Działania podejmowane przez Prokuraturę Generalną w zakresie sciągania przestępstw z nienawiści.

Transkrypt

1 PROKURATURA GENERALNA DEPARTAMENT POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO Warszawa, dnia 11 grudnia 2014 r. Działania podejmowane przez Prokuraturę Generalną w zakresie sciągania przestępstw z nienawiści. Przestępstwa z nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych i wyznaniowych są w szczególnym zainteresowaniu Prokuratury Generalnej. Chce podkreślić, iż organy prokuratury bardzo poważnie traktują powyższy problem i od szeregu lat podejmują różnego rodzaju działania mające na celu wykrycie sprawców tego rodzaju przestępstw i postawienie ich przez Sądem. Działania takie były podejmowane przez byłą Prokuraturę Krajową już od 2004 r. i są kontynuowane w Prokuraturze Generalnej. Związane one były z realizowaniem przez prokuraturę zadań nałożonych przez Krajowy Program Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji na lata Pomimo zakończenia już tego Programu prokuratura kontynuuje zadania, jakie wówczas na nią nałożono. Wskazany Program nałożył na Prokuraturę Krajową dwa zadania. Jedno pod nazwą upowszechnianie informacji statystycznych dotyczących wyników postępowań i orzeczeń sądowych z zakresu dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji było zadaniem stałym. Drugie zadanie opisane natomiast jako dbałość o spowodowanie delegalizacji organizacji działających w oparciu o idee antysemickie lub rasistowskie, było przewidziane jako zadanie jednorazowe na 2005 r., ale w kolejnych latach Prokuratura Krajowa, a później Prokuratura Generalna, uznała potrzebę dalszego zainteresowania tę kwestią i w dalszym ciągu kontynuowano to zadanie. Wówczas to w 2004r. w Biurze Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej został wyznaczony prokurator, którego jednym z zadań jest koordynowanie działań karno-prawnych i pozakarnych prokuratury dotyczących naruszania wolności bądź nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych i wyznaniowych. W Prokuraturze Generalnej prokurator o wskazanych zadaniach funkcjonuje w Departamencie Postępowania Przygotowawczego.

2 2 W ramach zadań prokurator ten gromadzi informacje o postępowaniach z tej kategorii przestępstw prowadzonych w jednostkach organizacyjnych prokuratur, sporządza sprawozdania dotyczące postępowań prowadzonych przez prokuratury w tej kategorii przestępstw w oparciu o dane nadsyłane przez prokuratury apelacyjne, prowadzi badania spraw z tej kategorii przestępstw. Prokurator ten współpracuje z różnymi podmiotami zewnętrznymi m.in. Zespołem do Spraw Ochrony Praw Człowieka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, reprezentuje Prokuratora Generalnego w Radzie do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji powołanej przez Prezesa Rady Ministrów w 2013r. W ramach współpracy prokurator ten w kolejnych latach uczestniczył w konferencjach i spotkaniach eksperckich dotyczących problematyki rasizmu, a w 2009 r. uczestniczył w szkoleniu dla pełnomocników Komendantów Wojewódzkich Policji do spraw ochrony praw człowieka w zakresie regulacji krajowych dotyczących dyskryminacji, w tym przestępstw z motywów rasistowskich. W wykonaniu zaleceń byłej Prokuratury Krajowej wydanych w związku z programem rządowym sprawy o przestępstwa popełniane z motywów rasowych, wyznaniowych, etnicznych, narodowościowych lub z powodu bezwyznaniowości są obejmowane zwierzchnim nadzorem służbowym bądź też monitoringiem prokuratur nadrzędnych, zaś prokuratury apelacyjne systematycznie badają wszystkie sprawy zakończone prawomocnymi orzeczeniami o odmowie wszczęcia postępowania bądź jego umorzeniu i przesyłają do Departamentu Postępowania Przygotowawczego informacje na temat spraw prowadzonych w jednostkach organizacyjnych prokuratur im podległych, ze wskazaniem, czego one dotyczą, w jaki sposób zostały zakończone, czy sprawy były przedmiotem badań ze strony prokuratur nadrzędnych i jakie były wyniki ich kontroli w ramach nadzoru, a także czy w danym okresie zapadły w tej kategorii spraw orzeczenia sądowe i jakie. Dane te następnie są analizowane w Departamencie Postępowania Przygotowawczego, w którym sporządzany jest również ogólny wykaz tych spraw zawierający także podsumowanie wskazujące na sposób realizacji przez prokuratury nałożonych na nie zadań. Ocena Departamentu Postępowania Przygotowawczego nadesłanych informacji wraz z uwagami i spostrzeżeniami dotyczącymi sposobu i wyników prowadzonych postępowań jest z kolei przekazywana prokuraturom apelacyjnym do wiadomości wszystkich jednostek

3 3 prokuratury w kraju w celu ich wykorzystania w bieżącej pracy i w szkoleniach prokuratorów. To pozwala na eliminowanie nieprawidłowych decyzji podejmowanych przez prokuratorów w tych sprawach. W wyciągach ze sprawozdań dotyczących tej kategorii postępowań, które są publikowane na stronach internetowych Prokuratury Generalnej za okres od 2007 r.. do I półrocza 2013 r. zawarte są informacje o wynikach takich badań. W 2007 r. podjęto stosowne działania administracyjno-prawnych w celu delegalizacji organizacji o nazwie Obóz Narodowo-Radykalny z siedzibą w Brzegu. Prokuratura Krajowa zleciło stosowne działania Prokuraturze Okręgowej w Opolu, która w dniu 19 grudnia 2007 r. skierowała do Sądu Rejonowego w Opolu VII Wydziału Krajowego Rejestru Sądowego wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia zwykłego Obóz Narodowo - Radykalny z siedzibą w Brzegu ze względu na uporczywe naruszenie prawa polegające na propagowaniu faszyzmu. Wniosek powyższy oparty został na materiale dowodowym zebranym w postępowaniach przygotowawczych. Prawomocnym już postanowieniem Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 12 października 2009 r. rozwiązano stowarzyszenie zwykłe pod nazwą Obóz Narodowo Radykalny w Brzegu, albowiem działalność tego stowarzyszenia naruszała przepisy ustawy prawa o stowarzyszeniach oraz art. 13 Konstytucji mówiący o tym, że zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. W ramach długofalowych działań w 2006 r. powołano w prokuraturach apelacyjnych konsultantów w tej kategorii przestępstw. Uznano bowiem, iż wyznaczony w tym celu prokurator konsultant, znający problematykę przestępstw związanych z rasizmem i dyskryminacją rasową oraz uregulowania prawa polskiego i międzynarodowego w tym zakresie, mógłby służyć pomocą prokuratorom prowadzącym i nadzorującym te sprawy, co pozwoliłoby na ujednolicenie praktyki i eliminowanie błędów popełnianych w tych sprawach.

4 4 W II połowie 2011 r., w Departamencie Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Generalnej, przeprowadzono badania akt spraw karnych zakończonych orzeczeniami o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego o przestępstwa popełniane z pobudek rasistowskich lub ksenofobicznych. Podstawą do wyselekcjonowania spraw do badań było sprawozdanie o tych postępowaniach za 2010 r. sporządzone w Departamencie w związku ze stałym monitoringiem tych postępowań. W efekcie powyższych badań przygotowano obszerne opracowanie dotyczące przestępstw z nienawiści (hate crimes), zawierające opis regulacji prawnych krajowych i międzynarodowych, skalę zjawiska w Polsce oraz wskazówki metodyczne dla prokuratorów prowadzących lub nadzorujących postępowania przygotowawcze w sprawach dotyczących przestępstw popełnionych z nienawiści. Opracowanie to zostało w dniu 18 listopada 2011 r. przesłane do wszystkich prokuratur apelacyjnych w kraju z poleceniem przekazania go do podległych jednostek prokuratury celem wykorzystania w bieżącej pracy przez prokuratorów. Zostało ono również opublikowane w miesięczniku wydawanym przez Prokuraturę Generalną Prokuratura i Prawo z lutego 2012 r. To opracowanie, w szczególności zaś zawarte w nim wskazówki, dotyczące sposobu prowadzenia postępowań przygotowawczych, sposobu gromadzenia materiału dowodowego, wykonywania czynności procesowych z udziałem świadków, pokrzywdzonych przestępstwem i podejrzanych, ma za zadanie pomóc prokuratorom prowadzącym sprawy o przestępstwa popełniane na tle rasistowskim, zwłaszcza tym, którzy nie mają doświadczenia w prowadzeniu tej kategorii przestępstw. Ponadto w czwartym kwartale 2011 r. w Departamencie Postępowania Przygotowawczego rozpoczęły się również badania praktyki prokuratorskiej w sprawach zakończonych w 2010 r., dotyczących zjawiska rasizmu w Internecie, których celem było ustalenie najczęściej popełnianych błędów w tej kategorii spraw i wypracowanie metodyki, która pozwoli na ich uniknięcie. Podstawę do wyselekcjonowania spraw do badań tej problematyki stanowiło sprawozdanie dotyczące postępowań prowadzonych we wszystkich powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury za 2010 r. Analiza tego sprawozdania pozwoliła na stwierdzenie, iż znaczną część spraw prowadzonych w prokuraturach stanowią sprawy o przestępstwa motywowane nienawiścią popełniane z wykorzystaniem możliwości jakie daje obecnie Internet. Wyniki

5 5 tych postępowań wskazywały natomiast, iż spośród tych spraw znaczna ich część jest umarzana przez prokuratorów z powodu niewykrycia sprawców przestępstw, bądź też z powodu braku znamion czynu zabronionego. Również dosyć często prokuratorzy odmawiają wszczęcia postępowań przygotowawczych w tych sprawach. Tylko niewielka ilość spraw kończy się natomiast skierowaniem aktów oskarżenia do Sądu. Te niepokojące wyniki stały się podstawą do wyboru kategorii spraw, które zostały wyselekcjonowane do badań. Wskazać należy, iż badaniom poddano wszystkie sprawy, które zostały na koniec 2010 r. wykazane w sprawozdaniach prokuratur apelacyjnych przesyłanych do Departamentu Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Generalnej jako sprawy zakończone. Łącznie zbadano 45 spraw zakończonych postanowieniami o odmowie wszczęcia postępowania, o umorzeniu postępowania przygotowawczego, o zawieszeniu postępowania i o skierowaniu aktu oskarżenia. Badania zostały zakończone w maju 2012 r. i podsumowujące je sprawozdanie z dnia 28 czerwca 2012 r. zostało przesłane do wszystkich prokuratur apelacyjnych w kraju celem zapoznania z jego treścią wszystkich prokuratorów i wykorzystania zawartych w nim wskazań dotyczących występujących nieprawidłowości oraz błędów w postępowaniach w bieżącej pracy, celem wyeliminowania ich w przyszłości. Niezależnie od powyższego sprawozdania efektem prowadzonych badań było wystosowanie szeregu pism do Prokuratorów Apelacyjnych w poszczególnych badanych sprawach, w których zawarto uwagi odnośnie przebiegu konkretnych postępowań, sposobu gromadzenia i przeprowadzania dowodów, zasadności decyzji merytorycznych oraz treści tego rodzaju decyzji, w części spraw wskazano na potrzebę rozważenia wykonania czynności w trybie art kpk lub też podjęcia na nowo postępowania albo też jego podjęcia z zawieszenia. Podkreślić również należy, iż stały monitoring spraw o przestępstwa popełniane z motywów rasistowskich czy ksenofobicznych skutkuje nie tylko sporządzaniem sprawozdań o tej kategorii spraw za każde półrocze i cały rok, ale także przesyłaniem do wszystkich prokuratur apelacyjnych wniosków płynących z analizy tych sprawozdań, w których zawarte są uwagi dotyczące nieprawidłowości występujących w postępowaniach, m.in. dotyczące nieprawidłowości w kwalifikowaniu zdarzeń będących przedmiotem postępowania wynikających ze zmiany przepisów kodeksu karnego. Nadto wskazywano na zauważalny

6 6 wzrost liczby postępowań w tej kategorii spraw w przeciągu ostatnich lat, który nie przekłada się jednak na większą wykrywalność tych przestępstw oraz na potrzebę poważnego traktowania tych spraw, z dużym zaangażowaniem ze strony prowadzących postępowanie, tak aby wszystkie cele postępowania przygotowawczego zostały osiągnięte, w szczególności zaś, aby postępowania prowadzono sprawnie i skutecznie oraz z poszanowaniem praw osób pokrzywdzonych tymi przestępstwami. Dzięki tego rodzaju działaniom zdecydowanie zwiększyła się świadomość organów procesowych w zakresie szkodliwości społecznej przestępstw popełnianych z tych powodów. Praktycznie wyeliminowano przypadki niezasadnego umarzania lub odmawiania wszczęcia postępowań przygotowawczych z powodu znikomej społecznej szkodliwości takich czynów. Z informacji statystycznych wynika, iż w 2006 r. umorzono na tej podstawie tylko jedno postępowanie, a w latach 2007, 2008, 2009 i 2010 r. nie odnotowano ani jednej takiej decyzji. W 2011 r. w dwóch sprawach zapadły orzeczenia o umorzeniu postępowania z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu, przy czym w jednej z tych spraw orzeczenie to zostało uchylone w trybie art kpk przez Prokuratora Generalnego. W 2012 r. również żadnej sprawy nie umorzono na tej podstawie prawnej. Niezasadne są więc zarzuty powielane w mediach, iż prokuratorzy z reguły umarzają tego rodzaju sprawy z powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu. Prokuratura Generalna, dostrzegając potrzebę uzupełnienia oferty szkoleniowej dla prokuratorów prowadzących tego rodzaju postępowania, choć szkolenie prokuratorów należy do kompetencji Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, w 2011 i 2012r. w ramach szkoleń zawodowych dla prokuratorów, które realizowano przy użyciu urządzeń do wideokonferencji, zorganizowała szkolenia, których tematem była przestępczość wynikająca z nienawiści. Szkolenia te prowadzili m.in. prof. dr hab. Zbigniew Ćwiąkalski, Pani Minister Elżbieta Radziszewska ówczesny Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu i Pan profesor Włodzimierz Wróbel. W dniu 29 października 2012r. pod sygnaturą PG VII G 021/24/12 Prokurator Generalny wydał wytyczne w sprawie udziału prokuratora w sprawach o przestępstwa prywatnoskargowe. Wytyczne te w części odnoszą się do ścigania mowy nienawiści w internecie, tj. przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego polegających na pomawianiu, czy też

7 7 znieważeniu poszczególnej osoby z różnych motywów, w tym dyskryminujących, które to czyny nie stanowią przestępstw ściganych z urzędu przez prokuratora. W szczególności kwestii powyższej dotyczy punkt 5 wytycznych wskazujący na to, iż uzasadnieniem do objęcia przez prokuratora ściganiem z urzędu tego rodzaju czynu mogą być obiektywne trudności w ustaleniu przez pokrzywdzonego niezbędnych danych osobowych sprawcy przestępstwa, zwłaszcza jeśli przestępstwo popełniono za pośrednictwem telefonu lub internetu. W wytycznych zalecono, aby w takich sprawach po ujawnieniu personaliów sprawcy umożliwiających pokrzywdzonemu wniesienie prywatnego aktu oskarżenia prokurator dokonywał ponownej oceny istnienia interesu społecznego w ściganiu czynu z urzędu. Stosunkowo wysoki odsetek spraw, w których zapadały błędne decyzje merytoryczne w sprawach zakończonych przez prokuratorów decyzjami o odmowie wszczęcia postepowania lub jego umorzeniu, skłonił Prokuratora Generalnego do wydania 1 lipca 2013 roku polecenia skierowanego do prokuratorów apelacyjnych. Zostali oni zobowiązani do wyznaczenia w ramach właściwości każdej prokuratury okręgowej jednej prokuratury rejonowej (w szczególnych wypadkach dwóch), które będą odpowiedzialne za prowadzenie postępowań przygotowawczych w sprawach dotyczących przestępstw z nienawiści, popełnionych na obszarze objętym właściwością danej prokuratury okręgowej. Zobowiązano ich również do wskazania w wybranych prokuraturach rejonowych po dwóch prokuratorów do prowadzenia tego rodzaju postępowań karnych. Wyznaczeni prokuratorzy zostali we wrześniu i listopadzie 2013r. przeszkoleni w Prokuraturze Generalnej. Opracowano W Departamencie Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Generalnej