WŁASNA FIRMA - NAJLEPSZYM MIEJSCEM ZATRUDNIENIA

Transkrypt

1 Arleta Szczepankowska Katedra Finansów i Zarządzania Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu WŁASNA FIRMA - NAJLEPSZYM MIEJSCEM ZATRUDNIENIA 1. Wstęp Przysłuchując się rozmowom studentów na uczelni niemal zawsze ich rozmowa sprowadza się do tematu pracy. Słyszę też bardzo często, że trudna jest teraz sytuacja na rynku pracy, że bardzo wielu ludzi z wyższym wykształceniem nie może znaleźć pracy, że nie wiadomo jak to będzie, kiedy my skończymy studia. Ale ja właśnie tym ludziom powiedziałabym, że to właśnie oni powinni tworzyć miejsca pracy, a nie zasilać szeregi bezrobotnych. Ludzie z wyższym wykształceniem, pełni pomysłów, wiedzy a niekiedy już doświadczenia zawodowego są przecież najlepiej przygotowani do działania w danej branży. Prowadzenie własnego interesu: małego kiosku czy niedużej firmy gastronomicznej jest przecież niezłym rozwiązaniem. Jest masa dziedzin, w których można zaistnieć i rozwijać swoje zdolności, pomysły (jak w przypadku np. agencji reklamowej). Jeśli skończyliśmy w tym właśnie kierunku szkołę, jesteśmy kreatywni to dlaczego mamy czekać aż ktoś nas zatrudni. Często też zdarza się tak, że mamy ograniczone pole działania co wynika z charakteru wykonywanej pracy. Nie możemy się wykazać w czym tak naprawdę jesteśmy dobrzy a szansę naszego rozwoju są nikłe. Założenie więc własnej firmy będzie najlepszym rozwiązaniem i unikniemy w ten sposób takich problemów. Skoro jesteśmy w tym dobrzy to dlaczego nie! Przedsiębiorczość miarą sukcesu - mówi stare porzekadło. Tak, ale każdy z moich kolegów może równie dobrze powiedzieć mi że, dziś to sukces utrzymać się w ogóle jako przedsiębiorca. Dysponowanie na początek dużym kapitałem, opłacanie wszystkich kosztów związanych z działalnością firmy (podatki, utrzymanie pracowników) to niezwykłe wyzwanie, któremu stawia czoła przecież każdy przedsiębiorca. Ja powiem tylko tyle, że jeśli ma się pomysł na jakiś interes, jest się młodym by mieć dość siły żeby podbić świat i nie ukrywajmy tego walczyć na nim to są niewątpliwie bardzo ważne elementy na początek. Bowiem wygrywać można nawet w pozornie nieatrakcyjnych lub zajętych branżach, gdy góruje się nad innymi pomysłowością czy solidnością. Ważna jest również pomoc odpowiedniej osoby, która służyłaby nam radą a nawet doświadczeniem w tej dziedzinie, by móc np. przebrnąć przez wszelkie formalne sprawy związane z rejestracją firmy, ale równie dobrze sami możemy sobie z tym poradzić. 2. Prawne ujęcie terminu przedsiębiorca Tak naprawdę, podejmując już jakieś działania w tym kierunku powinniśmy wiedzieć co tak naprawdę kryje się pod słowem przedsiębiorca. Bowiem termin ten w ujęciu prawnym nie pokrywa się w pełni z ekonomicznym rozumieniem tego pojęcia. W ujęciu ekonomicznym przez przedsiębiorcę rozumie się osobę fizyczną, która jest dysponentem kapitału przedsiębiorstwa i ponosi w głównej mierze ryzyko. Mianowicie z praw-

2 124 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych nego punktu widzenia ( art. 2 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej) jest to: osoba fizyczna, prawna lub nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która we własnym imieniu i na własny rachunek w sposób zorganizowany i ciągły w celach zarobkowych prowadzi działalność wytwórczą, usługową, handlową, budowlaną lub polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i eksploatacji złóż naturalnych. Termin ten pojawił się po raz pierwszy w 1990r., wcześniej zaś mówiono o jednostce gospodarczej, kupcu czy też podmiocie gospodarczym. Reasumując: abyśmy mogli osobę fizyczną, prawną lub tzw. ułomną osobę prawną 1 określić mianem przedsiębiorcy następujące warunki muszą zostać spełnione łącznie: musi być prowadzona jedna z wymienionych wcześniej działalności; działalność taka musi być prowadzona we własnym imieniu, co oznacza w płaszczyźnie prawnej, z jednej strony niezależność prawną przedsiębiorcy, a z drugiej bezpośredniość w powstawaniu praw i obowiązków dla przedsiębiorcy, płynących z tej działalności. W rezultacie o tym, czy dana osoba prowadzi działalność gospodarczą we własnym imieniu decydują nie elementy działalności o charakterze wewnętrznym, lecz elementy ujawniające się wobec osób trzecich i występujące zawsze w sposób bezpośredni. W szczególności, jak zauważa się w literaturze, bez znaczenia jest występowanie takich cech wewnętrznych, które mogą sugerować prowadzenie działalności w obcym imieniu, jak: osobiste zajmowanie się prowadzeniem działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę; wymóg aby przedsiębiorca był właścicielem przedsiębiorstwa; prowadzenie przedsiębiorstwa przez właściciela na własny rachunek. musi wystąpić element samodzielności ("na własny rachunek"); zawarte w ustawie określenie "na własny rachunek" jest elementem o charakterze przede wszystkim wewnętrznym, charakteryzującym działalność przedsiębiorcy. Podkreśla ono, że do istoty działalności gospodarczej należy "ryzyko", które w płaszczyźnie prawnej oznacza ponoszenie "odpowiedzialności". Ryzyko oznacza szansę zysku, lecz i możliwość wystąpienia strat, które w skrajnym przypadku mogą doprowadzić do upadłości i likwidacji działalności gospodarczej. działalność musi być prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły; na miano działalności gospodarczej zasługuje tylko taka działalność, która jest prowadzona w sposób trwały (stały, ciągły, powtarzalny). Stałość działalności gospodarczej polega na tym, aby zamiar jej prowadzenia skierowany był na szereg czynności, pozostających ze sobą w związku, tak, aby przedsiębiorstwo stanowić miało trwałe źródła dochodu. W tym celu musi przejawiać się planowa i celowa stała działalność. W wypadku więc, gdy działalność zarobkowa ograniczy się do jednej czynności, trudno będzie mówić o działalności gospodarczej. Podobnie podejmowania działalności zarobkowej okazjonalnie lub tylko sporadycznie nie uważa się za działalność gospodarczą. Jednakże będzie nią działalność sezonowa, o ile charakteryzować się będzie odpowiednim stopniem stałości, o czym przesądzają takie czynniki, jak powtarzalność działań gospodarczych oraz odpowiednia organizacja środków pracy. Natomiast przejawem zorganizowania działalności gospodarczej jest występowanie elementów zewnętrznych w postaci wykorzystywania pracy (usług) osób trzecich lub dóbr materialnych. Nie można więc traktować jako działalności 1 Pozbawiona osobowości prawnej tj.spółka cywilna,jawna,komandytowa,komandytowo-akcyjna czy partnerska

3 A.Szczepankowska, Własna firma najlepszym miejscem zatrudnienia. 125 zorganizowanej takiej działalności, która polega wyłącznie na osobistym świadczeniu pracy (usług). W związku z tym nie jest działalnością gospodarczą wykonywanie tzw. wolnych zawodów, chyba że przybiera odpowiedni stopień zorganizowania, tj. formę przedsiębiorstw. musi wystąpić element rentowności ( w celach zarobkowych ); uzyskanie bowiem dochodu przez przedsiębiorcę nie jest uzależnione tylko od rozmiaru jego osobistej pracy lub wkładów rzeczowych, lecz zależy od czynników leżących poza przedsiębiorstwem (np. koniunktura). Trafnie się więc zauważa, że tam gdzie nie ma elementu ryzyka zawodowego, nie ma też działalności gospodarczej (przedsiębiorstwa zarobkowego), nawet jeśli sama działalność jest obliczona na osiąganie dochodu. 3. A co z prowadzeniem gospodarstwa rolnego? Ustawa o działalności gospodarczej nie wyłącza wyraźnie prowadzenia gospodarstwa rolnego z zakresu pojęcia prowadzenie działalności gospodarczej, lecz czyni to w sposób pośredni, nie wymagając od prowadzących gospodarstwa rolne (bez względu na rozmiar tego gospodarstwa) wpisu do jakiegokolwiek rejestru przedsiębiorców (art. 10 pkt 1 ustawa o działalności gospodarczej). To w istocie faktyczne wyłączenie prowadzenia gospodarstwa rolnego z zakresu pojęcia prowadzenie działalności gospodarczej w celach zarobkowych jest rozwiązaniem trafnym, aczkolwiek niewystarczającym (potrzebne jest wyraźne wyłączenie działalności wytwórczej w rolnictwie spod przepisów tej ustawy, z wyjątkiem gospodarstw rolnych w większym rozmiarze). Co prawda, prowadzenie gospodarstwa rolnego jest podobne do prowadzenia każdego innego przedsiębiorstwa, jednak różni się charakterem produkcji i osiąganymi efektami, uzależnionymi od warunków przyrodniczych i klimatycznych. Tradycyjne gospodarstwa rolne, nawet rodzinne, są na ogół nastawione nie tyle na przetwarzanie dóbr, co na wytwarzanie płodów rolnych (produkcja bezpośrednia i pierwotna), a przy tym ich celem jest raczej zapewnienie wyżywienia a przy okazji uzyskiwanie zysku. Taki charakter mają w szczególności gospodarstwa rolne zajmujące się uprawą ziemi lub hodowlą zwierząt. Ponieważ jednak przybywa coraz więcej gospodarstw rolnych prowadzonych w sposób przemysłowy, tj. niezależnie od uprawy ziemi i obliczonych na zysk, celowe byłoby umożliwienie takim rolnikom uzyskania statusu przedsiębiorcy. Inaczej mówiąc, rolnik prowadzący przemysłowe (komercyjne) gospodarstwo rolne w większym rozmiarze (np. przemysłową hodowlę zwierząt, przetwórstwo płodów rolnych i runa leśnego, sadownictwo, hodowlę grzybów), powinien mieć prawo wpisania się do rejestru przedsiębiorców i uzyskania statusu przedsiębiorcy. Ponadto, gdyby z gospodarstwem rolnym związane było przedsiębiorstwo uboczne w większym rozmiarze, prowadzący powinien mieć status przedsiębiorcy Zasady prowadzenia działalności gospodarczej Zasada wolności jako podstawa podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Każdy przedsiębiorca powinien wiedzieć jakie zasady obowiązują w prowadzeniu własnej działalności. Zasada wolności gospodarczej jest podstawową i najważniejszą z prawnych zasad, na których opiera się podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej w 2 Podstawy prawa przedsiębiorstw prof. dr hab. Andrzej Bierć, wydawnictwo C.H.BECK, Warszawa 1999r.

4 126 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych krajach o gospodarce rynkowej. Przedsiębiorstwa mają swobodę dostępu do wykonywania działalności i swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. Do katalogu swobód zalicza się : jawność działalności gospodarczej; swobodę tworzenia i prowadzenia przedsiębiorstwa, zarówno jako przedsiębiorca jednoosobowy, jak i zbiorowy (np. w postaci spółki osobowej) samodzielność przedsiębiorców; prawo do wyboru formy organizacyjnej przedsiębiorstwa (np. spółka osobowa) i swobodnego określania jego wewnętrznej struktury (np. w statucie lub regulaminie) samofinansowania; prawo do swobodnego określania przedmiotu działalności gospodarczej (przedmiotu przedsiębiorstwa), sposobu organizowania kapitału (pokrywania własnych wydatków z własnych dochodów) oraz zmiany profilu i zakończenia działalności gospodarczej równość przedsiębiorców; prawo do swobodnego konkurowania z innymi przedsiębiorcami, podlegające szczególnej ochronie prawnej w drodze przepisów o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. 5. Jak zarejestrować swoją firmę? Kiedy już zdecydowaliśmy się jaki rodzaj działalności gospodarczej będziemy prowadzić musimy odwiedzić kilka urzędów aby dokonać rejestracji naszej firmy. Najprostszą formą na prowadzenie własnego interesu jest działalność gospodarcza osoby fizycznej - nie musimy wówczas tworzyć żadnej zorganizowanej srtuktury. Forma ta jest szczególnie praktyczna, gdy zamierzamy prowadzić działalność samodzielnie, choć niekoniecznie osobiście, np. w usługach, drobnej wytwórczości czy handlu. Zaczynamy wówczas od wizyty w urzędzie gminy, gdzie uzyskamy wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Jeżeli jednak nasza działalność ma obejmować szerszy zakres działań, do których potrzebna będzie ścisła współpraca z innymi osobami, powinniśmy zastanowić się nad wyborem zorganizowanej formy działalności. W tym celu możemy utworzyć np. spółkę posiadającą osobowość prawną tj. spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjną lub pozbawioną osobowości prawnej tj. spółkę cywilną, jawną, komandytową, komandytowo-akcyjną czy partnerską. Pamiętajmy jednak, że od dnia 1 stycznia 2001 r. spółka cywilna nie jest już uznawana za podmiot gospodarczy status przedsiębiorców mają tylko jej wspólnicy. Jeśli chcemy zatem działać w spółce, musimy udać się do sądu rejonowego, gdzie zostaniemy zarejestrowani w Krajowym Rejestrze Sądowym. W dniu 3 stycznia 2002 r. Prezydent podpisał nowelizację ustawy z dnia 14 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy Prawo działalności gospodarczej. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą nadal będą mogły rejestrować się w ewidencji gminnej aż do końca 2003 r. Dopiero z dniem 1 stycznia 2004 r. przedsiębiorcy prowadzący ten rodzaj działalności gospodarczej będą musieli rejestrować się w sądzie. Równie ważną zmianą jest wprowadzenie jednolitej w całym kraju opłaty za wpis do ewidencji gminnej, która wynosić ma 100 zł. Za zmianę wpisu każdy przedsiębiorca objęty ewidencją będzie musiał zapłacić 50 zł.

5 A.Szczepankowska, Własna firma najlepszym miejscem zatrudnienia. 127 Udajemy się więc do Urzędu Gminy (jeżeli mieszkamy w gminie wiejskiej), lub do Urzędu Miejskiego (jeżeli mieszkamy w gminie miejskiej, albo w mieście wojewódzkim lub gminie miejskiej powyżej mieszkańców) do Wydziału Inicjatyw Gospodarczych. Właściwy będzie Urząd obejmujący gminę, na terenie której będziemy prowadzić działalność gospodarczą; jeżeli zaś działalność będzie prowadzona w różnych gminach Urząd, gdzie będziemy mieć główne miejsce działalności. Gdy ze względu na charakter działalności (np. handel obwoźny) nie można ustalić właściwego Urzędu udajemy się do tego, na którego terenie mamy miejsce zamieszkania. W Urzędzie wypełniamy formularz zgłoszenia działalności gospodarczej do ewidencji. Zgłoszenie powinno wskazywać osobę, która je wypełniała, jej imię, nazwisko, adres oraz podpis, a ponadto: a) oznaczenie nas jako przedsiębiorcy i naszej siedziby (miejsca zamieszkania i adresu), czyli podajemy imię (imiona) i nazwisko, oraz miejsce zamieszkania, czyli miejscowość, w której przebywamy z zamiarem stałego pobytu (wg. zameldowania); jeśli działalność będziemy stale wykonywać poza miejscem zamieszkania musimy wskazać również siedzibę i adres zakładu głównego, oddziału lub innego stałego miejsca wykonywania tej działalności; Należy tu wpisać konkretne określenie adresu nieruchomości, budynku czy lokalu, w którym będziemy ją prowadzić. Jeżeli takich miejsc mamy wiele lub są one w różnych miejscowościach należy podać je wszystkie. Gdy takiego miejsca nie da się ustalić, bo np. nasza działalność polega na handlu obwoźnym albo wykonujemy usługi u klientów należy to zaznaczyć i wskazać obszar, na jakim tę działalność będziemy prowadzić, np. teren gminy lub cały kraj. b) określenie przedmiotu działalności, jaką będziemy prowadzić. Mamy swobodę wyboru działalności gospodarczej, możemy wskazać jeden lub kilka jej rodzajów. W praktyce szeroko określa się przedmiot działalności po to, by łatwiej dostosowywać się w przyszłości do sytuacji rynkowej bez potrzeby zgłaszania zmian do ewidencji, c) wskazanie daty rozpoczęcia działalności. Najwcześniejszą datą, jaką możemy podać jest data, w której Urząd otrzymał nasze zgłoszenie. W praktyce jednak należy podać datę późniejszą, tak, abyśmy nie rozpoczęli faktycznej działalności zanim nie otrzymamy zaświadczenia o wpisie do ewidencji. Może się bowiem zdarzyć, że Urząd odmówi nam wpisu. d) do zgłoszenia musimy dołączyć dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu (nieruchomości), stanowiącego stałe miejsce wykonywania naszej działalności. 6. Urząd Statystyczny Załatwiając formalności związane z utworzeniem firmy musimy złożyć także wizytę w odpowiednim Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym, gdzie uzyskamy niepowtarzalny numer identyfikacyjny REGON. Właściwym będzie urząd statystyczny w tym województwie, na terenie którego mamy miejsce zamieszkania jeśli jesteśmy osobą fizyczną lub urząd w województwie, na terenie którego mamy siedzibę jeśli działamy jako osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Do wniosku należy dołączyć odpis, wyciąg lub zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej (o wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego), które uzyskaliśmy w Urzędzie Gminy/Miasta (sądzie). Termin składania wniosku wynosi 14 dni od otrzymania zaświadczenia o wpisie do ewidencji. Wszystkie bowiem podmioty gospodarki narodowej są obowiązane do posiadania numeru identyfikacyjnego krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki

6 128 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych narodowej (numeru REGON) i posługiwania się nim przy przekazywaniu informacji wykorzystywanych dla celów statystycznych. Numer REGON będzie nam potrzebny w kontaktach z urzędem skarbowym i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Przyda nam się on także przy zawieraniu umów z kontrahentami i rozliczeniach z nimi. Podmioty mające numer REGON muszą w kontaktach urzędowych i związanych z obrotem gospodarczym posługiwać się zaświadczeniem o wpisie do rejestru podmiotów gospodarki narodowej oraz podawać numer identyfikacyjny w swoich pieczęciach firmowych i drukach urzędowych. Po zarejestrowaniu Urząd Statystyczny wyda nam zaświadczenie o przyznanym nam numerze REGON bądź bezpośrednio bądź przez pocztę w terminie 14 dni od dnia, w którym wnieśliśmy wniosek. 7. Urząd Skarbowy Podobnego zgłoszenia ewidencyjnego (identyfikacyjnego)musimy dokonać w Urzędzie Skarbowym, aby otrzymać numer identyfikacji podatkowej tj. NIP. Jest to o tyle istotne, że w toku naszej działalności będziemy musieli podawać NIP na wszelkich dokumentach związanych z wykonywaniem zobowiązań podatkowych, a więc na wszystkich fakturach i ofertach. Zgłoszenia identyfikacyjnego dokonujemy jednokrotnie, bez względu na rodzaj oraz liczbę opłacanych przez nas podatków, formę opodatkowania, liczbę oraz rodzaje prowadzonej działalności gospodarczej oraz liczbę prowadzonych przedsiębiorstw. Dodatkowy obowiązek został nałożony na tych przedsiębiorców, którzy będą podatnikami podatku VAT lub akcyzowego. Oprócz zgłoszenia ewidencyjnego są oni obowiązani dokonać zgłoszenia rejestracyjnego przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu tymi podatkami. Podatnicy VAT dokonują zgłoszenia identyfikacyjnego w urzędzie skarbowym, w którym będą opłacać VAT. Jeśli zrezygnujemy ze zwolnienia z podatku VAT (które może nam przysługiwać ze względu na nasze przewidywane obroty) lub gdy zwolnienie takie nam nie przysługuje, to musimy zarejestrować się jako podatnicy podatku VAT na druku VAT-R. Podatnicy korzystający ze zwolnienia z VAT, będący jednostkami nie posiadającymi osobowości prawnej (np. spółki cywilne, jawne, komandytowe) zgłaszają się w urzędzie tam, gdzie mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności. Podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych zgłaszają się w urzędzie, gdzie będą opłacać ten podatek. Jest to urząd skarbowy tam,gdzie osoba fizyczna miała miejsce zamieszkania w dniu 31 grudnia roku podatkowego. Rejestracji dokonujemy w urzędzie skarbowym właściwym dla naszego miejsca zamieszkania, lecz jeśli prowadzimy firmę w innej dzielnicy, mieście czy gminie, to musimy zgłosić się również do urzędu skarbowego właściwego dla siedziby (obszaru działania) firmy. Wynika to stąd, że działalność gospodarcza jest podwójnie opodatkowana: od obrotu firmy, czyli przede wszystkim od sprzedaży produktów i usług zapłacimy podatek VAT, zaś od uzyskiwanego z tej działalności dochodu zapłacimy podatek dochodowy. W przypadku spółek nie mających osobowości prawnej (cywilnej, jawnej, komandytowej) właściwy urząd skarbowy został oznaczony inaczej. Jest to urząd tam, gdzie ma siedzibę spółka, jeśli przynajmniej dla jednego wspólnika ten urząd jest właściwy z uwagi na miejsce jego zamieszkania lub siedzibę. Jeśli jednak takiego urzędu nie można wyznaczyć to wspólnicy wybierają urząd według swego uznania. Podatnicy, którzy będą opłacać podatek dochodowy od osób prawnych (spółki z o.o. i akcyjne) zgłaszają się do urzędu skarbowego, tam gdzie mają siedzibę. Spółki cy-

7 A.Szczepankowska, Własna firma najlepszym miejscem zatrudnienia. 129 wilne (jak wszystkie inne) dokonują zgłoszenia na druku NIP-2, na druku NIP-2/A wpisują swoje wyodrębnione oddziały, a na druku NIP-D swoich wspólników. Pamiętajmy, że mimo zmian wprowadzonych od dnia 1 stycznia 2001 r., w świetle przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym spółka cywilna w dalszym ciągu posiada status podatnika (jako podmiot nie mający osobowości prawnej). Tak więc to spółka cywilna, a nie jej wspólnicy, będą dokonywać zgłoszenia identyfikacyjnego i otrzymywać NIP dla potrzeb VAT. Spółki cywilne, które dopiero rozpoczynają działalność, powinny dokonywać zgłoszenia identyfikacyjnego na formularzu NIP-2. Po to jednak, aby stwierdzić, że przedsiębiorcy, chociaż odrębnie zarejestrowani, prowadzą działalność w formie spółki cywilnej, potrzebne będą: nie tylko umowa spółki zawarta na piśmie, ale też wyciąg z ewidencji prowadzonej przez gminę, potwierdzający zarejestrowanie każdego przedsiębiorcy będącego wspólnikiem spółki. Każdy wspólnik składa załącznik NIP-D. Pamiętajmy, że urząd skarbowy będzie miał obowiązek żądać od nas jako wspólników, byśmy występując o NIP przedkładali umowę spółki cywilnej, wyciągi potwierdzające naszą rejestrację w gminie oraz status lokalu, w którym będzie prowadzona działalność gospodarcza. Przedsiębiorcy, którzy są wyłącznie wspólnikami spółek cywilnych, nie muszą składać zgłoszenia identyfikacyjnego (aktualizacyjnego) na formularzu NIP-1. Jeżeli nie posiadają NIP, a są wyłącznie wspólnikami spółki cywilnej, powinni składać formularze NIP-3 do urzędu skarbowego zgodnie z miejscem zamieszkania. Na tym samym formularzu należy również aktualizować dane. 8. Pieczątka Przy rejestrowaniu działalności, do załatwienia formalności w urzędach i zakładania rachunku bankowego, potrzebna jest pieczątka firmy. Warto ją wyrobić już po otrzymaniu numeru REGON: w niemal wszystkich urzędach czynne są punkty, w których taką pieczątkę można zamówić. 9. Konto w banku Jeśli posiadamy NIP, dopiero wówczas możemy założyć konto bankowe. Banki wymagają do tego posiadania pieczęci firmowej. Osoby, które nie posiadają NIP powinny zatem zaczekać z założeniem konta do chwili jego uzyskania, tak by uniknąć dwukrotnego zamawiania pieczęci. Obowiązek posiadania rachunku bankowego i dokonywania za jego pośrednictwem dotyczy: przedsiębiorców, których miesięczne rozliczenia z jedną firmą osiągają EU- RO (ok zł) wówczas rozliczenia z tą firmą w następnym miesiącu, już po przekroczeniu kwoty EURO (ok zł) także muszą być realizowane przez bank; przedsiębiorców, których obrót z innymi firmami przekracza EURO (ok zł); niezależnie zaś od wartości realizowanych transakcji, obrót bezgotówkowy za pośrednictwem banków obowiązuje tych przedsiębiorców, którzy prowadzą podatkową księgę przychodów i rozchodów lub księgi handlowe oraz tych, którzy działają w formie spółek prawa handlowego.

8 130 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych Nie muszą natomiast dokonywać rozliczeń za pośrednictwem banków ci przedsiębiorcy, którzy są opodatkowani w formie ryczałtu lub karty podatkowej, albo którzy notują zyski niższe niż EURO. Jeżeli mamy otwarte rachunki w kilku bankach, to musimy wskazać jeden z nich jako podstawowy i poinformować o tym (podając numery kont) wszystkie nasze banki, a także urząd skarbowy i ZUS. Opłaty za założenie i prowadzenie rachunku bankowego związanego z działalnością firmy mogą być bardzo różne od kilku do kilkudziesięciu złotych miesięcznie. Informacje o ich wysokości otrzymamy w poszczególnych bankach. Jednak zastanawiając się nad wyborem banku nie bierzmy pod uwagę jedynie wysokości tej opłaty zawsze pytajmy także o to, ile będą nas kosztowały poszczególne czynności wykonywane na nasze zlecenie przez bank, w szczególności ile będziemy płacić za realizację przelewów i za wyciągi bankowe. Poza tym czynnikiem, który powinniśmy wziąć pod uwagę przy wyborze banku, z którego usług będziemy korzystać, jest także jego dostępność. Co z tego, że niewiele zapłacimy za prowadzenie rachunku, jeżeli za każdym razem załatwiając coś w banku stracimy godzinę czekając w kolejce. Lepiej wybrać taki oddział, w którym do okienka obsługa podmiotów gospodarczych można dostać się bez czekania. A może warto zainteresować się ofertą tych instytucji finansowych, w których zlecenia można załatwiać przez internet? Początkującym przedsiębiorcom o niewielkich obrotach wystarczy tanie konto internetowe. Obroty przedsiębiorstwa są jednym z podstawowych kryteriów, na podstawie którego bank różnicuje ofertę dla firm. Im są one wyższe, tym propozycje banków są bardziej rozbudowane. Jednak mali i średni przedsiębiorcy o obrotach sięgających kilkuset tysięcy czy nawet kilku milionów złotych mogą nie mieć łatwego zadania. Szczególnie gdy zechcą w optymalny sposób połączyć niskie koszty prowadzenia rachunku z odpowiednio szerokim pakietem usług. Tymczasem jednym z elementów układanki, która ułatwia profesjonalne prowadzenie biznesu, jest odpowiednio dobrany rachunek firmowy. Zdaniem ekspertów z Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości konto firmowe nie może być uniwersalne. Banki powinny przede wszystkim uwzględniać wielkość ( już robią) i specyfikę firmy (co nie jest już tak częste). Podkreślają również, że obsługa rachunków firmowych jest wciąż dość droga dla małych i średnich przedsiębiorców. Wśród tych banków, które próbują dopasować swoją ofertę do potrzeb konkretnych zawodów, są m.in. Multibank (np. Multikonto Business Medicus), Pekao S.A. (rachunek Lider Farmacji) czy PKO BP (rachunek Medyk Partner, Agro Partner). Różnią się one od standardowych kont firmowych m.in. opłatą za prowadzenie, dostępem do oferty kredytowej bądź wysokością salda debetowego. Faktem jednak jest, że są to rodzynki na polskim rynku. Gdzie więc szukać rachunku dla siebie? Należy przede wszystkim zacząć od analizy własnej działalności. Dla początkujących w biznesie oraz niewielkich firm duże znaczenie mają wszelkie dodatkowe (i zbędne) koszty. Konieczne jest więc znalezienie możliwie najtańszego rachunku, który będzie służył jedynie do realizowania stałych wymaganych płatności (ZUS, VAT itp.). Czołówkę w tak zdefiniowanym rynku tworzą banki internetowe: mbank, Inteligo. Ich dodatkowym atutem jest wysokie oprocentowanie środków zgromadzonych na rachunku (powyżej 6 proc.). Nie ma jednak róży bez kolców: rachunki w mbanku (zdecydowanie najtańszym na rynku) i Inteligo są przeznaczone dla osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą, wykonujących wolne zawody i dla spółek cywilnych. Z kolei w Volkswagen Banku, który nie stawia takich barier i także jest tani, nie ma możliwości zaciągnięcia kredytu w rachunku (podobnie jak w Inteligo), brakuje powiadamiania SMS-

9 A.Szczepankowska, Własna firma najlepszym miejscem zatrudnienia. 131 ami i co najważniejsze bank ten wciąż jeszcze nie wydaje kart płatniczych. A to ogranicza funkcjonalność tego rachunku praktycznie do realizowania przelewów z konta Zakład Ubezpieczeń Społecznych Zgłoszenie płatnika składek - osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej zawiera w szczególności następujące dane: - numery NIP i REGON, a w razie gdy płatnik składek nie ma nadanych tych numerów lub jednego z nich - numer PESEL lub serię i numer dowodu osobistego lub paszportu, - nazwę skróconą płatnika, - nazwę zgodną z aktem prawnym konstytuującym płatnika, czyli nazwę wynikającą np. z umowy spółki, - nazwę organu założycielskiego płatnika, - występowanie obowiązku wpisu do rejestru lub ewidencji, nazwę organu rejestrowego lub ewidencyjnego, datę i numer wpisu do rejestru lub ewidencji, - datę rozpoczęcia wykonywania działalności, z którą łączy się obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, - datę powstania obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, - wykaz rachunków bankowych, - posiadanie statusu zakładu pracy chronionej lub aktywizacji zawodowej, - adres siedziby i adres do korespondencji, adres prowadzenia działalności. Płatnik składek jest zobowiązany w terminie 14 dni powiadomić ZUS o każdej zmianie danych płatnika zawartych w dotychczasowym zgłoszeniu. W przypadku ubezpieczeń zdrowotnych przedsiębiorca, jako płatnik składek na ubezpieczenia społeczne zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego osoby objęte ubezpieczeniami społecznymi. Oznacza to, że jeśli zatrudniamy pracowników, musimy zgłosić ich również do ubezpieczenia zdrowotnego. Jeśli jednak zatrudniamy emerytów lub rencistów to nie musimy martwić się o ich ubezpieczenie zdrowotne - zrobi to za nas ZUS. Pamiętajmy o zmianach, jeśli do tej pory działaliśmy jako spółka cywilna, a przekształcamy się w spółkę jawną. Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną nie wymaga ani wyrejestrowania płatnika składek, ani też wyrejestrowania ubezpieczonych. Należy jednak zgłosić zmianę danych płatnika składek, zarówno identyfikacyjnych (np. NIP, nazwa skrócona), jak i ewidencyjnych (np. pełna nazwa spółki, data wpisu do rejestru/ewidencji, numer wpisu do rejestru/ewidencji, nazwa organu rejestrowego/ewidencyjnego). Jeśli spółka cywilna jest płatnikiem składek za wspólników i wszystkich ubezpieczonych, zmianę danych płatnika składek należy zgłosić: na formularzu ZUS ZIPA - zmianę danych identyfikacyjnych płatnika składek,wykazując w bloku II dotychczasowe dane płatnika, a w bloku III aktualne dane płatnika składek, na formularzu ZUS ZPA - zgłoszenie/zmianę danych płatnika składek - osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, zmianę danych ewidencyjnych płatnika składek. 3 PROFIT dodatek Finanse dla firm nr. 12/2002, artykuł Sięgnij po odpowiednie konto Anna Raczyńska, Piotr Lemberg

10 132 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych Jeżeli natomiast jako wspólnicy spółki cywilnej dakonaliśmy odrębnych zgłoszeń jako płatnicy składek-osoby fizyczne na formularzach ZUS ZFA, a spółkę jako płatnika składek za pozostałych ubezpieczonych zgłosiliśmy do ZUS na formularzu ZUS ZPA, wówczas zmianę danych płatnika składek musimy zgłosić w następujący sposób. Każdy wspólnik powinien złożyć: formularz ZUS ZIPA - zgłoszenie zmiany danych identyfikacyjnych płatnika składek, wykazując w bloku II dotychczasowe dane płatnika składek, a w bloku III aktualne dane płatnika, formularz ZUS ZFA - zgłoszenie/ zmianę danych płatnika składek-osoby fizycznej, w przypadku zmiany danych ewidencyjnych płatnika składek. Natomiast spółka powinna zgłosić: na formularzu ZUS ZIPA - zmianę danych identyfikacyjnych płatnika składek, wykazując w bloku II dotychczasowe dane płatnika, a w bloku III ektualne dane płatnika, na formularzu ZUS ZPA - zgłoszenie/zmianę danych płatnika składek-osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, zmianę danych ewidencyjnych płatnika składek. Jeżeli jako przedsiębiorcy będziemy zatrudniać pracowników musimy także m.in. zawiadomić na piśmie inspektora pracy oraz inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności i przewidywanej liczbie pracowników, a takżę złożyć pisemną informację o przyjętych środkach bhp - w terminie 14 dni od rozpoczęcia działalności. W zakresie wszystkich czynności ewidencyjnych, wymaganych przy rozpoczęciu działalności gospodarczej, obowiązuje przedsiębiorców także wymóg zgłaszania do odpowiednich rejestrów wszelkich zmian objętych wpisami, w tym również dotyczących zakończenia działalności. 11. Szyld W toku zakładania firmy powinniśmy pomyśleć także o szyldzie. Niewątpliwie szyld jest potrzebny do informowania klientów o miejscu, w którym znajduje się nasza firma i już chociażby dlatego warto wydać trochę pieniędzy na jego przygotowanie. Musimy jednak wiedzieć, że posiadanie szyldu to nie tylko dobra wola każdej firmy - to także jej obowiązek. Zgodnie z art. 11 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej zakład główny, oddział oraz inne stałe miejsce wykonywania przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej powinny być oznaczone na zewnątrz. To oznaczenie (czyli po prostu szyld) powinno zawierać: oznaczenie przedsiębiorcy (czyli jego firmę lub nazwę ze wskazaniem formy prawnej, a w przypadku osoby fizycznej - imię i nazwisko przedsiębiorcy oraz nazwę, pod którą wykonuje działalność gospodarczą), zwięzłe określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej. Za niedopełnienie obowiązku oznaczenia miejsca prowadzenia działalności możemy zostać ukarani grzywną. 12. Prowadzenie księgowości "Tym, co często powstrzymuje nas przed założeniem własnej firmy, są obawy związane z prowadzeniem księgowości. Nie mamy pojęcia, jak się do tego zabrać? Popro-

11 A.Szczepankowska, Własna firma najlepszym miejscem zatrudnienia. 133 śmy o pomoc fachowca. Zależnie od sposobu opodatkowania, jaki wybierzemy (ryczałtowe czy na zasadach ogólnych), będziemy zobowiązani do prowadzenia ewidencji bądź księgi przychodów i rozchodów. Gdy zdecydujemy się na rozliczenie według zasad ogólnych, nowością będzie dla nas wypełnianie miesięcznych deklaracji PIT-5. Nie jest to skomplikowane, ale jeżeli i tak decydujemy się na skorzystanie z usług księgowego, możemy mu dorzucić jeszcze jeden obowiązek. Cena usługi zależy od liczby wpisów do księgi. Należy liczyć się z wydatkiem rzędu od 200 do 400 zł miesięcznie. Wybierając osobę, która będzie nam prowadziła księgowość, sprawdźmy, czy ma kwalifikacje do wykonywania zawodu i ubezpieczenie na wypadek błędu, a zanim podpiszemy umowę, poprośmy prawnika, by ją sprawdził. Błąd osoby prowadzącej nasze rachunki może nas bowiem słono kosztować. To, co wydamy na usługi zewnętrzne, możemy sobie wrzucić w koszty uzyskania przychodów." 4 Wiemy już jak zarejestrować naszą działalność gospodarczą, wiemy też do jakich urzędów musimy pójść, jakie dokumenty przygotować. Ale nasz początkujący przedsiębiorca może zapytać: 13. A skąd wziąć pieniądze na początek? Najlepiej, gdy mamy własne oszczędności, które możemy wykorzystać. Oczywiście na pewno nie będą one duże, więc możemy też poprosić dobrego znajomego, żeby udzielił nam prywatnej pożyczki. Ta forma jest bardzo korzystna ponieważ zdobędziemy kapitał bez skomplikowanych procedur i unikniemy odsetek. Należy też zaznaczyć, że tylko nieliczne banki oferują kredyty dla początkujących przedsiębiorców. Wówczas żądają solidnych zabezpieczeń jak np. zastaw na obligacjach skarbowych. O taki kredyt możemy się ubiegać dopiero po kilkunastu miesiącach działalności. System bankowy w Polsce nie jest więc szansą dla początkujących przedsiębiorców. Pozostaje nam więc kredyt dla osoby fizycznej, pozwalający przeznaczyć środki na dowolny cel. Może to być pożyczka hipoteczna, limit kredytowy w ROR lub pożyczka gotówkowa (świąteczna, wakacyjna). Pieniądze na start możemy także zdobyć biorąc kredyt w rachunku bankowym. Jednak zdobędziemy go gdy osiągamy jeszcze stały dochód z innego źródła - to jeden z podstawowych warunków uruchomienia przez bank linii kredytowej. Jednak także po jej otwarciu bank może obserwować, czy nasze wpływy są regularne, a gdy ich nie będzie - nawet wypowiedzieć umowę. Tabela 1 Dokąd po pieniądze na rozkręcenie działalności. Rodzaj pożyczki Kredyt dla osób prowa- Kredyt w ROR Pożyczka hipoteczna Ogólne warunki BGŻ dzących działalność Banki wymagają wielu zabezpieczeń, oprocentowanie ustalane jest indywidualnie Także dla nowych firm (wymagany biznesplan) Przyznawany często już przy założeniu rachunku, wysokie oprocentowanie, niskie limity Limit: 6-mies. wpływy Jej wysokość uzależniona jest od wartości nieruchomości, atutem jest atrakcyjne oprocentowanie i długie terminy spłat Minimalna kwota: 25 tys. zł; maksymalna: 500 tys. zł 4 "PROFIT" nr. 11/2002 art. "Poradnik dla początkujących" Aleksandra Gieros.

12 134 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych BPH PBK Działalność musi być prowadzona min. 12 mies. BZ WBK Działalność prowadzona przez okres umożliwiający weryfikację zdolności kredytowej Limit: 80 tys. zł Limit: 6-mies. wpływy na rachunek Minimalna kwota: nie ma ograniczeń; maksymalna kwota:200 tys. zł Minimalna kwota: 20 tys. zł; maksymalna kwota: 2,5-krotność rocznych dochodów BH/Citibank Także dla nowych firm (bank wymaga bardzo mocnych zabezpieczeń) ING BSK Także dla nowych firm (w zależności od rodzaju kredytu konieczny biznesplan) Kredyt Bank Działalność musi być prowadzona min. 6 mies. Limit: indywidualnie Limit: 2-7-mies. wpływy Limit zależy od wysokości i rodzaju wpływów i okresu utrzymywania rachunku brak Minimalna kwota: 10 tys. zł; maksymalna kwota: 50 proc. wart. nieruchomości + zdolność kredytowa Minimalna kwota: 10 tys. zł; maksymalna: 60 proc. wartości nieruchomości Millennium Także dla nowych firm Limit: indywidualnie brak (konieczny biznesplan) Multibank Dla nowych firm z Limit: indywidualnie Minimalna kwota: 80tys. dobrymi zabezpieczeniami, zł; maksymalna kwota: dla innych po 18 indywidualnie mies. Nordea Bank Działalność musi być Limit: 3-mies. wpływy brak prowadzona minimum 3 (klienci VIP 4-mies. mies. wpływy, maks. 20 tys. zł) PKO BP Także dla nowych firm Limit: indywidualnie Minimalna kwota: 500 zł; maksymalna: 80 tys. zł Pekao SA Działalność musi być Limit: indywidualnie Minimalna kwota: 10 tys. prowadzona minimum 6 zł; maksymalna kwota: mies. 150 tys. zł Raiffeisen Także dla nowych firm (konieczny biznesplan) Limit: indywidualnie brak Źródło: "PROFIT" nr. 11/2002 art. "Kapitał na start" Aleksandra Gieros, Aleksandra Kowalczyk. Jeśli rozpoczynamy działalność możemy również skorzystać z leasingu, np. sprzętu biurowego czy samochodu. Z takiej formy finansowania chętnie korzystają osoby, które nie posiadają potrzebnego własnego kapitału, a nie chcą czy nie mogą zaciągać kredytów bankowych ani robić zakupów na raty. Firmy produkujące i sprzedające różne środki trwałe przekazują swój produkt w leasing tym chętniej, im większe mogą mieć z tego pożytki. Najistotniejszą korzyścią dla leasingodawcy jest to, iż może on część lub całość płatności leasingowych włączyć w koszty uzyskania przychodów i w ten sposób zmniejszyć obciążenia podatkowe. Leasing oznacza po prostu oddanie do użytkowania lub wydzierżawienie komuś jakiejś rzeczy za ustaloną w umowie opłatą. Jest to pewnego rodzaju kredyt rzeczowy. Umożliwia on leasingobiorcy (najemcy, dzierżawcy) korzystanie z określonego obiektu przez okres ustalony w umowie. Po wniesieniu wszystkich spłat leasingowych (niekiedy i dopłat), dzierżawca może stać się właścicielem użytkowanego

13 A.Szczepankowska, Własna firma najlepszym miejscem zatrudnienia. 135 obiektu czy urządzeń. Jedną z nielicznych firm leasingowych zainteresowanych współpracą z początkującymi jest BZ WBK Leasing, ale warunkiem jest przedstawienie dodatkowych zabezpieczeń bądź poręczenia od dłużej działającej firmy. Kolejna możliwość to pożyczka udzielona przez fundusz, który wspiera początkujących przedsiębiorców - Fundusz Mikro. Nie określa on sztywnych zasad udzielania pożyczki, wszystko to jest przedmiotem indywidualnych negocjacji. "Świeżo upieczeni absolwenci zakładający działalność mogą skorzystać z rządowego programu Pierwsza Praca. Wniosek o pożyczkę (w wysokości 5-40 tys. zł) składamy w BGK, Bud-Banku lub powiatowym urzędzie pracy. Dołączamy zaświadczenie o statusie bezrobotnego, biznesplan i gruby plik dokumentów (m.in. odpis dyplomu lub świadectwa ukończenia szkoły i informacje o wcześniejszych pożyczkach). Bardzo atrakcyjnie oprocentowaną pożyczkę (7,5 proc. w skali roku) musimy spłacić w ciągu trzech lat. Nie obejdzie się bez żyranta, a jeśli pożyczka ma przekraczać 20 tys. zł - zabezpieczenia środków trwałych." 5 Z kolei bezrobotni, którzy chcą uruchomić działalność gospodarczą mogą udać się do starostwa i ubiegać się o pożyczkę na ten cel. Mogą dostać do 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Natomiast bezrobotni niepełnosprawni mogą liczyć o połowę więcej. Innym rozwiązaniem jest tzw. inkubator przedsiębiorczości. W takim inkubatorze możemy skorzystać na preferencyjnych warunkach z powierzchni biurowej, telefonu, faksu czy komputera, odbyć szkolenia, zaczerpnąć porad fachowca. Każdy region ma bowiem inaczej opracowaną formę inkubatora. Organizowane są one z reguły przez władze lokalne więc o szczegóły najlepiej pytać się w rejonowych urzędach pracy. Na początku 2003 r. zostaną wdrożone dwa programy unijne dla nowo powstałych lub tworzących się firm. We wszystkich województwach objętych działaniem programu PHARE przewidziano wsparcie dla przedsiębiorstw. Z jednej strony będzie to wsparcie doradcze dla nowopowstałych oraz działających przedsiębiorców mające na celu zapewnienie ich lepszego rozwoju, a z drugiej strony wsparcie finansowe projektów inwestycyjnych zgłaszanych przez przedsiębiorców. Celem strategicznym programu PHARE jest wzmocnienie spójności społecznej i gospodarczej. Bezpośrednie cele są związane z priorytetami określonymi w Programach Operacyjnych poszczególnych województw. Wśród nich jako najistotniejsze wymienia się umacnianie i zwiększanie roli małych i średnich przedsiębiorców w gospodarce danego regionu, rozwijanie i promocję przedsiębiorczości, tworzenie nowych i umacnianie istniejących miejsc pracy, wdrażanie nowych technologii. Wyboru projektów zgłaszanych przez przedsiębiorców do dofinansowania dokonywać będą Komitety Oceniające w danym województwie w oparciu o obiektywne kryteria, uwzględniające priorytety sformułowane przez 16 województw. Łączny budżet obejmuje: fundusze przeznaczone na realizację projektów doradczych tj. Programu Rozwoju Przedsiębiorstw, Programu Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych oraz Programu Rozwoju Nowych Przedsiębiorstw Internetowych: 14,60 mln EURO fundusze przeznaczone na realizację projektów inwestycyjnych: 29,20 mln EURO fundusze przeznaczone na pomoc doradczą: 0,40 mln EURO Jednak dotacja może zostać przyznana ze środków funduszu na Projekt, którego realizacji przedsiębiorca jeszcze nie rozpoczął. Oznacza to, że żadne wydatki poniesione przez przedsiębiorcę przed podpisaniem umowy o udzieleniu dotacji nie mogą być 5 PROFIT nr. 11/2002 art. Kapitał na start Aleksandra Gieros, Aleksandra Kowalczyk.

14 136 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych przedmiotem wniosku o udzielenie dotacji. W przypadku dotacji na projekty inwestycyjne przedsiębiorca przedstawia ocenę wpływu na środowisko oraz studium wykonalności projektu, w którym techniczne, ekonomiczne i finansowe założenia Projektu świadczyć muszą o jego wykonalności. Dojście do unijnych pieniędzy umożliwia także Program Różnicowanie Działalności Gospodarczej na Obszarach Wiejskich - program SAPARD. Podstawowy kierunek działań w ramach tego programu to zróżnicowanie działalności gospodarczej, które zapewni mieszkańcom alternatywne źródła dochodu - granty na inwestycje w zakresie działalności gospodarczej poza tradycyjnym rolnictwem; - granty na małą infrastrukturę turystyczną, wspieranie działań promocyjnych i marketingowych w działalności poza tradycyjnym rolnictwem, projekty pilotażowe w zakresie zalesiania i ochrony środowiska w rolnictwie. Z kolei Europejski Bank Inwestycyjny uruchomił linię kredytową dla wspomożenia działalności mniejszych przedsiębiorstw i realizacji małych projektów infrastrukturalnych. EBI udziela kredytów przy udziale działających na skalę lokalną lub regionalną pośredniczących banków i instytucji finansowych, które zawarły umowy kredytowe bezpośrednio z Bankiem. Kredyty z linii EBI to inaczej mówiąc linie kredytowe udostępniane na ściśle określoną sumę i okres czasu. Pośredniczące banki wykorzystują uzyskane w ten sposób fundusze na kredytowanie małych i średniej wielkości przedsięwzięć, zgodnie z ustalonymi przez nich kryteriami. Na koniec wszystkim początkującym przedsiębiorcą pozwolę sobie przytoczyć myśl Alana Axelroda, który twierdzi, że wojna i biznes w dużej mierze kierują się podobnymi prawami, zaś łączy je wielkie znaczenie strategii. Zarówno korporacje, jak i małe firmy zmagają się z napierającą z każdej strony konkurencją. Bez śmiałych posunięć, ponoszenia ryzyka czy zdobywania przyczółków na terytorium rywala trudno sobie wyobrazić współczesną gospodarkę.