Plan rozwoju eksportu firmy AXPOL TRAIDING

Transkrypt

1 Plan rozwoju eksportu firmy AXPOL TRAIDING Wykonawca:... Pieczęć firmowa, data oraz podpis wykonawcy Przyjmuję i zatwierdzam załączony dokument Plan Rozwoju Eksportu sporządzono Uzupełnienie dokonano Beneficjent:... Pieczęć firmowa, data oraz podpis beneficjenta Data rozpoczęcia przygotowania planu Data zatwierdzenia planu Data uzupełnienia

2 Spis treści Wstęp 3 1. Charakterystyka produktów firmy AXPOL Opis produktów eksportowych Wyjaśnienie analizowanych branż 5 2. Analiza wybranych rynków docelowych Niemcy dane makroekonomiczne Francja - dane makroekonomiczne Ukraina dane makroekonomiczne Analiza branży reklamowej Analiza branży reklamowej w Niemczech Analiza branży reklamowej we Francji Analiza branży reklamowej na Ukrainie Analiza dystrybucji na wybranych rynkach Opis systemu dystrybucji w branży Potencjalni odbiorcy Analiza konkurencji Analiza pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa pod kątem produktów Analiza SWOT dla eksportu produktu na każdym z wybranych rynków Zwyczaje handlowe Opis bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa w najważniejszych obszarach funkcjonowania i prognozy rozszerzenia działalności poprzez eksport Uzasadnienie wyboru rynków docelowych Opis celów i strategii eksportowych Cele Opis strategii Strategia produktu Strategia cenowa Strategia dystrybucji Strategia promocji Wskazanie i uzasadnienie wyboru działań Wstępny harmonogram Rekomendacje rozwoju działalności eksportowej firmy AXPOL 84 Bibliografia 86 2

3 Wstęp Współczesna globalna gospodarka wywiera ogromną presję na rozwój i funkcjonowanie każdej firmy. Ewolucja technologiczna ułatwia penetrację rynków, klienci wymagają wyższej jakości za niższą cenę, pojawia się generacja nowej bardzo agresywnej konkurencji, firmy o zasięgu globalnym narzucają wysoką konkurencyjność - to tylko nieliczne cechy globalnego rynku. Firma o ustalonej pozycji na rynku krajowym, aby rozwijać się i zwiększać konkurencyjność, musi wchodzić na rynki zagraniczne. Umiędzynarodowienie firmy jest naturalnym etapem rozwoju każdego dobrze prosperującego przedsiębiorstwa. Branża, w której działa firma Axpol jest często zdominowana przez konkurencyjne firmy o zasięgu globalnym i, aby utrzymać pozycję na rynku, Axpol powinien rozwijać umiędzynarodowienie poprzez eksport. Korzyści z eksportu są niekwestionowane. Eksport pozwala lepiej wykorzystać zdolności produkcyjne firmy, a tym samym uzyskać wzrost rentowności. Kontrakty eksportowe często prowadzą do wzrostu skali produkcji i rozwoju firmy, mogą przewyższać chłonność rynku lokalnego. Obecność na rynkach międzynarodowych pozwala na dokładne poznanie konkurencji, zmian zachodzących w branży, poprawia innowacyjność firmy. Eksport powiększa bazę odbiorców i uniezależnia od wahań na rynku krajowym. Plan rozwoju eksportu dla przedsiębiorstwa Axpol ma na celu opracowanie analiz rynkowych i wskazanie działań marketingowych, które ukierunkują rozwój eksportu w firmie. Eksport jest decyzją strategiczną i długofalową, dlatego firma musi być pewna przy podejmowaniu decyzji, że zostały uwzględnione główne aspekty działalności eksportowej. Nie może być to decyzja przypadkowa. Działania eksportowe wymagają nakładu finansowego oraz strategii działania w zdobywaniu nowych rynków. W dobie globalnej gospodarki rynki zmieniają się bardzo dynamicznie, konkurencja stale rośnie. Eksport niesie wiele korzyści dla każdej firmy, pod warunkiem, że firma jest przygotowana do eksportu. Plan rozwoju eksportu firmy Axpol zawiera ogólny zakres wiedzy niezbędnej do wejścia na wskazane w nim rynki docelowe. 3

4 1.Charakterystyka produktów firmy Axpol 1.1. Opis produktów eksportowych Ze względu na szeroki asortyment oferowanych produktów oraz na fakt istnienia dużych zdolności Firmy do dostosowywania swoich produktów do potrzeb i wymagań rynkowych, wyroby eksportowe firmy Axpol kwalifikuje się do jednej grupy produktowej - artykuły reklamowe. W skład tej grupy wchodzą m.in. długopisy reklamowe, czapki i koszulki reklamowe, kalendarze reklamowe, czy smycze reklamowe etc. Produkty te cechuje profesjonalnie wykonana usługa ich znakowania w oparciu o trzy techniki: tampodruk, sitodruk oraz grawerowanie laserem. Oferta produktowa jest indywidualnie dopracowywana pod klienta, którego preferencje określane są przez firmę poprzez powadzone przez nich badania rynkowe. Produkty firmy charakteryzuje wysoka jakość wykonania. Projekty reklamowe nadruków tworzone są przy użyciu programów komputerowych, tj. Adobe Ilustrator, Adobe Indesign oraz Adebe Photoshop. Elementem wyróżniającym usługi firmy jest również sprawnie działający system sprzedaży oraz obsługi klientów zarządzany poprzez system informatyczny CRM. Wyjaśnienie technik znakowania produktów reklamowych: a) Tampodruk: popularna technika nadruku na małych artykułach reklamowych (np. długopisy, zapalniczki, breloki, etui, wizytowniki), wykonanych z metalu, plastiku, papieru, szkła, gumy, drewna itp. Pożądany kształt nanoszony jest na produkt przy pomocy elastycznego tamponu. Nadruki wykonywane są w kilku kolorach (1-4). Maksymalna powierzchnia nadruku to ok. 5x6 cm. Matrycę przygotowuję się na podstawie przesłanych plików graficznych.cdr,.eps,.ai. b) Sitodruk: doskonale nadaje się do jedno- i wielobarwnego nadruku na artykułach tekstylnych, takich jak parasole, torby, piłki, czapki, koszulki itp., a także na powierzchniach wykonanych z PVC. Metoda ta jest alternatywą dla tampodruku i pozwala na wykonanie nadruku o większej powierzchni, ograniczonej jedynie wielkością sita (ok. 16 x 36 cm). Karuzela sitodrukowa umożliwia drukowanie maksymalnie 6 kolorów. Matryca przygotowywana jest na podstawie przesłanych plików graficznych.cdr,.eps,.ai. c) Grawerowanie laserem: trwała, precyzyjna oraz efektowna technika znakowania artykułów reklamowych. Stosowana na metalu, drewnie, skórze, jak również na metalach lakierowanych, plastiku, szkle itp. Kolor graweru 4

5 uzależniony jest od rodzaju materiału, z jakiego wykonany jest znakowany przedmiot. Do znakowania artykułów reklamowych tą techniką używa się laserów Co2 oraz YAG. Matrycę przygotowywana jest na podstawie przesłanych plików graficznych.cdr,.eps,.ai Wyjaśnienie analizowanych branż Firma Axpol zajmuje się produkcją gadżetów reklamowych. W ramach wykonywanych produktów istnieje możliwość użycia technik jego znakowania: tempo druku, sitodruku oraz grawerowania laserem. Firma Axpol jest przedsiębiorstwem dużym, należy do największych tego typu w Polsce. Zajmuje się produkcją jednostkową, ale także masową. Na wskazanych rynkach: niemieckim, francuskim oraz ukraińskim zamierza sprzedawać swoje produkty bezpośrednio do agencji reklamowych, które prowadzą kampanie reklamowe na rzecz klienta ostatecznego. Z tego powodu analizowaną branżą jest rynek reklamowy, w szczególności rynek agencji reklamowych oraz instytucji im towarzyszących. Analiza wybranych rynków docelowych Badanie wybranych rynków docelowych zostało opracowane metodą desk research, czyli tzw. badaniami zza biurka. Metoda ta polega na zbieraniu, analizie i prezentacji danych z już istniejących źródeł: raportów, katalogów, roczników statystycznych, zasobów Internetu, prasy branżowej. W opracowaniu zostały wykorzystane aktualne, dostępne dane statystyczne z wiarygodnych, rzetelnych źródeł. Celem badań rynku typu desk research jest zmniejszenie ryzyka podejmowanych decyzji dotyczących wybranych rynków. Analiza zgromadzonych danych pozwala określić trendy rynkowe, potencjał rynku, zanalizować działania konkurencję, scharakteryzować dostawców oraz odbiorców. 2.1 Niemcy- dane makroekonomiczne W 2010 PKB w Niemczech wzrosło o 2,3% licząc w cenach bieżących i o 2,2% - w cenach stałych, co świadczy o tym, że ożywienie gospodarcze nabiera tempa. Z ankiety przeprowadzonej przez Związek Przemysłu Niemieckiego (BDI) wynika, że zamówienia nie są już dzielone na mniejsze partie i że ich rozmiary wracają do dawnych wielkości. Kolejnym czynnikiem ożywienia produkcji jest coraz szybsze opróżnianie się zapasów, które urosły w czasie kryzysu. Niemiecka gospodarka jest w dużej mierze zależna od importu półproduktów i surowców z zagranicy. Dlatego negatywny bilans handlowy w pierwszym kwartale 2010 był oznaką dobrych nastrojów niemieckich producentów i zapowiedzią większej niż zakładano dynamiki eksportu w następnych kwartałach. Według BDI wzrost eksportu o 8% w 2011 r. jest realistyczny. Dzięki zróżnicowanej strukturze odbiorców Niemcy szybciej niż inne państwa korzystają z poprawy koniunktury po kryzysie. 5

6 Tabela 1. Dane makroekonomiczne Niemiec. PKB PKB (PPP) Dynamika PKB Struktura PKB 2010 r. Nazwa kraju 2010r [mld $] Miejsce na świecie 2010 [$] Miejsce na świecie 2010 [%] Miejsce na świecie rolnictwo przemysł usługi Waluta średnia wartość $ w 2010r Niemcy , ,8% 27,9% 71.3% EUR ( ) 0,7338 Źródło: CIA World Factbook 1, stan na luty 2011 (DYNAMIKA PKB MIEJSCE) Pozycja ta wynika z faktycznego przyrostu PKB w stosunku rok do roku. Tak niskie miejsce Niemiec w rankingu spowodowane jest znacząco małą dynamiką PKB. W notowaniach przodują kraje rozwijające, co jednak nie oznacza, że stanowią one potęgę gospodarczą. Ważniejszym wskaźnikiem jest natomiast pozycja Niemiec pod względem globalnego PKB 6 miejsce. Tabela 2. Populacja i dane o Internecie w Niemczech. Nazwa kraju Ilość mieszkańców Dane lipiec 2010 Miejsce na świecie Główne języki, (pierwszy urzędowy) domena internetowa ilość serwerów internetowych 2010r. [mln] miejsce na świecie ilość użytkowników Internetu [mln] 2009r. Miejsce na świecie Niemcy Niemiecki.de 21, ,125 5 Źródło: CIA World Factbook 2, Tabela 3. Informacje o Niemczech. Sektory gospodarki W 2010 największe pozytywne znaczenie dla gospodarki Niemiec miał sektor finansowy oraz obrotu nieruchomościami i usług dla przedsiębiorstw (31%), sektor usług publicznych i prywatnych (24%), przemysł przetwórczy (21,9%), transport (17,9%), budownictwo (4,6%). Spadek eksportu miał negatywny wpływ na przemysł przetwórczy, który odnotował spadek w wysokości 19%, innymi spadkowymi działami był transport, hotelarstwo i usługi restauracyjne. Jedynie usługi finansowe i budownictwo zanotowały niewielkie wzrosty. Największy wpływ na spadek PKB miał spadek inwestycji wynoszący 12,5% przy czym w środkach trwałych nawet 20%. Konsumpcja wykazywała lekkie impulsy pozytywne, ożywiające gospodarkę. Ogólnie gospodarka niemiecka słynie z produkcji wytworów wysokiej technologii. Niemcy są dominującym producentem żelaza, stali, cementu, węgla, statków, tekstyliów. Mocna pozycja w tych dziedzinach wynika z zaawansowania technologicznego a nie tylko ilości produkcji. Bardzo ważnymi działami gospodarki niemieckiej są także produkcja samochodów, elektroniki oraz żywności

7 Współpraca gospodarcza z Polską Handel zagraniczny z Polską Dostęp do rynku Źródło: Ramy polsko-niemieckiej dwustronnej współpracy gospodarczej stworzone zostały przede wszystkim przez Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy podpisany w dniu 17 czerwca 1991 r. (Dz. U nr 14 poz. 54). Szereg kwestii regulują też bilateralne umowy międzyrządowe. Są to: Umowa w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku (Dz. U. z 2005 r. nr 12 poz. 90) Umowa w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji z1991 r.; Protokół uzupełniający do umowy z 2003 r. (Dz. U. z 1991 r. nr 27 poz.116; Dz. U. z 2006 r. nr 13. poz. 84) Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec z 31 stycznia 1990 r. o oddelegowaniu pracowników polskich przedsiębiorstw do realizacji umów o dzieło (Dz. U. z 1994 r. nr 98, poz. 474 ze zmianami). Niemcy są głównym partnerem handlowym Polski zarówno pod względem eksportu jak i importu. Przez ostatnie lata spada zarówno eksport jak i import z Niemcami co jest spowodowane otwarciem się Polski na inne gospodarki. Pomimo tego w 2010 eksport do Niemiec wynosił 28,8% a import około 22%. Przez ostatnie lata zauważalna jest większa dynamika eksportu nad importem czego wynikiem jest dodatnie saldo obrotów z tym krajem. Według danych z 2009 polski eksport do Niemiec prezentował się następująco: maszyny i urządzenia mechaniczne, do rejestracji odbioru dźwięku oraz sprzęt elektryczny (23,7%), pojazdy (ok. 19%) metale nieszlachetne i wyroby z nich (11,8%), tworzywa sztuczne i wyroby z nich (6,5%), materiały i wyroby włókiennicze (5,2%). Przez ostatnią dekadę zauważalny jest wzrost eksportu produktów wysoko przetworzonych w całości polskiego eksportu do Niemiec. Największy udział w imporcie z Niemiec do Polski miały (w % ujęciu na sekcje): maszyny i urządzenia mechaniczne (21,8%), metale nieszlachetne i wyroby z nich (13,7%), pojazdy i ich elementy (13,3%), produkty przemysłu chemicznego (10,8%) oraz tworzywa sztuczne i wyroby z kauczuku (10,6%), ścier drzewny, papier (4,4%). Brak formalnych ograniczeń dla dostępu polskich towarów na rynek RFN. Regulacja dostępu opiera się w zasadniczej części na wspólnotowych swobodach: przepływu towarów i kapitału. Dane o potencjalnych klientach ostatecznych w Niemczech Wykres 1 Przedział wiekowy populacji w Niemczech w 2010 roku Źródło: 7

8 Tabela 4. Wysokość wydatków w gospodarstwach domowych w Niemczech ze względu na wiek (w ) Kraj > 30 lat lat lat <60 lat Niemcy Źródło: Eurostat 2.2. Francja dane makroekonomiczne Francja pozostaje piątą potęgą gospodarczą świata (po USA, Japonii, Chinach i Niemczech). Na tle wyżej wymienionych państw, gospodarka francuska wyróżnia się wysoką innowacyjnością i wydajnością pracy, relatywnie niewielką nierównością dochodów oraz stojącym na wysokim poziomie systemem usług publicznych (opieka zdrowotna, edukacja, system emerytalny, bezpieczeństwo publiczne). Załamanie koniunktury międzynarodowej i sytuacja na światowych rynkach finansowych miało wpływ na kondycję francuskiej gospodarki w roku 2010, który upłynął pod znakiem energicznych działań prowadzonych w celu przezwyciężania recesji. 3 Tabela 5. Dane makroekonomiczne Francji. Nazwa kraju 2010r [mld $] PKB PKB (PPP) Dynamika PKB Struktura PKB 2010 r. Miejsce na świecie 2010 [$] Miejsce na świecie 2010 [$] Miejsce na świecie rolnictw o przemys ł Usługi Waluta średnia wartość $ w 2010r Francja ,6 % 165 1,8% 19,2 % 79% EUR Źródło: CIA World Factbook Miejsce 165 na świecie wynika z niskiego wzrostu PKB w badanym okresie, Francja jako kraj rozwinięty nie wykazuje takiej dynamiki wzrostu jak duża część krajów rozwijających się co jest zjawiskiem naturalnym opartym na teorii konwergencji. Dynamika wzrostu nie jest jednak wskaźnikiem zamożności kraju i możliwości finansowych jego obywateli Tabela 6 Populacja i dane o Internecie we Francji. Nazwa kraju Ilość mieszkańców Dane lipiec 2010 Miejsce na świecie Główne języki, (pierwszy urzędowy) domena internetowa ilość serwerów internetowych [mln] 2010r. miejsce na świecie ilość użytkowników Internetu [mln] 2009r. Miejsce na świecie Francja Francuski.fr 15, ,262 8 Źródło: CIA World Factbook

9 Tabela 7. Informacje o Francji. Francja jest jednym z najbardziej uprzemysłowionych krajów świata. W przemyśle pracuje 2,5 mln osób. Sektory gospodarki Współpraca gospodarcza z Polską Ważnymi gałęziami są przemysł elektromaszynowy i przemysł przetwórstwa surowców, francuski przemysł farmaceutyczny a ponadto silną pozycję na światowym rynku mają koncerny telekomunikacyjne i technologii informacyjnych. Obroty przemysłu chemicznego wynoszą 100 mld euro, zatrudnienie 230 tys. pracowników. W przemyśle lotniczym i kosmicznym pracuje 130 tys. osób (obroty: 32 mld euro). Francja należy do czołowych eksporterów broni (czwarta pozycja na świecie ze sprzedażą rzędu 8 mld euro w 2010 r.). Kraj przoduje także w produkcji artykułów luksusowych (haute couture, wyroby jubilerskie, biżuteria, galanteria skórzana, kosmetyki). Sektor motoryzacyjny tworzy ok. 2% PKB i zatrudnia bezpośrednio ponad 300 tys. pracowników. Budownictwo daje we Francji zatrudnienie 1,7 mln osób i reprezentuje ponad 7% udziału w PKB. W sektorze działa 330 tys. przedsiębiorstw. W 2009 r. skurczył się o 8%, w 2010 o kolejne 3%.. Spadek w latach wyniósł ogółem 15%. Liczba rozpoczętych budów spadła w 2009 r. do 333 tys. (i utrzymała się na tym poziomie w 2010 r.), wobec 400 tys. w 2008 r. i 463 tys. w 2007 r., co pociągnęło za sobą likwidację 50 tys. miejsc pracy. Kolejne 20 tys. zniknęło w roku Sektor ogranicza zatrudnienie po raz pierwszy od 1998 r. W 2009 r. dzięki planowi ożywienia gospodarki sfinansowano budowę 100 tys. mieszkań, z czego 44,6 tys. pochodziło z nieoprocentowanych pożyczek na zakup nowego lokum. Ceny mieszkań spadły o 7,1% (-3,1% w 2008 r.). W 2010r. tendencja odwróciła się: w drugim kwartale ceny mieszkań wzrosły o 6%, a liczba transakcji o 9%. Cena m2 w Paryżu osiągnęła historyczny rekord. W tym samym okresie liczba pozwoleń na budowę wzrosła o 31,4%, podczas gdy rozpoczętych budów o 0,2%. Na Francję przypada 15% ziem uprawnych UE, a udział Francji we wspólnotowej produkcji rolnej wynosi 18,7%. Zatrudnienie w rolnictwie równa się 7% ogółu unijnych pracowników rolnych (ok. 850 tys. zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy). Turystyka jest jednym z ważniejszych sektorów gospodarki Francji (6,4% udziału w PKB, 230 tys. przedsiębiorstw i 920 tys. pracowników). Obroty wynoszą ok. 90 mld euro. Udział energetyki w PKB Francji wynosi ok. 4%. W sektorze pracuje blisko ćwierć miliona osób. Francja jest drugim światowym producentem energii jądrowej (78% energii elektrycznej kraju pochodzi z tego źródła) i pierwszym w Europie eksporterem elektryczności. Sektor bankowy i finansowy zatrudnia 800 tys. pracowników i tworzy około 5% PKB. Usługi transportowe stanowią ok. 4,5% PKB. W sektorze pracuje 1,3 mln osób. Od momentu akcesji Polski do UE stosunki gospodarcze między Polską i Francją wpisują się w ramy prawa wspólnotowego, głównie traktatu akcesyjnego, jaki Polska podpisała ze Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi 16 kwietnia 2003 r. w Atenach. Dwustronne umowy gospodarcze to przede wszystkim: - Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Francuskiej w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu w zakresie podatków od dochodu i majątku, podpisana w Warszawie dnia 20 czerwca 1975 r. (weszła w życie dnia 12 września 1976 r.), - Protokół w sprawie pogłębienia i rozszerzenia współpracy polsko-francuskiej w dziedzinie gospodarki i przemysłu, podpisany w Paryżu dnia 7 maja 1976 r. (wszedł w życie z dniem podpisania), - Umowa między Rządem PRL a Rządem RF w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji, podpisana w Paryżu dnia 14 lutego 1989 r. (weszła w życie dnia 10 lutego 1990 r.), - Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Francuskiej w sprawie przedterminowej spłaty zadłużenia wynikającego z Umowy o redukcji i restrukturyzacji długów między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Francuskiej z dnia 30 października 1991 r., podpisana w Warszawie dnia 28 maja 2008 r. (weszła w życie z dniem podpisania). 9

10 Handel zagraniczny Dostęp do rynku Źródło: Ponadto, w dniu 28 maja 2008 r. w Warszawie w czasie II Szczytu Polsko-Francuskiego została podpisana Deklaracja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Prezydenta Republiki Francuskiej o polsko-francuskim partnerstwie strategicznym. Treść Deklaracji, jak również Programu współpracy w ramach partnerstwa strategicznego dostępne są na stronie internetowej Ambasady RP w Paryżu W 2009 roku wzmocniono partnerstwo strategiczne w wielu dziedzinach. Pełny wykaz aktów prawnych z zakresu polsko-francuskich stosunków gospodarczych można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w dziale Umowy międzynarodowe. Francja pozostaje dla Polski jednym z głównych partnerów handlowych: trzecim klientem po Niemczech i Włoszech oraz piątym dostawcą po Niemczech, Chinach, Rosji i Włoszech. Według danych statystycznych wartość obrotów handlowych Polski z Francją za 2009 r. wyniosła 11346,8 mln euro. Wartość eksportu do Francji w 2010 roku osiągnęła 5,976 mld euro, natomiast wolumen importu osiągnął wartość 4,157 mld euro. Dodatnie dla Polski saldo wyniosło ponad 2 mld euro. Według francuskich danych statystycznych za okres listopad 2009 październik 2010 Polska zajmowała 7 miejsce w imporcie i w eksporcie Francji wśród państw UE oraz pozostaje drugim, po Rosji, partnerem handlowym Francji spośród krajów Europy Środkowej i Wschodniej Funkcjonowanie gospodarek polskiej i francuskiej w ramach jednolitego rynku UE, a także zniesienie z dniem 1 lipca 2008 r. ograniczeń w przepływie polskiej siły roboczej do Francji, sprawia, że formalnie nie występują tradycyjne bariery w dostępie do rynku dla polskich towarów i usług Ukraina dane makroekonomiczne PKB Ukrainy według wstępnych danych Państwowego Komitetu Statystyki Ukrainy (PKSU) PKB Ukrainy wzrosło w 2010 r. o 4,2%1 W kolejnych kwartałach 2010 r. stopa.wzrostu PKB (w odniesieniu do analogicznych okresów roku poprzedniego) wynosiła odpowiednio: 4,9%; 5,9%; 3,4% i 3%. Niższe tempo wzrostu PKB w drugim półroczu 2010 r. wynikało z efektu wyższej bazy porównawczej punktem odniesienia była tu poprawiająca się sytuacja gospodarcza drugiej połowy 2009 r. (nominalna wartość PKB w pierwszych trzech kwartałach 2010 r. wynosiła odpowiednio 218,1 mld UAH, 262,4 mld UAH i 303,7mld UAH). Największy wzrost wartości dodanej brutto w III kwartale 2010 r. odnotowano w przemyśle przetwórczym (+12,8%) oraz sektorze handlu i usług remontowych (+10,8%), największy spadek w rolnictwie (-3,3%), co było efektem nieznacznie niższych zbiorów zbóż. 10

11 Tabela 8. Dane makroekonomiczne Ukrainy. Nazwa kraju 2010r [mld $] PKB PKB (PPP) Dynamika PKB Struktura PKB 2009 r. Miejsce na świecie 2010 [$] Miejsc e na świecie 2010 [$] Miejsc e na świeci e rolnictwo przemysł usługi Waluta średnia wartość $ w 2009r Ukraina 306, ,3 % 76 9,8% 32,3 % 57,9% UAH 7,7856 Źródło: CIA World Factbook 5 (DYNAMIKA PKB MIEJSCE) Pozycja ta wynika z faktycznego przyrostu PKB w stosunku rok do roku. Tak niskie miejsce Ukrainy w rankingu spowodowane jest znacząco małą dynamiką PKB. W notowaniach przodują kraje rozwijające, co jednak nie oznacza, że stanowią one potęgę gospodarczą. Ważniejszym wskaźnikiem jest natomiast pozycja Szwajcarii pod względem globalnego PKB 40 miejsce. Tabela 9 Populacja i dane o Internecie na Ukrainie. Nazwa kraju Ilość mieszkańców Dane lipiec 2010 Miejsce na świecie Główne języki, (pierwszy urzędowy) domena internetowa ilość serwerów internetowych [mln] 2010r. miejsce na świecie ilość użytkowników Internetu [mln] 2008r. Miejsce na świecie Ukraina Ukraiński.ua 1,1 42 7,7 38 Źródło: CIA World Factbook 6 Tabela 10. Struktura wiekowa na Ukrainie. Nazwa kraju Wiek % Kobiety Mężczyźni ,8% ,3% Ukraina > 65 15,9% Źródło: CIA World Factbook

12 Tabela 11. Informacje o Ukrainie. Sektor metalurgiczny. W 2010 r. metalurgia miała 21,3% udziału w strukturze produkcji przemysłowej Ukrainy (w tym prawie 30% w strukturze produkcji przemysłu przetwórczego), przy czym dominującą pozycję tradycyjnie zajmuje produkcja żelaza i stali. Światowy kryzys i dekoniunktura spowodowały głęboki spadek produkcji (-26,7%) i eksportu sektora (o ponad 53%) w 2009 r., co częściowo udało się odrobić w 2010 r. (wzrost produkcji i eksportu odpowiednio o 12,2% i 35,2%). Według danych Światowego Stowarzyszenia Stali w 2010 r., produkcja stali na Ukrainie wzrosła w porównaniu z rokiem 2009 o 12,4%, z niespełna 30 mln ton do 33,6 mln t. Pozwoliło to Ukrainie utrzymać ósme miejsce na liście największych producentów stali na świecie, a wśród największych światowych eksporterów zająć piąte miejsce (po Japonii, Chinach, UE i Rosji dane za Iron and Steel Statistics Bureau). Eksportowe znaczenie tego sektora dla Ukrainy porównać można do roli sektora naftowogazowego w gospodarce rosyjskiej: metalurgia zachowuje wciąż dominujący udział w strukturze ukraińskiego eksportu (33,7% w 2010 r.; 32,3% w 2009 r., 41,2% w 2008 r.). Tradycyjnie około 80% produkcji ukraińskiego hutnictwa trafia na rynki zagraniczne, co powoduje jednak, iż omawiany sektor gospodarki Ukrainy jest bardzo wrażliwy na wahania światowej koniunktury. Sprzedaż produkcji metalurgicznej za granicę przyniosła Ukrainie w 2010 r. 17,3 mld USD. Sektory gospodarki Sektor paliwowo-energetyczny. Sektor paliwowo-energetyczny, obejmujący wydobycie surowców energetycznych (ropa, gaz ziemny, węgiel), przetwórstwo ropy naftowej, produkcję energii elektrycznej itp. ma łącznie ok. 30% udziału w strukturze produkcji przemysłowej Ukrainy, co wiąże się w większym stopniu z nadmiernym zużyciem surowców energetycznych na Ukrainie, aniżeli z wielkością samego wydobycia i produkcją paliw. Jako tzw. strategiczny sektor gospodarki, pozostaje on nadal pod kontrolą państwa, zarówno w zakresie infrastruktury transportowej (tranzytowej) jak i głównych mocy wytwórczych. Postępuje jednak powolna prywatyzacja energetyki cieplnej (generacji i dystrybucji), którą planuje się zakończyć do 2014 roku. W 2010 r. na Ukrainie wydobyto nieco ponad 20 mld m³ gazu (spadek o 5,3% w stosunku do 2009 r.) oraz 3,55 mln ton ropy naftowej (wobec 3,95 mln ton w 2009 r.). Zdecydowana większość wydobycia przypada na podmioty podległe państwowemu holdingowi NAK Naftohaz Ukrainy [dalej: Naftohaz]. Utworzony w 1998 r. Naftohaz kontroluje większość wydobycia gazu i ropy (w tym poprzez zależne przedsiębiorstwa państwowe) oraz całkowicie transport i tranzyt tych surowców przez terytorium Ukrainy, a także (częściowo) dystrybucję krajowych zasobów gazu i ropy. Koncern ten, mimo trudnych warunków rynkowych i trudnej sytuacji finansowej, pozostaje od lat największym przedsiębiorstwem Ukrainy. Mające podobną strukturę państwowe holdingi NAK Energetyczna Kompania Ukrainy (skupia państwowe aktywa w elektroenergetyce) oraz NAK Enerhoatom (kontroluje ukraińskie elektrownie atomowe) również należą do największych ukraińskich koncernów. Wielkość produkcji energii elektrycznej w 2010 r. wyniosła 187,9 mld kwh (wzrost o 8,6% w stosunku do 2009 r.). Elektrownie atomowe wytworzyły 47,4% całej wyprodukowanej na Ukrainie energii elektrycznej, a elektrownie cieplne 41,5%. 12

13 Sektor rolno-spożywczy. W 2009 r. rolnictwo dostarczyło około 7% PKB Ukrainy, natomiast na przemysł spożywczy w 2010 r. przypadło 16,7% produkcji przemysłowej kraju (w 2009 r.: 18,7%, w 2008 r. 15,2%). W 2010 r. przemysł spożywczy odnotował stosunkowo niewielki wzrost produkcji w porównaniu do pozostałych gałęzi o 2,6%, co należy wiązać z faktem, że w kryzysowym 2009 roku w sektorze tym nastąpił równie niewielki spadek, wobec głębokiej recesji w innych branżach. Obszary wykorzystywane w celach rolniczych (42,8 mln ha) stanowią blisko 70% terytorium kraju; powierzchnia gruntów ornych wynosi 33 mln ha. W 2009 r. zasiewy pod uprawę zbóż objęły powierzchnię 15,5 mln ha, słonecznika 4,2 mln ha, ziemniaków 1,4 mln ha (powierzchnia zasiewów pod te kultury w 2010 r. była zbliżona). Z uwagi na obowiązujące moratorium na sprzedaż ziemi o przeznaczeniu rolnym, większość zasobów ziemi uprawianych przez przedsiębiorstwa to grunty dzierżawione. Ukraina zajmuje wysokie pozycje wśród światowych producentów i eksporterów zbóż i roślin oleistych jest jednym z największych dostawców ziaren słonecznika (20% światowej produkcji) i oleju słonecznikowego, czołowym producentem jęczmienia, żyta, owsa i rzepaku, a także wchodzi do pierwszej dziesiątki światowych producentów pszenicy. W 2010 r. na Ukrainie wyprodukowano m.in. 39,2 mln t zbóż, 13,7 mln t buraków cukrowych i 6,7 mln t ziarna słonecznika. Dalece niewykorzystany jest natomiast potencjał produkcji zwierzęcej. W 2010 r. artykuły rolno-spożywcze stanowiły 19,3% eksportu Ukrainy (w 2009 r.: 24%, rok wcześniej 16,2%). Do największych przedsiębiorstw rolnych Ukrainy należą: ukraiński oddział spółki Cargill AT, korporacja Roshen, Mironiwskyj Chliboprodukt, grupy: Nibulon, Nestle, spółki Obołoń i Sun Interbrew Ukraina. Wiodące, prywatne przedsiębiorstwa sektora należą do pionierów ukraińskiej ekspansji zagranicznej (głównie w Rosji Roshen, Nemiroff, Chortyca ) oraz transformacji kapitałowej (np. przeprowadzenie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie publicznej emisji akcji przez koncerny rolne Astarta Holding, Kernel Group, Agroton i Milkiland, a w lutym 2011 r. także przez spółkę Agroliga na rynku NewConnect). Przemysł maszynowy. Po załamaniu, które nastąpiło w pierwszych latach niepodległości, przemysł maszynowy od końca lat 90. XX w. należał do najszybciej rozwijających się sektorów ukraińskiej gospodarki, tempo wzrostu produkcji którego przewyższało wskaźnik wzrostu produkcji przemysłowej ogółem. Wiązało się to głównie z ożywieniem gospodarczym na Ukrainie i wzrostem zamówień dla sektora z innych branż, np. metalurgicznej, jak również ze wzrostem eksportu do krajów WNP. Kryzys gospodarczy spowodował jednak załamanie produkcji sektora, przede wszystkim branży motoryzacyjnej. W rezultacie udział sektora w produkcji przemysłowej spadł z 13,3% w 2008 r. do 10,5% w 2009 r.; w 2010 r. udział ten zwiększył się ponownie do 11,4%. Najważniejsze przedsiębiorstwa sektora znajdują się we wschodniej i południowo-wschodniej Ukrainie, co związane jest z koncentracją przemysłu ciężkiego w tej części kraju. Przedsiębiorstwa ciężkiego przemysłu maszynowego (produkcja maszyn i urządzeń dla metalurgii, górnictwa, budownictwa, środków transportu) zlokalizowane są głównie w Donbasie obwodach donieckim i łuhańskim (Donieck, Horłowka, Jasynuwata, Mariupol, Łuhańsk, Nowokramatorsk). Współpraca Z uwagi na członkostwo Polski w Unii Europejskiej znaczna część relacji gospodarczych pomiędzy Polską i 13

14 gospodarcza z Polską Dostęp do rynku Ukrainą (w szczególności dotyczących kwestii handlowych), regulowana jest przez umowy zawarte pomiędzy Unią Europejską i Ukrainą. Podstawowym aktem prawnym regulującym stosunki dwustronne UE Ukraina jest Porozumienie o Partnerstwie i Współpracy (PCA), które zostało podpisane 14 czerwca 1994 r. i weszło w życie 1 marca 1998 r. W dniu 29 kwietnia 2004 r. Ukraina podpisała dodatkowy protokół rozszerzający zapisy PCA na nowe kraje przystępujące do UE, w tym Polskę. Podstawę prawną dwustronnych stosunków gospodarczych stanowią m.in.: Umowa między Rządem RP a Rządem Ukrainy o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji podpisana w 1993 r. (Dz. U. z 1993 r. nr 125, poz. 575), Konwencja między Rządem RP a Rządem Ukrainy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku podpisana w 1993 r.(dz. U. z 1994 r. nr 63, poz. 269). Umowa miedzy Rządem RP a Gabinetem Ministrów Ukrainy o współpracy gospodarczej podpisana w 2005 r. (Monitor Polski z r. nr 59, poz. 628). W handlu z Ukrainą odnotowywany był do 2010 r. stały wzrost obrotów, przy utrzymującej się znaczącej (na korzyść Polski) nadwyżce w handlu towarowym. Jednocześnie Ukraina naley do głównych kierunków ekspansji inwestycyjnej polskich firm. Skutki światowego kryzysu finansowego dla Ukrainy (m.in. spadek aktywności gospodarczej i silna dewaluacja hrywny) spowodowały jednak zahamowanie dynamiki handlu i inwestycji polskich firm (proces ten rozpoczął się pod koniec 2008 r.). Czynnikiem sprzyjającym dostępowi polskich firm do rynku ukraińskiego było przystąpienie Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu ( ), oznaczające obniżkę ceł na importowane towary. Inne korzyści związane z akcesją Ukrainy do WTO (np. uproszenie procedur związanych z dostępem do rynku, likwidacja nadal istniejących barier pozataryfowych, etc.) spodziewane są w dłuższej perspektywie czasu. Jednocześnie, mimo faktu członkostwa Ukrainy w WTO, ukraińska Rada Najwyższa podejmuje kolejne próby wprowadzania kontrowersyjnych mechanizmów mających na celu ochronę krajowych producentów, motywując to walką z kryzysem (dodatkowe stawki celne, dodatkowe opłaty sektorowe, ograniczenie dostępu zagranicznych towarów i usług do ukraińskiego systemu zamówień publicznych, etc.). Dostęp polskich firm do rynku ukraińskiego bywa utrudniany przez szereg utrzymujących się negatywnych zjawisk, stanowiących istotne przeszkody w rozwoju działalności na Ukrainie przez inwestorów zagranicznych. Najpoważniejsze bariery i utrudnienia w dostępie do rynku ukraińskiego identyfikowane przez polskie samorządy gospodarcze i firmy to: - trudności w uzyskiwaniu zwrotu podatku VAT, - nieprzejrzystość, niespójność i zmienność ukraińskich przepisów prawnych, - uznaniowa interpretacja przepisów prawnych przez administrację, - słabość wymiaru sprawiedliwości i trudności w dochodzeniu swoich praw w sądach, - niedostateczne wsparcie inwestorów przez władze lokalne, - korupcja występująca na różnych szczeblach, - brak dostatecznej ochrony udziałowców przed wrogimi przejęciami przez wspólników ukraińskich bądź przez lokalną konkurencję, - naruszanie praw własności do znaków towarowych, 14

15 Handel zagraniczny - utrzymywanie się barier dla produktów i wyrobów np. w dziedzinie certyfikacji, kontroli fito-sanitarnych, - częste zmiany przepisów celnych, - kwestionowanie przez ukraińskie służby celne wartości celnej towarów eksportowanych na Ukrainę, - zbyt wolne wdrażanie zmian dostosowujących ustawodawstwo ukraińskie do wymogów unijnych i WTO (zobowiązania wobec WTO na 2009 r. nie zostały formalnie przetransponowane do Ustawy O taryfie celnej ), - zły stan infrastruktury i niewielka liczba przejść granicznych, powodujące długi czas oczekiwania na granicy, w szczególności przy przewozach towarowych (z uwagi na zmniejszenie obrotów towarowych ten problem przestał być szczególnie silnie odczuwany, co jednak nie oznacza jego rozwiązania). Do ograniczeń pozataryfowych zaliczyć należy, obowiązujący od czasu zniesienia w lutym 2007 r. embarga na import polskiego mięsa, system pozwoleń weterynaryjnych na eksport na Ukrainę mięsa i zwierząt na ubój. Od 14 stycznia 2010 r. strona ukraińska wymagać będzie od wszystkich eksporterów produktów pochodzenia zwierzęcego pozwoleń na eksport produkcji, wydawanych przez Państwowy Komitet Medycyny Weterynaryjnej Ukrainy. W 2009 r. decyzją ukraińskiej Komisji Międzyresortowej ds. Handlu Zagranicznej na okres trzech lat wprowadzono specjalne środki ochronne na import na Ukrainę rur stalowych bez szwu okładzinowych i pompowo-kompresorowych (kod ukraińskiej taryfy celnej ). W dalszym ciągu stosowane są również liczne ograniczenia importowe (środki ochronne), niezależnie od kraju pochodzenia towaru, m.in. na łożyska kulkowe, tkaniny bawełniane, lampy fluoroscencyjne. W 2010 r. eksport ukraińskich towarów zwiększył się o 29,6% i osiągnął wartość 51,4 mld USD, natomiast import wzrósł o 33,7% do poziomu 60,7 mld USD. Deficyt w handlu towarami wyniósł 9,3 mld USD (wzrost o 3,6 mld USD w porównaniu do 2009 r.). Miesięczne wartości ukraińskiego eksportu w 2010 r. wykazywały tendencję wzrostową od poziomu 3 mld USD w styczniu do 5,3 mld USD w grudniu. Podobny trend dotyczył ukraińskiego importu od 3,3 mld USD w styczniu do 6,6 mld USD w grudniu. Deficyt w handlu towarowym Ukrainy w 2010 r. był w dużej mierze równoważony przez nadwyżkę w handlu usługami dodatnie saldo wyniosło 6,2 mld USD, dzięki czemu łączny deficyt handlu zagranicznego Ukrainy wyniósł niespełna 3,1 mld USD. Eksport usług wzrósł o 21% do ponad 11,6 mld USD, a import zwiększył się o 5,2% do 5,4 mld USD. Prawie 2/3 ukraińskiego eksportu w 2010 r. stanowiły usługi transportowe. Wśród odbiorców ukraińskiego eksportu towarowego wzrósł udział krajów WNP (z 33,9% do 36,4%) oraz UE (z 23,9% do 25,4%), obniżyło się znaczenie odbiorców z państw azjatyckich (z 30,6% do 26,7%). Spośród głównych partnerów handlowych Ukrainy najbardziej w omawianym okresie wzrósł eksport do Włoch (o 96,5%), Rosji (o 58,1%), Białorusi (o 50,9%), Polski (o 47,9%) i Turcji (o 42,3%). Największy udział w ukraińskim eksporcie w 2010 r. miały Rosja (26,1%, wzrost o 4,7 pp. w stosunku do 2009), Turcja (5,9%), Włochy (4,7%), Białoruś (3,7%), Polska (3,5%), Niemcy (2,9%) i Indie (2,8%). Do najważniejszych pozycji eksportowych należały wyroby metalurgiczne (33,7% udziału), artykuły rolnospożywcze (19,3%), produkty mineralne (13,1%), maszyny i urządzenia (11%), artykuły przemysłu chemicznego i gumowego (8,1%) i środki transportu (6,3%). Ponad ¾ ukraińskiego importu towarowego w 2010 r. pochodziło z krajów WNP i UE (odpowiednio 44% i 31,4%). Głównymi dostawcami towarów na Ukrainę były: 15

16 Źródło: Rosja (36,5%; wzrost dostaw o 67,7%), Chiny (7,7%; wzrost dostaw o 71,9%), Niemcy (7,6%; wzrost dostaw o 19,5%), Polska (4,6%; wzrost dostaw o 28,5%), Białoruś (4,2%; wzrost dostaw o 51,7%), USA (2,9%; wzrost dostaw o 37,4%) i Włochy (2,3%; wzrost dostaw o 22%). W strukturze importu dominowały produkty mineralne, w tym surowce energetyczne (32,3% udziału;w tym 15,5% - gaz ziemny, 6,9% - ropa naftowa), produkty chemiczne i tworzywa sztuczne (łącznie 16,6%), maszyny i urządzenia (13,4%), artykuły rolno-spożywcze (9,4%), metale i wyroby hutnicze (6,8%) oraz środki transportu (6%) Analiza branży reklamowej Na każdym z rynków docelowych wykonana zostanie analiza branży reklamowej, z położeniem szczególnego nacisku na sektor agencji reklamowych, które mają być bezpośrednimi odbiorcami produktów Beneficjenta. Firma Axpol podjęła decyzję o ekspansji na rynek: Niemiec, Francji i Ukrainy Analiza branży reklamowej w Niemczech Ogólna charakterystyka rynku branży reklamowej w Niemczech w 2010 roku Branża reklamowa w Niemczech należy do bardzo rozwiniętych. Jest ona od wielu lat nieodzowną częścią niemieckiej gospodarki. Rok rocznie obroty w branży szacowane są na ponad 20 mld Euro. Należy wskazać, iż także wiele z agencji reklamowych, agencji badań rynkowych z RFN należy do światowej czołówki firm z badanej branży. Posiadają one biura regionalne w Niemczech oraz także w krajach o znaczącym potencjale gospodarczym. Dla celów poniższego opracowania przeanalizowany zostanie sektor agencji reklamowych oraz sektor specjalistycznych firm z zakresu badania rynku, które razem tworzą rynek reklamowy na terenie RFN. Aby pokazać potencjał analizowanego rynku poniżej podano kilka danych obrazujących skalę rynku docelowego na którym swoje produkty ma szanse sprzedawać Beneficjent. Podstawowe wielkości w badanej branży: a) W przedmiotowej branży w 2009 roku działało firm b) Łączne obroty branży szacowane są na około 21 mld Euro c) Branża cechuje się ogromną dynamiką w 2009 roku powstało ponad 1300 nowych firm oraz upadło ponad 566 podmiotów działających w zakresie branży reklamowej d) Ponad 20% firm z branży znajduje się w rejonie Północnej Nadrenii Westfalii e) Najczęstszą formą prawną prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka prawa handlowego 16

17 f) W branży zatrudnionych jest ponad 55% kobiet g) Średnie wynagrodzenie brutto pracownika w branży wynosiło w 2009 roku prawie Euro, przy niespełna 39 godzinnym tygodniu pracy Na rynku niemieckim działa prawie 49 tys. firm z branży reklamowej (agencji oraz agencji prowadzących badania). W przeciągu ostatnich kilku lat odnotowywany jest stopniowy wzrost ich liczby. Z początkiem 2005 roku na rynku działało aktywnie przedsiębiorstw, w roku 2006 mieliśmy do czynienia z nieznacznym ich spadkiem. Tendencja ta uległa natomiast zahamowaniu już rok później. Mimo ogromnego kryzysu gospodarczego jaki dotknął gospodarkę RFN branża nie załamała się. Niemieckie agencje reklamowe otrzymywały w tym czasie zwiększoną liczbę zleceń, ponieważ ich klienci za wszelką cenę chcieli wspomóc swoją sprzedaż poprzez szeroko zakrojone działania marketingowe. Dokładne dane odnośnie liczby zatrudnienia zestawiono w wykresie poniżej. Wykres 2. Liczba firm w branży reklamy oraz branży badań rynkowych w Niemczech na przestrzeni lat Źródło: Na następnym wykresie zestawiono tempo wzrostu liczby firm z branży reklamowej w porównaniu z tempem wzrostu ogólnej liczby firm. Należy jednoznacznie zaznaczyć, iż liczba nowopowstałych podmiotów w branży reklamy prawie przez cały badany okres była niższa od liczby nowo rejestrowanych firm ogółem. Jedynie w roku 2008 wartości te pokrywały się. Sytuacja jest o tyle korzystne dla firmy Axpol, gdyż świadczyć może ona o ogromnym potencjale wzrostowym branży. Nowo powstałe podmioty gospodarcze w RFN w najbliższym czasie, w dobie nasilającej się konkurencji, z pewnością zostaną zmuszone do skorzystania z usług profesjonalnych agencji reklamowych oraz firm świadczących usługi z zakresu badań rynkowych. Oddelegowanie tych zadań specjalistycznym podmiotom trzecim pozwoli im skupić się na kluczowych działaniach, ale także obniży koszty, które w przypadku prowadzenia kampanii reklamowej na własny rachunek są znacząco wyższe. 17

18 Wykres 3. Dynamika wzrostu liczby firm z badanej branży w porównaniu do dynamiki wzrostu liczby firm w całej gospodarce niemieckiej na przestrzeni lat (kolor niebieski branża reklamowa, zielony cała gospodarka RFN). Źródło: Wartość analizowanej branży rok rocznie szacowana jest na około 20 mld Euro. W okresie wartość rynku wzrosła o ponad 10%, przy dalszej tendencji wzrostowej. Rok 2007 to po raz pierwszy w historii przekroczenie bariery 21 mld Euro obrotu. Szczegółowe dane zestawiono poniżej. Wykres 4. Wartość obrotów firm z branży reklamowej oraz firm z zakresu badań rynku na przestrzeni lat w mld Euro Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Niemczech, 2010 Średni obrót firmy z branży szacowany jest na ponad 450 tyś. Euro. W 2005 roku po raz pierwszy średnia wartość obrotu przekroczyła 400 tys. Euro. Od tego momentu mamy do czynienia z tendencją wzrostową. W roku 2007 przekroczona została bariera 450 tys. Według Niemieckiego Urzędu Statystycznego w 2008 roku stwierdzono, że poziom ten przekroczył o ponad 0,5 mln Euro. Aktualnie nie znane są jeszcze dokładne dane za okres ostatnich trzech. 18

19 Dokładne wartości w latach podane zostały poniżej. Wykres 5. Średnioroczna wartość obrotu firm z badanej branży na przestrzeni lat w Euro Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Niemczech, Creditreform, Statista 2010 W analizowanej branży dominują przedsiębiorstwa małe z obrotem poniżej 0,5 mln Euro. Ich procentowy udział szacuje się na około 72,4% w roku 2005 oraz prawie 74% w roku Drugą najbardziej liczną grupę stanowią firmy, które generują przychody w przedziale 1-5 mln Euro. Ich rynkowy udział wynosi ponad 12%. Kolejną najbardziej liczną grupą firm są podmioty, których wartość przychodów nie przekraczały 1 mln Euro. Stanowią one około 11,4%. Firmy, których przychody przekroczyły ponad 5 mln Euro (a nie są większe niż 25 mln Euro) stanowią zaledwie około 2% całości rynku. Ostatnią grupę uzupełniają najwięksi gracze z udziałem rynkowym na poziomie około 0,5%. Zaobserwowana struktura rynku jest korzystna dla Axpol. Dotarcie do podmiotów mniejszych jest z pewnością łatwiejsze. Pozyskanie kilku mniejszych graczy rynkowych, jako odbiorców swoich produktów pozwoli Beneficjentowi na lepsze poznanie niemieckiego rynku reklamy, a w późniejszym czasie może okazać się bardzo ważnym punktem wyjściowym do dalszej ekspansji w kierunku największych graczy z analizowanej branży. Koncentracja rynku została przedstawiona poniżej. 19

20 wyrażone w % Wykres 6. Koncentracja rynku. Procentowy udział przedsiębiorstw z branży z uwzględnieniem wielkości osiąganych przychodów w latach powyżej 25 mln Euro od 5 do 25 mln Euro od 1 do 5 mln Euro od 0,5 do 1 mln Euro poniżej 0,5 mln Euro Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Niemczech, Creditreform, Statista 2010 Stopień koncentracji w branży reklamowej jest tożsamy z całą gospodarką niemiecką. W RFN najliczniejszą grupę stanowią podmioty, których roczne obroty szacowane są poniżej 0,5 mln Euro. Stanowią one około 72%. Ogromne koncerny i generowane przez nich obroty stanowią w całości gospodarki niemieckiej zaledwie 1,2%. Jest to wartość prawie 3 krotnie wyższa niż w branży reklamy. Należy jednak podkreślić, iż niemiecki przemysł samochodowy, maszynowy, elektroniczny należy do najbardziej rozwiniętych na świecie. To właśnie podmioty z tych branż odpowiadają za generowanie rocznych obrotów na poziomie wyższym niż 25 mln Euro. Dokładne dane zestawiono poniżej. 20

21 Wyrażone w % Wykres 7. Koncentracja rynku. Procentowy udział przedsiębiorstw z branży w porównaniu z całością firm w gospodarce niemieckiej z uwzględnieniem wielkości osiąganych przychodów w latach Branża agencji reklamowych oraz agencji badania rynku Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Niemczech, Creditreform, Statista 2010 Gospodarka niemiecka powyżej 25 mln Euro od 5 do 25 mln Euro od 1 do 5 mln Euro od 0,5 do 1 mln Euro poniżej 0,5 mln Euro Według danych z Niemieckiego Urzędu Pracy większość zatrudnionych w sektorze reklamy stanowią kobiety. W okresie w całej branży zatrudnionych było około 120 tys. osób. Należy podkreślić, iż liczba ta w przeciągu roku zmalała. Za takową sytuacje odpowiada kryzys gospodarczy. W badanym okresie zatrudnienie spadło o około 4000 osób, co stanowi około 5% wszystkich zatrudnionych. Jest to jednak tożsame z sytuacjami w innych sektorach niemieckiej gospodarki. Dokładne dane zestawie wykres poniżej. Wykres 8. Liczba zatrudnionych w branży w Niemczech w poszczególnych kwartałach z podziałem na płeć (kolor szary kobiety, niebieski mężczyźni) Źródło: Niemiecki Urząd Pracy,

22 Firmy z analizowanej branży należą do małych. Średnie zatrudnienie w jednym przedsiębiorstwie w roku 2005 wynosiło 6 osób. W 2009 wzrosło one do poziomu 7 pracowników. Wykres 9. Średnia liczba zatrudnionych w firmie z branży reklamy w latach Źródło: Creditreform, 2010 Średnie wynagrodzenie roczne pracownika branży szacowane jest na około 50 tys. Euro. Co ważne, mimo kryzysu wzrasta one nieprzerwanie. W porównaniu do realiów polskich jest to bardzo wysoki poziom. Ekspansja firmy Axpol na rynek niemiecki wydaje się uzasadniona. Znacząco niższe koszty pracy na rynku polskim, dobre kontakty z dostawcami z Chin pozwolą z pewnością firmie na zaoferowanie produktu o wysokiej jakości w przystępnej cenie. Zestawienie tych dwóch korzyści, przy wysokich kosztach pracy jakie ponosi niemiecki pracodawca powinny okazać się dobrą kartą przetargową podczas procesu negocjacyjnego. Wykres 10. Średnie roczne wynagrodzenie brutto pracownika z branży reklamowej Źródło: Creditreform,

23 Kolejna grafika obrazuje rozmieszczenie firm z branży z uwzględnieniem podziału administracyjnego w RFN. Ponad 1/5 z nich działa w Północnej Nadrenii Westfalii W Bawarii zarejestrowanych jest aktualnie około 8 tys. podmiotów z branży. Trzecim pod względem liczebności firm z branży landem jest Badenia Wirtembergia około 6,5 tys. aktywnych przedsiębiorstw. W samej stolicy (Berlinie) działa ponad 2000 podmiotów, które mogą stać się potencjalnym kontrahentem firmy Axpol. Resumując, liczba podmiotów z branży jest bardzo silnie skorelowana z poziomem zamożności społeczeństwa danego landu. Zarówno Nadrenia Północna Westfalia, Bawaria czy Berlin to regiony rozwinięte gospodarczo. W nich rozlokowane są największe i najbardziej znaczące firmy w RFN, a to właśnie one są najczęściej klientami profesjonalnych agencji reklamy. Wykres 11. Liczba agencji reklamowych oraz agencji badania rynku z uwzględnieniem podziału geograficznego w 2009 roku w Niemczech Źródło: Creditreform, 2010 Niemieckie firmy z branży reklamowej to przedsiębiorstwa z ugruntowaną pozycją rynkową. W branży najliczniejszą grupę stanowią podmioty gospodarcze obecne na rynku od ponad 10 lat. Stanowią one około 58% całości firm co daje około firm. Firmy z krótkim stażem rynkowym poniżej 2 lat stanowią zaledwie 7%. To właśnie te podmioty są najczęściej zagrożone upadkiem podczas wahań gospodarczych. Zobrazowana struktura rynku pod względem lat aktywności na nim, pozwala jednoznacznie stwierdzić, iż niemieccy klienci przywiązani są do tradycji. Jeśli podejmują 23

24 Wyrażone w % współpracę to starają się ja opierać o umowy długookresowe, które gwarantują obu stron korzyści. Chcąc wkroczyć na rynek niemiecki Beneficjent powinien brać to pod uwagę. Jedynie trwałe nawiązanie współpracy, poprzez rzetelność dostaw towarów o najlepszej jakości gwarantuje powodzenia na badanym rynku. Wykres 12. Przedsiębiorstwa z branży reklamowej z uwzględnieniem czasu działania na rynku do 2 lat od 2 do 5 lat od 5 do 10 lat powyżej 10 lat Seria Źródło: Creditreform, 2010 Tendencje w branży artykułów promocyjnych na rynku niemieckim wykorzystywanych przez potencjalnych klientów (firmy z branży reklamowej) Axpol Rokrocznie wzrasta tendencja do produkcji gadżetów reklamowych w Niemczech i krajach UE. Dostawy z Chin trwają zbyt długo dlatego też sporo firm decyduje się na kupno produktów u europejskich producentów. Dodatkowo ceny produkcji europejskiej natomiast nie różnią się tak bardzo od cen chińskich z powodu opłat frachtowych oraz rosnących wynagrodzeń w krajach azjatyckich. Ważnym czynnikiem wpływającym na wybór przez klientów produktów wytwarzanych w Europie jest fakt, że wzrasta zainteresowanie produktami dostosowanymi pod indywidualne, specjalne życzenia klienta. 7 Badanie przeprowadzone wśród przedsiębiorców z badanej branży wykazało, że coraz bardziej istotne dla klientów jest, aby produkty były przyjazne dla środowiska i biodegradowalne. 73% badanych producentów gadżetów reklamowych w Niemczech uważa ten czynnik za istotny

25 Można również zaobserwować, że wielu dystrybutorów oraz firm przenosi sprzedaż produktów do Internetu. Zamówienia przez stronę internetową stają się coraz bardziej popularne. Posiadanie własnych sklepów nie jest w tej branży najistotniejsze Analiza branży reklamowej we Francji Rynek reklamy we Francji to jeden z największych rynków reklamy na świecie. Jak podaje Francuskie Stowarzyszenie Agencji Reklamowych (AACC) w roku 2009 nastąpił spadek wartości tego rynku o 8,6% w stosunku do roku Strata ta wyniosła ponad 2,5 mld. netto. Natomiast spadek przychodów w roku 2009 wyniósł 12,6% i miał wartość netto prawie 1,5 mld.. 9 Jeżeli chodzi o rok 2010 to dane są dużo bardziej optymistyczne. Według Francuskiego Instytutu Badań i Studiów Reklamy (Institute de Recherches et d Etudes Publicitaires ) w roku 2010 wydatki na reklamę wzrosły o 2,9% w porównaniu do roku Wartość rynku wyniosła w roku ,7 mld.. Również o 3,9% wzrosły przychody firm zajmujących się reklamą i w roku 2010 osiągnęły wartość 10,7 mld.. 10 Jak widać nastąpiła znacząca poprawa sytuacji na opisywanym rynku. Wydatki reklamodawców na komunikacje przedstawia tabela 12. Jak widać największe wydatki na reklamę to wydatki na marketing bezpośredni, stanowiły one aż 29,6% wszystkich wydatków, ich wartość osiągnęła ponad 9 mld.. Kolejną najbardziej popularną formą są wszelkiego rodzaju promocje (promocje cenowe, loterie, konkursy, specjalne oferty, specjalne edycje towarów, nagrody) i stanowiły 15,9% ogółu, a ich wartość wyniosła 4,8 mld. Następne najbardziej popularne formy reklamy to reklama w Tv i prasie, odpowiednio 13,3% - 4 mld. i 11,5% - 3,5 mld.. Jeżeli chodzi o wzrost wydatków na reklamę to największy miał miejsce w reklamie w kinach 16,2%, Tv- 11,2%, a także Internecie 8,6%. Warto zaznaczyć też wzrost wartości wydatków na promocję o 4%. Tabela 12. Wydatki reklamodawców na poszczególne formy reklamy we Francji w roku Działanie Wartość w mld. Euro Wzrost wartości w roku 2010 w stosunku do 2009 Część rynku (procentowo) (procentowo) Tv 4,070 11,2 13,3 Kino 0,135 16,2 0,4 Radio 0,881 5,1 2,9 Internet 1,280 8,6 4,2 Prasa 3,512-1,0 11,5 Reklama zewnętrzna 1,358 5,2 4,4 9 Association des Agences-Conseils en Communication 10 IREP La marche publicitaire francais en

26 Katalogi (w internecie i 1,023-4,5 3,9 drukowane) Marketing bezpośredni (mailing, 9,065 0,4 29,6 ulotki, telemarketing) Promocja 4,870 4,0 15,9 Targi i wystawy 1,461 1,5 4,8 Patronat 0,808 5,3 2,6 Mecenat 0,310-6,8 1,0 Public Relations 1,700 2,5 5,5 RYNEK OGÓŁEM 30,654 2,9 100,0 Źródło: IREP La marche publicitaire francais en 2010 Jeżeli chodzi o agencje reklamowe to w roku 2010 we Francji było ich Większość tych firm to przedsiębiorstwa, których obroty wynosiły nie więcej niż 50 mln.. Było ich 79%. Firmy, których obroty mieściły się w granicach pomiędzy mln. stanowiły 5% ogółu, natomiast firmy z obrotami powyżej 100 mln. to 16% ogółu agencji reklamowych. Zaistniałą sytuację przedstawia wykres Wykres 13. Obroty agencji reklamowych w roku % 16% 79% obroty 0-50 mln. obroty mln. obroty >100 mln. Źródło: EAES INSEE-DDM 11 Francuski Urząd Statystyczny: EAES INSEE-DDM 26

27 Jeżeli chodzi o ilość pracowników zatrudnionych w agencjach reklamowych w roku 2010, to zaistniałą sytuację przedstawia wykres 14. Jak widać największą ilość agencji reklamowych stanowiły te, które zatrudniały od 0 do 9 pracowników, a było ich 35%. Następnie firmy zatrudniające powyżej 250 pracowników, które stanowiły 25% ogółu. Następne to te, w których pracowało od 10 do 49 pracowników 20% oraz agencje zatrudniające od 50 do 249 ludzi 19%. Pod hasłem inne widnieją firmy które nie miały zatrudnionych pracowników stałych, a stanowiły one 1% ogółu francuskich agencji reklamowych w 2010 roku. 12 Wykres 14. Ilość zatrudnionych w agencjach reklamowych we Francji w 2010 roku. 1% 19% 25% 20% 35% inne 0-9 pracowników pracow pracowników powyżej 250 pracowników Źródło: EAES INSEE-DDM 12 Francuski Urząd Statystyczny: EAES INSEE-DDM 27

28 Tabela 13 przedstawia listę najbardziej kreatywnych agencji reklamowych we Francji w roku 2009 wg CB News: Hits d'or table. Tabela 13. Najbardziej kreatywne agencje reklamowe we Francji w roku 2009 wg CB News. BETC Euro RSCG Publicis Conseil DDB Paris Ogilvy France Young & Rubicam Grey Paris Saatchi & Saatchi Paris Agence V (DDB) BDDP Unlimited (TBWA) CLM BBDO Źródło: Havas TBWA Paris Draft FCB France Leo Burnett McCann Paris Australie Les Ouvriers du Paradis (United) La Chose M&C Saatchi Gad JWT France Jeżeli chodzi o rynek samych gadżetów reklamowych to jest to rynek rozwijający się bardzo dynamicznie. Wydatki firm na tego typu promocje rosną każdego roku (patrz. Tab 12). Francja podąża również za trendami panującymi na tym rynku. Bardzo popularne stają się elektroniczne artykuły promocyjne takie jak: usb, cyfrowe ramki do zdjęć, zegarki, kalkulatory czy nawet odtwarzacze mp3. Ponadto firmy oferują najbardziej popularne towary jak breloczki, zawieszki, artykuły biurowe i inne. Bardzo często firmy oferują swój towar przez internet. Najpopularniejsze firmy oferujące swoje produkty online to: - Francepromotion.com ( -Multidiffusion - objets publicitaires ( -Articles Promotionnels ( - Lagardere ( 28

29 Analiza branży reklamowej na Ukrainie Rynek reklamy na Ukrainie zaobserwowane tendencje Początki rynku reklamowego na Ukrainie datować należy na okres wczesnych lat 90 XX wieku. Wtedy właśnie największe korporacje rozpoczęły ekspansję na rynki wschodnie i dały początek rozwoju sektora działań promocyjnych. W 1995 roku na rynku pojawiły się pierwsze filie zagranicznych agencji reklamowych, przeważnie w Kijowie, potem także w innych znaczących miastach. Oprócz graczy z USA i Europy Zachodniej na rynku bardzo silną pozycje posiadają firmy z kapitałem rosyjskim. Aktualnie rynek reklamy cechuje się stosunkowo niskim wykorzystaniem Internetu, kreatywnego outdooru czy ambientu. Jest to sytuacja nie spotykana w innych częściach Europy Zachodniej. Przyczyn należy się doszukiwać wyłącznie w braku powszechności dostępności do Interentu. Jednakże rok rocznie ilość osób deklarujących regularne korzystanie z zasobów WWW rośnie. Na rynku bardzo dobrze postrzegana jest reklama telewizyjna. W świadomości ukraińskiego konsumenta dodaje ona niezwykłego prestiżu reklamowanemu produktowi. Jest to tendencja całkowicie odmienna niż w Polsce i innych krajach UE. Należy także zaznaczyć, iż ta forma reklamy nie jest utrzymywana na wysokim poziomie. Bardzo często spowodowane jest bardzo skromnymi budżetami reklamowymi firm zgłaszających chęć promowania swoich wyrobów w TV. Z drugiej strony za niską jakość reklamy telewizyjnej odpowiadają także same agencje reklamowe, którym bardzo często brak doświadczonej kadry i profesjonalnych narzędzi edytorskich. W mediach najczęściej reklamują się sieci komórkowe, żywność, napoje oraz firmy z branży budowlanej. Od wielu lat operatorzy komórkowi są głównymi klientami stacji telewizyjnych. Dzięki nim stacje TV zyskują corocznie około mln USD. Wraz z rozwojem sektora usług także banki i firmy ubezpieczeniowe inwestują w wszelakiego typu reklamę zaczynając od spotów telewizyjnych kończąc na reklamach w prasie specjalistycznej. Strukturę wydatków na reklamę w poszczególnych typów mediów obrazuje poniższy wykres. 29

30 Wykres 15. Struktura wydatków na reklamę w poszczególnych typów mediów w latach w mln UAH Reklama telewizyjna 3525 Reklamy prasowe 2513 Reklama zewnętrzna 1000 Sponsoring TV Reklama internetowa Reklama radiowa 228 Reklama na transporcie Reklama wewnętrzna Reklama w kinach r., mln. UAH 2010 r., mln. UAH prognoza na 2011 r., mln. UAH Źródło: Ogólnoukraińska koalicja reklamowa, 2010 Tabela poniżej obrazuje także strukturę wydatków, jednakże uwzględnia dokładną dynamikę zmian w ostatnich 3 latach. Tabela 14. Zestawienie ogólne wielkości rynku reklamy w 2010 r. i prognozy na 2011 r r., mln. UAH 2010 r., mln. UAH Procentowy stosunek wzrostu rynku w 2010 do roku 2009 Prognoza na 2011 r., mln. UAH Procentowy stosunek wzrostu rynku w 2011 do roku 2010 Reklama telewizyjna % % Sponsoring TV % % Reklamy prasowe % % Reklama zewnętrzna % % Reklama radiowa Wzrost ma charakter "techniczny" % Reklama internetowa % % Reklama na transporcie % % Reklama wewnętrzna % % Reklama w kinach % % RAZEM reklama w % % mediach Źródło: Ogólnoukraińska koalicja reklamowa,

31 Od wielu lat na rynku notowany jest dynamiczny wzrost wydatków na reklamę. Dlatego od dłuższego czasu na rynku pojawiają się nowe agencje reklamowe oferujące szeroką paletę usług marketingowych. Należy wskazać, iż bardzo często poziom prowadzonych przez nich prac pozostawia wiele do życzenia. W okresie wartość wydatków na reklamę wzrasta o około 30% rocznie, dla porównania w Polsce przyrost ten wynosił około 9%. Wraz z rozwojem Internetu lawinowo wzrastają wydatki na reklamę WWW, jednakże nadal nie są to kwoty tak znaczące jak w przypadku reklamy telewizyjnej. Rok 2010 przyniósł w branży reklamowej obroty na poziomie około 6-7 mld PLN, co stanowi wzrost o ponad 57% w odniesieniu do roku Nigdy wcześniej nie zaobserwowano tak szybkiego przyrostu wartości badanego rynku. W przypadku usług reklamowych tendencja jest także podobna. Choć w roku 2009 zaobserwowano zmniejszenie obrotów, co wywołane było kryzysem gospodarczym, w roku 2010 odnotowano już wzrost. Dokładne dane nt wartości rynku usług reklamowych obrazuje poniższy wykres. Wykres 16. Wartość rynku usług reklamowych w mld UAH na przełomie lat Źródło: Ukraiński Urząd Statysytczny, 2010 Należy podkreślić, iż rynek reklamy na Ukrainie rządzi się swoimi prawami. Zarówno w odniesieniu do jakości prowadzonych kampanii reklamowych jak i cen nie ma jednoznacznie wytyczonych standardów. Rynek ukraiński można określić jako sceptycznie nastawiony do nowinek w branży reklamowej. Pracujące w marketingu kadry nie są obeznane z nowościami i kierują się bardzo często względami bezpieczeństwa, wybierają prestiżową i sprawdzoną, bardzo często najdroższą reklamę w telewizji. 31

32 Rynek gadżetów na Ukrainie zaobserwowane tendencje Ukraiński rynek gadżetów reklamowych jest we wczesnej fazie rozwoju. Od kilku lat obserwuje się tendencje wzrostową w zakresie obrotu tymi materiałami. Na rynku działają firmy lokalne, jednakże coraz częściej firmy spoza Ukrainy otwierają tutaj swoje przedstawicielstwa. Obecni są tutaj gracze np. z Europy Zachodniej, liczną grupę stanowią także firmy z Polski i Rosji. Według stowarzyszenia zrzeszających importerów, producentów gadżetów reklamowych rynek ten szacowany jest na około 50 mln dolarów. W badanym obszarze działa około 5000 podmiotów gospodarczych. Według największych graczy z branży rok był okresem bardzo ciężkim. Szacuje się, że obroty firm spadły o około 50%. Jednakże już z początkiem roku 2010 branża zaczęła wychodzić z kryzysu. W 2011 roku szacuje się, że poziom sprzedaży powinien dorównać temu sprzed globalnego kryzysu. Strukturę sprzedaży gadżetów reklamowych dokładnie obrazują poniższe wykresy. Wykres 17. Struktura zakupów gadżetów reklamowych na Ukrainie w roku r. galanteria 2% tekstylia 1% inne 25% długopisy 35% naczynia 6% materiały biurowe 8% akcesoria komputerowe 8% pamiętniki 15% Źródło: Использованы материалы газеты БИЗНЕС 8(943) от Wykres 18. Struktura zakupów gadżetów reklamowych na Ukrainie w roku 2011 galanteria 2% tekstylia 4% naczynia 5% materiały biurowe 7% inne 14% 2010 r. długopisy 38% akcesoria komputerowe 10% pamiętniki 20% Źródło: Использованы материалы газеты БИЗНЕС 8(943) от

33 Wykres 19. Struktura zakupów gadżetów reklamowych na Ukrainie w roku 2011 (prognoza) galanteria 1% tekstylia 4% naczynia 4% inne 19% 2011* r. długopisy 35% materiały biurowe 6% akcesoria komputerowe 13% pamiętniki 18% Źródło: Использованы материалы газеты БИЗНЕС 8(943) от Co warte podkreślenia na rynku ukraińskim w okresie 5 ostatnich lat obserwuje się głębokie zmiany jakościowe. Coraz częściej duży nacisk kładzie się na jakość wykonania oraz pochodzenie materiałów zużytych do produkcji gadżetów. Ukraiński rynek reklamy podobnie, jak w innych częściach świata cechuje się opóźnioną dynamiką w stosunku do rynków. Wynika to z faktu, iż środki na reklamę pochodzą z budżetów układanych w roku bieżącym na rok następny. Bardzo często dochodzi także do przesunięć w gestii budżetu reklamowego. Sytuacja ta miała miejsce w latach kryzysu, gdzie praktycznie żadna firma nie wywiązała się ze wcześniej założonego budżetu marketingowego. Coraz częściej obserwuje się wzrost wydatków na reklamę wśród firm małych i średnich. Zaczęły one dostrzegać szereg korzyści wynikających prowadzenia profesjonalnej kampanii reklamowej. W przypadku całego sektora gadżetów reklamowych szacuje się, że może on w ciągu następnych lat wzrastać około 15% rocznie. Na ukraiński rynek reklamowy bardzo niekorzystnie wpływa przede wszystkim względna izolacja rynku. Dodatkowo od wielu lat można zaobserwować bardzo niestabilny kurs UAH. W przeciągu ostatnich 3 lat wahania kursowe sięgały nieomal 30%. Taka sytuacja bardzo często utrudnia precyzyjne zaplanowanie kosztów kampanii reklamowych. Aktualnie największym importerem produktów reklamowych na Ukrainę jest holenderski PF Comcept. Agencje reklamowe na Ukrainie Widząc bardzo dobrą perspektywę ukraińskiego rynku reklamy pojawiają się na nim coraz częściej gracze globalni. Konkurują oni przede wszystkim z graczami lokalnymi szerszym port folio usług oraz doświadczeniem. Firmy zachodnie przenoszą na rynek ukraiński europejskie standardy reklamowe, wdrażają coraz to nowsze koncepcje zarządzania kampanią reklamową. Ukraińskie Stowarzyszenie Reklamodawców w 2010 roku sporządziło ranking najlepszych agencji reklamowych na rynku. Prezentuje on się następująco. 33