Akademia Prawa. Robert Oktaba. Prawo podatkowe. C. H. Beck

Transkrypt

1 Akademia Prawa Robert Oktaba Prawo podatkowe C. H. Beck

2 AKADEMIA PRAWA Prawo podatkowe

3 W sprzedaży: R. Mastalski PRAWO PODATKOWE, wyd. 6 Studia Prawnicze W. Wójtowicz (red.) PRAWO PODATKOWE CZĘŚĆ OGÓLNA I SZCZEGÓŁOWA Podręczniki Prawnicze A. Partyka PRAWO PODATKOWE I FINANSE PUBLICZNE Plansze Becka H. Dzwonkowski (red.) PRAWO PODATKOWE, wyd. 2 Skrypty Becka

4 Akademia Prawa Robert Oktaba Prawo podatkowe Wydawnictwo C. H. BECK Warszawa 2012

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C. H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wykaz skrótów Literatura IX XI Przedmowa Część I. Teoria podatku Rozdział 1. Zagadnienia ogólne Zasady podatkowe Aspekty podatkowe Cechy podatku Funkcje podatków Rodzaje podatków Struktura dochodów podatkowych Część II. Ogólne prawo podatkowe Rozdział 2. Miejsce Ordynacji podatkowej w systemie prawa podatkowego Zagadnienia ogólne Struktura Ordynacji podatkowej Stosunek prawnopodatkowy I. Zagadnienia ogólne II. Zakres stosunku prawnopodatkowego III. Przekształcenia stosunku prawnopodatkowego Rozdział 3. Obowiązek podatkowy i powstanie zobowiązania podatkowego Obowiązek podatkowy Zobowiązanie podatkowe Rozdział 4. Zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego Istota i formy zabezpieczenia zobowiązania podatkowego Zabezpieczenie przedegzekucyjne XV

7 Spis treści 14. Zabezpieczenia dobrowolne Hipoteka przymusowa Zastaw skarbowy Rozdział 5. Odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe Odpowiedzialność w prawie podatkowym Odpowiedzialność podatnika Odpowiedzialność płatnika i inkasenta Odpowiedzialność następców prawnych Odpowiedzialność osób trzecich Rozdział 6. Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego Rodzaje wygaśnięcia zobowiązań podatkowych Efektywne sposoby wygaśnięcia zobowiązania podatkowego Nieefektywne sposoby wygaśnięcia zobowiązania podatkowego Rozdział 7. Administracja skarbowa Zagadnienia ogólne Właściwość miejscowa Właściwość rzeczowa Wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu podatkowego Rozdział 8. Postępowanie podatkowe Zasady postępowania podatkowego Wszczęcie postępowania Postępowanie dowodowe Zawieszenie postępowania Akty kończące postępowanie Środki zaskarżenia Nadzwyczajne środki zaskarżenia Rozdział 9. Kontrola podatkowa Rozdział 10. Sądowoadministracyjna kontrola legalności decyzji podatkowych Zagadnienia ogólne Skarga sądowoadministracyjna Skarga kasacyjna Część III. Szczegółowe prawo podatkowe Rozdział 11. Podatki centralne Podatek od towarów i usług I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy III. Zakres przedmiotowy IV. Obowiązek podatkowy V. Podstawa opodatkowania VI. Stawki podatku VII. Ulgi i zwolnienia VIII. Wymiar i pobór podatku Podatek akcyzowy I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy VI

8 Spis treści III. Zakres przedmiotowy IV. Obowiązek podatkowy V. Podstawa opodatkowania i stawki podatku VI. Ulgi i zwolnienia VII. Wymiar i pobór podatku VIII. Procedura zawieszenia poboru podatku akcyzowego Podatek od gier hazardowych I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy III. Obowiązek podatkowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Wymiar i pobór podatku Rozdział 12. Podatki mieszane Podatek dochodowy od osób fizycznych I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy III. Zakres przedmiotowy IV. Podstawa opodatkowania V. Stawki podatku VI. Ulgi i zwolnienia VII. Wymiar i pobór podatku Podatek dochodowy od osób prawnych I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy III. Zakres przedmiotowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe VI. Wymiar i pobór podatku Rozdział 13. Podatki lokalne Podatek od czynności cywilnoprawnych I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy III. Obowiązek podatkowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Ulgi i zwolnienia VI. Wymiar i pobór podatku Podatek od spadków i darowizn I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy III. Obowiązek podatkowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Ulgi i zwolnienia VI. Wymiar i pobór podatku Podatek od nieruchomości I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy III. Obowiązek podatkowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Ulgi i zwolnienia VI. Wymiar i pobór podatku VII

9 Spis treści 47. Podatek od środków transportowych I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy III. Obowiązek podatkowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Ulgi i zwolnienia VI. Wymiar i pobór podatku Podatek rolny I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy III. Obowiązek podatkowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Ulgi i zwolnienia VI. Wymiar i pobór podatku Podatek leśny I. Zagadnienia ogólne II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy III. Obowiązek podatkowy IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatku V. Ulgi i zwolnienia VI. Wymiar i pobór podatku Indeks rzeczowy VIII

10 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa DJSTU ustawa z r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.) GrHazU ustawa z r. o grach hazardowych (Dz.U. Nr 201, poz ze zm.) KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KKS ustawa z r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KRO ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) OrdPU ustawa z r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) PDOFizU ustawa z r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.) PDOPrU ustawa z r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 ze zm.) PodAkcU ustawa z r. o podatku akcyzowym (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 108, poz. 626 ze zm.) PodCzCywU ustawa z r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 ze zm.) PodLeśU ustawa z r. o podatku leśnym (Dz.U. Nr 200, poz ze zm.) PodOpłLU ustawa z r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 ze zm.) IX

11 Wykaz skrótów PodRolU ustawa z r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 136, poz. 969 ze zm.) PodSpadU ustawa z r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.) PostEgzAdmU ustawa z r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz ze zm.) VATU ustawa z r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz ze zm.) 2. Organy orzekające ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości NSA Naczelny Sąd Administracyjny TK Trybunał Konstytucyjny WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Publikatory GP Gazeta Prawna MoPod Monitor Podatkowy ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych POP Przegląd Orzecznictwa Podatkowego TK Trybunał Konstytucyjny 4. Inne skróty art artykuł Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz Dziennik Urzędowy EWG Europejska Wspólnota Gospodarcza M.P Monitor Polski n następna (-a, -e) NBP Narodowy Bank Polski por porównaj rozp rozporządzenie SKOK spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa tekst jedn tekst jednolity uchw uchwała UE Unia Europejska WDT wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów WNT wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów wyr wyrok w zw w związku ze zm ze zmianami zob zobacz X

12 Literatura B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa B. Adamiak, J. Borkowski, R. Mastalski, J. Zubrzycki, Ordynacja podatkowa. Komentarz, Wrocław S. Babiarz, B. Dauter, B. Gruszczyński, R. Hauser, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Ordynacja podatkowa. Komentarz, Warszawa A. Bartosiewicz, R. Kubacki, VAT. Komentarz, Warszawa ciż, Leksykon Ordynacji podatkowej, Wrocław P. Borszowski, Elementy stosunku prawnego zobowiązania podatkowego, Kraków M. Bouvier, Wprowadzenie do prawa podatkowego i teorii podatku, Warszawa B. Brzeziński (red.), Prawo podatkowe. Teoria, instytucje, funkcjonowanie, Toruń tenże, Wprowadzenie do prawa podatkowego, Toruń tenże, Prawo podatkowe, Toruń W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa W. Czyżowicz (red.), Prawo celne, Warszawa B. Dauter, Podatki i opłaty lokalne. Podatek rolny. Podatek leśny, Warszawa tenże (red.), Ordynacja podatkowa. Orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach podatkowych, Warszawa H. Dzwonkowski, J. Głuchowski, A. Pomorska (red.), W kręgu prawa podatkowego i finansów publicznych. Księga dedykowana Profesorowi Cezaremu Kosikowskiemu w 40-lecie pracy naukowej, Lublin H. Dzwonkowski (red.), Prawo podatkowe, Warszawa M. Goettel, A. Goettel, Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz, Warszawa Egzamin na doradcę podatkowego, t. I (praca zbiorowa), Kraków XI

13 Literatura L. Etel (red.), System Prawa Finansowego, t. III, Prawo daninowe, Warszawa tenże (red.), Ordynacja podatkowa w teorii i praktyce, Białystok tenże (red.), Prawo podatkowe, Warszawa E. Fojcik-Mastalska, R. Mastalski (red.), Prawo finansowe, Warszawa J. Głuchowski, J. Patyk, Zarys polskiego prawa podatkowego, Warszawa E. Gniewek (red.), Podstawy prawa cywilnego, Warszawa R. Golat, Podatki a prawo cywilne, Warszawa Jaktorów A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa D. Jankowiak, Odpowiedzialność podatkowa podatnika, płatnika, inkasenta i osób trzecich, Warszawa K. Juszczak, Prawa i obowiązki podatnika. Zobowiązanie, zaległość, nadpłata, Wrocław A. Kaźmierczyk (red.), Ordynacja podatkowa. Źródła i wykładnia prawa podatkowego, Warszawa A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa K. Koperkiewicz-Mordel, W. Chrościelewski, W. Nykiel, Polskie prawo podatkowe, Warszawa D. Kosacka-Łędzewicz, B. Olszewski, Transakcje wewnątrzwspólnotowe. Eksport, import, Wrocław C. Kosikowski, L. Etel, Ordynacja podatkowa. Komentarz, Warszawa C. Kosikowski (red.), System Prawa Finansowego, t. 1, Teoria i nauka prawa finansowego, Warszawa 2010; Księga Pamiątkowa Ku Czci Profesora Apoloniusza Kosteckiego (praca zbiorowa). Studia z dziedziny prawa podatkowego (praca zbiorowa), Toruń A. Kuś, Prawo celne, Bydgoszcz Lublin H. Litwińczuk (red.), Prawo podatkowe przedsiębiorców, t. I, Warszawa A. Majchrzycka-Guzowska, Finanse i prawo finansowe, Warszawa J. Marciniuk (red.), Podatek dochodowy od osób fizycznych. Komentarz, Warszawa tenże (red.), Podatek dochodowy od osób prawnych. Komentarz, Warszawa A. Mariański, Prawa i obowiązki następców prawnych w prawie podatkowym, Warszawa R. Mastalski, Prawo podatkowe, Warszawa tenże, Wprowadzenie do prawa podatkowego, Warszawa W. Miemiec (red.), Księga Jubileuszowa Profesora Ryszarda Mastalskiego. Stanowienie i stosowanie prawa podatkowego, Wrocław A. Mikos-Sitek, P. Zapadka, Prawo finansów publicznych, Warszawa ciż, Polskie prawo bankowe, Warszawa T. Nierobisz, A. Wacławczyk, Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz praktyczny, Warszawa J. Naczyńska, Odpowiedzialność podatkowa, Sosnowiec A. Nita, Stosunek prawnopodatkowy. Obowiązek i zobowiązanie podatkowe, Kraków Z. Ofiarski, Ogólne prawo podatkowe, Warszawa tenże, Prawo podatkowe, Warszawa R. Oktaba, Podatki w procedurach celnych w latach , Warszawa A. Olesińska, Polskie prawo podatkowe. Zarys systemu, Toruń XII

14 literatura M. Paluch, Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, Warszawa A. Partyka-Szewczyk, P. Zapadka, Zarys prawa podatkowego. Wybrane zagadnienia, Warszawa S. Parulski, Akcyza. Komentarz, Warszawa M. Popławski, Instytucja zwrotu podatku. Charakter prawny i funkcjonowanie, Warszawa Prawo podatkowe (praca zbiorowa), Warszawa A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 2, Warszawa M. Staniszewski, Egzekucja obowiązków podatkowych, Warszawa M. Ślifirczyk, Nadpłata podatku, Kraków M. Wieczorek-Fronia, J. Zubrzycki, Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, Wrocław S. Włodyka (red.), System Prawa Handlowego, t. 1, Prawo handlowe część ogólna, Warszawa R. Wolański, System podatkowy, Warszawa W. Wójtowicz (red.), Prawo podatkowe, Warszawa XIII

15

16 Przedmowa Niniejsza publikacja powstała przede wszystkim z myślą o studentach wydziałów prawa i administracji. Dodatkowo, może okazać się pomocna także studentom innych kierunków studiów, jak np. zarządzania czy ekonomii. Książka przedstawia w usystematyzowanej i czytelnej formie najważniejsze regulacje z zakresu prawa podatkowego. Dlatego też, stosunkowo wąska, część pierwsza dotycząca teorii podatku, w ogólny sposób definiuje podstawowe uwarunkowania i kategorie charakterystyczne dla wszystkich rodzajów podatków. Są to np. zasady podatkowe według Adama Smitha, aspekty podatkowe, funkcje i cechy podatków, czy też struktura dochodów podatkowych. Natomiast rdzeniem niniejszego opracowania są części druga i trzecia, w których poddano analizie ogólne i szczegółowe prawo podatkowe. Zatem, część druga obejmuje w szczególności postanowienia Ordynacji podatkowej w płaszczyźnie materialnej i proceduralnej, natomiast część trzecia obejmuje tytuły podatkowe zawarte w odrębnych ustawach podatkowych. W części tej systematyka podręcznika odzwierciedla kryterium wpływu podatków do budżetu określonego związku publicznoprawnego (beneficjenta podatku), tj. państwa lub samorządu terytorialnego. Próba prezentacji niezwykle skomplikowanej materii prawa podatkowego w bardzo czytelnej, podstawowej formie, może w konsekwencji prowadzić do spłaszczenia podjętej problematyki, dlatego też wszelkie krytyczne uwagi przyjęte zostaną przez autora z życzliwością. Robert Oktaba Warszawa, grudzień 2011 r. XV

17

18 Część I Teoria podatku

19

20 Rozdział 1 Zagadnienia ogólne 1. Zasady podatkowe Szczególne miejsce w nauce prawa podatkowego zajmują osiemnastowieczne zasady podatkowe Adama Smitha. Stanowią one, z jednej strony, uniwersalne przesłanie dla tworzenia i utrzymywania współczesnych systemów podatkowych, a z drugiej, wskazują prawodawcy granice, których przekroczenie deformuje racjonalność tych systemów. Zasada równomierności opodatkowania wyraża konieczność równomiernego (nie równego!) rozłożenia obowiązków podatkowych. Oznacza to, że w określaniu ciężarów podatkowych powinna następować korelacja zdolności płatniczej podatnika i jego korzyści płynących z opieki dochodu i majątku podatnika przez państwo. Zatem, zasada ta wyraża pogląd, iż zamożni obywatele powinni partycypować w większym stopniu niż proporcjonalnie do swoich dochodów (tzn. nieco powyżej). Dodatkowo Smith wskazuje, że nikt nie powinien uiszczać wyższych podatków niż jest w stanie zapłacić oraz, że należy zwolnić od opodatkowania dochody najniższe, które zapewniają jedynie minimum egzystencji. 1 2 Por. A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 2, Warszawa 2007, s. 502 i n. oraz A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2010, s Zasada dogodności opodatkowania sprowadzona została do reguły, w której każdy podatek powinien zostać pobrany w takim czasie i w taki sposób, aby dla podatnika warunki te okazały się dogodne. Zatem, istotą jest opodatkowanie w momencie największego prawdopodobieństwa posiada- 3 3