Skutki zdrowotne zanieczyszczenia środowiska

Transkrypt

1 Politchnika Śląska w Gliwicach Wydział Inżynirii Środowiska i Enrgtyki Kirunk: Ochrona Środowiska Grupa: 2 Skutki zdrowotn zaniczyszcznia środowiska SEKCJA: Łukasz BIENEK Matusz CICHOCKI

2 1. Wstęp Wdług klasycznj dfinicji przdstawionj w konstytucji Światowj Organizacji zdrowia (WHO) zdrowi jst to stan płngo fizyczngo, psychiczngo i społczngo dobrostanu, a ni tylko brak choroby czy kalctwa. Zdrowi jst jdnym z najważnijszych czynników warunkujących harmonijny rozwój człowika, jgo rolę w społczństwi i zdolność osiągania zamirzonych clów. Zdrowi nalży traktować jako płnię możliwości człowika. Jst ono zjawiskim dynamicznym, kształtowanym w sposób ciągły, przz oddziaływani na człowika czynników biologicznych, fizykochmicznych, społcznych i kulturowych. W ciągu ostatnich dzisięciolci w rgioni uropjskim zachodziły istotn zmiany polityczno-społczn i gospodarcz, o rozlgłych skutkach kologicznych, spowodowanych gwałtownym rozwojm tchniki przmysłowj, a takż, jak na przykład w krajach Europy Środkowj i Wschodnij, brakim ograniczń w dwastowaniu środowiska. Wynikło to z nidostatków wyobraźni twórców wilkigo przmysłu oraz prfrncji intrsów produkcyjnych w stosunku do intrsów zdrowotnych. Kryzys kologiczny faktm i w przciwiństwi do kryzysów politycznych czy gospodarczych, ni ma on charaktru przjściowgo. Kryzys kologiczny wywołuj skutki zdrowotn, a cywilizacja industrialna stała się przyczyną zagrożń w skali globalnj. Człowik przz swój wyłączni konsumpcyjny stosunk do przyrody, tchnokratyzm i wiarę w swoją nadrzędność doprowadził do zagrożnia własngo bytu. Pojawił się problm bzpiczństwa jdnostki wobc zagrożń cywilizacyjnych, problm prawa do życia w niskażonym środowisku. Współczsn środowisko życia człowika różni się od tgo, z jakim spotykał się on w przszłości, przynajmnij z trzch powodów: 1. Pojawiają się różn antropogniczn zaniczyszcznia chmiczn powitrza, wody, żywności zarówno w mijscu pracy, zamiszkania, jak i wypoczynku. Najczęścij są to różn zaniczyszcznia gazow, cikł i stał, związan z chmizacją życia. 2. Człowik poddawany jst działaniu różnych czynników fizycznych o nadmirnym natężniu: hałasu wibracji, prominiowania jonizującgo lub pól lktromagntycznych, wilgotności, tmpratury. 3. Mimo znaczngo postępu w obroni przd zagrożniami z strony pasożytów, baktrii i wirusów, człowik wciąż ni jst od nich wolny, oprócz tgo jst ksponowany na now czynniki biologiczn alrgny i mikotoksyny (np. aflatoksyny). Stan środowiska naturalngo Polski jst zdcydowani zły, szczgólni w zachodnij i południowj części kraju. Ponad 1/3 ludności żyj na obszarach zagrożnia lub wręcz klęski kologicznj. Wdług oficjalnych danych 27 rjonów kraju (np. rjon poznański), objmujących ponad 35 tys. km 2, czyli około 11,5% powirzchni kraju, zostało zaliczonych do obszaru kologiczngo zagrożnia, w tym pięć rjonów klęski kologicznj. W tych rjonach występuj wzrost zachorowań, a takż wzrost śmirtlności, szczgólni wśród nimowląt. W odczuciu społcznym wystąpiło tu wyraźn obniżni poziomu jakości życia. Wśród czynników wywirających pozytywny lub ngatywny wpływ na zdrowi oprócz rodzinni uwarunkowanj odporności lub podatności osobniczj na okrślon czynniki chorobotwórcz, wskazać można środowiskow uwarunkowania zdrowia, m. in. stylu życia. Opirając się na wynikach badań przprowadzonych w USA w latach osimdzisiątych, można stwirdzić, ż styl życia jdnostki warunkuj utrzymani zdrowia w 53%, warunki środowiskow w 21%, cchy dzidziczn w 16% oraz dostępność i poziom opiki zdrowotnj w 10%. Rząd tych wilkości można przyjąć w przybliżniu jako rzczywisty wyraz wpływu wyminionych na zdrowi takż w naszym kraju. Opanowani pidmii chorób zakaźnych,

3 poprawa stanu zdrowia ludności, spadk umiralności nimowląt itp. w większym stopniu zalżą od poprawy warunków bytowania ludności oraz sanitarngo miast i osidli niż rozwoju mdycyny klinicznj. Istnij niwątpliwy związk między warunkami socjalno-bytowymi a stanm zdrowia populacji. Zaopatrzni ludności w dobrą wodę do picia, właściw usuwani i uniszkodliwiani odpadów i niczystości, dostarczani właściwj żywności, itp. dają więcj korzyści potwirdzonych badaniami pidmiologicznymi aniżli postęp tchnik mdycznych. Jst sprawą bzdyskusyjną, ż zaniczyszczni środowiska odbija się nikorzystni na zdrowiu społczństwa, jdnak dokładn okrślni rozmiarów wpływu zaniczyszczń i skażń środowiska na stan zdrowia okrślonych populacji jst bardzo trudn, wręcz nimożliw. Ni można zmirzyć, w jakim stopniu zaniczyszczon środowisko przyrodnicz jst bzpośrdnią przyczyną chorób cywilizacyjnych, a jak dalc dcydują o tym warunki życiow. Ni wszystki schorznia środowiskow są już w płni opisan tortyczni i trminologiczni. Na ogół rozwijają się w ciągu misięcy lub nawt lat. W ich patognzi występuj uszkodzni układu odpornościowgo, w tym wywołani stanów nadwrażliwości na bodźc środowiskow, uszkodznia gntyczn często przy udzial nowotworów oraz uszkodznia układu oddchowgo i krążnia. Wpływu na stan zdrowia tak wilu czynników jdnoczśni ni można rozdzilić, a następni oddzilni zmirzyć. Można jdyni porównawczo wykazać, ż zaniczyszczni środowiska w rjonach katastrof kologicznych prowadzi do wzrostu zachorowalności na okrślon choroby. Przypuszczalni w tych rgionach dochodzi do takigo wzrostu zachorowalności na niktór choroby przwlkł oraz wzrostu zatruć i urazów, jak to szacunkowo przdstawiono w poniższj tabli. Choroby przwlkł, zatrucia i urazy Szacunkowa wilokrotność wzrostu Nowotworow 2,5 5,0 Układu oddchowgo 2,0 4,0 Układu krążnia 2,0 4,0 Infkcyjn 1,5 2,0 Układu nrwowgo 2,0 3,0 Zatrucia i urazy 1,5 3,0 Współczśni 20% ludności świata jst bzpośrdnio narażonych na zaniczyszcznia przmysłow i inn skutki tchnologii, któr dgradują środowisko. Jdnak aż 80% ludzi cirpi z powodu zaniczyszczń środowiska odpadów przmysłowych, śmici, zaniczyszczń wody, glby, powitrza, ni czrpiąc korzyści z uprzmysłowinia.

4 2. Znaczni atmosfry w życiu człowika Atmosfra jst miszaniną gazów i z przwagą azotu i tlnu. Pozostał to głowni argon, niwilka ilość dwutlnku węgla, hl i non. Są to tzw. gazy obojętn, czyli taki, któr ni wchodzą w rakcj chmiczn z innymi substancjami. Występują takż w atmosfrz niznaczn ilości dwutlnku siarki, amoniaku, tlnku węgla, ozonu i pary wodnj. Ogół tych gazów będących w atmosfrz nazywamy powitrzm. To ono właśni sprawia, ż na naszj planci istnij życi i to ono chroni nas przd szkodliwym prominiowanim słoncznym. Jgo istnini wyczuć można gdy oddychamy lub gdy wij wiatr. Ciągł wirowani i przmiszczani się powitrza powoduj zmiany pogody. Dzięki parz wodnj powitrz bardzo rzadko bywa całkowici such. Bz nij ni było by tż chmur, a przz to takż i dszczu. Nistty w atmosfrz są równiż zaniczyszcznia w postaci gazów, cząstczk dymu, soli, pyłów i popiołów wulkanicznych. Zaniczyszcznia t są produkowan w znacznych ilościach lub mają ngatywny wpływ na zdrowi bądź wywołują inn fkty środowiskow. Jst to problm złożony, poniważ zaniczyszcznim moż być każda z licznych substancji chmicznych istnijących w formi gazowj, płynnj lub stałj. Mogą on być tż wprowadzan bzpośrdnio lub mogą tworzyć się w powitrzu. Dan szacunkow dotycząc zaniczyszczń powitrz wskazują na przykład, ż: Wzrost misji SO 2 o 1 g/m 3 powoduj dodatkow zgony 39 osób w przliczniu na 1 milion miszkańców; Wzrost zawartości pyłu o 1 g/m 3 powoduj dodatkow zgony 85 osób; Wzrost zawartości 226 Ra o 3,7 mbq/m 3 powoduj dodatkow zgony 150 osób; Szacuj się, ż powyższ straty w populacji ludzkij o liczbności 1 mln są wysokości 14 tys. osób roczni. 3. Choroby wywołan przz zaniczyszczni atmosfry Pylica Jst to jdna z chorób zawodowych, w którj pyły minraln z takich matriałów jak azbst, boksyty, węgil, talk lub wil innych gromadzą się płucach i uszkadzają j powodując bliznowacnia upośldzając czynności oddchow, co z koli prowadzić moż do wtórnj niwydolności srca, nowotworów płuc oraz do gruźlicy. Rodzaj pylicy zalżą od wchłaniango matriału i dzilą się na: pylicę azbstową, węglową, żlazową, wapniową, talkową, żlazową i krzmową (krzmicę) oraz bawłnianą. Badania pomagając stwirdzić stan chorgo to badani rntgnowski klatki pirsiowj, tomografia komputrowa lub bronchoskopia. Objawami tj choroby są duszności, uczuci ciasnoty w klatc pirsiowj i kaszl. Nasilają się on w miarę przyswajania pyłu.

5 Astma Astma (ściślj - astma oskrzlowa) jst chorobą, którj istotą jst stan zapalny prowadzący do ogranicznia przpływu w drogach oddchowych (na skutk skurczu oskrzli i gromadznia się w nich gęstgo śluzu), powodującgo nawroty świszczącgo oddchu, duszności, uczucia ściśnięcia klatki pirsiowj i kaszlu, główni w nocy i nad ranm. Kliniczni astma przbiga na ogół napadowo, będąc z patofizjologiczngo punktu widznia przwlkłą chorobą zapalną. W dużj mirz ma ona podłoż alrgiczn, zwłaszcza u dzici. Lczni polga na podawaniu lków zmnijszających procs zapalny (najczęścij w postaci lków wziwnych) w clu likwidacji lub zmnijsznia częstości występowania objawów skurczu oskrzli. Astma w ciężkij postaci wymaga hospitalizacji. Alrgi Mówiąc o alrgiach mamy na myśli zspół chorób, któr są spowodowan przz niprawidłowa lub nadmirną rakcję organizmu na alrgny szroko rozpowszchnion w środowisku. Do najbardzij popularnych rodzai alrgii zaliczamy pyłkowicę, która jst alrgią szonową Objawy tj alrgii najczęścij są wywoływan przz prznoszon powitrzm pyłki roślin (drzw, traw, chwastów). T mikroskopijn ziarnka są nizbędn do rozmnażania wilu gatunków roślin. Ich śrdnica ni przkracza 50 mikronów, jst więc mnijsza od śrdnicy ludzkigo włosa. Najczęścij objawia się napadami kichania i ljącym wodnistym katarm występującym w kontakci z pyłkami roślin lub zarodnikami grzybów. Katarowi często towarzyszą objawy z strony spojówk (oczu) w postaci świądu, światłowstrętu i uporczywgo łzawinia. U części osób uczulonych mogą wystąpić w szoni objawy astmy oskrzlowj -mówimy wówczas o astmi szonowj. Zapobigani chorobom alrgicznym od dzisięciolci znajduj się w cntrum zaintrsowań alrgologów i ich pacjntów. Odkąd stwirdzono możliwość rodzinngo występowania alrgii i astmy zwrócono szczgólną uwagę na dzici rodziców chorych na astmę oskrzlową lub inn choroby alrgiczn. Ni istnij ustalona mtoda zapobigająca wystąpiniu chorób alrgicznych, al w przypadku ich występowania rodzinngo możliw jst podjęci działań, któr zmnijszą ich częstość lub pozwolą w ogól im zapobic.

6 4. Znaczni wody w życiu i gospodarc człowika Woda jst podstawowym składnikim strukturalnym życia, bz nij organizmy żyw ni mogą istnić. Dla człowika woda jst nizwykl ważnym składnikim ludzkigo ciała, tak pod względm strukturalnym, jak i mtabolicznym. Zawartość wody Ciało człowika Komórka 50 60% (w stosunku do masy ciała) 30 40% (wody w organizmi) Przciętni, w warunkach klimatu umiarkowango, człowik traci około 3 litrów wody na dobę (z tgo około 1,5 l z moczm) i tę ilość musi uzupłniać. Część tgo ubytku pokrywa woda zawarta w pokarmach, część woda powstała w wyniku przmian mtabolicznych, rsztę w wspomnianych około1,5 l trzba wypić. Intnsywna praca i podwyższona tmpratura otocznia (pocni się) mogą znaczni zwiększyć utratę wody. Ogólni rzcz biorąc, człowik w porównaniu z innymi zwirzętami, ma duż zapotrzbowani na wodę i bz możliwości przyjmowania jj w płyni umira bardzo szybko śmirć powoduj utrata wody w ilości odpowiadającj 15% masy ciała. Oprócz zapotrzbowania wody do prawidłowgo przbigu procsów życiowych u człowika, woda jst wykorzystywana takż w gospodarc na całym świci. Głównymi użytkownikami wody są: przmysł (66,5%), rolnictwo i lśnictwo (10,9%) oraz gospodarka komunalna (22,6%). Potrzby wodn gospodarki możmy podzilić na potrzby gospodarki komunalnj, przmysłu i rolnictwa. Natomiast z względu na sposób wykorzystywania wody rozróżniamy jj konsumntów i użytkowników. Konsumnci wykorzystują wodę jako surowic bądź tż jako środk produkcji, pobirając wodę z źródła na pwin czas. Część wody zużywają bzzwrotni, natomiast rsztę zwracają do wód powirzchniowych i podzimnych jako ściki przmysłow i mijski, a takż jako ni wykorzystaną wodę. Do konsumntów wody zaliczamy miasta i osidla, rolnictwo i lśnictwo, przmysł i różngo rodzaju usługi. Natomiast użytkownicy wody wykorzystują ją, ni uszczuplając jdnak zasobów. Użytkownikami wody są: żgluga, nrgtyka wodna, rybołówstwo, sport i turystyka wodna. Znaczni wody w współczsnym świci jst ogromn. W procsach produkcyjnych woda służy jako surowic wchodzący w skład wytwarzanych produktów, jako środk chłodzący urządznia mchaniczn lub produkty w trakci ich wytwarzania, oraz jako pośrdnik w prztwarzaniu nrgii ciplnj na mchaniczną i lktryczną. Wykorzystywana jst równiż do mycia surowców, półfabrykatów i produktów, służy potrzbom transportowym itd. Wodę jako surowic wykorzystuj się w przmyśl spożywczym, browarniczym, spirytusowym itp. W pośrdnictwi wody w prztwarzaniu nrgii ciplnj na mchaniczną bądź lktryczną pomocn są urządznia, w których woda zaminiona w parę porusza tłoki maszyn albo wirniki turbin a następni produkuj za pomocą gnratorów nrgię lktryczną itp. W nrgtyc wodnj woda traktowana moż być jako czynnik nrgtyczny, z którgo za

7 pośrdnictwm turbin i gnratorów prztwarza się nrgię potncjalną lub kintyczną na lktryczną. Woda jst więc prawi niwyczrpalnym źródłm nrgii, a jj zasoby odnawiają się w cyklu obigowym w przyrodzi. Ma zatm przwagę nad innymi źródłami nrgii, np. węglm czy ropą naftową, których zasoby ciągl malją. Równiż ważną własnością wód zużytych, zwłaszcza płynących w ścikach, jst możliwość ich odzyskiwania. Dzięki procsom oczyszczania i samooczyszczania można przywrócić im wartości użytkow. Wilkość potrzb wodnych ustala się na podstawi dotychczasowych doświadczń w użytkowaniu wód w miastach, osidlach, przmyśl, rolnictwi, jak równiż birz się pod uwagę rozważania tchnologiczn, prspktywiczn i konomiczn. Aktualn zużyci wody ni zawsz jst równoznaczn z całkowitym zaspokojnim potrzb. Powodm tgo jst często brak dostatcznj ilości czystj wody. Nikidy zły stan zaopatrznia w urządznia ułatwiając pobór wody zmusza do ogranicznia jj zużycia. Często fakt tn w znacznij mirz ogranicza lub wręcz unimożliwia rozwój gospodarczy wilu rgionów. 5. Wpływ zaniczyszcznia wód na zdrowi człowika Głównymi źródłami zaniczyszcznia wód są ściki mijski, przmysłow (a w szczgólności z przmysłu chmiczngo), wody opadow i rolnictwo. Zużyt wody, zwan powszchni ścikami, zawirają różn odpadki pochodznia zwirzęcgo i roślinngo, synttyczn środki piorąc i mydła, chmikalia, olj, smary, itp. Wil z tych substancji jst toksycznych, inicjuj zjawisko korozji, wywołuj infkcj i nalży do substancji łatwopalnych. Istotnym problmm jst takż zaniczyszczni wód podzimnych, ważngo źródła wody pitnj, co moż wykluczać możliwość ich ujmowania na długi okrs. Zła jakość wód powoduj równiż wzrost kosztów jj uzdatniania i zakłócni procsów tchnologicznych. Narastającym problmm jst systmatyczny wzrost stopnia zasolnia wód, który wynika z wprowadznia wód powirzchniowych zasolonych wód dołowych, zawirających znaczn ilości jonów chloru i siarczanu. Znaczn ilości składników minralnych prznikają do wód wskutk zrzutu ścików pochodzących z przmysłu niorganiczngo oraz nawadniania pól. Poważnym problmm powodującym zakłócni życia w wodzi jst takż dficyt tlnu. Obcność w ścikach ogromnych ilości rozmaitych baktrii chorobotwórczych stanowi zagrożni wystąpinia różnych chorób zakaźnych, jak cholra czy tyfus. Pochłonięci przz organizm substancji radioaktywnych wywołuj w organizmach żywych zmiany w gnach oraz choroby poprominn, np. białaczka. Jony mtali ciężkich występując w wodzi stanowią największ zagrożni toksyczn. Wykazują on działani kancrognn i mutagnn. Większość z nich posiada zdolność kumulowania się w organizmach żywych. Istotnym problmm jst tż zaniczyszczni wód chmikaliami. W Polsc głośną w ostatnim czasi sprawą jst zaniczyszczni Bałtyku. Wdług najnowszgo raportu WWF, międzynarodowj organizacji kologicznj, ryby z niktórych rjonów Morza Bałtyckigo są skażon związkami chmicznymi produkowanymi przz przmysł. Wdług raportu WWF w latach rybacy w czasi połowów usuwali roczni z Bałtyku aż 31 kg PCB, toksyczngo związku wykorzystywango do produkcji kondnsatorów. Substancja ta zgromadzona w cil ryb trafiła na nasz stoły. Tymczasm związk tn, jak wykazały badania, moż wywoływać raka, zaburzać pracę mózgu, srca, nrk, układu odpornościowgo i rozrodczgo. Właśni dlatgo w 1995 roku Szwdzki Urząd ds. Żywności zalcił, aby kobity w ciąży całkowici wyliminowały z swojj dity bałtycki śldzi i łososi.

8 W organizmach żyjących w Bałtyku zawarta jst ogromna ilość różnych związków chmicznych produkowanych przz człowika. Stężnia tych szkodliwych substancji są tu znaczni większ niż w innych rgionach. Na przykład skażni śldzi polibromowanymi środkami zmnijszającymi palność(pbde)* jst pięć razy większ w Morzu Bałtyckim niż w Atlantyku. Związki prfluorowan**, podobni jak PBDE znalzion zostały ostatnio w organizmach orłów bilików, nurzyków, troci wędrownych, łososi, dorszy, flądr, morświnów i fok. Okazuj się takż, ż w latach 1990-tych znaczni wzrosło stężni związków prfluorowanych w wątrobi orła bilika, u osobników żyjących w Polsc i Nimczch. Brak kontroli nad synttycznymi chmikaliami to ogromn zagrożni ni tylko dla środowiska, al przd wszystkim dla człowika, który stoi na szczyci łańcucha pokarmowgo. To w naszym organizmi kumulują się największ ilości szkodliwych związków. Troska o skutki powszchngo skażnia chmikaliami zapoczątkowała prac nad stworznim nowgo prawa Unii Europjskij, któr zapwniłoby lpszą ochronę przd toksycznymi substancjami zawartymi w produktach codzinngo użytku (tzw. rozporządzni REACH). Nistty, przmysł chmiczny stanowczo przciwstawia się wprowadzniu surowszj kontroli nad produkcją chmikaliów. Lobbyści wilkich koncrnów prowadzą bzpardonową walkę, aby jak najbardzij osłabić REACH, tłumacząc to wysokimi kosztami. Tymczasm, jak szacuj Nordycka Rada Ministrów, koszt wprowadzni tgo rozporządznia to jdyni 0,06% rocznych dochodów branży chmicznj. * polibromowan środki zmnijszając palność niktór z nich zostały wycofan w krajach Unii Europjskij. Jdnak wil nadal jst stosowanych przy produkcji sprzętu lktroniczngo czy pianki poliurtanowj wykorzystywanj powszchni w mblach i tapicrc. Znan są z swoich właściwości rakotwórczych. ** związki prfluorowan szroko stosowan w matriałach wodoodpornych, w ni wchłaniających tłuszczu pudłkach na pizzę czy frytki, ubraniach, dywanach i tflonowych patlniach. Związki t mogą zakłócać pracę hormonów. PFC mają równiż właściwości rakotwórcz, mogą wpływać ngatywni na układ odpornościowy organizmów i powodować niprawidłowości rozwojow. 6. Ngatywn skutki zaniczyszcznia glb Hiddn txt ęłęóźródła zaniczyszczń glb Największ ilości zaniczyszczń przdostają się do glb i gruntów wraz z ścikami, pyłami oraz stałymi i cikłymi odpadami wytwarzanymi przz przmysł. Zawirają on najczęścij mtal ciężki oraz sol. Przmysł wydobywczy wytwarza olbrzymi ilości silni zasolonych wód kopalnianych. Wil zakładów przmysłowych (np. huty, cmntowni, lktrowni, ośrodki przmysłu chmiczngo) mituj do atmosfry szkodliw gazy i pyły, któr następni, na skutk dpozycji z powitrza zaniczyszczają glby. Hiddn txt ęłęów wyniku niwłaściwj działalności rolniczj do glb i gruntów przdostają się zaniczyszcznia pochodząc z użytych w nadmiarz nawozów minralnych i organicznych. Szczgólni nibzpiczn związki pochodząc z tj gałęzi gospodarki to pstycydy i inn środki ochrony roślin. Bardzo szkodliw działani dla środowiska mają wszlki

9 zaniczyszcznia nawozów sztucznych. Przykładm moż tu być kadm, występujący w nawozach fosforowych. Hiddn txt ęłęónajbardzij zaniczyszczon glby występują w pobliżu dróg i autostrad. Zawirają zwiększon ilości nibzpicznych związków ołowiu i tlnków azotu. Na skutk posypywania powirzchni dróg solami, glby i grunty w pobliżu szlaków komunikacyjnych są silni zasolon. Hiddn txt ęłęóznaczn ilości szkodliwych zaniczyszczń przdostają się do glb wraz z ścikami komunalnymi. Zawirają on m.in. dtrgnty oraz drobnoustroj chorobotwórcz. Hiddn txt ęłęóskutki zaniczyszczania glb Hiddn txt ęłęózaniczyszcznia zminiają glby pod względm chmicznym, fizycznym i biologicznym. Hiddn txt ęłęószkodliw substancj zminiają w znaczny sposób odczyn glb. Zwiększon zakwaszni lub alkalizacja glb ngatywni wpływa na stan mikrofauny i mikroflory glbowj. Na skutk tgo zmnijsza się szybkość rozkładu organicznych szczątk roślinnych i zwirzęcych i tworznia humusu. Ograniczony rozwój baktrii azotowych powoduj zmnijszni tmpa nitryfikacji (utlniani NH3 do NO2-, główni przz baktri z grupy Nitrosomonas) i dnitryfikacji (rdukcja azotanów do NH3 lub azotu cząstczkowgo N2, najczęścij przz baktri z grupy Psudomonas lub Nitrocallus). Zmnijsza się ich wartość użytkowa. Glby o zminionym odczyni stają się mnij urodzajn, co ujawnia się w zmnijszonj ilości i jakości plonów. Na zmnijszni odczynu ph glby (zwiększni kwasowości) mają wpływ równiż tzw. kwaśn dszcz, będąc konskwncją nadmirngo zaniczyszczania powitrza atmosfryczngo. Na nadmirną alkalizację glb wpływa niwłaściw wapnowani oraz zaniczyszcznia pyłow Hiddn txt ęłęóbardzo groźnymi dla roślin zaniczyszczniami glb są azotany. Powodują on znaczn zmnijszni odporności roślin na choroby i szkodniki. Rośliny pochodząc z zaniczyszczonych trnów zawirają toksyczn substancj. Po spożyciu mogą więc powodować u ludzi zatrucia pokarmow. Hiddn txt ęłęózaniczyszcznia glb mogą ulgać dpozycji do środowiska wodngo na skutk wymywania szkodliwych substancji. Powodują tym samym zaniczyszczni wód Ochrona i rkultywacja glb Aby ni dopuścić do całkowitgo zniszcznia glb, powinniśmy zacząć przciwdziałać pogarszaniu stanu glb i gruntów na skutk działalności człowika. Glby zdwastowan na skutk działalności człowika nalży rkultywować - przywrócić im dawną funkcję biologiczną i wartość użytkową. Dgradacja glb moż zostać ograniczona w wyniku przprowadznia odpowidnich zabigów agrotchnicznych. Aby przywrócić glbi jj pirwotną zawartość składników minralnych w naturalnych proporcjach, nalży uzupłniać nidobory ważnych dla życia pirwiastków. W clu nidopuszcznia do nadmirngo zakwaszania glb, nalży odpowidnio korygować odczyn ph glby, np. poprzz wapnowani. Obcni w Polsc około 80% glb wymaga stałgo wapnowania. Glby całkowici zniszczon przz przmysł mogą zostać odtworzon poprzz pokryci ich powirzchni grubą warstwą próchnicy lub warstwą nitoksycznych odpadów. Jdnak w przypadku glb silni zaniczyszczonych substancjami toksycznymi ni wystarczy już tylko pokryci ich powirzchni nową warstwą. Takim glbom można przywrócić ich dawną wartość

10 użytkową jdyni w wyniku dość kosztownj nutralizacji za pomocą odpowidnich środków chmicznych. Formą ochrony glb moż być równiż właściwa lokalizacja dróg i innych szlaków komunikacyjnych względm żyznych, urodzajnych glb. Od roku 1995 wszystki grunty roln i lśn chronion są spcjalną ustawą mającą na clu zapobigani ngatywnym wpływom miast i działalności przmysłowj. 7. Ngatywn skutki używania nawozów i problmy prznawożnia Rodzaj zaniczyszczń glb pochodzących z rolnictwa: - rozja wodna - rozja witrzna - nawozy minraln - gnojowica - pstycydy Erozja wodna Polga na niszczniu wirzchnij, a często i głębszych warstw glby oraz na przmiszczniu składników minralnych zawartych w glbi do wód otwartych. Szczgólni groźny dla jakości wód jst dopływ składników biognnych, to znaczy azotu i fosforu. Ochrona glby przd rozją wodną stanowi zatm równoczśni ochronę wód. Rolnik przciwdziała rozji poprzz właściwą organizację produkcji roślinnj i przciw rozyjn zabigi uprawn. - wszystki zabigi uprawn oraz siw i sadzni roślin powinny być dokonywan poprzczni do nachylnia stoku. Na glbach położonych na zboczach, korzystn jst zastąpini uprawy płużnj przz uprawę bz orkową. - podstawową uprawę glby lpij jst wykonywać kultywatorm z szrokimi łapami (grubrm), a do uprawy przdsiwnj stosować birn zstawy uprawow składając się z brony lub kultywatora i wału strunowgo lub pirściniowgo. Jako dodatkow zabigi przciw rozyjn, na glbach bardzo podatnych i silni podatnych na rozję można stosować głęboszowani, któr polga na wykonaniu pionowych nacięć w glbi, zwiększających rtncję wodną i szybkość wsiąkania wody do głębszych warstw glby. - rozję można w znacznym stopniu ograniczać stosując płodozmiany przciw rozyjn, w których w skład powinny wchodzić rośliny motylkowat i ich miszanki z trawami oraz rośliny ozim. W grupi roślin ozimych szczgólni polcan są rzpak, żyto i psznżyto, któr tworzą zwarta okrywę już w okrsi jsinnym. Po wczśni zbranym przdploni, po którym następuj roślinna jara nalży przwidzić uprawę poplonów ścirniskowych lub ozimych, któr będą osłaniały glbę. Poplony ścirniskow najlpij pozostawić ni przoran, na okrs zimy, w formi mulczu. Erozja witrzna

11 Polga na zwiwaniu wirzchnij warstwy glby, mchanicznym niszczniu roślin i odsłaniania ich systmu korzniowgo oraz zaniczyszczaniu pylastymi częściami glby wód i powitrza. Nasilni rozji wicznj zalży od prędkości i częstotliwości występowania wiatrów, rodzaju glby, stopnia urozmaicnia krajobrazu i rodzaju okrywy roślinnj. Szkody powodowan przz rozj witrzną są największ na równinnych trnach rolniczych o glbach podatnych na wywiwani, o niskij lsistości i bz zadrzwiń śródpolnych. Szkody w zasiwach występują najczęścij w okrsach wczsnj wiosny. Ochrona glb przd rozją witrzną stanowi zarówno ochronę powitrza i wód. Szkodliwość zwiwanych pyłów polga równiż na tym, ż niosą on z sobą składniki minraln i organiczn, a takż pozostałości środków ochrony roślin. Najskutcznijszymi środkami zapobigania rozji witrznj są: - zakładani śródpolnych zakrzaczń i zadrzwiń oraz utrzymywani glby pod okrywą roślinną. - na glbach i trnach szczgólni zagrożonych przz rozję witrzną zalca się stosować bzpłużną uprawę glby tzn. bz jj odwracania, a jśli jst to możliw - bzpośrdni siw roślin. Występując na trni gospodarstwa wydmy powinny być zalsian. Nawozy minraln Ochrona gruntów rolnych objmuj równiż, a moż przd wszystkim, zachowani i zwiększani żyzności glby. W obcnym stulciu gwałtowni wzrosło zapotrzbowani na nawozy minraln. W tym okrsi wzbogacni glb milionami to nawozów minralnych umożliwiło zbrani trzykrotni wyższych plonów, na każdą jdnostkę powirzchni, licząc statystyczni. Główni z tgo powodu w krajach uprzmysłowionych ma mijsc nadprodukcja artykułów żywnościowych. W całym procsi nawożnia osiągnięcia agrochmii dałyby się strścić w prostym haśl: "Nawozisz bogato - zbirasz dużo". Oczywiści tak ogromn nasycni glb chmikami, i to w ilości milionów ton prowadzi do nipożądanych skutków ubocznych. Szczgólni nipokojący jst nadmiar nawozów azotowych w glbi. Przciwko wysokij zawartości azotanu w roślinach jadalnych i w wodzi pitnj wysunięto w ostatnich latach zastrzżnia zdrowotn. Azotan bowim w czasi transportu, składowania i przygotowania roślin i warzyw do spożycia zminia się w azotyn. Tn zaś w raz z pwnymi substancjami zawartymi w pożywiniu, moż sprzyjać procsom rakotwórczym. Poza tym, w dużym stężniu sam azotany mogą się stać czynnikim chorobotwórczym. Wilka ilość azotanów oddziaływuj nikorzystni i na ludzi, i na rośliny. Skrajn prznawożni niszczy cał plantacj i sprawia, ż są on mało wydajn. Poza tym przyczynia się do globalngo zaniczyszcznia środowiska. Ni bz powodu toczon są gorączkow boj o uświadomini rolnikom, ż rozpryskiwani i spłukiwan nawozy zaniczyszczają wody powirzchniow nadmirną ilością substancji odżywczych, i ż nawozy azotow mają szkodliwy wpływ na przygruntow stężni ozonu. Szkody t wywołują ulatniając się do atmosfry tlnki azotu, produkt uboczny rakcji nawozów azotowych. Przciwdziałani ngatywnmu działaniu nawozów minralnych Odczyn glby jst wynikim naturalnych procsów zachodzących w glbi, na któr moż oddziaływać rolnik. Zakrs oddziaływania zalży od rodzaju glby, stosowango nawożnia, uprawianych gatunków roślin i innych praktyk rolniczych. Wartość odczynów uprawnj warstwy glby moż być poprawiana poprzz wapnowani. Właściwy odczyn glby warunkuj fktywność działania nawozów minralnych. Do odkwaszania glb można stosować tylko nawozy wapniow dopuszczon do obrotu. Dawki nawozów wapniowych powinny być stosowan na podstawi doradztwa nawozowgo. Nawozy t powinny być rozsiwan po żniwach i wymiszan z glbą.

12 Gnojowica To odchody zwirzęc zmiszan z wodą. Jst to produkt powstający podczas przmysłowj hodowli zwirząt mtodą bzściółkową. Gnojowica moż być wykorzystana jako naturalny nawóz organiczny, możliwy jst tż przrób gnojowicy na biogaz. Stosowana w nawożniu w sposób racjonalny moż przyczyniać się do wzrostu plonów. Naruszni jdnak zasad agrotchniki w nawożniu gnojowicą, np. przdawkowani, jst przyczyną jj uciążliwości dla środowiska i człowika. Istnij takż nibzpiczństwo zakażnia uprawianj roślinności patognami (baktriami, wirusami, jajami robaków pasożytniczych), których jst nośnikim. Prznawożni gnojowicą moż spowodować zaburznia właściwości chmicznych i biologicznych glb oraz skażni glb i roślin baktriami chorobotwórczymi. Skutkim tgo moż być wzrost zachorowań zwirząt, a nawt człowika, na bruclozę, różycę, pryszczycę, gruźlicę. Przciwdziałani: - unikać stosowania gnojowicy na glbę zbyt wilgotną i słabo przpuszczalną - stosować gnojowicę przfrmntowaną Chmiczn środki ochrony roślin (pstycydy) To naturaln lub synttyczn substancj stosowan w clu zwalczania chorób i szkodników roślin. Zakłada się, ż środki t powinny charaktryzować się dużą toksycznością w stosunku do chorób i szkodników, a małą dla uprawianych roślin oraz dla zwirząt i ludzi. Pstycydy okazały się bronią obosiczna, gdyż - oprócz pozytywnych - powodują takż skutki ngatywn. Niktór pstycydy kumulują się w tkankach, co działa szkodliwi na organizm, ponadto mogą przbywać w glbi wil lat, mimo ż z czasm ich biologiczna aktywność zanika. Skażni w skutk niumijętngo ich stosowania moż spowodować zatrucia ptactwa i zwirząt oraz liczn schorznia u człowika. Do organizmu człowika, jak i zwirząt, pstycydy wnikają droga pokarmową, oddchową i przz skórę. Trudno ulgają przmianom mtabolicznym, kumulują się w tkankach (zwłaszcza w tłuszczowj), powodują osłabini ochronngo działania skóry, alrgi, nowotwory, patologiczn zmiany w układzi nrwowym i układzi krążnia, zaburzają procsy biochmiczn, przmiany węglowodanow, białkow, inaktywują wil nzymów. 8. Ngatywn skutki używania broni masowgo rażnia Produkcja broni masowgo rażnia i nrgii wiąż się z nirozrwalni z odpadami, których wpływ na środowisko jst powszchni znamy. Przykładm moż być broń atomowa, która moż być przyczyną mitującgo prominiowania jonizującgo, któr powoduj skazę krwotoczną, nidokrwistość i zmnijszni odporności. Duż dawki wywołują wstrząs z objawami nrwowymi, krążniowymi i jlitowymi, prowadzącymi szybko do śmirci. W stanach przwlkłych choroby poprominnj, tworzon woln rodniki działają na cząstczki DNA, wywołując późn fkty mutagnn i kancrognn. W zapobiganiu chorobi poprominnj (a takż jj lczniu) wskazan jst stosowani m.

13 in. witaminy E i C oraz związki siarki i slnu. W clu zwiększnia odporności stosuj się tż wyciągi z grasicy (tymozyna). Po awarii raktora w Czarnobylu, którj towarzyszyła misja radioaktywngo jodu, zastosowano płyn Lugola (roztwór jodu w jodku potasu) w clu wysycnia tarczycy jodm niradioaktywnym. Działania t były jdnak opóźnion. Innym rodzajm broni masowgo rażnia jst broń biologiczna. Europi zajęło prawi trzysta lat, aby otrząsnąć się z pidmii, w wyniku którj, w ciągu zaldwi trzch lat ( ) zmarła 1/3 ludności ówczsnj Europy. Dżuma wycisnęła swoj piętno ni tylko na rozwoju gospodarczym kontynntu wprowadzając Europę w stan głębokij rcsji. Widmo Czarnj Śmirci odbiło się takż w sztuc. Ptrarka utracił ukochaną Laurę - natchnini swojj pozji. Boccacio uczynił uciczkę przd pidmią dżumy osnową zbioru 10 nowli - Dkamronu. W XX wiku pandmia Hiszpanki, jaka nawidziła Europę i Azję pochłonęła więcj ofiar niż I wojna światowa. Ocnia się, ż w latach na grypę zmarło ponad 20 mln ludzi. Niktórzy podwajają nawt tę liczbę. Dzięki lawinowmu rozwojowi nauk biologicznych i mdycznych, jaki nastąpił w ostatnich dwóch stulciach nauczyliśmy się zwalczać wil chorób zakaźnych; znaczni polpszyły się warunki sanitarn, opracowano mtody lcznia i produkcji skutcznych farmacutyków, wszlki przypadki wystąpinia szczgólni groźnych chorób są ściśl monitorowan. W 1979 r. WHO ogłosiła Zimię, plantą wolną od ospy. Prawdopodobni wkrótc - dzięki systmatycznym szczpiniom - z dzijów ludzkości wyliminowana zostani następna choroba - choroba Hingo-Mdina. Dżuma, cholra oraz inn choroby, któr dawnij dzisiątkowały ludność, obcni wybuchają sporadyczni, zwykl na ograniczonych trnach ndmicznych. Paradoksalni jdnak pojawia się przd nami now zagrożni - biotrroryzm. W obcnych czasach, masowość i szybkość przpływu informacji sprawia, ż dzisijsz społczństwa (zwłaszcza t, któr okrślamy jako wysoko cywilizowan) są szczgólni narażon na trroryzm. Nagłośnini kilku przypadków wywołuj psychozę, która w swoich skutkach moż być równi katastrofalna jak szkody wywołan samym użycim broni biologicznj. Z rsztą, jak to się nijdnokrotni okazywało podczas zszłorocznych przypadków zakażnia wąglikim w USA, informacj, któr do nas docirają są często błędn bądź myląc. 9. Problm żywności gntyczni modyfikowanj Żywność modyfikowana gntyczni, jj gnza i aspkty zdrowotn Prawdopodobni, aż 60% produktów spożywczych na sklpowych półkach zawira substancj modyfikowan gntyczni.

14 Okazuj się (choć pwności jszcz ni ma ), ż żywność transgniczna moż być rakotwórcza, alrgizująca, toksyczna. Moż takż uodparniać nasz organizm na działani antybiotyków. Przd szrszym omówinim tgo tmatu nalżałoby ku przypomniniu, a takż informacji przybliżyć niktór pojęcia związan i będąc w kręgu rozważań żywności modyfikowanj gntyczni. Chodzi szczgólni o pojęcia: co nazywamy gnm, w jaki sposób manipulowani gnami wpływa na cchy organizmów żywych (roślinnych i zwirzęcych), co nazywamy żywnością transgniczną, wrszci na czym polga biotchnologia. Sama gntyka (od grckigo gnts - zrodzony) jst nauką zajmującą się dzidzicznością i zminnością organizmów żywych. Nawt najprostsz obsrwacj naszgo otocznia wykazują, ż potomstwo dzidziczy cchy po rodzicach, rodzic po dziadkach. To dzięki rozmnażaniu, którmu towarzyszy przkazywani cch potomstwu, życi moż trwać bardzo długo. Różnic pomiędzy osobnikami jakigoś gatunku, czy innj większj grupy organizmów są przjawm zminności. Za to wszystko odpowidzialn jst jądro komórkow, któr zawira informację gntyczną o budowi dango organizmu. Czynnikim, który potrafi zminić tę informację jst DNA kwas dzoksyrybonuklinowy, który moż pochodzić z bardzo różnych organizmów. To właśni manipulowani w obrębi wyminionych lmntów przyczyniło się do powstawania i tworznia innych, lpszych organizmów (produktów roślinnych i zwirzęcych, któr są surowcami do produkcji produktów żywnościowych) Pirwszym człowikim, który odkrył, ż dzidziczni cch odbywa się wg prostych, powtarzalnych rguł był Grzgorz Mndl opat Zakonu Augustianów w Brunn (dzisijsz Brno Morawski) Swoj badania przprowadzał na grochu jadalnym, w wyniku których otrzymał 14 linii gntycznych tgo produktu zróżnicowanych pod względm: barwy kwiatów barwy nasion uformowania powirzchni nasion (gładki, pomarszczon) wysokości pędu Krótko mówiąc oprował na gnach i ich dzidziczności otrzymując odmiany roślin o ściśl okrślonych cchach. Znaczni gntyki systmatyczni rośni. Człowik już od bardzo dawna stosuj różnorodn, clow zabigi, zmirzając do uzyskiwania użytcznych, żywych organizmów lub produktów z nich pochodzących. Ogólni taki działania okrśla się jako biotchnologię.

15 W szrokim znaczniu objmuj więc ona zarówno np.: slkcję prowadzoną przz hodowców bydła, wykorzystani drożdży do produkcji piwa, jak i bzpośrdnią manipulację matriałm gntycznym, czyli inżynirię gntyczną. Ta ostatnia nalży do najgwałtownij rozwijających się dzidzin nauki. Wdług niktórych prognoz jst to najbardzij przyszłościowy, al tż najnibzpicznijszy nurt ludzkij działalności. Ilość konkrtnych osiągnięć biotchnologii jst bardzo duża. Przykładm jst: klonowani- skutki mogą być oszałamiając i groźn organizmy transgniczn: to organizmy, którym wprowadzono nowy, obcy gn, przkazywany następnym pokolniom zgodni z podstawowymi prawami dzidzicznia cała gama tzw. żywności transgnicznj (transgniczn pomidory o przdłużonj trwałości przchowywania sprzdawan w USA od 1994 roku, żyto, psznica, winogrona, zimniaki, banany, buraki cukrow, tytoń, bawłna) Transgniczna soja i kukurydza są stosowan jako dodatki do wyrobów cukirniczych, koncntratów spożywczych, margaryny, miksy masła i olju, przypraw, srów, napojów frmntowanych, mlka sojowgo dla nimowląt itd. Prparaty sojow używan są do wytworznia 60% wędlin. Modyfikowani cch roślin ukirunkowan jst na: tolrancję na hrbicydy odporność na chwasty polpszni cch organolptycznych, żywiniowych i produkcyjnych odporność na owady i szkodniki odporność na choroby wywołan wirusami i grzybami Żywność transgniczna ni różni się od tradycyjnj wyglądm, barwą smakim czy innymi cchami organolptycznymi. Żywność modyfikowana gntyczni ma rzszę zwolnników, al i armię przciwników. Na razi ni wiadomo, jaki skutki przynisi konsumpcja zmodyfikowanj chmiczni żywności. Stąd biorą się liczn protsty w krajach zachodnich, a ostatnio takż w Polsc (import z USA transgnicznj kukurydzy) Każdy powinin mić więc prawo wyboru między żywnością normalną, a modyfikowaną tu nasuwa się problmatyka właściwych oznakowań na opakowaniach produktów modyfikowanych, któr to w naszym kraju są ni przstrzgan przz producntów. Póki co osobom, któr obawiają się żywności transgnicznj nalży poradzić, aby unikały produktów sprowadzanych z USA zawirających soję i kukurydzę.

16 Podjrznia można mić takż do importowanych owoców i warzyw. Jśli są bardzo dorodn to mogą pochodzić z transgnicznych upraw. Zwolnnicy GMO podkrślają możliwość produkcji żywności o ulpszonych cchach żywiniowych i odżywczych. Pozwala on na zrdukowani lub wyliminowani środków ochrony roślin. Słowm, większ i bardzij dorodn zbiory, mnij zaniczyszczon środowisko. Przciwnicy nawołują do ostrożności, choć ni ma pwności co do tgo czy zmodyfikowana żywność szkodzi. Lpij dmuchać na zimn. Niprzwidzian dzisiaj następstwa mogą ujawnić się dopiro w przyszłości. Spcjaliści w zakrsi żywinia ostrzgają: im jdzni ma dłuższy okrs przydatności do spożycia, im bardzij jst kolorow, tym bardzij jst podjrzan. 10. Ngatywn skutki globalizacji Hiddn txt ęłęóglobalizacja Jst bardzo szrokim i złożonym procsm, mającym wpływ na wszystki sfry naszgo życia: konomiczną, społczną, polityczną, kulturową itd. w skali ogólnoświatowj. Zasadniczą cchą globalizacji jst intgrowani działań, procsów i podmiotów w ogólnoświatowy (globalny) systm funkcjonujący na różnych poziomach Hiddn txt ęłęóchoroby cywilizacyjn Człowik żyj w środowisku, gdzi występują liczn współzalżności i uwarunkowania o różnym charaktrz. Bardzo często są to uwarunkowania ngatywn. W życiu występuj bardzo wil sytuacji strsowych, któr sa powodm wilu chorób. Okrślni i poznani czynników warunkujących stan zdrowia człowika oraz wyjaśnini mchanizmów i ich działania ułatwia w wilu wypadkach zastosowani środków profilaktycznych zapobigających chorobom. Choroby t nazywamy chorobami cywilizacyjnymi, a nalżą do nich: schorznia układu krążnia, schorznia układu oddchowgo, różngo rodzaju nowotwory oraz choroby psychiczn. Zachwiani równowagi pomiędzy czynnikami środowiska zwnętrzngo a wwnętrzngo organizmu moż doprowadzić do wystąpinia choroby. Choroba jst więc rakcją organizmu na niprawidłow bodźc, któr działają zbyt długo i zbyt silni. Obcni mdycyna zna wil czynników i warunków, któr mogą przyczynić się do wystąpinia chorób cywilizacyjnych. Nalżą do nich: stał napięci układu nrwowgo, strsy psychiczn itp., sidzący tryb życia, mała aktywność, mało wysiłków fizycznych w codzinnym życiu, zaniczyszczni środowiska spowodowan główni dużym zapylnim powitrza oraz zwiększającym się poziomm hałasu, główni w obozach niuprzmysłowionych i aglomracyjnych. Choroby cywilizacyjn stanowią w Polsc około 80% wszystkich przyczyn zgonów.

17 Choroby układu krążnia Choroby układu krążnia powodują w Polsc prawi 40% zgonów, a zalicza się do nich: chorobę nadciśniniową, miażdżycę naczyń, chorobę wińcową, zawał mięśnia srcowgo. Aby zastosować odpowidnią profilaktykę, koniczn jst poznani czynników przyczyniających się do powstania tych chorób. Są to czynniki zagrożnia, zwan inaczj czynnikami ryzyka 1 i 2 stopnia. Do czynników ryzyka 1 stopnia nalżą: wysoki poziom cholstrolu w krwi, wysoki ciśnini krwi, palni papirosów. Do czynników ryzyka 2 stopnia zalicza się: nadwagę, brak aktywności ruchowj, strsy psychiczn, uwarunkowani dzidziczn (gntyczn). Współczynnik umiralności ma t choroby w Polsc wynosi 414 na 100 tyś. ludności co w liczbach bzwzględnych daj około zgonów na rok. Choroby układu oddchowgo W krajach uprzmysłowionych występują coraz częścij ostr i przwlkł choroby układu oddchowgo. Zalicza się do nich choroby płuc, przwlkły niżyt oskrzli, zapalni gardła oraz choroby zakaźn taki jak gruźlica czy grypa. Coraz większ zaniczyszczni atmosfry pyłkami i gazami powoduj narastani dolgliwości i stanów chorobowych układu oddchowgo. Dotyczą on szczgólni ludzi starszych i dzici. Problmm pidmiologicznym w naszym kraju jst grupa, która nalęzy do zakaźnych chorób wirusowych i obcni jst najbardzij rozpowszchniona wśród chorób zakaźnych. W Polsc przciętni choruj na grypę około tyś osób a w okrsi pidmii 2-3 mln. Zgony z powodu chorób układu oddchowgo wynoszą w Polsc prawi 18 tyś. osób. Wskazani profilaktyczn w chorobach układu oddchowgo dotyczą przstrzgania podstawowych zasad higiny, prawidłowgo odżywiania, aktywności ruchowj. Nalży unikać kontaktu z osobami chorymi na choroby zakaźn. Choroby nowotworow Nowotwory są wyraźni narastającym problmm zarówno w Polsc jak i w innych krajach. Są to nowotworząc się tkanki szkodliw dla organizmu. W Polsc nowotwory zajmują drugi mijsc wśród przyczyn zgonów po chorobach srca. Podobni jak w wilu krajach w Polsc istnij przwaga liczb zgonów wśród mężczyzn. Współczynnik zachorowalności gwałtowni zwiększa się zwłaszcza u osób powyżj 40 roku życia. Roczni w Polsc umira około 70 tyś. osób. Występowani nowotworów jst związan z pojawinim się coraz to nowych czynników rakotwórczych w środowisku, co jst wynikim różnych tchnologii w przmyśl zwłaszcza chmicznym. Najbardzij nibzpiczn są zaniczyszcznia pochodząc od smoły, dymów spalin, azbstu itp. Udowodniono ponad wszlką wątpliwość, ż nowotwory płuc są związan bzpośrdnio z palnim. Choroby psychiczn Choroby psychiczn zaczynają stawać się poważnym problmm konomiczno społcznym, zwłaszcza w krajach rozwiniętych. Najczęścij występują nrwow, któr stanowią około 60% wszystkich zachorowań oraz nidorozwoj umysłow, psychozy i inn zaburznia. W Polsc śrdnio w roku rjstruj się w poradniach zdrowia psychiczngo około 180 tyś. osób. W zakładach psychiatrycznych lczy się obcni około 125 tyś. a w poradniach

18 zdrowia psychiczngo około 500 tyś. Ogólni daj to współczynnik chorobowości około 1400 na osób. Przyczyn wzrostu zachorowań na choroby psychiczn nalży doszukiwać się przd wszystkim w warunkach współczsngo życia psychiczngo. Podstawową rolę odgrywa niumijętność przyswajania się jdnostki do warunków życia (pośpichu, nipokoju, napięcia psychiczngo, nimożność zaspokojnia ambicji i dążń, konflikty z otocznim, dużo pracy, trudn warunki życiow). W zapobiganiu chorobom psychicznym duż znaczni ma prowadzni umijętnj oświaty zdrowotnj oraz tworzni takich warunków pracy i środowiska domowgo, któr pozwoliłyby na wyliminowani czynników strsognnych i nrwicujących. Racjonalny tryb pracy i wypoczynku, kształtowani odpowidnich zaintrsowań kulturowych i sportowych przyczyniają się ni tylko do wzmocninia zdrowia fizyczngo al i psychiczngo. Wpływ zaniczyszczń na zdrowi człowika Światowa Organizacja Zdrowia okrśla zdrowi jako płny, dobry stan fizyczny, umysłowy i społczny. Do bodźców środowiskowych mających zasadniczy wpływ na człowika nalży zaliczyć m. in. zaniczyszczni środowiska w Polsc obsrwuj się wzrost zachorowań na choroby, któr mogą mić związk z stal pogorszającymi się warunkami środowiska. Mirnikim są przyczyny absncji chorobowj okrślonj liczbą na sto zatrudnianych. Niktórzy myślą, ż absncja chorobowa jst powodowana zbyt wiloma czynnikami ubocznymi, aby mogła odzwircidlać stan zdrowia człowika. Matriałm źródłowym do analizy absncji chorobowj sa zaświadcznia o czasowj niwydolności do pracy. Są podstawą sprawozdawczości prowadzonj przz zakład pracy i stanowią podstawę do wypłaty świadczń z tytułu ubzpiczń. Główn zagrożnia zdrowia człowika są powodowan wskutk wchłaniania zaniczyszczń w procsi oddychania. Źródłami zaniczyszczń atmosfry są przd wszystkim: lktrocipłowni, przmysł, transport, spalani odpadów, lokaln kotłowni, gospodarka komunalna. podstawowymi substancjami zaniczyszczającymi środowisko są: tlnk węgla, tlnk siarki i azotu, ołów, wszlkigo rodzaju pyły. CO transport (70%) SOx lktrocipłowni, kotłowni (68%) NOx transport (45%), lktrocipłowni (34%) HC transport (30%) Pb transport (70%) Pyły przmysł (40%) Tlnk węgla silni toksyczny z powodu jgo zdolności zastępowania tlnu w krwi. Eliminowani tlnu z krwi powoduj nidotlnini poszczgólnych tkank i komórk, co przy dużych stężniach moż doprowadzić do udusznia i zgonu. Zmiany w pracy srca są zauważaln juz przy stężniu CO w powitrzu rzędu 5%. Zaniczyszczni tlnkim węgla jst szczgólni nibzpiczn dla osób chorych na src. Emisję SOx (SO2 i SO3) są w dużych ilościach na obszarach uprzmysłowionych i są spowodowan główni spalanim węgla zawirającgo siarkę oraz procsami wytapiania w hutach żlaza i mtali niżlaznych. Tlnki siarki wiążą się z wilgocią zawartą w powitrzu i w tn sposób silni podrażniają drogi oddchow. Przy większych stężniach prznikają do płuc i niszczą wirzchnią warstwę dróg oddchowych. NOx (NO i NO2) są wydzilan główni przy spalaniu węgla kaminngo i brunatngo, w lktrocipłowniach oraz podczas spalania paliw płynnych w silnikach samochodowych. Tlnki azotu powodują podrażnini płuc oraz ogólny wzrost podatności organizmu na

19 zachorowania wirusow. Duży wpływ tlnków azotu jst na powstawani tzw. kwaśnych dszczów, gdzi podczas opadów udział kwasu azotowgo, bardzo toksyczngo moż dochodzić do 30%. HC (węglowodory) powstają główni podczas procsów spalania paliw w transporci. Wśród tych węglowodorów bardzo duży wpływ mają tzw. węglowodory asomatyczn, któr są związkami mutagnnymi i rakotwórczymi. Np.: bnzn, który jst wśród węglowodorów wydawanych przz silniki spalinow, jst trucizną atakująca szpik kostny, co powoduj wywołani m.in. białaczki. W atmosfrz znajduj się bardzo duża ilość pyłów o różnj optymalizacji i różnym składzi chmicznym. Szczgólni zapylon są obszaru przmysłow. Bardzo nibzpicznymi związkami, któr znajdują się w pyłach są związki rtęci i brylu powstając przz spalani zaniczyszczongo węgla oraz związki ołowiu występując główni w bnzynach ołowiowych np: obcność brylu w atmosfrz wywołuj siln infkcj i zapalnia płuc. Związk tn uważany jst równiż za kancrognny. 15. Bibliografia Pod rdakcją Jana strzałko i Trsy Mossor-Pitraszwskij; Kompdium widzy o kologii Wydawnictwo Naukow PWN Warszawa 2005 Stanisław K. Wiąckowski i Irna Wiąckowska; Globaln zagrożnia środowiska Kilc 1999 Pod rdakcją naukową Adama Budnikowskigo ii Macija Cyglra; Ochrona środowiska a procsy intgracji i globalizacji Szkoła Główna Handlowa Warszawa 2004 Stfan Ziliński Skażnia chmiczn w środowisku Oficyna Wydawnicza Politchniki Wrocławskij Wrocław 2000 Aulay Macknzi, Andy S. Ball, Sonia R. Vird; Krótki wykłady. Ekologia Wydawnictwo Naukow PWN Warszawa 2000 Inz Wiatr Inżyniria kologiczna Polski Wydawnictwo Inżynirii Ekologicznj Warszawa Lublin 1995 Podstawow problmy środowiska w Polsc raport wskaźnikowy