ZESZYTY LICEALNE P I S M O U C Z N I Ó W i N A U C Z Y C I E L I LICEUM IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE W SUCHEJ BESKIDZKIEJ

Transkrypt

1 ZESZYTY LICEALNE P I S M O U C Z N I Ó W i N A U C Z Y C I E L I LICEUM IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE W SUCHEJ BESKIDZKIEJ NUMER 2 / MARZEC 2013 POLSCY DOWÓDCY W CZASACH II WOJNY ŚWIATOWEJ Zeszyty Licealne. Pismo Uczniów i Nauczycieli Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Suchej Beskidzkiej Redakcja: ul. płk. T. Semika 1, Sucha Beskidzka, zso.sucha@interia.pl Opiekun merytoryczny projektu: Jadwiga Sobczuk LO im. Marii Skłodowskiej-Curie, Sucha Beskidzka

2 SPIS TREŚCI Jadwiga Sobczuk, Słowo od redaktora s. 3 Joanna Basiura, Generał Juliusz Rómmel ( ) s. 4 Agnieszka Bednarz, Generał Bronisław Duch ( ) s. 7 Dariusz Chrząszcz, Generał Tadeusz Komorowski ( ) s. 13 Agnieszka Ćmiel, Generał Antoni Chruściel ( ) s. 16 Malwina Galias, Generał Władysław Anders ( ) s. 19 Justyna Giertuga, Generał Michał Karaszewicz-Tokarzewski ( ) s. 24 Marzena Klimowska, Generał Leopold Okulicki ( ) s. 27 Monika Kosibór, Generał Władysław Sikorski ( ) s. 31 Daria Kunas, Generał Stefan Rowecki ( ) s. 36 Iwona Małysa, Generał Emil Fieldorf ( ) s. 40 Paulina Międzybrodzka, Pułkownik Jan Rzepecki ( ) s. 44 Martyna Nieckula, Podpułkownik Łukasz Ciepliński ( ) s. 47 Joanna Nocula, Rotmistrz Witold Pilecki ( ) s. 51 Ilona Olech, Generał Stanisław Sosabowski ( ) s. 57 Aneta Pająk, Generał Stanisław Maczek ( ) s. 63 Aleksandra Piwko, Generał Zygmunt Szyszko-Bohusz ( ) s. 68 Bartłomiej Polak, Generał Stanisław Kopański ( ) s. 72 Edyta Sarna, Stefan Korboński ( ) s. 76 Natalia Spyrka, Jan Karski ( ) s. 81 Anna Światłoń, Generał Marian Kukiel ( ) s. 85 2

3 Jadwiga Sobczuk Słowo od redaktora Po co właściwie humaniści? W dzisiejszym świecie potrzebny jest IPhone, szybki internet czy nowatorski wynalazek, który znajdzie zastosowanie w przemyśle. Wyznacznikiem wartości wiedzy jest dzisiaj fakt, czy jest ona potrzebna na rynku pracy. Dla niektórych ludzi świat narodził się wczoraj; uczenie się o przeszłości, filozofii czy poznawanie przebrzmiałej już literatury to być może strata czasu. Czy naprawdę potrzebne jest nam do życia tylko to, co użyteczne i praktyczne? Faktycznie do życia wystarczy kilka prostych czynności; ale być może szybko zdamy sobie sprawę, że jednak istnieją potrzeby wyższego rzędu, jak wiedza i piękno. Historycy nie pozwalają zapomnieć o ludziach i wydarzeniach; bez tej wiedzy można oczywiście żyć, ale przeszłość pomaga zrozumieć teraźniejszość. Historia uwrażliwia nas na losy innych i łączy w jeden spójny obraz wiele elementów. Historia magistra vitae (historia jest nauczycielką życia) mówi łacińskie przysłowie. Ale czy na pewno? Czy jesteśmy w stanie wyciągnąć wnioski z przeszłości i nie popełniać błędów naszych przodków? Klasa 1d przypomina o ludziach, którzy już odeszli, ale wpisali się mocno w najnowszą historię Polaków. Większość z nich, wykształcona w patriotycznej atmosferze II Rzeczpospolitej, nie godziła się ze światem urządzonym przez mocarstwa po II wojnie światowej. Walczyli i ginęli za Polskę, w której każdy z nas może wybrać, czy interesuje go tylko wygodne życie, czy także to, co robili nasi dziadkowie. Klamrą spinającą te dwa okresy jest rok Na koniec kwestia do przemyślenia: Francis Fukuyama ogłosił w swym słynnym eseju koniec historii 1. Odwołując się do nauk przyrodniczych oraz do filozofii Hegla i Nietzschego, stworzył on prowokacyjną koncepcję, wedle której w 1989 roku (Jesień Ludów) nastąpił kres konfliktów między wielkimi systemami politycznymi, ponieważ wszystkie społeczeństwa dążą do modelu liberalnej demokracji wprawdzie nie wolnego od wad, ale najlepszego z możliwych. Czy miał rację? Zachęcamy do zastanowienia w kontekście życiorysów polskich dowódców II wojny światowej. 1 F. Fukuyama, Koniec historii, 1989 (pol. tłum. 1991); F. Fukuyama, Koniec człowieka, 2002 (pol. tłum. 2004) 3

4 Basiura Joanna Generał Juliusz Rómmel ( ) Źródło: http//dzieje.pl Urodził się 3 czerwca 1881 roku w Grodnie. Pochodził z rodziny o szlacheckich korzeniach. W 1903 roku ukończył Szkołę Artylerii w Petersburgu, po czym podjął się służby w armii carskiej. Dosłużył się tam stopnia pułkownika. Podczas I wojny światowej był żołnierzem 1. Brygady Artylerii w armii rosyjskiej. Od września 1917 roku rozpoczął walkę dla Wojska Polskiego. Wstąpił do II Korpusu Polskiego, gdzie w 1918 roku objął nawet dowództwo nad dywizjonem artylerii konnej oraz brygady z III Korpusu Polskiego. Krótko sprawował tę funkcję, gdyż w kilka tygodni później Rómmel został internowany przez Austriaków, a jego III Korpus Polski został rozwiązany. Do Wojska Polskiego powrócił po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku. Najpierw dowodził pułkiem artylerii na terenie Rembertowa, a następnie 8. pułkiem artylerii polowej. W marcu 1919 roku objął dowodzenie nad 1. Brygadą Artylerii Legionów, a w czerwcu 1920 roku został dowódcą 1. Dywizji Piechoty Legionów. Następnie sprawował 4

5 funkcję dowódcy 1. Dywizji Kawalerii, z którą walczył przeciwko bolszewikom. Jego talent doceniono szybkim awansem na generała brygady (1922), a następnie na generała dywizji (1928). Od kwietnia 1924 roku do września 1926 roku kierował poczynaniami 1. Dywizji Jazdy i następnie został oddelegowany do służby w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. W 1929 roku został inspektorem armii we Lwowie. Od 1935 roku tę samą funkcję pełnił w Warszawie. Podczas kampanii wrześniowej był dowódcą Armii "Łódź". Jego jednostka brała udział w walkach od pierwszych chwil rozpoczęcia boju. Szybko jednak została rozbita przez Niemców, a sam dowódca zmuszony był do wycofania się w kierunku Warszawy. Do stolicy Rómmel dotarł 8 września. Powierzono mu kierowanie obroną Warszawy i twierdzy Modlin. Stanowisko to było jednoznaczne z objęciem dowodzenia nad sformowaną w trakcie walk Armią "Warszawa". Warszawa broniła się do 27 września. 2 Święto Kawalerii w Krakowie z okazji 250 rocznicy Odsieczy Wiedeńskiej Marszałek Józef Piłsudski w rozmowie z generałami. Od lewej: gen. Aleksander Osiński, gen. Bernard Mond, marszałek Józef Piłsudski, gen. Mieczysław Norwid-Neugebauer, gen. Juliusz Rómmel, gen. Kazimierz Fabrycy Źródło: Po kapitulacji stolicy Rómmel został wzięty do niewoli. Całą wojnę spędził w obozie jenieckim Murnau VII A. Po wojnie z powrotem znalazł się w kraju, gdzie podjął się początkowo doradztwa ds. szkoleniowych. Niestety, szybko pozbawiono go tego stanowiska na rzecz ludzi, którym sprzyjały ówczesne władze. Generał, mimo iż został przyjęty do Ludowego Wojska Polskiego, przeszedł w stan spoczynku

6 Gen. Rómmel zajmował się również pisaniem. Był autorem wspomnień "Za Honor i Ojczyznę" wydanych w latach pięćdziesiątych. Zmarł 3 września 1967 roku w Warszawie. 3 Awanse: podporucznik r. porucznik r. kapitan 1915 r. pułkownik r. generał brygady - zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. generał dywizji - 1 stycznia 1928 r. Odznaczenia: Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych czterokrotnie Złoty Krzyż Zasługi Order Krzyża Grunwaldu II klasy Krzyż Oficerski Legii Honorowej Krzyż Komandorski Legii Honorowej Krzyż Kawalerski Legii Honorowej 4 BIBLIOGRAFIA

7 Agnieszka Bednarz Generał Bronisław Duch ( ) Generał Bronisław Duch Źródło: Bronisław Bolesław Duch urodził się 15 listopada 1896 r. w Borszczowie, niewielkim miasteczku na Podolu (obecnie Ukraina). Ukończył szkołę średnią w Samborze, gdzie udzielał się w skautingu polskim, a także w polowych drużynach sokolich i organizacji Zarzewie. W 1914 r. uzyskał maturę. Służbę wojskową rozpoczął w Legionie Wschodnim. Niedługo potem trafił do 3 Pułku Piechoty Legionów wchodzącego w skład II Brygady Legionów, z którym walczył na terenie Bukowiny. Z tym też pułkiem 15 lutego 1918 r. przebił się przez oddziały austriackie pod Rarańczą do II Korpusu Polskiego stacjonującego nad Dniestrem. 11 maja po bitwie pod Kaniowem przedostał się do I Korpusu Polskiego w Rosji dowodzonego przez gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. Gdy Korpus został rozbrojony przez Niemców, Duchowi udało się przedostać do oddziałów polskich na Murmańsku. Tam, od grudnia 1918 roku, dowodził początkowo I Kompanią Polskiego Samodzielnego Oddziału Murmańskiego w ramach interwencyjnych wojsk brytyjskich 7

8 walczących z oddziałami Armii Czerwonej 5. W sierpniu 1919 roku w związku z wycofaniem wojsk brytyjskich, udał się wraz z całym Polskim Samodzielnym Oddziałem Murmańskim do Wielkiej Brytanii, gdzie w listopadzie 1919 roku został jego dowódcą. Powrócił do Polski w grudniu 1919 r. Został dowódcą samodzielnego batalionu murmańskiego w składzie 64 Pułku Piechoty, (później przemianowanego na 3 Batalion 64 Pułku Piechoty). Jako dowódca batalionu od lipca 1920 roku brał udział w wojnie polskobolszewickiej. We wrześniu 1920 r. 3 batalion kpt. Ducha brał udział w działaniach ofensywnych na Białorusi i wsławił się w bitwie pod Dywinem. Borszczów - rodzinne miasto Bronisława Ducha Źródło: Ukończył kurs dowódców batalionów oraz kurs w Centralnej Szkole Strzelania w Toruniu. Od 1924 r. przez dwa lata był dowódcą batalionu w Warszawskim Korpusie Kadetów nr 2 w Modlinie, a następnie rozpoczął służbę w III Oddziale Operacyjnym Sztabu Generalnego. W 1926 r. został mianowany dowódcą batalionu Szkoły Piechoty dla Podoficerów w Bydgoszczy (funkcję tę pełnił do roku 1929). W latach był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej, a następnie w latach objął stanowisko zastępcy dowódcy 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej stacjonującego w Ostrowie Wielkopolskim. W 1935 został dowódcą 73 Pułku Piechoty wchodzącego w skład 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty w Katowicach, zaś w roku 1938 objął stanowisko dyrektora nauk w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, na którym pozostał do wybuchu 5 Paulina Molska, Bronisław Duch generał spod Monte Cassino 8

9 wojny. W międzyczasie otrzymywał kolejne stopnie oficerskie: majora (od 1 grudnia 1924 r.), podpułkownika (24 grudnia1929 r.) i pułkownika dyplomowanego (1938 r.) 6. Po wybuchu wojny, we wrześniu 1939 r., został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 39 Dywizji Piechoty Rezerwowej jednak, z uwagi na niedyspozycję jej dowódcy Brunona Olbrychta, faktycznie nią dowodził. Jednostka ta początkowo obsadzała linię obrony Wisły na odcinku Dęblina, następnie zaś wycofała się na Lubelszczyznę. Dywizja uczestniczyła także w bitwach na Zamojszczyźnie m.in. pod Barchaczowem, a także pod Tomaszowem Lubelskim. W dniu 26 września 1939 wraz z pozostałymi jednostkami skapitulowała. Duch jednak uniknął niewoli i przedostał się do Francji, gdzie oddał się do dyspozycji, tworzącego armię polską generała Władysława Sikorskiego. W styczniu 1940 objął po gen. Stanisławie Maczku dowództwo 1 Dywizji Grenadierów. Powstawanie i szkolenie dywizji odbywało się w trudnych warunkach, brakowało ludzi oraz uzbrojenia i sprzętu wojskowego. W dniu 18 maja Dywizja Grenadierów została skierowana na front do dyspozycji II grupy armii francuskiej i weszła w skład XX Korpusu. Po ciężkich walkach, w dniu 21 czerwca 1940, wobec podjęcia przez marszałka Philippe Petain a rozmów z Niemcami w sprawie rozejmu, gen. Duch wydał rozkaz o rozwiązaniu 1 Dywizji Grenadierów i przedzieranie się małymi grupkami do Wielkiej Brytanii, dokąd udało mu się ewakuować. W Londynie gen. Duch pełnił funkcję generała do zleceń przy Naczelnym Wodzu. Generał Sikorski darzył go zaufaniem, doceniał jego umiejętności wojskowe, lojalność, honor i oddanie ojczyźnie. Na polecenie Naczelnego Wodza gen. Duch w marcu 1941 r. poleciał z misją do Kanady. Tam miał tworzyć Polskie Siły Zbrojne. Utworzono w tym celu dwa obozy wojskowe: pierwszy w Owen Sound w prowincji Ontario i drugi w Windsor-Out. Misja zakończyła się połowicznym sukcesem. Do Wielkiej Brytanii przekazano zaledwie 722 żołnierzy. 8 maja 1942 r. gen. Sikorski odwołał misję. Gen. Duch powrócił do Londynu i na własną prośbę objął dowództwo l Brygady Strzelców I Korpusu Polskiego w Szkocji, którą dowodził do lipca 1943 r Stanisław Kamiński, Generał Dywizji Bronisław Bolesław Duch 9

10 Generał Duch z grupą pierwszych ochotników polskich z Kanady przed siedzibą Misji w Windsor-Out Źródło: Pod koniec lipca, gen. Duch udał się do Palestyny, gdzie 6 sierpnia objął stanowisko dowódcy 3 Dywizji Strzelców Karpackich wchodzącej w skład II Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa. Dowodził nią do zakończenia walk w dniu 21 kwietnia 1945 roku. Gen. Duch jako dowódca 3 Dywizji Strzelców Karpackich Źródło 7 grudnia 1943 roku zapadła decyzja władz brytyjskich o skierowaniu II KP do działań na Półwyspie Apenińskim. Dywizja wchodziła do działań stopniowo, na spokojnym i czysto obronnym odcinku frontu. Pierwsze problemy pojawiły się dopiero pod Monte Cassino. Zadaniem dywizji generała Ducha było uderzenie na wzgórze 593, 569 i Massa 10

11 Albaneta. W drugiej fazie bitwy jego dywizja miała uderzyć na wzgórze 468 i zdobyć klasztor Monte Cassino. Bój rozpoczął się w nocy 12 maja 1944r. Po krwawych bojach natarcie Karpatczyków, podobnie jak bratniej 5 Dywizji Kresowej, załamało się. Gen. Duch ze sztabem przystąpił natychmiast do analizy przebiegu bitwy, wyciągnięcia wniosków i przygotowania nowego natarcia. 16 maja w nocy Karpatczycy ruszyli ponownie do szturmu. Po dwóch dniach boju żołnierze gen. Ducha wdarli się do ruin klasztoru. Gen. Duch dowodził 3 DSK w kolejnych bitwach we Włoszech. Dywizja brała udział w działaniach nad rzeką Chienti, w wyzwalaniu Ankony, nad rzeką Metauro, w przełamywaniu silnie umocnionej linii Gotów, w Apeninach Emiliańskich. Karpatczycy walnie przyczynili się do wyzwolenia Monte Fortino, Monte Piano, sforsowania rzeki Senio i wyzwolenia Bolonii w kwietniu 1945r. Kończąc wojnę gen. Duch był jednym z najbardziej doświadczonych dowódców liniowych Polskich Sił Zbrojnych. 1 czerwca 1945 roku Bronisław Duch został mianowany generałem dywizji. Za kampanie wojenne został odznaczony Orderem Virtuti Militari V, IV i III klasy, ośmiokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Polonia Restituta II i IV klasy, Złotym Krzyżem Zasługi z mieczami, Złotym Krzyżem Zasługi. Uhonorowano go również zaszczytnymi orderami wojennymi państw sprzymierzonych. Powojenny portret Generała Ducha i jego odznaczenia przechowywane w Instytucie i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie Źródło: 11

12 W 1947 został zdemobilizowany i przeniósł się do Londynu, gdzie działał w środowisku kombatanckim i napisał kilka opracowań dotyczących walk w 1940 r. we Francji. Generał Bronisław Duch zmarł w Londynie 9 października 1980 roku. Urna z jego prochami została złożona na polskim cmentarzu wojennym pod Monte Cassino. Płyta nagrobna gen. Ducha na cmentarzu pod Monte Cassino Źródło: pl.ikipedia.org BIBLIOGRAFIA Stanisław Kamiński, Generał Dywizji Bronisław Bolesław Duch Paulina Molska, Bronisław Duch generał spod Monte Cassino pl.wikipedia.org 12

13 Dariusz Chrząszcz Generał Tadeusz Komorowski ( ) Pseudonimy: Bór, Znicz, Lawina, Korczak Maj 1945 Źródło: Tadeusz Bór-Komorowski "Armia Podziemna", Warszawa 1989 Tadeusz Komorowski urodził się 1 czerwca 1895 r. w Chorobrowie, a zmarł 24 sierpnia 1966 r. w Buckley (Anglia). Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej. Uczestniczył w Letnich Igrzyskach Olimpijskich w latach 1924 i W 1913 po ukończeniu lwowskiego gimnazjum wstąpił do armii austro-węgierskiej. Podczas,,Wielkiej Wojny służył na froncie rosyjskim i włoskim, gdzie zdobył stopień porucznika. 15 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego; objął dowództwo nad 9 Pułkiem Ułanów Małopolskich. W jego szeregach wziął udział w wojnie polskoukraińskiej, a następnie w wojnie polsko-bolszewickiej. Od grudnia do maja 1919 walczył w rejonie Mościska-Krysowice. Na początku lipca 1920 walczył w rejonie Łucka. 20 sierpnia 1920 objął dowództwo nad 12 Pułkiem Ułanów Podolskich. Został ranny 31 sierpnia podczas bitwy pod Komarowem. Po wyleczeniu ran wrócił do 9 Pułku. 13

14 31 marca 1924 r. został awansowany na majora. 23 stycznia 1928 r. został podpułkownikiem. Dalsza kariera wojskowa to kolejne awanse: W 1929 został mianowany dowódcą 9 Pułku Ułanów Małopolskich, w 1932 roku awansował na pułkownika (pułkiem dowodził przez dziesięć lat), w 1938 roku został komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Brał udział w Kampanii Wrześniowej. Uniknął niewoli i przedostał się do Krakowa, gdzie pod koniec 1939 założył konspiracyjną Organizację Wojskową, którą kierował do stycznia 1940 r. kiedy została włączona do ZWZ. Latem 1941 r. przedostał się do Warszawy; został mianowany Komendantem Głównym Armii Krajowej i to on głównie podjął decyzję o wybuchu Powstania Warszawskiego, a 63 dni później musiał podpisać kapitulację. ŻOŁNIERZE STOLICY! Wydałem dziś upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki z odwiecznym wrogiem Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej walki, prowadzonej w podziemiach konspiracji, stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by ojczyźnie przywrócić wolność i wymierzyć zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za terror i zbrodnie dokonane na ziemiach Polskich. Komendant Główny AK, generał Tadeusz "Bór" Komorowski, po spotkaniu z SS-Obergrupenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim w jego kwaterze w Ożarowie Mazowieckim. 4 października Źródło: Jerzy Kirchmayer, Powstanie Warszawskie. Warszawa września 1944, podczas walk w Warszawie, Prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Naczelnym Wodzem. 4 października w Ożarowie spotkał się 14

15 z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim i podpisał akt kapitulacji Warszawy. Następnie trafił do niemieckiej niewoli, w której przebywał do maja 1945 r. 12 maja 1945 r. przybył do Londynu. 28 maja objął obowiązki Naczelnego Wodza, które pełnił do 8 listopada 1946 r. Portret gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego z dedykacją, 1946 Źródło: Tadeusz Bór-Komorowski, Armia Podziemna, Warszawa 1989 Od 2 lipca 1947 r. do 10 lutego 1949 r. pełnił obowiązki premiera. Od lipca 1956 wchodził w skład emigracyjnej Rady Trzech. Działał w Kole byłych Żołnierzy Armii Krajowej, a z jego inicjatywy 1 sierpnia 1966 dla upamiętnienia czynu zbrojnego żołnierza AK ustanowiono odznaczenie pamiątkowe Krzyż Armii Krajowej. Zmarł na atak serca w trakcie polowania. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie. BIBLIOGRAFIA Z. Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990 J. Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów, Warszawa N. Davies, Powstanie '44, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004 T. Jurga: Obrona Polski Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990 T. Komorowski, Armia Podziemna, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994 S. Kopański, Wspomnienia wojenne , Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1990 T. Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione. 15

16 Agnieszka Ćmiel Generał Antoni Chruściel ( ) Pseudonimy: Monter, Sokół, Cięciwa, Konar, Ryż, Adam, Dozorca, Madej, Nurt, Generał Antoni Chruściel Źródło: Urodził się 16 czerwca 1895 w Gniewczynie Łańcuckie w dawnym województwie lwowskim, zm. 30 listopada 1960 w Waszyngtonie 8. Antoni Chruściel od 1909 roku był w tajnym skautingu w Jarosławiu.W 1914 r. ukończył Jarosławskie gimnazjum z wyróżnieniem. W sierpniu tego samego roku wstąpił do Legionu Wschodniego zwanego II Legionem Polskim a we wrześniu po rozwiązaniu legionu w Cesarskiej i Królewskiej Armii. Od 1918 roku służył w Wojsku Polskim. Między innymi w tym samym czasie studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Podczas Kampanii Wrześniowej walczył na czele 82 Syberyjskiego Pułku Strzelców im. Tadeusza Kościuszki. Na czele tego pułku walczył do 28 września. Bronił twierdzy Modlin a po jej zdobyciu przez siły niemieckie dostał się do niewoli i trafił do obozu przejściowego w Soldau (Działdowo) z którego został zwolniony w październiku tego samego roku

17 Od czerwca 1940 roku był w konspiracji. Od maja 1941 roku był Komendantem Okręgu ZWZ Warszawa-Miasto. W Powstaniu Warszawskim był faktycznym dowódcą sił powstańczych. Antoni Chruściel w czasie powstania warszawskiego 9 Po kapitulacji powstania dostał się do Oflagu XIII D, a następnie w Oflagu IV C, gdzie doczekał końca wojny. Po wojnie wyjechał do Londynu września 1946 został pozbawiony obywatelstwa polskiego przez władze komunistyczne. W 1956 roku przeniósł się do Waszyngtonu, gdzie pracował jako tłumacz i radca prawny. Zmarł w 30 listopada Z inicjatywy polskiej polonii szczątki zostały przeniesione do sanktuarium w Doylestown w Pensylwanii. Obecnie jest pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Odznaczenia: *Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari (5 czerwca 1947), *Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (28 września 1939), 9 Generał Antoni Chruściel "Monter" (w środku) komendant Okręgu Warszawskiego AK oraz oficerowie Wydziału Propagandy Komendy Głównej AK, na dziedzińcu Poczty Głównej przy placu Napoleona, 10 sierpnia Od lewej stoją: por. Zygmunt Ziółek "Sawa" (w tle), zastępca szefa Wydziału Propagandy. Przed nim stoi Jan Rzepecki "Wolski", dowódca BIPu Komendy Głównej AK, zasłonięty przez Lecha Sadowskiego "Wasyla" (na pierwszym planie z lewej), komendanta kwatery bojowej Wydziału III Propagandy Komendy Głównej AK. Następnie gen. Chruściel i obok niego z prawej Tadeusz Żenczykowski "Kania",10 sierpnia Źródło: pl.wikipedia.org. 10 A. K. Kunert, Komendant podziemnej Warszawy 17

18 *Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (1921, nr 2371), Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 16 lipca 2008 "za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej"), uhonorowanie nastąpiło 3 sierpnia tego roku, podczas uroczystości obchodów 64. Rocznicy Wybuchu Powstania Warszawskiego, *Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, *Krzyż Niepodległości, *Krzyż Walecznych czterokrotnie (1922 i 28 września 1944), *Złoty Krzyż Zasługi, *Krzyż Armii Krajowej, *Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, *Medal Pamiątkowy za Wojnę , *Złoty Medal Waleczności (Włochy), *Brązowy Medal Waleczności dwukrotnie (Włochy), *Médaille de Izere (Belgia), Nagrobek Antoniego Chruściela na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, 30 lipca 2006 Źródło: BIBLIOGRAFIA: A. K. Kunert, Komendant podziemnej Warszawy 18

19 Malwina Galias Generał Władysław Anders ( ) Pseudonim: Grot, Grabica, Rakoń Generała Anders przed Władysław Anders urodził się 11 sierpnia 1892 roku w Błoniu, w okolicy Kutna. Jego ojcem był Albert Anders, z zawodu agronom, matką Elżbieta, z domu Tauchert. Władysław miał trzech braci. Edukację na poziomie średnim zakończył w Warszawie. W 1911 roku wyjeżdża do Rygi, aby tam studiować na wydziale politechniki. Angażuje się w działalność Korporacji Akademickiej Arkonia. W 1913 roku zostaje powołany do armii carskiej i rozpoczyna służbę w wojsku rosyjskim, służąc w kawalerii. Udaje mu się ukończyć szkołę oficerów rezerwy. Po wybuchu I wojny światowej walczy w stopniu porucznika w armii carskiej. Podczas wojny zostaje trzykrotnie ranny, za co odznaczono go Krzyżem Św. Jerzego. Następnie, w 1917 roku, kończy kurs Akademii Sztabu w Petersburgu, co umożliwia mu objęcie stanowiska szefa sztabu 7. Dywizji Piechoty. Po utworzeniu I Korpusu Polskiego zgłasza się tam na ochotnika, wkrótce po tym formuje 1. Pułk Ułanów Krechowieckich. 19

20 W latach jest szefem sztabu 1. dywizji strzelców. W powojennej Polsce postanawia zgłosić się do Wojska Polskiego. Zostaje szefem sztabu Armii Wielkopolskiej i walczy w powstaniu wielkopolskim ma przełomie 1918 i 1919 roku. W okresie wojny polskobolszewickiej jest dowódcą 15. Pułku Ułanów Poznańskich. W trakcie trwania działań bojowych żołnierze Andersa przebywają trudny szlak wiodący m.in. przez Mińsk, Bobrujsk zdobyty 28 sierpnia 1919 roku i wreszcie okolice Iwachnowicz, gdzie 29 lipca ranny zostaje dowódca 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Następnie żołnierze Andersa biorą udział w pościgu za jednostkami bolszewickimi, zajmując chociażby Mińsk. 16 stycznia 1921 roku następuje tryumfalny powrót do Poznania, ponownie pod wodzą Andersa, który do jednostki wrócił kilka miesięcy wcześniej. W październiku 1921 zostaje on skierowany na studia w Ecole Superieure de Guerre w Paryżu, które kończy dwa lata później. W Paryżu odbywa również staż w jednostce frontowej. W 1924 roku powraca do Polski i zostaje dyrektorem nauk na kursie dla wyższych dowódców w Warszawie. 1 grudnia 1924 roku otrzymuje nominację do stopnia pułownika. Rok później kieruje ekipą jeździecką, której udało się zwyciężyć na zawodach w Nicei. W 1925 roku zostaje komendantem Warszawy, a w 1926 szefem sztabu w Generalnym Inspektoracie Kawalerii. W trakcie zamachu majowego kieruje siłami rządowymi i opowiada się przeciwko Piłsudskiemu. W 1928 roku Anders zostaje dowódcą Kresowej Brygady Kawalerii, a w 1937 roku Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. Ostatnią z wymienionych funkcji pełni w czasie wybuchu II wojny światowej. 1 stycznia 1934 roku zostaje awansowany do stopnia generała brygady

21 Anders i Sikorski u Stalina Podczas kampanii wrześniowej dowodził Nowogródzką Brygadą Kawalerii w bitwie pod Mławą. Od 12 września 1939 dowodził Grupą Operacyjną Kawalerii swojego imienia. Stoczył ciężkie walki przeciwko Niemcom w okolicach Mińska Mazowieckiego i Tomaszowa Lubelskiego drugiej bitwy. W tej ostatniej bitwie, po osiągnięciu poważnego sukcesu, jakim było zdobycie 22 września Krasnobrodu wraz z Nowogródzką Brygadą Kawalerii opuścił zdobyte miasto i dotarł do Majdanu Sopockiego, skąd po krótkim odpoczynku udał się w kierunku Lwowa, wychodząc samowolnie z bitwy i nie powiadamiając o tym dowództwa Frontu Północnego. W wyniku tego udało się mu przebić na południe. Wobec zaciskającego się pierścienia niemiecko-sowieckiego generał Anders zdecydował rozformować Grupę Kawalerii na mniejsze grupy, które miały przedostać się na Węgry. Przebijając się w jednej z takich grup, 29 września w okolicach Sambora, generał Anders, został dwukrotnie postrzelony przez Ukraińców, po czym dostał się do niewoli sowieckiej. Przetrzymywany w lwowskim szpitalu, następnie w więzieniu (Brygidki) we Lwowie, 29 lutego 1940 wywieziony przez NKWD do Moskwy i osadzony w centralnym więzieniu NKWD na Łubiance. Podczas 22-miesięcznego pobytu w więzieniu był wielokrotnie przesłuchiwany i namawiany do wstąpienia do Armi Czerwonej. Został uwolniony po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i podpisaniu układu Sikorski-Majski. W dniu zwolnienia mianowano Andersa naczelnym dowódcą Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. 11 sierpnia uzyskał stopień generała dywizji. Anders przystępuje teraz do organizowania polskich jednostek. Warunki ku temu są wysoce niesprzyjające, co związane jest z nieprzychylną polityką sojusznika radzieckiego. Polak musi borykać się z kłopotami organizacyjnymi, żywieniowymi i zaopatrzeniowymi, co zmusza go do podjęcia starać o ewakuację sił polskich z terytorium Związku Radzieckiego. Na początku 1942 roku prowadzi również rozmowy z władzami radzieckimi, poruszając problem zaginięcia polskich oficerów aresztowanych w 1939 roku przez Sowietów. Satysfakcjonujących wyjaśnień nie dostaje, a sprawa rozwiązuje się w kwietniu 1943 roku, gdy niemieckie radio podaje informacje o znalezieniu polskich grobów na terenie Lasku Katyńskiego. Anders, pod presją Józefa Stalina i rządu sowieckiego, decyduje się wiosną 1942 roku na ewakuację swoich wojsk do Iranu. W Iranie Anders zorganizował z polskich żołnierzy przyszły II Korpus Polski. Polacy przenieśli się później do Iraku i Palestyny, gdzie odbyli przeszkolenie. Na początku 1944 roku II Korpus przerzucono do Włoch, by w ramach 8. Armi brytyjskiej walczyły z Niemcami. 21

22 Jego najbardziej spektakularnym sukcesem było zdobycie w maju twierdzy Monte Cassino, broniącej dostępu do centralnej części Półwyspu Apenińskiego. 12 II Korpus we Włoszech. Na pierwszym planie generał Anders. Dowódca 2. Korpusu Polskiego coraz częściej przebywa w Londynie, gdzie mocno angażuje się w wydarzenia polityczne. Staje się zdecydowanym przeciwnikiem polityki lansowanej przez Stanisława Mikołajczyka. Szczególne emocje wzbudza u Andersa fakt przegrywania sprawy Kresów Wschodnich przez polskich dyplomatów. Zmianę na stanowisku premiera przyjmuje z zadowoleniem. Od tej pory jego krytyka przenosi się przede wszystkim na sojuszników zachodnich. W 1945 roku, po koherencji jałtańskiej, dochodzi do dramatycznego spotkania między Andersem a Winstonem Churchillem, premierem brytyjskim. Polak ostro krytykuje ustalenia konferencji i wyraża myśl, iż lepiej by było, gdyby w formowanym Rządzie Tymczasowym znaleźli się sami komuniści, ponieważ wtedy świat dowiedziałby się o ich intencjach. Churchill z kolei atakuje Andersa za jego nieprzejednaną postawę i stwierdza, iż żołnierze 2. Korpusu Polskiego nie są mu już potrzebni. Od 26 lutego do 21 czerwca 1945 roku Anders pełni funkcję Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Polskich Sił Zbrojnych. W 1946 roku zostaje Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Niestety, powojenne władze pozbawiły gen. Andersa

23 obywatelstwa polskiego, co spowodowało, iż zamieszkał on w Londynie. W międzyczasie sprawował jeszcze funkcje wiceprezydenta RP na uchodźstwie i przewodniczącego Skarbu Narodowego. W 1954 roku wszedł w skład Rady Trzech. 16 maja 1954 roku otrzymał awans do stopnia generała broni. Zmarł 12 maja 1970 roku w Londynie. 13 Odznaczenia: - Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari - Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari - Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari - Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski - 4-krotnie Krzyż Walecznych - 4-krotnie Złoty Krzyż Zasługi - Krzyż Niepodległości - Order Orła Białego BIBLIOGRAFIA

24 Justyna Giertuga Generał Michał Karaszewicz-Tokarzewski( ) Pseudonimy: Doktor, Stawski, Stolarski, Torwid Generał Michał Karaszewicz- Tokarzewski Źródło: tokarzewski.html Michał Tadeusz Karaszewicz-Tokarzewski herbu Trąby urodził się 5 stycznia 1893 we Lwowie, zmarł 22 maja 1964 w Casablance. Był generałem broni Wojska Polskiego, wolnomularzem, teozofem, duchownym Kościoła liberalno-katolickiego. Urodził się we Lwowie. Był synem Bolesława Tokarzewskiego i Heleny z domu Lerch de Lerchensfeld. Wychowywany był przez matkę i ciotki. Ukończył gimnazjum w Drohobyczu. W 1913 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie, kontynuowane później na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W czasie studiów związał się z ruchem socjalistycznym. Działał w organizacjach niepodległościowych Józefa Piłsudskiego. Był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej- Frakcji Rewolucyjnej. Należał do Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego "Strzelec". Był dowódcą oddziałów ZS w Drohobyczu i Samborze oraz inspektorem Okręgu Krakowskiego ZS, w ramach którego odbył latem 1913 roku elitarny kurs oficerski w Stróży na Podhalu za co otrzymał prawo noszenia odznaki Parasola. Przed I wojną światową jako obywatel Austro-Węgier został wcielony do armii, w której ukończył kurs oficerów rezerwy. W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, dowodząc kolejno V, a następnie II batalionem 5 Pułku Piechoty Legionów, III batalionem 6 Pułku Piechoty 24

25 Legionów, następnie objął dowodzenie 5 Pułkiem Piechoty Legionów. W październiku 1914 roku został ciężko ranny podczas bitwy pod Łaskami-Anielinem. W 1915 roku Piłsudski awansował go do stopnia majora. W czasie kryzysu przysięgowego został na krótko internowany, później (pozostając w konspiracji) działał w strukturach Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), m.in. w Lublinie, a następnie na terenie Ukrainy i Białorusi, gdzie za swoją działalność m.in. w Moskwie był 3-krotnie aresztowany przez władze bolszewickie. Zwolnienia zawdzięczał kontaktom Kazimierza Pużaka, kierującego pracami PPS na terenie Rosji. Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Jerozolima 1943 Źródło: Podczas kampanii wrześniowej od 11 września dowodził grupą operacyjną (15 i 27 DP) w składzie Armii "Pomorze" i wraz z nią uczestniczył w bitwie nad Bzurą. Po kapitulacji Warszawy, 27 września 1939 generał stanął na czele organizacji wojskowej Służby Zwycięstwu Polski, która była pierwszą organizacją konspiracyjną w okupowanej Polsce. Po utworzeniu Związku Walki Zbrojnej został komendantem Obszaru nr 3 Lwów. W marcu 1940 został aresztowany przez funkcjonariuszy NKWD podczas próby przekroczenia granicy niemiecko-radzieckiej. Trafił do łagru pod Workutą a potem na Łubiankę. Po tym, jak został zwolniony w sierpniu 1941, podjął służbę w Armii Polskiej w ZSRR jako dowódca 6 Dywizji Piechoty "Lwów". Był następnie zastępcą generała Władysława Andersa. Po ewakuacji z ZSRR pełnił funkcję zastępcy dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie. 25

26 W 1946 został dowódcą 2 Korpusu Polskiego, a następnie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Pracował zawodowo jako robotnik w fabryce sprzętu radiowego. Od 1954 był Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i ministrem obrony narodowej w rządzie Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. W okresie międzywojennym jeden z najwyżej postawionych polskich teozofów. Był jedną z trzech osób mających prawo do noszenia srebrnej swastyki. Brał udział w seansach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Teozoficzne w Mężeninie. Od 1925 był wiernym Liberalnego Kościoła Katolickiego. 14 listopada 1926 wstąpił w stan duchowny. Święceń kapłańskich udzielił mu w Warszawie biskup James Ingall Wegdwood. Generał Karaszewicz-Tokarzewski był także jednym z najaktywniejszych polskich wolnomularzy. Należał do Wielkiej Loży Narodowej Polski i Zakonu Le Droit Humain. Był współzałożycielem i członkiem lóż: Tomasz Zan, Orzeł Biały, Święty Graal i Św. Michał Archanioł. W 1937 uzyskał najwyższy w masonerii 33. stopień wtajemniczenia. Ordery i odznaczenia: Order Orła Białego (pośmiertnie 23 maja 1964, przez prezydenta RP na Uchodźstwie Augusta Zaleskiego) Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Walecznych (czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie) 14 BIBLIOGRAFIA pl.wikipedia.org tokarzewski.html 14 pl.wikipedia.org 26

27 Marzena Klimowska Generał Leopold Okulicki ( ) Pseudonimy: Niedźwiadek, Biedronka, Bronka, Jan, Jan Mrówka, Jan Ogór, Kobra, Konrad Ostatni komendant Armii Krajowej swoje życie i marzenia zamknął w słowach, które skierował do żołnierzy w marcu 1945 roku:,,wierzę głęboko, że zwycięży nasza święta sprawa, że spotkamy sięw prawdziwie wolnej i demokratycznej Polsce. Niech żyje wolna, niepodległa, szczęśliwa Polska. Urodził się 12 listopada 1898 roku we wsi Bratucice koło Okulic pod Bochnią jako syn Błażeja, rolnika i Anny Korcyl. Do wybuchu I wojny światowej ukończył pięć klas gimnazjalnych w Bochni. Podczas nauki związał się z ruchem niepodległościowym Józefa Piłsudskiego, a w 1913 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego. Rodzice chcieli, by został księdzem. Jego życie potoczyło się w zupełnie innym kierunku. W 1914 roku uciekł z domu by przyłączyć się do Legionów Polskich. Osiągnąwszy 16 lat służył jako strzelec pod pseudonimem,,sęp w 3.Pp. II Brygady, a następnie został zwolniony ze względu na zły stan zdrowia. Zapewne w tym niefortunnym początku kariery wojskowej późniejszego generała odegrały niemałą rolę jego młodociany wiek i niski wzrost. W 1915 roku powrócił do służby w II Brygadzie Legionów. Trzy lata później brał udział w obronie Lwowa, zajętego wówczas przez Ukraińców, w stopniu podchorążego, dowodząc plutonem 5.Kompanii. Na przełomie 27

28 roku studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Zawarł też wówczas związek małżeński z Władysławą Jabłońską a dwa lata później doczekał się syna Zbigniewa. Od 1925 do 1939 był oficerem sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu nr III w Grodnie. W 1931 roku wykładał taktyki w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Od 1934 roku szef sztabu 13. Dywizji Piechoty w Równem, aż do 1935, gdzie został przeniesiony do Sztabu Generalnego w Warszawie wraz z awansem 19 maja 1936 roku na podpułkownika dypl września 1939 roku wówczas jeszcze jako podpułkownik przyjął pierwsze meldunki o rozpoczęciu wojny, napływające do Sztabu Głównego. Służył w sztabie, ale pragnął walczyć bezpośrednio na froncie. Powierzono mu trzy bataliony, dzięki czemu mógł się wykazać jako odważny żołnierz i dobry dowódca. Pod koniec kampanii wrześniowej zgłosił się do organizowanej właśnie konspiracyjnej Służby Zwycięstwu Polski. Początkowo został skierowany do Łodzi, gdzie mianowano go dowódcą wojewódzkim. W 1940 roku powierzono mu stanowisko komendanta okręgu łódzkiego Związku Walki Zbrojnej, w który przekształciła się SZP. L. Okulicki (pierwszy z lewej) wśród żołnierzy 4 p.p. Legionów w okresie walk w rejonie Lwowa (1918 r.) W nocy z 21 na 22 stycznia 1941 roku został zatrzymany przez władze radzieckie, wywieziony do Moskwy i osadzony na Łubiance, a potem w więzieniu Lefortowo. Zwolniony 15 Encyklopedia Sławnych Polaków 28

29 po układzie Sikorski-Majski 16, wstąpił do armii organizowanej przez generała Władysława Andersa w ZSRR. W Buzułuku był początkowo szefem sztabu Armii Polskiej. Wraz z wojskiem przeszedł na Bliski Wschód, tam też został dowódcą 7. Dywizji Piechoty. Myślą był jednak cały czas w okupowanym kraju, do którego chciał wrócić. I tak też się stało. We wrześniu 1943 roku został przeniesiony do Londynu, a stamtąd w 1944 zrzucony do Polski. Początkowo nie brał udziału w powstaniu warszawskim, był bowiem wyznaczony na następcę dowódcy Armii Krajowej, generała Tadeusza Komorowskiego (pseudonim Bór ). 17 Przekazanie dowództwa 7. Dywizji Piechoty płk. L. Okulickiemu Po upadku powstania opuścił Stolicę, przeniósł się do Pruszkowa, a potem do Częstochowy. Aż do aresztowania, dnia 27 marca 1945 roku, prowadził działalność konspiracyjną. Po aresztowaniu został przewieziony do Moskwy. Szesnastu przedstawicielom Polski Podziemnej wytoczono (w tym Okulickiemu) proces 18, w którym sędziami byli członkowie kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie. Podstawą zatrzymania stało się porozumienie zawarte pomiędzy rządem radzieckim, a dążącymi do objęcia władzy polskimi komunistami. Zgodnie z jego ustaleniami w strefie działań wojskowych na terytorium Polski najwyższa władza dotycząca spraw wojennych spoczęła w rękach naczelnego wodza radzieckich sił zbrojnych. Stalin chciał zaprezentować światu negatywny obraz polskiego podziemia. Zapadły wyroki skazujące. Generała prawdopodobnie uduszono, zgodnie z ówczesną praktyką NKWD. Śmierć spotkała go w miejscu, z którego udało mu się wydostać w 1941 roku

30 Gen. L. Okulicki przed Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR Za zasługi wielokrotnie go odznaczano, m.in. Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari za kampanię wrześniową, Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami oraz pośmiertnie Krzyżem Armii Krajowej. Na podstawie biografii Okulickiego powstał film dokumentalny pt.: Życiorys do protokołu rzecz o generale Leopoldzie Okulickim. Ulubionym sportem generała Leopolda Okulickiego była piłka nożna. Nawet podczas okupacji ochrona Komendanta Głównego AK była świadkiem jak z zaciekawieniem potrafił przystanąć i obserwować przez dłuższy czas grających w piłkę żołnierzy Wehrmachtu. BIBLIOGRAFIA Encyklopedia Sławnych Polaków

31 Monika Kosibór Generał Władysław Sikorski ( ) Źródło: bitwawarszawska.pl Władysław Sikorski przyszedł na świat 20 maja 1881 roku w Tuszowie Narodowym pod Mielcem jako trzeci, najmłodszy syn Emilii i Tomasza Sikorskich. Rodzina Sikorskich, zanim na świat przyszedł Władysław, bardzo długo mieszkała w miejscowości Hyżne, gdzie Tomasz był organistą. Po ukończeniu kursu nauczycielskiego znalazł pracę w Tuszowie Narodowym i tam też wraz z całą rodziną się przeprowadził. Trzy lata później, po śmierci Tomasza Emilia postanowiła wrócić wraz z dziećmi do Hyżnego, gdzie zamieszkała na dworze blisko z nią spokrewnionych Jędrzejowiczów, którzy ją wspierali. W niedługim czasie Władysław, dobrze zbudowany, blondwłosy młodzieniec, dawał się poznać rodzinie jako inteligentny, roztropny człowiek, który w niedługim czasie stał się oczkiem w głowie rodziny. W wieku siedemnastu lat udało mu się ukończyć jedynie cztery elementarne klasy, ponieważ matki nie było stać na więcej. W tej sytuacji Jędrzejowiczowie postanowili zapewnić Władysławowi jak najlepsze wykształcenie, więc nie szczędzili pieniędzy na jego naukę. W 1898 roku wyjechał do Rzeszowa, gdzie zamieszkał z dyrektorem seminarium nauczycielskiego Julianem Zubczewskim, w którym rozpoczął naukę. Zubczewski postanowił zabrać Władysława ze sobą do Lwowa, gdzie miał pracować na tym samym stanowisku. W 1902 roku młody Sikorski ukończył Gimnazjum im. Franciszka Józefa I. W tym samym roku rozpoczął studia na wydziale dróg i mostów na Politechnice Lwowskiej, które 31

32 ukończył w 1907 roku. W latach Władysław odbywał obowiązkową służbę wojskową w wojsku austriackim. Był to jego pierwszy kontakt z wojskiem. Uzyskał tam stopień porucznika rezerwy. W 1908 roku założył Związek Walki Czynnej. Rok później zamieszkał w Leżajsku z świeżo poślubioną Heleną Zubczewską. W 1907 roku Władysław Sikorski wykładał członkom Polskiej Partii Socjalistycznej, w tym Józefowi Piłsudskiemu, Waleremu Sławkowi i Kazimierzowi Sosnkowskiemu, na temat taktyki na kursach bojowo-wojskowych kół militarnych PPS u. W 1910 roku powstał Związek Strzelecki, którego był współorganizatorem, a później również prezesem. W tym samym roku powstało również we Lwowie Polskie Stronnictwo Postępowe, w którym sprawował funkcję sekretarza. W 1912 roku był również komisarzem wydziału wojskowego w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Gdy w lipcu 1914 roku wybuchła I Wojna Światowa, Sikorski został powołany do wojska austriackiego, jednak już 9 sierpnia przeszedł do oddziałów Piłsudskiego. Został wówczas przez niego mianowany komisarzem wojskowym na Galicję, a po powstaniu Naczelnego Komitetu Narodowego, 17 sierpnia został szefem Departamentu Wojskowego Sekcji Zachodniej. 30 września 1914 roku został pułkownikiem i dowódcą 4 pułku piechoty Legionów Polskich, jednak decyzją austro-węgierskiej Naczelnej Komendy Armii i Komendy Legionów pozostał na swoim poprzednim stanowisku. Sikorski został również pierwszym komendantem szkoły podchorążych Legionów Polskich w Krakowie, które zaczął organizować w październiku 1914 roku. Legiony Polskie w dużej mierze udało się zorganizować właśnie dzięki Sikorskiemu i Piłsudskiemu, którzy początkowo współpracowali ze sobą. Ich drogi zaczęły się rozchodzić, gdy w połowie 1915 roku Królestwo Polskie zostało zajęte przez państwa centralne. Sikorski obstawał wówczas przy dalszej rozbudowie Legionów, podczas gdy Piłsudski uważał, że ta decyzja powinna zostać podjęta na podstawie stanowiska Niemiec i Austrii w sprawie polskiej. 19 lipca 1916 roku Sikorski uzyskał stopień podporucznika. Brał udział w rozmowach austriacko-niemieckich po ogłoszeniu Aktu 5 listopada w sprawie utworzenia Polskiej Siły Zbrojnej. Później pełnił jeszcze funkcje szefa Krajowego Inspektoriatu Zaciągu oraz pełnił obowiązki komendanta obozu ćwiczeń PSZ w Zambrowie. Po kryzysie przysięgowym był dowódcą Ośrodka Uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego w Bolechowie. 26 lutego 1918 roku został internowany przez władze austriackie do obozu jenieckiego w Dulfalvie na Węgrzech w wyniku wydania rozkazu aprobującego akcję II Brygady pod Rarańczą. Po uwolnieniu w kwietniu 1918 roku udał się do Lwowa, aby organizować tam jednostki Wojska Polskiego. Tym samym rozpoczął tam swoją wojskową karierę jako pułkownik. 32

33 27 października 1918 roku Rada Regencyjna mianowała go szefem sztabu gen. Stanisława Puchalskiego. Brał czynny udział w walkach o granice wschodnie, w szczególności z Ukraińcami i Bolszewikami. 1 sierpnia 1919 oku został dowódcą 9 Dywizji Piechoty i Grupy Poleskiej, a w maju 1920 roku otrzyma stopień generała brygady. Był jednym z pierwszych generałów wolnej Rzeczpospolitej. Będąc dowódcą 5. Armii brał udział m.in. w cudzie nad Wisłą. 28 lutego 1921 roku został mianowany generałem dywizji. Od 1 kwietnia 1921 do 16 grudnia 1922 roku pełnił stanowisko szefa Sztabu Generalnego. Podpisanie układu Sikorski-Majski 1941 Źródło: pl.wikipedia.org Po zamachu na prezydenta Gabriela Narutowicza 16 grudnia 1922 roku, objął stanowisko premiera i ministra spraw wewnętrznych, które pełnił do 26 maja 1923 roku. Później był Generalnym Inspektorem Piechoty, a w rządzie Władysława Grabskiego ministrem spraw wojskowych. Jako polityk był ostro i solidarnie atakowany przez różne ugrupowania. Posądzano go o żydolubstwo i lewicowość. Te oskarżenia zniechęciły Sikorskiego, w efekcie czego odmówił współpracy, którą złożył mu marszałek Piłsudski. Przesądziło to o jego losie po przewrocie majowym, kiedy to został odsunięty od polityki, zawieszony w funkcjach wojskowych i bezterminowo urlopowany. W tym czasie zajął się pracą naukową, wydał książkę pt.: Przyszła wojna oraz Polska i Francja w przeszłości i dobie współczesnej. W latach przebywał za granicą m.in. we Francji i Szwajcarii, gdzie związał się z ugrupowaniami opozycyjnymi do rządu piłsudczyków. Był jednym z inicjatorów Frontu Morges. Wiedza i zdolności Sikorskiego nie zostały wykorzystane we wrześniu 1939 roku. Dopiero dzięki poparciu Francji został premierem rządu, ministrem spraw wojskowych i wodzem naczelnym. Wówczas głównym celem Władysława Sikorskiego była rozbudowa 33

34 polskiej armii. W tym właśnie okresie rozpoczęła się wielka, międzynarodowa kariera Polaka. W listopadzie 1939 roku Sikorski wraz z ówczesnym ministrem spraw zagranicznych Zaleskim udał się do Wielkiej Brytanii. Celem wizyty było pokazanie, że Polska nadal istnieje i, że trzeba się z nią liczyć. Oprócz tego chciano wesprzeć Brytyjczyków i przekonać ich aby nie kapitulowali, tylko walczyli do końca. Obecność Polski u boku Anglii miała duże znaczenie psychologiczne i propagandowe. Przy okazji wizyty na Wyspach Brytyjskich nawiązano rozmowy z prezydentem Czech Eduardem Beneszem. Czesi byli bowiem w sytuacji podobnej do polskiej. Cały czas również prowadzono rozmowy z Francuzami na temat utworzenia Polskich Sił Zbrojnych we Francji. Udało się to zrealizować dopiero w 1940 roku. Sikorski był pochłonięty sprawami wojskowymi, ale mimo wszystko z dużym zaangażowaniem zajmował się polityką. Władysław Sikorski cały czas starał się umocnić pozycję Polski na arenie międzynarodowej oraz walczyć z nazizmem w całej Europie. 18 czerwca 1940 roku Winston Churchill zaprosił Polaków do Wielkiej Brytanii, aby podjąć kroki w kwestii walki w obronie Francji. Sikorski wydał wtedy rozkaz do walczących Polaków, aby nie słuchali Francuzów nawołujących do kapitulacji. Dwa dni później polski premier udał się do Libourne, aby sprawdzić czy wszystko idzie zgodnie z planem. Nazajutrz wrócił do Londynu. Źródło: info-horyzont.pl W połowie lipca 1940 roku zwolennicy Raczkiewicza przeprowadzili nieudany zamach stanu na Sikorskiego. 5 sierpnia podpisano umowę, na mocy której w Wielkiej Brytanii miało powstać Wojsko Polskie. 24 grudnia 1940 roku awansowano Władysława 34

35 Sikorskiego na stopień generała broni. W marcu 1941 roku udał się przez Atlantyk do Stanów Zjednoczonych. Spotkał się tam również z prezydentem Kanady i podpisał umowę o powstaniu tam Polskich Sił Zbrojnych. Prezydentowi Stanów Zjednoczonych Rooseveltowi Sikorski zaimponował śmiałymi planami zjednoczenia Polski i Czechosłowacji. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej Sikorski wysunął propozycję normalizacji stosunków Polski z ZSRR, w wyniku których podpisał w Wielkiej Brytanii układ polsko-sowiecki. Nastąpił wówczas rozłam w rządzie polskim. Sikorski mianował dowódcą Polskich Sił Zbrojnych gen. Andersa. Jesienią 1941 roku Władysław Sikorski wyruszył w podróż na wschód. Był w Tobruku, gdzie spotkał się z żołnierzami Brygady Karpackiej, później był w Iranie. 30 listopada był w Kujbyszewie skąd poleciał do Moskwy, aby spotkać się z Józefem Stalinem. Skutkiem tej wizyty było uwolnienie 25 tys. Polskich żołnierzy. Po powrocie udał się do Wielkiej Brytanii. 14 lutego 1942 roku wydał rozkaz o przeistoczeniu Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Początkiem 1942 roku po raz drugi udał się do USA, gdzie miała miejsce próba zamachu. Rosła bowiem liczba przeciwników generała. Gdy doszło do ujawnienia zbrodni katyńskiej umowa polskoradziecka została zerwana. 25 maja 1943 roku Władysław Sikorski jeszcze raz udał się na Bliski Wschód. Przez jakiś czas był w Iraku. 3 lipca postanowił jeden dzień odpocząć na Gibraltarze, przed wylotem do Wielkiej Brytanii. W nocy 4 lipca wystartował na pokładzie Liberatora. W chwilę po starcie samolot zaczął spadać do morza. Wszyscy uczestnicy lotu: Władysław Sikorski, jego córka Zofia Leśniewska oraz inni oficerowie zginęli. Katastrofa ta do dziś jest niewyjaśnioną zagadką. 17 września 1993 roku prochy generała spoczęły w krypcie świętego Leonarda na Wawelu. BIBLIOGRAFIA: Encyklopedia Sławnych Polaków, red. Agnieszka Grygiel, Warszawa

36 Daria Kunas Generał Stefan Rowecki ( ) Pseudonim: Grot Źródło: pl.wikipedi.org Stefan Paweł Rowecki urodził się 25 grudnia 1895 w Piotrkowie Trybunalskim, zmarł 1-2 sierpnia 1944 w Sachsenhausen. Był synem Stefana Augusta Leona i Zofii z Chrzanowskich. Edukację rozpoczął w 1906 w gimnazjum polskim w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie zaprzyjaźnił się m. in. z Tadeuszem Puszczyńskim. W 1911 był współorganizatorem, a następnie stał na czele pierwszego tajnego zastępu skautowego w Piotrkowie Trybunalskim. Od jesieni 1912 rozpoczął studia techniczne w Warszawie, w Szkole Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda. W 1913 wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie. Wówczas, oraz w późniejszym okresie w Legionach Polskich, używał pseudonimu Stefan Radecki. W styczniu 1914, po ukończeniu kursu podoficerskiego w Rabce, wrócił do Warszawy gdzie dowodził IV plutonem kompanii warszawskich Polskich Drużyn Strzeleckich. W lipcu

37 wyjechał potajemnie na kurs oficerski w Nowym Sączu (wówczas w zaborze austriackim), a pod koniec 1914 wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. 19 Stefan Rowecki w 1915 roku (Źródło: W czasie I wojny światowej w Legionach Polskich, oficer i dowódca plutonu w 1, następnie 5 pułku piechoty I Brygady. Po kryzysie przysięgowym internowany w Beniaminowie w Polskiej Sile Zbrojnej, był m.in. instruktorem w Oficerskiej Szkole Piechoty w Ostrowii Mazowieckiej, następnie w Wojsku Polskim. W latach walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, m.in. jako szef Oddziału II Frontu Południowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniowej generała E. Rydza-Śmigłego. W okresie międzywojennym na różnych stanowiskach w armii: oficer Biura Ścisłej Rady Wojennej i szef wydziału naukowo-wydawniczego Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego dowódca 55 pułku piechoty w Lesznie, dowódca brygady Korpusu Ochrony Pogranicza Podole w Czortkowie, dowódca piechoty dywizyjnej w 2 dywizji piechoty Legionów w Kielcach. W czerwcu 1939 otrzymał polecenie zorganizowania Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, którą dowodził we wrześniu Ostatni bój na czele brygady stoczył w dniach września pod Tomaszowem Lubelskim. Od początku okupacji był zaangażowany w pracy konspiracyjnej. W październiku 1939 został mianowany przez

38 Naczelnego Wodza zastępcą komendanta głównego i szefem sztabu Służby Zwycięstwu Polski, a od stycznia 1940 komendantem Obszaru Warszawskiego ZWZ, praktycznie całego obszaru okupacji niemieckiej, a od czerwca 1940 całego ZWZ. Rozbudował struktury późniejszej AK, zapewniając jej równocześnie właściwą formę organizacyjną i system dowodzenia. 20 Stefan Rowecki w 1926 roku (Źródło ) Stefan Grot-Rowecki znajdował się na szczycie listy 165 osób, poszukiwanych przez gestapo. W ręce Niemów wydali go agenci zaczepieni w strukturach AK Blanka Kaczorowska, Ludwika Kalksteina, Eugeniusz Świerczewski. 30 czerwca 1943 generał został aresztowany. Nie chciał współpracować z Niemcami, dlatego też został odesłany do obozu koncentracyjnego w Sachasenhausen. Niemcy namawiali go na prowadzenie wspólnej walki przeciw ZSRR, ale Rowecki odmówił. Himmler twierdził, że nawet Hitler nazwał Grota wielkim człowiekiem. Zachód nic nie zrobił w jego obronie Prawdopodobnie został zamordowany z 1 na 2 sierpnia 1944 (po wybuchu Powstania Warszawskiego) na rozkaz Heinricha Himmlera Najnowsza Encyklopedia Powszechna, Warszawa 2010.

39 W latach stalinizmu w Polsce ( ) oficjalna ocena działalności Roweckiego była skrajnie i jednostronnie negatywna. Ówczesna historiografia twierdziła, iż dowództwo Armii Krajowej współpracowało z Niemcami. Rowecki również był prezentowany w tym kontekście. Dopiero w następnych latach, kiedy rozpoczął się etap rehabilitacji bezpodstawnie skazanych żołnierzy AK, podjęto próby obiektywnych ocen jego dokonań pierwszy życiorys Roweckiego opublikowano dopiero w Encyklopedii Współczesnej z W późniejszym okresie publikowano również wspomnienia ludzi, z którymi współpracował Został odznaczony orderem Virtuti Militari, Krzyżem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta, krzyżem Walecznych i Krzyżem AK. BIBLIOGRAFIA: Najnowsza Encyklopedia Powszechna, Warszawa 2010 pl.wikipedia.org 39

40 Iwona Małysa Generał Emil Fieldorf ( ) Pseudonim: Nil Źródło: August Emil Fieldorf urodził się 20 marca 1895 roku w Krakowie. Jego dziadek Andrzej Fieldorf był maszynistą, tak jak ojciec, również Andrzej Fieldorf. Młody Fieldorf przerwał tradycję rodziny. Jego matka nazywała się Agnieszka Fieldorf, z domu Szwanda. Znajomi i rodzina nazywali go,,emil i tak sam przedstawiał się. August był inteligentnym, lecz niekoniecznie pilnym uczniem. Na jego postawę patriotyczną duży wpływ miał profesor Odon Feliks Bujwid, który wręczał Emilowi literaturę historyczną oraz namówił go do wstąpienia do Organizacji Ćwiczebnej Uczniów Szkół Średnich. Ukończył siedem klas w III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie, do którego został przeniesiony przez konflikty z pedagogami w V Gimnazjum. Swoją edukację kontynuował w seminarium nauczycielskim. Ukończył kurs podoficerski w krakowskim Związku Strzeleckim, do którego wstąpił w 1910 roku. 6 sierpnia 1914 roku zgłosił się na ochotnika do I Brygady Legionów formowanych przez Józefa Piłsudzkiego. Stosunkowo szybko stał się podoficerem w IV i III batalionie, a w 1916 roku ukończył kurs oficerski. W grudniu tegoż roku mianowano go dowódcą 40

41 plutonu z 5. Pułku piechoty. Fieldorf urodził się w Galicji, więc wcielono go do austriackiej c. k. armii. Właśnie w jej szeregach walczył na włoskim odcinku,,zara Nord w Tyrolu Południowym. Po tych wydarzeniach przeżył kryzys przysięgowy, po którym wrócił do Krakowa. Pod pretekstem choroby nie wrócił na front. Po powrocie do Polski, wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i już w listopadzie 1918 roku służył w Wojsku Polskim, gdzie był dowódcą plutonu i kompanii. Źródło: Podczas urlopu z armii austriackiej, 18 października 1919 roku, zawarł związek małżeński z Janiną Kobylińską. Podczas wojny polsko-bolszewickiej był dowódcą kompanii. W 1923 zakończył swoją edukację stając się absolwentem Szkoły Podchorążych w Warszawie. W tym samym roku został dowódcą 5. kompanii, a w sierpniu 1924 II oficerem sztabu 1. Dywizji Piechoty Legionów. W październiku powtórnie został dowódcą kompanii w 1. pułku piechoty, a w czerwcu 1925 mianowano go dowódcą II batalionu również w 1. pułku piechoty. Potem był dowódcą 1. kompanii, od sierpnia 1926 dowódcą I batalionu. W listopadzie 1926 został oficerem Przysposobienia Wojskowego w 1. pułku piechoty. W 1928 awansowano go do stopnia majora oraz objął dowodzenie nad Przysposobieniem Wojskowym w 1. Dywizji Piechoty. Następnie kolejno był: zastępcą kierownika Instruktoratu WF przy ambasadzie RP w Paryżu (kwiecień 1931), zastępcą dowódcy 1. pułku piechoty (marzec 1932), dowódcą 41

42 batalionu granicznego,,troki (1935), podpułkownikiem (1936), zastępcą dowódcy pułku KOP,, Wilno (1937), dowódcą 51. pułku piechoty strzelców kresowych (styczeń 1938). W czasie kampanii wrześniowej był dowódcą 51. pułku piechoty strzelców kresowych. Jednostka Fieldorfa znajdowała się w składzie 12. Tarnopolskiej Dywizji Piechoty, która podczas walk niedaleko Iłży została rozbita. Po tym wydarzeniu próbował dostać się do Lwowa, lecz okazało się to niemożliwe. Fieldorf postanowił przedostać się na Zachód, ale w październiku 1939 roku został zatrzymany na granicy słowackiej i internowany (zamknięty w specjalnym obozie z powodu przekroczenia granicy państwa neutralnego). Udało mu się zbiec i dostać do Węgrzech, stamtąd przybył do Francji. Podczas pobytu na terenie Francji, 3 maja 1940 roku awansowano go do stopnia pułkownika. 20 czerwca 1940 roku Francja skapitulowała, co równało się z przeniesieniem Fieldorfa do Wielkiej Brytanii. 17 lipca 1940 roku wyruszył z Londynu przez Kapsztat, Kair, Stambuł, Belgrad i Budapeszt do Krakowa. 6 września pojawił się w Warszawie. Dzięki fałszywym dokumentom przybrał nazwisko Emil Wielowiejski oraz pseudonim,,maj. Po powrocie do okupowanego kraju był kolejno: inspektorem Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, komendantem Obszaru II Białystok Armii Krajowej (marzec 1942 pełnił tę funkcję przez miesiąc), dowódcą Kedywu KG AK, dowódcą Kierownictwa Dywersji (tę funkcję pełnił około dwóch lat). Jako dowódca Kierownictwa Dywersji kierował walką bieżącą Polskiego Podziemia, rozbudował Grupy Szturmowe Szarych Szeregów, Związek Odwetu (Wachlarza). W lutym 1944 roku odwołano go z tego stanowiska i mianowano jako dowódcę formowanej organizacji,,niepodległość, w skrócie,,nie, która miała zajmować się działalnością antysowiecką. 28 września 1944 roku mianowano go generałem brygady, a miesiąc później zastępcą dowódcy Armii Krajowej, czyli Leopolda Okulickiego. Po rozwiązaniu Armii Krajowej powrócił do organizacji,,nie, jako zastępca komendanta. 7 marca 1945 roku Emil Wielowiejski, a raczej Emil Fieldorf, zostaje aresztowany i nierozpoznany przez NKWD w Milanówku. Z tegoż powodu zostaje zesłany do obozu pracy na Uralu. Po powrocie do Polski (październik 1947), pod fałszywym nazwiskiem zamieszkuje w Warszawie, a następnie w Łodzi. Wierząc w Polskę, nie zgadza się na propozycje znajomych, czyli wyjechanie do Londynu. Śmiał się, że,,po pobycie w Rosji każde polskie więzienie będzie dla niego sanatorium (Maria Fieldorf). A w lutym 1948 roku zgłosił się do RKU podając prawdziwe dane osobowe. 42

43 Rok 1950 zdjęcie w więzieniu (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego) Dwa lata później został ponownie aresztowany z nakazu prokurator Heleny Wolińskiej. Fieldorf odmówił współpracy z UB. Zarzucono mu, że:,,jako szef Kedywu KG AK wydawał rozkazy oraz instrukcje podległym sobie oddziałom Kedywu rozpracowywania oraz likwidowania oddziałów partyzantki radzieckiej oraz lewicowych podziemnych organizacji niepodległościowych. Potwierdziły to zeznania byłych oficerów AK, którzy przed procesem zostali do tego zmuszeni. 16 kwietnia 1952 sąd skazał Augusta Emila Fieldorfa na karę śmierci. Sąd Najwyższy, podtrzymując decyzję Sądu Wojewódzkiego dla miasta stołecznego Warszawy, nie skorzystał z prawa łaski. 24 lutego 1953 roku Emil Fieldorf o godzinie 15 w więzieniu na Rakowickiej został powieszony. Osierocił 2 córki: Krystynę i Marię. Dotąd nie wiadomo, gdzie znajduje się miejsce jego pochówku. 7 marca 1989 roku generał,,nil został zrehabilitowany. Odznaczenia Emila Fieldorfa: - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1937) -Krzyż Niepodległości (1932) -Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari -Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (1923) -Krzyż Walecznych czterokrotnie -Krzyż za Wilno (1920) -Order Orła Białego (2006) -Złoty Krzyż Zasługi (1929) 1 BIBLIOGRAFIA:

44 Paulina Międzybrodzka Pułkownik Jan Rzepecki ( ) Pseudonimy: Białynia, Ożóg, Burmistrz, Górski, Krawczyk, Ślusarczyk, Prezes, Rejent Pułkownik Jan Rzepecki około roku 1945 źródło: Jan Rzepecki urodził się 29 września 1899 roku w Warszawie. Jego rodzicami byli Kazimierz i Iza Moszczeńska-Rzepecka. W 1914 roku zaczął służyć w Legionach Polskich, w szeregach 1. Pułku Piechoty. W czerwcu 1918 roku otrzymał pierwszy stopień oficerski. Od listopada 1918 roku służył w odnowionym Wojsku Polskim, pełniąc funkcję dowódcy plutonu w szkole podchorążych października 1924 roku uzyskał przydział do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Warszawie. Tam sprawował dowództwo nad batalionem podchorążych, a oprócz tego wykładał strategię i taktykę wojskową. W czasie przewrotu majowego walczył na czele tego batalionu opowiadając się za stroną władz konstytucyjnych. Po zamachu przeniesiono go poza granice Warszawy i tam został dowódcą batalionu rok upłynął mu w czasie służby w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie. W latach ponownie wykładał taktykę w Wyższej Szkole

45 Wojennej. Kampanię wrześniową spędził w Sztabie Armii Kraków jako szef Oddziału III Operacyjnego. Pułkownika opisał Piotr Lipiński w książce pt.: Raport Rzepeckiego. Teki personalne przedstawiały Rzepeckiego w dwóch światłach: po pierwsze jako bardzo zdolnego i ambitnego człowieka, po drugie jako osobę spisaną na straty. Pisząc swoje reportaże Lipiński próbował dotrzeć do jego rodziny, jednak zakończyło to się niepowodzeniem. Wszyscy jego znajomi zmarli, tak jak jego dwie żony obie Ireny, a dzieci się nigdy nie doczekał. Autor doszukiwał się prawdy o nim jedynie dzięki wszelkiego rodzaju pismom maszynopisom, zeznaniom, a także własnymi zapisanymi wspomnieniami Rzepeckiego. Jan Nowak Jeziorański w Kurierze z Warszawy pisał: Rzepecki sprawił na mnie wrażenie raczej niepozorne. Średniego wzrostu. Łysawy brunet o matowym, jakby lekko zachrypniętym głosie - nie wyglądał na zawodowego oficera 23. W czasie II wojny światowej Rzepecki współpracował z Armią Krajową, jako dowódca Biura Informacji i Propagandy. Była to jedna z najciekawszych gałęzi konspiracji. Po wojnie stworzył antykomunistyczną organizację: Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. Jednak gdy został aresztowany ujawnił podziemie. Zastanawiano się wówczas: Czy można więc mówić o ujawnieniu, czy trzeba mówić o zdradzie? W pierwszym procesie po wojnie Rzepecki został skazany na 12 lat więzienia, jednak po dwóch dniach ułaskawiono go. 10 września 1939 roku Rzepeckiego przeniesiono z Komendy Okręgu do Biura Informacji i Propagandy. Jeżeli sądzić po wynikach, to prasa BIP-owska była dobra ocenia Władysław Bartoszewski Posłuch wobec tego, co mówiła AK, jej czasopisma, ulotki, był ogromny. Nie przypominam sobie, aby jakakolwiek formacja polityczna w Polsce, od może rządu tajnego w 1863, i to na początku, cieszyła się takim zaufaniem, jak AK. A to było możliwe dzięki BIP, który szkolił filmowców, aktorów, zamawiał wiersze, artykuły. To wszystko podlegało Rzepeckiemu 24. W lecie 1940 roku Rzepeckiego przyjęto do konspiracyjnego PPS. Tam miał utrzymywać stałe kontakty z Kazimierzem Pużakiem i Zygmuntem Zarembą. Rok później miały odbywać się na zlecenie Roweckiego. W lipcu 1943 roku zginął gen. Sikorski, a kilka dni przed jego śmiercią Niemcy aresztowali gen. Roweckiego komendanta głównego AK, którego zastępcą został gen. Tadeusz Komorowski. Z czasem Rzepecki uzyskiwał

46 przekonanie, że gen. Komorowski staje się nieufny wobec BIP, który zaczął być śledzony przez kontrwywiad rok jest uważany za tragiczny dla konspiracji polskiej. Dokonano wtedy licznych morderstw na osobach związanych z BIP. Jednak ciężko było cokolwiek ustalić w tej sprawie, gdyż wydarzenia te rozegrały się na kilkadziesiąt dni przed rozpoczęciem Powstania Warszawskiego. W czasie Powstania Warszawskiego Rzepecki pełnił służbę w Śródmieściu przy sztabie gen. Antoniego Chruściela "Montera", komendanta Okręgu Warszawa-Miasto. Po powstaniu Rzepecki został wywieziony do obozów: Lamsdorf i Woldenberg. Po jakimś czasie w sprzyjających warunkach udało mu się zbiec. W tym samym czasie w obozie Zeithain zmarła żona Rzepeckiego Irena, która chorowała na gruźlicę. W styczniu 1945 roku rozwiązano AK. W listopadzie tego samego roku w Łodzi aresztowano pułkownika Rzepeckiego. W 1947 skazano go na 8 lat więzienia, a w lutym tegoż roku zwolniono go z mocy amnestii. W 1949 roku ponownie go aresztowano i w więzieniu spędził 5 lat. Gdy miał 56 lat został przekwalifikowany z żołnierza na historyka. Rozpoczął pracę w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk PAN. Przez rok ( ) był członkiem ZBoWiD. W 1964 r. Rzepecki zrobił doktorat. Tytuł dostał na podstawie opublikowanej książki Sprawa Legionu Wschodniego 1914 r. Wśród historyków praca uchodzi za bardzo solidną monografię. Rzepecki miał wówczas 65 lat 25. Zmarł 28 kwietnia 1983 roku, w wieku 84 lat, w Warszawie. Tam też został pochowany. BIBLIOGRAFIA

47 Martyna Nieckula Podpułkownik Łukasz Ciepliński ( ) Pseudonim: Pług, Ostrowski, Ludwik, Apk, Grzmot, Bogdan Źródło: Łukasz Ciepliński urodził się w Kwilczu w 1913 roku. W 1929 r. wstąpił do Korpusu Kadetów w Rawiczu. Po ukończeniu szkoły i zdaniu matury w 1934 r. kontynuował kształcenie wojskowe w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowii Mazowieckiej- Komorowie. W listopadzie 1936 r. rozpoczął służbę w 62. p. p. w Bydgoszczy. Z czasem powierzono mu w pułku dowodzenie kompanią przeciwpancerną. Podczas napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę we wrześniu 1939 r. odznaczył się w czasie bitwy nad Bzurą pod Witkowicami. Po przebiciu się do Warszawy walczył w jej obronie, a po kapitulacji uniknął niewoli. Podjął następnie próbę przejścia przez Węgry do Francji, gdzie odradzała się polska armia. 26 W 1940 roku Ciepliński związał się z konspiracją w Rzeszowie. Pełnił funkcję komendanta Obwodu ZWZ Rzeszów, a następnie od kwietnia 1941 r. był komendantem Inspektoratu Rejonowego ZWZ AK Rzeszów. Po przekazaniu 1 marca 1945 r. inspektoratu

48 (w likwidacji) swojemu zastępcy Adamowi Lazarowiczowi, Ciepliński pełnił istotne funkcje w Delegaturze Sił Zbrojnych, a następnie w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. Przez jakiś czas przebywał w Krakowie, po czym przeniósł się do Zabrza, gdzie zamieszkał wraz żoną Jadwigą. W 1947 r. Cieplińskim urodził się syn Andrzej. Po aresztowaniach kolejnych trzech Zarządów Głównych WiN-u, Ciepliński stanął w styczniu 1947 r. na czele czwartego, ostatniego ZG WiN (piąty zarząd był prowokacją aparatu bezpieczeństwa). Jego najbliższymi współpracownikami byli zaufani i sprawdzeni podkomendni z konspiracji akowskiej z Rzeszowszczyzny. Efektywność pracy Cieplińskiego na różnych szczeblach kolejnych konspiracyjnych organizacji niepodległościowych była możliwa dzięki takim zaletom jego charakteru, jak stanowczość, punktualność i systematyczność. Był człowiekiem bardzo wymagającym w stosunku do siebie i podwładnych. W obliczu beznadziejnej sytuacji kraju, okupowanego najpierw przez hitlerowskie Niemcy, później zaś przez Sowietów, gdy inni upadali na duchu

49 Łukasz Ciepliński w 1939 roku Podpułkownik Łukasz Ciepliński Pług został aresztowany 28 listopada 1947 roku. Jego syn nie miał nawet roku, a Pług już nigdy miał go nie zobaczyć. Natychmiast został przewieziony do Warszawy i osadzony w mokotowskim więzieniu, gdzie ubecy próbowali przekonać go dobrej woli i dżentelmeńskim układzie, w ramach którego za obietnicę rezygnacji z represji wobec działaczy WiN, ujawnił część informacji związanych z działalnością Zrzeszenia. Szybko zorientował się, że nie ma żadnej dżentelmeńskiej umowy, ani tajnej amnestii dla jego podkomendnych. Wycofał się ze współpracy i odmówił dalszych zeznań. Wtedy też zaczęło się trzyletnie, niezwykle okrutne śledztwo, prowadzone bezpośrednio pod nadzorem NKWD. Przez trzy lata Pług był straszliwie torturowany. Wielokrotnie na przesłuchanie wnoszono go na kocu, gdyż miał połamane ręce i nogi, a z przesłuchań wynoszono go nieprzytomnego. Na skutek pobicia ogłuchł na jedno ucho. O śledztwie tak mówił w czasie rozprawy: W czasie śledztwa leżałem skatowany w kałuży własnej krwi. Mój stan psychiczny był w tych warunkach taki, że nie mogłem sobie zdawać sprawy z tego, co pisał oficer śledczy. W podobny sposób traktowano jego współpracowników; jego zastępcy mjr. Adamowi Lazarowiczowi ubecy wybili zęby, kpt. Franciszek Błażej miał ciągle ropiejące rany na nogach, a kpt. Józef Rzepkę nieustanne bicie doprowadziło do obłędu. W końcu, 5 października 1950 roku przed warszawskim sądem rejonowym rozpoczął się proces. Na ławie oskarżonych zasiedli: Łukasz Ciepliński, Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Ludwik Kubik, Józef Rzepka, Franciszek Błażej, Józef Batory, Karol Chmiel, Joanna Czarnecka i Zofia Michałowska. Zarzucano im m.in. współpracę hitlerowcami podczas okupacji i działania przeciw władzy. Ich los był przesądzony jeszcze przed 49

50 rozpoczęciem rozprawy. Oskarżonym przerywano wypowiedzi, stosowano przemoc psychiczną. Na nic zdały się wyjaśnienia Cieplińskiego, że zarzuty mają fałszywy charakter, że nie zna treści protokołów przesłuchań, że podpisywał je pod przemocą, że nie pamięta, co mówił, ponieważ często był nieprzytomny. Jak zwykle procesowi towarzyszyła propaganda medialna Trybuna Ludu pisała o podsądnych, jako o zwykłej szajce szpiegów i morderców a wybrane frag menty procesu transmitowano przez radio i szczekaczki uliczne. 14 października 1950 roku sąd wydał wyrok. 28 Łukasz Ciepliński i sześciu jego współpracowników zostało skazanych na karę śmierci. W uzasadnieniu wyroku sędzia płk Warecki napisał m.in Wyrok ten, przeto powinien stanowić przestrogę dla każdego, kto ośmieliłby się podnieść rękę na Władzę Ludową w Polsce i zdobycze mas pracujących. Obrońcy wnieśli apelację, ale Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie 16 grudnia 1950 r. podtrzymał wyroki. Prezydent Bolesław Bierut jak zwykle odmówił skazanym prawa łaski. Kiedy 1 marca 1951 roku pułkownik Łukasz Ciepliński był wyprowadzany na rozstrzelanie szepnął jednemu ze współwięźniów: Jeśli przeżyjesz, odnajdź moją rodzinę i przekaż Andrzejkowi, że ojciec przed śmiercią ukrył w ustach srebrny medalik z Matką Boską Ostrobramską. Postanowił, że gdy padnie strzał, ściśnie zębami medalik tak mocno, by nie wypadł. I gdy kiedyś, już w wolnej i sprawiedliwej Polsce syn szukać będzie szczątków swego ojca, to te z medalikiem wskażą mu właściwy grób. Potwierdza to inna relacja więźniów, którzy wspominają, że na więziennym dziedzińcu w drodze na śmierć idący na czele 7 więźniów Ciepliński w pewnej chwili przyklęknął i wyjął coś z buta, po czym włożył to do ust. Pług został rozstrzelany o godzinie dwudziestej, w piwnicy jednego z budynków gospodarczych więzienia na Mokotowie. Zamordowano go ulubiona metodą NKWD strzałem w tył głowy. BIBLIOGRAFIA

51 Joanna Nocula Rotmistrz Witold Pilecki ( ) Pseudonim: Witold, Druh Rotmistrz Pilecki w wieku ok. 25 lat Źródło: Witold Pilecki urodził się 13 maja 1901 roku, w północnej Rosji (Ołońcu), dokąd szlachecka rodzina Pileckich pieczętująca się herbem Leliwa została przesiedlona przez władze rosyjskie w ramach represji za udział w powstaniu styczniowym. Dziadek Witolda Józef Pilecki został zesłany na Syberię, przebywał tam 7 lat, zanim został wykupiony przez rodzinę. Rotmistrz miał czworo rodzeństwa: Marie, Józefa (zmarł w wieku 5 lat), Wandę i Jerzego. W roku 1990 Pileccy przenieśli się do Wilna, gdzie Witold uczył się w szkole handlowej. Od 1914 należał do zakazanego przez władze rosyjskie harcerstwa, natomiast w 1916 założył własną drużynę. Maturę zdał w 1921 roku. W 1918 roku w momencie wycofywania się Niemców z Wileńszczyzny, Polacy, aby zapobiec przejęciu władzy w Wilnie przez bolszewików, zorganizowali kilka sekcji defensywnych. Witold wstąpił wtedy do oddziałów samoobrony dowodzonych przez gen. Władysława Wejtkę, a w 1919 roku służył w partyzanckim oddziale legendarnego 51

52 zagończyka mjr Jerzego Dąbrowskiego. 29 W walkach odwrotowych z bolszewikami w lipcu 1920 roku dowodził pod Grodnem w sekcji kompanii harcerskiej. Od 5 sierpnia 1920 roku służył znowu w 211. pułku ułanów i z pułkiem tym walczył na przedpolu warszawskim pod Radzyminem. Pilecki walczył w Puszczy Rudnickiej i brał udział w zajmowaniu Wilna. Odwaga, jaką odznaczył się w tej wojnie, przyniosła mu dwa odznaczenia Krzyżem Walecznych 30. Po wojnie, w 1922 roku zaczął studiować na Uniwersytecie Poznańskim, na Wydziale Rolnym. Jednocześnie jednak zapisał się na studia na Uniwersytecie im. Stefana Batorego na Wydziale Sztuk Pięknych. Naukę tę jednak przerwał dość szybko. Zdążył on jednak odznaczyć się pod względem talentu, ponieważ w kościele w Krupie do dziś wiszą dwa jego obrazy. Mniej więcej w tym samym czasie Państwo Pileccy otrzymali, posiadłość nieopodal Lidy Sukurcze (podczas drugiej wojny światowej Sukurcze zostały bardzo zdemolowane i systematycznie niszczone, aż finalnie stały się ruiną, która nie nadawała się do zamieszkania; kilka lat później białoruskie władze zniszczyły pozostałości po tej miejscowości. Obecnie w ogóle ona nie istnieje, nie ma po niej żadnego śladu). Rotmistrz ożenił się z Marią, z którą miał dwójkę dzieci - Andrzeja i Zofię. Rotmistrz Pilecki z żoną i dziećmi. Źródło: 26 sierpnia 1939 został ponownie zmobilizowany. Podczas kampanii wrześniowej był dowódcą plutonu w szwadronie kawalerii dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty Armii Prusy. Resztki rozbitych przez Niemców oddziałów wycofały się w kierunku planowanego przez

53 polski sztab tzw. przedpola rumuńskiego, aż pod Włodawę. Tam odtworzono oddziały kawalerii 41. Dywizji Piechoty Rezerwowej, dowodzone przez mjr Jana Włodarkiewicza. Witold Pilecki został jego zastępca. Tak splotły się wojenne losy tych dwóch oficerów. Po agresji sowieckiej, 17 września, Pilecki i Włodarkiewicz przedarli się z powrotem do Warszawy. Dzięki niemu ułani zniszczyli 7 niemieckich czołgów, a także trzy samoloty. Resztkami sił, jego oddział walczył jako jednostka partyzancka. Rozwiązanie plutonu nastąpiło 17 października 1939 roku, po czym Witold stał się konspiratorem. 9 listopada 1939 roku w Warszawie Pilecki, Włodarkiewicz i kilku innych oficerów założyli jedną z pierwszych wojskowych organizacji konspiracyjnych pod nazwa Tajna Armia Polska. Była to organizacja oficerów zawodowych Wojska Polskiego i ziemian, o profilu narodowokatolickim. Mjr Jan Włodarkiewicz został jej Komendantem, ppor. Witold Pilecki inspektorem organizacyjnym, ppłk "Stefan" Władysław Surmacki szefem sztabu. TAP sięgała poza Warszawę, do Siedlec, Lublina, Radomia i Krakowa. W 1940 roku liczyła prawdopodobnie ok zaprzysiężonych członków, posiadała kilkanaście karabinów maszynowych, kilka rusznic przeciwpancernych i ok karabinów 31. Witold wymyślił plan przedostania się do niemieckiego obozu koncentracyjnego w 1940 roku. Przedstawił go swoim przełożonym, jego motywacją było zebranie informacji wywiadowczych, na temat tego jak funkcjonuje obóz. W tym czasie nazwa KL Auschwitz nie budziła jeszcze grozy. Niewielu ludzi w Polsce było świadomych warunków tam panujących, nie było żadnych potwierdzonych informacji; Auschwitz nie uchodził za obóz śmierci, a raczej za surowy ośrodek internowania. Pilecki zgłosił mjr Włodarkiewiczowi projekt swojego dobrowolnego pójścia do KL Auschwitz dla przesyłania raportów o sytuacji oraz stworzenia tam zakonspirowanej organizacji oporu wśród więźniów Podszył się więc pod polskiego żołnierza, wymyślił życiorys, od teraz był Tomaszem Serafińskim. Był to powód dla Gestapo, aby go zesłać. Od nocy 21/22 września 1940 Witold Pilecki był więźniem nr 4859 Konzentrationslager Auschwitz. Był jedynym ochotnikiem w całej historii II Wojny Światowej, który poszedł do Oświęcimia świadomie i dobrowolnie. W ciągu kilku tygodni zorganizował zalążki konspiracji obozowej. Znalazł odpowiednie osoby, zwerbował Stanisława Duboisa, Ksawerego Dunikowskiego i Bronisława Czecha. Organizacja, której był inicjatorem, przyjęła nazwę Związek Organizacji Wojskowych. Posłużył się modelem głęboko utajnionych piątek ; pierwsze piątki to najważniejsze ogniwo ZOW-u. Byli to tylko ci

54 więźniowie, którym Pilecki bezgranicznie ufał. Wbrew nazwie, często było to więcej członków, niż pięciu. Sam Pilecki wypowiada się o nich w ten sposób: Każda z tych piątek nie wiedziała nic o piątkach innych i sądząc, że jest jedynym szczytem Organizacji, rozwijała się samodzielnie, rozgałęziając się tak daleko, jak ją sumą energii i zdolności jej członków plus zdolności kolegów stojących na szczeblach niższych, a przez piątkę stale dobudowywanych, naprzód wypychały. Pierwsza górna piątka została zaprzysiężona przez Pileckiego jesienią Należeli do niej: płk Władysław Surmacki nr 2759, kpt. dr Władysław Dering nr 1723, por. Jerzy de Virion nr 3507, Eugeniusz Obojski nr 194, kpt. Alfred Stössel nr 435. Źródło: Szpital obozowy stał się najważniejszym miejscem dla konspirantów. Inicjatywa ruchu oporu Pileckiego była pierwsza, jednak w ślad za nim poszli inni; każde prawie środowisko próbowało zorganizować się. Celem Pileckiego było połączenie wszystkich grup konspiracyjnych i przygotowanie powstania w obozie. Będąc w obozie Pilecki pisał raporty dotyczące ludobójstwa. Przesyłał je regularnie do dowództwa w Warszawie. Czynił to przez komórkę Anna w Szwecji, a następnie przedostawały się na Zachód. Informacje były też przesyłane do kwatery Armii Krajowej dzięki uciekinierom obozowym. Tych ucieczek było kilka, a pomagał w nich właśnie Witold. Na początku 1943 Pilecki zaczął myśleć o ucieczce z obozu. Były ku temu dwa główne powody. Po pierwsze, Pilecki zdał sobie sprawę, że 54

55 Warszawa nie ma zamiaru zorganizowania uderzenia na obóz postanowił więc interweniować osobiście, a po drugie, Niemcy rozpoczęli akcję przerzucania więźniów z niskimi numerami do innych obozów. Od rożnych członków ZOW Pilecki, Jan Redzej i Edward Ciesielski otrzymali z magazynu odzieży cywilne ubrania, przybory do golenia, pieniądze, klucz do drzwi piekarni, środek nasenny i cyjanek potasu. Uciekli w noc niedzieli wielkanocnej 26/27 kwietnia Pracując na nocna zmianę w piekarni, zostali zamknięci przez strażnika niemieckiego, uśpili pilnującego wewnątrz, przecięli kabel telefoniczny, otworzyli drzwi i wyszli na wolność. Torem kolejowym doszli do Soły, a potem do Wisły, przez która przeprawili się znaleziona łódka. Dotarli do Bochni, a stamtąd do Wiśnicza, gdzie Pilecki odszukał prawdziwego Tomasza Serafińskiego. Ten ułatwił mu kontakt z komórkami AK. Napisał szczegółowy raport o obozie, tzw. Raport Witolda, który został przekazany do Londynu 32. Po ucieczce zaangażował się w dalszą działalność; brał udział w powstaniu warszawskim. Początkowo walczył jako zwykły strzelec, później dowodził jednym z oddziałów zgrupowania Chrobry II, w tzw. Reducie Witolda. W latach przebywał w niewoli niemieckiej stalagu 344 Lamsdorf (Łambinowice) i Murnau. Po wyzwoleniu stalagu walczył w 2 Korpusie Polskim we Włoszech, w październiku 1945, na osobisty rozkaz gen. Władysława Andresa wrócił do Polski, by prowadzić w Polsce działalność wywiadowczą na rzecz 2 Korpusu. Jesienią 1945 zorganizował siatkę wywiadowczą i rozpoczął zbieranie informacji wywiadowczych o sytuacji w Polsce, w tym o żołnierzach AK i 2 Korpusu, którzy byli więzieni w obozach NKWD i deportowani na Syberię. W późniejszym śledztwie wskazał też zorganizowane w Warszawie trzy magazyny broni. Informacje z terenu MBP od końca kwietnia 1946 roku dostarczał Leszkowi Kuchcińskiemu, a następnie Tadeuszowi Płużańskiemu. Nie zareagował na rozkaz Andresa polecający mu opuszczenie Polski w związku z zagrożeniem aresztowaniem maja 1947 został Pilecki aresztowany. Torturowano go nieludzko; podobno wyznał żonie, że Oświęcim to była igraszka i oskarżono go o działalność wywiadowczą na rzecz rządu Rzeczpospolitej Polski na Emigracji. 3 marca 1948 roku zaczął się proces tak zwanej grupy Witolda. Oskarżono Pileckiego o: nielegalne przekroczenie granicy, posługiwanie się pl.wikipedia.org 55

56 fałszywymi dokumentami, brak rejestracji w Rejonowej Komendzie Uzupełnień, nielegalne posiadanie broni palnej, prowadzenie działalności szpiegowskiej na rzecz Andersa. Prokuratorem był major Czesław Łapinski, przewodniczącym składu sędziowskiego podpułkownik Jan Hryckowian (obaj byli dawnymi oficerami AK). Pilecki został skazany 15 maja 1948 roku na karę śmierci. Wyrok wykonano w więzieniu na Mokotowie poprzez strzał w tył głowy. Rotmistrz pozostawił żonę i dzieci. Do dziś nie wiadomo gdzie został pochowany. Grabarze UB najprawdopodobniej zakopali ciało na wysypisku śmieci. Rzeczpospolita podała, powołując się na IPN, iż jest on prawdopodobnie pochowany na tzw. Łączce, na wojskowych Powązkach w Warszawie. 34 Wszystkie informacje na temat Pileckiego i jego rodziny były podczas PRL-u ocenzurowane. W 1990 roku prokuratorzy z Naczelnej Izby Prokuratury Wojskowej postanowili podjąć rewizję procesu rotmistrza Pileckiego. Tadeusz Płużański wywalczył anulowanie wyroków. Unieważnienie to nastąpiło 1 października 1990 roku. Pilecki został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 28 maja 2009 r. Rada m.st. Warszawy nadała rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu pośmiertnie tytuł Honorowego Obywatela m.st. Warszawy w upamiętnieniu jego zasług 35. BIBLIOGRAFIA pl.wikipedia.org ibidem 56

57 Ilona Olech Generał Stanisław Sosabowski ( ) Pseudonim: Węglarz Sosabowski w mundurze garnizonowym typu brytyjskiego Źródło: Stanisław Sosabowski to wybitny dowódca Wojska Polskiego, choć stosunkowo mało znany i popularny na tle innych dowodzących. Urodził się 8 maja 1892 roku w Stanisławowie 36. Lata szkolne spędził w rodzinnym mieście. Po śmierci ojca Władysława, wraz z matką, siostrą i bratem, musieli przenieść się do jednego pokoju z kuchnią. Matka zajmowała się dziećmi i dlatego nie mogła pracować. Ich rodzina nie miała pieniędzy na nowe ubrania, a głód często zaglądał im w oczy. 37 Od osiemnastego roku życia Sosabowski był członkiem Organizacji Młodzieży Niepodległościowej "Zarzewie" i Armii Polskiej. W 1913 roku został powołany do odbycia obowiązkowej służby w cesarskiej i królewskiej armii. Wybuch pierwszej wojny światowej zastał go w mundurze austriackim. Jako żołnierz 58 Pułku Piechoty chrzest bojowy przeszedł w październiku pod Przemyślem. Następnie bił się na przełęczy Dukielskiej. Karierę liniową st. sierż. Sosabowskiego zakończyła ciężka rana, jaką odniósł 15 września 1915 roku nad rzeką Leśną. Ze szpitala wyszedł o lasce, z bezwładną prawą nogą dopiero po wielu latach 36 Słownik historii Polski i świata, Greiner, E. Gronkowska, R. Kaczmarek, K. Mieroszewski, M. Paździora

58 rehabilitacji odzyskał w niej pełną władzę. W trakcie leczenia zawarł związek małżeński oraz został awansowany do stopnia podporucznika. Po rehabilitacji w zakładach ortopedycznych na Morawach otrzymał przydział do Urzędu Cenzury w Złoczowie. 38 Stanisław Sosabowski w wieku ok. osiemnastu lat Źródło: W 1916 roku został przydzielony do Dowództwa XI Korpusu stacjonującego w Morawskiej Ostrawie. Tam ukończył kurs wyszkolenia archiwalnego. W styczniu 1917 roku urodził mu się syn Stanisław. W lutym tegoż roku został przeniesiony do Bolano w Dolomitach. W miejscowym dowództwie zajmował się archiwum. Na początku 1918 roku, na własną prośbę, przeniesiony został do Lublina i przydzielony do Generalnego Gubernatorstwa. W tym okresie awansował do stopnia porucznika i nawiązał kontakt z komendantem lubelskiego okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej, Stanisławem Burhardt -Bukackim. Tam też zastało go odzyskanie przez Polskę niepodległości. W listopadzie 1918 roku wstąpił do organizującego się Wojska Polskiego. Jednak z powodów zdrowotnych nie otrzymał przydziału bojowego. Najpierw powierzono mu szefostwo Komisji Likwidacyjnej byłego Generalnego Gubernatorstwa w Lublinie awansując na kapitana. W sierpniu 1919 roku został przeniesiony do Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Moje kalectwo pisał Sosabowski uniemożliwiło mi walkę na froncie. Jeszcze podpierając się laską w pierwszych dniach lipca 1920 roku, jako ekspert w sprawach materiałowych wyjechałem z delegacją wojskową, którą prowadził szef sztabu gen. Rozwadowski, na konferencję międzyaliancką do Spa w Belgii. 38 ibidem 58

59 Dnia 28 października 1922 roku Sosabowski otrzymał przydział do 15 Pułku Piechoty. Dzięki temu mógł rozpocząć naukę w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojennej Sosabowski powrócił do pracy w Sztabie Głównym. Jednak jego dalsza kariera w armii rozwijała się powoli. Być może dlatego, że nie miał za sobą wysoko postawionych protektorów. W roku 1929 roku Stanisław Sosabowski ponownie trafił do Wyższej Szkoły Wojennej, tym razem jako wykładowca. Jednak Sosabowski myślał o powrocie do służby liniowej. Udało się to w 1937 roku, kiedy otrzymał dowództwo 9 Pułku w 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu. Na tym stanowisku pozostał do 1939 roku, gdy jego życie zmąciła rodzinna tragedia śmierć młodszego syna. Po uzyskaniu przeniesienia do stolicy, objął dowództwo 21 Pułku Piechoty Dzieci Warszawy. Dnia 3 maja 1939 roku Sosabowski, już jako pułkownik, poprowadził ostatnią przed wojną defiladę piechoty. Dnia 2 września 1939 roku wraz z całą dywizją pułkownik został skierowany przez dowódcę Armii Modlin do wsparcia wojsk walczących w rejonie Mławy. Dywizja dotarła w rejon ześrodkowania o świcie 3 września. Tam 21 Pułk Piechoty otrzymał rozkaz uderzenia na Przasnysz w celu odciążenia Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Na skutek często zmienianych rozkazów, braku kontaktu z oddziałami dywizji, a także działań dywersantów na tyłach, 8 Dywizja Piechoty poszła w rozsypkę. Jedynie 21 Pułk Piechoty zachował pełną zwartość. Brak kontaktu z dowództwem oraz wycofanie się pozostałych sił polskich zmusiły pułkownika Sosabowskiego do wydania rozkazu o odwrocie podległych mu sił w kierunku operacyjnym na Warszawę. W nocy z 7 na 8 września pułk ten dotarł w rejon Modlina, gdzie wszedł w kontakt z resztkami swej dywizji. Dowódca obrony twierdzy wydał rozkaz o odtworzeniu dywizji, jednak 21 Pułk Piechoty został przydzielony do Grupy Operacyjnej Zulaufa. Początkowo obsadzał pozycje obronne w rejonie twierdzy, jednak już po kilku dniach, wraz z całą GO, rozpoczął marsz w kierunku Warszawy 39. Zgodnie z postanowieniami aktu kapitulacyjnego 30 września 1939 roku, razem z synem, wyjechał samochodem z Warszawy do Żyrardowa, pierwszego etapu niewoli. W Żyrardowie, symulując chorobę, zbiegł z niewoli. W pierwszej dekadzie października 1939 roku powrócił do Warszawy i wstąpił do Służby Zwycięstwu Polski. Dnia 21 listopada komendant SZP gen. Tokarzewski - Karaszewicz wysłał go do Lwowa, by odbudował tamtejszą organizację po wsypach, a następnie do Francji z meldunkami dla władz emigracyjnych. Występując jako Emil Heim, via Budapeszt Sosabowski dotarł do Paryża i 21 grudnia zameldował się w Hotelu Regina u naczelnego wodza gen. Władysława Sikorskiego

60 We Francji został odkomenderowany do Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, a następnie do służby liniowej jako dowódca piechoty dywizyjnej w 1 Dywizji Grenadierów, a później w 4 Dywizji Piechoty. Dnia 19 czerwca 1940 roku, w obliczu zbliżającej się klęski Francji, 4 Dywizja z portu La Pallice ewakuuje się do Wielkiej Brytanii. Nie udałoby się to bez energii i stanowczości Sosabowskiego, który wyjednał u Francuzów zgodę na załadunek polskich żołnierzy na statki 40. Sosabowski z brytyjskim wicepremierem Clementem Attlee Źródło: Już w lipcu 1940 roku płk Sosabowski zorganizował w Wielkiej Brytanii pierwszą jednostkę kadrową Wojska Polskiego. Była to Kanadyjska Brygada Strzelców. Nazwa była związana z planami utworzenia oddziałów polskich na terytorium Kanady. Ponieważ zaciąg kanadyjskich Polaków przyniósł mizerne rezultaty, 23 sierpnia jednostkę przemianowano na 4 Kadrową Brygadę Strzelców. Brygada stacjonowała w Leven w Szkocji, gdzie znajdowały się brytyjskie obozy treningowe dla spadochroniarzy. By urozmaicić monotonną służbę żołnierzy, dowódca zaczął ich wysyłać na szkolenie spadochronowe. Efekty był znakomite. Zimą 1940 roku w głowie płk Sosabowskiego zrodził się pomysł stworzenia elitarnej jednostki powietrzno-desantowej. Przełożeni poparli tę inicjatywę. Dowódca sam dał przykład żołnierzom i w wieku 49 lat wykonał pierwszy w życiu skok ze spadochronem. Naczelny wódz 9 października nadał brygadzie nową nazwę: Pierwsza Samodzielna Brygada Spadochronowa. Dnia 17 września 1944 roku wielkim desantem z powietrza rozpoczęła się operacja Market-Garden. Planowano szybkie dojście do Renu przez Holandię i rozwinięcie

61 ofensywy na Trzecią Rzeszę. W tym celu należało opanować mosty na dolnym Renie (najważniejszy był most w Arnhem) i jego dopływach oraz utrzymać je do czasu nadejścia wojsk lądowych. To zadanie powierzono brytyjskim i amerykańskim jednostkom powietrznodesantowym oraz polskiej Pierwszej Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Plan nakreślony przez marszałka Montgomery ego był bardzo śmiały i wielu dowódców alianckich powątpiewało w jego realność. Niestety, poza gen. Sosabowskim, który głośno wyrażał swe wątpliwości, nikt nie ośmielił się przeciwstawić sławnemu pogromcy Erwina Rommla spod El Alamein. 41 Gen. Sosabowski (z lewej) z gen. Browningiem Źródło: W tym czasie oddziały niemieckie odbiły Arnhem. Resztki brytyjskiej 1 Dywizji Spadochronowej zostały wyparte do pobliskiego Oosterbeck i okrążone. Jedynie na niewielkim odcinku zdołały utrzymać połączenie z drugim brzegiem Renu, ale ten rejon był pod silnym ostrzałem niemieckim. Polacy także musieli odpierać niemieckie ataki pod Driel. Próbę forsowania Renu podjęto w nocy z 22 na 23 września. Z braku środków przeprawowych udało się przerzucić na drugi brzeg tylko 60 żołnierzy. Kolejną ofiarą operacji Market-Garden stał się gen. Sosabowski. Marszałek Montgomery, generałowie Horrocks i Browning zrzucili na niego odpowiedzialność za klęskę pod Arnhem. Twierdzili, że dowodził nieudolnie i nie chciał przyjść z pomocą obrońcom Oosterbeck. Była to zemsta za krytyczne uwagi, jakich nie szczędził im polski dowódca. Sosabowski odpierał te zarzuty, ale nie miał poparcia nawet wśród swoich. Prezydent Raczkiewicz i gen. Kopański ugięli się pod naciskami brytyjskimi i 9 grudnia 1944 roku 41 ibidem 61

62 generał został pozbawiony dowództwa I SBS. Kilkanaście dni później objął fasadowe stanowisko Inspektora Jednostek Etapowych i Terytorialnych. 42 Stanisław Sosabowski pod Arnhem Źródło: W lipcu 1948 roku gen. Stanisław Sosabowski został zdemobilizowany. Miał już wtedy przy sobie ociemniałego syna wraz z żoną, których udało się ściągnąć z Polski. Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii i pracował jako robotnik magazynowy w fabryce silników elektrycznych, później telewizorów 43. Zmarł na zawał serca 25 września 1967 roku w Londynie. W 1969 roku wciąż wierni swemu dowódcy spadochroniarze, przywieźli prochy generała do Polski, gdzie spoczęły zgodnie z jego wolą na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. BIBLIOGRAFIA Słownik historii Polski i świata, Greiner, E. Gronkowska, R. Kaczmarek, K. Mieroszewski, M. Paździora pl.wikipedia.org 42 ibidem 43 Słownik historii Polski i świata, P. Greiner, E. Gronkowska, R. Kaczmarek, K. Mieroszewski, M. Paździora 62

63 Aneta Pająk Generał Stanisław Maczek ( ) Pseudonim: Baca, Rozłucki Źródło: pl.wikipedia.org Stanisław Maczek to polski generał z czasów II wojny światowej, a także uczestnik walk o Francję w 1940 roku oraz dowódca 1. Dywizji Pancernej. Ze względu na swoje ojcowskie usposobienie nazywany przez żołnierzy Bacą. Urodził 31 marca 1892 roku w Szczercu. Jego rodzina miała chorwackie korzenie. Początkowo kształcił się w gimnazjum w Drohobyczu. Ujawnił talent humanistyczny, dlatego też postanowił z tym związać swoją przyszłość. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim, kończąc Wydział Filozofii i Filologii Polskiej. Absolwentem uczelni został w 1914 roku. Mniej więcej W tym samym czasie zainteresował się również militariami i szkolił się w Związku Strzeleckim 44. W czasie I wojny światowej walczył w armii austriackiej, służąc w pułku tyrolskim na froncie włoskim. Prawdopodobnie pragnął zaciągnąć się do Legionów organizowanych przez Józefa Piłsudskiego, ale uniemożliwiło mu to powołanie w szeregi austriackie. W 1918 roku, w listopadzie, przedostał się do Krosna i 14 listopada wstąpił do Wojska Polskiego. Na 44 pl.wikipedia.org 63

64 miejscu objął dowództwo kompanii, z którą wszedł następnie do walk z Ukraińcami. W kwietniu 1919 roku oddział Maczka wszedł w skład 4. Dywizji Piechoty. Tam młody żołnierz organizował specjalny oddział złożony z pięciu plutonów. Pod wodzą Maczka grupa zdobyła Drohobycz oraz Stanisławów. Latem 1919 roku rozgorzały walki o Czerniów. Maczek odznaczył się w boju, za co awansowano go do stopnia kapitana. Pod koniec 1919 roku jednostka, w której działał Maczek, została oddelegowana na Wołyń. Następnie młody kapitan rozpoczął służbę sztabową, działając u gen. Listowskiego i gen. Raszewskiego. Walczył w obronie Lwowa razem ze swoim batalionem szturmowym w okresie wojny polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu działań zbrojnych Maczek kontynuował służbę i piął się po szczeblach kariery. 1 sierpnia 1923 roku został mianowany podpułkownikiem, działając w ramach 26. Pułku Piechoty, gdzie dowodził jednym z batalionów. W latach kształcił się w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Jesienią 1924 roku został oficerem Sztabu Generalnego i pracował w Oddziale II. Następnie do 1927 roku kierował poczynaniami Ekspozytury we Lwowie. Wtedy przeniesiono go na stanowisko zastępcy dowódcy 76. pułku piechoty i wreszcie w 1929 roku dowódcy 81. pułku strzelców grodzieńskich. Na tym stanowisku pozostał do 1935 roku, kiedy to dowództwo wyznaczyło mu nowe zadanie do 1938 roku kierował poczynaniami piechotą w 7. Dywizji Piechoty na terenie Częstochowy. W 1938 roku mianowano go dowódcą 10. Brygady Kawalerii, pierwszej zmotoryzowanej jednostki Wojska Polskiego. Wraz z nią rozpoczął kampanię wrześniową. We wrześniu 1939 roku pułkownik Maczek stoczył szereg walk z niemieckimi oddziałami. Płk Maczek walczył pod Jordanowem i Rzeszowem, gdzie zadał poważne straty Niemcom z silnego XXIII Korpusu Pancernego. 15 września udał się w rejon Lwowa, gdzie krótko działa w obronie miasta. Po ataku Związku Radzieckiego zdecydował się na opuszczenie kraju. Wraz z żołnierzami przekroczył granicę na Przełęczy Tatarskiej i uciekł do Węgier. 21 października był już we Francji, gdzie usiłował utworzyć dywizję pancerną. 15 listopada 1939 roku został mianowany generałem brygady. Było to niejako wynagrodzenie trudów kampanii wrześniowej. We Francji kierował poczynaniami ośrodka wojskowego w Coëtquidan, gdzie odsyłani są polscy żołnierze działający w ramach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. 64

65 Źródło: pl.wikipedia.org Początkowo nie otrzymał przydziału frontowego. Dopiero po wybuchu kampanii francuskiej alianci zdecydowali się na powołanie do życia nowej jednostki pancernej. Maczek walczył na froncie francuskim w roku 1940 wraz z odtworzoną niejako 10. Brygadą. Niestety, Francuzi nie doceniali sojusznika polskiego, przydzielając żołnierzom Wojska Polskiego pomniejszą rolę w kampanii francuskiej. Dopiero po przełamaniu Linii Maginota Polacy stali się potrzebni. Jednostka Maczka stoczyła bój w rejonie Montbard z 16 na 17 czerwca po czym, z powodu braku jakichkolwiek perspektyw dalszej walki, żołnierze wycofali się. Sprzęt został zniszczony, aby nie trafił w ręce wroga. ppłk F. Skibiński, gen. S. Maczek, źródło: 65

66 Z kontynentu Maczek wydostał się do Wielkiej Brytanii. Tam powierzono mu dowództwo nad 2. Brygadą Strzelców, którą następnie przemianowywano na 10. Brygadę Kawalerii Pancernej i wreszcie 1. Dywizję Pancerną. Oficjalnie jednostka ta powstała w lutym 1942 roku 45.Siły gen. Maczka czekało intensywne przeszkolenie na terenie Szkocji, gdzie żołnierzy polskich szykowano do zbliżającego się boju na kontynencie. Maczek dał się poznać jako dość łagodny dowódca, który miał świetny kontakt z żołnierzami. Wreszcie, po alianckiej inwazji na Normandię, przyszedł czas na działania 1. Dywizji Pancernej. Dowództwo alianckie postanowiło wykorzystać ją w ramach działań 2. Korpusu Kanadyjskiego. 1 sierpnia 1944 roku jednostka została przerzucona do Francji, gdzie wzięła udział w wyzwalaniu kraju. Jeszcze w sierpniu doszło do pierwszych starć z Niemcami, a Polacy mieli ogromny wkład w zlikwidowanie kotła złożonego z jednostek wroga. Po tryumfie w bitwie pod Falaise 1. Dywizja Pancerna wyzwoliła Ypres, Gandawę, Bredę i szereg innych miast francuskich i holenderskich. Manewr wyzwolenia Bredy przyniósł Polakowi spory rozgłos, ponieważ udało się mu uchronić miasto od zniszczeń, a ludność cywilną od cierpień. Gen. Maczek w trakcie boju, źródło: Następnie 1. DP kontynuowała marsz według ogólnego kierunku natarcia sił sprzymierzonych. 6 maja 1945 roku zakończyła swój szlak bojowy w Wilhelmshaven, odbierając kapitulację niemieckiej twierdzy. Za zasługi Maczka ponownie awansowano, tym razem do stopnia generała dywizji

67 Po wojnie gen. Maczek został pozbawiony obywatelstwa polskiego przez komunistyczne władze. Dlatego też nie mógł powrócić do kraju, gdzie groziło mu aresztowanie. Udał się do Edynburga w Szkocji, gdzie pracował jako barman w hotelu "Learmouth". Generał Maczek zmarł 11 grudnia 1994 roku w Edynburgu, a jego ciało złożono w Bredzie. W chwili śmierci miał 102 lata. Pośmiertnie mianowano go generałem broni (11 listopada 1995 roku) 46. Stanisławowi Maczkowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Co ciekawe, gdy ciężko zachorowała córka generała Maczka, mieszkańcy Bredy błyskawicznie zebrali potrzebne finanse na leczenie. To właśnie Breda najlepiej potrafiła odwdzięczyć się za przelaną dla jej wolności krew. W 1971 roku komunistyczne władze PRL-u postanowiły przywrócić Maczkowi obywatelstwo polskie. Został BIBLIOGRAFIA pl.wikipedia.org

68 Aleksandra Piwko Generał Zygmunt Szyszko-Bohusz ( ) Generał Zygmunt Szyszko-Bohusz Źródło: Zygmunt Piotr Szyszko-Bohusz urodził się 18 stycznia 1893 roku w Chełmie Lubelskim. Jego ojciec Jakub Bohusz-Szyszko, był oficerem w miejscowym garnizonie rosyjskim, a matka Helena, zajmowała się wychowaniem syna. Zygmunt Bohusz-Szyszko dzieciństwo i lata młodzieńcze spędził w rodzinnym Chełmie. W 1907 przerwał naukę w chełmskim państwowym gimnazjum, gdyż ojciec otrzymał służbowe przeniesienie do Irkucka. W 1911, po ukończeniu korpusu kadetów w Pskowie, wstąpił do wyższej szkoły oficerskiej w Moskwie. W 1913 jako dowódca plutonu służył w rosyjskim 12 Pułku Grenadierów. Z pułkiem tym wyruszył w 1914 na front, gdzie był czterokrotnie ranny. Jesienią 1915 dostał się do niewoli austriackiej, z której zbiegł. Od listopada 1916 służył w II Brygadzie Legionów Polskich. Po wyłamaniu się Brygady spod władzy austriackiej, w lutym 1918 został internowany w obozie na Węgrzech. Po 4 miesiącach został zwolniony i trafił do 1 Pułku Piechoty Polskiej Siły Zbrojnej. Po ukończeniu korpusu kadetów rozpoczął edukację w Wyższej Szkole Oficerskiej w Moskwie. W 1913 roku służył w 12. pułku grenadierów. 68

69 Otrzymał stanowisko dowódcy plutonu. Podczas I wojny światowej był w armii rosyjskiej. Ze swoją jednostką wyruszył na front jeszcze w 1914 roku. W 1915 roku dostał się do niewoli austriackiej. Zbiegł i powrócił do czynnej służby. W listopadzie 1916 roku znalazł się w II Brygadzie Legionów Polskich. Podczas kryzysu przysięgowego został internowany na Węgrzech, wraz z większością kolegów. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W czasie wojny polsko-bolszewickiej służył w 2. Dywizji Piechoty (jako dowódca kompanii), a następnie był dowódcą batalionu. Później dowodził 2. Kowieńskim Pułkiem Strzelców w 2. Dywizji Piechoty. W listopadzie 1918 uczestniczył w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich w Warszawie, a następnie wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. W wojnie polskobolszewickiej służył w 2. Dywizji Piechoty Legionów najpierw jako dowódca kompanii, potem batalionu, a od lutego 1919r. Dowodził 2. Kowieńskim Pułkiem Strzelców, wchodzącym w skład 2. Dywizji Litewsko-Białoruskie WP. Walczył z bolszewikami na Wileńszczyźnie, Podlasiu i Mazowszu. W czasie obrony Płocka odniósł poważną ranę. Jednak nie zrezygnował z dalszej walki i brał udział w kontrofensywie sierpniowej W 1921r. Został skierowany na studia do Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie, przemianowanej w 1922r na Wyższą Szkołę Wojenną. W 1921 roku służył również w 19. Dywizji Piechoty w charakterze oficera sztabu. W 1923 roku rozpoczął służbę w 62. pułku piechoty. Potem pracował w Biurze Ścisłej Rady Wojennej. Stanowisko szefa Oddziału V sprawował do lipca 1926 roku. Następnie został oddelegowany do służby w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych jako I oficer sztabu. Od maja 1929 roku był I oficerem w Inspektoracie Armii, a w 1931 roku trafił do Korpusu Ochrony Pogranicza. Po krótkim epizodzie w 58. Pułku Piechoty, gdzie był zastępcą dowódcy, dowodził pułkiem "Głębokie", a w lutym 1934 roku awansował w hierarchii dowódczej i został zastępcą dowódcy KOP. W sierpniu 1938 roku mianowano go dowódcą piechoty dywizyjnej w 1. Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie. W czasie kampanii wrześniowej dowodził 16. Dywizją Piechoty w Grudziądzu, która wchodziła w skład Armii Pomorze gen. Bortnowskiego. Wraz ze swoją jednostką wziął udział w bitwie o Grudziądz i w bitwie pod Bzurą. Podczas odwrotu w kierunku Warszawy dywizja została rozbita. W czasie walk w Wojnie Obronnej 1939 Szyszko-Bohusz został ranny. W styczniu 1940 r., po dotarciu przez Węgry do Francji, został mianowany dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Wobec napaści 30 listopada 1939 Związku Sowieckiego na Finlandię, rządy Francji i Wielkiej Brytanii postanowiły wysłać tam korpus ekspedycyjny, w którym uczestniczyłaby obok jednostek tych państw także polska Brygada Podhalańska. Zamierzenie nie doszło jednak do skutku, gdyż Finowie 12 marca

70 podpisali traktat pokojowy. Tymczasem 9 kwietnia nastąpił niemiecki atak powietrzny i morski na Norwegię. Na pomoc Norwegom wysłany został z Francji korpus ekspedycyjny, który wylądował na dalekim północnym wybrzeżu norweskim. W jego skład weszła Brygada Strzelców Podhalańskich. Walczyła ona pod Narvikiem, gdzie polska jednostka wykazała się walecznością i niezwykłymi umiejętnościami operowania w trudnym terenie. Po wycofaniu, Brygada drogą morską w dniach 3-8 czerwca 1940r została przerzucona do Francji, gdzie w ciężkich walkach z wojskami niemieckimi na tzw. reducie bretońskiej w dniach czerwca została rozbita. Jej resztki razem z dowódcą zostały przetransportowane do Wielkiej Brytanii. Od września 1940 roku do sierpnia 1941 roku Szyszko-Bohusz kierował Centralnym Obozem Wyszkoleniowym I Korpusu Polskiego w Crawford. Trudno mu było przyzwyczaić się do niebojowych warunków stacjonowania w Wielkiej Brytanii. Nieco większym urozmaiceniem była operacja sformowania Polskiej Misji Wojskowej w ZSRR. Po raz kolejny w swojej wojskowej karierze wykazał się doskonałym zmysłem organizacyjnym, co nie uszło uwadze dowództwa, które bardzo pochlebnie wypowiadało się o umiejętnościach generała. Następnie pełnił on funkcję szefa sztabu Armii Polskiej w ZSRR. Po ewakuacji wojska na Bliski Wschód został dowódcą 5. Kresowej Dywizji Piechoty i od czerwca 1943 roku zastępcą dowódcy Korpusu Polskiego. Wziął udział w kampanii włoskiej i walkach o Monte Casino i Ankonę. 47. Generał Szyszko - Bohusz z generałem Nikodemem Sulikiem Źródło:

71 Podczas walk o Bolonię dowodził całością sił II Korpusu Polskiego pod nieobecność gen. Władysława Andersa, który bardziej zajmował się w tym czasie polityką niż wojskiem. Po zakończeniu II wojny światowej w czerwcu 1945 roku, został mianowany generałem dywizji. Początkowo gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz krótko służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. Po demobilizacji w 1947, osiedlił się w Londynie gdzie brał czynny udział w polskim życiu emigracyjnym. Poświęcił się pracy publicystycznej i pisarstwu historycznemu, publikując wiele artykułów prasowych i prac, a zarazem brał czynny udział w działalności kombatanckiej, starając się służyć pomocą weteranom wojny. W 1942 wydał wspomnienia z kampanii wrześniowej 1939 Wrześniowym szlakiem. W latach był prezesem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Zmarł 20 czerwca 1982 w Londynie. Zgodnie ze swoją ostatnią wolą został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie 48. Odznaczenia: Odznaka za Rany i Kontuzje - sześciokrotnie ranny Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie) Krzyż Wojenny (Norwegia) nr. 101 Krzyż Wojenny Waleczności Wojskowej (Włochy) 49 BIBLIOGRAFIA

72 Bartłomiej Polak Generał Stanisław Kopański ( ) Stanisław Kopański Źródło: pl.wikipedia.org Urodził się dnia 19 maja 1895 w Petersburgu w rodzinie wywodzącej się z Mazowsza. Zmarł w Londynie 23 marca 1976 r. Pochowany został na cmentarzu Northwood. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w Petersburskim Instytucie Dróg i Komunikacji. W 1917 ukończył oficerską szkołę artylerii. Walczył na froncie w baterii konnej 2 Dywizji Kawalerii. Od listopada 1917 roku służył w I Korpusie Polskim w Bobrujsku i pełnił służbę w 3 Pułku Ułanów, a następnie w 2 Baterii Konnej. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim jako oficer w 1 Dywizjonie Artylerii Konnej. Po zakończeniu wojny podjął studia na Politechnice Warszawskiej, które przerwał w listopadzie 1918 roku i wyruszył jako ochotnik na front pod Lwowem; był tam dowódcą plutonu. Był uczestnikiem wyprawy wileńskiej podczas wojny polsko-bolszewickiej, gdzie stracił lewe oko. Po kilku miesiącach powrócił do służby i został mianowany dowódcą Szkoły Podoficerskiej Artylerii Konnej w Warszawie marca 1939 r. Kopański został powołany 50 Źródło: 72

73 na stanowisko szefa Oddziału III Sztabu Głównego. W tym czasie uzyskał awans na stopień pułkownika dyplomowanego. W czasie kampanii polskiej w 1939 r. pełnił funkcję szefa Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza. 18 września, dzień po sowieckiej agresji na Polskę, przekroczył granicę rumuńską 51. Oceniając kampanię wrześniową pisał: Kampanii nie mogliśmy wygrać bez silnej ofensywy sprzymierzonych zachodnich w przewidzianym umową terminie. Przy innym planie wojny, bardziej dostosowanym do naszych skromnych sił, może byśmy mogli w tym terminie (około 20 września) być w nieco lepszej sytuacji operacyjnej, niż to miało miejsce. Może by więc nie doszło jeszcze do wystąpienia Rosji przed ofensywą Zachodu. 52 Po przedostaniu się do Francji w tworzonej Armii Polskiej powierzono mu funkcję szefa Broni Pancernych Naczelnego Dowództwa. Od kwietnia 1940 r. był organizatorem i dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich najpierw w Syrii, a następnie w Palestynie. W 1940 r. uzyskał awans na stopień generała brygady. Przegląd Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, rok 1940 Źródło: pl.wikipedia.org Na czele Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich od sierpnia do grudnia 1941 r. brał udział w heroicznej obronie Tobruku, a później w walkach pościg owych o Gazalę i Bardię Stanisław Kopański, Wspomnienie wojenne , Londyn

74 W swoich wspomnieniach pisał: Główną cechą żołnierza Brygady Karpackiej było poczucie dumy narodowej, wyrosłe na tle głębokiego przywiązania do wolności. Wpłynął na to fakt, że żołnierz ten szedł do Brygady jako ochotnik. (...) żołnierz Brygady od rozpoczęcia kampanii wrześniowej przez dwa i pół roku żył ustawicznie w ruchu i niebezpieczeństwie. Wyrobił się on na zawodowego żołnierza pustynnego, nie zdradzającego nigdy kompleksu niższości wobec wroga ani wobec sprzymierzeńców. (...) Brygada Karpacka walczyła jako pierwsza wielka jednostka polska po klęsce wrześniowej w Polsce i pogromie Francji. 53 Na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej gen. Kopański przebywał do lipca 1943 We wrześniu 1942 r. objął dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, której podstawę stanowiła dowodzona przez niego wcześniej brygada. Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej gen. Kopański mianowany został szefem Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Płk Leon Mitkiewicz, zastępca szefa sztabu Naczelnego Wodza w latach , oceniając gen. Kopańskiego pisał: bezwzględnie bardzo uczciwy, porządny i szczery człowiek, doskonały fachowiec wojskowy (...), ale jednocześnie nie bardzo wyrobiony politycznie (...) i przesadnie ostrożny, posunięty do skrajności". 54 Spotkanie Karola Rozmarka z generalicją. Drugi od prawej Stanisław Kopański; Londyn, 1945 Źródło: pl.wikipedia.org 53 ibidem

75 Prof. Paweł Wieczorkiewicz charakteryzując gen. Kopańskiego jako szefa sztabu NW, zwracał uwagę, że dostrzegano również zbytnią ustępliwość i czołobitność generała wobec Brytyjczyków, z którymi nie miał bliższych kontaktów ze względu na nieznajomość języka. Kopański - dodaje prof. Wieczorkiewicz - w swej pracy ograniczał się do ram ściśle wojskowych, starając się, dopóki było to możliwe, lojalnie współpracować zarówno z Naczelnym Wodzem, jak i premierem. 55 W 1944 r. gen. Kopański uzyskał awans na stopień generała dywizji. Po zakończeniu wojny był Generalnym Inspektorem Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia ( ). Za przynależność do wspomnianego korpusu został w 1946 r. pozbawiony przez władze komunistyczne w Polsce obywatelstwa polskiego. 56 Gen. Kopański zamieszkał pod Londynem. Do końca życia czynnie działał w środowisku kombatantów. W latach był członkiem Rady Trzech. Pozostawił po sobie dwa tomy wspomnień: Moja służba w Wojsku Polskim (Londyn 1965) oraz Wspomnienia wojenne (Londyn 1961). 57 BIBLOGRAFIA Stanisław Kopański, Wspomnienie wojenne , Londyn 1961 Zbigniew Mierzwiński, Generałowie II Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa pl.wikipedia.org Zbigniew Mierzwiński, Generałowie II Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa ibidem 75

76 Edyta Sarna Stefan Korboński ( ) Pseudonimy: Nowak, Zieliński Źródło: Stefan Korboński urodził się 2 marca 1901 roku w Praszce jako drugi z pięciorga dzieci sekretarza sądu Stefana Korbońskiego i Władysławy z domu von Körner. W 1910 roku, gdy ojciec zmarł po tym, jak na polowaniu wpadł do lodowatej wody, wdowa z dziećmi przeniosła się do Częstochowy, gdzie utrzymywała rodzinę, prowadząc stancję dla uczniów. Stefan Korboński zaczął uczęszczać do rosyjskiego gimnazjum, w którym pozostał do wybuchu pierwszej wojny światowej. Kolejne dwa lata spędził wraz z bratem Stanisławem w Koszutach Poduchownych u stryja Kazimierza, a w 1917 roku wrócił do Częstochowy, aby kontynuować przerwaną naukę. Do końca życia pozostał głęboko wierzący i zachował kult Matki Boskiej, o czym świadczy choćby opublikowany już na emigracji w Catholic Digest artykuł o Czarnej Madonnie czy wspólna z żoną pielgrzymka do Częstochowy we wrześniu 1947 roku, w podzięce za ocalone w 1943 roku życie. W czasie wojny 1920 roku Korboński, zakwalifikowany jako niezdolny do służby liniowej, pracował na ochotnika jako sierżant sztabowy w Kaliszu zapasowym 229 pułku piechoty. Na początku maja 1921 roku wziął udział w trzecim powstaniu śląskim, walcząc pod Pawonkowem i Olesnem. Zwolniony ze służby pod koniec maja 1921 roku, wrócił do Częstochowy, by zdać maturę i w tym samym roku podjął studia. Z powodu trudnych 76

77 warunków materialnych zmuszony był wybrać śladem nieżyjącego ojca studia prawnicze na Wydziale Prawno-Ekonomicznym nowo utworzonego Uniwersytetu Poznańskiego. Aby zapewnić sobie środki na studia, udzielał korepetycji, pracował również, podobnie jak starszy brat Stanisław, w gimnazjum w Pyzdrach, oraz w poznańskiej kancelarii zbornej dla robotników pracujących we Francji. Stefan Korboński w roku 1921; Na rok przed uzyskaniem dyplomu Korboński rozpoczął trzyletnią praktykę w Sądzie Grodzkim w Poznaniu. Następnie pracował w sądzie okręgowym, w prokuraturze i w sądzie apelacyjnym, po czym, już jako sędzia, ponownie znalazł się w sądzie grodzkim. Specjalizował się w prawie niemieckim. Studia ukończył 4 września 1925 roku. Zgłosił się do Szkoły Podchorążych Rezerwy w Śremie i po sześciotygodniowym przeszkoleniu otrzymał stopień podporucznika i przydział do 57 pułku piechoty w Poznaniu. Później, w czasie wojny, awansowano go do stopnia porucznika, a po roku na kapitana rezerwy Wojska. Był również majorem Batalionów Chłopskich. 29 czerwca 1930 roku Korboński wziął udział jako asystent Kazimierza Bagińskiego w kongresie Centrolewu w Krakowie, zjeździe opozycyjnych w stosunku do rządów marszałka Piłsudskiego stronnictw robotniczo-ludowych. Ponieważ efektem kongresu było aresztowanie, w nocy z 9 na 10 września 1930 roku, 19 posłów opozycyjnych, kancelaria Graliński-Korboński zajęła się przygotowaniami do ich obrony. 10 lipca 1938 roku Korboński poślubił w Warszawie Zofię Ristau, warszawiankę, córkę inżyniera chemika Wacława Ristau. 77

78 Źródło: 9 listopada 1939 roku Korboński został pierwszy raz aresztowany przez gestapo w ramach działań, które miały zapewnić stolicy spokój na czas święta niepodległości. Wraz z innymi aresztantami przebywał przez dwa dni jako zakładnik w auli Uniwersytetu Warszawskiego. Kolejny raz aresztowano go około 20 lutego 1940 roku w jego własnym mieszkaniu w alei Róż 10. We wrześniu 1940 roku, w czasie zakrojonej na dużą skalę łapanki na Kolonii Staszica, Wraz z grupą około tysiąca osób przez dwa dni przebywał w dawnych koszarach szwoleżerów obok parku Łazienkowskiego, skąd został zwolniony po interwencji pracodawców. Pozostałych aresztowanych następnej nocy wywieziono do Auschwitz. Pod koniec 1942 roku nastąpiło połączenie Kierownictwa Walki Cywilnej z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej i utworzeniem pod wodzą Grota Kierownictwa Walki Podziemnej. Korboński został w nim szefem Oporu Społecznego. Od stycznia 1941 roku trwały starania o zapewnienie cywilnej łączności radiowej z rządem w Londynie. Radiostację budował dla Korbońskiego niezwykle utalentowany szesnastoletni Józef Stankiewicz ps. Ziutek, a w organizacji łączności pomagały żona Zofia, Celina Broniewska-Holm, Helena Guc i Aniela Jachnik. 10 stycznia 1942 roku wicepremier Stanisław Mikołajczyk złożył mu podziękowanie za pierwszy głos, jaki z Polski doszedł do Anglii, czyli pierwszą audycję foniczną nadaną w grudniu 1941 roku do Londynu. Korboński był pierwszą osobą, która przekazała rządowi polskiemu w Londynie informację o likwidacji getta w Warszawie. Doniesieniom tym nie dano wiary do momentu potwierdzenia ich przez niezależne źródła angielskie. 78

79 Do sukcesów KWC należy niewątpliwie zorganizowane przez Korbońskiego 3 maja 1943 roku w Warszawie włączenie się w sieć megafonów ulicznych i nadanie patriotycznej audycji oraz hymnu narodowego. Stefan Korboński zostawił po sobie cenne książki. W każdej z nich jest zawarta wiedza o historii i o metodzie politycznego działania. Źródło: Stefan Korboński zmarł po chorobie 23 kwietnia 1989 roku w Waszyngtonie w wieku 88 lat. Pochowano go 28 kwietnia w Alei Zasłużonych na cmentarzu Ojców Paulinów w amerykańskiej Częstochowie Doylestown w Pensylwanii. Zbigniew Brzeziński scharakteryzował jego sylwetkę następująco: Stefan Korboński był człowiekiem czynu i walki. Wybitny działacz ludowy w Polsce Niepodległej, bohaterski żołnierz i przywódca Polski Walczącej, nieustraszony obrońca wolności w okresie utrwalania komunistycznego PRL, ceniony na Zachodzie przedstawiciel emigracji politycznej: całe swe życie poświęcił Polsce i Polsce się dobrze zasłużył. 7 maja 1994 roku Zofia Korbońska odsłoniła tablicę pamiątkową na rodzinnym domu męża w Praszce. Po jej śmierci (zmarła 16 sierpnia 2010 r. w Waszyngtonie) szczątki jej i męża zostały sprowadzone do Polski. 79

80 Stefan Korboński wraz ze swoją żoną Zofią. Źródło: BIBLIOGRAFIA pl.wikipedia.org 80

81 Natalia Spyrka Jan Karski ( ) (właściwie: Jan Romuald Kozielewski, pseudonim: Witold) Źródło: muzhp.pl Jan Kozielewski (Karski) urodził się 24 kwietnia 1914r. w Łodzi, zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie. Był polskim prawnikiem, dyplomatą, historykiem, od 1939 działaczem konspiracyjnym, kurierem i emisariuszem władz Polskiego Państwa Podziemnego, świadkiem Holokaustu. Za swoją działalność został oznaczony polskim Orderem Orła Białego i amerykańskim Medalem Wolności. Jan Karski wychował się w katolickiej rodzinie. Mieszkał w kamienicy, której lokatorzy w większości byli pochodzenia żydowskiego. W międzywojennej Polsce ukończył wydział prawa, dyplomację na uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz szkołę Podchorążych artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim. Po ukończeniu praktyk w 1939 roku został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. 58 Po ataku ZSRR na Polskę dostał się do niewoli, jednak udało mu się zbiec, dotarł do Warszawy i podjął działalność konspiracyjną. Ze względu na doskonałą pamięć i znajomość