Obowiązki informacyjne dostawcy usług płatniczych

Transkrypt

1 Obowiązki informacyjne dostawcy usług płatniczych Magdalena Chrzan, radca prawny Monitor Prawa Bankowego, sierpień 2012 r. Ustawa z r. o usługach płatniczych przewiduje 1 12-miesięczny okres przejściowy na dostosowanie działalności dostawców usług płatniczych do nowych obowiązków informacyjnych przewidzianych w dziale II u.u.p. Z dniem r. zarówno zakres dostępnych dla konsumentów 2 informacji, jak i forma ich udostępnienia powinny odpowiadać wymogom ustawowym. Niniejsza publikacja ma na celu przybliżenie zarówno zakresu obowiązków informacyjnych, jak i sposobów ich realizacji przez dostawców usług płatniczych. Powtarzając systematykę przyjętą w dyrektywie 2007/64/WE 3, ustawodawca różnicuje zarówno zakres obowiązków, jak i tryb ich realizacji: (1) dla pojedynczych transakcji płatniczych oraz (2) dla usług płatniczych objętych umową ramową i wykonywanych na jej podstawie indywidualnych transakcji płatniczych. Złagodzone wymogi zarówno co do zakresu, jak i formy realizacji obowiązków informacyjnych przewidziano dla wykonywanych na podstawie umów ramowych mikropłatności. Ustawa o usługach płatniczych zakłada, co do zasady, iż dostawcy udzielają informacji nieodpłatnie. Przewidziane jednocześnie zostały pewne wyjątki, które umożliwiają dostawcom pobieranie opłat za niektóre udzielane informacje. Realizacja obowiązków informacyjnych zabezpieczona została sankcjami o charakterze zarówno cywilno-, jak i administracyjno-prawnym. Ich krótka charakterystyka umieszczona została w ostatniej części niniejszej publikacji. Pojedyncze transakcje płatnicze zakres informacji Pojedyncze transakcje płatnicze to te transakcje, które nie są objęte umową ramową 4. Tym samym, inaczej niż w przypadku indywidualnych transakcji płatniczych wykonywanych na podstawie umów ramowych, dostawca usług nie ma możliwości umownego wyłączenia obowiązków informacyjnych z użytkownikami - niekonsumentami. Brak umowy ramowej skutkuje bowiem brakiem prawnej przestrzeni, w której dostawca i użytkownik mogliby uzgodnić niestosowanie części przepisów o obowiązkach informacyjnych. Ustawowe obowiązki będą więc w przypadku pojedynczych transakcji płatniczych zawsze takie same, zarówno wtedy, kiedy użytkownikiem jest konsument, jak i przedsiębiorca. Ustawa o usługach płatniczych dzieli informacje, które powinny być dostępne dla użytkownika, na trzy kategorie: informacje, które należy udostępnić każdemu użytkownikowi w chwili złożenia propozycji zawarcia umowy lub oferty pojedynczej transakcji płatniczej (art. 23 u.u.p.), informacje, które należy udostępnić płatnikowi niezwłocznie po otrzymaniu zlecenia płatniczego - obowiązek dostawcy płatnika (art. 24 u.u.p.), informacje, które należy udostępnić odbiorcy niezwłocznie po wykonaniu transakcji płatniczej - obowiązek dostawcy odbiorcy (art.25 u.u.p.). Ponieważ pojedyncze transakcje płatnicze wiążą się z ograniczonym ryzykiem dla użytkownika, zakres obowiązków informacyjnych dostawy został ograniczony do 1 Dz.U. z 2011 r., nr 199, poz. 1175, dalej: u.p.p.. 2 Co do zasady, ustawa ma zastosowanie zarówno do usług, w których użytkownikiem jest konsument, jak i przedsiębiorca. Jednakże w przypadku usług płatniczych, w których użytkownikiem nie jest konsument, ustawa zezwala na umowne wyłączenie stosowania jej przepisów o obowiązkach informacyjnych w całości lub części vide art. 16 u.p.p. 3 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE,2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE, dalej dyrektywa PSD. 4 Artykuł 2 pkt 23 u.p.p.

2 niezbędnego minimum. Do tego minimum ustawodawca zalicza udostępnienie użytkownikowi: informacji o tym, jakie dane są niezbędne do wykonania przez dostawcę zlecenia płatniczego, informacji o maksymalnym czasie wykonania świadczonej usługi płatniczej 5 oraz informacji o opłatach i kursach walutowych (jeśli będą stosowane). Informacje te powinny zostać udostępnione w chwili złożenia propozycji zawarcia umowy lub oferty pojedynczej transakcji płatniczej, chyba że pojedyncza transakcja płatnicza jest inicjowana przez płatnika korzystającego ze środków porozumiewania się na odległość, niepozwalających dostawcy wykonać tego obowiązku (np. telefonicznie 6 ). W takim przypadku dostawca wykonuje ten obowiązek niezwłocznie po wykonaniu transakcji płatniczej. Ponadto, w przypadku dostawcy płatnika powinien on niezwłocznie po otrzymaniu zlecenia płatniczego udostępnić płatnikowi informacje: umożliwiające mu zidentyfikowanie transakcji płatniczej oraz odbiorcy; o kwocie transakcji płatniczej w walucie użytej w zleceniu płatniczym; o wszelkich opłatach należnych od płatnika z tytułu transakcji płatniczej, z wyszczególnieniem kwot tych opłat; o kursie walutowym zastosowanym w danej transakcji płatniczej przez dostawcę płatnika oraz o kwocie transakcji płatniczej po przeliczeniu walut, jeżeli transakcja płatnicza wiązała się z przeliczeniem waluty; o dacie otrzymania zlecenia płatniczego. Co do obowiązków dostawcy odbiorcy, to powinien on udostępnić odbiorcy informacje: umożliwiające odbiorcy zidentyfikowanie transakcji płatniczej, i w stosownych przypadkach 7, płatnika, oraz wszelkie inne informacje przekazane odbiorcy w związku z wykonaniem transakcji płatniczej; o kwocie transakcji płatniczej w walucie, w której środki pieniężne są udostępniane odbiorcy; o wszelkich opłatach należnych odbiorcy z tytułu transakcji płatniczej i w stosownych przypadkach wyszczególnienie kwot takich opłat; o kursie walutowym zastosowanym w danej transakcji płatniczej przez dostawcę odbiorcy oraz o kwocie transakcji płatniczej przed przeliczeniem walut, jeżeli transakcja płatnicza wiąże się z przeliczaniem waluty; o dacie waluty zastosowanej przy uznaniu rachunku. Informacje te powinny zostać udostępniane odbiorcy po wykonaniu transakcji płatniczej. Pojedyncze transakcje płatnicze sposób realizacji obowiązku informacyjnego W przypadku pojedynczych transakcji płatniczych ustawodawca konsekwentnie wymaga od dostawcy jedynie udostępnienia informacji. Ustawa o usługach płatniczych, podobnie jak dyrektywa PSD, rozróżnia dwa sposoby przekazywania informacji użytkownikowi: dostarczanie informacji albo ich udostępnianie. W praktyce różnica ta sprowadza się do tego, iż w przypadku pojedynczych transakcji płatniczych dostawca ma jedynie zapewnić użytkownikowi łatwy dostęp do informacji. Natomiast inicjatywa w zakresie faktycznego dotarcia do informacji i skorzystania z nich jest pozostawiana samemu użytkownikowi 8. Sposób realizacji tego obowiązku obrazują przykłady podane w dyrektywie PSD, takie jak: podawanie informacji klientowi bezpośrednio w okienku, umieszczanie ich na tablicy ogłoszeń, plakatach, i ulotkach w miejscu świadczenia usługi czy też na stronie 5 Przez maksymalny czas wykonania należy rozumieć czas od momentu otrzymania środków przez dostawcę płatnika do momentu ich dotarcia do dostawcy odbiorcy i udostępnienia ich odbiorcy zgodnie z odpowiedzą Komisji Europejskiej na pytanie nr 43 z r. 6 Patrz odpowiedź Komisji Europejskiej na pytanie nr 42 z r. 7 Zgodnie z odpowiedzią Komisji Europejskiej na pytanie nr 97 z r. sformułowanie w stosowanych przypadkach odnosi się do rozporządzenia nr 1781/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z r. w sprawie informacji o zleceniodawcach, które towarzysza przekazom pieniężnym. 8 Patrz motyw 27 preambuły Dyrektywy oraz odpowiedź Komisji Europejskiej z r.

3 internetowej dostawcy 9. Realizacja tego obowiązku może mieć też postać doręczenia wzorca umowy o pojedynczą transakcję płatniczą lub formularza zlecenia płatniczego zawierającego informacje określone w art. 23 ust. 1 u.u.p. w formie co najmniej elektronicznej. Użytkownik ma prawo żądać dodatkowych informacji, jak i tego, aby informacje o których mowa w art u.u.p., były mu dostarczone w postaci papierowej lub na innym trwałym nośniku informacji. W przypadku zgłoszenia takiego żądania dostawca jest obowiązany wykonać je niezwłocznie po wykonaniu transakcji płatniczej 10. W tym miejscu należy przypomnieć, iż pojęcie trwałego nośnika informacji" zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 30 u.u.p. jako nośnika umożliwiającego użytkownikowi przechowywanie adresowanych do niego informacji w sposób umożliwiający dostęp do nich przez okres odpowiedni do celów sporządzenia tych informacji i pozwalający na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci. Przy wykładni tego pojęcia pomocne będą zarówno przepisy samej PSD, jak i rodzime orzecznictwo i doktryna ukształtowane na gruncie art kodeksu cywilnego 11, w szczególności jeśli informacje zostaną ujęte w formie wzorca. Przepis ten wymaga, aby wzorzec w formie elektronicznej był udostępniany w taki sposób, żeby można było go przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności. Można to uznać za równoznaczne znaczeniowo z wymogiem, aby nośnik pozwalał na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci. Tym samym dla wykładni pojęcia trwałego nośnika aktualne pozostaną uwagi Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego, który stwierdził - na gruncie cytowanego przepisu k.c, iż należy umożliwić odbiorcy zachowanie wzorca w pamięci operacyjnej komputera lub utrwalenie na innym nośniku teleinformatycznym, wydrukowanie i korzystanie z niego w zwykłym toku czynności przy wykorzystaniu powszechnie używanych, darmowych programów komputerowych 12. Dyrektywa PSD natomiast jako przykłady trwałych nośników podaje: wydruki z drukarek, dyskietki, płyty CD-ROM, DVD i twarde dyski komputerów osobistych, które umożliwiają przechowywanie poczty elektronicznej 13. Co do stron intemetowych, dyrektywa precyzuje, iż spełniają one kryterium trwałego nośnika, o ile strony te umożliwiają dostęp do nich w przyszłości przez okres właściwy do celów zamieszczonych tam informacji i pozwalają na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci 14. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na wypowiedź Komisji Europejskiej na temat przesłania użytkownikom linków do stron www. Jeśli użytkownik żąda dostarczenia informacji na trwałym nośniku, to realizacja tego obowiązku może mieć postać przesłania linka do strony internetowej dostawcy, jeśli: (1) link został bezpośrednio zaadresowany do danego użytkownika oraz (2) strona ta spełniała kryterium trwałego nośnika, czyli umożliwiała dostęp do niej w przyszłości przez okres właściwy dla celów zamieszczonych tam informacji i pozwalała na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci. Rozważając problem dostępności informacji poprzez link do strony internetowej dostawcy warto zwrócić uwagę na wymóg czasu, przez który informacje zawarte na trwałym nośniku mają być dostępne dla konsumenta w niezmienionej postaci - ma to być okres odpowiedni dla celów sporządzenia tych informacji. Okres ten w przypadku informacji, o których mowa w art u.u.p., nie powinien być więc krótszy niż czas realizacji transakcji płatniczej plus okres potransakcyjny, przez który użytkownikowi będą przysługiwać roszczenia z tytułu nienależycie wykonanej transakcji płatniczej 15. Celem udostępnienia użytkownikowi informacji o których mowa w art u.u.p., jest bowiem umożliwienie mu oceny czy transakcja została wykonana prawidłowo. 9 Patrz motyw 25 preambuły PSD oraz odpowiedź Komisji Europejskiej z r. w sprawie wykładni art. 36 z indeksem 1 PSD. 10 Artykuł 22 ust. 2 zdanie 3 ustawy. 11 Dalej: k.c.. 12 Stanowisko UKNF dotyczące praktyki banków w zakresie stosowania wzorców umowy w postaci elektronicznej z r. 13 Motyw 24 preambuły dyrektywy PSD. 14 Motyw 24 preambuły dyrektywy PSD. 15 Vide art. 44 u.u.p.

4 Powyższe rozważania mają znaczenie praktyczne. Powszechną praktyką jest bowiem udostępnianie na stronach www jedynie treści aktualnych. Jeśli więc dostawca wyśle do użytkownika maila z linkiem do swojej strony, a następnie dokona zmiany treści dostępnych pod tym linkiem bez jednoczesnego umożliwienia użytkownikowi dostępu do treści historycznych z momentu zawierania umowy o pojedynczą transakcję, to jest wątpliwe, czy wykonał on poprawnie obowiązek dostarczenia informacji na trwałym nośniku. Poprzez kliknięcie na link użytkownik uzyska bowiem informację aktualną, ale nie informację relewantną dla oceny, czy zlecona przez niego transakcja płatnicza została wykonana prawidłowo. W tym celu musi mieć bowiem dostęp do treści, które były aktualne na moment realizacji usługi. W szczególności znaczenie może tu mieć zmiana informacji o czasie realizacji usługi, opłatach czy kursach. Kończąc rozważania na temat prawidłowego udostępniania informacji, dodać jeszcze należy, iż u.u.p wymaga, aby informacje zostały sformułowane w przejrzystej i czytelnej formie. Jest to standardowy wymóg w całym prawodawstwie mającym na celu ochronę konsumenta i znany polskiemu prawu choćby z przepisów k.c. dotyczących wzorów umownych. Tym samym, i w tym miejscu aktualne i pomocne w wykładni będą standardy wypracowane na gruncie art k.c. w odniesieniu do wymogu transparentności wzorca. Obowiązki informacyjne dla umów ramowych i indywidualnych transakcji płatniczych Umowa ramowa to umowa o usługę płatniczą regulująca wykonywanie indywidualnych transakcji płatniczych, która może zawierać postanowienia w zakresie prowadzenia rachunku bankowego 16. W praktyce większość usług płatniczych świadczona jest w oparciu o umowy ramowe. Stąd też obowiązki informacyjne są tutaj zdecydowanie bardziej rozbudowane niż w przypadku pojedynczych transakcji płatniczych. Przedmiotem regulacji u.u.p. jest zarówno zakres, jak i sposób przekazywania informacji przez dostawcę użytkownikowi od etapu przedumownego, poprzez czas trwania umowy i realizowania na jej podstawie indywidualnych transakcji płatniczych, po obowiązki informacyjne związane z zakończeniem umowy. Ponieważ zawarcie umowy ramowej powoduje powstanie miedzy dostawcą usług a ich użytkownikiem stosunku zobowiązaniowego o charakterze ciągłym, u.u.p. reguluje w szczególności zasady okresowego informowania o wykonanych usługach i o zmianach postanowień umowy ramowej. Umowa ramowa - zasady realizacji obowiązków informacyjnych Inaczej niż w przypadku pojedynczych transakcji płatniczych, realizacja obowiązków informacyjnych w zakresie umów ramowych wymaga od dostawcy aktywności w zakresie przekazywania informacji użytkownikowi. Zasadą jest bowiem, iż na dostawcy ciąży obowiązek dostarczenia informacji. Należy to rozumieć jako aktywne przekazanie informacji w odpowiednim czasie, zgodnie z wymogami u.u.p. i bez konieczności podejmowania dalszych działań ze strony użytkownika 17, przy czym odpowiedni czas oznacza: dla informacji wymienionych w art.27 u.u.p., tj. informacji wstępnych dla każdego użytkownika - odpowiedni czas przed zawarciem umowy ramowej 18, dla informacji wymienionych w art.30 u.u.p. - czas przed wykonaniem indywidualnej transakcji płatniczej, dla informacji wymienionych w art.31 u.u.p. - niezwłocznie po obciążeniu rachunku płatniczego płatnika, dla informacji wymienionych w art. 32 u.u.p. - niezwłocznie po wykonaniu indywidualnej transakcji płatniczej, 16 Artykuł 2 pkt. 31 u.u.p. 17 Por. motyw 27 preambuły PSD. 18 W przypadku umów zawieranych na odległość obowiązek przekazania informacji wstępnych powinien zostać wykonany niezwłocznie po zawarciu umowy ramowej, jeżeli nie było możliwie dostarczenie tych informacji wcześniej.

5 dla informacji o proponowanych zmianach postanowień umownych nie później niż 2 miesiące przed proponowaną datą ich wejścia w życie, dla informacji o zmienionych stopach procentowych - bez zbędnej zwłoki. Informacje powinny być dostarczane w postaci papierowej lub na innym trwałym nośniku w przejrzystej i czytelnej formie. Szczególną uwagę zwrócić w tym zakresie należy na przepisy przewidujące expresis verbis możliwość dostarczenia informacji poprzez wysłanie ich użytkownikowi pocztą elektroniczną oraz poprzez zamieszczenie ich na stronie www. W przypadku dostarczania informacji pocztą elektroniczną, ustawodawca wymaga stosownego wniosku użytkownika o to, aby obowiązek ten dostawca mógł wykonać właśnie w ten sposób ( art. 26 ust. 1 zdanie pierwsze in fine u.u.p.). Nie jest przy tym dostatecznie jasne, czy użyte tutaj słowo wniosek ma oznaczać, iż inicjatywa w zakresie dostarczania informacji mailem powinna należeć wyłącznie do użytkownika, czy też obejmuje sytuacje, gdzie z inicjatywą wychodzi dostawca, a użytkownik jedynie wyraża zgodę. Wykładnia językowa zdaje się przemawiać za pierwszą tezą (tylko inicjatywa użytkownika), skoro ustawodawca wyraźnie odróżnia pojęcie zgody (por. art. 26 ust. 2 zdanie drugie u.u.p w kontekście realizacji obowiązków informacyjnych z użyciem stron internetowych) od pojęcia wniosku. Pytanie tylko o celowość takiej regulacji. Nie wydaje się bowiem, aby biorąc pod uwagę ochronę interesu konsumenta, istniała potrzeba aż takiego ograniczania możliwości komunikacji mailowej. Skoro ratio legis sprowadza się do wyeliminowania sytuacji, gdzie konsument jest poniekąd zmuszany do tej formy komunikacji przez dostawcę, to wydaje się, iż ochronny cel tego przepisu zostanie również zrealizowany, jeśli inicjatywa takiej formy dostarczenia informacji wyjdzie od dostawcy, a konsument wyrazi na nią zgodę. Mając więc na uwadze cel przepisu należy uznać, iż obejmuje on sytuacje, gdzie konsument na wniosek dostawcy wyraża zgodę na taką formę dostarczenia mu informacji. W tym miejscu warto wrócić do rozważanego już powyżej w odniesieniu do pojedynczych transakcji płatniczych modelu realizacji obowiązku poprzez przesłanie użytkownikowi mailem linku do informacji zamieszczonych na stronie www. Przypomnieć należy, iż obowiązek informacyjny można będzie uznać w takim przypadku za wykonany prawidłowo, jeśli spełnione zostaną łącznie dwie przesłanki: (1) użytkownik wyrazi zgodę na taką formę dostarczenia informacji (2) strona www będzie spełniania kryteria trwałego nośnika, tj. będzie umożliwiała dostęp do informacji przez okres właściwy dla celów ich dostarczenia w niezmienionej formie. Należy wyraźnie zaznaczyć, iż wbrew literalnemu brzmieniu art. 28 ust. 2 zdanie drugie u.u.p. ( Dostawca może za zgodą użytkownika wykonać ten obowiązek przez zamieszczenie informacji na stronie internetowej, o ile strona taka umożliwia dostęp do niej 19 przez okres właściwy do celów dostarczenia tych informacji i pozwala na odtworzenie, przechowywanych informacji w niezmiennej postaci ), nie można przyjąć wykładni iż samo umieszczenie informacji na stronie WWW stanowi wykonanie obowiązku informacyjnego. Zamieszczenie informacji na stronie www jest bowiem niczym innym jak ich udostępnieniem, a ustawodawca konsekwentnie wymaga, aby w przypadku umów ramowych informacje użytkownikom dostarczać. Wykładnia taka kłóciłaby się z przejętą z dyrektywy PSD podstawową zasadą odróżniającą wykonywanie obowiązku informacyjnego dla umów ramowych (dostarczanie informacji) od wykonania go przy pojedynczych transakcjach płatniczych (udostępnianie informacji). Stosując wykładnię derywacyjną należy więc przyjąć, iż - o ile użytkownik wyrazi zgodę na taką formę komunikacji - konieczne jest co najmniej wysłanie mu do nich linku na jego adres . Aktualne pozostają przy tym poczynione już powyżej uwagi co do wymogów, jakie powinny spełniać informacje zamieszczane na stronach www, aby można było uznać taką stronę za trwały nośnik, w szczególności w zakresie dostępu do informacji historycznych. Zakres obowiązków informacyjnych dla umowy ramowej oraz Indywidualnych transakcji płatniczych 19 Powinno być do nich chodzi bowiem o informacje.

6 Przechodząc do analizy zakresu informacji, jakie dostawca obowiązany jest dostarczyć użytkownikowi w odpowiednim czasie przed zawarciem umowy ramowej, to został podzielony na aż (!) siedem kategorii obejmujących 20 : dane samego dostawcy i właściwego dla niego organu nadzoru, zasady korzystania z usługi płatniczej, opłaty, stopy procentowe, kursy walutowe, zasady komunikowania się, opis środków ochronnych i naprawczych, zasady wprowadzania zmian i wypowiadania umowy ramowej, procedury rozstrzygania sporów. Tak rozległy katalog wynika z założenia, że w przypadku umów ramowych informacja wstępna powinna być dosyć wszechstronna. W praktyce realizacja tego obowiązku przyjmie najczęściej postać dostarczenia użytkownikowi wzorca umowy ramowej obejmującego wymienione w u.u.p. informacje. Ustawodawca przewidział to w ust. 4 art. 26 u.u.p., mówiąc o możliwości dostarczenia użytkownikowi projektu umowy ramowej''. Mimo innego sformułowania niż w analogicznym przepisie art. 22 ust. 3 u.u.p. dla transakcji pojedynczych (tam mowa wprost o dostarczeniu wzoru"), nie należy wnioskować, iż w tym przypadku chodzi o dostarczenie zindywidualizowanego projektu umowy, tj. wzorca, który zawierałby już co najmniej dane określonego podmiotu, do którego jest kierowany. Wydaje się, iż brak spójności terminologicznej między art. 22. ust. 3 a art. 26 ust. 4 u.u.p. jest raczej przypadkowy - analogicznego rozróżnienia brak bowiem w przepisach dyrektywy PSD. Analizując katalog informacji wstępnych szczególną uwagę zwrócić należy na takie, których wprowadzenie do umowy ramowej jest fakultatywne, ale których uzgodnienie warunkuje możliwość korzystania przez dostawcę z określonych rozwiązań i o dużym znaczeniu praktycznym. Chodzi tu w szczególności o możliwość stosowania bez uprzedzenia zmienionych stóp procentowych i kursów walutowych, blokowania instrumentu płatniczego, interpretacji milczenia użytkownika jako zgody na zmianę treści umowy ramowej czy też możliwości wypowiedzenia przez dostawcę umowy zawartej na czas nieokreślony. Dostawcy powinni więc pamiętać o konieczności ujęcia tych zagadnień w umowie ramowej. Zakres informacji o wykonywanych na podstawie umowy ramowej indywidualnych transakcjach płatniczych (art u.u.p.) jest zbieżny z zakresem informacji wymaganych dla pojedynczych transakcji płatniczych, z tym że zasadą jest ich dostarczanie użytkownikowi. Ponieważ jednak transakcje płatnicze wykonywane na podstawie umowy ramowej mają charakter powtarzalny, ustawodawca przewiduje możliwość ograniczenia tego obowiązku jedynie do okresowego, zbiorczego informowania o przeprowadzonych indywidualnych transakcjach. Zamiast dostarczać informacje po każdym obciążeniu rachunku/wykonaniu transakcji, dostawca będzie je jedynie udostępniał użytkownikowi, przy czym sposób udostępniania i formę strony powinny uzgodnić w umowie ramowej. Ustawa o usługach płatniczych wymaga jedynie, aby było to co najmniej raz na miesiąc oraz aby uzgodniony sposób udostępnienia informacji umożliwiał użytkownikowi ich przechowywanie i odtwarzanie w niezmienionej postaci. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na relację omawianych przepisów u.u.p. do art. 728 kodeksu cywilnego. Ponieważ u.u.p. dotyczy wszelkich rachunków płatniczych, a wspomniany przepis kodeksu cywilnego jedynie rachunków bankowych, to zachodzi tu zależność lex generali - lex specialis. Wydaje się, iż jeśli brak byłoby jakiegokolwiek postanowienia umownego regulującego kwestię dostępności informacji o przeprowadzanych przez posiadacza rachunku bankowego transakcjach, to posiadacz miałby prawo żądać zarówno dostarczania informacji zgodnie z przepisami art. 31 i 32 u.u.p., jak i comiesięcznego papierowego wyciągu zgodnie z art k.c. Jeśli natomiast bank chciałby uzgodnić w umowie rachunku bankowego inny okresowy sposób informowania posiadacza o zmianach jego stanu, dla skuteczności tego uzgodnienia strony powinny zachować formę pisemną umowy. Zgodnie bowiem z art k.c. 20 Artykuł 27 u.u.p.

7 zgoda posiadacza na inny sposób informowania o zmianach salda ma być wyrażona pisemnie. Jest to o tyle istotne, iż art. 157 pkt 2 u.p.p. zmienił brzmienie art. 52 prawa bankowego poprzez dodanie ust. 4, zgodnie z którym umowy o rachunki bankowe, które są jednocześnie rachunkami płatniczymi, nie muszą być zawierane w formie pisemnej. Kończąc, należy jeszcze wskazać, iż niezależnie od obowiązków dostawcy w zakresie udzielenia tzw. informacji wstępnych oraz o indywidualnych transakcjach, u.u.p. przyznaje użytkownikowi w okresie obowiązywania umowy ramowej prawo do żądania tych informacji w każdym czasie 21. Zmiany umowy ramowej Zawarcie między dostawcą a użytkownikiem umowy ramowej powoduje powstanie między nimi stosunku zobowiązaniowego o ciągłym charakterze. Do czasu wejścia w życie u.u.p., dokonywanie zmian w tego typu umowach ramowych dokonywane było w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego regulujące zasady wprowadzania zmian do wzorców umownych. Obecnie umowy ramowe o usługi płatnicze mają w tym zakresie swoją odrębną regulację, różniącą się nieco od przepisów kodeksowych. Przede wszystkim wprowadzono termin dla poinformowania użytkownika o proponowanych zmianach. Zgodnie z art. 29 u.u.p. dostawca ma obowiązek poinformować o proponowanych zmianach postanowień umownych nie później niż dwa miesiące przed proponowaną datą ich wejścia w życie. Jeżeli umowa ramowa stanowi, że brak sprzeciwu użytkownika wobec proponowanych zmian jest równoznaczny z wyrażeniem na nie zgody, dostawca, informując o proponowanych zmianach, powinien jednocześnie poinformować użytkownika, że: jeżeli przed proponowaną datą wejścia w życie zmian użytkownik nie zgłosi dostawcy sprzeciwu wobec tych zmian, uznaje się, że użytkownik wyraził na nie zgodę; użytkownik ma prawo, przed datą proponowanego wejścia w życie zmian, wypowiedzieć umowę ramową ze skutkiem natychmiastowym bez ponoszenia opłat; w przypadku gdy użytkownik zgłosi sprzeciw, ale nie dokona wypowiedzenia umowy ramowej, umowa wygasa z dniem poprzedzającym dzień wejścia w życie proponowanych zmian, bez ponoszenia opłat. Informacja o proponowanych zmianach powinna być dostarczona użytkownikowi w postaci papierowej lub na innym trwałym nośniku i sformułowana w przejrzystej i czytelnej formie. W tym miejscu należy zauważyć, iż zachowują swoją aktualność uwagi poczynione przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego co do sposobu prezentowania klientom instytucji finansowych zmian we wzorcach umownych. Urząd zwrócił uwagę, iż zasadne byłoby przekazywanie nowego wzorca z wyróżnionymi zmianami, np. przy wykorzystaniu różnych rodzajów czcionki czy koloru w tekście 22. Ze względów praktycznych, z powyższego reżimu dokonywania zmian umowy ramowej wyłączono zmiany stóp procentowych oraz kursów walutowych. Ich zmiany mogą być stosowane bez uprzedzenia, pod warunkiem jednak, iż (i) są korzystniejsze dla użytkowników lub (ii) przewiduje to umowa ramowa oraz zmiany wynikają ze zmian wysokości bazowych stóp procentowych lub referencyjnych kursów walutowych, których zastosowanie przewiduje umowa ramowa. Umowa ramowa powinna określać stałą częstotliwość lub sposób dostarczania albo udostępniania informacji o zmianach stopy procentowej. W przeciwnym razie dostawca ma obowiązek poinformować użytkownika o zmianach stopy procentowej bez zbędnej zwłoki. Ograniczenie obowiązków informacyjnych dla mikropłatności Zgodnie z motywem (30) preambuły PSD Instrumenty przeznaczone do dokonywania płatności obejmujących niskie kwoty powinny stanowić tanie i łatwe w użyciu rozwiązanie ( ) oraz nie powinny być obciążone nadmiernymi wymogami. Stosowne wymogi dotyczące informacji ( ) powinny być ograniczone do podstawowych informacji, z uwzględnieniem również możliwości technicznych, których można w uzasadniony sposób 21 Artykuł 28 u.u.p. 22 Stanowisko UKF dotyczące praktyki banków w zakresie stosowania wzorców umowy w postaci elektronicznej z r.

8 oczekiwać od instrumentów przeznaczonych do dokonywania płatności obejmujących niskie kwoty. Postulat ten polski ustawodawca realizuje poprzez poddanie transakcji płatniczych opiewających na niskie kwoty (mikropłatności) złagodzonemu reżimowi prawnemu. W przypadku instrumentów płatniczych, które zgodnie z umową ramową pozwalają na dokonywanie indywidualnych transakcji płatniczych na kwotę nieprzekraczającą równowartości w walucie polskiej 30 euro albo które mają ustalony limit wydatków w wysokości nieprzekraczającej równowartości w walucie polskiej 150 euro, albo służą do przechowywania środków w kwocie nieprzekraczającej w żadnym momencie równowartości w walucie polskiej 150 euro 23, u.u.p. przewiduje możliwość ograniczenia wymogów informacyjnych. W konsekwencji, w przypadku zawarcia umowy ramowej o taki instrument płatniczy, instytucja płatnicza realizująca mikropłatności będzie zobowiązana dostarczyć płatnikowi jedynie informacje o głównych cechach usługi płatniczej oraz podstawowe informacje niezbędne do podjęcia decyzji. Ustawodawca zalicza do nich w szczególności możliwe sposoby korzystania z instrumentu płatniczego, zasady odpowiedzialności oraz wysokość pobieranych opłat. Dostawca usług płatniczych będzie musiał również wskazać, gdzie można w łatwy sposób uzyskać dostęp do innych informacji i warunków dotyczących realizowanej usługi, których udostępnienia konsumentowi wymaga u.u.p. Dostawcy mikropłatności korzystają również z ułatwień w zakresie dokonywania zmian w umowie ramowej. Dostawca może poprzez umowę ramową wyłączyć 2-miesięczny termin dla proponowania zmian, a także obowiązek doręczenia tych zmian na trwałym nośniku lub papierze. Zredukowano również obowiązki informacyjne w zakresie indywidualnych transakcji płatniczych, wykonywanych w oparciu o umowę ramową. Po wykonaniu transakcji płatniczej, dostawca usługi ma obowiązek umożliwić użytkownikowi jedynie (i) zidentyfikowanie transakcji płatniczej, (ii) jej kwotę oraz (iii) wszystkie związane z realizacją usługi opłaty 24. Informacje te nie muszą być jednak dostarczane w przypadku instrumentów płatniczych używanych anonimowo lub jeśli dostawca z innych względów nie ma technicznej możliwości dostarczenia ich użytkownikowi. Instytucja płatnicza jest jednakże obowiązana umożliwić użytkownikowi sprawdzenie wysokości kwoty przechowywanych środków. Możliwości pobierania opłat za obowiązki informacyjne Co do zasady informacje przekazywane są użytkownikom usług nieodpłatnie. Ustawa o usługach płatniczych przewiduje jednak wyjątki. Zgodnie z art. 17 ust. 2 u.u.p. dostawca i użytkownik mogą uzgodnić opłaty za: przekazywanie na wniosek użytkownika informacji innych niż wymagane na podstawie przepisów u.u.p., większą częstotliwość przekazywania informacji niż wymagana przepisami u.u.p. lub przekazywanie informacji wymaganych co prawda na podstawie u.u.p., ale za pomocą innych niż określone w umowie ramowej środków porozumiewania się. Wysokość opłat może być jednak w takim przypadku dowolna, ale powinna uwzględniać stopień pracochłonności usługi dostarczenia informacji, za którą jest pobierana, oraz faktyczne koszty ponoszone przez dostawcę. Sankcje Niedopełnienie przez dostawcę obowiązków informacyjnych skutkować może sankcjami zarówno na płaszczyźnie cywilno-, jak i administracyjno-prawnej. O ile sankcje cywilnoprawne aktualizują się w każdym przypadku naruszenia obowiązków 23 W tym miejscu należy wspomnieć, iż polski ustawodawca zdecydował się skorzystać z opcji narodowych przewidzianych w art. 34 ust. 2 oraz 53 ust. 2 PSD i w art. 19 i 39 u.u.p. przewidział dla krajowych transakcji płatniczych możliwość umownego podwojenia limitu do 300 euro, a dla przepłaconych instrumentów płatniczych do 500 euro. W takich przypadkach obowiązki ciążące na dostawcach zostaną również ograniczone. 24 Z wyjątkiem obowiązku podania informacji o zastosowanym kursie walutowym oraz o tzw. dacie waluty.

9 informacyjnych, o tyle stosowanie sankcji administracyjno-prawnych wchodzi w grę raczej dopiero w przypadkach stwierdzenia przez uprawniony organ, iż naruszenie tych obowiązków stanowi powtarzającą się praktykę. W każdym przypadku naruszenia przez dostawcę obowiązku informacyjnego u.u.p. przewiduje: (i) ustawowe zwolnienie użytkownika z obowiązku uiszczania opłat (art. 22 ust. 4 oraz art. 26 ust. 6 w zw. z art. 22 ust. 4 u.u.p.), (ii) prawo użytkownika do odstąpienia od umowy ramowej (art. 26 ust. 5 u.u.p.) oraz (iii) nierozpoczęcie biegu 13- miesiecznego terminu zawitego dla zgłaszania roszczeń użytkownika względem dostawcy z tytułu nieautoryzowanych, niewykonanych lub nienależycie wykonanych transakcji płatniczych (art. 44 ust. 4 w zw. z ust. 2 u.u.p.). W przypadku jakichkolwiek opłat pobranych przez dostawcę za świadczone usługi płatnicze i jednoczesnego niedopełnienia przez niego obowiązków informacyjnych wobec użytkownika, użytkownik ma prawo żądać zwrotu pobranych od niego opłat. Pobrana opłata zmienia się w takiej sytuacji w świadczenie nienależne, a roszczenie o jej zwrot podlegać będzie, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, 10-letniemu terminowi przedawnienia. Co do prawa odstąpienia od umowy, to u.u.p. reguluje jedynie jego termin w każdym czasie, ale nie później niż 30 dni po otrzymaniu brakujących informacji. Brak jest natomiast określenia skutków takiego odstąpienia. Należy zauważyć, iż mamy do czynienia z kolejnym przypadkiem tzw. odstąpienia konsumenckiego 25. Wydaje się, iż w braku szczegółowej regulacji skutków odstąpienia w u.u.p., można w tym zakresie stosować przez analogię przepis art. 16c z ustawy r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż dla ułatwienia konsumentowi realizacji powyższych uprawnień, u.u.p. przewiduje przesunięcie na dostawcę ciężaru dowodu spełnienia obowiązku informacyjnego (art. 18 u.u.p.). Dodatkowym czynnikiem dyscyplinującym dostawców jest także możliwość złożenia przez użytkownika skargi do nadzoru (art. 15 u.u.p.). Skarga taka z kolei może doprowadzić do uruchomienia sankcji administracyjnoprawnych. Jeśli w wyniku wykonywania uprawnień nadzorczych KNF stwierdzi, iż dostawca prowadzi swoją działalność z naruszeniem prawa bądź stwarza zagrożenie interesów użytkowników, ma ona prawo m.in. nałożyć karę pieniężną, a nawet cofnąć zezwolenie na prowadzenie działalności (art. 105 u.u.p.). Obok KNF, sankcje na dostawców może również nałożyć UOKiK. Nie budzi bowiem wątpliwości, iż uporczywe uchylanie się od obowiązków informacyjnych należałoby zakwalifikować jako praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. 25 Por. art. 2 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, art. 53 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 18 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych.