POLITYKA EKOROZWOJU "Podlaska Akademia Przyrody

Transkrypt

1 POLITYKA EKOROZWOJU W krajach wysoko rozwiniętych proces praktycznego kształtowania polityki ekologicznej miał miejsce w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Do zakresu badań naukowych problematyka ta weszła na stałe z kilkuletnim opóźnieniem. W latach siedemdziesiątych zaczęto używać terminu ekorozwój (Ecodevelopment) oznaczający rozwój społeczno-gospodarczy zgodny z wymaganiami ochrony środowiska przyrodniczego. Przełom w podejściu do ekorozwoju w naszym kraju nastąpił w latach osiemdziesiątych. Opracowano wtedy Narodowy Program Ochrony Środowiska, a w 1989 roku w trakcie ustaleń Okrągłego Stołu sformułowano zadania polityki ekologicznej tj.: - przyjęcie zasady ekorozwoju za podstawę polityki gospodarczej i społecznej oraz przestrzennego zagospodarowania kraju, - restrukturyzacja gospodarki narodowej, a szczególnie przemysłu, oraz przyspieszenie wdrażania technologii małoodpadowych i bezodpadowych, zmniejszenie materiałochłonności produkcji, rozwój produkcji urządzeń służących ochronie środowiska; - opracowanie racjonalnych koncepcji ekorozwoju uwzględniających potencjał ekologiczny regionu; - wprowadzenie obowiązku oceny ryzyka zagrożenia środowiska i skutków tego zagrożenia w każdym opracowywanym planie, programie, studium itp.; - przyjęcie funkcji ochronnej lasu jako wiodącej w gospodarce leśnej oraz powiększenie ekologicznego systemu obszarów chronionych do 30-40% powierzchni kraju; - wyeliminowanie z produkcji rolnej przetwórstwa żywnościowego technik i środków sprzyjających skażeniu żywności, wprowadzenie sprawnego, wieloszczeblowego systemu badań żywności;

2 - uporządkowanie systemu sterowania ochroną środowiska przepisów prawnych, norm ekologicznych, instrumentów ekonomicznych, a także organizacji służb ochrony środowiska i gospodarki wodnej; - intensyfikacja kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa. W 1990 roku przygotowano Politykę ekologiczną państwa. Wyznacza ona główne kierunki działania w poszczególnych dziedzinach gospodarki, zgodnie z zasadami ekorozwoju, precyzuje priorytety w ochronie środowiska, określa organizację instytucji ochronnych oraz system władzy i odpowiedzialności, zakreśla ramy współpracy międzynarodowej. Określa ona działania: - racjonalizację gospodarki energetycznej, - restrukturyzację przemysły, - zmniejszenie uciążliwości transportu, - racjonalizację wykorzystania i zagospodarowania zasobów kopalin, - użytkowanie, ochronę i kształtowanie żywych zasobów przyrody. Ważnym instrumentem realizacji polityki ekologicznej i zasad ekorozwoju jest ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska. Informacja o jej realizacji jest przedkładana przez Radę Ministrów Sejmowi co trzy lata. Zorganizowano jednolity państwowy monitoring środowiska, wdrożono jednolity system kontroli przestrzegania prawa ochrony środowiska oraz badania stanu środowiska w skali całego kraju. Zwiększono w tym czasie również uprawnienia Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, której początki działania sięgają września 1980 r., kiedy to na mocy nowej ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie jej powołania. Po wejściu w życie "Ustawy o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska" - w 1991 r. - nastąpiło połączenie kadr, mienia i zaplecza technicznego jednostek organizacyjnych PIOŚ i Ośrodków Badań i Kontroli Środowiska. Powstała jednolita, dwuinstancyjna instytucja ds. kontroli i badania stanu środowiska, podległa ministrowi właściwemu ds. środowiska. Realizacja ustawowych zadań inspekcji należała do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wypełniającego swoje zadania przy pomocy Głównego Inspektoratu Ochrony

3 Środowiska i 49 wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, którzy działali przy pomocy wojewódzkich inspektoratów. Plan działania, budżet i realizację zadań całej inspekcji nadzorował Główny Inspektor Ochrony Środowiska. W latach dziewięćdziesiątych ujednolicono we wszystkich województwach zasady prowadzenia kontroli oraz opracowano i wdrożono jednolite metodyki pomiarowe. W tym czasie rozwinięty został potencjał laboratoryjny wojewódzkich inspektoratów, umożliwiający badanie stanu środowiska i wiarygodną kontrolę przestrzegania ekologicznego prawa. Opracowano także zasady funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska i podjęto program działań mających na celu przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska. Stworzono też system kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów. W 1992 roku w Rio de Janeiro odbył się Szczyt Ziemi w ramach którego wiele krajów zaktywizowało działania w sferze polityki ekologicznej, deklarując przy tym dążenie do jej realizacji zgodnie z koncepcją ekorozwoju. W Deklaracji z Rio zapisane zostały zasady postępowania państw, wymienione ich prawa i obowiązki. Państwa zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego mają prawa do korzystania ze swoich zasobów naturalnych stosownie do ich własnej polityki dotyczącej środowiska i rozwoju. Powinny rozwijać odpowiednie prawo ochrony środowiska i gwarantować wszystkim obywatelom dostęp do informacji ekologicznych. Państwa powinny współpracować między innymi w celu: - zachowania, ochrony i przywracania zdrowia i integralności ekosystemu Ziemi, - redukcji, bądź wyeliminowania niezrównoważonych systemów produkcji lub konsumpcji, - wspierania możliwości wdrażania ekorozwoju poprzez wymianę wiedzy naukowej i technicznej, - rozwoju międzynarodowego systemu ekonomicznego umożliwiającego wzrost gospodarczy i osiągnięcie zrównoważonego rozwoju we wszystkich krajach z uwzględnieniem rozwiązywania problemów ekologicznych, - zapobiegania przemieszczaniu się do innych państw produkcji uciążliwych dla środowiska oraz zanieczyszczeń.

4 Jednym z ważniejszych zadań państwa jest ochrona materialnych i kulturowych podstaw życia społeczno-gospodarczego, do którego należą zasoby naturalne i jakościowe walory środowiska. W wyniku wytwarzania przez podmioty gospodarcze ujemnych efektów zewnętrznych wymagało stworzenie odpowiednich przepisów zmuszających producentów tych efektów do ponoszenia odpowiedzialności za ich powstawanie. W zarządzaniu ochroną środowiska przyrodniczego wykorzystuje się szereg instrumentów o charakterze ekonomicznym. Są one bardziej efektywne niż metody wytycznych i pouczeń. W Europie w zarządzaniu ochroną środowiska ulgi podatkowe nie są często stosowane, chociaż są jedną z form subwencji łącznie z dotacjami i kredytami preferencyjnymi. Ekorozwój jako sposób prowadzenia działalności gospodarczej przez podmioty gospodarcze w ujęciu systemowym oznacza integrowanie działań gospodarczych, społecznych i przyrodniczych tak, aby wybór strategicznych celów rozwojowych organizacji gwarantowała racjonalne bilansowanie korzyści i strat w odniesieniu do sfer gospodarki, społeczeństwa środowiska naturalnego. Zatem środowisko przyrodnicze musi być uznawane przez osoby zarządzające za podstawowy element podsystemu ekorozwoju. Do niedawna przemysł opowiadał się przeciw inicjatywom mającym na celu stworzenie regulacji w zakresie ochrony środowiska, ze względu na obciążenia związane z większymi kosztami i na obniżenie konkurencyjności. Obecnie jednak liderzy przedsiębiorczości są bardziej pozytywnie nastawieni do norm prawnych, ponieważ kontrola środowiska, która zmusza firmy do przestrzegania pewnych standardów emisji zanieczyszczeń, niekoniecznie musi obniżać ich konkurencyjność. Firmy przestrzegające normy ochrony środowiska są nagradzane, te zaś które się do nich nie stosują, podlegają restrykcjom. Ponadto konsumenci coraz częściej są świadomi wymogów środowiska naturalnego. Pomaga im w tym odpowiednie znakowanie produktów tzw. ekoetykietowanie. Jest to nadawanie znaku produktom wyróżniającym się cechami pożądanymi z punktu widzenia ochrony środowiska spośród grupy podobnych, zaspokajających te same potrzeby.

5 Pierwsze udane próby ekoetykietowania podjęte zostały w Szwecji. Zakończyły się wprowadzeniem w 1970 roku znaku Häl Sverige rent oraz w 1985 roku znaku Krav przyznawanego artykułom żywnościowym wyprodukowanym bez stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin. Szwecja i kraje skandynawskie w 1989 roku przyjęły znak Svanen. Ekoznaki wprowadzone zostały również w Niemczech (1977,) Kanadzie (1988), w Japonii (1989), w Nowej Zelandii i Stanach Zjednoczonych (1990), w Indiach (1991), i w krajach Wspólnoty Europejskiej. W Polsce systemy ekoetykietowania są oparte i wzorowane na rozwiązaniach zawartych w normach ISO Ekoetykiety pełnią następujące funkcje: - marketingową (konkurencyjną) - oznaczanie towarów ekoetykietą ma na celu zwiększenie obrotu towarami o proekologicznym charakterze; - polityczną - ekoetykietowanie traktowane jest jako jedno z podstawowych narzędzi prewencyjnej polityki ochrony środowiska. Polityka ochrony środowiska winna wspierać model konsumpcji, który zmniejszałby presję na środowisko naturalne i angażował całość społeczeństwa w procesy ochrony środowiska przez nabywanie produktów przyjaznych ludziom i środowisku; - środowiskową (ekologiczna) - ekoetykieta służy poprawie stanu środowiska naturalnego, ponieważ promuje produkty najmniej dla niego uciążliwe; - informacyjną - ekoetykieta informuje konsumentów o przyjaznych dla środowiska cechach produktu, ułatwiając wybór towarów, a tym samym zachęca do unikania zakupu produktów niebezpiecznych dla środowiska, względnie uciążliwych dla zdrowia ludzi; - stymulacyjną - istnienie systemu ekoetykiet winno zachęcać producentów do podejmowania działań proekologicznych: zmniejszenia emisji zanieczyszczeń, zużycia energii, eliminowania szkodliwych dla środowiska składników produktu, a także szkodliwych procesów technologicznych; - edukacyjną - ekoetykieta wzbogaca wiedzę konsumentów o prośrodowiskowych towarach i ich cechach, co przyczynia się do poprawy stanu świadomości ekologicznej społeczeństw.

6 Ubieganie się o ekoetykietę jest całkowicie dobrowolne, jeśli jednak producent będzie chciał się posługiwać takim znakiem, musi poddać się stosownej procedurze oceny oraz dostarczyć potrzebne informacje. Ekoetykiety są znakami prawnie zastrzeżonymi i nie wolno się nimi posługiwać bez uzyskania do nich praw. Kryteria środowiskowe brane pod uwagę podczas oceny danego towaru i środowiskowe parametry produktu są ważne przez określony przedział czasu najczęściej 3 lata, następnie muszą być poddane weryfikacji. Znormalizowane ekoetykietowanie pozwoliłoby na jednoznaczne stwierdzenie, czy dany produkt jest proekologiczny. Przy obecnym nadużywaniu w celach reklamowych i marketingowych przedrostka eko-, byłby uregulowaniem zobowiązującym producenta. Zadania związane ze zwiększeniem udziału przemysłu we wprowadzaniu ekorozwoju przejmują coraz częściej kręgi biznesu. Natomiast w wychowaniu proekologicznym duży udział mają zarówno szkoły jak i inne instytucje. Obecnie obserwuje się proces praktycznego kształtowania polityki ekorozwoju i próby jej analiz teoretycznych. Konieczne jest wdrażanie idei ekorozwoju w programach kształcenia na wszystkich poziomach nauczania, które przygotowują przyszłych projektantów programów gospodarczych, społecznych, środowiskowych i menadżerów.