Bohemistyka 2002, nr 3, ISSN K R O N I K A. Jubileusz Profesor Marii Èechovej

Transkrypt

1 Bohemistyka 2002, nr 3, ISSN K R O N I K A Jubileusz Profesor Marii Èechovej 13 maja 2002 r. swój jubileusz 65-lecia obchodzi³a Pani Profesor Maria Èechová, znakomita bohemistka Uniwersytetu Karola w Pradze i Uniwersytetu J. E. Purkyniego w Ústí nad ab¹, dydaktyk jêzyka czeskiego, stylistyk, leksykograf, gramatyk i pedagog, cz³owiek o niezwyk³ej energii i aktywnoœci naukowej. Prof. Maria Èechová, DrSc. bowiem jest dobrze znana ze wzglêdu na swój aktywny i pracowity sposób ycia. Jej droga naukowa i zawodowa od pocz¹tku by³a zwi¹zana z jêzykiem czeskim. Najpierw œwiadomy wybór studiów bohemistycznych na Wydziale Pedagogicznym Wy szej Szko³y Pedagogicznej w Pradze, póÿniej od 1961 r. dwa lata pracy w charakterze nauczyciela jêzyka czeskiego w szkole œredniej, a nastêpnie aspirantura pod okiem prof. J. Jelínka w Zak³adzie Jêzyka Czeskiego Instytutu Naukowo-Pedagogicznego w Pradze. Wszystko to utwierdzi³o J¹ w s³usznoœci wyboru przysz³ego zawodu, dokonanego po ukoñczeniu szko³y œredniej. Zdecydowa³a poœwiêciæ siê czeskiej szkole i jêzykowi czeskiemu. Rozpoczê³a wiêc pracê badawcz¹ nad czesk¹ stylistyk¹ i gramatyk¹. Pierwsze wyniki w tym zakresie sta³y siê podstaw¹ ubiegania siê o tytu³ doktora filozofii (PhDr.), który uzyska³a w 1970 r., przystêpuj¹c do egzaminów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola w Pradze. Natomiast dwa lata póÿniej, w 1972 r., przyst¹pi³a na tym samym wydziale Uniwersytetu Karola w Pradze do obrony dysertacji doktorskiej, na podstawie której uzyska³a stopieñ naukowy candidatus scientium (CSc.). Po obronie doktoratu przenios³a siê do Ministerstwa Szkolnictwa do departamentu do spraw nauczania jêzyka czeskiego, sk¹d w 1975 r. ponownie przenios³a siê, tym razem do Katedry Jêzyka Czeskiego i S³owackiego Uniwersytetu Karola w Pradze. Tutaj dokoñczy³a, rozpoczête jeszcze w Pedagogicznym Instytucie Naukowym, badania nad czesk¹ morfologi¹ funkcjonaln¹. W 1976 r. opublikowa³a monografiê zatytu³owan¹ Mluvnické kategorie podstatných jmen ve vyuèování. Praca ta na wiele lat nada³a ton dalszym poszukiwaniom badawczym Pani Profesor. W 1978 r. Prof. Maria Èechová z³o y³a kolokwium habilitacyjne i obroni³a pracê habilitacyjn¹, na podstawie której rok póÿniej zosta³a mianowana docentem w Katedrze Jêzyka Czeskiego i S³owackiego Uniwersytetu Karola w Pradze. Pozosta³a wierna dydaktyce jêzyka czeskiego. Kilka lat póÿniej wyda³a kolejn¹ pracê z tego zakresu Vyuèování slohu, za któr¹ otrzyma³a nagrodê Ministra Szkolnictwa, M³odzie y i Kultury Fizycznej. Jest to pierwsza czeska praca teoretyczna, zajmuj¹ca siê dydaktyk¹ stylu, w której punktem wyjœcia dla rozwa añ Autorki 225 jest akt komunikacji jako podstawowa zasada wszelkiej dydaktyki szkolnej. Na jej podstawie ubiega³a siê o stopieñ naukowy doctor scientiarum (DrSc.), który po obronie dystertacji i z³o eniu odpowiednich egzaminów uzyska³a w 1986 r. Wówczas te poszerzy³a pole badawcze. Obok lingwodydaktyki, stylistyki i morfologii czeskiej zajê³a siê równie leksykografi¹ i leksykologi¹ (przede wszystkim frazeologi¹) zarówno w ujêciu synchronicznym, jak i diachronicznym. W efekcie jej dorobek naukowy tworz¹: 16 monografii, ponad 50 podrêczników i poradników metodycznych, a tak e ponad 200 studiów i artyku³ów naukowych, recenzji i innych publikacji naukowych. W 1988 r. za dorobek naukowy zosta³a mianowana profesorem jêzyka czeskiego. PóŸniej wyda³a jeszcze monografiê Komunikaèní a slohová výchova (1998) oraz we wspó³autorstwie z d³ugoletnim Jej wspó³pracownikiem, Vlastimilem Styblíkiem, dwie prace: Didaktika èeštiny (1989) i Èeština a její vyuèování (1998). Przez ca³y ten czas bra³a i bierze do dziœ udzia³ w konferencjach naukowych, organizowanych w kraju i za granic¹ (w Niemczech, Rosji, Szwecji, Litwie, S³owacji, Wêgrzech, Polsce, Bu³garii i w Egipcie), w posiedzeniach Towarzystwa Jêzykoznawczego Akademii Nauk Republiki Czeskiej (Jazykové sdru ení AV RÈ) i innych towarzystw. Swoj¹ pracê naukow¹ musia³a godziæ z prac¹ organizacyjn¹. Pe³ni³a w tym czasie (od 1981 do 1990 r.) funkcjê kierownika Katedry Jêzyka Czeskiego i S³owackiego, któr¹ przejê³a po prof. A. Jedlièce. Zabiega³a o to, aby Katedra nadal organizowa³a krajowe i miêdzynarodowe konferencje naukowe, wydawa³a tomy pokonferencyjne, aby pracownicy Katedry awansowali naukowo i tworzyli zgrany kolektyw, co siê Jej równie uda³o. Mia³a bowiem szczêœcie do wspó³pracowników, choæ do nauczycieli tak e (jej pierwszymi nauczycielami byli prof. prof.: J. Jelínek, K. Hausenblas i A. Jedlièka, który by³ dla niej wzorem naukowca, kierownika i cz³owieka). Pani Profesor jest równie cz³onkiem Czeskiego Komitetu Slawistów. W tym czasie rozpoczê³a tak e zabiegi o stworzenie zespo³u, który opracowa³by nowe podrêczniki do nauki jêzyka czeskiego dla szkó³ podstawowych i œrednich. Wraz ze Zdeòkiem Hlavs¹, Františkiem Danešem, Karlem Hausenblasem, Jan¹ Hoffmannov¹, Vlastimilem Styblíkiem i Karlem Svobod¹ opracowa³a szereg podrêczników dla szkó³ podstawowych i œrednich, np. Èeský jazyk pro I. IV. roèník støedních škol (mluvnická a stylistická èást), Èeský jazyk pro VI. roèník základní školy, Èeský jazyk pro VII. roèník základní školy itd. Ponadto zespó³ ten opracowa³ wiele poradników metodycznych dla nauczycieli jêzyka czeskiego, np. wspólnie z M. Dokulilem, J. Hrbáèkiem, V. Styblíkiem, K. Hausenblasem, F. Danešem wyda³a Komplexní jazykové rozbory (1992, drugie wydanie 1996); razem z V. Styblíkiem, Z. Hlavs¹ i A. Tejnorem Pøehledn¹ mluvnicê èeštiny pro základní školu (1992); razem z V. Styblíkiem i P. Hauserem Co mám umìt z èeského jazyka (v roèníku) (1996), publikacjê wykorzystywan¹ zarówno przez szko³y (nauczycieli), jak i indywidualnych czytelników (uczniów). 226

2 Równolegle do prowadzenia prac o charakterze podrêczników i poradników metodycznych bra³a udzia³ w opracowaniu monografii z zakresu stylistyki i gramatyki, uwzglêdniaj¹cych zmiany w jêzyku czeskim, które zasz³y po aksamitnej rewolucji. Przypomnijmy choæby publikacjê Stylistika èeská, któr¹ opracowa³a wspólnie z J. Chloupkiem, M. Krèmov¹ i E. Mináøov¹ (1991, poprawione i rozszerzone wydanie ukaza³o siê pod tytu³em Stylistika souèasné èeštiny; 1997, kolejne wydanie 2001) czy monografiê Èeština øeè a jazyk (1996, drugie wydanie 2000), opracowan¹ równie z zespo³em M. Dokulil, Z. Hlavsa, J. Hrbáèek i Z. Hrušková. Marzenie Prof. Marii Èechovej o wspieraniu presti u jêzyka czeskiego zrealizowa³o siê ju w 1972 r., kiedy jako pomys³odawczyni i wykonawczyni zorganizowa³a pierwsz¹ edycjê Olimpiady Jêzyka Czeskiego. W nastêpnych latach (a do dziœ) odby³y siê kolejne edycje Olimpiady, której ranga w œrodowisku czeskim stale ros³a. Od samego pocz¹tku Prof. Maria Èechová przewodniczy³a komisji konkursowej, zasiadaj¹c tak e w jej zespole kierowniczym. Nie mniej wa ny wydaje siê fakt, e w 1985 r. przejê³a Ona po prof. J. Jelínku funkcjê redaktora naczelnego czasopisma Èeský jazyk a literatura, które równie propagowa³o problematykê kultury jêzyka czeskiego. Jej zas³ug¹ jest utrzymanie pisma tak e w trudnych czasach, kiedy po 1990 roku ministerstwo cofnê³o dotacjê, a czasopismo musia³o znaleÿæ inne sposoby swego finansowania. Nale y tutaj wspomnieæ równie o tym, e w Èeskim jazyku a literaturze w trudnych czasach mogli publikowaæ tak e ci, którym odmawiano druku w innych czasopisma naukowych. Obecnie Pani Profesor jest nie tylko nauczycielem akademickim na Uniwersytecie J. E. Purkyniego w Ústí nad ab¹, ale równie pe³ni funkcjê opiekuna zagranicznych doktorantów na Uniwersytecie Karola w Pradze. Ponadto jest cz³onkiem redakcji dwóch miêdzynarodowych czasopism: Stylistyki, wydawanej w Opolu, i Bohemistyk i, wydawanej w Wa³brzychu. Nie jest mo liwe obj¹æ w artykule jubileuszowym ca³¹ dzia³alnoœæ naukowo-organizacyjn¹ Pani Profesor. Mam jednak nadziejê, e przy nastêpnej rocznicy bêdê móg³ wspomnieæ o innych przejawach Jej aktywnoœci, zarówno o tych, które tutaj pomin¹³em, jak równie o nowych. Albowiem godne podziwu s¹ zapa³ i g³êbokie wewnêtrzne zaanga owanie w pracê naukow¹ Pani Profesor, jak równie Jej oddanie jêzykowi czeskiemu i czeskiej szkole, a to musi jeszcze zaowocowaæ. Tak¹ gwarancjê daje ca³e dotychczasowe ycie Prof. Marii Èechovej. yczymy jej wiêc du o zdrowia, pogody ducha i dalszych sukcesów w pracy zawodowej oraz w yciu rodzinnym, wielu przyjació³ i takich ludzi, o których mówi³a: do wspó³pracowników mam szczêœcie. Mieczys³aw Balowski, Opole Wa³brzych lat œl¹skiej bohemistyki Filologia czeska na Uniwersytecie Œl¹skim w Katowicach, dzia³aj¹ca w ramach organizacyjnych Instytutu Filologii S³owiañskiej Wydzia³u Filologicznego UŒ w Sosnowcu, jest jednym z oœmiu oœrodków bohemistycznych w Polsce, funkcjonuj¹cych na polskich uniwersytetach w: Krakowie (UJ), Warszawie (UW), Wroc³awiu (UWr), Opolu (UO), Poznaniu (UAM), Szczecinie (USz) oraz Toruniu (UMK). W tym roku up³ywa 28. rocznica powstania œl¹skiej bohemistyki. W oœrodku tym studiowa³a i zdobywa³a swe pierwsze naukowe szlify liczna grupa naukowców, którzy obecnie pracuj¹ naukowo i dydaktycznie w innych oœrodkach bohemistycznych kraju (np. w Krakowie, Warszawie, Wroc³awiu, Opolu, Szczecinie i Toruniu). Mury katowicko-sosnowieckiej bohemistyki opuœci³o w ubieg³ym æwieræwieczu ponad 300 absolwentów, z których tylko nieliczna grupa aktywnie dzia³a w zawodzie filologa-bohemisty: pracuj¹ w polskiej dyplomacji, dziennikarstwie, handlu zagranicznym i turystyce, dzia³aj¹ jako t³umacze przysiêgli i kabinowi, a tak e t³umacz¹ literaturê piêkn¹ i teksty u ytkowe. Mimo ró nych dróg yciowych i niespodzianek losu wielu z nich z sentymentem wspomina piêæ lat studiów slawistycznych w Sosnowcu. I mimo e obecnie z aktualn¹ problematyk¹ bohemistyczn¹ nie maj¹ aktywnego kontaktu, jednak Czechy (i S³owacja ), czeska kultura i jêzyk s¹ nadal ich hobby, yciow¹ pasj¹... Du e zainteresowanie kultur¹ czesk¹ (a tak e s³owack¹) na Górnym Œl¹sku jest motywowane s¹siedzkim po³o eniem oraz wielokulturow¹ tradycj¹ tego regionu, a tak e atrakcyjnoœci¹ dorobku kulturowego Czech (literatura, filmy czeskiej szko³y, teatr i plastyka) oraz pewnym sentymentem Œl¹zaków do znajomo 228 Tytu³ tego opracowania nie jest w pe³ni adekwatny nale y tu raczej mówiæ o œl¹sko-zag³êbiowskiej bohemistyce, gdy Uniwersytet Œl¹ski od chwili swego powstania, na mocy decyzji ówczesnych w³adz polityczno-gospodarczych, sw¹ bazê i zaplecze dydaktyczne opar³ o obiekty w Katowicach i Sosnowcu. Zwyczajowo mówi siê o œl¹skiej slawistyce, jednak dla wiêkszej precyzji stosuje siê optymalne okreœlenia slawistyka UŒ w Katowicach Sosnowcu. Faktyczna sytuacja lokalowa UŒ (pocz¹tkowo tylko w Sosnowcu) oraz zadawnione w odczuciu niektórych badaczy dziejów Œl¹ska animozje regionalne, a tak e bez w¹tpienia bardziej konserwatywnych mieszkañców naszego regionu powoduj¹ wiele nieporozumieñ i w¹tpliwoœci (a czasami nawet agresji). Na szczêœcie naukowcy i studenci UŒ, którym przysz³o pracowaæ lub studiowaæ w Sosnowcu, podchodz¹ do tych problemów bardziej racjonalnie, bez wiêkszych emocji. Dla unikniêcia jednak jakichkolwiek nieporozumieñ zastosujê konsekwentnie obok okreœlenia œl¹ska bohemistyka bardziej neutralne katowicko-sosnowiecka bohemistyka. Do rozpadu Czechos³owacji w roku 1993 w ramach studiów slawistycznych na Uniwersytecie Œl¹skim istnia³a filologia czesko-s³owacka.

3 ! Nie sposób nie wspomnieæ w tym miejscu o znakomitej inicjatywie zas³u onego katowickiego wydawnictwa Œl¹sk Bibliotece Pisarzy Czeskich i S³owackich. Wysoko oceniane przek³ady do tej bogatej serii wydawniczej tworzyli równie bohemiœci i s³owacyœci (pracownicy naukowi oraz absolwenci), wywodz¹cy siê ze slawistyki UŒ. " Do najwybitniejszych nale ¹: prof. dr hab. Z. Stieber, prof. dr hab. F. S³awski, prof. dr hab. J. Magnuszewski, prof. dr hab. M. Bobrownicka, prof. dr hab. T. Or³oœ, prof. dr hab. E. Siatkowska, prof. dr hab. J. Siatkowski. # Dwa lata póÿniej utworzono filologiê serbsko-chorwack¹ oraz uruchomiono lektoraty jêzyków: s³oweñskiego, bu³garskiego, ³u yckiego i macedoñskiego. $ Dyrektorem Instytutu od jego powstania by³ prof. dr hab. K. Polañski, a sekretarzem naukowym ówczesny dr E. Tokarz. % Zak³ad Filologii S³owiañskiej przekszta³ci³ w Katedrê Filologii S³owiañskiej doc. dr hab. W. Pianka, dokonuj¹c jednoczeœnie zmian w strukturze, powo³a³ dwa nowe zak³ady: Zak³ad Literaturoznawstwa S³owiañskiego i Zak³ad Jêzykoznawstwa S³owiañskiego, uruchomiono tak e wtedy nowe kierunki studiów slawistycznych: filologiê s³owack¹ i jugos³owiañsk¹. brzmi¹cego jêzyka czeskiego. Powo³anie jeszcze w latach przedwojennych Konsulatu Generalnego Republiki Czechos³owackiej w Katowicach, a póÿniej u³atwienia w przekraczaniu granicy oraz rozwój ruchu turystycznego w latach siedemdziesi¹tych, bezpoœrednia wspó³praca zak³adów przemys³owych i instytucji kultury oraz mo liwoœæ odbioru telewizji czechos³owackiej istotnie u³atwi³y propagowanie tego dorobku oraz wp³ynê³y na pog³êbienie zainteresowania mieszkañców Górnego Œl¹ska naszymi po³udniowych s¹siadami!. Osoby zainteresowane problematyk¹ bohemistyczn¹ mog³y rozwijaæ swe pasje na Uniwersytecie Jagielloñskim w Krakowie lub na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie ju od lat przedwojennych dzia³a³y oœrodki slawistyczne (w tym bohemistyczne) w Polsce, gdzie badania i dydaktykê prowadzi³y lub nadal prowadz¹ polskie slawistyczne autorytety ". Myœl stworzenia pracowni slawistycznej w centrum Górnego Œl¹ska zrodzi³a siê wraz z powo³aniem Uniwersytetu Œl¹skiego w Katowicach (wczeœniej do 1969 r. WSP oraz filia UJ), a nastêpnie Instytutu Filologii Obcych UŒ. Slawistyka na Uniwersytecie Œl¹skim powsta³a ostatecznie w 1974 roku, a w jej ramach równie bohemistyka. Inicjatorem i faktycznym twórc¹ filologii czeskiej by³ wybitny jêzykoznawca polski oraz slawista prof. dr hab. Kazimierz Polañski, który wraz z innymi neofilologami, wœród których byli równie slawiœci, stworzy³ za³o enia programowe i zaplecze dydaktyczne do naboru na pierwszy rok filologii s³owiañskiej (w³aœciwie filologii czeskiej), która rozpoczê³a sw¹ dzia³alnoœæ w roku 1974 #. Pocz¹tkowo bohemistykê ujmowano w ramach organizacyjnych Instytutu Filologii Obcych Uniwersytetu Œl¹skiego $ jako Zak³ad Filologii S³owiañskiej, który przekszta³ci³ siê w 1981 roku w Katedrê Filologii S³owiañskiej %. Trzon kadry naukowej i dydaktycznej stanowili slawiœci-bohemiœci, wywodz¹cy siê z UJ oraz UW, a w latach nastêpnych absolwenci slawistyki (bohemistyki & ) z katowicko-sosnowieckiego oœrodka. Kolejnym etapem istotnych zmian organizacyjnych by³ rok 1990, w którym prof. dr hab. Emil Tokarz przekszta³ci³ Katedrê w Instytut Filologii S³owiañskiej, optymalizuj¹c jednoczeœnie jego strukturê ', maj¹c¹ równie wp³yw na póÿniejsze kszta³cenie bohemistów na UŒ. Zmiany te zapocz¹tkowa³y dynamiczny rozwój kszta³cenia slawistów-bohemistów w latach nastêpnych poprzez zatrudnienie nowych naukowców-specjalistów (równie goœcinnych) oraz podniesieniu limitu przyjêæ, zwiêkszeniu uleg³ potencja³ naukowy i dydaktyczny tutejszego oœrodka bohemistycznego. Prze³omowy by³ równie rok 1995, kiedy wprowadzono po raz pierwszy studia licencjackie i magisterskie (w systemie 3 + 2), w tym z jêzykoznawstwa stosowanego o specjalnoœci bohemistycznej. Do dziœ zreszt¹ funkcjonuj¹ równolegle dwa sposoby kszta³cenia bohemistów na UŒ piêcioletnie studia filologiczne bohemistyczne oraz piêcioletnie studia jêzykoznawstwa stosowanego (translatoryczne) o specjalnoœci bohemistycznej. Mimo trudnych warunków lokalowych (stara, zbyt ma³a baza) w roku akademickim 2001/2002 filologiê czesk¹ w IFS UŒ (w ró nych wersjach programowych) studiowa³o 60 osób, przy czym wszystkich studentów slawistyki by³o prawie 300. Po dwuletniej przerwie rotacyjnej, w kolejnym roku akademickim 2002/2003 planowane jest uruchomienie specjalizacji filologia czeska (dla 25 osób). W nieodleg³ej przysz³oœci planuje siê uruchomienie podyplomowych studiów bohemistycznych. Planowe zajêcia dydaktyczne na filologii czeskiej w zale noœci od cyklu kszta³cenia sk³adaj¹ siê z nastêpuj¹cych przedmiotów : Praktyczna nauka jêzyka czeskiego (leksyka, frazeologia, konwersacje, ekspresja pisemna i ustna), Gramatyka opisowa jêzyka czeskiego, Historia literatury czeskiej, Historia i cywilizacja Czech, Przek³ad specjalistyczny, Przek³ad konsekutywny, Przek³ad symultani- & W latach osiemdziesi¹tych studentów kszta³cono na kierunku: filologia s³owiañska specjalnoœæ filologia czesko-s³owacka. W latach dziewiêædziesi¹tych (po rozpadzie Czecho-S³owacji) powrócono do uk³adu tradycyjnego, rozdzielono na dwie specjalizacje: bohemistykê i s³owacystykê. ' Otwarto wówczas nowe zak³ady: Zak³ad Dydaktyki Jêzyków Obcych, Zak³ad Historii Jêzyków S³owiañskich, Zak³ad Jêzykoznawstwa Porównawczego, Zak³ad Jêzykoznawstwa Po³udniowos³owiañskiego, Zak³ad Jêzykoznawstwa Zachodnios³owiañskiego, Zak³ad Literatur Zachodnios³owiañskich. Ofertê studiów slawistycznych poszerzono równie o nowe kierunki: filologiê s³oweñsk¹ (1991), chorwack¹ (1992) i bu³garsk¹ (1994). Mowa tu tylko o przedmiotach dotycz¹cych problematyki bohemistycznej. W latach osiemdziesi¹tych, w ramach filologii czesko-s³owackiej prowadzono równolegle dwa przedmioty: Historiê Czechos³owacji i Wiedzê o Czechos³owacji (realioznawstwo)

4 czny oraz odpowiednio profilowane wyk³ady monograficzne (np. w tym roku akademickim by³y to wyk³ady o profilu: translatoryka, stylistyka i semantyka). W zasobach Biblioteki Slawistycznej dzia³aj¹cej przy IFS UŒ oraz w zasobach Czytelni Neofilologicznej Wydzia³u Filologicznego UŒ znajduje siê bogaty i ci¹gle rozbudowywany ksiêgozbiór o tematyce bohemistycznej (klasyczne i wspó³czesne dzie³a literatury czeskiej, opracowania jêzykoznawcze i literaturoznawcze, podrêczniki, s³owniki, encyklopedie i albumy oraz nagrania audio-video), licz¹cy ponad 10 tysiêcy woluminów (w tym zbiory specjalne), a tak e roczniki kilkunastu specjalistycznych czasopism czeskich dotycz¹cych zagadnieñ jêzyka i kultury. Od swych pocz¹tków istnienia slawiœci-bohemiœci z naszego oœrodka zajmowali siê ca³ym spektrum badañ zwi¹zanych z problematyk¹ bohemistyczn¹, a szczególnie polsko-czeskich zwi¹zków kulturowych (jêzykowych i literackich). Badania jêzykoznawcze oscylowa³y wokó³: s³owotwórstwa, sk³adni, semantyki, gramatyki opisowej jêzyka czeskiego i polsko-czeskiej gramatyki porównawczej, leksykologii oraz historii i stylistyki jêzyka czeskiego, jak równie socjolingwistyki. W badaniach literaturoznawczych przewa a³y badania nad histori¹ literatury czeskiej, teori¹ literatury i problematyk¹ translatoryczn¹. Ostatnimi czasy du o uwagi poœwiêca siê przek³adowi artystycznemu oraz dwukierunkowemu t³umaczeniu konsekutywnemu i symultanicznemu. Od kilku lat w IFS UŒ prowadzone s¹ d³ugoletnie bohemistyczne programy badawcze (granty), obejmuj¹ce s³owotwórstwo, sk³adniê i semantykê oraz frazeologiê i stylistykê jêzyka czeskiego, jêzykowo-kulturowe pogranicze polsko-czeskie oraz czesk¹ kulturê i literaturê prze³omu wieków, czesk¹ literaturê i kulturê w kontekœcie wspólnoty europejskiej. Wyniki badañ zawarto w licznych krajowych i zagranicznych publikacjach naukowych. Œl¹scy bohemiœci s¹ autorami wielu wydañ ksi¹ kowych (monografie, podrêczniki, s³owniki i skrypty) oraz artyku³ów i recenzji w specjalistycznych czasopismach o tematyce slawistycznej i bohemistycznej (m.in. w: zeszytach naukowych UŒ, UJ i UO, Biuletynie Slawistycznym, Studiach z Filologii Polskiej i S³owiañskiej, Roczniku Slawistycznym, Slavii Occidentalis, Ruchu Literackim itd.). Prezentacje czeskiej literatury w polskich przek³adach i socjolingwistyczne eseje o czeszczyÿnie autorstwa katowicko-sosnowieckich bohemistów pojawiaj¹ siê w ogólnopolskich czasopismach kulturalno-literackich (m.in. w: kwartalniku literackim FA-art, ponad 100-stronicowa prezentacja m³odej czeskiej literatury w nr 1 2/1998, oraz w kwartalniku kulturalnym Opcje ). Œl¹scy bohemiœci bior¹ aktywny udzia³ w yciu œrodowiska bohemistycznego i slawistycznego w kraju (Komisja S³owianoznawstwa i Jêzykoznawstwa PAN, Polskie Towarzystwo Jêzykoznawcze, Stowarzyszenie T³umaczy Polskich). Równie czêsto uczestnicz¹ w miêdzynarodowych konferencjach naukowych w kraju i zagranic¹. W oœrodku katowicko-sosnowieckim zakoñczono z sukcesem kilkanaœcie doktoratów i przewodów habilitacyjnych z zakresu bohemistyki. Bohemiœci-jêzykoznawcy z UŒ 231 dokonuj¹ na zlecenie s¹dów ekspertyzy filologiczne czeskich testów i ich t³umaczeñ, a tak e przeprowadzaj¹ egzaminy pañstwowe (egzaminy na t³umaczy przysiêg³ych jêzyka czeskiego oraz pilotów wycieczek zagranicznych). Od kilkunastu lat trwa owocna wspó³praca IFS z czeskimi instytucjami naukowymi i kulturalnymi, która odbywa siê na podstawie umów bilateralnych uczelni oraz za poœrednictwem polskiego MENiS i czeskiego MŠMaT (Dùm zahranièních stykù). Dziêki takiej wspó³pracy mo liwe jest prowadzenie badañ naukowych w czeskich oœrodkach, odbywanie studiów jêzykowych i sta ów na czeskich uczelniach przez pracowników naukowych i studentów UŒ. Kilku z naszych badaczy korzysta³o z wszechstronnej pomocy specjalistów z AN RCz (UÈL) w Pradze. Optymalnie dla obydwu stron uk³ada siê sta³a wymiana naukowa (bohemistyczno-polonistyczna) prowadzona z Uniwersytetem Palackiego w O³omuñcu!, dziêki czemu w naszym Instytucie goœcili z wyk³adami oraz uczestniczyli w konferencjach naukowych znakomici czescy bohemiœci: prof. PhDr. Jiøí Damborský, DrSc., prof. PhDr. Edvard Lotko, CSc. i prof. PhDr. Eduard Petrù, DrSc. oraz zaprzyjaÿnieni z nasz¹ bohemistyk¹ od lat: doc. PhDr. Marie Sobotková, CSc., wybitna czeska polonistka (i bohemistka jednoczeœnie), a tak e prof. PhDr. Jiøí Fiala, CSc. znawca dziejów Moraw i by³y czeski lektor w UŒ. Co roku nasi pracownicy i studenci wyje d aj¹ na sta e naukowe, studia semestralne oraz Szko³y Letnie Jêzyka i Kultury na UK w Pradze, UP w O³omuñcu, MU w Brnie, rzadziej na uniwersytety w Ostrawie, Opawie, PilŸnie i Czeskich Budziejowicach. Od 1977 roku w IFS UŒ dzia³a Ko³o Naukowe Slawistów (od 2001 r. KNS Œwiatowid ), w którym najliczniejsza i najbardziej aktywna jest sekcja bohemistyczna (15 osób). Cz³onkowie Ko³a brali udzia³ w kilku studenckich konferencjach naukowych (konferencje SVOÈ na UK w Pradze w 1988 r., UP w O³omuñcu w 1992 r., a tak e UJ w Krakowie w 1999 r. oraz USz w Œwinoujœciu w 2000 r.), w latach ubieg³ych uczestniczyli w ogólnopolskich imprezach bohemistycznych w innych oœrodkach (udzia³ i laury w konkursach przek³adowych), a w roku ubieg³ym byli g³ównymi organizatorami IV Ogólnopolskich Dni Bohemistów (Uniwersytet Œl¹ski w Katowicach, r.), które odby³y siê na naszym Uniwersytecie i spotka³y siê z wysok¹ ocen¹ merytoryczn¹ i organizacyjn¹. Dwie reprezentantki KNS bra³y udzia³ w I Polonistyczno-bohemistycznej konfe- Niestety ostatnimi czasy nasze œrodowisko zauwa a znikom¹ lub bardzo ma³¹ aktywnoœæ Centrum Czeskiego (Èeské centrum) w Warszawie w zakresie propagowania czeskiej kultury na po³udniu Polski.! Dziêki tej dobrze rokuj¹cej i d³ugoletniej wspó³pracy oraz kontaktom kole eñskim badaczy od kilku lat na zasadach wzajemnoœci kierowani s¹ do obu placówek lektorzy jêzyka czeskiego i polskiego. Od 1989 roku lektorem jêzyka czeskiego na UŒ jest absolwentka o³omunieckiej polonistyki i historii mgr Jolanta Najderová, a lektorem i wyk³adowc¹ jêzyka polskiego na UP od 1999 roku pisz¹cy te s³owa. 232

5 " Organizatorem tego po ytecznego (i miejmy nadziejê cyklicznego) spotkania byli Ambasada RP i Instytut Polski w Pradze oraz Wydzia³ Filozoficzny UK w Pradze. # Magdalena Nobis (V rok): Expresivita v jazyku èeské publicistiky i Stefania Szostok (IV rok): Pøeklady poezie polského básníka Zbigniewa Herberta do èeštiny v historickém a kulturním kontextu. $ Adres internetowy: adres poczty elektronicznej: kns@us.edu.pl. 233 rencji studentów, organizowanej w Pradze " w marcu 2000 r., gdzie wyg³osi³y referaty w jêzyku czeskim #. Od 2001 roku Ko³o posiada (w ramach serwisu informacyjnego KNS) sw¹ internetow¹ gazetê Noviny Slavia, w której czeska problematyka (historia, przek³ady, informacje kulturalne turystyczne i praktyczne) zajmuje gros miejsca $. Równie obiecuj¹co zapowiada siê wspó³praca studentów polonistyki z O³omuñca i bohemistyki z Sosnowca. Pisz¹c o bohemistyce na Uniwersytecie Œl¹skim, zas³u enie wiele miejsca nale y poœwiêciæ wybitnym naukowcom, slawistom-bohemistom, którzy wnieœli du y, osobisty wk³ad w rozwój naszego oœrodka, jego dorobek naukowy i pozycjê w polskim œrodowisku slawistycznym. Bez w¹tpienia blasku dodaje naszej placówce dzia³alnoœæ naukowo-dydaktyczna takich autorytetów polskiej slawistyki i bohemistyki, mistrzów wielu pokoleñ nie tylko œl¹skich slawistów, jak: prof. dr hab. Halina Janaszek-Ivanièková, prof. dr hab. Kazimierz Polañski, prof. dr hab. Roman Laskowski oraz nieoceniony prof. dr hab. Mieczys³aw Basaj, który jako jeden z ojców œl¹skiej bohemistyki poœwiêca jej nadal sw¹ wiedzê i naukowy talent. Nale y równie wymieniæ liczne grono nauczycieli akademickich, bohemistów (i s³owacystów jednoczeœnie), którzy w istotny sposób przyczynili siê do rozwoju IFS UŒ i poziomu œl¹skiej bohemistyki w ci¹gu ostatnich 28 lat: prof. dr hab. Jacek Baluch, prof. dr hab. Witold Nawrocki, prof. dr hab. Danuta Rytel- Kuc, dr Zofia Bik, dr Czes³aw Caputa, dr Joanna Czapliñska, dr Jan Dutkowski, dr Krystyna Kowalik, dr Izabela Mroczek, dr Dorota ygad³o, mgr Anna Dziêgiel, mgr Jacek Illg, mgr Joanna Kalamala, mgr Joanna Nowak, mgr Agnieszka Piosek, mgr Jan Stachowski, mgr Ma³gorzata Zagrodzka, mgr Marzena Zabierzewska-Kucharska wielu z nich dzia³a nadal w polskich placówkach bohemistycznych lub w inny sposób wspiera ich dzia³alnoœæ. Od samych pocz¹tków studiów bohemistycznych na Uniwersytecie Œl¹skim dydaktykê prowadzili wysoko wykwalifikowani lektorzy delegowani z Republiki Czeskiej, wymieniaj¹c w kolejnoœci chronologicznej: PhDr. Stanislav Dvoøák, PhDr. Petr Poslední, prof. PhDr. Jiøí Èerný, prof. PhDr. Jiøí Fiala, PhDr. Vìra Svobodová, PhDr. Jaroslav Reska (przez 10 lat), mgr Jolanta Najderová. Nale y tak e wspomnieæ o slawistach-bohemistach obecnie pracuj¹cych naukowo i dydaktycznie w Instytucie Filologii S³owiañskiej UŒ, którzy bêd¹ kszta³towaæ oblicze œl¹skiej bohemistyki przez kolejne 30 lat. Wielu z nich swe slawistyczne wykszta³cenie i pierwsze naukowe szlify zdobywa³o na UJ w Krakowie, ale s¹ tak e wœród nich i absolwenci UŒ, którzy równie w macierzystej uczelni bêd¹ pokonywaæ kolejne stopnie kariery naukowej. W gronie badaczy i wyk³adowców literatury czeskiej (o czesko-s³owackich korzeniach) autorytetem jest prof. dr hab. Józef Zarek (obecnie dyrektor IFS UŒ), dr Anna Car i dr Lucyna Spyrka. Na czele grona bohemistów-jezykoznawców stoj¹ prof. dr hab. Mieczys³aw Basaj % oraz prof. dr hab. Anna Bluszcz, którym dzielnie asystuj¹: dr Mariola Szymczak (która porzuci³a bohemistykê na rzecz jêzyka s³owackiego) oraz pisz¹cy te s³owa (jednoczeœnie opiekun KNS Œwiatowid ). Na zakoñczenie warto wspomnieæ o jeszcze jednej bohemistce, bez której trudno sobie wyobraziæ prawid³owe funkcjonowanie IFS UŒ mowa tu o mgr Ilonie Rudnik, kierowniczce Sekretariatu i zarazem absolwentce pierwszego pokolenia œl¹skich bohemistów, rocznika Czas p³ynie i niebawem przyjdzie nam obchodziæ jubileusz 30-lecia œl¹skiej bohemistyki i slawistyki. Byæ mo e bêdzie to wspania³a okazja do spotkania starych przyjació³, mistrzów i uczniów naukowców, nauczycieli akademickich oraz absolwentów filologii czeskiej (i czesko-s³owackiej), by powspominaæ stare, dobre dzieje, przeœledziæ losy i kariery œl¹skich bohemistów i zastanowiæ siê nad przysz³oœci¹ naszej katowicko-sosnowieckiej bohemistyki. Literatura Dariusz Tkaczewski, Sosnowiec O³omuniec B o ñ k o w s k i R., M a r k i e w i c z D., 1997: Œl¹ska slawistyka, [w:] Utopia w jêzykach, literaturach i kulturach S³owian I. Ze œwiadomoœci utopijnej w refleksji jêzykowej, Prace Naukowe UŒ w Katowicach nr 1599 [Katowice], s Archiwum Instytutu Filologii S³owiañskiej Uniwersytetu Œl¹skiego. I Polonistyczno-bohemistyczna konferencja studentów Praga, Uniwersytet Karola, r. W dniach r. odby³a siê w Pradze I Polonistyczno-bohemistyczna konferencja studentów, zainicjowana i zorganizowana przez Ambasadê RP i Instytut Polski w Pradze oraz Instytut Studiów Slawistycznych i Wschodnioeurope- % Prof. dr hab. M. Basaj w latach by³ kierownikiem Zak³adu Filologii S³owiañskiej Instytutu Filologii Obcych UŒ, a od 1993 r. do chwili obecnej jest kierownikiem Zak³adu Historii Jêzyków S³owiañskich IFS UŒ. 234

6 235 jskich Wydzia³u Filozoficznego Uniwersytetu Karola w Pradze (Ústav slavistických a východoevropských studií FF UK). Pomys³ nie by³ nowy, wykorzystywa³ wzory starych i sprawdzonych polskoczeskich konferencji historycznych organizowanych w latach siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych na Uniwersytecie Karola w Pradze. Jednak tym razem bez adnych ograniczeñ politycznych przysz³a kolej na m³odych filologów-slawistów: studentów i doktorantów z Polski i Czech, którzy zajmuj¹ siê problematyk¹ czesk¹ w Polsce lub polsk¹ w Czechach. Idea spotkania, wzajemnego poznania siê studentów-filologów o podobnych zainteresowaniach, przedstawienia wyników swoich badañ i poszukiwañ jest przednia; prosty pomys³ znakomicie zrealizowany w z³otej Pradze. Genius loci tego niepowtarzalnego miasta pozytywnie wp³yn¹³ na ca³¹ imprezê, sta³ siê jednym z wielu atutów tak bardzo po ytecznego i udanego spotkania m³odych naukowców z zaprzyjaÿnionych krajów i uczelni. Obrady toczy³y siê w siedzibie Wydzia³u Filozoficznego Uniwersytetu Karola, przy placu Jana Palacha 2 (notabene w sali 104, z okien której mo na by³o podziwiaæ piêkny widok Zamku Praskiego i Malej Strany). Na konferencji by³y reprezentowane nastêpuj¹ce polskie oœrodki bohemistyczne: Katowice Sosnowiec (UŒ), Kraków (UJ), Opole (UO), Poznañ (UAM), Toruñ (UMK), Warszawa (UW), Wroc³aw (UWr), a tak e czeskie oœrodki polonistyczne: O³omuniec (UP), Ostrawa (UO) i Praga (UK). Nale y wspomnieæ równie o publicznoœci: studentów wyg³aszaj¹cych referaty wspierali ich koledzy oraz trenerzy (promotorzy i opiekunowie naukowi) z macierzystych, zw³aszcza polskich uczelni, wœród których nale y wspomnieæ pp.: prof. dr. hab. Jacka Balucha (UJ, UO), prof. dr. hab. Józefa Zarka (UŒ, UJ), doc. PhDr. Petra Rychlíka, PhDr. Ivanê Dobrotov¹ (UP), dr Joannê Goszczyñsk¹ (UW), dr. Dariusza Tkaczewskiego (UŒ, UP), dr. Savê Heømana, mgr Lenkê Vítov¹ (UAM) oraz mgr. Piotra Cieciurê (UK). Podczas dwudniowych obrad zaprezentowano 33 referaty obejmuj¹ce szerok¹ problematykê bohemistyczn¹ i polonistyczn¹, m.in.: polsk¹ i czesk¹ literaturê, jêzyk polski i czeski oraz polsko-czeskie i czesko-polskie zwi¹zki kulturowe, literackie, jêzykowe i historyczne (por. Aneks). Tematyka prezentowanych prac by³a ró norodna, jednak tradycyjnie dominowa³y referaty dotycz¹ce zagadnieñ literackich (w tym ciekawe opracowania konfrontatywne); typowa problematyka jêzykoznawcza (m.in. cenne prace socjolingwistyczne) zawarta by³a zaledwie w 6 pracach. Ponadto dwa referaty obejmowa³y problemy historii najnowszej oraz zagadnieñ politologicznych. Kilka referatów porusza³o problematykê translatoryczn¹, trzy zaœ traktowa³y o polskim i czeskim teatrze i filmie. Nale y podkreœliæ, e prace reprezentowa³y wysoki poziom merytoryczny, by³y ciekawe i oryginalne. Na uwagê zas³uguje równie fakt, e uczestnicy Konferencji operowali poprawn¹ (a czêsto wzorow¹) polszczyzn¹ i czeszczyzn¹, a nawet jêzykiem s³owackim. Nale y w tym miejscu podkreœliæ przygotowanie zw³aszcza reprezentacji poznañskich polonistów, dla których jêzyk czeski nie jest jêzykiem studiów, a raczej lektoratowym hobby, dlatego s³owa szczególnego uznania nale ¹ siê Pani mgr Lence Vítovej, lektorce jêzyka czeskiego na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Konferencja w Pradze nie ogranicza³a siê jedynie do zaplanowanych obrad plenarnych. Program praskiej konferencji obejmowa³ tak e inne spotkania, np. w uroczej siedzibie Ambasady RP na Malej Stranie, gdzie uczestników podejmowa³ Pan dr Andrzej Krawczyk, Ambasador RP w Pradze. Spotkanie przebieg³o w mi³ej atmosferze oprócz opowieœci o dziejach siedziby naszej ambasady goœcie zostali poczêstowani dyplomatycznym lunchem. Równie œwietnie wypad³ sobotni obiad w przytulnej praskiej piwnicy U Rudolfina, gdzie uczestnikom i goœciom zaserwowano typow¹ (a do tego bardzo udan¹ gastronomicznie) svíèkovou na smetanì se šlehaèkou, brusinkama a knedlíkem i fantastyczne piwo. Prask¹ Konferencjê zaœ zakoñczy³ ciekawy akcent artystyczny: w sympatycznym teatrzyku Studio Damuza (w podziemiach kamieniczki na ul. Øetìzovej 10) uczestnicy i goœcie obejrzeli dwa spektakle: fragmenty Trans-Atlantyka Witolda Gombrowicza w wykonaniu Juraja Koudeli ze S³owacji oraz Dom na granicy S³awomira Mro ka w wykonaniu studentów polonistyki Uniwersytetu Karola w Pradze. Konferencja sta³a siê doskona³ym forum do poznania siê m³odzie y polonistycznej i bohemistycznej z dwóch krajów, wymiany opinii oraz zorientowania siê w pracach badawczych m³odych naukowców. Wiêkszoœæ uczestników i goœci Konferencji wyrazi³a zainteresowanie tego typu spotkaniami w przysz³oœci. Byæ mo e warto nadaæ tej znakomitej i udanej inicjatywie jakieœ ramy organizacyjne, pomyœleæ o organizacji regularnych sesji studentów polonistyki i bohemistyki z Czech i Polski, wymiennie o obydwu krajach. Du ym atutem takich konferencji i wymiern¹ ich kronik¹ mog³yby siê staæ zeszyty, zawieraj¹ce referaty z poszczególnych lat. Pierwszy krok ku tego typu kontaktom zosta³ poczyniony. Dariusz Tkaczewski, Sosnowiec O³omuniec Aneks Tematyka referatów prezentowanych podczas konferencji (w kolejnoœci wyst¹pieñ) 1. Simona M i z e r o v á (Uniwersytet Ostrawski): Etykieta jêzykowa i spo³eczna w jêzyku polskim i czeskim. 2. Renata P o n c z o v á (Uniwersytet Ostrawski): Porównanie polskich jednostek frazeologicznych zawieraj¹cych zooapelatywum z czeskimi Richard V a c u l a (UK Praga): Kilka rozwa añ dotycz¹cych podejœcia do badania ludnoœci kaszubskiej i jej jêzyka.

7 4. Monika J a š k o v á (Uniwersytet Ostrawski): Podstawowe zagadnienia z nowomowy. 5. Magdalena N o b i s (UŒ Katowice): Expresivita v jazyku èeské publicistiky. 6. Jindøích K o l d a (UP O³omuniec): O jêzyku tekstów kampanii wyborczej. 7. Rafa³ W o j t c z a k (UMK Toruñ): Polsko-èeskoslovenské vztahy v dobì Praûského jara. 8. Jarmila N o v o t n á (UK Praga): Porównanie polskiej i czeskiej lewicy w latach dziewiêæ- dziesi¹tych. 9. Beata P i ê t a k (UAM Poznañ): Jak z gracj¹ tañczyæ na linie, z nogami w okowach i s³ownikiem czesko-polskim w rêku? O przek³adzie bajki czeskiej. 10. Aleksandra M i k o ³ a j c z y k (UJ Kraków): Barokní lyrika polská, èeská a slovenská. 11. Kamila S z y m a ñ s k a (UJ Kraków): Èeská svítaníèka. 12. Stefania S z o s t o k (UŒ Katowice): Pøeklady poezie polského básníka Zbigniewa Herberta do èeštiny v historickém a kulturním kontextu. 13. Vit K o p u n e c (UK Praga): Towarzystwo Przyjació³ Nauk w Wilnie. 14. Vladimira K o l o u c h o v á (UK Praga): Polacy na zjeÿdzie s³owiañskim w Pradze w roku Anna M a æ k o w i a k (UAM Poznañ): Pojêcie Europy Œrodkowej Czes³awa Mi³osza (»Rodzinna Europa«) i Milana Kundery (»Zachód porwany albo tragedia Europy Œrodkowej«). 16. Bartosz S a j e w s k i (UAM Poznañ): Ku otwartoœci niebios. Rzecz o sytuacji egzystencjalnej pisarza na przyk³adzie tekstów z polskiej i czeskiej literatury. 17. Ondøej K l i p a (UK Praga): Wstêp do stanu badania nad sytuacj¹ czeskich stereotypów Polaków. 18. Ilona G w ó Ÿ d Ÿ (Uniwersytet Wroc³awski): Stanis³aw Przybyszewski v kruhu Èeské moderny. 19. Jana N o v á k o v á (UP O³omuniec): Twórczoœæ Witkacego w œrodowisku czeskim. 20. Libor S è a s n ý (UP O³omuniec): Twórczoœæ literacka T. Boya- eleñskiego we Francji. 21. Magdalena B u d k a (Uniwersytet Warszawski): Richard Weiner hra na mravnost anebo nemravná na doopravdy. 22. Alicja D z i e r ê g a (Uniwersytet Opolski): Tajemství chasidù v tvorbì J. Langra. 23. Joanna D e r d o w s k a (UMK Toruñ): Boudnikùv estetický ûivot koncepce umìlce v»nìûném barbaru«b. Hrabala. 24. Piotr G i e r o w s k i (UJ Kraków): Románovy prostor mìsta (Macurova Vratislav). 25. Anna R y k s (Uniwersytet Opolski): Literární obraz mìsta Praha jako ûena. 26. Katarzyna U c z k i e w i c z (Uniwersytet Wroc³awski): Poláci v románu J. Topola»Sestra«, literární stereotyp po»výbuchu èasu«. 27. Veronika F o r k o v á (UK Praga): Czas i przestrzeñ w»opowieœciach galicyjskich«a. Stasiuka. 28. Justyna S t r ó y k (UAM Poznañ): Literatura»miêdzy tekstami«. Mercedes benz Paw³a Huelle a Wieczorna lekcja jazdy Bohumila Hrabala. 29. Paulina P o t r y k u s (UAM Poznañ): Jerzy Pilch i Bohumil Hrabal. 30. Marta G o j e w s k a (UAM Poznañ):»Oda na dzieñ œw. Cecyli«Wojciecha Wencla. Rola wiersza sylabotonicznego w najnowszej poezji polskiej i czeskiej. 31. Marzena S k o r u p s k a (UAM Poznañ): Franz Kafka Piotra Duma³y. 32. Monika K o c b u c h (UJ Kraków): Kterák se Èech stal guru americkým hippies (Formanùv film»hair«). 33. Laura K o p e c k á (UK Praga): Oœrodek Badañ i Realizacji Praktyk Teatralnych Gardzienice