, najpierw okaż sobie empatię, odkryj co ci uniemożliwia wysłuchanie rozmówcy bez emocji i ze zrozumieniem. Słuchaj uważnie, skoncentruj swoją uwagę na to, co rozmówca ci komunikuje, patrz mu w oczy, okaż, że jesteś tu i teraz, obecny całym sobą i uważny. Pomóż rozmówcy powiązać własne uczucia z potrzebami, które leżą u ich podstaw: "...czy czujesz...dlatego, że chcesz ( pragniesz, potrzebujesz)..." Pytaj, powstrzymaj się od diagnozy, szukaj wyraźnego związku między uczuciami i potrzebami, które komunikuje rozmówca. Zawsze używaj formy pytającej, aby sprawdzić, czy prawidłowo zrozumiałeś komunikat, a jednocześnie dać rozmówcy okazję do aktywności oraz możliwość wglądu w siebie."...czy zwątpiłeś w sens chodzenia do szkoły, bo nie jesteś pewien czy jej skończenie pomoże ci w życiu?" Tylko słuchaj - osoba, która potrzebuje empatii nie jest gotowa na słuchanie objaśnień i tłumaczenia, a nawet może to przyjąć jako znak braku kontaktu i zrozumienia. Służ radą tylko wówczas, kiedy rozmówca o to prosi. Jeśli zaczniesz udzielać dobrych rad osobie, która wciąż potrzebuje empatii - możesz utracić z nią kontakt i zaufanie. Unikaj pocieszania, zwracania uwagi na coś innego, żeby rozmówca "zapomniał o najgorszym". Ważne jest, żeby osoba w kłopocie miała kontakt ze swoimi uczuciami i rozmówcę gotowego do udzielenia wsparcia poprzez danie empatii. Silne wybuchy emocji mogą cię przestraszyć lub zmieszać. Pamiętaj, że wyrażenie uczuć pomaga pozbyć się napięcia i pozwala na nawiązanie głębszego kontaktu. Pozwól rozmówcy na łzy, strach, złość... Pamiętaj, że pocieszanie, dawanie rad, proponowanie rozwiązania, podobnie jak osądzanie, krytyka są reakcjami wynikającymi z potrzeby wsparcia rozmówcy, lecz nie są skuteczne. Empatyczna rozmowa bywa pierwszym krokiem otwierającym inne możliwości pomocy. Powstrzymaj się od ferowania wyroków, wydawania sądów o tym, co usłyszałeś od rozmówcy, zachowaj postawę równości - każdy z nas, a zwłaszcza młodzi ludzie otwierają się przed tymi, którzy potrafią słuchać sercem. Jedną z najsilniejszych potrzeba człowieka jest potrzeb zrozumienia, akceptacji i empatii.

7 10 KROKÓW POROZUMIENIA Każdego dnia spędź jakiś czas na cichej refleksji o tym, jak chcesz się kontaktować z samym sobą i innymi. Pamiętaj, że wszystkie istoty ludzkie mają takie same potrzeby. Sprawdź, czy tak samo zależy Ci na zaspokojeniu potrzeb przez inne osoby jak na zaspokojeniu twoich własnych potrzeb. Kiedy prosisz Kogokolwiek o zrobienie czegoś, najpierw sprawdź, czy jest to prośba czy żądanie. Zamiast mówić o tym, czego nie chcesz, powiedz, co chcesz, żeby Ktoś zrobił. Zamiast mówić Komuś o tym, jakim chcesz, żeby był, powiedz, co może zrobić, żeby w Twoich oczach takim się stać. Zanim się zgodzisz lub nie zgodzisz z czyjąś opinią, spróbuj zestroić się z uczuciami i potrzebami tej Osoby. Zamiast mówić "nie" - powiedz, jaka Twoja potrzeba powstrzymuje Cię od powiedzenia "tak". Jeśli jesteś zmartwiony, pomyśl, jaka Twoja potrzeba nie została spełniona i co możesz zrobić, żeby ją zaspokoić, zamiast myśleć, co jest nie w porządku z Tobą lub innymi. Zamiast chwalić Kogoś, kto zrobił coś, co Ci się podobało, wyraź swoją wdzięczność mówiąc, jaką Twoją potrzebę zaspokoiło działanie tej osoby. Dlatego tak ważne jest odpowiednie bycie z dzieckiem, aby pomóc mu w odkryciu swej podmiotowej ważności, a nie wprowadzać na drogę złudnego utożsamiania ważności podmiotu z wartością jego uposażenia. Jako nauczyciele, wychowawcy możemy te spirale współzawodnictwa podsycać lub nie. Podsumowanie, czyli co NAUCZYCIELE, WYCHOWAWCY mogą zrobić, aby relacje miedzy dziećmi były bardziej prawidłowe- TWORZYC WSPÓLNOTĘ Pomóż dzieciom radzić sobie z lękiem o własne znaczenie. Pamiętaj, że każde dziecko chce być WYJATKOWE, AKCEPTOWANE JAKO ONO. Niech SZKOŁA BEDZIE MIEJSCEM, GDZIE JEST SIE PRZYJETYM TAKIM, JAKIM SIE JEST (a nie w zależności od umiejętności, osiągnięć, itd.) Zniechęcaj do rywalizacji Na świecie istnieje wystarczająco dużo rywalizacji- nie ma powodu by to wzmacniać w szkole.

8 Ciesz się z różnorodności w Twojej klasie Doceń niepowtarzalność każdego ucznia, podkreślaj że większość rzeczy nie jest zła lub dobra sama w sobie- nie mogą wiec stać się przedmiotem dumy czy żalu. ISTOTY SKOLONOWANE CZUŁYBY SIE NIKIM. NA SZCZECIE TAKIE NIE ISTNIEJA. Traktuj każde dziecko jako odrębną istotę, a nie w relacji do innych Nie wpadnij w pułapkę porównywania uczniów i wzmacniania tych różnic miedzy nimi, które istnieją w sposób naturalny (pleć, wrodzone zdolności, różne temperamenty i charaktery itd.)- dzieci nie sa osobami ukształtowanymi, proces rozwoju trwa przez całe życie. Stwarzaj jednakowe możliwości Nie odsuwaj żadnego dziecka od pewnych dziedzin działalności (z powody np. jego płci, choroby, postrzeganych przez Ciebie zdolności itd.) Reaguj na każde dziecko indywidualnie Pamiętaj: traktowanie uczniów jako RÓWNYCH SOBIE NAWZAJEM nie oznacza traktowania ICH WSZYSTKICH TAK SAMO!- jest to zwodnicze i frustrujące SKONCENTRUJ SIĘ NA TYM, ABY POZNAĆ PRAGNIENIA I POTRZEBY TEGO WŁAŚNIE DZIECKA Cytaty, które stały się inspiracją do działania i zmiany spojrzenia na relacje międzyludzkie: Przez to, jacy jesteśmy uczymy dzieci o wiele więcej niż przez to, co im mówimy. Dlatego bądźmy tacy, jakimi chcielibyśmy widzieć w przyszłości nasze dzieci. /J.Ch.Pearce/ Nasz styl wychowania dzieci zależy w o wiele mniejszym stopniu niż przypuszczamy od konkretnych metod, które mogłyby zostać urzeczywistnione jako konkretne recepty w głównej mierze wpływa na niego nasza zasadnicza postawa wobec życia, wobec innych ludzi i wobec własnej egzystencji. /S.Tschope-Scheffler/ Paradoksem jest, że dopiero wtedy mogę się zmienić, gdy zaakceptuję siebie takim, jakim jestem. /C. Rogers/ Szacunek to uznanie godności osoby ludzkiej-kogoś drugiego i swojej własnej. Zasadą jest wzajemność, gdyż każdy ma prawo do uszanowania jego godności. Kto bierze to sobie do serca i szanuje bliźnich, na pewno nikogo nie skrzywdzi. Przyjaźń, uczciwość, tolerancja - większość wartości zasadza się na szacunku dla drugiego człowieka. Jednak tylko ten, kto samego siebie postrzega jako wartość, jest zdolny uznać prawa i potrzeby innych. Aby szanować innych, trzeba więc najpierw nauczyć się szanować samego siebie. /B. Beil/ Potrzeba jest wyrazem poszukiwania sensu życia. /M. Rosenberg/