Wpływ leczenia uzdrowiskowego na redukcję odczuwania bólu u pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu doniesienie wstępne.

Transkrypt

1 Wpływ leczenia uzdrowiskowego na redukcję odczuwania bólu u pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu doniesienie wstępne. Agnieszka Kotwica Uniwersytet Medyczny w Lublinie Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Studium Wychowania Fizycznego i Sportu Wstęp Ból (łac. dolor, gr. algos, odyne) uznawany jest za jedno z najczęstszych odczuć pojawiających się w życiu człowieka. Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu określa je, jako subiektywne, przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających ich uszkodzeniem. Odczucie to jest subiektywne i dotyczy wszystkiego, co dana osoba w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane. Człowiek automatycznie skupia swoją uwagę na bólu, a odczucia z nim związane uznaje za jeden z objawów choroby lub złego samopoczucia [1]. Jest to symptom, na który od razu reagujemy poprzez zażycie leków przeciwbólowych lub wizytę u lekarza. W medycynie wyróżnia się wiele klasyfikacji bólu. Jedną z nich jest kryterium czasowe określające ból, jako ostry ( trwa krótko i szybko przemija) oraz przewlekły (trwa dłużej niż trzy miesiące i wymaga wielokierunkowego leczenia) [1,2,3]. Aby podjąć skuteczne leczenie bólu należy min. poznać skalę jego nasilenia oraz przyczynę występowania. Osoba uskarżająca się na ból najbardziej wiarygodnie potrafi określić jego natężenie. Przy pomocy skali wzrokowo-analogowej tzw. skali VAS (Visual-Analogue Scale) możemy dokonać oceny bólu. Skala VAS to odcinek długości 10 cm z podziałką od 0 do 10. Punkt 0 oznacza brak bólu, a punkt 10 najsilniejszy ból. Chory zaznacza miejsce na skali (liczbę), które odpowiada jego natężeniu bólu. Przyczyn występowania dolegliwości bólowych jest bardzo wiele, jedną z nich są dysfunkcje narządu ruchu. Dysfunkcją określamy rodzaj zaburzeń czynności danego układu lub narządu, powstały w wyniku uszkodzenia. Może być ona postrzegana, jako objaw danego schorzenia. W przypadku narządu ruchu dysfunkcje mogą mieć charakter wrodzony lub nabyty a tym samym mogą być przejściowe lub trwałe. Leczenie zastosowane w chorobach i dysfunkcjach narządu ruchu ma na celu zachowanie, skorygowanie lub przywrócenie zaburzonej funkcji lub przynajmniej ograniczenie i zminimalizowanie następstw choroby. Takie działanie powinno być właściwie zaplanowane, precyzyjnie i fachowo przeprowadzone. Bardzo ważnym elementem tego kompleksowego działania powinna być fizjoterapia [4]. Interdyscyplinarny charakter lecznictwa uzdrowiskowego i balneologii pozwala objąć całościowym leczeniem pacjentów z chorobami przewlekłymi, często współistniejącymi. W zakresie działalności uzdrowiskowej znajduje się: leczenie, rehabilitacja, profilaktyka i promocja zdrowia. 1

2 Metody stosowane w uzdrowisku są metodami naturalnymi, opartymi na naturalnych surowcach i właściwościach klimatu, niedającymi skutków ubocznych, uzupełniającymi i intensyfikującymi wcześniej prowadzone leczenie ambulatoryjne czy szpitalne. Efekty może nie są błyskawiczne, ale utrzymują się jeszcze przez długi czas po skończonej kuracji [5,6,7]. Wg danych GUS z 2009 r. o stanie zdrowia ludności Polski wynika, że dolegliwości lub choroby przewlekłe występują u blisko 55% ludności Polski, z tego większość osób (ponad 93%) nadal choruje a wraz z wiekiem wzrasta częstość zgłaszania schorzeń przewlekłych. Wyniki badań wykazały, że najczęstszą dolegliwością zdrowotną osób dorosłych są bóle pleców, na które uskarża się 25% dorosłych kobiet i 20% mężczyzna. Kolejnym najczęściej występującym schorzeniem jest nadciśnienie tętnicze 20% dorosłej populacji. W dalszej kolejności zgłaszanymi problemami zdrowotnymi były: bóle szyi, zapalenie kości i stawów (po 11% ogółu społeczeństwa), choroba wieńcowa (blisko u 10% ogółu dorosłych osób), ale również alergia czy reumatoidalne zapalenie stawów (po ponad 8%) [8]. Jak widać z przytoczonych danych stan zdrowia społeczeństwa polskiego nie jest zadowalający i zgodnie z założeniami Narodowego Programu Zdrowia ( ) za podstawowy cel uznano zjednoczenie wysiłków społeczeństwa i administracji publicznej prowadzące do zmniejszenia nierówności i poprawy stanu zdrowia. Dla osiągnięcia tego celu wyznaczono strategiczne cele zdrowotne, mające zintensyfikować działania w konkretnym obszarze zdrowotnym. Są to między innymi: 1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu 2. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie negatywnych skutków przewlekłych schorzeń układu kostno-stawowego. Powyżej zaprezentowane cele obejmują dwie jednostki chorobowe, na które najczęściej uskarżają się Polacy i które bardzo często współistnieją ze sobą utrudniając proces leczenia tradycyjnego. Dużą rolę w skutecznym leczeniu takich przypadków odgrywa kompleksowa rehabilitacja [10,11,12]. Cel pracy Celem pracy była ocena skuteczności leczenia rehabilitacyjnego w redukcji odczuwania bólu przez pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu przebywających w Uzdrowisku Nałęczów. Materiał i metody badań Badaniami objęto 220 osób korzystających z rehabilitacji uzdrowiskowej w Zakładzie Przyrodoleczniczym Werandki w Nałęczowie w terminie od lipca 2012 do maja 2013 r. Kryterium włączenia do badań stanowił: wiek ( do 65 roku życia), typ 2

3 pobytu (21-dniowy turnus sanatoryjny) oraz występowanie dysfunkcji narządu ruchu, jako choroby współistniejącej do choroby sercowo-naczyniowej. Każdą osobę przebadano dwukrotnie: na początku i końcu turnusu. Badani wypełniali autorską ankietą, a do oceny stopnia natężenia bólu zastosowano skalę wizualno - analogową VAS. Pacjent, biorący udział w badaniu został poinformowany o celu badania i jego formie oraz wyraził pisemną zgodę. Do leczenia rehabilitacyjnego kuracjusze skierowani byli przez lekarza specjalistę z zakresu balneoklimatologii i medycyny fizykalnej. Prawidłowo zostało wypełnionych 156 ankiet i te zakwalifikowano do dalszych prac. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Przyjęto poziom istotności p<0, 05 wskazujący na istnienie istotnych statystycznie różnic bądź zależności. Bazę danych i badania statystyczne przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe STATISTICA 10.0 (StatSoft, Polska). Wyniki badań Wśród ankietowanych 58,97% (n=92) stanowiły kobiety, zaś 41,03%, (n=64) mężczyźni. Respondenci w 72,44%, (n=113) mieszkali w mieście, zaś 27,56%, (n=43) zamieszkiwało wieś. W większości badani byli w wieku lat, (n=119; 76, 28%), natomiast 20,51%, (n=32) było w wieku lat, 2,56%, (n=4) w wieku lat i 0,65%, (n=1) w wieku lat. Z badań wynika, że najczęściej ankietowani odczuwali ból w obrębie kręgosłupa, (60,90%) oraz kończyn, (49,36%),natomiast rzadziej w obrębie obręczy barkowej, (32,05%) i biodrowej, (35,26%), (tabela1). Tabela 1. Schorzenia narządu ruchu występujące w badanej grupie Schorzenia n % * Ból w obrębie obręczy barkowej 50 32,05% Ból w obrębie obręczy biodrowej 55 35,26% Ból w obrębie kończyn 77 49,36% Ból w obrębie kręgosłupa 95 60,90% * Wartości nie sumują się do 100% ze względu na występowanie kilku schorzeń jednocześnie Badani w większości dolegliwości bólowe odczuwali ponad 12 miesięcy, ( n=140; 89,74%), natomiast 5,77%, (n=9) odczuwało dolegliwości od 6 do 12 miesięcy i 4,49% (n=7) krócej niż pół roku, (ryc.1). 3

4 Ryc.1. Rozkład ankietowanych z uwzględnieniem czasu trwania dolegliwości Badania wykazały, że na początku turnusu rehabilitacyjnego średnie nasilenie bólu w ankietowanej grupie w skali od 0 do 10 (0-brak bólu; 10-najsilniejszy ból) wynosiło 5,30 ± 1,96, (zakres od 1 do 10 pkt). W ostatnich dniach turnusu rehabilitacyjnego ponownie przebadano pacjentów i w wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej stwierdzono, że nasilenie bólu po rehabilitacji było istotnie mniejsze. nasilenia bólu przed rehabilitacją wynosiła 5, zaś po 3. Stwierdzone różnice były wysoce istotne statystycznie, (p<0,000001), (tabela 2). Tabela 2. Ocena nasilenia bólu przed i po rehabilitacji Czas badania Średnia Odch.std Przed rehabilitacją 5,30 1,96 4,00 5,00 7,00 Po rehabilitacji 3,46 1,79 2,00 3,00 5,00 Analiza statystyczna: Z=9,13; p<0,000001* W wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej stwierdzono, że na początku turnusu kobiety odczuwały silniejszy ból w porównaniu z mężczyznami. Stwierdzone różnice były bliskie istotności statystycznej, (p=0,06), (tabela 3). Tabela 3. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem płci Płeć Średnia Odch.std Kobiety 5,55 2,04 4,00 5,00 7,00 Mężczyźni 4,94 1,78 4,00 5,00 6,00 Analiza statystyczna: Z=-1,89; p=0,06 4

5 Pod koniec rehabilitacji u obu płci zaobserwowano znaczny spadek nasilenia odczuwanego bólu, ale nadal kobiety odczuwały nieznacznie silniejszy ból w porównaniu z mężczyznami. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,51), (tabela 4). Tabela 4. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem płci Płeć Średnia Odch.std Kobiety 3,52 1,73 2,00 3,00 5,00 Mężczyźni 3,38 1,90 2,00 3,00 5,00 Analiza statystyczna: Z=-0,65;p=0,51 Z badań wynika, że początkowo respondenci z miasta odczuwali nieznacznie bardziej nasilone dolegliwości bólowe niż osoby mieszkające na wsi. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,25), (tabela 5). Tabela 5. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem miejsca zamieszkania Miejsce zamieszkania Średnia Odch.std Miasto 5,41 1,85 4,00 5,00 7,00 Wieś 5,02 2,21 3,00 5,00 7,00 Analiza statystyczna: Z=-1,14; p=0,25 Z badań po przeprowadzonej rehabilitacji wynika, że tym razem respondenci ze wsi odczuwali nieznacznie bardziej nasilone dolegliwości bólowe niż osoby mieszkające w mieście. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,76), (tabela 6). Tabela 6. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem miejsca zamieszkania Miejsce zamieszkania Średnia Odch.std Miasto 3,41 1,71 2,00 3,00 5,00 Wieś 3,60 2,00 2,00 3,00 5,00 Analiza statystyczna: Z=0,31;p=0,76 Badając zależność występowania bólu od wieku zauważono, że ankietowani w przedziale wiekowym powyżej 45 lat odczuwali nieznacznie bardziej nasilony ból w 5

6 porównaniu z osobami w wieku do 45 lat. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,07), (tabela 7). Tabela 7. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem wieku Wiek Średnia Odch.std Do 45 lat 4,76 1,75 4,00 5,00 6,00 Powyżej 45 lat 5,47 1,99 4,00 5,00 7,00 Analiza statystyczna: Z=-1,83; p=0,07 Ponownie przeprowadzone badania wykazały, że podobnie jak przed zabiegami ankietowani w wieku powyżej 45 lat odczuwali nieznacznie bardziej nasilony ból po rehabilitacji w porównaniu z osobami w wieku do 45 lat. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,31), (tabela 8). Tabela 8. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem wieku Wiek Średnia Odch.std Median a Do 45 lat 3,22 1,67 2,00 3,00 5,00 Powyżej 45 lat 3,54 1,83 2,00 3,00 5,00 Analiza statystyczna: Z=1,01;p=0,31 Początkowa analiza statystyczna wykazała, że ankietowani odczuwający dolegliwości ponad rok odczuwali nieznacznie bardziej nasilony ból w porównaniu z badanymi, którzy odczuwali dolegliwości od 6 do 12 miesięcy lub do 6 miesięcy. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,53), (tabela 9). Tabela 9. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem czasu trwania dolegliwości Czas trwania dolegliwości Średnia Odch.std Do 6 miesięcy 5,00 2,08 3,00 5,00 7, miesięcy 4,56 1,88 3,00 5,00 6,00 Ponad 12 miesięcy 5,36 1,96 4,00 5,00 7,00 Analiza statystyczna: H=1,28; p=0,53 6

7 Analiza statystyczna danych uzyskanych po odbyciu rehabilitacji wykazała, że ankietowani odczuwający dolegliwości do 6 miesięcy odczuwali nieznacznie bardziej nasilony ból po rehabilitacji w porównaniu z badanymi, którzy odczuwali dolegliwości od 6 do 12 miesięcy lub ponad rok. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,07), (tabela 10). Tabela 10. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem czasu trwania dolegliwości Czas trwania dolegliwości Średnia Odch.std Median a Do 6 miesięcy 4,86 1,21 4,00 5,00 5, miesięcy 3,44 2,40 2,00 3,00 5,00 Ponad 12 miesięcy 3,39 1,76 2,00 3,00 5,00 Analiza statystyczna: H=5,19; p=0,07 Podsumowanie W publikacjach wielu autorów znajdujemy potwierdzenie skuteczności leczenia uzdrowiskowego stosowanego u pacjentów z różnymi dysfunkcjami narządu ruchu. W każdej z nich wskazują min. na znaczne obniżenie stopnia natężenia bólu u większości pacjentów, a przez to na ogólną poprawę jakości życia tych osób [ 13, 14, 15]. Przedstawione wyniki badań są zbieżne z powyższymi doniesieniami. Przeprowadzona analiza danych wykazała, że zastosowane leczenie uzdrowiskowe przyniosło oczekiwane efekty i stopień natężenia odczuwanego bólu związanego z dysfunkcją narządu ruchu uległ zdecydowanemu obniżeniu. Pacjenci odczuwali znaczną poprawę samopoczucia już pod koniec turnusu, a wiadomo, że optymalną poprawę stanu zdrowia najczęściej uzyskuje się 2-3 tygodnie po wyjeździe z uzdrowiska [5, 10]. Należy dodać, że osoby uczestniczące w tych badaniach należały do szczególnej grupy chorych, obciążonych schorzeniami układu krążenia i układu ruchu a tym samym wymagające specjalistycznej kompleksowej opieki. W piśmiennictwie istnieją doniesienia o tym, że tacy pacjenci zasługują na szczególną troskę i uwagę ze strony lekarzy i fizjoterapeutów z powodu skomplikowanego procesu rehabilitacyjnego [11,16,17]. Zaprezentowane wyniki badań dowodzą, że kompleksowa rehabilitacja uzdrowiskowa może dawać oczekiwane efekty terapeutyczne dla tego typu pacjentów. Wnioski 1. Leczenie uzdrowiskowe w badanej grupie przyczyniło się w sposób bardzo istotny do zmniejszenia stopnia odczuwanych dolegliwości bólowych. 7

8 2. Dysfunkcje w obrębie kręgosłupa były najczęstszą przyczyną dolegliwości bólowych wśród badanych. 3. Prawie 90% badanych odczuwała ból dłużej niż 12 miesięcy. 4. Mimo większego spadku natężenia dolegliwości bólowych, kobiety odczuwały nieznacznie silniejszy ból od mężczyzn. 5. Pacjenci mieszkający w mieście odczuli większe złagodzenie bólu niż mieszkańcy wsi. 6. Bez względu na odbytą rehabilitację respondenci w wieku powyżej 45 lat odczuwali nieznacznie silniejszy ból niż osoby do 45 r. życia. 7. Największe zmniejszenie dolegliwości bólowych odczuły osoby, u których ból trwał ponad 12 miesięcy, a najmniejsze pacjenci najkrócej odczuwający ból. 8. Kompleksowe leczenie uzdrowiskowe jest skuteczne w leczeniu dolegliwości bólowych związanych z dysfunkcjami narządu ruchu u osób obciążonych dodatkowo chorobą układu krążenia. Bibliografia 1. de Walden-Gałuszko K. Psychologiczne aspekty bólu i jego leczenia. Medycyna Paliatywna w Praktyce 2007;1: Pakuła E. Ból przewlekły nie musi być cierpieniem. Czasopismo DoZ Korzeniowska K, Szałek E. Ból. Farmacja Współczesna 2010; 3: Konieczny G, Wrzosek Z. Wybrane dysfunkcje narządu ruchu. Podstawy rehabilitacji dla studentów medycyny. PZWL W-wa 2011, Ponikowska I, Ferson D: Nowoczesna medycyna uzdrowiskowa.wydawnictwo MediPress, W-wa , Ponikowska I. Podstawy teoretyczne i kliniczne lecznictwa uzdrowiskowego. Lek. Rodz. 2003: 8 (6) s Kuliński W. Leczenie uzdrowiskowe w nowej strukturze służby zdrowia. Balneol. Pol. 1999: 41 (1/2) s GUS. Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. Zakład Wydawnictw Statystycznych Warszawa s Narodowy Program Zdrowia na lata Kochański J.W. Rola leczenia uzdrowiskowego w procesie usprawniania osób ze schorzeniami przewlekłymi. Rehabil. Prakt (4) s Kapłun E, Majcher P, i wsp.: Rehabilitacja pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu i współistniejącą chorobą niedokrwienną serca. Przegl. Med. Uniw. Rzesz. Rzeszów 2005, 2, Minta P, Sobola M, i wsp.: System klasyfikacji pacjentów z zespołami bólowymi odcinka lędźwiowego kręgosłupa leczonych w warunkach sanatoryjnych. Balneologia Polska, 2008, L,2;

9 13. Demczyszak I, Wrzosek Z, i wsp.: Ocena przydatności leczenia sanatoryjnego u osób z choroba dyskową kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Kwart. Ortop (3) s Lewicka S, Sobczak- Kowalak J.: Leczenie w sanatoriach uzdrowiskowych województwa podkarpackiego w ocenie pacjentów. Prz. Med. Uniw. Rzesz. 2010: 8 (1) s Pasek J, Pasek T, Sieroń A.: Terapia skojarzona w leczeniu bólu wybrane zabiegi fizykoterapeutyczne. Wiad. Lek., 2011,LXIV,2; TopolskaM, Sapuła R,i wsp.: Efekty rehabilitacji osób z przewlekłym zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa i nadciśnieniem tętniczym. Nadciśnienie Tętnicze 2011, tom 15, nr 3, s Domosławska D.: Fizjoterapia osób z dysfunkcjami narządu ruchu lub różnymi schorzeniami neurologicznymi, leczonych równolegle z powodu zaburzeń rytmu serca - punkt widzenia fizjoterapeuty. Fizjoterapia 2011:19 (3) s