POLSKA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE REGIONALNYPROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO PROJEKT. Wersja 2.2

Transkrypt

1 POLSKA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE REGIONALNYPROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO PROJEKT Wersja 2.2 URZD MARSZAKOWSKI WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO WARSZAWA, LIPIEC 2007

2 Spis treci WSTP... 4 I. SYTUACJA SPOECZNO - GOSPODARCZA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Charakterystyka województwa Zewntrzne uwarunkowania rozwoju województwa Wsparcie finansowe dla województwa Analiza SWOT II. STRATEGIA Cel i strategia jego realizacji Spójno z dokumentami strategicznymi i programowymi UE, rzdu RP i województwa mazowieckiego Realizacja polityk horyzontalnych Komplementarno z innymi programami w ramach NSRO w tym z dziaaniami wspófinansowanymi z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz z Europejskiego Funduszu Rybackiego III. PRIORYTETY Priorytet I. Tworzenie warunków dla rozwoju potencjau innowacyjnego i przedsibiorczoci na Mazowszu Priorytet II. Przyspieszenie e-rozwoju Mazowsza Priorytet III. Regionalny system transportowy Priorytet IV. rodowisko, zapobieganie zagroeniom i energetyka Priorytet V. Wzmacnianie roli miast w rozwoju regionu Priorytet VI. Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji Priorytet VII. Tworzenie i poprawa warunków dla rozwoju kapitau ludzkiego Priorytet VIII. Pomoc techniczna IV. FINANSOWANIE V. WDRAANIE System instytucjonalny Monitorowanie Ewaluacja Kontrola Wymiana danych elektronicznych w celu spenienia wymogów dotyczcych patnoci, monitoringu i oceny Przepywy finansowe Informacja i promocja VI. WNIOSKI I REKOMENDACJE Z OCENY EX-ANTE VII. PROGNOZA ODDZIAYWANIA PROGRAMU NA RODOWISKO ZACZNIK NR 1. INDYKATYWNY WYKAZ DUYCH PROJEKTÓW ZACZNIK NR 2. SCHEMAT INSTYTUCJONALNY RPO WM ZACZNIK NR 3. SCHEMAT ORGANIZACYJNY WSKAZUJCY ROZMIESZCZENIE INSTYTUCJI ZARZDZAJCEJ RPO WM, INSTYTUCJI 2

3 KOORDYNUJCEJ RPO WM, INSTYTUCJI CERTYFIKUJCEJ I INSTYTUCJI AUDYTOWEJ ORAZ INSTYTUCJI ODPOWIEDZIALNEJ ZA OTRZYMYWANIE ATNOCI Z KE ZACZNIK NR 4. GÓWNE, EUROPEJSKIE KORYTARZE TRANSPORTOWE, NA TLE SYSTEMÓW INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ WOJEWÓDZTWA ZACZNIK NR 5. LISTA WSKANIKÓW KONTEKSTOWYCH ZACZNIK NR 6. WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE GMINY WEDUG KATEGORII ZACZNIK NR 7. SOWNIK POJ ZACZNIK NR 8. WYKAZ SKRÓTÓW ZACZNIK NR 9. BIBLIOGRAFIA WOJEWÓDZKIEGO URZDU PRACY, WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE - GRUDZIE

4 Wstp Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego (RPO WM) zosta przygotowany w oparciu o rozporzdzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiajce przepisy ogólne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoecznego oraz Funduszu Spójnoci i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. Urz. UE L 210 z , str ). Realizuje on cel Konwergencja okrelony w art. 3. RPO WM jest jednym z 16 programów regionalnych, które b realizowa Strategi Rozwoju Kraju (SRK) oraz Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Strategia Spójnoci). Jednoczenie jest odzwierciedleniem polityki rozwoju prowadzonej przez Samorzd Województwa Mazowieckiego, której podstaw stanowi Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (SRWM). Program bdzie realizowa cele SRWM, których wspófinansowanie dzie moliwe z EFRR. Przy tworzeniu projektu programu uwzgldnione zostay równie zapisy odnowionej Strategii Lizboskiej w zakresie rozwoju gospodarczego i wzrostu zatrudnienia. Przy opracowaniu RPO WM kierowano si zasadami: programowania, partnerstwa i dodatkowoci, co oznacza, e dokument ma charakter wieloletniego planu budetowego. Jego cele b realizowane w oparciu o wspódziaanie z partnerami spoecznymi i gospodarczymi, a rodki UE nie b zastpowa rodków krajowych, lecz jedynie wspiera osiganie zaonych celów rozwojowych. Realizacja RPO WM przyczyni si do zwikszenia konkurencyjnoci regionu i zwikszenia spójnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej Województwa Mazowieckiego. Program bdzie zarzdzany na poziomie regionalnym, a Instytucj Zarzdzaj RPO WM bdzie Zarzd Województwa Mazowieckiego. 4

5 I. Sytuacja spoeczno - gospodarcza województwa mazowieckiego 1. Charakterystyka województwa Województwo mazowieckie naley do najbardziej zrónicowanych wewntrznie województw w kraju. Skada si ono z: aglomeracji warszawskiej z najwikszym miastem regionu - Warszaw, stolic kraju i siedzib wadz województwa mazowieckiego, koncentruj znaczny potencja spoeczny i gospodarczy. Peni ona funkcj centrum ycia politycznego, zarzdzania pastwem i gospodark, wspópracy midzynarodowej, wiodcego orodka nauki i szkolnictwa wyszego, kultury, wyspecjalizowanej opieki zdrowotnej oraz zlokalizowanego tu istotnego w skali kraju i Europy wa transportowego. Jest to aglomeracja typu monocentrycznego. Pomniejsze orodki wchodzce w skad aglomeracji mimo niezalenoci administracyjnej s uzalenione od Warszawy funkcjonalnie (najdogodniejsze poczenia komunikacyjne prowadz przez Warszaw, ludzie dojeaj do pracy i szkó, po zakupy, korzystaj z dóbr kultury, firmy zlokalizowane w subregionach kooperuj z firmami stoecznymi). obszarów pozostaej czci województwa - sabo rozwinitych, charakteryzujcych si wskanikami rozwoju ekonomicznego znacznie poniej redniej krajowej. Tereny pónocnego i wschodniego województwa mazowieckiego nie róni si zasadniczo od najsabiej rozwinitych regionów kraju, a w czci poudniowej województwa wystpuj problemy zwizane gównie z restrukturyzacj tradycyjnych gazi przemysu. Bogaty obszar aglomeracji warszawskiej stanowi kontrast dla biednych peryferii. Z jednej strony mamy rozwini i bogac si Warszaw i jej okolice, z drugiej ubogie miasta i wsie mazowieckie o powikszajcym si obszarze biedy. Dane dotyczce miasta Warszawy znieksztacaj obraz województwa, dlatego te m.in. województwo mazowieckie ma najwysze wskaniki rozwojowe i najniszy wskanik bezrobocia w kraju. Z punktu widzenia wadz regionu istotne jest podejmowanie dzia prowadzcych do równowaenia rozwoju województwa mazowieckiego poprzez denie do osignicia spójnoci wewntrznej województwa w aspekcie terytorialnym, spoecznym i gospodarczym. Ogólna informacja o województwie Województwo mazowieckie jest najwikszym powierzchniowo i ludnociowo województwem w Polsce. Poone jest w rodkowo - wschodniej czci kraju w dorzeczu rodkowej Wisy i ujcia rzek Bugu i Narwi. Ssiaduje z 6 województwami: kujawskopomorskim, warmisko-mazurskim, podlaskim, lubelskim, witokrzyskim i ódzkim. Województwo charakteryzuje dwudzielno potencjau rozwojowego, poziomu rozwoju gospodarczego, poziomu i warunków ycia oraz dynamiki procesów transformacji. W regionie wyróni mona stref dynamicznego wzrostu gospodarczego, wysokiej jakoci ycia i dobrobytu oraz stref sabego rozwoju strukturalnego, której cz stanowi marginalizujce si gospodarczo, spoecznie i edukacyjnie obszary wiejskie. Województwo mazowieckie administracyjnie dzieli si na 37 powiatów ziemskich, 5 miast na prawach powiatu, 314 gmin (35 gmin miejskich, 50 gmin miejsko - wiejskich oraz 229 gmin wiejskich). Ukad osadniczy regionu tworzy: 85 miast oraz soectw, a w nich a miejscowoci wiejskich (16% wielkoci krajowej). 5

6 Obszar województwa jest silnie zurbanizowany, o czym wiadczy wysoki, z tendencj wzrostow, wskanik udziau ludnoci zamieszkaej w miastach - 64,7%. Struktura funkcjonalna jednostek osadniczych województwa wykazuje wyra dominacj Warszawy. Wanymi ogniwami sieci osadniczej województwa mazowieckiego s te: Radom tys., Pock 127,4 tys., Siedlce - 77 tys., Ostroka - 53,8 tys. oraz Ciechanów 45,9 tys. mieszkaców. S to orodki zaspokajajce potrzeby mieszkaców w zakresie infrastruktury spoecznej na szczeblu regionalnym. Analizujc sie osadnicz mona zauwa, e reforma administracyjna osabia pozycj byych miast wojewódzkich. Wród miast o najwikszym ubytku ludnoci dominuj miasta z subregionu radomskiego, co jest zwizane z dugotrwaym wysokim bezrobociem na tym terenie i zjawiskami mu towarzyszcymi. Do negatywnych skutków reformy administracyjnej, która dotkna te miasta nale m.in.: obnienie prestiu i poczucie degradacji, spadek atrakcyjnoci inwestycyjnej, pogorszenie sytuacji na rynku pracy, brak rodków i kompetencji na walk z bezrobociem, problemy z kontynuacj inwestycji centralnych oraz problemy z finansowaniem owiaty i kultury. Problemy tych miast s niejednorodne i wynikaj z zacofania jednych i wysokiego poziomu rozwoju innych orodków (np. atrakcyjno inwestycyjna byych miast wojewódzkich jest wysza ni miast powiatowych, ale nisza od stolic nowych województw). W województwie mazowieckim wystpuj cenne przyrodniczo obszary, w tym wiatowy Rezerwat Biosfery - Kampinoski Park Narodowy (o powierzchni w granicach województwa 38,4 tys. ha). W krajowej sieci ekologicznej ECONET w obrbie województwa wyodrbniono 6 obszarów wowych o najwyszej, midzynarodowej randze: Puszcza Kampinoska, Puszcza Pilicka, Puszcza Kurpiowska, rodkowa Wisa, Puszcza Piska, Dolina Dolnego Bugu. Obszary cenne przyrodniczo tworz system obszarów prawnie chronionych, który obejmuje ok. 30% powierzchni województwa. O duej randze walorów przyrodniczych województwa mazowieckiego wiadcz te liczne obszary typowane do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA Sie hydrograficzn tworz w wikszoci cieki o przepywach zblionych do nienaruszalnego stanu, co ma swoje odzwierciedlenie w wystpujcym na przewaajcym obszarze województwa deficycie wód powierzchniowych. Rzeki charakteryzuj si znacznym wahaniem stanu wód w cigu roku, co jest istotnym ograniczeniem moliwoci zagospodarowania terenów przyrzecznych. Pod wzgldem stanu czystoci kontrolowanych wód w województwie adna z rzek nie spenia kryteriów klasy I. Dla województwa mazowieckiego charakterystyczna jest stosunkowo dua zasobno wód podziemnych. W czci zachodniej i poudniowo-zachodniej województwa wystpuj cenne zasoby wód geotermalnych, które mog by wykorzystane gospodarczo oraz do celów leczniczych. Obszary wiejskie województwa mazowieckiego zamieszkuje 35,3% ogóu ludnoci województwa, a wic mniej nirednia w kraju (38,6%). Przyrost ludnoci wiejskiej nastpuje tylko w gminach poonych wokó Warszawy i byych miast wojewódzkich, co ma zwizek z procesami suburbanizacji. Na obszarach peryferyjnych nastpuje szybki proces wyludniania si. Dua liczba ludnoci wsi utrzymuje si nadal z rolnictwa, a wikszo z nich ma niski poziom wyksztacenia. Obecnie dominujcymi kierunkami produkcji rolniczej w województwie mazowieckim : sadownictwo, warzywnictwo, hodowla byda oraz drobiu. Najwiksze w Polsce uprawy jabek i liwek znajduj si w okolicach Warki, Grójca i Skierniewic. Natomiast w okolicach Potworowa i Przytyka (niedaleko Radomia) znajduj si najwiksze plantacje papryki. 6

7 Rozwijaj si wszystkie brane przetwórstwa rolno - spoywczego, szczególnie postpuje modernizacja przemysu mleczarskiego i misnego. Województwo charakteryzuj wyspecjalizowane rejony produkcji rolnej oraz baza surowcowa dla przemysu rolnospoywczego, w istotny sposób mogca podnie konkurencyjno rolnictwa województwa. Niekorzystn cech obszarów wiejskich jest saby stopie ich wyposaenia w infrastruktur techniczn (poza infrastruktur wodocigow). Wysoki udzia pracujcych w rolnictwie i ukryte bezrobocie stanowi jedn z barier wzrostu konkurencyjnoci rolnictwa i jego integracji z UE. Inne zjawiska niekorzystne to: proces starzenia si ludnoci, rozdrobniona struktura agrarna oraz niski poziom kapitau w gospodarstwach. Z pracy we wasnym gospodarstwie utrzymuje si ok. 13% mieszkaców (sporód pracujcych). A w 145 gminach wskanik utrzymujcych si z pracy we wasnym gospodarstwie przekracza 50%. Obserwuje si równie wzrost stopy bezrobocia na wsi, zwaszcza w grupie absolwentów. W takiej sytuacji alternatyw zatrudnienia dla tej grupy ludnoci moe sta si dziaalno zwizana z agroturystyk oraz rolnictwo ekologiczne. Ponadto wzrost zapotrzebowania na ywno ekologiczn powoduje, e produkcja jej zyskuje na znaczeniu i moe stanowi szans dla rozwoju oraz restrukturyzacji gospodarstw rolnych na niektórych obszarach. Ludno Województwo mazowieckie charakteryzuje najwikszy sporód innych województw potencja ludnociowy. W województwie mazowieckim na dzie r. mieszkao 5 164,6 tys. osób, w tym w miastach 3 343, 2 tys., z tego w Warszawie ponad 50%, natomiast na obszarach wiejskich 1 821, 3 tys. osób. 35% 52% 48% czyni Kobiety 65% Miasto Wie Wykres nr 1 - Ludno województwa mazowieckiego wg pci Wykres nr 2 - Ludno województwa mazowieckiego wg miejsca zamieszkania. Zgodnie z danymi, na dzie r., w miastach zamieszkuje 65 %, natomiast na obszarach wiejskich 35 %. Wród mieszkaców Mazowsza liczba kobiet przewysza liczb czyzn o ponad 220 tysicy. 7

8 Ludno województwa mazowieckiego wg pci: czyni Kobiety Ogóem Ludno województwa mazowieckiego wg miejsca zamieszkania: Miasto Wie Tabela nr 1 - Charakterystyka ludnoci w województwie mazowieckim, stan na W regionie mazowieckim wystpuje najwiksze w kraju dodatnie saldo migracji wewntrznych i zagranicznych na pobyt stay na 1 tys. ludnoci, które na koniec 2005 r. wynosio 2,98, z tego najwiksze w podregionie warszawskim 9,16. rednio w Polsce saldo jest ujemne i wynosi -0,34. W latach odnotowano nieznaczny wzrost liczby mieszkaców województwa spowodowany migracjami do podregionu warszawskiego i m.st. Warszawy. Natomiast w pozostaych subregionach liczba ludnoci nieznacznie maleje. rednia gsto zaludnienia w województwie mazowieckim wynosi 145 osób na km 2 i jest staa od 2004 r. W stosunku do stanu z lat , zwikszya si o 1 osob. rednia krajowa wynosi 122 osoby na km 2. Najwiksz gstoci zaludnienia poza Warszaw charakteryzuj si obszary otaczajce miasto i obszary poone wzd linii kolejowych i dróg wychodzcych z Warszawy. Ponadto obserwuje si postpujcy proces starzenia si mieszkaców, co dotyczy ównie Warszawy, gdzie ludno w wieku poprodukcyjnym stanowi 19,8% mieszkaców ogóem. Podobna sytuacja wystpuje w niektórych powiatach w subregionie ostrocko - siedleckim: (powiaty: osicki - 19,4%, sokoowski - 19,1%) oraz w subregionie radomskim (powiaty: lipski - 19,8%, przysuski - 19,0%), przy redniej w województwie 16,8 % oraz 15% w kraju. Na koniec 2005 roku, rednia warto przyrostu naturalnego w caym województwie bya ujemna i wyniosa -0,3 na ludnoci. Tendencja ujemnego przyrostu jest charakterystyczna dla m.st. Warszawy i wynosi -1,5. Natomiast w byych miastach wojewódzkich: Pock, Ostroka, Siedlce, Radom odnotowano dodatni przyrost. Naley przypuszcza, e w najbliszych latach tendencja ujemnego przyrostu naturalnego zostanie utrzymana z powodu rozwijajcej si gospodarki. Zatrudnienie i rynek pracy Zatrudnienie w przedsibiorstwach W padzierniku 2006 r. przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw w województwie mazowieckim uksztatowao si na poziomie 1 193,4 tys. osób i byo wysze o 3,7% w porównaniu do padziernika 2005 r. W kraju natomiast przecitne zatrudnienie byo o 3,6% wysze ni przed rokiem. Tendencja wzrostowa wynika ze zwikszonego popytu na dobra i usugi. Dane dla Mazowsza s wysze ni w innych województwach, a powodem tego jest m.in. due zaludnienie. 8

9 Najwikszy wzrost przecitnego zatrudnienia w odniesieniu do padziernika 2005 r. odnotowano m.in. w obsudze nieruchomoci i firm (o 7,4%), w budownictwie (o 5,6%), w przetwórstwie przemysowym (o 4,1%), w handlu i naprawach (o 4,0%), w transporcie, gospodarce magazynowej i cznoci (o 1,8%), hotelach i restauracjach (o 1,0%). Spadek zatrudnienia wystpi m.in. w dziaalnoci wydawniczej, poligrafii i reprodukcji zapisanych noników informacji (o 4,6%) oraz w produkcji odziey i wyrobów futrzarskich (o 2,3%). W przedsibiorstwach sektora publicznego przecitne zatrudnienie w padzierniku 2006 r. wynioso 328,8 tys. osób, tj. podobnie jak miesic wczeniej, ale o 0,6% mniej ni w padzierniku 2005 r. Natomiast w sektorze prywatnym przecitne zatrudnienie wynioso 864,6 tys. osób, tj. wicej w stosunku do poprzedniego miesica oraz do analogicznego miesica r. odpowiednio o 0,5% i 5,4%. W okresie stycze - padziernik 2006 r. przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw wynioso 1 179,4 tys. osób i byo o 3,1% (w kraju o 2,8%) wiksze ni w analogicznym okresie 2005 r. Najwysz liczb pracujcych zanotowano w Warszawie - we wrzeniu 2006 r. przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw wynioso 875,4 tys. osób i byo o 24,6 tys. osób, tj. o 2,9%, wysze ni we wrzeniu 2005 r. Wedug sektorów, w województwie mazowieckim, najwicej osób pracuje w usugach rynkowych 38% (w krajach UE wskanik ten osiga poziom 65,8%). W przemyle i budownictwie odsetek ten wynosi 21,7%. Nadal utrzymuje si niekorzystna sektorowa struktura zatrudnienia - 20,2% pracujcych znajdowao w 2004 r. zatrudnienie w rolnictwie (w krajach UE jedynie 5,4%). Odsetek ten jest znacznie wyszy w subregionach (w podregionie ostrocko-siedleckim przekracza on 51,6%). Jednoczenie w porównaniu z krajami UE, województwo mazowieckie osiga nisze wskaniki w zakresie rynku pracy. Wskanik zatrudnienia w województwie w 2005 r. wyniós 49,4%, natomiast w krajach UE-25, w tyme roku, wyniós 63,8%, przy czym obserwuje si jego stopniowy wzrost. Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsibiorstw w województwie mazowieckim we wrzeniu 2006 r. wynioso 3 266,30 z i byo o 0,3% mniejsze od notowanego miesic wczeniej oraz o 5,2% wysze ni przed rokiem. Natomiast w kraju przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsibiorstw wynioso 2 611,16 z i nie zmienio si w stosunku do sierpnia 2006 r., ale byo o 5,1% wysze ni we wrzeniu 2005 roku. W porównaniu z wrzeniem 2005 r. wzrost wynagrodze odnotowano we wszystkich sekcjach sektora przedsibiorstw. Przestrzenny rozkad przecitnych dochodów w województwie w relacji do redniej krajowej wskazuje, i s one najwysze w Warszawie i przylegych powiatach. Bezrobocie W województwie, podobnie jak w caym kraju, zmniejsza si zjawisko bezrobocia. W kocu padziernika 2006 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzdach pracy województwa mazowieckiego wyniosa 287,1 tys. osób i bya mniejsza o 7,3 tys. osób (tj. o 2,5%) ni w kocu wrzenia 2006 r. oraz o 42,3 tys. (o 12,8%) ni w padzierniku 2005 r. Wysokie wartoci bezwzgldne dla województwa mazowieckiego w porównaniu z innymi województwami s konsekwencj duej liczby ludnoci regionu. Z ogólnej liczby bezrobotnych: 52,6% stanowiy kobiety (w roku ubiegym - 50,8%), 9

10 42,9% to mieszkacy wsi (w roku ubiegym - 42,1%), 73,9% stanowiy osoby poprzednio pracujce (na podobnym poziomie przed rokiem), 87,4% nie posiadao prawa do zasiku (w roku ubiegym - 87,8%). Spadek liczby bezrobotnych wynika gównie z duej skali wyjazdów do pracy za granic oraz czciowo z wikszej liczby miejsc pracy w województwie. W kolejnych latach zakada si dalszy spadek liczby bezrobotnych wynikajcy gównie z duej skali wyjazdów w celach zarobkowych W padzierniku 2006 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie uksztatowaa si na poziomie 11,9% i bya mniejsza o 0,3 pkt. % ni we wrzeniu 2006 r. oraz o 1,8 pkt. % ni w padzierniku 2005 r. Wskanik krajowy wyniós 14,9 % i by niszy o 0,3 pkt. % ni przed miesicem i o 2,4 pkt. % ni przed rokiem. W województwie wystpuje due terytorialne zrónicowanie stopy bezrobocia. Najwysz stop bezrobocia odnotowano w powiatach szydowieckim (36,9%) i radomskim (31,5), najnisz w m.st. Warszawy (4,9%), w powiecie grójeckim (7,8%) i piaseczyskim (7,9%). Dokonujc porównania do regionów Unii Europejskiej, w województwie mazowieckim mimo obserwowanej ostatnio tendencji spadkowej, stopa bezrobocia jest nadal nadmiernie wysoka. W 2004 roku wskanik bezrobocia w krajach UE-25 wynosi 9,1%. 20,00% 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Berlin Stopa bezrobocia w regionach europejskich Mazowieckie Wieden Bratyslavsky kraj Lisboa Madryt Stockholm Wykres nr 3 Stopa bezrobocia w regionach NTS - 2 w krajach UE (w 2004 roku). W województwie mazowieckim zjawisko bezrobocia w wikszym stopniu dotyka mieszkaców wsi. Powany problem stanowi dugotrwale bezrobotni pozostajcy bez pracy powyej 12 miesicy. Bardzo niepokojcym zjawiskiem jest fakt, e okoo ¼ bezrobotnych stanowi modzie do 24 roku ycia. Przegrywa ona konkurencj na rynku pracy ze wzgldu na brak dowiadczenia zawodowego. Utrwalaj si obszary ubóstwa spowodowane pauperyzacj znacznej czci mieszkaców regionu (obszary pónocne, wschodnie i poudniowe regionu) i dziedziczenia bezrobocia. Widoczny jest wzrost przestpczoci oraz zjawisk patologicznych, przy niedostatecznym stopniu ich przeciwdziaaniu. Praha 10

11 Obserwuje si równie spadek liczby ofert pracy, w tym ofert pracy subsydiowanej. W ramach dziaalnoci organów samorzdowych oraz instytucji pozarzdowych tworzone s placówki doradztwa i szkolenia bezrobotnych oraz orodki doradztwa wspierajce mae i rednie przedsibiorstwa. Gospodarka i innowacje Poziom rozwoju gospodarczego Województwo mazowieckie charakteryzuje najwyszy w Polsce potencja gospodarczy mierzony wartoci produktu krajowego brutto, która w 2004 r. stanowia 20,4% cakowitej wartoci krajowej. Poziom PKB na 1 mieszkaca w województwie mazowieckim osign kwot 36,6 tys. z i stanowi ponad 150 % przecitnej krajowej wynoszcej 24,2 tys. z. Mimo, e PKB na 1 mieszkaca w województwie mazowieckim systematycznie ronie, jest on jednak znacznie niszy ni w rednio zamonych regionach Unii Europejskiej ,3 170,9 157,9 128,8 124, ,1 115,9 104,3 72,8 53,4 0 Francja - Ile de France Szwecja - Stockholm ochy - Lazio Republika Sowacji - Bratislavsky kraj Polska - Mazowieckie Austria -Wien Hiszpania - Comunidad de Madrid Belgia - Region de Bruxelles Portugalia - Lisboa Czechy - Praha Wykres nr 4 Warto PKB na 1 mieszkaca w standardzie siy nabywczej w województwie mazowieckim i w innych regionach NTS - 2 UE (dane w euro za 2003 r.). 36, Mazowsze Polska 24,2 Wykres nr 5 Poziom PKB na 1 mieszkaca (w tys. z) w województwie mazowieckim i w Polsce w 2004 r. 11

12 Analiza syntetycznego miernika poziomu rozwoju gospodarczego, jakim jest PKB, wskazuje w województwie mazowieckim na narastanie rozpitoci pomidzy podregionami NTS-3. Pokazuje przede wszystkim dominuj rol miasta Warszawy, które pod wzgldem poziomu PKB w 2004 r. zajo pierwsze miejsce ( mln z) w stosunku do wszystkich podregionów NTS-3 w kraju. Trzeci, równie wysok pozycj zajmuje podregion warszawski (warto PKB na poziomie mln z). Pozostae subregiony województwa mazowieckiego zajy dalsze miejsca, przy czym najmniejszym poziomem PKB wród podregionów Mazowsza charakteryzowa si podregion ostrocko - siedlecki ( mln z) zajmujc w kraju 33 pozycj na 45 wszystkich NTS-3 w Polsce. Zrónicowanie wewntrzregionalne wykazuje równie wielko PKB na 1 mieszkaca. W 2004 r., w ukadzie NTS-3, wskanik ten ksztatowa si w podregionach w sposób nastpujcy: ciechanowsko-pocki: 26,8 tys. z (w 1999 r. - 14,7 tys. z); ostrocko-siedlecki: 16,9 tys. z (w 1999 r. - nie przekroczy 10 tys. z); warszawski: 22,9 tys. z (w 1999 r.- 14,1 tys. z), gdzie nastpi zdecydowany wzrost tego wskanika ponad redni krajow; radomski: 17,5 tys. z (w 1999 r. nie przekroczy 10 tys. z). Na podstawie ww. danych oraz zgodnie z tabel nr 2 miasto Warszawa równie pod tym wzgldem osigno pierwsz pozycj (68,1 tys. z) w porównaniu do pozostaych podregionów Polski. Jednoczenie z kadym rokiem powiksza si dystans dzielcy go od pozostaych podregionów w województwie i kraju. Podregiony NTS-3 PKB w mln z ciechanowsko- ocki 9 ostrockosiedlecki warszawski radomski miasto Warszawa Tabela nr 2 - PKB w podregionach województwa mazowieckiego (dane za 2004 r.).z uwzgldnieniem lokaty podregionu wród 45 podregionów NTS-3 w Polsce. Na poziom efektywnoci gospodarki znaczcy wpyw ma struktura wartoci dodanej brutto. W 2004 r. warto dodana brutto wyniosa mln z (tj. 20,4% wielkoci krajowej, która wynosia mln). Warto ta z roku na rok ronie, np. w 2003 r. bya równa mln z, tj. 20,8% wielkoci krajowej, która wynosia mln z. Rolnictwo, lenictwo, ryboówstwo Pozycja podregionu ród podregionów NTS-3 w Polsce ze wzgldu na wysoko PKB PKB na 1 mieszkaca w z Przemys Budownictwo Usugi rynkowe Pozycja podregionu ród podregionów NTS-3 w Polsce ze wzgldu na wysoko PKB na 1 mieszkaca Usugi nierynkowe Polska 5,0% 24,9% 5,3% 49,9% 14,8% województwo 4,1% 17,8% 4,5% 61,4% 12,2% 12

13 mazowieckie Tabela nr 3 Struktura wartoci dodanej brutto wedug rodzajów dziaalnoci w województwie mazowieckim oraz w Polsce (w 2004 r.). Struktura wartoci dodanej brutto w 2004 r. charakteryzowaa si najwyszym w kraju udziaem usug rynkowych - 61,4% (kraj 49,9%) oraz stosunkowo niskim udziaem rolnictwa - 4,1% (kraj 5,0%). Udzia innych dziaów gospodarki w tworzeniu wartoci dodanej brutto by niszy od redniej w kraju i wynosi w usugach nierynkowych 12,2% (kraj 14,8%), przemyle 17,8% (kraj 24,9%) oraz budownictwie 4,5% (kraj 5,3%). Z powyszych danych wynika, e wysoki poziom rozwoju gospodarczego województwo mazowieckie zawdzicza dobrze rozwinitemu sektorowi usug rynkowych, w którym zanotowano najszybsze tempo wzrostu liczby miejsc pracy. Niepokojcy w analizie regionu jest fakt dwudzielnoci potencjau i poziomu rozwoju gospodarczego, poziomu i warunków ycia ludnoci oraz dynamiki procesów transformacji - wystpujcy pomidzy aglomeracj warszawsk, a pozostaym obszarem województwa, zwaszcza obszarami wiejskimi. Mae i rednie przedsibiorstwa Województwo mazowieckie wyrónia si w skali kraju najwyszym poziomem rozwoju gospodarczego. Zasadniczy potencja gospodarczy, kapitaowy i intelektualny skupiony jest w Warszawie i aglomeracji warszawskiej. Pod wzgldem przedsibiorczoci mieszkaców, województwo mazowieckie jest na drugiej pozycji w kraju. Na koniec II kw r. zarejestrowanych byo w województwie podmiotów gospodarki narodowej (wg REGON, bez uwzgldnienia rolników indywidualnych.), tj. o 20 tys. wicej ni na koniec 2004 r. Prawie poowa, tj podmiotów, bya zarejestrowana w Warszawie, natomiast najmniej w podregionie ciechanowsko - pockim ( podmiotów). W strukturze przestrzennej nadal utrzymuj si tendencje koncentracji MSP na terenie i wokó duych miast. Niedostateczny rozwój przedsibiorczoci natomiast obserwuje si na terenach wiejskich. Sporód zarejestrowanych podmiotów, ponad 73% ( ) stanowi osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz. Z bada GUS dotyczcych dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw o liczbie pracujcych do 9 osób wynika, e w 2005 r. w województwie mazowieckim byo ich najwicej w kraju, gdy ponad 267 tys. przedsibiorstw (najmniej - 40 tys. byo w woj. witokrzyskim). Przecitna liczba zatrudnionych na umow o prac wynosia ponad 216 tys. osób, a przecitne wynagrodzenie brutto z (rednia w kraju z). Bardzo zrónicowana jest ogólna liczba podmiotów wg REGON w przeliczeniu na mieszkaców. Rozpito tego wskanika w przekroju powiatów w 2005 r. bya znaczna, od 472 w powiecie siedleckim do podmiotów w Warszawie. Poza Warszaw najwysze wskaniki (powyej 1 100) charakteryzuj powiaty: otwocki, grodziski, legionowski, warszawsko zachodni, piaseczyski i pruszkowski oraz miasto Ostroka. Najwicej osób fizycznych prowadzcych dziaalno gospodarcz byo w Warszawie oraz powiatach: woomiskim i legionowskim. Mae i rednie firmy stanowi 91,1% wszystkich podmiotów gospodarczych w woj. mazowieckim. Szczególnie duo podmiotów w porównaniu z liczb ludnoci zajmuje si handlem okoo 40 podmiotów na mieszkaców. Na kolejnych pozycjach znajduj si: 13

14 obsuga nieruchomoci, wynajem i usugi dla biznesu oraz przetwórstwo przemysowe i budownictwo. Porównanie liczby nowopowstaych i zlikwidowanych firm w regionach w 2004 roku pokazuje, e najlepiej funkcjonowa sektor przedsibiorstw osób fizycznych niezatrudniajcych pracowników. W kilku województwach: skim, mazowieckim i lubuskim, powstao od 30 do 60% wicej firm mikro ni zlikwidowano. nowe nowe nowe nowe zlikwidowane zlikwidowane zlikwidowane zlikwidowane Wyszczególnienie Dolnoskie 114,9 29,0 685,7 697,8 9,8 9,5 1,5 2,2 Kujawsko-pomorskie 3,5 8,6 393,8 718,3 7,7 11,1 0,7 2,6 Lubelskie 23,1 8,5 438,9 483,9 6,1 6,3 0,4 2,2 Lubuskie 114,3 11,9 713,8 505,4 12,0 10,6 0,7 2,7 ódzkie 27,4 7,5 545,9 389,4 9,7 8,3 1,1 1,8 Maopolskie 33,5 8,0 555,4 483,2 9,4 8,7 0,9 2,2 Mazowieckie 24, ,6 456,0 17,7 11,5 2,5 3,5 Opolskie 47,6 15,8 448,3 336,3 8,1 8,5 0,9 2,8 Podkarpackie 32,1 10,0 405,4 436,0 5,6 6,7 0,9 1,5 Podlaskie 26,4 15,8 451,2 796,3 6,0 10,0 0,8 2,0 Pomorskie 37,1 4,8 664,9 794,7 11,6 12,8 1,7 1,9 skie 107,8 10,2 1204,7 444,9 23,5 10,8 2,3 2,4 witokrzyskie 21,0 3,9 443,2 397,5 6,5 8,2 0,9 2,3 Warmiskomazurskie 42,1 8,1 571,9 621,3 8,2 10,1 0,6 2,3 Wielkopolskie 33,6 10,5 601,1 579,5 13,6 8,7 1,5 2,4 Zachodniopomorskie 64,4 16,4 781,3 640,7 12,5 12,0 1,1 2,2 Ogóem Polska 41,7 10,6 586,3 536,9 10,9 9,8 1,3 2,4 Tabela nr 4 - Liczba przedsibiorstw nowopowstaych i zlikwidowanych w 2004 r. wg województw i liczby pracujcych na mieszkaców. MSP w Polsce zatrudniajcznie ponad 70% ogóu pracujcych w 11 województwach. Mazowieckie jest województwem, w którym w sektorze MSP pracuje tylko niecae 55% osób (najmniej w Polsce). Udzia sektora MSP w tworzeniu PKB wyniós w 2004 roku 47,9%, z tego maych przedsibiorstw 38,3%, a rednich 9,6%. Wielkoci te uwzgldniaj szacunki dziaalnoci ukrytej (tzw. szarej gospodarki). Wartoci te zmalay w porównaniu do 2002 roku, gdzie udzia wynosi odpowiednio: 49%, 41% oraz 8%. Wartoci te zmalay gównie z powodu spadku udziau w tworzeniu PKB maych firm. ównymi barierami rozwoju MSP w województwie mazowieckim s: niestabilne przepisy prawno-finansowe, wysokie koszty tworzenia miejsc pracy, niska rentowno przedsibiorstw, brak rodków finansowych na rozwój i wdraanie nowoczesnych technologii i metod zarzdzania oraz brak dogodnych kredytów dla maych firm i osób rozpoczynajcych dziaalno gospodarcz. Ogranicza to moliwoci pobudzenia przedsibiorczoci i wyrównywania rónic ekonomicznych w regionie. Istotnym problemem jest równie sabo instytucjonalna, organizacyjna i finansowa lokalnych i regionalnych instytucji otoczenia biznesu oraz niska ich konkurencyjno w rodowisku zewntrznym. Poza tym obecnie istniejce rodki rozmieszczone s nierównomiernie i skupiaj si gównie w Warszawie, co powoduje 14

15 ograniczenie dostpu do usug informacyjno-doradczych przedsibiorcom z innych czci województwa Województwo mazowieckie jest najwikszym eksporterem i importerem w kraju. W strukturze eksportu najwiksze znaczenie maj: maszyny i urzdzenia, sprzt elektryczny i elektrotechniczny, sprzt transportowy, metale i wyroby z metalu. W imporcie dominoway natomiast dobra zaopatrzeniowe. Gównymi partnerami województwa w eksporcie i imporcie s kraje Unii Europejskiej, zwaszcza: Niemcy, Wochy, Francja, Wielka Brytania oraz Holandia. Znaczcy jest równie udzia Rosji, USA i Chin. Dziaajce w regionie przedsibiorstwa, w tym równie firmy z kapitaem zagranicznym, produkcj kieruj gównie na rynek krajowy. Podsumowujc naley podkreli, e mazowieckie firmy bardzo dynamicznie wychodz ze stanu nierentownoci i s silne ekonomicznie. Mona zatem prognozowa, e mazowiecki sektor przedsibiorstw bdzie umacnia sw pozycj lidera polskiej gospodarki. Zmiany jakociowo pozytywne charakteryzuj takie czynniki jak: wzrost liczby wypuszczonych na rynek nowych produktów/usug, zwikszenie si poziomu inwestycji w badania i rozwój oraz inwestycji kapitaowych. Szczególnie cieszy wzrost zainteresowania przedsibiorców funduszami unijnymi i korzystanie z nich. Prognozy przedsibiorców dotycz m.in. wzrostu liczby nowych produktów/usug wypuszczanych na rynek, wzrostu sprzeday krajowej i na eksport, dalszego inwestowania, co w konsekwencji prowadzi ma do znacznego zwikszenia zysków. Sektor badawczo-rozwojowy (B+RT) W sferze dziaalnoci badawczo rozwojowej w Polsce obserwuje si wyra dominacj województwa mazowieckiego. Sporód ogólnej liczby jednostek prowadzcych dziaalno badawczo - rozwojow w Polsce okoo 30% umiejscowionych jest w województwie mazowieckim. Dla porównania, województwo skie, drugie pod wzgldem liczby jednostek prowadzcych dziaalno B+RT w Polsce, dysponuje ponad dwukrotnie mniejsz ich liczb. W latach widoczny by w województwie wzrost liczby jednostek naukowych (z 258 w 2000 r. do 322 w 2005 r.), co stanowi ponad 30% placówek w kraju. W 2005 r. liczba zatrudnionych w sektorze badawczo - rozwojowym w województwie mazowieckim wynosia (o wicej ni w roku 2004), co stanowio ponad 32,8% ogóu osób zatrudnionych w tej sferze w kraju. Liczba pracowników placówek badawczo - rozwojowych przypadajcych na osób aktywnych zawodowo wynosia w województwie rednio 10,7, podczas gdy w kraju 4,5. W latach , w województwie mazowieckim wystpi niewielki spadek nakadów ogóem na B+RT, z mln z w 2000 r. do mln z w roku W 2005 r. nastpi wzrost do mln z. Mimo tego, wielko nakadów w odniesieniu do PKB w województwie mazowieckim naley do najwyszych w kraju i jest wysza od redniej krajowej wynoszcej w 2004 r. 0,56%. Na tle Europy jest to niestety saba pozycja rednia w krajach UE jest ponad 3-krotnie wysza i wynosi 1,95%. Szczególnie wysoka jest w Szwecji (3,7%) oraz w Finlandii (3,5%). Podobne tendencje, dotycz nakadów na sektor B+RT w przeliczeniu na 1 mieszkaca: 561 z w 2005 r. (wzrost o 171,50 z w stosunku do 2003 roku), wobec rednio 178 z w Polsce (w 2003 r. byo 119 z). Mimo tendencji spadkowej nadal utrzymuje si wysoki udzia nakadów finansowanych z budetu pastwa w granicach 60% w 2005 r. (w kraju 57,7%) i tylko 7,3% z budetu przedsibiorstw (w kraju 7%), podczas gdy w krajach UE rednia wysoko nakadów budetowych wynosi okoo 34%, a nakady podmiotów gospodarczych stanowi ponad 55%. 15

16 W województwie mazowieckim, które w wartociach bezwzgldnych koncentruje stale najwiksz cz potencjau naukowo-badawczego w kraju, struktura wydatkowania nakadów bya zbliona do struktury w kraju. Kierunki wydatkowania rodków w sektorze nie zmieniy si znaczco w badanych piciu latach. W 2005 r. wydatki na badania podstawowe stanowiy 43,3%, na badania stosowane 50,2%, za na badania rozwojowe 40,9% rodków sektora B+RT w województwie. Wydatki na badania stosowane i prace rozwojowe obejmoway wic w sumie okoo 91% rodków. Nawet, jeeli przyjmiemy, e w województwie skupiaj si najsilniejsze placówki naukowe PAN oraz jednostki badawcze uczelni wyszych (szczególnie Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej), struktura kierunków wydatkowania nakadów odbiega od za polityki bada i rozwoju UE, a take od struktury wyej rozwinitych krajów oraz struktury wydatkowania rodków sektora B+RT Hiszpanii i Sowacji. Konieczne wydaje si wzmocnienie wydatków na finansowanie prac rozwojowych, które zmniejszy oddalenie sektora B+RT od rynku w województwie mazowieckim. Liczba osób zatrudnionych w dziaalnoci badawczej i rozwojowej jest w skali kraju stosunkowo wysoka (w 2005 r. ogóem w Polsce w sektorze B+R zatrudnionych byo osób, z tego w mazowieckim ). Zarówno w kraju jak i na Mazowszu widoczna jest tendencja spadkowa zatrudnienia w sferze B+R. Na Mazowszu odnotowuje si t tendencj szczególnie w przypadku zmniejszenia liczby pracowników z tytuem naukowym profesora i z tytuem zawodowym magistra, inyniera, licencjata ( w roku 2004 : 2646 profesorów i osób z tytuem zawodowym, w 2005 odpowiednio: 2602 i ). Jeli chodzi o struktur nakadów mona podkreli, e struktura jest odwrotna do zaonej w Strategii Lizboskiej. Struktura wydatków na sfer B+R w województwie mazowieckim w 2004 r. ksztatowaa si nastpujco: nakady biece wynosiy 1865,4 mln z, z tego na badania podstawowe 711,9 mln z, stosowane 519,1 mln z, na prace rozwojowe 625,4 mln z. W województwie mazowieckim obserwujemy nastpujce cechy pozytywne w zakresie B+RT: najwyszy w kraju udzia nakadów na B+RT w regionalnym PKB, najmniejszy dystans do celu Strategii Lizboskiej w kraju (ponad 2-krotny w 2003 r.); najwiksza koncentracja w kraju i niewielkie wahania nakadów na B+RT (ponad 43%) i pracujcych w sektorze (ponad 32%); najwysze w kraju nakady na B+RT per capita (ponad 325% redniej krajowej); wysoka warto aparatury naukowo-badawczej na pracujcego w sektorze (wysza o 20% od redniej); najwyszy w kraju udzia zatrudnionych w sektorze B+RT na aktywnych zawodowo, na poziomie niektórych krajów europejskich (Hiszpania, Wochy, Irlandia); wysokie nakady na pracujcego w sektorze badawczo - rozwojowym; nieco niszy od redniej stopie zuycia aparatury naukowo-badawczej; dua rónorodno jednostek prowadzcych dziaalno badawczo-rozwojow, przy bardzo duej koncentracji placówek PAN i resortowych jednostek badawczo-rozwojowych; najsilniejsza aktywnorednich przedsibiorstw w zakresie B+RT. 17% z nich prowadzio prace badawczo - rozwojowe w latach , a w przeliczeniu na firm nakady te wyniosy 67 tys. z. 16

17 Z poniszego wykresu przedstawiajcego struktur nakadów na dziaalno badawczo rozwojow w latach wida, e najwiksze rodki finansowe pochodziy z budetu pastwa. Jednoczenie w latach r. coraz wiksze znaczenie maj nakady ze strony podmiotów gospodarczych (BERD) oraz placówek naukowych i B+RT ,1 64,7 62, ,79,5 7,7 18,5 8 5,9 17,7 11,7 6, z budetu pastwa z podmiotów gospodarczych (BERD) placówek naukowych i B+RT org. midzynarodowych i instytucji zagranicznych Wykres nr 6 Struktura nakadów na dziaalno badawczo-rozwojow. Liczba osób zajmujcych si badaniami naukowymi w stosunku do ogóu mieszkaców kraju jest w Polsce relatywnie wysoka, zbliona do krajów wyej rozwinitych. Natomiast w porównaniu do krajów UE nakady finansowe na jednego badacza s dwukrotnie mniejsze ni w najuboszych krajach Unii. Dlatego te przyrost nakadów na badania i rozwój powinien wyprzedza tempo przyrostu kadry naukowej. Niski poziom zarobków pracowników zajmujcych si badaniami naukowymi wywouje szkodliwe zjawisko wieloetatowoci oraz zniechca najzdolniejszych i najbardziej przedsibiorczych absolwentów uczelni do wyboru kariery naukowej. Wpywa to na starzenie si kadry i powstawanie luki pokoleniowej. Osignicia polskich badaczy s dobre w zakresie publikacji naukowych - okoo 1% publikacji wiatowych, co daje naszemu krajowi miejsce na wiecie. Polska naley do krajów, w których redni koszt powstania jednej publikacji jest niszy ni w wikszoci pastw wiata. Maa liczba spektakularnych osigni naukowych, brak wyspecjalizowanego sektora wsparcia innowacji, a take systemowych i trwaych zwizków midzy nauk i gospodark wywoane s tym, e polsk nauk cechuje rozproszenie bada oraz przyczynkowo ich wyników. Stosunkowo niewiele jest pozycji naukowych o fundamentalnym znaczeniu, jak i kompletnych opracowa techniczno - technologicznych, nadajcych si do natychmiastowego zastosowania w praktyce. Niestety obecnie z przeprowadzonych analiz wynika, e dorobek ten obejmuje gównie publikacje oraz uzyskiwanie stopni i tytuów naukowych. W cakowitym dorobku szkó wyszych stanowi on 87%, placówek naukowych PAN ok. 90% i jednostek badawczo-rozwojowych ok. 55%. Tylko ok. 14% cakowitego dorobku naukowego wszystkich ocenianych jednostek naukowych dotyczy efektów bezporednio przydatnych dla praktyki gospodarczej. 17

18 Dziaalno badawczo rozwojowa, zwizana z przygotowaniem produkcji nowych i zmodernizowanych wyrobów, wprowadzaniem nowych technologii, zakupem licencji i patentów ma istotny wpyw na rozwój gospodarczy oraz wzrost konkurencyjnoci i innowacyjnoci regionu. Wskanik udziau firm innowacyjnych w gospodarce wynosi 17% w Polsce i 51% w UE. Przedsibiorstwa, które staraj si zwikszy swoj innowacyjno napotykaj najczciej na takie bariery jak: wysokie koszty dziaalnoci, brak rodków finansowych, wysoki koszt kredytów, brak odpowiednich przepisów prawnych, maa elastyczno administracji, brak informacji o nowych technologiach i moliwociach rynkowych. W okresie nakady na dziaalno innowacyjn w przemyle wykazyway tendencj wzrostow i wynosiy w województwie odpowiednio mln z (21% nakadów w kraju) i w 2003 roku mln z (22,1% nakadów krajowych). Dominuj pozycj w finansowaniu dziaalnoci innowacyjnej w przedsibiorstwach zajmuj rodki wasne wygenerowane przez przedsibiorstwa. W analizowanych latach w województwie mazowieckim nastpi wzrost liczby rodków automatyzacji produkcji, wykorzystania Internetu oraz lokalnych sieci komputerowych w przedsibiorstwach. Jednak, pomimo dobrej lokaty województwa w porównaniu z regionami Polski, pod wzgldem nakadów na sfer B+RT, wród 239 regionów UE województwo mazowieckie zajmuje dopiero 185 pozycj. Miar wiadcz o skali i stopniu nowoczesnoci oraz oryginalnoci opracowa technologicznych s patenty i sprzedane licencje. Dziaalno ta wymaga jednak znacznie wikszych nakadów ni prowadzenie bada naukowych, których wyniki podlegaj jedynie opublikowaniu. W Polsce rocznie zgaszanych jest do ochrony w kraju ponad wynalazków krajowych i ponad wynalazków zagranicznych, a take ok wynalazków zgaszanych do ochrony za granic. Stanowi to zaledwie okoo 0,4% ogólnej puli patentów wiatowych. redni wspóczynnik wynalazczoci wynosi w Polsce 0,6, za w UE 2,6. Przede wszystkim zbyt maa cz polskich patentów jest wykorzystywana przez gospodark. Niewiele jest równie instytucji zajmujcych si porednictwem midzy sektorem nauki i bada, a praktyk gospodarcz. Najwikszy dynamizm inwestycji dziaalno badawczo-rozwojow cechuje mae i rednie przedsibiorstwa. Nakady inwestycyjne w relacji do iloci osób zatrudnionych w maych firmach sektora prywatnego w 2004 roku ksztatoway si na poziomie z i byy zdecydowanie wysze od redniej krajowej (4.800 z na zatrudnionego). W latach % maych firm wdroo innowacje a 17% rednich przedsibiorstw prowadzio prace badawcze. W przeliczeniu na przedsibiorc nakady te wyniosy rednio 67 tys. z. Wskanik udziau firm innowacyjnych w gospodarce wynosi 17% w Polsce i 51% w UE. Spoeczestwo informacyjne W województwie mazowieckim dziaalno firm sektora ICT koncentruje si w Warszawie (ok. 75% potencjau województwa) oraz w powiatach: otwockim, piaseczyskim, pruszkowskim i warszawskim zachodnim. Dwa razy mniej tych firm na mieszkaców obserwuje si w powiatach: woomiskim, legionowskim, grodziskim, radomskim, pockim, ciechanowskim i siedleckim oraz w miastach: Radomiu, Pocku i Siedlcach. Okrelajc warto indeksu potencjau innowacyjnego w Polsce, mona wytyczy na mapie kraju linie wykluczenia informacyjnego (digital divide). Obrazuje je rysunek nr 1. Przez Polsk przechodzi pogrubiona linia oddzielajca granice przepaci cyfrowej, okrelajcej podzia kraju na innowacyjn Polsk A i zapónion Polsk B. Mimo wysokiego wskanika innowacyjnoci, na który wpywaj gównie wskaniki zwizane 18

19 z koncentracj w województwie sektora bada i rozwoju oraz wysokie wartoci wikszoci wskaników w Warszawie, województwo mazowieckie jako region znajduje si w tym ujciu w obszarze Polski B, cechujcej si ujemnymi wartociami indeksu innowacyjnoci. Wartoci powyej zera wykazuj tylko aglomeracja warszawska, Radom z powiatem radomskim oraz ock z powiatem pockim. Rysunek nr 1 Podzia kraju pod wzgldem stopnia rozwoju spoeczestwa informacyjnego. Obserwuje si du luk w wyposaeniu gospodarstw domowych w komputery osobiste i dostp do Internetu w Polsce. W porównaniu z innymi krajami UE, Polska zajmuje jedn z ostatnich pozycji. wyrane dysproporcje w dostpie do infrastruktury informacyjnej na terenie kraju i województwa. W Polsce w 2005 r. 38,6% polskich gospodarstw domowych posiadao komputer, z tego 22,5% z dostpem do Internetu (w 2003 r. 26,7% gospodarstw domowych posiadao komputer, a dostp do Internetu tylko 12,8%). W województwie mazowieckim w 2005 r. wskaniki te ksztatoway si odpowiednio: 42 % gospodarstw domowych posiadao komputer, w tym 26,9% z dostpem do Internetu. Znacznie czciej komputery byy w gospodarstwach znajdujcych si w wikszych w miejscowociach, w których wicej jest osób pracujcych i wystpuj wysze dochody oraz tam gdzie s osoby uczce si. Jednake co pity komputer by przestarzay - wyprodukowany przed rokiem Odsetek osób posiadajcych umiejtno pracy na komputerze zwiksza si w miar wzrostu wyksztacenia i dochodu na osob, a maleje wraz ze zmniejszaniem klasy miejscowoci i jest zdecydowanie najmniejszy wród mieszkaców wsi. Pod wzgldem liczby pracowni komputerowych w szkoach, województwo mazowieckie zajmuje 9 pozycj w kraju tylko 63,1% szkó ma pracownie komputerowe. Najmniej jest w rednich szkoach zawodowych (41,5%) oraz w szkoach podstawowych (52,8%). Natomiast w liceach ogólnoksztacych oraz gimnazjach odsetek ten wynosi odpowiednio: 96,1% oraz 98,8%. Komputery w szkoach podstawowych, a w szczególnoci w liceach i rednich szkoach zawodowych w ponad 50% to sprzt stary i wyeksploatowany, uniemoliwiajcy korzystanie z wielu programów. Jednoczenie naley zaznaczy, e 49% szkó podstawowych na wsi jest wyposaonych w komputer, z czego 57% posiada dostp do Internetu. Nieco inaczej sytuacja 19

20 wyglda w gimnazjach na wsi, gdzie zaledwie 38% z nich wyposaonych jest w komputery, a 87% podczonych jest do Internetu. W szkoach województwa mazowieckiego liczba uczniów na 1 komputer wynosi 28 (11 pozycja w kraju). Miar wiadcz o skali i stopniu nowoczesnoci oraz oryginalnoci opracowa technologicznych s patenty i sprzedane licencje. Dziaalno ta wymaga jednak znacznie wikszych nakadów ni prowadzenie bada naukowych, których wyniki podlegaj jedynie opublikowaniu. W Polsce rocznie zgaszanych jest do ochrony w kraju ponad wynalazków krajowych i ponad wynalazków zagranicznych, a take ok wynalazków zgaszanych do ochrony za granic. Stanowi to zaledwie okoo 0,4% ogólnej puli patentów wiatowych. redni wspóczynnik wynalazczoci wynosi w Polsce 0,6, za w UE 2,6.Innowacyjno polskiej gospodarki jest niska. W klasyfikacji Europejskiego Biura Patentowego liczba patentów high tech na 1 mln mieszkaców stanowi 0,3 % ogólnej puli patentów wiatowych. Powyszy wskanik plasuje Polsk na jednym z ostatnich miejsc w Europie. Przede wszystkim zbyt maa cz polskich patentów jest wykorzystywana przez gospodark. Inwestycje zagraniczne Na terenie województwa mazowieckiego w kocu 2005 r. dziaalno gospodarcz prowadzio 19,1 tys. spóek prawa handlowego z udziaem kapitau zagranicznego, co stanowio 35,1 % ogóu wszystkich spóek tego typu w kraju. Pomimo tego, i województwo mazowieckie nie oferuje wyjtkowych ulg inwestycyjnych, to wnie tutaj ulokoway si przedstawicielstwa najwikszych wiatowych firm. W 2005 r. liczba spóek z udziaem kapitau zagranicznego zwikszya si o 1 061, tj. o 5,9% (w kraju o 5,5%) w stosunku do roku W województwie mazowieckim najwicej kapitau zainwestoway: Holandia, Francja, Niemcy i Stany Zjednoczone. Kapita zosta ulokowany przede wszystkim w branach takich, jak: porednictwo finansowe, hotelarstwo, handel, przetwórstwo spoywcze oraz przemys chemiczny. Warszawa jest postrzegana przez inwestorów jako miejsce niezwykle atrakcyjne. Sporód spóek prawa handlowego z udziaem kapitau zagranicznego zarejestrowanych w województwie mazowieckim, 82% miecio si w Warszawie, a kolejne 9% w trzech powiatach podwarszawskich: pruszkowskim, piaseczyskim i warszawskim zachodnim. W rankingu przeprowadzonym przez Instytut Bada nad Gospodark Rynkow w 2005 r., podregion warszawski jest liderem rankingu atrakcyjnoci inwestycyjnej dla dziaalnoci usugowej oraz zaawansowanej technologii. Obszar ten dysponuje najwikszymi zasobami pracy, najwiksz chonnoci instytucjonalnego rynku zbytu oraz najlepsz dostpnoci transportow. Blisko Warszawy jest argumentem w rozmowie z zagranicznymi firmami. Obecna struktura lokalizacji inwestycji wskazuje jednoznaczne preferencje inwestorów w wyborze duych skupisk ludnoci. Subregiony województwa posiadajce sabszy potencja gospodarczy i nisz dynamik rozwojow oraz charakteryzujce si znacznie niszym poziomem jakoci ycia, mimo dogodnego poenia komunikacyjnego nie ciesz si zainteresowaniem inwestorów. Prowadzi to do narastania rónic w regionie.. Relatywnie korzystnie w ostatnich latach przedstawia si Radom, gdzie w okresie nastpi przyrost spóek z kapitaem zagranicznym o blisko 133%, a w powiecie radomskim o 156%. Czynnikiem zachcajcym mogy by preferencje dla inwestorów w powstaej specjalnej strefie ekonomicznej. 20

21 Na tle Warszawy pozostaa cz województwa wypada zdecydowanie niekorzystnie pod wzgldem przygotowania ofert inwestycyjnych sprzyjajcych prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej, w tym w szczególnoci uzbrojonych terenów pod inwestycje i dróg dojazdowych. Turystyka W województwie mazowieckim utrzymuje si powolny, ale stay rozwój funkcji turystyczno-wypoczynkowej. Warszawa peni rol orodka turystyki przyjazdowej krajowej i zagranicznej. Udzia przyjazdów turystów zagranicznych to blisko 30% wielkoci krajowej. Stolica obsuguje ponad 70% turystów zagranicznych przyjeajcych do województwa mazowieckiego. Zwizane jest to z lokalizacj lotniska midzynarodowego oraz wa kolejowego, skupiajcego poczenia midzynarodowe i bcego dobrym punktem przesiadkowym na tereny caej Polski. Walory turystyczne Do walorów turystycznych województwa mazowieckiego nale zabytki Warszawy, w tym wpisane na listwiatowego Dziedzictwa Kulturowego tj. Stare i Nowe Miasto, Trakt Królewski, Wilanów, a take obiekty zabytkowe zlokalizowane w: Pocku, Putusku, elazowej Woli, Treblince, Warce, Niepokalanowie, Szydowcu, Brochowie, Broku, Ciechanowie, Czersku, Czerwisku nad Wis, Siedlcach oraz Sierpcu. O bogactwie kulturowym województwa mazowieckiego wiadczy dua liczba obiektów zabytkowych (ok. 5,9 tys.), wród których jest 120 za urbanistycznych, 14 zamków, 150 paaców i 350 dworów. Poza Warszaw stanowi centrum zabytkowe, kulturalne, naukowe, handlowe i turystyczne istnieje ok. 50 miejscowoci, w których znajduj si zabytki i zespoy zabytkowe. Najbardziej wartociowe obszary wskazane dla rozwoju funkcji turystycznych i rekreacyjnych o znaczeniu regionalnym tworz Kampinoski Park Narodowy, dziewi parków krajobrazowych, a take doliny rzek. Naturalne predyspozycje do rozwoju turystyki wystpuj równie w pónocno-wschodniej czci województwa. Tereny te s dotychczas w niewielkim stopniu wykorzystane, przede wszystkim ze wzgldu na brak odpowiedniego zagospodarowania i wyposaenia w infrastruktur turystyczn. W województwie mazowieckim wystpuj te obszary o walorach leczniczych i uzdrowiskowych, w tym jedno miasto o statusie uzdrowiska. Wytworzenie w oparciu o wartoci przyrodnicze i krajobrazowe atrakcyjnej oferty produktu turystycznego i jego skuteczna promocja na rynku krajowym i midzynarodowym, to szansa aktywizacji wielu rejonów województwa i tym samym poprawa poziomu ycia mieszkaców. Ruch turystyczny i baza turystyczna Województwo mazowieckie zajmowao w 2005 r. pite miejsce w krajowej turystyce przyjazdowej pod wzgldem udzielonych noclegów (cznie ponad , tj. ok. 8,8% ogólnej liczby w Polsce, z czego udzielono turystom zagranicznym - 3 miejsce w kraju po województwie zachodniopomorskim i maopolskim). Najwicej osób korzystao z usug hoteli, moteli i pensjonatów, za z noclegów najwicej w Warszawie. W województwie mazowieckim funkcjonoway 332 obiekty zbiorowego zakwaterowania (dane na r.), co stanowio niecae 5% wszystkich obiektów w kraju, z tego 83 w podregionie warszawskim, a 90 w Warszawie. Okoo 36% caej bazy stanowiy 21