KOMERCJALIZACJA WYNIKÓW BADAŃ NAUKOWYCH PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW SFERY B+R

Transkrypt

1

2 2 KOMERCJALIZACJA WYNIKÓW BADAŃ NAUKOWYCH PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW SFERY B+R

3 3

4 KOMERCJALIZACJA WYNIKÓW BADAŃ NAUKOWYCH PORADNIK DLA PRACOWNIKÓW SFERY B+R Lubelski Park Naukowo-Technologiczny S.A. Lublin

5 Autorzy publikacji wg kolejności rozdziałów Marcin Żuraw Radca prawny, właściciel kancelarii świadczącej kompleksowe doradztwo dla przedsiębiorców Jarosław Momot Prezes Zarządu Lubelskiego Parku Naukowo Technologicznego S.A. Marek Opielak prof. dr hab. inż.; Rektor Politechniki Lubelskiej Henryk Bichta dr inż.; Kanclerz Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Leszek Mościcki prof. dr hab.; Kierownik Katedry Inżynierii Procesowej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Jarosław Zubrzycki dr inż.; adiunkt w Politechnice Lubelskiej, Kierownik Zakładu Systemów Informacyjnych Opracowanie graficzne: Beata Owczarczyk Rafał Iskra Copyright by Lubelski Park Naukowo - Technologiczny S.A. Lublin 2011 ISBN Wydanie I Nakład 500 egzemplarzy 5

6 Drodzy Czytelnicy, oddajemy Wam do rąk poradnik, który powstał w wyniku realizacji projektu pt. Informacyjny Ekspres Innowacyjny współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Skierowany jest on do wszystkich, którzy prowadzą własne przedsiębiorstwo mające aspiracje bycia innowacyjnym a także do tych, którzy mają konkretne innowacyjne rozwiązania mogące podnieść konkurencyjność przedsiębiorstwa lub być osnową, na której takie innowacyjne przedsiębiorstwo powstanie. Kraje wysoko rozwinięte już dawno dostrzegły korzyści dla swojego rozwoju płynące z działalności B+R funkcjonujące na styku biznes nauka. Pojęcie innowacyjności jest na tyle szerokie, że stwarza praktycznie nieograniczone możliwości poszukiwania nowych rozwiązań podnoszących konkurencyjność przedsiębiorstwa innowacyjnego. Współpraca na linii przedsiębiorca-naukowiec z definicji skazana jest na sukces. Niestety bardzo często do tego sukcesu niezbędne są pewne uwarunkowania zewnętrzne. Zazwyczaj są to: sprzyjające prawo i pieniądze. Innowacyjność wymaga niestety zaistnienia obydwu tych warunków jednocześnie. Dobre prawo na niewiele się zda przy braku środków, ani też posiadanie środków nie zawsze jest w stanie pokonać bariery legislacyjne. Przedstawione w informatorze treści powinny dać pewną szeroką wiedzę w zakresie możliwości pozyskiwania środków na potrzeby rozwijania innowacyjnych rozwiązań, jak również przybliżyć dwie duże instytucje z obszaru R Politechnikę Lubelską i Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Z doświadczeń osobistych autorów rozdziałów wynika, że dość często brak pewnych informacji, które można znaleźć w niniejszym opracowaniu, powoduje, że nie dochodzi do właściwego połączenia na linii B+R. Mamy nadzieję, że włożona praca w opracowanie niniejszej publikacji spotka się z przychylnym odbiorem Czytelników. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi i sugestie, które nasuną się Państwu podczas lektury. Prosimy je przesyłać pod adres Lubelskiego Parku Naukowo-Technologicznego S.A. niezbędne do tego informacje znajdziecie Państwo na stronach Parku pod adresem: 6

7 Spis treści 1. PRAWO AUTORSKIE Przedmiot prawa autorskiego Podmiot prawa autorskiego Treść prawa autorskiego Autorskie prawa osobiste Autorskie prawa majątkowe Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich Dozwolony użytek chronionych utworów Prawa pokrewne Podsumowanie Ochrona baz danych Prawo własności przemysłowej Patenty i wynalazki Dodatkowe prawa ochronne na wynalazki Wynalazki biotechnologiczne Wzory przemysłowe i prawa z rejestracji wzorów przemysłowych Znaki towarowe i prawa ochronne Oznaczenia geograficzne i prawa z rejestracji Topografie układów scalonych i prawa z rejestracji Opłaty Roszczenia przysługujące uprawnionym z tytułu praw własności przemysłowej Odpowiedzialność karna Podsumowanie Procedury i źródła finansowania komercjalizacji wyników badań naukowych Transfer technologii w aspekcie gospodarczym Metody Komercjalizacji wyników badań naukowych Strategie wykorzystania wyników badań naukowych Metody wyceny nowych technologii Finansowanie procesów komercjalizacji wyników badań naukowych Komercjalizacja badań naukowych na przykładzie Politechniki Lubelskiej Współpraca uczelni z jej otoczeniem

8 Spektakularne sukcesy naszych naukowców Przykłady dobrych praktyk Jednostki innowacji Wynalazki, patenty Projekty europejskie Politechnika w konsorcjach Przedsiębiorczość akademicka Lubelski Park Naukowo-Technologiczny SA Budowa partnerskich relacji pomiędzy uczelnią a jej absolwentami Bilans korzyści Literatura Możliwość komercjalizowania badań naukowych na przykładzie Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Transfer wiedzy dla potrzeb przemysłu rolno-spożywczego. Potrzeby, realia, wyzwania i przeszkody Bibliografia Wsparcie działalności B+R w Polsce. Analiza porównawcza Centra badawczo rozwojowe w Polsce Przyspieszenie rozwoju gospodarczego Polski Narodowe Strategie Ram Odniesienia Potencjał innowacyjny regionów. Metody oceny Metody oceny Literatura:

9 9

10 Marcin Żuraw 1. PRAWO AUTORSKIE Aspekty prawne szeroko rozumianej ochrony własności intelektualnej mają szczególne znaczenie dla sfery przedsiębiorczości akademickiej. Zagadnienia te występują bezpośrednio podczas procesów transferu i komercjalizacji technologii, rozumianych jako przenoszenie do gospodarki efektów prac badawczo-rozwojowych, będących niewątpliwie wytworami ludzkiego umysłu, które spełniają najczęściej przesłanki uznania ich za utwory lub dobra własności przemysłowej. Na gruncie systemu prawa polskiego podstawową regulacją dotyczącą ochrony praw autorskich jest ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631, ze zmianami). Ustawa ta weszła w życie 23 maja 1994 roku zastępując wcześniej normującą te zagadnienia ustawę z dnia 10 lipca 1952 roku o prawie autorskim (Dz.U. z 1952 r. nr 34, poz. 234, ze zmianami). W związku z dużą dynamiką rozwoju intelektualnej działalności ludzkiej oraz szybkim postępem technicznym w ostatnich latach, przepisy tej dziedziny prawa ulegają ciągłym zmianom mającym na celu przystosowanie regulacji do nowo powstających kategorii utworów i ich pól eksploatacji, a także z konieczności dostosowania prawa wewnętrznego do standardów międzynarodowych, w szczególności zaś do systemu prawnego Unii Europejskiej. Spowodowało to, iż ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w ciągu 17 lat jej obowiązywania doczekała się już kilkunastu nowelizacji. Poza wymienioną ustawą również szereg innych aktów prawnych dotyczy materii ochrony praw autorskich, w tym konwencje międzynarodowe, z których najważniejszymi są: - Konwencja Berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886 r., przejrzana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r. i w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r. Ratyfikowana zgodnie z ustawą z dn. 5 marca 1934 r. - Dz. U. R. P. Nr 27, poz. 213 (Dz.U.R.P. z 1935 r. nr 84, poz. 515, ze zmianami); - Powszechna konwencja o prawie autorskim zrewidowana w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Dz.U. z 1978 r. nr 8, poz. 28); - Akt paryski Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Dz. U. z 1990 r. nr 82, poz. 474, ze zmianami); - Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim, sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2005 r. nr 3, poz 12). 10

11 Aktualne teksty wskazanych aktów prawnych znaleźć można na stronach internetowych Sejmu RP w Internetowym Systemie Aktów Prawnych ( tam też znajdują się m.in. akty wykonawcze do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Informacje o prawie międzynarodowym dodatkowo można uzyskać w Internetowej Bazie Traktatowej na stronach Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP ( a bardziej szczegółowy wykaz aktów prawnych dotyczących problematyki ochrony własności intelektualnej znajduje się m.in. na stronie internetowej autorstwa Tomasza Rychlickiego ( Niniejsza publikacja ma zaś na celu przybliżenie czytelnikowi podstawowych zagadnień i instytucji związanych z tą ochroną, które niewątpliwie mogą być przydatne w trakcie komercjalizacji wyników badań naukowych Przedmiot prawa autorskiego Tę problematykę porusza Rozdział 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Definicja przedmiotu prawa autorskiego (utworu) zawarta została w art. 1 ust. 1 ustawy, który stanowi, iż: Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W dalszej części ustawodawca wskazuje przykładowe utwory będące przedmiotem prawa autorskiego, do których należą: 1) utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); 2) utwory plastyczne; 3) utwory fotograficzne; 4) utwory lutnicze; 5) utwory wzornictwa przemysłowego; 6) utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; 7) utwory muzyczne i słowno-muzyczne; 8) utwory sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; 9) utwory audiowizualne (w tym filmowe); Przedmiotem prawa autorskiego są również zbiory, antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu, nawet jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub 11

12 zestawienie ma twórczy charakter, a także opracowania cudzych utworów, w szczególności tłumaczenia, przeróbki, czy adaptacje. Z tak określonego przedmiotu ustawowej ochrony wyłączone zostały: 1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty; 2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole; 3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne; 4) proste informacje prasowe. Bardzo ważne jest, iż utwór stanowi przedmiot prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Jednakże ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne Podmiot prawa autorskiego Zasadą jest, iż prawo autorskie przysługuje twórcy (art. 8 ust. 1 ustawy), przy czym współtwórcom prawo autorskie przysługuje wspólnie. Możliwe są jednak sytuacje kiedy majątkowe prawa autorskie przysługują z mocy prawa innym osobom. Tak dzieje się w przypadku utworu zbiorowego, w szczególności encyklopedii lub publikacji periodycznej kiedy to majątkowe prawa autorskie przysługują producentowi lub wydawcy, którym zgodnie z ustawowym domniemaniem przysługuje również prawo do tytułu. Oczywiście prawa do poszczególnych, mających samodzielne znaczenie, części takich utworów zbiorowych przysługują ich twórcom. Kolejnym wyjątkiem jest wskazany w art. 12 ustawy przypadek, gdy autorskie prawa majątkowe przysługują pracodawcy, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Takie nabycie praw następuje z chwilą przyjęcia utworu przez pracodawcę i ograniczone jest celem umowy o pracę oraz zgodnym zamiarem stron tej umowy. Nieco szersze uprawnienia przysługują pracodawcom do programów komputerowych stworzonych przez ich pracowników (art. 74 ustawy). W tym miejscu należy również wskazać pewne szczególne uprawnienie uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym, którym przysługuje pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta, z tym że jeżeli uczelnia nie opublikowała pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, może ją opublikować, chyba że praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego (art. 15a ustawy). 12

13 Istotą prawa autorskiego jest to, że ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. 1.3.Treść prawa autorskiego Na prawo autorskie twórcy składają się autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe Autorskie prawa osobiste Definicja autorskich praw osobistych znajduje się w art. 16, zgodnie z którym jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: 1) autorstwa utworu; 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; 3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; 5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Ważne ograniczenie tak określonych praw twórcy zawarte jest w przepisach ustawy dotyczących programów komputerowych, art. 77 stanowi bowiem, iż w odniesieniu do tej kategorii utworów nie stosuje się przepisów, o których mowa w punktach 3-5. Ochrony autorskich praw osobistych dotyczy art. 78 ustawy wskazujący, że: Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub na żądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Powołany przepis dodatkowo określa, iż po śmierci twórcy (jeżeli ten nie wyraził innej woli) z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. W tej samej też kolejności osoby te uprawnione są do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy. Z powództwem takim może również (przy 13

14 braku odmiennej woli zmarłego) wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi twórcy Autorskie prawa majątkowe Definicję tych praw znajdujemy w art. 17 ustawy, zgodnie z którym jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Dopóki służą twórcy, autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, nie dotyczy to wymagalnych wierzytelności. W odróżnieniu od autorskich praw osobistych, czas trwania autorskich praw majątkowych jest ograniczony, mogą one także przechodzić na inne osoby. I tak (z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie) autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu: - od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych; - w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość; - w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony od daty jego ustalenia; - w odniesieniu do utworu audiowizualnego od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego. Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg określonych powyżej terminów. Jak zasygnalizowano powyżej autorskie prawa majątkowe (jeżeli ustawa nie stanowi inaczej) mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy, zaś ich nabywca może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej licencją, obejmuje pola 14

15 eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Przykładowe wyliczenie pól eksploatacji znajdujemy w art. 50 ustawy, są to: 1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową; 2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy; 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt. 2 publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. Umowa zaś może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Prawo autorskie przewiduje szereg dalszych ograniczeń przy zawieraniu umów, do których m.in. należą: - nieważność umowy w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości; - forma pisemna pod rygorem nieważności zastrzeżona dla umów o przeniesienie majątkowych praw autorskich i umów licencyjnych wyłącznych. Rozdział V ustawy zawiera ponadto wiele przepisów kształtujących treść stosunków między stronami, w przypadku gdy te nie umówią się inaczej, z których najistotniejsze to: - odpłatność z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji; - zachowanie po stronie twórcy wyłącznego prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego (tj. zezwalania na rozporządzanie i korzystanie z opracowania, w przypadku zaś baz danych spełniających cechy utworu także zezwalania na sporządzenie opracowania); - rozdzielenie przeniesienia własności egzemplarza utworu od przejścia autorskich praw majątkowych; - traktowanie umowy jako licencyjnej w braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa. Umowy licencyjne, jeśli nie postanowiono w nich inaczej, uprawniają do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę. Po upływie tego 15

16 terminu prawo uzyskane na podstawie umowy licencyjnej wygasa. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna). Licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji (sublicencja) jeżeli nie zostało to przewidziane umową licencyjną. Licencję udzieloną na czas dłuższy niż pięć lat uważa się po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony. Ochrony autorskich praw majątkowych dotyczy art. 79 ustawy wskazujący przede wszystkim, że: Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: 1) zaniechania naruszania; 2) usunięcia skutków naruszenia; 3) naprawienia wyrządzonej szkody: a) na zasadach ogólnych albo b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu; 4) wydania uzyskanych korzyści. Nadto niezależnie od roszczeń, określonych powyżej może on się domagać: - jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd; - zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek. Podmiotowi, którego majątkowe prawa autorskie naruszono przysługuje również szereg innych uprawnień, w tym dotyczących zabezpieczenia przez sąd dowodów i związanych z nimi roszczeń, czy zobowiązania przez sąd osób do udzielenia informacji mających znaczenie dla takich roszczeń (art. 80 ustawy). 16

17 Dodatkowym uprawnieniem występującym wyłącznie w przypadku programów komputerowych jest możliwość domagania się od użytkownika programu komputerowego zniszczenia posiadanych przez niego środków technicznych (w tym programów komputerowych), których jedynym przeznaczeniem jest ułatwianie niedozwolonego usuwania lub obchodzenia technicznych zabezpieczeń programu (art ustawy) Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich Obok wskazanej powyżej odpowiedzialności cywilnej z tytułu zagrożenia lub naruszenia autorskich praw osobistych i autorskich praw majątkowych ochrona twórców i innych osób uprawnionych wzmocniona została w Rozdziale 14 ustawy (art ) regulującym kwestię odpowiedzialności karnej za naruszenie tych praw. W grupie określonych prawem autorskim przestępstw ściganych z urzędu znajdują się: 1) przywłaszczenie sobie autorstwo albo wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania; 2) rozpowszechnianie bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania albo publiczne zniekształcenie takiego utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania; 3) naruszenie w inny sposób niż określony powyżej cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych określonych w art. 16, art. 17, art. 18, art. 19 ust. 1, art. 19 1, art. 86, art. 94 ust. 4 lub art. 97 ustawy, albo niewykonywanie obowiązków określonych w art ust. 2, art. 20 ust. 1 4, art. 40 ust. 1 lub ust. 2 ustawy, jeżeli sprawca miał na celu osiągnięcie korzyści majątkowej; 4) rozpowszechnianie bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania; utrwalanie lub zwielokrotnianie bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom, w celu rozpowszechnienia cudzego utworu w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania; w celu osiągnięcia korzyści majątkowej nabywanie lub pomoc w zbyciu albo przyjmowanie lub pomoc w ukryciu przedmiotu będącego nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom; 17

18 jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania takich przestępstw stałe źródło dochodu albo taką działalność przestępną organizuje lub nią kieruje; 5) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej nabywanie lub pomoc w zbyciu albo przyjmowanie lub pomoc w ukryciu przedmiotu będącego nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom, jeżeli na podstawie towarzyszących okoliczności sprawca powinien i może przypuszczać, że przedmiot został uzyskany za pomocą czynu zabronionego. Pozostałe z przestępstw wskazanych w ustawie ścigane są na wniosek pokrzywdzonego (art. 122 ustawy), przy czym pokrzywdzonym jest również właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (art ustawy). Dodatkowo podkreślić należy, że programy komputerowe znajdują ochronę także na mocy Kodeksu karnego m.in. art K.k. stanowi, iż karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej Dozwolony użytek chronionych utworów Prawo autorskie przewiduje sytuacje, w których wolno bez zezwolenia twórcy korzystać z już rozpowszechnionych utworów. Podstawowym w tym zakresie przepisem jest art. 23 ustawy, który pozwala na takie nieodpłatne korzystanie w ramach własnego użytku osobistego przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Inne przypadki dozwolonego użytku zawarte są w art. 23 do art. 33 ustawy i tak przykładowo: - wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji: a) już rozpowszechnione sprawozdania o aktualnych wydarzeniach; b) już rozpowszechnione aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione (tu twórcy przysługuje jednak prawo do wynagrodzenia), c) już rozpowszechnione aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie (tu twórcy przysługuje jednak prawo do wynagrodzenia); 18

19 - instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu; - biblioteki, archiwa i szkoły mogą: a) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; b) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; c) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek; - wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych i artyści wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia, z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych; - wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystnie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia; - wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz sprawozdań z tych postępowań. Wskazane powyżej wyliczenie stanowi jedynie przykład przewidzianych prawem autorskim uprawnień. Istotne jest, że dozwolony użytek dotyczy wyłącznie przypadków ściśle określonych przepisami prawa, są to bowiem wyjątki od przysługującej twórcom i innym osobom ochrony. Dodatkowo ustawodawca uwarunkował korzystanie w ten sposób z utworów obowiązkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła (podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości), a także zastrzegł, iż nie może ono naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Zakres dozwolonego użytku został także odmiennie określony w stosunku do programów komputerowych. Ustawodawca był tu zdecydowanie bardzie restrykcyjny art. 77 ustawy wyłącza w tej kategorii utworów stosowanie większości z przytoczonych uprawnień, w ich miejsce zaś przewidziano m.in. prawo sporządzania kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu 19

20 komputerowego z wyraźnym zastrzeżeniem, iż nieważne są postanowienia umów sprzeczne z treścią przepisów ustawy (art. 75 ust. 2 pkt 1 w związku z art. 76 ustawy). W ramach tych rozważań wskazać należy jeszcze jedną bardzo ważną regulację. Wprawdzie nie mieści się ona w rozdziale dotyczącym dozwolonego użytku, ale stanowi istotne ograniczenie dla osób, którym przysługują majątkowe prawa autorskie do utworów, ponieważ zgodnie z art. 51 ustawy: Wprowadzenie do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego wyczerpuje prawo do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia Prawa pokrewne Na zakończenie rozważań o prawie autorskim należy wyjaśnić co kryje się pod pojęciem praw pokrewnych, użytym w tytule ustawy. Tej materii poświęcony został Rozdział 11 wymieniający następujące prawa: Prawa do artystycznych wykonań (art. 85 do art. 93 ustawy) przy czym artystycznymi wykonaniami są w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania. Artyście wykonawcy przysługuje, w granicach określonych przepisami ustawy, wyłączne prawo do: 1) ochrony dóbr osobistych, w szczególności w zakresie: a) wskazywania go jako wykonawcy, z wyłączeniem przypadków, gdy pominięcie jest zwyczajowo przyjęte, b) decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy, w tym zachowania anonimowości albo posłużenia się pseudonimem, c) sprzeciwiania się jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania, które mogłyby naruszać jego dobre imię; 2) korzystania z artystycznego wykonania i rozporządzania prawami do niego na następujących polach eksploatacji: a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania wytwarzania określoną techniką egzemplarzy artystycznego wykonania, w tym zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, b) w zakresie obrotu egzemplarzami, na których artystyczne wykonanie utrwalono wprowadzania do obrotu, użyczania lub najmu egzemplarzy, 20

21 c) w zakresie rozpowszechniania artystycznego wykonania w sposób inny niż określony w lit. b nadawania, reemitowania oraz odtwarzania, chyba że są one dokonywane za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza, a także publicznego udostępniania utrwalenia artystycznego wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Ponadto artyście wykonawcy służy prawo do wynagrodzenia m.in. za korzystanie z artystycznego wykonania lub za rozporządzanie prawami do takiego wykonania. Prawa do fonogramów i wideogramów (art. 94 do art. 96 ustawy) przy czym: fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych, zaś wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny. Bez uszczerbku dla praw twórców lub artystów wykonawców, producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie: a) zwielokrotniania określoną techniką; b) wprowadzenia do obrotu; c) najmu oraz użyczania egzemplarzy; d) publicznego udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. W przypadku zaś nadawania, reemitowania lub odtwarzania wprowadzonego do obrotu fonogramu lub wideogramu, producentowi przysługuje prawo do stosownego wynagrodzenia. Prawa do nadań programów (art. 97 do art. 99 ustawy) które obejmują przysługujące bez uszczerbku dla praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów, organizacji radiowej lub telewizyjnej wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich nadań programów w zakresie: a) utrwalania; b) zwielokrotniania określoną techniką; c) nadawania przez inną organizację radiową lub telewizyjną; d) reemitowania; e) wprowadzania do obrotu ich utrwaleń; f) odtwarzania w miejscach dostępnych za opłatą wstępu; g) udostępniania ich utrwaleń w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. 21

22 Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych (art. 99 do art. 99 ustawy) na które składają się: 1) przysługujące wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia; 2) przysługujące temu, kto po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotował jego wydanie krytyczne lub naukowe, niebędące utworem, wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego w zakresie utrwalania i zwielokrotniania oraz obrotu oryginałem albo egzemplarzami, przez okres trzydziestu lat od daty publikacji. Wykonywanie wszystkich praw pokrewnych podlega odpowiednio ograniczeniom wynikającym z przepisów ustawy określających dozwolony użytek chronionych utworów (art. 23 do art. 35). Podsumowanie Powyżej omówione zostały podstawowe instytucje związane z ochroną na gruncie polskiego systemu prawnego praw autorskich i praw pokrewnych. Zagadnienia związane z tą sferą stosunków prawnych towarzyszą nam każdego dnia mimo, iż najczęściej wcale nie zdajemy sobie z tego sprawy. Dzieje się tak dlatego, że jak wskazano na wstępie, utwór stanowi przedmiot prawa autorskiego od chwili ustalenia i dla objęcia go ochroną tego prawa nie jest wymagane podjęcie przez twórcę jakichkolwiek czynności rejestracyjnych, czy zgłoszeniowych. Ochrona baz danych Dla uzupełnienia tych rozważań należy wskazać jeszcze na szczególną kategorię jaką stanowią bazy danych. Ich ochrona, w przypadku gdy spełniają cechy utworów, poddana jest opisanemu powyżej reżimowi prawa autorskiego, w ramach którego są też przepisy odnoszące się wyłącznie do baz danych, które wprowadzają bardziej rygorystyczne wymogi dla korzystania z tych utworów. Jednakże nie wszystkie bazy danych podlegają takiej ochronie wobec czego ustawodawca przewidział dodatkową regulację wprowadzającą ochronę 22

23 niezależną od tej przyznanej ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, bazom spełniającym cechy utworów. Dotyczy tego ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o ochronie baz danych (Dz. U. z 2001 r. nr 128, poz. 1402, ze zmianami) zgodnie, z którą producentowi bazy danych przysługuje wyłączne i zbywalne prawo pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części, co do jakości lub ilości, przy czym producentem bazy danych jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych. Ustawa przewiduje instytucje zbliżone do poznanych w ramach prawa autorskiego, ale jest to akt dużo mniejszych rozmiarów cała ustawa ma bowiem zaledwie 17 artykułów. Warto w jej ramach zwrócić szczególną uwagę na identycznie jak w przypadku majątkowych praw autorskich ujęty system roszczeń przysługujących producentowi bazy danych, art. 11 i art. 11a są bowiem bardzo dokładnym odwzorowaniem omówionych już art. 79 i 80 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dużo krótszy jest jednak czas trwania ochrony bazy danych, który liczy się od jej sporządzenia i trwa przez okres piętnastu lat następujących po roku, w którym baza danych została sporządzona. Przy czym jeżeli w okresie tym baza została w jakikolwiek sposób udostępniona publicznie, jej ochrona wygasa z upływem piętnastu lat następujących po roku, w którym doszło do udostępnienia po raz pierwszy. W przypadku zaś jakiejkolwiek istotnej zmiany treści bazy danych, w tym jej uzupełnienia, zmiany lub usunięcia jej części, mających znamiona nowego istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu okres jej ochrony liczy się odrębnie Prawo własności przemysłowej W procesach komercjalizacji jeszcze większą rolę niż scharakteryzowane instytucje prawa autorskiego odgrywają zagadnienia prawne dotyczące ochrony własności przemysłowej, które cechuje jednak znacząca odmienność w kształtowaniu zasad ochrony własności intelektualnej, w stosunku do omówionych dotychczas przepisów. Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia z zakresu prawa własności przemysłowej jest ustawa z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. nr 119, poz. 1117, ze zmianami). Ustawa ta weszła w życie 22 sierpnia 2001 roku zastępując szereg wcześniej obowiązujących ustawy, którymi były: 23

24 - ustawa z dnia 31 maja 1962 r. o Urzędzie Patentowym Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1962 nr 33, poz. 157, ze zmianami); - ustawa z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (Dz. U. z 1972 nr 43, poz. 272, ze zmianami); - ustawa z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych (Dz. U. z 1985 nr 5, poz. 17, ze zmianami); - ustawa z dnia 30 października 1992 o ochronie topografii układów scalonych (Dz. U. z 1992 nr 100, poz. 498, ze zmianami). Obecna regulacja skupia w sobie całą tę problematykę co powoduje, że jest bardzo obszernym aktem prawnym. Te względy warunkują dość ograniczoną możliwości precyzyjnego jej omówienia w niniejszej publikacji. W odróżnieniu bowiem od prawa autorskiego ta sfera wymagałaby nawet dla bardzo syntetycznego jej ujęcia zdecydowanie większej ilości poświęconego jej miejsca. By nie wprowadzać czytelników w błąd przez podanie szczątkowych informacji o instytucjach prawa własności przemysłowej, w dalszej części przyjęty zostanie zupełnie odmienny sposób omówienia tych zagadnień ograniczający się głównie do zasygnalizowania co składa się na rozbudowany system prawa własności przemysłowej oraz do wskazania źródeł, w których poszukiwać można bardziej szczegółowych informacji. W tym miejscu należy wskazać szereg międzynarodowych regulacji dotyczących tej materii, do podstawowych należą (wykaz zamieszczony na stronie Urzędu Patentowego RP efault.htm): Akt sztokholmski zmieniający Konwencję paryską o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883 r. zmienioną w Brukseli dnia 14 grudnia 1900 r., w Waszyngtonie dnia 2 czerwca 1911 r., w Hadze dnia 6 listopada 1925 r., w Londynie dnia 2 czerwca 1934 r., w Lizbonie dnia 31 października 1958 r., sporządzony w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r. (Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51) oraz akt wycofania przez Rzeczpospolitą Polską zastrzeżenia złożonego do art. 28 ust. 1 Aktu sztokholmskiego zmieniającego Konwencję paryską o ochronie własności przemysłowej (Dz. U. z 1998 r. Nr 33, poz. 179); Układ o współpracy patentowej sporządzony w Waszyngtonie dnia 19 czerwca 1970 r., poprawiony dnia 2 października 1979 r. i zmieniony dnia 3 lutego 1984 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 70, poz załącznik) oraz oświadczenie rządowe z dnia 16 maja 1994r. w sprawie wycofania przez Rzeczpospolitą Polską 24

25 oświadczenia do Układu o współpracy patentowej (Dz. U. z 1994r. Nr 73, poz. 330); Porozumienie madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków z dnia 14 kwietnia 1891 r. zrewidowane w Brukseli dnia 14 grudnia 1900 r., w Waszyngtonie dnia 2 czerwca 1911r., w Hadze dnia 6 listopada 1925 r., w Londynie dnia 2 czerwca 1934 r., w Nicei dnia 15 czerwca 1957 r. i w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r. oraz zmienione dnia 2 października 1979 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 116, poz. 514) oraz akt wycofania przez Rzeczpospolitą Polską zastrzeżenia złożonego do art. 14 ust. 2 (d) i (f) Porozumienia madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków (Dz. U. z 2001 r. Nr 23, poz. 272); Protokół do Porozumienia madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków sporządzony w Madrycie dnia 27 czerwca 1989 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 13, poz. 129); Porozumienie strasburskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji patentowej, sporządzone w Strasburgu dnia 24 marca 1971 r. i zmienione następnie dnia 28 września 1979 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 63, poz. 579); Porozumienie nicejskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków, podpisane w Nicei dnia 15 czerwca 1957 r., zrewidowane w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r. i w Genewie dnia 13 maja 1977 r. oraz zmienione dnia 28 września 1979 r. (Dz. U. z 2003r. Nr 63, poz. 583); Porozumienie wiedeńskie ustanawiające międzynarodową klasyfikację elementów graficznych znaków, sporządzone w Wiedniu dnia 12 czerwca 1973 r. i zmienione dnia 1 października 1985 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 172, poz. 1669); Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporządzona w Monachium dnia 5 października 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym artykuł 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami stanowiącymi jej integralną częścią (Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737), Akt z dnia 29 listopada 2000 r. rewidujący Konwencję o udzielaniu patentów europejskich, sporządzoną w Monachium dnia 5 października 1973 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 236, poz. 1736); Traktat singapurski o prawie znaków towarowych i regulamin do Traktatu singapurskiego o prawie znaków towarowych, przyjęte w Singapurze dnia 27 marca 2006r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 100, poz. 25

26 838); Akt genewski Porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych, przyjęty w Genewie dnia 2 lipca 1999 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 198, poz. 1522). W zakresie prawa krajowego poza ustawą Prawo własności przemysłowej sferę tę normują również inne istotne akty prawne: Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o ratyfikacji Aktu z dnia 29 listopada 2000 r. rewidującego Konwencję o udzielaniu patentów europejskich (Dz. U. Nr 183, poz. 1520); Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 65, poz. 598 oraz z 2007 r. Nr 136, poz. 958); Ustawa z dnia 19 września 2003 r. - o ratyfikacji Konwencji o udzielaniu patentów europejskich, sporządzonej w Monachium dnia 5 października 1973 r., zmienionej aktem zmieniającym art. 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z protokołami stanowiącymi jej integralną część (Dz. U. Nr 193, poz. 1885); Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o ratyfikacji Aktu genewskiego Porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych, przyjętego w Genewie dnia 2 lipca 1999 r. (Dz. U. Nr 130, poz. 827); Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o ratyfikacji Traktatu singapurskiego o prawie znaków towarowych i regulaminu do Traktatu singapurskiego o prawie znaków towarowych, przyjętych w Singapurze dnia 27 marca 2006 r. (Dz. U. Nr 133, poz. 842). Aktualne teksty podanych powyżej aktów prawnych znaleźć można między innymi na wskazanych już stronach internetowych Urzędu Patentowego RP, tam też znajdują się m.in. akty wykonawcze ( default.htm), a także na stronach internetowych Sejmu RP w Internetowym Systemie Aktów Prawnych ( i w Internetowej Bazie Traktatowej na stronach internetowych Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP ( 26

27 Po tym rozbudowanym ale koniecznym przedstawieniu zestawienia podstawowych przepisów nadszedł czas na wskazanie poszczególnych praw jakie składają się na własność przemysłową. Zgodnie z art. 6 ustawy Prawo własności przemysłowej są nimi: 1) patenty i dodatkowe prawa ochronne na wynalazki; 2) prawa ochronne na wzory użytkowe; 3) prawa z rejestracji na wzory przemysłowe; 4) prawa ochronne na znaki towarowe; 5) prawa z rejestracji na oznaczenia geograficzne; 6) prawa z rejestracji na topografie układów scalonych. We wszystkich tych sprawach właściwy jest Urząd Patentowy Patenty i wynalazki Patenty udzielane są, bez względu na dziedzinę techniki, na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania. Wynalazek uważa się za: a) nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki przez który rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Przy czym za stanowiące część stanu techniki uważa się również informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiadomości powszechnej, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie. Nie wyłącza to możliwości udzielenia patentu na wynalazek dotyczący nowego zastosowania substancji stanowiącej część stanu techniki lub użycia takiej substancji do uzyskania wytworu mającego nowe zastosowanie. b) posiadający poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. c) nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa. Ustawodawca zastrzegł jednak w art. 28, iż za wynalazki nie uważa się w szczególności: - odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych; - wytworów o charakterze jedynie estetycznym; 27

28 - planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier; - wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki; - programów do maszyn cyfrowych; - przedstawienia informacji. Dodatkowo zaś w art. 29 wskazane jest, że patentów nie udziela się na: - wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; przy czym nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo; - odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; przepis ten nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów hodowli ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami (sposób hodowli roślin lub zwierząt jest czysto biologiczny, jeżeli w całości składa się ze zjawisk naturalnych, takich jak krzyżowanie lub selekcjonowanie); - sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach, przy czym przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu. Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Zakres przedmiotowy patentu określają zastrzeżenia patentowe, zawarte w opisie patentowym. Opis wynalazku i rysunki mogą służyć do wykładni zastrzeżeń patentowych. Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym Dodatkowe prawa ochronne na wynalazki Ta kategoria praw wyłącznych uregulowana została w przepisach art do W myśl tej regulacji na warunkach określonych w przepisach o ustanowieniu w Unii Europejskiej dodatkowych świadectw ochronnych dla produktów leczniczych oraz produktów ochrony roślin udzielane są w Rzeczypospolitej Polskiej dodatkowe prawa ochronne. 28

29 1.10. Wynalazki biotechnologiczne Ze względu na postęp w dziedzinie biotechnologii zaszła konieczność szczególnego unormowania tej problematyki, czemu poświęcone zostały przepisy art do Wynalazkiem biotechnologicznym jest wynalazek dotyczący wytworu składającego się z materiału biologicznego lub zawierającego taki materiał albo sposobu, za pomocą którego materiał biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany. W szczególności za takie wynalazki, na które mogą być udzielane patenty, uważa się: wynalazki stanowiące materiał biologiczny, który jest wyizolowany ze swojego naturalnego środowiska lub wytworzony sposobem technicznym, nawet jeżeli poprzednio występował w naturze; wynalazki stanowiące element wyizolowany z ciała ludzkiego lub w inny sposób wytworzony sposobem technicznym, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu, nawet jeżeli budowa tego elementu jest identyczna z budową elementu naturalnego; wynalazki dotyczące roślin lub zwierząt, jeżeli możliwości techniczne stosowania wynalazku nie ograniczają się do szczególnej odmiany roślin lub rasy zwierząt. Za wynalazek biotechnologiczny nie uważa się ciała ludzkiego, w różnych jego stadiach formowania się i rozwoju oraz zwykłego odkrycia jednego z jego elementów, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu zaś za wynalazki biotechniczne, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami w rozumieniu ustawy lub moralnością publiczną, uważa się w szczególności: sposoby klonowania ludzi; sposoby modyfikacji tożsamości genetycznej linii zarodkowej człowieka; stosowanie embrionów ludzkich do celów przemysłowych lub handlowych; sposoby modyfikacji tożsamości genetycznej zwierząt, które mogą powodować u nich cierpienia, nie przynosząc żadnych istotnych korzyści medycznych dla człowieka lub zwierzęcia, oraz zwierzęta będące wynikiem zastosowania takich sposobów. 29

30 1.11. Wzory użytkowe i prawa ochronne na wzory użytkowe Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Na wzór użytkowy może być udzielone prawo ochronne przez uzyskanie, którego nabywa się prawo wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania prawa ochronnego wynosi dziesięć lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym. Zakres przedmiotowy prawa ochronnego określają zastrzeżenia ochronne zawarte w opisie ochronnym wzoru użytkowego Wzory przemysłowe i prawa z rejestracji wzorów przemysłowych Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Za wytwór uważa się także: a) przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie (wytwór złożony), w przypadku wzoru stosowanego lub zawartego w części składowej takiego wytworu złożonego, ocena nowości i indywidualnego charakteru dotyczy tylko jego widocznych cech; b) część składową, jeżeli po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy; c) część składową, jeżeli może być przedmiotem samodzielnego obrotu. Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez 30

31 stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Wzór uważa się za identyczny z udostępnionym publicznie także wówczas, gdy różni się od niego jedynie nieistotnymi szczegółami. Wzoru nie uważa się zaś za udostępniony publicznie jeżeli nie mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy. Nie wyłącza możliwości udzielenia prawa z rejestracji, jeżeli wzór przemysłowy: 1) został ujawniony osobie trzeciej, która w sposób wyraźny lub dorozumiany była zobowiązana do zachowania poufności; 2) został ujawniony w ciągu 12 miesięcy przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, jeżeli ujawnienie nastąpiło przez twórcę, jego następcę prawnego lub za zgodą uprawnionego przez osobę trzecią, a także jeżeli ujawnienie nastąpiło w wyniku nadużycia popełnionego wobec twórcy lub jego następcy prawnego. Wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo. Przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego bierze się pod uwagę zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru. Na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji przez uzyskanie, którego uprawniony nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Uprawniony może zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów. Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego obejmuje każdy wzór, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia. Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego ogranicza się do wytworów tego rodzaju, dla których nastąpiło zgłoszenie. Prawa z rejestracji wzoru udziela się na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym, podzielone na pięcioletnie okresy. Ustawa przewiduje szereg przypadków kiedy nie jest możliwe udzielenie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. 31

32 Artykuł 116 ustawy przewiduje ważne ograniczenie dla osób uprawnionych stwierdzając, iż ochrona praw majątkowych do utworu, przewidziana w przepisach prawa autorskiego, nie ma zastosowania do wytworów wytworzonych według wzoru przemysłowego i wprowadzonych do obrotu po wygaśnięciu prawa z rejestracji udzielonego na taki wzór Znaki towarowe i prawa ochronne Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Przez znaki towarowe rozumie się również znaki usługowe. Towarami są w szczególności wyroby przemysłowe, rzemieślnicze, płody rolne oraz produkty naturalne, zwłaszcza wody, minerały, surowce, a także, z zastrzeżeniem art. 174 ust. 3 ustawy, usługi. Znakami towarowymi podrobionymi są użyte bezprawnie znaki identyczne lub takie, które nie mogą być odróżnione w zwykłych warunkach obrotu od znaków zarejestrowanych, dla towarów objętych prawem ochronnym. Znakami wcześniejszymi są znaki zgłoszone lub zarejestrowane z wcześniejszym pierwszeństwem. Na znak towarowy może być udzielone prawo ochronne. Za znaki towarowe mogą być również uznane oznaczenia przeznaczone do równoczesnego używania przez kilku przedsiębiorców, którzy zgłosili go wspólnie, jeżeli używanie takie nie jest sprzeczne z interesem publicznym i nie ma na celu wprowadzenia odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, przeznaczenia, jakości, właściwości lub pochodzenia towarów (wspólne prawo ochronne). Zasady używania znaku towarowego na podstawie wspólnego prawa ochronnego określa regulamin znaku przyjęty przez przedsiębiorców. Przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa się prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania prawa ochronnego na znak towarowy wynosi 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym, z tym że prawo ochronne na znak towarowy może zostać, na wniosek 32

33 uprawnionego, przedłużone dla wszystkich lub części towarów, na kolejne okresy dziesięcioletnie. Używanie znaku towarowego polega w szczególności na: - umieszczaniu tego znaku na towarach objętych prawem ochronnym lub ich opakowaniach, oferowaniu i wprowadzaniu tych towarów do obrotu, ich imporcie lub eksporcie oraz składowaniu w celu oferowania i wprowadzania do obrotu, a także oferowaniu lub świadczeniu usług pod tym znakiem; - umieszczaniu znaku na dokumentach związanych z wprowadzaniem towarów do obrotu lub związanych ze świadczeniem usług; - posługiwaniu się nim w celu reklamy. Przepisy ustawy wskazują również szereg ograniczeń, którym podlega używanie znaku oraz przypadków, kiedy nie jest możliwe uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy Oznaczenia geograficzne i prawa z rejestracji Oznaczeniami geograficznymi - są oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Oznaczeniami geograficznymi są: 1) nazwy regionalne jako oznaczenia służące do wyróżniania towarów, które: a) pochodzą z określonego terenu oraz b) posiadają szczególne właściwości, które wyłącznie lub w przeważającej mierze zawdzięczają oddziaływaniu środowiska geograficznego obejmującego łącznie czynniki naturalne oraz ludzkie, których wytworzenie lub przetworzenie następuje na tym terenie; 2) oznaczenia pochodzenia jako oznaczenia służące do wyróżniania towarów: a) pochodzących z określonego terenu oraz b) posiadających pewne szczególne właściwości albo inne cechy szczególne przypisywane pochodzeniu geograficznemu, czyli terenowi, gdzie zostały one wytworzone lub przetworzone. Przez oznaczenia geograficzne rozumie się także oznaczenia stosowane dla towarów, które są wytworzone z surowców lub półproduktów pochodzących z określonego terenu, większego niż teren wytworzenia lub przetworzenia towaru, jeżeli są one przygotowywane w szczególnych warunkach i istnieje system kontroli przestrzegania tych 33

34 warunków. Oznaczeniami geograficznymi są również określenia o charakterze geograficznym nieodpowiadające dosłownie terenowi, z którego towar pochodzi, lub inne określenia używane tradycyjnie, jeżeli są one stosowane dla towarów pochodzących z danego terenu. Na oznaczenie geograficzne może być udzielone prawo z rejestracji. Ochrona oznaczenia geograficznego jest bezterminowa i trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru oznaczeń geograficznych, prowadzonego przez Urząd Patentowy. Osobie, której towary spełniają warunki korzystania z oznaczenia geograficznego, przysługuje prawo jego używania w obrocie. Może ona również wystąpić do Urzędu Patentowego z wnioskiem o wpisanie jej do rejestru jako uprawnionej do używania tego oznaczenia. Oznaczenie geograficzne, na które udzielono prawa z rejestracji, nie może być używane na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej przez osoby, których towary nie spełniają warunków będących podstawą udzielenia prawa z rejestracji i to również wtedy, gdy używanie takie nie ma na celu wskazywania pochodzenia geograficznego towarów oraz gdy rzeczywiste miejsce wytworzenia towaru jest wskazane. Oznaczenie geograficzne nie może być używane przez takie osoby nawet z dodatkami wskazującymi na rodzaj wyrobu, jak: naśladownictwo, rodzaj, sposób. Zakaz ten dotyczy oznaczenia geograficznego w jego oryginalnym brzmieniu, w tłumaczeniach oraz w innych formach pochodnych Topografie układów scalonych i prawa z rejestracji Topografią układu scalonego jest rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego, przez który rozumie się jedno lub wielowarstwowy wytwór przestrzenny, utworzony z elementów z materiału półprzewodnikowego tworzącego ciągłą warstwę, ich wzajemnych połączeń przewodzących i obszarów izolujących, nierozdzielnie ze sobą sprzężonych, w celu spełniania funkcji elektronicznych. Na topografię udzielane jest prawo z rejestracji. Prawo z rejestracji topografii może być udzielone na topografię oryginalną, a za taką uznaje się topografię, jeżeli jest wynikiem pracy intelektualnej twórcy i nie jest powszechnie znana w chwili jej powstania. Nie udziela się prawa z rejestracji topografii, jeżeli przed zgłoszeniem w Urzędzie Patentowym była ona wykorzystywana jawnie w celach handlowych w okresie dłuższym niż dwa lata. Prawo z rejestracji topografii nie może być również udzielone, jeżeli od jej 34

35 dokonania i utrwalenia w dowolnej formie minęło 15 lat i nie była ona wykorzystywana w celach handlowych. Nie udziela się także prawa z rejestracji na topografię jednoznacznie wynikającą z funkcji układu scalonego, w którym jest stosowana. Przez uzyskanie prawa z rejestracji nabywa się prawo do wyłącznego korzystania z topografii w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo z rejestracji narusza osoba, która bez zgody uprawnionego: - reprodukuje w całości lub części chronioną topografię, z wyjątkiem reprodukowania tej części, która nie spełnia wymogu oryginalności; - importuje, sprzedaje lub w jakikolwiek inny sposób wprowadza do obrotu kopię chronionej topografii, układy scalone wytworzone przy użyciu takiej kopii, a także wyroby zawierające takie układy scalone. Ustawodawca przewidział jednak szereg wyjątków, kiedy działania innych osób nie stanowią naruszenia prawa z rejestracji topografii. Ochrona topografii ustaje po dziesięciu latach od końca roku kalendarzowego, w którym topografia lub układ scalony zawierający taką topografię był wprowadzony do obrotu, lub końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia topografii w Urzędzie Patentowym, w zależności od tego, który z tych terminów upływa wcześniej Opłaty W związku z ochroną wynalazków, produktów leczniczych, produktów ochrony roślin, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych Urząd Patentowy pobiera opłaty jednorazowe oraz opłaty okresowe. Opłaty te stanowią dochód budżetu Państwa i szczegółowo określone zostały w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. nr 90, poz. 1000, ze zmianami). Z uwagi na ograniczoną objętość niniejszej publikacji nie ma w niej miejsca nawet na przykładowe wskazanie tych opłat dla uzmysłowienia jednak ich skali należy podać, iż opłata jednorazowa za zgłoszenie wynalazku lub wzoru użytkowego wynosi 550 zł, zaś opłaty okresowe za ochronę wynalazku w zależności od roku ochrony wynoszą od 480 zł do 1550 zł. 35

36 1.16. Roszczenia przysługujące uprawnionym z tytułu praw własności przemysłowej Uprawniony z patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji bądź osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać zaprzestania działań grożących naruszeniem prawa. Sąd, rozstrzygając o naruszeniu prawa, może orzec, na wniosek uprawnionego, o będących własnością naruszającego bezprawnie wytworzonych lub oznaczonych wytworach oraz środkach i materiałach, które zostały użyte do ich wytworzenia lub oznaczenia. W szczególności sąd może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznaniu uprawnionemu na poczet zasądzonej na jego rzecz sumy pieniężnej albo zniszczeniu. Orzekając, sąd uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich (art. 286 ustawy). Roszczenia dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych i topografii układów scalonych Uprawniony z patentu, którego patent został naruszony, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać od naruszającego patent zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody: 1) na zasadach ogólnych albo 2) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku. Sąd, rozstrzygając o naruszeniu patentu, może orzec, na wniosek uprawnionego, o podaniu do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia lub informacji o orzeczeniu. Sąd może nakazać osobie, która naruszyła patent, na jej wniosek, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub orzeczenie, o którym mowa w art. 286 ustawy, byłyby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe, a zapłata stosownej sumy pieniężnej należycie uwzględnia interesy uprawnionego. Roszczeń z tytułu naruszenia patentu można dochodzić po uzyskaniu patentu. Roszczenia z tytułu naruszenia patentu ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o naruszeniu swego prawa i o osobie, która naruszyła patent, oddzielnie co do każdego naruszenia. Jednakże 36

37 w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia, w którym nastąpiło naruszenie patentu. Bieg przedawnienia ulega zawieszeniu w okresie między zgłoszeniem wynalazku do Urzędu Patentowego a udzieleniem patentu. Twórca wynalazku może dochodzić roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z jego wynalazku przed sądem okręgowym. W postępowaniu takim stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, dotyczące postępowania w sprawach o roszczenia pracowników. Wskazane powyżej zasady stosuje sie odpowiednio do roszczeń dotyczących wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych i topografii układów scalonych. Roszczenia dotyczące znaków towarowych i oznaczeń geograficznych Osoba, której prawo ochronne na znak towarowy zostało naruszone, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać od osoby, która naruszyła to prawo, zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody: 1) na zasadach ogólnych albo 2) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie ze znaku towarowego. Z roszczeniami, o których mowa powyżej, można wystąpić również przeciwko osobie, która tylko wprowadza do obrotu oznaczone już znakiem towary, jeżeli nie pochodzą one od uprawnionego, bądź osoby, która miała jego zezwolenie na używanie znaku. Powyższe zasady odnoszą sie także do dochodzenia roszczeń wynikających z prawa rejestracji oznaczenia geograficznego. Może z nimi wystąpić uprawniony z tytułu prawa z rejestracji oznaczenia geograficznego, a także każdy, kto jest ujawniony w rejestrze jako uprawniony do jego używania. Do przedawnienia roszczeń stosuje się zaś odpowiednio zasady dotyczące roszczeń z patentów, zatem tu także okres przedawnienia wynosi 3 lata Odpowiedzialność karna Ustawodawca podobnie jak to miało miejsce w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidział, za naruszenie sfery cudzych praw własności przemysłowej, szczególne typy 37

38 przestępstw wskazane w art. 303 do 305 ustawy oraz wykroczeń art. 307 i 308 ustawy. Dotyczą one m.in. przypisania sobie autorstwa cudzego projektu wynalazczego, zgłoszenia cudzego wynalazku, ujawnienia o nim uzyskanych informacji czy oznaczania towarów podrobionym znakiem towarowym. Podsumowanie Omówione w niniejszej publikacji podstawowe instytucje prawa autorskiego oraz prawa własności przemysłowej, w żadnym razie nie stanowią całościowego ich zestawienia. Wybrane zostały tu bowiem tylko zagadnienia najistotniejsze i wprowadzające czytelnika w tę obszerną i skomplikowana tematykę. Pominięty zaś został szereg bardzo istotnych problemów związanych z procedurą starania się o ochronę w ramach prawa własności przemysłowej, która to ochrona w odróżnieniu od ochrony praw autorskich nie następuje automatycznie. Jednakże ramy tego opracowania nie pozwalają na tak szczegółowe rozważania, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę, iż procedury przyznania ochrony różnią się w zależności od rodzaju praw wyłącznych i dodatkowo mogą być oparte nie tylko o prawo krajowe, ale też międzynarodowe, w ramach którego w szczególności należy pamiętać o Konwencji o patencie europejskim. Zabrakło w tej pracy także omówienia związanej z problematyką ochrony własności przemysłowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz. U. z 1993 r. nr 47, poz. 211, ze zmianami). Zamierzeniem jednak i celem przedmiotowego opracowania było przekazanie czytelnikowi głównego zrębu informacji oraz wskazanie mu aktów prawnych i miejsc gdzie może pogłębić swą wiedzę, do których bez wątpienia należą: - portal Urzędu Patentowego RP ( będący wielkim zbiorem aktualnych informacji o prawie własności przemysłowej, gdzie poza bazą aktów prawnych omawiane są procedury postępowania przed Urzędem w poszczególnych kategoriach spraw, a także bardzo szczegółowo, w szeregu poradników i komentarzy, przybliżane są instytucje zasygnalizowane w tej pracy; - mniej obszernych informacji można poszukiwać na stronach internetowych oraz stronie Tomasza Rychlickiego - problematyki tej dotyczy również szereg publikacji książkowych, z których nie można pominąć najobszerniejszego opracowania z zakresu prawa autorskiego jakim jest System Prawa 38

39 Prywatnego, Prawo autorskie, Tom 13 pod redakcją Prof. dr hab. Janusza Barty, Warszawa 2007, wydanie II. Powyższe wskazówki powinny umożliwić zainteresowanym odnalezienie podstawowych informacji, oraz odpowiedzi na pytania, które mogą się pojawić podczas procesów transferu i komercjalizacji technologii i dotyczyć praktycznych aspektów stosowania przepisów prawa chroniących szeroko rozumianą własność intelektualną. 39

40 Jarosław Momot 2. Procedury i źródła finansowania komercjalizacji wyników badań naukowych Transfer technologii w aspekcie gospodarczym Transfer technologii jest definiowany i rozumiany przez teoretyków i praktyków na wiele sposobów. Najbardziej ambitną i rozbudowaną definicją transferu technologii jest definicja podawana skrótowo jako droga od pomysłu do przemysłu czyli jako proces trwający od powstania pomysłu na stworzenie innowacji do pełnego wdrożenia jej na rynku. Istnieją także definicje transferu technologii określające go jako proces przekazywania wiedzy i umiejętności do procesu produkcyjnego albo jako budowanie mostów pomiędzy sferą badawczą a sferą produkcji. We współczesnej gospodarce używa się także coraz częściej szerszego pojęcia transfer innowacji. Stosując tego typu definicje elementem transferu innowacji może być szkolenie personelu firmy, które podnosi jej zdolność do tworzenia lub absorpcji innowacji. Transfer technologii rozumieć zatem należy jako rozpowszechnienie wszelkiego rodzaju innowacji w najszerszym tego słowa znaczeniu. Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego będzie to przede wszystkim pozyskiwanie i wdrażanie innowacji w jego przedsiębiorstwie. Transfer technologii jest obecnie jedną z najważniejszych postaci zastosowania praw własności przemysłowej. Korzystanie na podstawie umów z dóbr niematerialnych, w szczególności chronionych na podstawie praw wyłącznych, umożliwia zawieranie transakcji handlowych i organizowanie produkcji. Równolegle do rozwoju techniki i powstawania nowych technologii, koniecznością staje się tworzenie nie tylko przepisów prawnych z zakresu prawa własności przemysłowej, ale również upowszechnianie konstrukcji prawnych, które można praktycznie wykorzystać w obrocie gospodarczym. Regulacje prawne związane z transferem technologii zasadniczo zmierzają do określenia praw i obowiązków przedsiębiorców zamierzających legalnie korzystać z cudzych praw wyłącznych oraz maja zapewnić ochronę interesów osób uprawnionych. Można wyróżnić cztery obszary, w których szczególnie wyraźnie ujawnia się rola własności przemysłowej w działalności gospodarczej: 1) posiadanie i ochrona własnych innowacji, 40

41 Innowacje mogą powstawać w każdym, nawet najmniejszym przedsiębiorstwie. Ich ochrona prawna lub faktyczna przyczynia się ogólnie rzecz ujmując do zwiększenia stopnia konkurencyjności przedsiębiorstwa, a w konsekwencji - do poprawy jego kondycji gospodarczej i umocnienia pozycji rynkowej. Dzieje się tak m.in. dlatego, że posiadanie monopolu na korzystanie z określonego dobra niematerialnego (wynalazku, wzoru przemysłowego, znaku towarowego itd.), utrudnia sytuację konkurentów, nie pozwalając im na produkowanie chronionych przedmiotów i wprowadzanie ich do obrotu, stosowanie opatentowanych technologii i oznaczanie wyrobów i usług chronionymi znakami. 2) zarządzanie dobrami własności przemysłowej, Oprócz posiadania własności przemysłowej oraz ochrony jej przedmiotów ważne jest też odpowiednie (efektywne) zarządzanie jej zasobami oraz działaniami zmierzającymi do ich komercjalizacji, zwłaszcza poprzez udzielanie licencji, koncesji i zezwoleń na ich wykorzystanie przez osoby trzecie, udostępnianie know-how oraz sprzedaż posiadanych praw lub udziałów w tych prawach. 3) korzystanie z cudzych innowacji, Własne innowacje nigdy nie wystarczą dla prowadzenia działalności gospodarczej na wysokim, konkurencyjnym wobec innych podmiotów gospodarczych poziomie. W tym celu niezbędne jest korzystanie z cudzych innowacji. 4) unikanie naruszeń cudzej własności przemysłowej i intelektualnej. W działalności gospodarczej należy bardzo uważać na to, aby nie naruszyć cudzej własności przemysłowej. Prawne konsekwencje naruszenia mogą bowiem być bardzo poważne. Poszkodowany może domagać się naprawienia wyrządzonej mu szkody, dochodzić wydania korzyści uzyskanych przez naruszającego, żądać ogłoszenia stosownych oświadczeń w środkach masowego przekazu, zniszczenia produktów wytworzonych według wynalazku lub wzoru albo opatrzonych jego znakiem towarowym itp. W pewnych przypadkach naruszycielowi grozi nawet odpowiedzialność karna. Przystępując zatem do wytwarzania określonego produktu, wprowadzania go do obrotu lub świadczenia usług określona metoda należy uprzednio upewnić się, czy działalność ta nie naruszy cudzych praw wyłącznych. Służą temu tzw. badania patentowe, zwłaszcza badania czystości patentowej wyrobów i usług. Innym sposobem jest nabycie tych praw lub licencji od uprawnionego. Z uwagi na duża skale trudności takich badań należy ich przeprowadzenie powierzać rzecznikom patentowym. 41

42 Pozyskiwanie innowacji może odbywać się w różny sposób. Duże podmioty gospodarcze rozwiązały ten problem tworząc własne, na ogół bardzo rozbudowane zaplecze naukowo-badawcze (biura projektów, laboratoria, placówki badawczo-rozwojowe), w których zatrudniają tzw. inżynierów do spraw rozwoju, których głównym a często jedynym - zadaniem jest opracowywanie nowych konstrukcji i technologii. Podobnie ma się rzecz z nietechniczną sferą własności intelektualnej, zwłaszcza z reklamą. W dużym stopniu korzysta się tutaj z usług podmiotów zewnętrznych: instytucji naukowych, pracowni komputerowych, pracowni graficznych itp. W Polsce jak i w Całej Unii Europejskiej programy komputerowe podlegają ochronie prawa autorskiego, a nie prawa patentowego. Nie można co do zasady opatentować oprogramowania. Ochronie podlega więc sposób wyrażenia programu (kod źródłowy), a nie funkcje czy właściwości algorytmu stworzonego przez programistę Metody Komercjalizacji wyników badań naukowych Procedurę komercjalizacji nowych technologii przedstawiono na rys Pomysł na projekt badawczy. Jeżeli nie planuje się zakończenie projektu badawczego na etapie rozliczenia projektu badawczego należy na etapie konstruowania projektu badawczego uwzględnić warunki panujące na rynku komercyjnym. Należy zatem: określić jakie potrzeby rynkowe nasze działania badawcze mają zaspokoić. sprawdzić czy podobne produkty lub usługi, które nasz projekt badawczy ma wprowadzić, lub udoskonalić nie są dostępne na rynku. zdefiniować potencjalne rynki zbytu określić użytkowników końcowych wskazać bariery i szanse zdefiniować potencjalne przeszkody, które nasza technologia musi pokonać wskazać sposoby eliminacji barier uniemożliwiających odniesienie sukcesu rynkowego. Większość odpowiedzi na powyższe pytania można pozyskać bez znacznych nakładów finansowych. Dostępne one będą w czasopismach branżowych, Internecie, publikacjach reklamowych oraz raportach dla akcjonariuszy firm konkurencyjnych, bibliotece, bezpłatnych bazach danych itp. Pozyskanie dotacji na prowadzenie badań naukowych. Aby pozyskać dotację należy wypełnić odpowiednią dla danego funduszu 42

43 dokumentacje aplikacyjną. W przypadku braku doświadczenie w aplikowaniu o środki zasadne jest skorzystanie z usług wyspecjalizowanych firm konsultingowych. Rys Procedura komercjalizacji nowych technologii Źródło: opracowanie własne Realizacja projektu badawczego. Jeżeli jest to możliwe wskazana jest współpraca z firmami działającymi w branży dla której planujemy wprowadzenie nowoczesnych technologii. W przypadku niektórych programów grantowych jest to wręcz obligatoryjne np. w ramach Inicjatywy Technologicznej konieczne jest na etapie 43

44 składania wniosku o grant podpisanie umowy o współpracy z firmą zainteresowaną wdrożeniem do produkcji wyników prac badawczych. Dzięki temu zespół naukowców na bieżąco może korzystać z doświadczeń i know how firmy, co zwiększa znaczącą szanse na sukces rynkowy przedsięwzięcia. Bieżąca współpraca z biznesem pozwala na uniknięcie wielu barier występujących w fazie wdrożeniowej projektu. Należy podkreślić, iż zdecydowana większość prac badawczych kończy się niestety przedwcześnie, a wyniki prac badawczych kończą się jedynie publikacją dostępną w bibliotece. Wbrew pozorom proces wdrożenia nowych technologii cechujących się znaczącym potencjałem rynkowym jest równie trudny jak stworzenie takiej technologii. Przykładowa procedura wdrażania innowacji technicznej do produkcji polegającej na uruchomieniu produkcji: Analiza planowanej wielkości produkcji Analiza technologii w powiązaniu z wielkością produkcji Dobór optymalnej technologii dla danej produkcji Analiza dostępnych maszyn i przyrządów Wybór zestawu maszyn odpowiedniego do planowanej produkcji Plan zagospodarowania miejsca postawienia maszyn i urządzeń Opracowanie studium wykonalności planowanej do wdrożenia technologii Opracowanie technologii w oparciu o wybrany rodzaj maszyn, urządzeń i przyrządów Dobór narzędzi oraz akcesoriów i materiałów zużywalnych do wykonania obróbki Opracowanie założeń do zaprojektowania przyrządów specjalnych Nadzór nad prawidłowością ustawienia ciągu technologicznego Sprawdzenie prawidłowości zaprojektowanej technologii Sprawdzenie prawidłowości doboru narzędzi, przyrządów i materiałów zużywalnych Optymalizacja ciągu technologicznego 44 Optymalizacja prawidłowości zaprojektowanej technologii Optymalizacja prawidłowości doboru narzędzi, przyrządów i materiałów zużywalnych. Biznes plan projektu wdrożeniowego powinien zawierać szczegółową analizę określającą warunki rynkowe, szczegółową procedurę uruchamiania produkcji oraz kompleksową analizę finansową. Sugeruje się zlecenie wykonania analiz wyspecjalizowanej firmie doradczej. Oceny efektywności możliwości komercjalizacji

45 technologii dokonuje się na podstawie analizy biznesplanu (biznesplan powinien zatem obejmować poniżej określone zagadnienia) oraz ewentualnych rozmów z twórcami technologii. Oceny możliwości komercjalizacji wyników badań naukowych dokonać należy poprzez uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy jest jasno określony produkt/usługa będący efektem realizacji projektu i czy opisane są jego właściwości (szczególnie te wyróżniające go spośród innych podobnych produktów lub do poprzedniej jego wersji w przypadku gdy projekt dotyczy rozwoju już istniejącego produktu)? 2. Czy jest dokładnie zdefiniowany przyszły rynek zbytu; czy jest oszacowana jego wielkość? Przy czym należy również skupić się na dodatkowych zagadnieniach: a. jaka jest na nim konkurencja (kto, jakie wielkości udziałów, bariery wejścia)? b. jakie istnieją potencjalne substytuty w stosunku do naszego produktu? c. jak ma się jakość (właściwości) naszego produktu w stosunku do najbliższych produktów konkurencyjnych i substytutów? d. jak ma się cena naszego produktu do cen produktów konkurencyjnych/substytucyjnych? e. jakie są możliwości/bariery wejścia na dany rynek (w przypadku gdy produkt wchodzi na rynek już istniejący w którym występuje konkurencja)? f. czy rynek docelowy jest stabilny czy też ma charakter dynamiczny? 3. Czy są określone przychody i koszty wytworzenia i wprowadzenia produktu na rynek. Czy są to wiarygodne informacje i czy z przygotowanych materiałów jasno wynikają poszczególne wielkości. Czy są wyjaśnione podane wielkości? 4. Czy jest określony ogólny harmonogram projektu (włącznie z pierwszym okresem wprowadzenia produktu na rynku) oraz harmonogram wydatków w rozbiciu na poszczególne okresy i procesy? 5. Czy określono kanały dystrybucji produktu oraz sposób w jaki on będzie się odbywał (czy mamy własną sieć sprzedaży, czy będziemy tworzyć ją od podstaw, a jeśli tak to w jaki sposób firma zamierza to zrobić) jakie są potencjalne zdolności firmy w tym zakresie? (Jeśli procesy produkcji masowej oraz komercjalizacji produktu będą przeprowadzone przez inne podmioty również należy przedstawiać ww. charakterystyki)? 45

46 Podczas oceny możliwości komercjalizacji wyników badań naukowych należy przeanalizować i ocenić następujące warunki rynkowe ( w biznesplanie należy także ponownie poddać gruntownej analizie warunki rynkowe określone na etapie przygotowywania projektu badawczego): określić jakie potrzeby rynkowe nasze działania badawcze mają zaspokoić, sprawdzić czy podobne produkty lub usługi, które nasz projekt badawczy ma wprowadzić, lub udoskonalić nie są dostępne na rynku, Zdefiniować potencjalne rynki zbytu, Określić użytkowników końcowych, Wskazać bariery i szanse, Zdefiniować potencjalne przeszkody, które nasza technologia musi pokonać, Wskazać sposoby eliminacji barier uniemożliwiających odniesienie sukcesu rynkowego. Od momentu przygotowywania projektu badawczego do rozpoczęcia prac na wdrożeniem nowych technologii i upływa kilka lat. Najprawdopodobniej warunki rynkowe uległy zatem dużym zmianom. Pozostałe elementy oceny efektywności możliwości komercjalizacji technologii, które także powinny być zawarte w biznesplanie): Opis technologii. Opis technologii sporządzony w taki sposób aby osoba nie będąca ekspertem (np. analityk funduszu venture capital) zrozumiała treść materiału, Korzyści z wykorzystania technologii zarówno przez producenta jak i konsumenta, Możliwości rozwoju technologii, zdolność do permanentnego wyprzedzania konkurencji, Status prawa własności intelektualnej, Konkurencyjne technologie stosowane na rynku, przewagę naszej technologii nad konkurencyjnymi, Bariery wejścia na rynek, warunki im sprostania, Poziom zainteresowania rynku w przypadku gdy nasz produkt lub usługa będą nowatorskie nie posiadające podobnych substytutów, Kwalifikacje i doświadczenie zespołu realizatorów prac badawczych, Czas pozostały do uruchomienia produkcji, Planowany udział środków prywatnych realizatorów prac badawczych w całości kosztów projektu, 46

47 Wielkość spodziewanych przychodów z komercjalizacji do nakładów (zweryfikowana przez ekspertów oceniających wniosek) efektywność kosztowa, trwałość efektów realizacji projektu w czasie (ryzyko wprowadzenia przez konkurentów produktów lub usług bardziej innowacyjnej, które mogą wyrzucić nasz produkt z rynku, posiadanie przez realizatorów prac badawczych technicznej zdolności do uruchomienia produkcji, użyteczność planowanych do wprowadzenia na rynek produktów i usług, spełnianie kluczowych korzyści poszukiwanych przez konsumentów Strategie wykorzystania wyników badań naukowych. Posiadacze własności przemysłowej i intelektualnej mają możliwość komercjalizacji posiadanych wartości niematerialnych i prawnych poprzez: 1. Sprzedaż wartości niematerialnych i prawnych np. inwestorowi branżowego zainteresowanemu daną technologią Do zainteresowania projektem przez inwestora branżowego dochodzi, gdy: występuje pilna potrzeba poprawy lub obrony pozycji rynkowej inwestora projekt jest dobrze zdefiniowany uregulowane są stosunki własnościowe, w tym własność intelektualna Zainteresowanie inwestora branżowego wynika z: krótkiego czasu życia produktów innowacyjnych konieczności zapewnienia maksymalnej opłacalności wdrożenia dzięki: - wyprzedzeniu konkurencji - zdobyciu optymalnego udziału w rynku 2. Sprzedaż licencji Szczególnie ważną rolę w transferze technologii odgrywają umowy, których gospodarczym celem jest umożliwienie podmiotom gospodarczym korzystania z cudzych innowacji. Do rzędu tych kontraktów należą: umowy licencyjne, umowy jak gdyby licencyjne (quasi-licencyjne), umowy sublicencyjne, umowy o udostępnienie projektu wynalazczego (umowy know-how). Umowy te usuwają prawne lub faktyczne przeszkody korzystania z cudzych projektów, tym samym zaś przyczyniają się do ich szerszego wykorzystania. 47

48 Zezwolenia stanowiące przedmiot upoważnienia licencyjnego można różnie klasyfikować. Ze względu na zakres uprawnień licencjobiorcy do korzystania z przedmiotu licencji (ustalany w porównaniu z zakresem uprawnień jako przysługujący licencjodawcy) licencje dzieli się na pełne (nieograniczone) i niepełne (ograniczone), zaś z uwagi na ich charakter na wyłączne i niewyłączne. 3. Utworzenie firmy typu spin-off Przedsięwzięcia typu spin-off polegają na wydzieleniu z jednostki badawczej, uczelni, czy przedsiębiorstwa odrębnej organizacyjnie komórki, która ma zajmować się wprowadzeniem na rynek (komercjalizację) jakiejś technologii, lub produktu powstałego przy okazji prowadzenia szerzej zakrojonych badań. Przedsięwzięcie to jest niejako efektem ubocznym programu badawczego, na którym można stosunkowo szybko zarobić. Wydzielanie, a następnie usamodzielnianie firm typu spin-off powoduje większą przejrzystość organizacyjną jednostek badawczych uwalniając je od problemów związanych ze sferą produkcji, ogranicza czynności i koszty administracyjne oraz nie zmusza do zatrudniania personelu niezwiązanego merytorycznie z głównym nurtem pracy prowadzonymi badaniami. Firmy spin-off pozwalają na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej przy zaangażowaniu małych środków kapitałowych najczęściej w obszarach, w których jest duży popyt na rynku. Przedsięwzięcia te zwiększają efektywność zarówno jednostki, z której wyszły, jak też same charakteryzują się większą dynamiką. Często jest to firma oparta na wysokiej technice. W firmie spin- off ładunek prac B+R pozostaje potem duży. Wiele takich firm ulokowanych jest w parkach naukowo technologicznych. Założenie firmy typu spin-off wskazuje na: rynkową wartość projektu biznesowe aspiracje wynalazców determinację w osiągnięciu celu (podjęcie osobistego ryzyka przez twórców przedsięwzięcia) wolę działania zgodnie z regulacjami dotyczącymi podmiotów gospodarczych zachowanie praw własności przemysłowej. W przypadku wniesienia przez jednostkę badawczo - rozwojową wkładu niepieniężnego w postaci praw własności intelektualnej do spółki kapitałowej jednostka ta będzie zobowiązana zaksięgować przychód w nominalnej wartości udziałów (akcji) objętych w spółce w zamian za wkład niepieniężny. Przychód, o którym mowa powstaje w dniu: 48

49 - zarejestrowania spółki kapitałowej, lub - wpisu do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego spółki kapitałowej, lub - wydania dokumentów akcji, jeżeli objęcie akcji związane jest z warunkowym podwyższeniem kapitału zakładowego. Wniesienie wkładu niepieniężnego (aportu) do spółki stanowi dostawę towarów bądź świadczenie usług i podlega opodatkowaniu VAT. Generalnie rzecz ujmując, sprzedaż wyników prac B+R jest najmniej pracochłonną oraz najmniej ryzykowną metodą komercjalizacji. Jest to również metoda o najmniejszym potencjale do generowania przychodów. Na drugim końcu spektrum znajduje się metoda polegająca na wejściu do spółki komercjalizującej wyniki prac B+R ( lub założenie takiej spółki). Jest to metoda najbardziej pracochłonna, najbardziej ryzykowna, ale jednocześnie posiadająca największy potencjał do generowania długookresowych korzyści. Źródło: M. Olszewski, A. Bek, Komercjalizacja osiągnięć naukowych. Przewodnik, w: Nauka 4/

50 2.4. Metody wyceny nowych technologii Celem wyceny praw własności intelektualnej jest ustalenie wartości prawa z użyciem miernika pieniężnego. Wartość przedmiotu wyceny może zależeć od wielu czynników, między innymi od celu sporządzania wyceny, co w przypadku wyceny praw własności intelektualnej może dawać odmienne wyniki w zależności od zakresu i celu wyceny wskazanego przez podmiot zlecający wycenę. Wycena projektu nowej technologii jest trudna i powinna być przeprowadzona indywidualnie dla każdego przypadku w ramach procesu negocjacyjnego pomiędzy dawcą (twórcą) i odbiorcą (firmą) tej technologii. Sposób podejścia powinien być różny w stosunku do projektu opracowywanego własnymi siłami firmy i w odniesieniu do zakupu licencji krajowej bądź zagranicznej. W każdym jednak przypadku przedsiębiorca musi zestawić oczekiwane efekty (zyski ze sprzedaży) z kosztami, które poniesie nabywając i realizując projekt nowej technologii. Kryterium decyzyjnym przy wyborze projektu powinna być odpowiedź na pytanie, na ile nowe przedsięwzięcie przyczyni się do długofalowego wzrostu wartości firmy. Wycenę nowej technologii należy prowadzić: przed podjęciem decyzji o wdrażaniu projektu w trakcie realizacji dla sprawdzenia wiarygodności rachunku wstępnego i określenia opłacalności produktu po wdrożeniu dla pełnej oceny skutków realizacji projektu. Jeżeli wprowadzenie projektu wiąże się z ponoszeniem nakładów wieloletnich o charakterze nakładów inwestycyjnych, to dla oceny efektywności należy zastosować metody wykorzystywane w rachunku efektywności inwestycji. W przypadku inwestycji jednorocznych, o niewielkich nakładach, można posłużyć się rachunkiem kosztów. W rachunku należy uwzględnić wszystkie koszty związane z projektem, łącznie z kosztami prac naukowo-badawczych oraz opłatą za nabycie praw autorskich do wynalazku. Wycenę technologii można dokonać na podstawie analizy biznesplanu określającego szczegółowy plan wprowadzenia na rynek produktów i usług powstałych w wyniku zastosowania nowej technologii powstałej w wyniku prac badawczych. Powszechnie stosowaną metodą wyceny przedsięwzięć inwestycyjnych jest metoda dochodową polegająca na analizie potencjalnych strumieni przepływów pieniężnych. Innowacje są podstawowym elementem rozwoju przedsiębiorstw. Postęp techniczny polega na doskonaleniu środków i przedmiotów pracy, technologii, ulepszaniu i tworzeniu nowych wyrobów, a celem 50

51 tych działań mają być korzyści ekonomiczne, społeczne, czy ekologiczne. Jak wynika z różnego rodzaju opracowań jedynie znikomy część pracowników jest przedsiębiorcza ocenia się, że jest to jedynie około 2% zatrudnionych. Stąd też konieczność szczególnego traktowania takich osób oraz zachęcania ich do działania na rzecz opracowania nowych rozwiązań. Jednym ze środków motywowania pracowników jest taka polityka płac, która stymuluje działalność twórczą. Motywacja finansowa jest najprostszym środkiem do uzyskania tego efektu, jednak problem aktywizacji pracowników jest bardziej złożony, a korzyści materialne wcale nie są najważniejsze. Dostępność do źródeł finansowania oraz łatwość korzystania z funduszy przeznaczonych na wsparcie przedsięwzięć innowacyjnych ma podstawowe znaczenie dla końcowego sukcesu procesu wprowadzania nowych rozwiązań w przedsiębiorstwie, czy tworzenia nowego przedsiębiorstwa. Typowe produkty rynku finansowego są trudne do bezpośredniego zastosowania w przedsiębiorstwach, których działalność bazuje na nowych rozwiązaniach technicznych i technologicznych. Można tu wskazać na wiele barier ograniczających korzystanie z takich funduszy. Są to między innymi: wysokie oprocentowanie kredytów, zbyt duży poziom ryzyka przedsięwzięcia jak na istniejące standardy, brak dostępu małych firm do odpowiednich zabezpieczeń i poręczeń. Decyzja o wdrożeniu innowacji przez przedsiębiorstwo powinna być poprzedzona przeprowadzeniem wielu szacunków, w tym dotyczących wysokości nakładów finansowych związanych z realizacją tego przedsięwzięcia i oczekiwanych korzyści, wynikających z wdrożenia. Przedsiębiorstwo po ustaleniu podstawowych wytycznych projektu, który zamierza zrealizować, tzn. po podjęciu decyzji w zakresie źródła pochodzenia innowacji, po określeniu spraw kadrowych z tym związanych, znając wysokość niezbędnych nakładów, może przystąpić do opracowania wariantowych strategii finansowania wdrażanej innowacji. Dopiero wówczas może ubiegać się o środki finansowe, gdyż przedłożenie informacji o rentowności wdrażanej innowacji, tj. nakładach i przychodach, jest konieczne przy pozyskaniu środków z zewnątrz. Wysokość środków finansowych na innowacje, a także okres, na jaki należy je zapewnić, w dużej mierze uzależniona jest od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Dlatego analizując swoje finanse, firma powinna uwzględniać rodzaj prowadzonej działalności i specyfikę branży, w której działa. 51

52 Pozyskanie kapitałów na działalność innowacyjną nie jest rzeczą łatwą. Kapitał w gospodarce rynkowej jest pewnego rodzaju towarem deficytowym, co uruchamia naturalny mechanizm wykorzystywania go tam, gdzie przynosi najwięcej pożytku. Konieczność konkurowania o kapitał sprawia, że projekty najmniej efektywne nie mogą być realizowane, gdyż cena pozyskania kapitału przewyższa spodziewane korzyści. Drugim powodem odrzucenia projektu może być wysokie ryzyko, które podwyższa koszt pozyskania środków finansowych, gdyż inwestorzy wiele ryzykując oczekują adekwatnych do ryzyka zysków Finansowanie procesów komercjalizacji wyników badań naukowych Firmy z sektora MŚP stanowią trzon gospodarki, silnie stymulując jej rozwój. Nieodłącznym elementem funkcjonowania sektora MŚP jest zjawisko niedostosowania wartości potrzeb na kapitał konieczny do rozwoju małych i średnich firm, a jego podażą w gospodarce. Dostępność do kapitału dla dużych korporacji jest zdecydowanie większa niż dla firm z sektora MŚP, gdzie występuje istotna luka w dopasowaniu podaży kapitału do potrzeb sektora. Powyższe zjawisko określane mianem luki Macmillana bądź luką kapitałową, pochodzi od nazwiska brytyjskiego ekonomisty i polityka Harolda Macmillana. Mimo podwyższonego ryzyka inwestycyjnego spółek z sektora MŚP są one jednak jednymi z najbardziej dynamicznie rozwijających się podmiotów w gospodarce i w znaczącym stopniu wpływają na wzrost PKB. Wysoka dynamika wzrostu stanowi idealne rozwiązanie dla podmiotów dysponujących wolnymi kapitałami w celu wsparcia rozwoju sektora MŚP dla obopólnych korzyści. Należy przy tym podkreślić, że zapotrzebowanie spółek z sektora MŚP na kapitał jest ogromne, a luka kapitałowa szacowana jest na poziomie 500 mln. Euro. Zgodnie z ogólnie stosowanym wzorcem finansowania przedsiębiorstw, źródła finansowania, dzielone są na: kapitał własny i kapitał obcy. Sprawozdania finansowe jednostek zgodnie z obowiązującą ustawą o rachunkowości, muszą być sporządzane z podziałem na kapitał własny i kapitał obcy. Na podstawie takiego podziału kapitałów liczone są wszystkie wskaźniki niezbędne do analizy rentowności, płynności czy zadłużenia Finansowanie wewnętrzne Kapitał własny to środki finansowe stanowiące wkład właściciela bądź udział wspólników w majątku jednostki gospodarczej włożony na czas nieograniczony i bez gwarancji oprocentowania. Jest 52

53 on sumą kapitałów podstawowych, wypracowanych w toku prowadzenia działalności i zysków niepodzielonych. Wewnętrzne tworzenie kapitału to przeznaczanie wypracowanego zysku na dofinansowanie działalności. Dotyczy to przedsiębiorstw, które osiągnęły zyski netto z prowadzonej działalności. Wypracowany przez przedsiębiorstwo zysk netto jest uważany za podstawowe źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstwa i główny warunek jego funkcjonowania. Finansowanie aktywów z zysku wzmacnia niezależność gospodarczą i zdolność kredytową przedsiębiorstwa. Firma, która może generować wyższe zyski, w długim okresie jest postrzegana przez otoczenie jako pewna i wiarygodna jednostka gospodarcza. W przypadku, gdy firma wypracowuje zysk, warto podjąć działania i przekonać właścicieli o korzyściach wynikających z przeznaczania zysku na innowacje Finansowanie zewnętrzne Kapitały własne w finansowaniu zewnętrznym można pozyskać poprzez: nowe wkłady właścicieli (w spółce akcyjnej) lub udziały wspólników (w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością), kolejne emisje akcji lub przyjęcie nowych wspólników, venture capital, private equity. Nowe wkłady właścicieli Przyjęcie nowych wkładów lub udziałów do firmy wpływa dodatnio na płynność finansową przedsiębiorstwa dlatego, że kapitał wniesiony podlega zwrotowi dopiero w momencie likwidacji spółki, nie ma konieczności wypłaty kapitałów czy odsetek w toku prowadzonej działalności, jak to ma miejsce w przypadku korzystania z kapitałów obcych. Wzrostowi majątku związanemu z finansowaniem go kapitałem własnym nie towarzyszy równoczesny przyrost sumy roszczeń wierzycieli, co wpływa na zdecydowaną poprawę pozycji firmy Kolejne emisje akcji lub przyjęcie nowych wspólników Zwiększenie kapitału własnego w spółce akcyjnej poprzez kolejną emisję akcji jest możliwe, jednak też ma swoje zalety i wady. Zaletą niewątpliwie jest fakt powiększenia kapitału własnego. Zwiększa to potencjalną zdolność firmy do obsługi zadłużenia. Wadą natomiast może być fakt rozproszenia akcji, chyba że akcje z dodatkowej emisji nabędzie tylko kilku inwestorów. Większa liczba akcjonariuszy mających głos na walnych zgromadzeniach może powodować trudności w zarządzaniu spółką, aczkolwiek może się zdarzyć, że osoby 53

54 wstępujące do spółki jako nowi właściciele wniosą oprócz kapitału również doświadczenie i własne kontakty Venture capital/ private equity Jednym ze źródeł finansowania innowacji są fundusze jest venture capital. Pojęcie to oznacza kapitał wysokiego ryzyka. Tego typu fundusze akceptują wyższe ryzyko niż w przypadku innych instytucji (np. banków) przy jednoczesnym założeniu wielokrotnie wyższych zysków w przypadku pomyślnej realizacji przedsięwzięcia. Zyski te muszą być na tyle wysokie, aby zrekompensować ewentualne straty na innych przedsięwzięciach. Venture capital jest kapitałem średnio- i długo-terminowym realizowanym poprzez zakup akcji, lub udziałów małych i średnich przedsiębiorstw, które odznaczają się dużą dynamiką wzrostu na rynku najnowocześniejszych technologii. Venture capital oferowany jest przez osoby prywatne lub wyspecjalizowane firmy inwestycyjne. Jak wynika ze statystyk firmy finansowane przez fundusze venture capital wykazują pięciokrotnie szybsze tempo wzrostu sprzedaży produktów, niż najlepsze firmy z listy Finnancial Times 100 największych firm brytyjskich. Ponadto zwiększają zyski w tempie 35% rocznie, a eksport o 34%. Venture capital to specyficzny rodzaj finansowania, w którym podstawą do zaopiniowania pozytywnie wniosku o przyznanie pomocy finansowej jest samo przedsięwzięcie. Przedsięwzięcie w ocenie specjalistów funduszu VC musi okazać się realne, a przede wszystkim zyskowne, ponieważ najważniejszym celem VC jest osiąganie znacznych zysków z finansowanego przedsięwzięcia. Każdy projekt inwestycyjny musi zostać oceniony finansowo, aby sprawdzić czy jest on ekonomicznie rentowny. Ryzyko brane jest pod uwagę łącznie z szansą osiągnięcia dochodu. Ocena finansowa przedstawianego projektu inwestycyjnego przesądza o tym czy projekt będzie zrealizowany czy zostanie odrzucony. Efektem zawartego porozumienia z funduszem jest przeprowadzona transakcja. Następuje spisanie warunków inwestycji i podpisanie umowy. Środki pieniężne trafiają do przedsiębiorstwa zgodnie z warunkami zawartej umowy. W wielu przypadkach finansowanie ma charakter etapowy, gdzie wypłata jest uzależniona od spełnienia konkretnych celów biznesowych. Ze względu na specyfikę tej formy finansowania biznesu przedsiębiorca zamierzający skorzystać z funduszy venture capital musi prowadzić działania zmierzające do pozyskania inwestora z dużym wyprzedzeniem. Taka specyfika finansowania wyklucza możliwość zaspokajania bieżących potrzeb inwestycyjnych przedsiębiorstwa. 54

55 Kapitał wysokiego ryzyka ( venture capital) daje możliwość nieskrępowanego zarządzania projektem przy zminimalizowanych obciążeniach typu dywidendy i wypłaty z zysku. W czasie trwania finansowania projektów można wyróżnić cztery okresy: Faza zasiewu (seed- up finance) okres, w którym istnieje jedynie pomysł (wyniki badań naukowych wskazujące możliwość komercjalizacji i wprowadzenia produktu na rynek) wymagający dopracowania. Jest to najbardziej ryzykowny etap trwający do jednego roku, w czasie którego około 70% projektów zostaje zaniechana. Faza startu (start up finance) okres pierwszego roku funkcjonowania firmy na rynku charakteryzujący się realizacją wcześniej zaplanowanych działań. Wciąż los przedsięwzięcia nie jest pewny dlatego fundusze oferują także pomoc menadżerską. Faza wzrostu (first stage finance) produkt lub usługa znajduje się już na rynku, jednak prestiż firmy względem konkurencji nie jest jeszcze dostatecznie utrwalony. Nie ma też możliwości wypracowania własnych zasobów finansowych, a więc pomoc funduszu jest nadal niezbędna. Faza ta trwa od 2 do 4 lat. Faza ekspansji (expansion stage finance) charakteryzuje się mniejszym ryzykiem, finansowanie potrzebne jest do zdobycia nowych, często zagranicznych rynków zbytu. Etap ten kończy się najczęściej publiczna sprzedażą akcji firmy, czyli realizacją zysków funduszy venture capital i ich wyjściem z przedsięwzięcia. Specyfika venture capital polega na tym, że jest to kapitał własny, ale wnoszony przez inwestora z zewnątrz. Inwestor taki przejmuje część udziałów, tzn. zarówno przejmuje częściowo ryzyko niepowodzenia, jak i ma prawo do znacznego uczestnictwa w zyskach. Venture capital na ogół inwestuje w małe i średnie przedsiębiorstwa, gdzie jest trochę większe ryzyko, natomiast private equity w przedsiębiorstwa większe, w miarę już dojrzałe. Dodatkową korzyścią dla przedsiębiorstwa wynikającą z finansowania poprzez venture capital jest doradztwo i pomoc w zarządzaniu, czy sprzedaży produktów poprzez uruchomienie nowych kanałów dystrybucji. Inwestor przekazuje swoje środki jest, więc zainteresowany możliwie największymi korzyściami z finansowanego przedsięwzięcia. Oprócz pieniędzy przekazuje też wiedzę, doświadczenie, własne kontakty. Pozyskanie renomowanego inwestora finansowego niesie dla przedsiębiorstwa szereg korzyści wynikających z dotychczasowych doświadczeń oraz kontaktów biznesowych partnera, umożliwiając 55

56 przedsiębiorstwu korzystanie z najlepszych, wypracowanych standardów działania. Instytucje finansowe udzielające finansowania w postaci venture capital z reguły po zakończonym procesie inwestycyjnym pozbywają się udziałów sprzedając je tej firmie, której udziały posiada lub innej, po to aby znowu inwestować w nowe przedsięwzięcia. Wyjście z inwestycji może odbyć się poprzez: sprzedaż posiadanych udziałów inwestorowi branżowemu, odkupienie udziałów przez pozostałych akcjonariuszy, wprowadzenie Spółki do obrotu publicznego i sprzedaż akcji na GPW, umorzenie akcji przez Spółkę. Przykładem efektywnej inwestycji funduszu venture capital na rynku lubelskim jest wejście funduszu Enerprise Investors do spółki Eldorado S.A. (obecnie Emperia Holding). Inwestycja została zakończona po kilku latach wprowadzeniem Spółki na GPW i sprzedażą pakietu akcji funduszu venture capital inwestorom finansowym Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe Innym źródłem finansowania działalności innowacyjnej są fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. Fundusze te mają za zadanie ułatwienie uzyskania pożyczki na przedsięwzięcia, które mogą cechować się podwyższonym ryzykiem. Są istotną formą wspierania innowacyjności i przedsiębiorczości opartą o kapitał pochodzący z różnych źródeł najczęściej z dotacji, darowizn lub odpisów, zgromadzony w celu pomocy określonym branżom (fundusze branżowe), lub wszystkim przedsiębiorcom w danym regionie (fundusze regionalne). Pomoc z funduszy pożyczkowych charakteryzuje się często niższym oprocentowaniem niż pożyczki dostępne na rynku bankowym. Podobna funkcję, co fundusze pożyczkowe i poręczeniowe spełniają gwarancje kredytowe, które mają za zadanie umożliwienie zaciągnięcia pożyczki na realizację ryzykownego przedsięwzięcia Bankowe źródła finansowania Zgodnie z polskim prawem instytucja kredytu zastrzeżona jest tylko dla banków. Kredyt bankowy to najprostsza forma pozyskania kapitału obcego i dość wygodna ze względu na szybkość jej realizacji. W odróżnieniu od pozyskania środków metodą emisji papierów wartościowych, nie pociąga za sobą kosztów związanych z emisją obligacji lub akcji na rynku kapitałowym i wymaga znacznie prostszej dokumentacji niż prospekt emisyjny. Banki ocenę zdolności kredytowej przedsiębiorstwa do obsługi zadłużenia w całym okresie kredytowania, 56

57 opierają z reguły na sprawozdawczości finansowej i na biznesplanie przedsięwzięcia innowacyjnego. Bardzo istotne przy ubieganiu się o środki bankowe jest wymagane zabezpieczenie. Firma musi posiadać wysokiej wartości majątek, który może stanowić przedmiot zabezpieczenia. Wysokość zabezpieczenia jaką żądają banki zależy ona od oszacowanego ryzyka kredytowego. Zasadą jest, że wartość zabezpieczenia powinna przewyższać kwotę zadłużenia a także uwzględniać zapłatę odsetek od nieterminowych płatności, a w najgorszym przypadku również koszty postępowania sądowego związanego z odzyskaniem długu Aniołowie biznesu Na rynku istnieją także inwestorzy indywidualni działający na podobnych zasadach jak fundusze private equity. Są to osoby prywatne posiadające nadwyżki finansowe oraz doświadczenie w biznesie. Poza inwestycją własnych środków finansowych, angażują także swój czas i wykorzystują swoje doświadczenie oraz kontakty osobiste w biznesie do wspierania przedsiębiorstw, w które zainwestowali. Nazywa się ich aniołami biznesu. Anioł Biznesu stanowi znakomite źródło pozyskania kapitału, jak również wiedzy dla firm na początkowych etapach funkcjonowania przedsiębiorstwa, gdy potrzeby kapitałowe są relatywnie niewielkie, natomiast zdecydowanie bardziej istotne jest wsparcie merytoryczne związane z organizacją i prowadzeniem biznesu. Zdecydowaną większość Aniołów Biznesu stanowią doświadczeni przedsiębiorcy i managerowie posiadający odpowiednie zasoby finansowe oraz czas konieczny do przeprowadzenia tego typu przedsięwzięć. W Polsce działa ok. 300 Aniołów biznesu. Prawie stu z nich zrzeszonych jest w organizacjach: Polskiej Sieci Aniołów Biznesu PolBAN oraz Lewiatan Biznes Angels (LBA), klubie działającym przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych. Istnieje także Śląska Sieć Aniołów Biznesu. Wszystkie one należą do Europejskiej Sieci Aniołów Biznesu (EBAN). Jednak większość Aniołów Biznesu działa na własną rękę, czasami z kilkoma partnerami biznesowymi bądź znajomymi. Inwestycje Aniołów Biznesu ze względu na specyfikę projektów mają w większości charakter niejawny. 57

58 New connect platforma finansowania zaawansowanych technologii. New connect to zorganizowana przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie, platforma finansowania i obrotu dla młodych spółek o wysokim potencjale wzrostu, które z innowacyjności chcą uczynić swoją największą przewagę konkurencyjną. New Connect powstał z myślą o młodych, dynamicznych firmach, którym zastrzyk kapitału da szansę wykorzystania potencjału tkwiącego w ich innowacyjności, a w efekcie możliwość rozwoju uwieńczonego awansem do grona dużych i wartościowych przedsiębiorstw. Ze względu na specyfikę emitentów, rynek NewConnect oferuje bardziej liberalne wymogi formalne i obowiązki informacyjne, a co za tym idzie - tańsze pozyskanie kapitału. NewConnect w założeniu ma także stanowić początek kariery giełdowej dla notowanych tu przedsiębiorstw. NewConnect ma status rynku zorganizowanego, lecz prowadzony jest przez GPW poza rynkiem regulowanym - w formule alternatywnego systemu obrotu. To oferta dla młodych rozwijających się firm, działających zwłaszcza w obszarze nowych technologii (choć oczywiście możliwe będzie także notowanie firm z innych branż). Oferta GPW jest czymś nowym w Polsce, ale w Europie funkcjonują już takie platformy, np. rynek AIM w Londynie czy First North w ramach skandynawskie grupy OMX. New Connect jest rynkiem dla spółek: 1. W początkowej fazie rozwoju, które dopiero budują swoją historię. 2. Poszukujących kapitału rzędu od kilkuset tysięcy do kilkunastu milionów złotych. 3. Reprezentujących innowacyjne sektory oparte na aktywach niematerialnych, takich jak np. IT, media, elektroniczne, telekomunikacja, biotechnologie, ochrona środowiska, energia alternatywna, nowoczesne usługi, i inne innowacyjne firm z innych sektorów. Korzyści pozyskiwania kapitału na innowacje za pomocą platformy New Connect: - niewielkie wymogi formalne i proste procedury dla spółek, - niskie koszty debiutu i notowań, - doskonała ekspozycja firmy na inwestorów, - prestiż i renoma organizatora rynku, - promocja i rozpoznawalności firmy. NewConnect jest odpowiedzią na potrzeby inwestorów (instytucjonalnych i indywidualnych) zainteresowanych inwestycjami o podwyższonym ryzyku, dającymi obietnicę ponadprzeciętnych 58

59 zysków. Do tej pory potrzeby innowacyjnych spółek z krótkim stażem i inwestorów zainteresowanych inwestycjami w ten segment rozmijały się - brakowało bezpiecznej platformy dokonywania transakcji. NewConnect rozwiązuje ten problem. Zainteresowanie inwestycjami w perspektywiczne spółki notowane na NewConnect wyrażają m.in.: inwestorzy indywidualni akceptujący wyższe ryzyko, szukający inwestycji o ponadprzeciętnej stopie zwrotu, fundusze hedgingowe, fundusze zamknięte, firmy specjalizujące się w usługach asset management, fundusze private equity/venture capital. Inwestorzy angażujący się na rynku NewConnect muszą mieć świadomość, że wyższy potencjał wzrostu notowanych tu spółek oznaczać będzie jednocześnie podwyższone ryzyko inwestycyjne. Ta cecha rynku wynika ze specyficznego profilu rynku, grupującego spółki o krótkiej historii, działające w najbardziej zmiennym i konkurencyjnym segmencie gospodarki, jakim są m.in. nowe technologie. Atutem NewConnect i nowością na polskim rynku kapitałowym jest możliwość wprowadzenia akcji do obrotu poprzez ofertę prywatną, (tzw. private placement) kierowaną do maksimum 99 podmiotów - inwestorów instytucjonalnych i prywatnych. W tym przypadku, niezależnie od wielkości emisji, dopuszczenie do obrotu odbywa się na podstawie krótkiego, prostego dokumentu informacyjnego, przygotowanego i zatwierdzonego przez Autoryzowanego Doradcę. W tym przypadku okres przygotowania - od decyzji do pierwszego notowania może trwać jedynie 2-3 miesiące, a więc znacznie krócej niż na rynku regulowanym. Etapy wprowadzania spółki na New Connect: 59

60 60 Źródło: materiały informacyjne GPW S.A. Niski koszt i niewielkie wymogi formalne są bezspornym atutem New Connect. W sytuacji, gdy spółka zdecyduje się na powyżej zaprezentowana uproszczoną ścieżkę dopuszczeniową, koszty debiutu będą niewielkie i wysoce konkurencyjne wobec innych form finansowania innowacji. Emitent ponosi wprawdzie koszt korzystania z usług Autoryzowanego Doradcy, ale może ubiegać się o refundację tych kosztów z funduszy unijnych, przeznaczonych na finansowanie usług szkoleniowych i doradczych dla sektora MSP. Opłaty za notowanie na platformie New Connect są naliczane ryczałtowo niezależnie od kapitalizacji spółki. Drugim sposobem wprowadzenia akcji do obrotu jest oferta publiczna. Spółka decydująca się na tę formę emisji podlega takim

61 samym procedurom dopuszczeniowym, jakie stosowane są dla rynku regulowanego, w tym z koniecznością sporządzenia prospektu emisyjnego i zatwierdzenia go przez Komisję Nadzoru Finansowego. Dla ofert nie większych niż 2,5 mln euro rolę dokumentu dopuszczeniowego może pełnić memorandum informacyjne - podlegające kontroli KNF. Czas trwania formalności - od decyzji do debiutu jest tu taki, jak na rynku regulowanym i może trwać 6-9 miesięcy. Możliwość, a później gotowość spółki decydującej się na wprowadzenie akcji na NewConnect drogą oferty prywatnej ocenia niezależna firma, pełniąca rolę tzw. Autoryzowanego Doradcy, z którą spółka podpisuje umowę o współpracy. Podmiot ten niejako udziela poręczenia za spółkę, którą kieruje na NewConnect, a jego rolą jest wspieranie jej w procesie przygotowań do debiutu oraz współpraca przez minimum rok funkcjonowania na NewConnect. Tę rolę mogą pełnić renomowane, wiarygodne firmy inwestycyjne, kancelarie prawne, firmy audytorskie i firmy doradztwa finansowego. To, jaką firmę spółka wybierze na Autoryzowanego Doradcę jest jej decyzją. Listę Autoryzowanych Doradców będzie można znaleźć na stronie internetowej Autoryzowany doradca świadczy następujące usługi: a) czasie przygotowań do debiutu przygotowuje emitenta do debiutu na NewConnect, w tym sporządza właściwy dokument dopuszczeniowy i go zatwierdza), b) w czasie notowań (przez minimum rok): - doradza w zakresie funkcjonowania spółki na NewConnect - wspiera emitenta w wypełnianiu obowiązków informacyjnych; NewConnect z pewnością sprawi, że debiut stanie się realny dla wielu spółek, które szybko się rozwijają i pragną jak najszybciej dać się poznać na rynku kapitałowym. Skupienie w jednym miejscu młodych, dynamicznych spółek powinno przynieść konkretne rezultaty w postaci wzrostu nakładów na działalność w obszarze innowacyjnych technologii i wdrażaniu efektów badań w projektach biznesowych. Nowy rynek powinien także korzystnie wpłynąć na rozwój segmentu inwestorów instytucjonalnych i indywidualnych akceptujących wyższe ryzyko w oczekiwaniu potencjalnie wyższego zysku z inwestycji. NewConnect ma zatem także szansę wzmocnić znaczenie rynku kapitałowego dla gospodarki, stać się jej ważną częścią i komponentem tworzonego w Warszawie regionalnego centrum finansowego Europy Środkowo- Wschodniej. 61

62 Programy Ramowe Unii Europejskiej 7. Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (7.PR) jest największym mechanizmem finansowania i kształtowania badań naukowych na poziomie europejskim. Jest to program siedmioletni ( ) o budżecie wynoszącym prawie 54 miliardów euro. 7.PR jest podstawowym instrumentem realizacji celu strategicznego jaki wyznaczyła w marcu 2000 roku w Lizbonie Rada Europejska: przekształcenie UE w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną, opartą na wiedzy gospodarkę na świecie, zdolną do zapewnienia trwałego wzrostu gospodarczego, stworzenia liczniejszych i lepszych miejsc pracy oraz zagwarantowania większej spójności społecznej. Trójkąt wiedzy, który tworzą edukacja, badania i innowacje, jest niezbędny do osiągnięcia tego celu. Biorąc pod uwagę wyzwania stojące przed Europą 7.PR ma następujące cele: wspieranie współpracy ponadnarodowej we wszystkich obszarach badań i rozwoju technologicznego, zwiększenie dynamizmu, kreatywności i doskonałości europejskich badań naukowych w pionierskich dziedzinach nauki, wzmocnienie potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleń, łatwiejszego dostępu do potencjału i infrastruktury badawczej, wzrost uznania dla zawodu naukowca oraz zachęcenie badaczy do mobilności i rozwijania kariery naukowej, zintensyfikowanie dialogu miedzy światem nauki i społeczeństwem w Europie celem zwiększenia społecznego zaufania do nauki, wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku działalności badawczej, finansowanej ze środków publicznych Fundusze Unii Europejskiej Pozyskanie środków zewnętrznych na finansowanie nowych technologii dostępne jest w województwie Lubelskiem w ramach: 1. Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 3. Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 4. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 62

63 Inicjatywa Technologiczna Inicjatywa Technologiczna jest przedsięwzięciem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ukierunkowana jest ona na rozwój nowych produktów i technologii w oparciu o polskie osiągnięcia naukowo-techniczne. Nowatorskim elementem przedsięwzięcia jest to, że jest adresowane do przedsiębiorców, w szczególności prowadzących firmy małej i średniej wielkości, oraz tych zespołów badawczych, które są bezpośrednio powiązane z działalnością przemysłową. Celem przedsięwzięcia jest wdrożenie programu wsparcia przedsięwzięć innowacyjnych na bazie osiągnięć polskiego potencjału intelektualnego oraz finansowe wspieranie ciekawych pomysłów proinnowacyjnych, które charakteryzują się możliwością wprowadzania na rynek oraz posiadają wiarygodnego partnera ze strony biznesu gotowego do ich wdrożenia (albo projektodawca posiada możliwości i potencjał do samodzielnego wdrożenia i komercjalizacji pomysłu). Inicjatywa Technologiczna skupia się na radykalnej zmianie warunków współpracy środowiska biznesu ze środowiskiem naukowobadawczym. Ukierunkowana jest ona na wzrost innowacyjności opartej na polskim potencjale intelektualnym. Środki własne nie są wymagane do wzięcia udziału w przedsięwzięciu Inicjatywa Technologiczna. Inicjatywa Technologiczna daje naukowcom możliwość komercjalizacji ich innowacyjnych rozwiązań, a przedsiębiorców zachęca do skorzystania z potencjału polskiej myśli naukowej. Finansowanie badań aplikacyjnych w jednostkach naukowych sprzyjać ma nie tylko współpracy z przemysłem, ale także powstawaniu nowych firm innowacyjnych. Odrębna część przedsięwzięcia poświęcona jest wsparciu instytucji pośredniczących w transferze technologii. Założeniem jest to, aby współpraca między środowiskami gospodarczym i naukowym stała się bardziej dynamiczna niż dotychczas, a osiągnięcia nauki w większym stopniu mogły przyczynić się do rozwoju gospodarczego Polski. 63

64 Marek Opielak 3. Komercjalizacja badań naukowych na przykładzie Politechniki Lubelskiej Terminy: innowacja, komercjalizacja Współcześnie za jeden z najważniejszych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego, również rozwoju regionów, są uznawane szeroko rozumiane innowacje i innowacyjność. Słowo innowacja pochodzi od łacińskiego innovatis, czyli odnowienie, tworzenie czegoś nowego. W Polsce słowo to definiowane jest jako wprowadzenie czegoś nowego, rzecz nowo wprowadzona, nowość, reforma [1]. Pierwszy raz pojęcie innowacji do nauk ekonomicznych wprowadził J. A. Schupeter. Według niego innowacja obejmuje: wprowadzenie nowego towaru, z jakim konsumenci nie mieli jeszcze do czynienia, lub nowego gatunku jakiegoś towaru, wprowadzenie nowej metody produkcji jeszcze praktycznie nie wypróbowanej w danej dziedzinie przemysłu, otwarcie nowego rynku, czyli takiego, na którym dany rodzaj krajowego przemysłu uprzednio nie działał i to bez względu, czy rynek ten istniał wcześniej, czy też nie, zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów i to niezależnie od tego, czy źródło już istniało, czy też musiało być dopiero stworzone, wprowadzenie nowej organizacji jakiegoś przemysłu, np. stworzenie monopolu bądź jego złamanie [2]. Zdaniem P.F. Druckera: Nie potrafimy jeszcze opracować teorii innowacji. Wiemy już dostatecznie wiele, by móc stwierdzić, kiedy, gdzie i jak szuka się w systematyczny sposób okazji do innowacji oraz w jaki sposób ocenia się szanse ich powodzenia oraz ryzyko w przypadku niepowodzenia. Wiemy wystarczająco dużo by opracować, choć w zarysie praktykę innowacji [3]. Komercjalizacja obejmuje szereg czynności prawnych i finansowych (ustalenie zasad współpracy twórcy technologii z potencjalnym producentem masowym) związanych z urynkowieniem wypracowanego rozwiązania, w tym określenie potrzeb rynku, określenie i zlecenie badań jakościowych (próba typu, badania ekologiczne, możliwość dopuszczenia wyrobu na rynek, etc.) [4]. Powszechnie przyjmuje się, iż komercjalizacja technologii to całokształt działań związanych z przenoszeniem danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią know-how do praktyki gospodarczej 64

65 (wszelkiego rodzaju formy dyfuzji innowacji oraz edukacji technicznej), a zatem proces zasilania rynku nowymi technologiami. Przekazywanie to odbywa się z reguły w oparciu o wybraną podstawową koncepcję strategii komercjalizacji [5]: sprzedaż praw własności, licencjonowanie, alians strategiczny, joint venture, samodzielne wdrożenie (spin-off, spin-out). Współpraca uczelni z jej otoczeniem Obecnie przewartościowaniu ulegają misja akademicka i społeczna rola uczelni. Szkoły wyższe są na etapie przekształcania się w uniwersytety III generacji przedsiębiorcze uniwersytety dla których innowacyjność, obok tradycyjnych zadań: kształcenia i badań naukowych, staje się istotną częścią działalności. Dla Politechniki Lubelskiej jednym z najważniejszych obszarów funkcjonowania jest współpraca z otoczeniem: władzami lokalnymi oraz biznesem. W dzisiejszej dobie współpraca nauki z biznesem to absolutna konieczność, zarówno z punktu rozwoju przedsiębiorczości uczelni, jak i komercjalizacji badań naukowych. Bez współdziałania nauki i przemysłu nie możemy marzyć o innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki. Nowoczesna gospodarka to bowiem gospodarka oparta na informacji, wiedzy, na technologiach naukochłonnych, na zasobach niematerialnych i intelektualnych, na komunikacji i współpracy, na sieciach i skupieniach [6]. 65

66 Politechnika Lubelska Władze lollokalne Biznes Według województw największe nasycenie ośrodkami innowacji i przedsiębiorczości identyfikuje się na Śląsku (88), Mazowszu (67) i w Wielkopolsce (65), a najmniejsze w województwach: opolskim (17), lubuskim (22) i świętokrzyskim (24). Lubelszczyzna ze wskaźnikiem 51 plasuje się na 6 miejscu. Liczba ośrodków wynika z wielkości i potencjału gospodarczego województwa, dynamiki procesów transformacji oraz zaangażowania władz regionalnych i lokalnych [7]. Działalność ośrodków innowacji wymaga wielopłaszczyznowej współpracy z instytucjami naukowymi i środowiskiem akademickim. Owocuje to rożnymi formami powiązań instytucjonalnych lub osobowych o formalnym (umowa, porozumienie) i nieformalnym charakterze. Politechnika Lubelska jako jedyna uczelnia techniczna w Makroregionie Środkowo-Wschodnim prowadzi w szerokim zakresie tematycznym badania naukowe oraz usługowe na rzecz podmiotów gospodarczych. Należy podkreślić, że możliwości uczelni w zakresie świadczenia prac badawczych i usług na rzecz otoczenia są wykorzystywane ciągle w stopniu niezadowalającym. Według danych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 20% polskich przedsiębiorców nie wie o możliwościach współpracy ze środowiskiem naukowym, prawie 40% firm nie wie, jak dotrzeć do ośrodków naukowych zainteresowanych komercjalizacją badań, tylko 66

67 10% firm widzi we współpracy z naukowcami szanse zwiększenia możliwości eksportowych i podniesienie innowacyjności [8]. Dane te wzbudzają zdziwienie, ponieważ wśród teoretyków, jak i praktyków biznesu panuje zgoda, że obecnie jednym z kluczowych czynników konkurencyjności przedsiębiorstw są innowacje. W. Grudzewski i I. Hejduk uważają, że dzięki innowacjom następuje poprawa i unowocześnienie procesów wytwórczych, podniesienie produktywności, wydajności i jakości pracy, wzrost jakości wyrobów i ich konkurencyjności, zwiększenie ogólnej sprawności i efektywności działania, udoskonalenie organizacji i metod pracy, zlikwidowanie barier i aktywizacja zasobów, poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy, zastępowanie pracy żywej w efekcie lepszej organizacji i wyższej wydajności opartej na bogatszym i bardziej nowoczesnym wyposażeniu technicznym; zwiększenie zdolności eksportowych itp. [9]. Do zasadniczych problemów/barier, o charakterze ogólnym, uniemożliwiających sprawne działanie systemu komercjalizacji zaliczyć można [10]: niechęć środowiska naukowego do działań komercjalizacyjnych i do współpracy z biznesem, co głównie wynika z braku rozwiązań systemowych, małe zainteresowanie tworzeniem firm technologicznych, co głównie związane jest z wysokimi kosztami i ryzykiem, niski budżet, brak dostatecznego wsparcia finansowego CTT, co zmusza je do działalności komercyjnej, na ogół luźno związanej z celami strategicznymi, zawiłe procedury prawne transferu i komercjalizacji technologii, niedostateczna współpraca z lokalnymi i regionalnymi instytucjami, ograniczony popyt na nowoczesne produkty i technologie, zła sytuacja gospodarcza w regionie, marazm i zastój, niska podaż projektów do komercjalizacji. Warto w tym miejscu zapoznać się z opinią Pana Macieja Manieckiego, Prezesa Zarządu Rady Przedsiębiorczości Lubelszczyzny, a jednocześnie członka Konwentu Politechniki Lubelskiej na temat barier utrudniających współpracę uczelni i podmiotów gospodarczych: Uważam, że są dwie grupy barier. Pierwsza to bariera mentalna, braku zaufania i zrozumienia między tymi środowiskami. Druga bariera jest czysto organizacyjna i strukturalna. Brak jest wypracowanych modeli i organizacji transferu wiedzy, które można powszechnie stosować. Jest wielu przedsiębiorców, którzy chcieliby współpracować z uczelniami, ale nie wiedzą jak się do tego zabrać, od czego zacząć i do kogo się 67

68 zgłosić. Te bariery są po stronie uczelni, ale też dotyczą przedsiębiorców. Zdaniem przedsiębiorców, uczelnie nie przystosowały się do nowych, rynkowych warunków, ciągle są postrzegane jako centra edukacyjne i dydaktyczne, a nie ośrodki naukowo-badawcze i rozwojowe, których celem jest komercjalizacja działalności. Z punktu widzenia przedsiębiorców i chyba samorządu województwa, życzylibyśmy sobie, żeby te badania były motorem rozwoju. Jeśli mówimy o barierach strukturalnych, to są one również po stronie przedsiębiorstw. Jeśli wdrażają nowe technologie, to takie, które są powszechnie dostępne, a nie trafiają z interesującymi ich problemami bezpośrednio do uczelni. Brak jest takiego bezpośredniego zapotrzebowania ze strony przedsiębiorców do czerpania wiedzy i rozwiązań innowacyjnych. Jest też za mało zachęt dla przedsiębiorców, by inwestowali w prace badawczo-rozwojowe. Trochę ta sytuacja się zmienia wraz z napływem środków unijnych, ale to ciągle za mały bodziec. Po okresie transformacji te dwa środowiska żyją w innych światach. Wielu przedsiębiorców, jeśli już chce skorzystać z pomocy pracownika naukowego, to robi to w sposób nieformalny, wykorzystując swoje prywatne kontakty. Przedsiębiorcy uważają też, że jeśli wyniki badań nie przełożą się na efekt rynkowy, to nie widzą sensu takiej współpracy, a tym bardziej inwestowania w nią. Mimo wielu problemów i przeciwności współpraca politechniki z otoczeniem gospodarczym rozwija się, przybierając konkretne sumy. Całkowita wartość prac realizowanych na zlecenia w roku 2009 wynosiła ,62zł, w stosunku do sumy ,86zł odnotowanej w roku Oznacza to ponad 100% wzrost środków pozyskanych przez uczelnię w ramach tej formy działalności naukowobadawczej. Sukces ten zawdzięczany jest niemal wyłącznie Wydziałowi Elektrotechniki i Informatyki, który zrealizował w tym zakresie prace badawcze na łączną kwotę ,53zł (co stanowi 70,2% całości kosztów prac). Na uwagę zasługuję wzrost o 17,8% środków finansowych przeznaczonych na działalność naukowo-badawczą w stosunku do roku poprzedniego. Ilościowo kwoty przeznaczone na badania przedstawiały się następująco: ,17 zł w roku 2009, w stosunku do ,32zł w roku Na polu współpracy z sektorem przemysłowym uczelnia ma pozytywne doświadczenia. Podstawową formą nawiązania kontaktów są umowy o współpracy. Politechnika w ostatnich kilku latach podpisała stosowne porozumienia m.in. z: Lubelskim Parkiem Naukowo-Technologicznym, Lubelskim Węglem Bogdanka SA, 68

69 firmą RADWAG z Radomia, Lubelskim Przedsiębiorstwem Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. Lubzel Dystrybucja Sp. z o.o. MPWiK Sp. z o.o. Najczęściej współpraca ta dotyczy: działań wspierających organizację praktyk studenckich, staży zawodowych z możliwością zatrudnienia, umożliwienia nauczycielom akademickim odbywania staży zawodowych w przedsiębiorstwie, wspólnego ustalania tematów prac inżynierskich, magisterskich i doktorskich, prowadzenia wspólnych badań naukowych i prac rozwojowych ukierunkowanych na bezpośrednie zastosowanie w gospodarce, organizacji wspólnych prezentacji, sympozjów, konferencji. Współpraca przynosi wymierne efekty: modernizację bazy naukowej, badania, wdrażania i komercjalizację nowych technologii, współpracę z partnerami przemysłowymi, rozwój współpracy międzynarodowej w zakresie badań naukowych, edukacji i współpracy w sektorze przemysłowym. Spektakularne sukcesy naszych naukowców W 2007 r. oficjalnie zainaugurowane zostało na warszawskiej giełdzie nowe rządowe przedsięwzięcie Inicjatywa technologiczna (IniTech). Pierwszym projektem, który został podpisany w ramach tej inicjatywy była umowa Politechniki Lubelskiej z D.T. Gas System Spółka Jawna z Poznania. Umowa dotyczy współpracy naukowobadawczej w zakresie prac związanych z zasilaniem gazowym do silników spalinowych. W roku 2005 przyznana została Nagroda Gospodarcza Wojewody Lubelskiego dla zespołu pracowników PL i Lubelskiej Wytwórni Dźwigów Osobowych LIFT-SERVICE SA pod kierownictwem prof. Jana Kolano za opracowanie mikroprocesorowego sterownika przeznaczonego do układów sterowania napędów dźwigów osobowych. Przykłady dobrych praktyk W 2009 r. powołane zostało Konsorcjum Naukowe skupiające następujące instytucje: Politechnikę Lubelską, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie oraz Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki. Celem Konsorcjum jest integracja środowiska naukowego w działaniach prowadzonych na rzecz zrównoważonego rozwoju regionalnego, ze 69

70 szczególnym uwzględnieniem badań naukowych i prac rozwojowych, monitoringu środowiska, nowoczesnych technologii. Główny przedmiot badań stanowią zagrożenia materiałami niebezpiecznymi, w tym azbestem. Do zadań Konsorcjum należy: stworzenie platformy współpracy w celu realizacji wspólnych projektów, aplikowanie o zewnętrzne środki finansowe na zakup wyposażenia laboratoryjnego i prowadzenie badań naukowych, 70 upowszechnianie wyników prowadzonych w ramach Konsorcjum wspólnych badań, powoływanie oraz nadzór nad jednostkami odpowiedzialnymi za zarządzanie i wdrażanie wspólnych projektów. Instytut Informatyki Wydziału Elektrotechniki i Informatyki PL podjął się realizacji usługi badawczo-rozwojowej na rzecz małego przedsiębiorstwa z branży informatycznej, w ramach programu pod nazwą Bon na innowacje, ogłoszonego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Usługa dotyczyła diagnozy i przebudowy procesów wytwarzania oprogramowania w przedsiębiorstwie oraz opracowania metody szacowania wielkości projektów informatycznych na wstępnych etapach ich realizacji. Pomimo niewielkiego rozmachu projektu (dofinansowanie netto wyniosło 15 tys. złotych), osiągnięte efekty oraz nawiązanie ścisłej współpracy z przedsiębiorstwem z pewnością zaowocują dalszymi pracami. Pracownicy ówczesnego Wydziału Inżynierii Budowlanej i Sanitarnej PL na podstawie umowy z firmą Emax SA przeprowadzili badania i opracowali ekspertyzy techniczne obiektów zlokalizowanych na terenie Cementowni Chełm. Przedmiotem prac były: fundamenty pod piece obrotowe, słupy żelbetowe hali węgla i surowców oraz żelbetowe silosy na cement i popioły lotne. Zespół Katedry Inżynierii Materiałowej przy ścisłej współpracy z WSK PZL Świdnik SA. prowadzi badania dotyczące innowacyjnych rozwiązań w zakresie zaawansowanych materiałów kompozytowych wdrażanych w przemyśle lotniczym. Chodzi o następujące typy materiałów stosowanych do budowy konstrukcji lotniczych: inteligentne (typu SMART) oraz laminaty włóknisto-metalowe. Rolą pracowników Politechniki jest wytwarzanie i diagnozowanie stanu struktury kompozytów w procesie ich wytwarzania i eksploatacji. W Katedrze Mechaniki Budowli na zlecenie Instytutu Badawczego Dróg i Mostów została wykonana praca badawcza pt.

71 Analiza dynamiczna konstrukcji mostu Krasińskiego w Warszawie. Celem pracy było wyznaczenie charakterystyk dynamicznych projektowanego mostu łukowego w ciągu Trasy Krasińskiego w Warszawie. Ponadto: doświadczalny system monitorowania i diagnozowania pracy przekładni głównej i końcowej śmigłowca PZL SW-4; projekt z WSK PZL Świdnik SA. uruchomienie produkcji noży obrotowych z zastosowaniem metody walcowania poprzeczno-klinowego; projekt z GONAR-BIS z Katowic. opracowanie i wdrożenie elektronicznego układu sterowania pracą lotniczą silnika tłokowego dużej mocy K9-E; projekt z PZL Kalisz, zwiększenie efektywności produkcji biogazu; współpraca z MPWiK w Puławach. Obiecująco zapowiada się współpraca pracowników Wydziału Inżynierii Środowiska z Urzędem Miasta, MPWiK z Lublina i Puław, MEGATEM z Lublina oraz MPO-SITA dotycząca realizacji programu rekultywacji wysypiska ze szczególnym uwzględnieniem redukcji emisji gazów cieplarnianych z wysypisk. Lublin jest bowiem przodującym ośrodkiem w skali kraju w zakresie odzysku energii z odpadów. Jednostki innowacji W Politechnice Lubelskiej powstały uczelniane ośrodki innowacji, które stały się trwałymi elementami struktury organizacyjnej uczelni z jasno zdefiniowanymi zadaniami oraz zapleczem ludzkim i technicznym niezbędnym do ich realizacji. Stanowią one ważny element łączący naukę z gospodarką, działając na styku nauki i biznesu. Ich działania koordynuje prorektor ds. rozwoju uczelni. Biuro Rozwoju i Kooperacji Politechniki Lubelskiej jest nową jednostką, działającą niecały rok. Jego celem jest współpraca z jednostkami organizacyjnymi PL w zakresie pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych oraz współpraca z przedsiębiorcami i innymi potencjalnymi partnerami Uczelni. Biuro Rozwoju i Kooperacji służy poprzez swoje działania i projekty zarówno rozwojowi Politechniki, jak również budowaniu współpracy uczelni z innymi podmiotami. W szczególności zadania Biura obejmują m.in., gromadzenie informacji na temat programów i funduszy europejskich oraz udzielanie jednostkom organizacyjnym PL informacji o możliwościach udziału w programach. BRiK będzie również organizować spotkania i szkolenia z zakresu np. procedury 71

72 aplikacyjnej i realizacji projektów UE oraz oferować swą pomoc w zakresie przygotowywania wniosków i realizacji projektów. Docelowo Biuro ma również gromadzić dokumentację dotyczącą udziału jednostek PL w programach finansowanych przez UE oraz monitorować realizację projektów w PL. Innym obszarem działalności Biura Rozwoju i Kooperacji jest współpraca z instytucjami partnerskimi oraz pozyskiwanie partnerów do realizacji wspólnych przedsięwzięć. Zadanie to obejmuje także współpracę z przedsiębiorcami w zakresie realizacji wspólnych projektów oraz oferty Politechniki dla biznesu oraz współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego w województwie lubelskim. Już zgłaszają się firmy np. Związek Prywatnych Pracodawców Lubelszczyzny LEWIATAN, który chce nawiązać z nimi współpracę i przygotować wspólnie projekty unijne. Wszystkie wskaźniki informujące o działalności jednostki, czyli liczba spotkań, konsultacji, ewentualnych rozwiązań czy też wdrożeń są imponujące. Biuro Rozwoju i Kooperacji PL udostępniło zainteresowanym sposób zgłaszania zapytań oraz problemów, które mogłyby być rozwiązane przez pracowników Politechniki Lubelskiej. Obok dotychczasowej Oferty dostępnej w formie książkowej i pdf, a także ofertowej bazy danych pod adresami i strona BRiK wzbogaciła się o aktywny formularz (rys. 3.1.). Dotychczasowy serwis na stronie BRiK pozwalał na przeszukiwanie oferty PL zawierającej badania, analizy, ekspertyzy, usługi oraz szkolenia oferowane przez poszczególne jednostki PL. Dawała ona pewien obraz o prowadzonej przez Uczelnię działalności jednostkom zainteresowanym współpracą z nią przy planowaniu projektów badawczych, wdrażaniu nowych technologii czy wspólnym aplikowaniu o dofinansowanie w ramach projektów wspieranych ze środków Unii Europejskiej. 72

73 Rys Formularz BRiK Nowy aktywny formularz rozszerzy funkcjonalność strony BRiK, pozwalając na wysyłkę zapytań przez przedsiębiorców i nawiązywanie kontaktu z Biurem za pośrednictwem tej wygodnej i niezobowiązującej formy komunikacji, bez konieczności wysyłki a czy też telefonowania. Oprócz opisu problemu, formularz zawiera segmenty, w których można podać propozycję Wydziału adresata zapytania oraz proponowany termin wykonania zlecenia. Strona Biura Rozwoju i Kooperacji oferuje także analogiczny formularz dotyczący zgłaszania przez firmy propozycji problemów (tematów), które mogą być rozwiązane w ramach realizowanych w Politechnice zamawianych prac magisterskich, inżynierskich czy doktorskich. Szablon posiada sekcje dotyczące tematyki pracy, opisu problemu, proponowanego Wydziału i terminu. Tworzona na bazie zgłoszeń baza danych przekazywana będzie do wydziałów i osób podanych do kontaktu w ofercie dla biznesu. Powyższe serwisy prowadzone przez Biuro Rozwoju i Kooperacji Politechniki Lubelskiej pozwolą tej jednostce zaoferować przedsiębiorcom bardziej wszechstronne pośrednictwo w kontaktach z jednostkami Uczelni. Zasadnicza część Oferty powstała w ramach zakończonego niedawno projektu NIMB - Nauka, Innowacje, Marketing, Biznes, realizowanego przez Politechnikę Lubelską w partnerstwie z Uniwersytetem Jagiellońskim Centrum Innowacji, Transferu 73

74 Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU). Zachęcam Państwa do zapoznania się z interesującymi materiałami ze szkoleń prowadzonych w ramach projektu, dostępnymi na jego stronie internetowej ( Szkolenia te dotyczyły m.in. własności intelektualnej, transferu technologii, efektywnej komercjalizacji wynalazków i finansowania innowacyjności. Szczególnej uwadze polecane są archiwalne wydawnictwa projektowe: publikację Jak założyć firmę na uczelni oraz kwartalny Biuletyn NIMB, poświęcony zagadnieniom z pogranicza nauki i biznesu, ciekawym studiom przypadków, a nadal stanowiący doskonałe źródło wiedzy dla osób, które chciałyby pogłębić swoją wiedzę nt. komercjalizacji wyników badań naukowych, zarządzania projektami czy pozyskiwania kapitału na badania. Ww. publikacje dostępne są na stronie projektu oraz pod adresem w zakładce pliki do pobrania. Centrum Innowacji i Zaawansowanych Technologii powstało w celu wzmocnienia i usprawnienia działań Politechniki Lubelskiej w zakresie promocji nowych technologii, promowania i wdrażania wyników prac naukowych oraz lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego uczelni. Centrum rozpoczęło działalność z dniem 1 września 2006 r. Do zakresu działania Centrum należy w szczególności: organizowanie i realizacja badań i usług technicznych oraz pośrednictwo w ich realizacji przez jednostki Uczelni, świadczenie usług naukowo-badawczych, szkoleniowych i promocyjnych oraz pośrednictwo w ich realizacji przez jednostki Uczelni, świadczenie usług dydaktycznych o charakterze interdyscyplinarnym i specjalistycznym, promocja i upowszechnianie osiągnięć nauki i techniki w zakresie nowych technologii, konstrukcji i innowacji, stymulowanie bezpośredniej współpracy pomiędzy uczelnią i przedsiębiorstwami poprzez działalność informacyjną, doradczą i szkoleniową, inicjowanie, udział oraz pomoc w opracowywaniu międzynarodowych programów badawczych oraz programów edukacyjnych dla kadry kierowniczej, nauczycieli akademickich i inżynierów, dotyczących jakości, przedsiębiorczości i kultury pracy, współpraca z instytucjami rządowymi i prywatnymi, placówkami naukowymi, stowarzyszeniami i fundacjami w kraju i za granicą 74

75 w dziedzinach mających związek z kształceniem i upowszechnianiem działań projakościowych i proinnowacyjnych, inspirowanie tworzenia sieciowych powiązań małych i średnich przedsiębiorstw z uczelnią oraz z innymi jednostkami badawczorozwojowymi, opracowanie i wdrożenie innowacyjnej bazy danych umożliwiającej poszukiwanie informacji o ekspertach naukowych, projektach badawczych i dostępnej, specjalistycznej aparaturze, opracowywanie i koordynowanie strategicznych programów Politechniki Lubelskiej związanych z ekonomiczno-społecznym rozwojem uczelni, wspieranie myśli naukowej odnoszącej się i wykorzystującej szeroko rozumiane nowe technologie, które mogą stanowić konkurencję dla rozwiniętych badań i wdrożeń przedsiębiorców, stymulacja rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza w województwie lubelskim, doskonalenie istniejących produktów i wprowadzanie nowych, certyfikacja wyrobów i procesów na podstawie uprawnień, usługi doradcze w zakresie usprawniania i poszerzania bazy technologicznej przedsiębiorstwa, ciągły monitoring instytucji naukowo-badawczych w celu identyfikacji projektów techniczno-technologicznych posiadających potencjalne możliwości komercjalizacji na rynku, współdziałanie z jednostkami transferu technologii oraz inkubatorami przedsiębiorczości oraz działalność własna w tym zakresie, sprzedaż i nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom. Dnia 29 października 2009 r. podpisano umowę z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości dotyczącą dofinansowania budowy Centrum Innowacji i Zaawansowanych Technologii PL w ramach projektu dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego) w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Całkowita wartość projektu wynosi ponad 78 mln zł. Opis projektu Celem projektu jest budowa budynku Centrum Innowacji i Zaawansowanych Technologii PL wraz z infrastrukturą techniczną, w którym znajdować się będzie łącznie ponad 30 wysoko wyspecjalizowanych laboratoriów i pracowni dydaktyczno-badawczych. 75

76 Zbudowany zostanie również parking. Inwestycja obejmować będzie pięć laboratoriów z zakresu technologii budowlanej, w szczególności z zakresu materiałów dla budownictwa i drogownictwa (nieistniejące aktualnie w tej części Polski), fizyki cieplnej i akustyki budowli, geotechniki. Ponadto w Centrum znajdzie się dwadzieścia siedem laboratoriów z zakresu technologii informatycznej, takich jak: sieć informatyczna, teleinformatyka, informatyka i diagnostyka przemysłowa, odnawialne źródła energii, nanotechnologia i materiały dla elektroniki, technologie jonowe, budowa aparatów elektrycznych, elektrotechnologia w przemyśle rolno-spożywczym, rozproszone systemy pomiarowe. Umieszczone zostaną tam również laboratoria z zakresu automatyki przemysłowej i napędów, nowoczesnych technologii wytwarzania (techniki wiórowe i bezwiórowe), badań materiałów konstrukcyjnych (z uwzględnieniem biomateriałów, materiałów kompozytowych, powłokowych, polimerowych), badań pojazdów samochodowych i ich jednostek napędowych, ze szczególnym uwzględnieniem paliw alternatywnych, a także laboratoria niezawodności maszyn i urządzeń. Uzupełnieniem laboratoriów będzie pracownia badań patentowych i informacja naukowo-techniczna służąca wprowadzaniu nowoczesnych rozwiązań do procesu dydaktycznego jak i przygotowaniu studentów do aktywnego wykorzystywania wiedzy w przyszłej pracy. Lubelskie Centrum Transferu Technologii PL utworzone zostało w 2007 r. Do jego zadań należy w szczególności: sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych do zainteresowanych podmiotów zewnętrznych; świadczenie usług informacyjnych, doradczych i szkoleniowych z zakresu transferu technologii, techniki, organizacji oraz zarządzania i sterowania produkcją; popularyzowanie wiedzy i promocja osiągnięć z zakresu szeroko rozumianej problematyki technologii i organizacji wytwarzania, powstałych w Politechnice Lubelskiej; popieranie i wspomaganie działań na rzecz 76 restrukturyzacji systemów wytwarzania; inicjowanie i rozwijanie bezpośredniej współpracy między uczelnią a przedsiębiorcami w zakresie techniki, organizacji, zarządzania i sterowania produkcją; tworzenie powiązań małych i średnich przedsiębiorstw z Uczelnią oraz z jednostkami o charakterze badawczym w zakresie transferu wiedzy i technologii; współpraca z jednostkami administracji centralnej i samorządu terytorialnego w zakresie transferu technologii;

77 organizowanie konferencji, sympozjów, targów oraz współpracy międzynarodowej w zakresie transferu wiedzy i technologii; udział w gromadzeniu, opracowywaniu i udostępnianiu dla potrzeb organizacji gospodarczych, naukowych oraz instytucji, danych dotyczących rozwoju idei jakości, transferu technologii i przedsiębiorczości; monitorowanie i ocena potencjału technologicznego i potrzeb przedsiębiorstw w zakresie innowacyjności; współpraca z Centrum Innowacji i Zaawansowanych Technologii Politechniki Lubelskiej. W celu dostosowania wyników badań naukowych do wdrożenia ich w przemyśle LCTT powołuje liczne zespoły badawcze. Lp. Nazwa projektu Firma Zespół badawczy Finansowan ie Uwagi Konstrukcja wysokowydaj nego zespołu zamykającego. Układ sterowania temperaturą zespołu uplastyczniają cego Technologia o pakowań HOT FILL SMF Poland SMF Poland SMF Poland prof. Zinowij Stock a Politechnika Lwowska inż. Alessandro Candi Włochy dr Curetti Glanco ALTACOMSzwajc aria zespół konstruktorów SMF prof. Stanisław Płaska Politechnika Lubelska dr Paweł Stączek Politechnika Lubelska prof. Stanisław Płaska Politechnika Lubelska dr Marcin Bogucki Politechnika Lubelska dr inż. Piotr Wolszczak Politechnika Lubelska prof. Dobiesław Nazimek UMCS Lublin Dofinansow anie w ramach projektu In Tech IM NiSzW Dofinansow anie w ramach projektu In Tech IM NiSzW Dofinansow anie w tamach projektu In Tech I MNiSzW Badania zakończone, montowane są 2 maszyny prototypowe Badania zakończone, wyprodukowa no i sprzedano kilkanaście układów sterowania Badania w toku 77

78 4 5 6 Technologia plazmowych powłok uszczelniający ch opakowania Konstrukcja urządzenia do dozowania i pokrywania materiałem katalitycznym węgla Technologia powłok plazmowych na narzędziach skrawających SMF Poland SMF Poland J. G. Serwice G. Reszka dr Piotr Mazurek ET TAICHUNG Taiwan dr Pierre Flecher FP T Niemcy dr Roman Szeremieta Politechnika Lwowska prof. Dobiesław Nazimek dr Piotr Mazurek zespół konstruktorów SMF prof. Stanisław Płaska dr Piotr Mazurek Dofinansow anie w tamach projektu In Tech I MNiSzW SMF Poland SMF Poland J. G.Serwice G.Reszka Badania w toku Zbudowany prototyp Badania w toku W 2009 roku LCTT było współorganizatorem 5 giełd kooperacyjnych (brokerage eventów) o charakterze międzynarodowym. Ponadto pracownicy LCTT aktywnie działają i uczestniczą w spotkaniach Grup Sektorowych: Inteligentna Energia 2 spotkania oraz ICT 2 spotkania, które zaowocowały propozycjami udziału w kilku projektach naukowo-badawczych o zasięgu międzynarodowym. W 2009 r. uczestniczono również w 12 konferencjach, targach i wystawach w celu promowania ośrodka oraz jego klientów, podczas których przedstawiono 8 prezentacji na tematy związane z innowacyjnością i transferem technologii. Duże nadzieje uczelnia pokłada w powołanym w kwietniu 2009r. Konwencie Politechniki Lubelskiej, pełniącym rolę organu opiniodawczo-doradczego, mającego służyć zacieśnieniu współpracy naszej uczelni z przedsiębiorstwami i instytucjami naszego rejonu. Do kompetencji Konwentu należy: wyrażanie wniosków, opinii w zakresie kierunków rozwoju i programów dydaktycznych uczelni; podejmowanie inicjatyw służących nawiązywaniu i pogłębianiu współpracy uczelni z podmiotami gospodarczymi oraz organami władzy państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie kształcenia studentów, studiów podyplomowych, doktoranckich oraz badań naukowych; 78

79 podejmowanie inicjatyw służących rozwojowi studenckich praktyk dyplomowych zawodowych oraz ułatwiających start zawodowy absolwentów uczelni; wspieranie organizacyjne, logistyczne i finansowe uczelni w zakresie realizacji przedsięwzięć rozwojowych, w tym służących powiększaniu i modernizacji bazy materialnej. Wynalazki, patenty Podejmowana przez pracowników uczelni działalność gospodarcza ma najczęściej na celu komercjalizację wyników ich badań naukowych, czyli praktyczne wykorzystanie dorobku naukowego w biznesie. W zależności od stawianych sobie celów, możliwości finansowych, a także specyfiki posiadanych wyników prac badawczych ścieżka komercjalizacji może mieć postać: sprzedaży lub przekazania praw autorskich, sprzedaży licencji w zakresie wykorzystywania posiadanych wyników prac naukowych, komercjalizacji wyników badań poprzez założenie własnej firmy. Podstawowe formy przekazywania do przemysłu rozwiązań innowacyjnych to udzielanie licencji na korzystanie z wynalazków oraz cesja praw do patentu. Dotychczas kontakty z biznesem inicjowane były głównie przez jednostki, w których powstawały wynalazki. Przedsiębiorczość i komercjalizacja know-how wpisana jest w oficjalne akty wewnętrzne uczelni. W 2010 r. opracowany został Regulamin ochrony i korzystania z własności intelektualnej w Politechnice Lubelskiej. Dokument ten ma na celu ustanowienie w uczelni zasad ochrony prawnej powstałym wynikom prac intelektualnych oraz wspieranie inicjatyw zmierzających do transferu wiedzy i technologii ze środowiska akademickiego do środowiska gospodarczego, a także zapewnienie opieki twórcom wyników prac intelektualnych dokonanych w uczelni poprzez: ustalenie przyjaznych procedur dokonywania zgłoszeń wyników prac intelektualnych; zapewnienie fachowego opracowywania dokumentacji zgłoszeniowej celem ochrony w urzędach patentowych; sprzyjanie wszelkim poczynaniom twórców, których celem jest transfer ich rozwiązań do środowiska gospodarczego; ustalenie godziwego wynagradzania twórców z tytułu komercyjnego wykorzystania wyników prac intelektualnych; 79

80 uwzględnianie osiągnięć wdrożeniowych w trakcie okresowej oceny dorobku naukowego. Dotychczas politechnika uzyskała 695 ochron, z czego 528 patentów i 167 praw ochronnych na wzory użytkowe. W 2010 roku uczelnia zgłosiła do Urzędu Patentowego 39 projektów wynalazczych w celu uzyskania ochrony oraz uzyskała 16 praw ochronnych. Znamienne jest to, że coraz częściej podmioty gospodarcze zainteresowane są naszymi wynalazkami i patentami. Przykładami mogą być: 80 Patent naukowców pod kierunkiem prof. Jana Kukiełki, który kupiło Świętokrzyskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych Trakt Sp. z o.o. w Kielcach. Wynalazek dotyczy zwiększania stabilności górnej warstwy nawierzchni drogowych. Licencje do uzyskanych patentów na wynalazki dotyczące wykorzystania w przetworzonej w ogniwach słonecznych energii, które kupiły 3 firmy. Twórcą wynalazków jest prof. Jan Kolano z Katedry Napędów i Maszyn Elektrycznych. Pierwszy patent na wynalazek uzyskany na rzecz uczelni o numerze z 1972 r., roku pochodził z Wydziału Mechanicznego i dotyczył Sposobu badania stanu technicznego maszyn tłokowych, zwłaszcza silników spalinowych tłokowych, czterosuwowych i urządzenia do stosowania tego sposobu autorstwa Jerzego Budzyńskiego. Specjalistyczną pomoc w zakresie prawnej ochrony projektów wynalazczych dokonanych przez pracowników i studentów w Politechnice świadczy Ośrodek Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej PL. Pracownicy Ośrodka zajmują się udzielaniem porad w zakresie prawa własności przemysłowej pracownikom i studentom Politechniki Lubelskiej oraz osobom i instytucjom spoza Uczelni. Jest największym ośrodkiem informacji patentowej w regionie lubelskim, posiadającym pełne zbiory opisów patentowych wynalazków zarejestrowanych w Urzędzie Patentowym RP oraz zbiory wydawnictw UPRP, w tym Biuletyn UP zawierający wykazy wraz ze skrótami opisów zgłoszonych do ochrony przedmiotów własności przemysłowej oraz Wiadomości UP zawierające decyzje o udzielonych ochronach. Ośrodek udostępnia również materiały informacyjne otrzymane od UPRP dotyczące własności przemysłowej m.in. Poradnik wynalazcy i inne. Szczególna rola w obszarze ochrony własności intelektualnej w uczelni przypada rzecznikowi patentowemu, który jest pełnomocnikiem uczelni przed Urzędem Patentowym oraz sądami powszechnymi (w sprawach własności przemysłowej), przygotowuje

81 i sporządza dokumentację zgłoszeniową. Dokumentacja wykonywana jest w oparciu o materiały dostarczone przez twórców projektów wynalazczych, konsultacje z twórcami oraz poszukiwania w literaturze patentowej. Dokumentacja wysyłana do Urzędu Patentowego RP jest przygotowana zgodnie z wymogami aktualnych przepisów Prawa własności przemysłowej. Podczas XVIII Giełdy Polskich Wynalazków Wyróżnionych na Światowych Wystawach w 2010 r., która odbyła się 7 marca 2011 r. w Muzeum Techniki w Warszawie, naukowiec z Politechniki Lubelskiej został wyróżniony za aktywność w dziedzinie promocji wynalazków za granicą. Chodzi o Złoty Medal, którym jury nagrodziło rozwiązanie autorstwa dr inż. Tomasza Klepki pt.: Sposób i urządzenie do badania elementów polimerowych przy oddziaływaniach ślizgowych na IV Międzynarodowej Warszawskiej Wystawie Innowacji - IWIS Wynalazek został zgłoszony do Polskiego oraz Europejskiego Urzędu Patentowego. Projekty europejskie Fundusze europejskie tworzą nowe możliwości finansowania przedsięwzięć prorozwojowych w zakresie: rozwoju przedsiębiorczości i wsparcia nowych przedsiębiorstw; działań innowacyjnych i transferu technologii w MSP; odnowienia infrastruktury i wyposażenia instytucji naukowobadawczych; rozwoju ośrodków innowacji i oferty usług proinnowacyjnych; edukacji, szkoleń i doskonalenia kadr; zarządzania własnością intelektualną [11]. W Politechnice Lubelskiej realizowanych jest szereg projektów, które są finansowane lub współfinansowane z różnych programów wykorzystujących środki z Unii Europejskiej. Centrum doskonałości dla nowoczesnych materiałów kompozytowych mających zastosowanie w lotnictwie i infrastrukturze transportowej. Projekt przygotowano w ramach 7. Programu Ramowego Wspólnoty Europejskiej badań, rozwoju technologicznego i wdrożeń. W projekcie uczestniczy Politechnika Lubelska oraz 11 uczelni zagranicznych jako instytucje partnerskie. Celem projektu jest dalszy rozwój potencjału naukowego PL w zakresie: modelowania materiałów kompozytowych i inteligentnych oraz ich zastosowania w lotnictwie i infrastrukturze transportowej (drogi i lotniska), modelowania i sterowania dynamiki (nieliniowej) konstrukcji inżynierskich wykonanych z materiałów kompozytowych, rozwoju nowej dyscypliny obejmującej innowacyjne technologie wytwarzania kompozytów unowocześnienie infrastruktury badawczej 81

82 poprzez zakup aparatury służącej do badania materiałów kompozytowych. Innowacyjna technologia produkcji zeolitów z popiołów lotnych. Projekt współfinansowany jest w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Poddziałanie Projekty rozwojowe. Celem projektu jest opracowanie możliwości otrzymywania materiału zeolitowego z popiołów lotnych na skalę przemysłową. Bezpośrednim celem jest stworzenie prototypu linii technologicznej, której efektem działania będzie transformacja surowca odpadowego w pełnowartościowy produkt handlowy wykorzystywany w wielu dziedzinach gospodarki. Zasilanie wodorem silnika Wankla Projekt współfinansowany jest w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Poddziałanie Projekty rozwojowe. Celem projektu jest opracowanie technologii zasilania wodorem silnika z obrotowym tłokiem (silnika Wankla). W ramach projektu zespoły będą zajmować się przeprowadzaniem obliczeń symulacyjnych oraz opracowaniem prototypu reduktora ciśnienia oraz wtryskiwacza, procedur sterowania wtryskiem i zapłonem, opracowaniem konstrukcji badawczej jednostki sterującej a także opracowaniem kodu systemu sterowania. Działanie opracowanych komponentów będzie weryfikowane podczas badań eksperymentalnych. NIMB - Nauka, Innowacje, Marketing, Biznes Środki finansowe na uruchomienie projektu pozyskane zostały w ramach działania 4.2 Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem projektu, realizowanego przez Politechnikę Lubelską w partnerstwie z Uniwersytetem Jagiellońskim Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU), jest promocja idei badań naukowo-wdrożeniowych prowadzonych na potrzeby rynku oraz popularyzacja efektywnej komercjalizacji wynalazków. Działania obejmują szkolenia, opracowanie dla Politechniki Lubelskiej modelu komercjalizacji wyników badań naukowych, druk oferty Politechniki Lubelskiej dla biznesu, kwartalnego Biuletynu NIMB oraz podręcznika Jak założyć firmę na uczelni?. Projekt BISNEP (Business and Innovation Suport for North-East Poland) jest realizowany przez Lubelskie Centrum Transferu Technologii od kwietnia 2008 r. Projekt ten jest częścią projektu sieciowego pod nazwą Enterprise Europe Network. Celem projektu jest wspieranie działalności innowacyjnej, zapewnienie lepszego dostępu do 82

83 środków finansowych oraz świadczenie na poziomie regionalnym usług wsparcia dla biznesu tak, aby mógł on w większym stopniu korzystać z możliwości oferowanych przez jednolity rynek. Jednym z głównych zadań sieci Enterprise Europe Network jest wspieranie międzynarodowego transferu technologii. W związku z tym ośrodek pomaga lokalnym firmom oraz organizacjom zajmującym się technologiami (takimi jak uczelnie i instytuty badawcze) w dostępie do europejskiego rynku technologii, poprzez promocję ich potencjału naukowo-badawczego oraz osiągnięć technologicznych, a także pomoc w zidentyfikowaniu i pozyskaniu potrzebnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych. W ramach projektu w 2009 r. z usług świadczonych przez Enterprise Europe Network Politechniki Lubelskiej skorzystało 591 firm i pracowników jednostek naukowo-badawczych. W tym okresie odwiedzono 118 przedsiębiorstw zainteresowanych nowymi technologiami i innowacjami. W 47 z odwiedzonych firm przeprowadzono audyty technologiczne, na podstawie których opracowano w języku angielskim i wprowadzono do ogólnoeuropejskiej bazy 29 profili technologicznych. Przy okazji II Międzynarodowych Targów Lubelskich ENERGETICS 2009 na stoisku wynajętym przez biuro Enterprise Europe Network Politechniki Lubelskiej odbyło się 135 spotkań biznesowych pomiędzy 40 firmami i naukowcami z Polski, Niemiec i Czech. W roku 2009 Biuro Enterprise Europe Network PL zorganizowało 11 seminariów i konferencji o zasięgu lokalnym, w których uczestniczyło łącznie 515 osób, głównie małych i średnich przedsiębiorców oraz przedstawicieli świata nauki. PLASMA STERILIZATION Uporczywe zakażenia bakteryjne spowodowane obecnością warstwy biofilmów na różnorakich powierzchniach stanowią dziś problem wielu oddziałów medycznych, zakładów biotechnologicznych i zakładów przetwórstwa żywności. Do powierzchni wymagających dodatkowych technik dezynfekcyjnych należą ścianki wyposażenia (dystrybutory wody, cewniki, dreny, maski, elementy aparatury dentystycznej i wentylacyjnej), bielizna, materiały, opatrunki, żywe tkanki (odleżyny w chorobach przewlekłych, trudno gojące się rany), protezy, implanty, stenty, pojemniki do przechowywania żywności i leków oraz żywność sama w sobie. Projekt ma na celu zaprojektowanie i wytworzenie kompaktowego stanowiska z wykorzystaniem plazmy nietermicznej do sterylizacji różnych materiałów o małej wytrzymałości na wysokie temperatury. Głównym elementem układu będzie reaktor plazmowy 83

84 (źródło czynników sterylizacyjnych) typu atmospheric pressure plasma jet (APPJ) pozwalający na uzyskanie trójwymiarowego efektu sterylizacji i optymalizację pracy całego układu. Zebrane wyniki powyższych badań naukowych pozwolą na ograniczenie liczby zakażeń szpitalnych, zwiększenie bezpieczeństwa oraz poprawę komfortu pacjentów i konsumentów poprzez odpowiednie dobranie metod prewencyjnych i eliminację zagrożeń w postaci biofilmów. W kolejnej fazie eksperymentu proponowane urządzenie zostanie wykorzystane do sterylizacji opakowań i żywności w postaci stałej. Pozytywne rezultaty doświadczeń przełożą się na wymierne oszczędności budżetowe. Politechnika w konsorcjach Centrum Zaawansowanych Technologii "AERONET - Dolina Lotnicza" Jest to konsorcjum składające się z jednostek naukowych prowadzących badania o uznanym poziomie światowym oraz innych podmiotów na rzecz badań naukowych i prac rozwojowych, innowacji i wdrożeń w zakresie szeroko rozumianej techniki lotniczej. Prowadząc działalność o charakterze interdyscyplinarnym, służy opracowywaniu, wdrażaniu i komercjalizacji nowych technologii związanych z lotnictwem, zgodnie z założeniami polityki naukowej i innowacyjnej Polski. Dzięki wykorzystywaniu potencjału badawczego i intelektualnego określonych środowisk twórczych w budowie i doskonaleniu efektów działań w obszarze związanym z lotnictwem doprowadzi do poszerzenia i wzmocnienia współpracy uczelni z przemysłem (badania, wdrożenia itp.) oraz współpracy międzynarodowej [12]. Główne obszary działań naukowych: Projektowanie i badanie konstrukcji oraz napędów lotniczych. Teleinformatyka lotnicza i systemy awioniczne. Współczesne procesy inżynierii materiałowej i inżynierii powierzchni. Nowoczesne techniki wytwarzania w przemyśle lotniczym. Wśród 15 zadań badawczych, trzema kierują pracownicy Politechniki Lubelskiej: prof. Józef Kuczmaszewski Nowoczesna obróbka mechaniczna stopów magnezu i aluminium; prof. Barbara Surowska Metaliczne materiały kompozytowe w aplikacjach lotniczych, w tym materiały typu Glare; 84

85 prof. Tomasz Sadowski Niekonwencjonalne technologie łączenia elementów konstrukcji lotniczych zastosowania w lotnictwie. Centrum Zaawansowanych Technologii CZT TIFORA TIFORA stanowi konsorcjum niezależnych podmiotów gospodarczych, jednostek naukowobadawczych i stowarzyszeń powołanych na mocy umowy wielostronnej podpisanej przez członków konsorcjum. Działalność tej organizacji jest koordynowana przez Centrum Transferu Technologii Politechniki Warszawskiej przy aktywnym współudziale Krajowej Izby Gospodarczej Elektroniki i Telekomunikacji oraz jej członków. CZT TIFORA prowadzi wielorakie działania na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce. Zakresem swojej działalności merytorycznej obejmuje prace badawczo-rozwojowe, projektowe, integracyjne i wdrożeniowe dotyczące opracowania i wykorzystania zaawansowanych technologii i technik komunikacyjnych oraz informatycznych dla realizacji priorytetów Narodowego Planu Rozwoju głównie w zakresie zmniejszania skali tzw. podziału cyfrowego" pomiędzy terenami silnie a słabo zurbanizowanymi. W szczególności celem prac ma być rozwój oraz adaptacja nowoczesnych technik informacyjnych dla dziedzin takich jak: rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy, zwiększenie dostępności nowoczesnych usług telekomunikacyjnych i interaktywnych (w tym szerokopasmowy dostęp do Internetu) na terenach wiejskich oraz słabo zurbanizowanych, niwelacja dysproporcji w dostępie do nauki, informacji, kultury i ochrony zdrowia w mieście oraz na wsi, wzrost innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, telemetria i identyfikacja elektroniczna [13]. KGHM Polska Miedź SA Konsorcjum tworzą: Grupa Kapitałowa KGHM Polska Miedz SA wraz z 30 uczelniami z całej Polski, instytutami badawczorozwojowymi i laboratoriami. Prace naukowo-badawcze są ukierunkowane na bezpośrednie zastosowanie w praktyce, szczególnie w obszarze działalności podstawowej KGHM Polska Miedz SA, tj. doskonalenia technologii górniczych i hutniczych, zagospodarowania odpadów, ochrony środowiska, poprawy warunków i bezpieczeństwa pracy. 85

86 Przedsiębiorczość akademicka Politechnika Lubelska aktywnie uczestniczy i współpracuje z lokalnymi i regionalnymi instytucjami wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości, takimi jak: inkubatory i parki technologiczne. Przedsiębiorczość akademicka jest niezbędnym elementem współpracy uczelni z gospodarką, komercyjnego wykorzystania wyników działalności naukowej, a przede wszystkim rozprzestrzeniania i transferu wiedzy, technologii i innowacji. Pojęcie przedsiębiorczości akademickiej pojawia się w ustawie z 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. W art. 4 ust. 4 czytamy: Uczelnie współpracują z otoczeniem gospodarczym, w szczególności przez sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim, w formie działalności gospodarczej wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo od działalności, o której mowa w art. 13 i 14. Następnie w art. 86 czytamy: W celu lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego uczelni oraz transferu wyników prac naukowych do gospodarki, uczelnie mogą prowadzić akademickie inkubatory przedsiębiorczości oraz centra transferu technologii. Zadaniem inkubatorów przedsiębiorczości jest wspieranie biznesu w początkowej fazie jego rozwoju. Posiadają zaplecze w postaci przestrzeni użytkowej, najczęściej działają w skali lokalnej. Ich podstawowym celem jest stymulowanie i wsparcie powstawania nowych przedsiębiorstw, przy wykorzystaniu lokalnego potencjału, w szczególności kapitału ludzkiego, zapewniając infrastrukturę i niezbędne usługi. Podstawową przesłanką lokowania firm w inkubatorze są ułatwienia organizacyjno-formalne oraz względy finansowe. Szczególnym rodzajem inkubatorów są akademickie inkubatory przedsiębiorczości. Ich celem jest wspieranie środowiska uczelnianego, studentów, absolwentów oraz pracowników naukowych w podejmowaniu działalności gospodarczej. Inkubatory powinny być nastawione na wyszukiwanie innowacyjnych pomysłów powstających na uczelniach i inspirowanie oraz zachęcanie do weryfikowania ich w oparciu o różne modele biznesowe. Lubelski Inkubator Przedsiębiorczości Politechniki Lubelskiej to ogólnouczelniana jednostka organizacyjna PL, którą utworzono w 2007 roku. Głównym celem działań prowadzonych przez Inkubator jest wspieranie i popularyzacja idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim, rozbudzenie ducha przedsiębiorczości wśród młodych 86

87 ludzi i pomoc dla początkujących przedsiębiorców. Swoje zadania Inkubator wypełnia realizując m.in. następujące projekty: 1. Projekt "Politechnika kolebką przedsiębiorczości" Celem projektu jest upowszechnienie i rozpropagowanie idei przedsiębiorczości akademickiej, kształtowanie postaw przedsiębiorczych oraz zasad, potrzeb i wzajemnych oczekiwań środowiska nauki i biznesu, określenie najlepszych koncepcji biznesowych, a także stworzenie warunków do ich wdrożenia. W ramach projektu odbywają się zajęcia z takich bloków tematycznych jak np.: prowadzenie działalności gospodarczej (40h), negocjacje biznesowe (24h), techniki sprzedaży i obsługa klienta (24h), tworzenie biznesplanu (16h), rachunkowość i finanse w działalności firmy (64h), prawo handlowe i administracyjne (16h), zewnętrzne źródła finansowania (30h), marketing w działalności gospodarczej (24h) czy etyka biznesu (8h). W celu zapewnienia kompleksowego wsparcia, dodatkowo przewidziano szkolenia branżowe z zakresu uprawnień w budownictwie, unormowań prawnych w budownictwie, kosztorysowania robót budowlanych oraz AutoCADa - komputerowego wspomagania projektowania. Końcowym efektem przeprowadzonych szkoleń będzie stworzenie przez wszystkich BO biznesplanu. Każdy z nich zostanie oceniony przez eksperta pod kątem możliwości wdrożenia w życie. Dla 20 BO, których pomysły związane z komercjalizacją wiedzy zostaną najlepiej ocenione, przewidziano 6h indywidualnych spotkań z ekspertami zewnętrznymi, którzy świadczyć będą usługi doradcze w zakresie analizy potencjału rynkowego pomysłu i profesjonalnego przygotowania biznesplanu. 2. Projekt "Inkubator przedsiębiorczości etapem na drodze do samozatrudnienia" Projekt był odpowiedzią na oczekiwania młodych ludzi pragnących rozpocząć samodzielną karierę zawodową, którzy jednocześnie nie mają żadnego doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej. Jego głównym celem było przygotowanie czterdziestu Uczestników do założenia i późniejszego samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej. Szereg zaplanowanych szkoleń ściśle powiązanych z zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania przedsiębiorstw, zapewniona bezpłatna pomoc księgowa i prawna, wsparcie specjalistów w pozyskiwaniu środków unijnych na rozwój 87

88 firmy, to tylko niektóre z proponowanych sposobów pomocy młodym biznesmenom. W ramach projektu uruchomiono również internetową platformę edukacyjną - miejsce wymiany doświadczeń pomiędzy Uczestnikami i zadawania pytań ekspertom z poszczególnych branż. Akademickie inkubatory generują wiele korzyści dla uczelni, bezpośrednio obejmujących: uatrakcyjnienie oferty edukacyjnej oraz poprawę wizerunku uczelni, poprawę relacji z otoczeniem i lokalnym biznesem, zwiększenie dochodów ze współpracy i transferu technologii do firm absolwenckich, zwiększenie zamówień oraz sponsorowanie działalności badawczej, pozyskiwanie dodatkowych środków z programów wspierania przedsiębiorczości technologicznej, dodatkowe możliwości dochodów studentów oraz pracowników naukowych i inżynieryjno-technicznych [7]. Lubelski Park Naukowo-Technologiczny SA Parki technologiczne są uznawane za najbardziej zaawansowaną i kompleksową formę instytucjonalną aktywizacji rozwoju regionalnego, w kierunku struktur gospodarki opartej na wiedzy. Misją Lubelskiego Parku Naukowo-Technologicznego jest wspieranie rozwoju województwa lubelskiego poprzez stworzenie zinstytucjonalizowanej platformy dla współpracy lubelskich uczelni i biznesu. Długookresowe cele firmy: zbudowanie realnego partnerstwa między lubelskim biznesem 88 a nauką, rozwój przedsiębiorczości akademickiej. Park Naukowo-Technologiczny stanowi zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom, wykorzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie: doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a także tworzenie korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez

89 korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych [14]. Obecnie w Parku realizowany jest m.in. projekt Informacyjny Ekspres Innowacyjny (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet: IV. Szkolnictwo wyższe i nauka, Działanie 4.2. Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym), którego celem jest wzmocnienie świadomości i upowszechnienie znaczenia badań i osiągnięć naukowych oraz prac rozwojowych dla rozwoju gospodarczego oraz promocja zagadnień ochrony własności przemysłowej i intelektualnej dla transferu technologii wśród pracowników sfery B+R. Osiągniecie celu głównego będzie możliwe przez realizacje następujących celów szczegółowych: Wzmocnienie świadomości w zakresie wagi osiągnięć naukowych i korzyści związanych ze współpraca nauki z przedsiębiorcami w ramach kampanii medialnej ukierunkowanej zarówno w stronę sfery naukowej jak i biznesowej oraz popularyzacja zagadnień wśród szerszej części społeczeństwa. Dostarczenie przystępnej i ciekawej marketingowo wiedzy oraz ogólnej informacji na temat dobrych praktyk komercjalizacji wiedzy poprzez wydanie kolorowego opracowania w formie książkowej i na płycie CD (materiały edukacyjne). Przedstawienie i spopularyzowanie na międzynarodowej konferencji wiedzy na temat znaczenia ochrony własności przemysłowej i intelektualnej dla transferu technologii. Dostarczenie pracownikom sfery B+R praktycznej informacji na temat sukcesów wdrożeniowych poprzez bezpośredni kontakt z przedsiębiorcami w ramach zorganizowanych wizyt studyjnych w przedsiębiorstwach. Beneficjentami objętymi wsparciem w ramach projektu będą: pracownicy jednostek naukowych z wyłączeniem przedsiębiorców posiadających status centrów badawczorozwojowych, pracownicy podmiotów działających na rzecz nauki. Budowa partnerskich relacji pomiędzy uczelnią a jej absolwentami W budowie relacji uniwersytetu z otoczeniem bardzo ważną rolę odgrywają absolwenci uczelni. Dla Politechniki Lubelskiej jej absolwenci są najlepszymi ambasadorami, na których można budować różne kanały komunikacji z otoczeniem. Uczelnia upatruje w kontaktach z absolwentami szanse dla swojego rozwoju, a przede wszystkim komercjalizacji posiadanego know-how. Poprzez absolwentów politechnika m.in.: 89

90 nawiązuje współpracę z różnymi instytucjami i firmami, pozyskuje partnerów do różnych przedsięwzięć naukowych i dydaktycznych, uatrakcyjnia zajęcia, w tym z przedsiębiorczości, pokazując przykłady rynkowego sukcesu, zwiększyć dochody własne na działalność statutową w formie sponsoringu i darowizn itp. Angażowanie absolwentów w życie uczelni może następować różnymi kanałami, np. przez stowarzyszenia i kluby, spotkania, dyskusje, status partnera. W 1961 r. powstało Towarzystwo Przyjaciół Wyższej Szkoły Inżynierskiej, przemianowane później w Towarzystwo Absolwentów i Przyjaciół WSInż. (1972), a następnie w Towarzystwo Przyjaciół Politechniki Lubelskiej (1978). W 2001 r. (po latach braku działalności) zarejestrowane zostało Towarzystwo Absolwentów i Przyjaciół Politechniki Lubelskiej. Za główne cele Towarzystwo stawia sobie: Zbliżanie społeczeństwa i społeczności lokalnej do spraw Politechniki Lubelskiej, jej pracowników i studentów oraz przyczynianie się do wszechstronnego rozwoju uczelni i kreowanie jej pozytywnego wizerunku. Krzewienie tradycji Politechniki Lubelskiej oraz popularyzacja jej działalności i osiągnięć w społeczeństwie i społeczności lokalnej. Promowanie Politechniki Lubelskiej w społeczności lokalnej, w kraju i za granicą. Niesienie pomocy Politechnice Lubelskiej w rozwoju jej bazy materialnej oraz udzielanie pomocy we wszystkich innych, istotnych dla jej rozwoju sprawach. Niesienie pomocy młodzieży studiującej i udzielanie jej wsparcia finansowego w prowadzonej działalności naukowej, kulturalnej i sportowej. Umacnianie i rozwijanie więzi absolwentów i przyjaciół Politechniki Lubelskiej z uczelnią. Bilans korzyści Efektywna współpraca obu środowisk jest bez wątpienia czynnikiem aktywizującym życie gospodarcze, który przynosi obopólne korzyści zarówno przedstawicielom środowiska biznesu, jak i nauki. Podstawowe korzyści dla uczelni: zdobycie nowych funduszy, poprawa sytuacja finansowej, wzrost prestiżu ośrodka naukowego, 90

91 dostęp do praktycznej wiedzy w zakresie stosowania wyników badań naukowych, poprawa przepływu informacji pomiędzy środowiskiem naukowym i biznesem. Podstawowe korzyści dla przedsiębiorstw: możliwość wdrażania nowych technologii, dostęp do najnowszej wiedzy specjalistycznej, osiągnięcie trwałej przewagi konkurencyjnej, pozyskania nowych klientów/zwiększenia udziału rynkowego firmy. Innowacyjność przedsiębiorstw, łącznie z polityką innowacyjną rządu, może: stanowić ważną drogę do racjonalizacji i oszczędności, uruchomić siły rynkowe, sprzyjające rozwojowi gospodarki i podniesieniu jakości życia społeczeństwa, stworzyć zupełnie nowy obraz orientacji rynkowej, w której innowacje (i serwis), a nie ceny i koszty staną się głównym elementem konkurencji i wzmacniania kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa. 91

92 Literatura [1] J. Tokarski (red.), Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980, s [2] J. A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s [3] P.F. Drucker, Innowacje i przedsiębiorczość, Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s [4] W. Włosiński, Transfer Technologii, Forum Transferu Technologii, artykuł dostępny pod adresem: [5] P. Głodek, Innowacje i transfer technologii słownik pojęć, PARP, Warszawa [6] A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny: rozpoznanie problemu, [w:] Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, A. Klasik (red.). Wyd. AE, Katowice. [7] K. B. Matusiak, Uwarunkowania rozwoju infrastruktury wsparcia w Polsce, [w:] Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2010, Warszawa 2010 [8] Raport Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa [9] W. Grudzewski, I. Hejduk, Projektowanie systemów zarządzania, Difin, Warszawa 2001, s [10] Raport Biała Księga CTT, Warszawa [11] Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, red. Krzysztof B. Matusiak, Jacek Guliński, Warszawa 2010, s. 20. [12] [13] [14] 92

93 93

94 Henryk Bichta 4. Możliwość komercjalizowania badań naukowych na przykładzie Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie swymi korzeniami sięga roku 1944, a więc momentu powołania Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, w którym funkcjonowały dwa Wydziały: Rolny i Weterynaryjny. W roku 1955 z tych Wydziałów i powołanego dodatkowo Wydziału Zootechnicznego Rada Ministrów powołała Wyższą Szkołę Rolniczą a następnie w roku 1972 uczelni nadano nazwę Akademia Rolnicza. W jej skład wchodziło już 5 wydziałów: Rolniczy, Weterynaryjny, Zootechniczny, Ogrodniczy i Techniki Rolniczej. Ustawą z dnia 7 lutego 2008r. Sejmu RP nadano nazwę Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. W skład Uniwersytetu weszło 7 wydziałów, którym uchwałami Senatu nadano nowe nazwy: Wydział Agrobioinżynierii, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Wydział Inżynierii Produkcji, Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii oraz Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu jako Wydział zamiejscowy. Wszystkie Wydziały posiadają uprawnienia nadawania tytułów doktora i doktora habilitowanego. Aktualnie kształcimy studentów na 25 kierunkach studiów i 54 specjalnościach. Uczelnia zatrudnia 1743 pracowników z tego m. in. 805 nauczycieli akademickich (48%), w tym 233 nauczycieli z tytułem profesora lub doktora habilitowanego, 192 pracowników administracji (11%) i 388 pracowników naukowo- i inżynieryjno- technicznych (23,5%). W ciągu 55 lat samodzielnego istnienia mury uczelni opuściło ponad absolwentów. Kształcenie studentów i prowadzenie badań odbywa się w obiektach naukowo-dydaktycznych i pomocniczych, których powierzchnia użytkowa wynosi m 2, a kubatura m 3. Obiekty te ulokowane sa na powierzchni około 186ha. Doświadczenia polowe i hodowlane mogą być realizowane w 4 Gospodarstwach Doświadczalnych i 5 Stacjach Doświadczalnych. Katedry i Zakłady badania laboratoryjne realizują w 44 laboratoriach związanych z aktualna tematyka i kierunkami badań. 94

95 W jednostkach organizacyjnych 7 Wydziałów Uniwersytetu realizowanych jest łącznie 57 podstawowych kierunków badań m. in. takich jak: Agrobioinżynieria: optymalizacja właściwości produkcyjnych gleb, rekultywacja odbudowa i zagospodarowanie gleb na terenach zdegradowanych i zdewastowanych, wykorzystanie odpadów w kształtowaniu środowiska, społeczno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorstw oraz konkurencyjność w agrobiznesie, postęp biologiczny w rolnictwie, ocena jakości surowców roślin uprawnych leczniczych, specjalnych i energetycznych, ocena żywności z uwzględnieniem uwarunkowań technologicznych i ekologicznych i inne. Wydział Medycyny Weterynaryjnej rozpoznawanie i leczenie najczęściej występujących chorób zwierząt, charakterystyka jakościowa, higieniczna i technologia żywności produktów pochodzenia zwierzęcego, ocena przedkliniczna i kliniczna nowych leków i biomateriałów. Biologii i Hodowli Zwierząt towaroznawstwo środków żywienia ludzi i zwierząt, ochrona środowiska przyrodniczego, chów i hodowla zwierząt gospodarskich, towarzyszących oraz wolno żyjących. Wydział Inżynierii Produkcji biopaliwa i odnawialne źródła energii, diagnostyka pojazdów i maszyn, motoryzacyjne skażenie środowiska, nowoczesne systemy informatyczne, inżynieria wiedzy i informacji. Właściwości fizyczne i chemiczne surowców i produktów rolniczych, biostymulacje laserową, magnetyczną i elektryczną nasion, erozja wodna gleb oraz gospodarka wodno-ściekowa, automatyzacja procesów w przemyśle rolno-spożywczym, ergonomia bezpieczeństwo pracy. Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii technologia otrzymywania środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego biodegradowalne opakowania żywności, żywność a ochrona środowiska, jakość i bezpieczeństwo żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu rekultywacja gleb skażonych chemicznie, odnawialne źródła energii, cytogenetyka zbóż. W roku 2010 w Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie zrealizowano 36 projektów badawczych własnych tzw. grantów habilitacyjnych promotorskich wyłonionych w konkursach i finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Prowadzono równocześnie 137 projektów badawczych w ramach działalności statutowej, 137 tematów badań własnych. Wykonano 29 ekspertyz i badań zleconych. 95

96 Uczelnia otrzymała także dofinansowanie na realizację 12 tematów z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W jednym tylko 2010 roku pracownicy uczelni opublikowali łącznie 2091 prac naukowych i popularno-naukowych prezentujących osiągnięcia naukowe i badawcze, w tym 166 z tzw. listy filadelfijskiej (ICR), 224 publikacji tzw. monografii i podręczników. Uczelnia ma 20 podpisanych porozumień o współpracy z partnerami zagranicznymi, 108 pracowników odbywało staże zagraniczne, referowało swoje wyniki badań na konferencjach naukowych, seminariach itp. Większość badan naukowych w Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie dotowane jest ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, na 408 tematów badawczych finansowanych ze środków budżetowych tylko 29 to prace naukowo-badawcze zlecone oraz ekspertyzy co stanowi 7,1 %. W ogólnej liczbie projektów badawczych znajduje się jeden międzynarodowy, 3 projekty badawcze zamawiane, 5 projektów rozwojowych i 2 w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Przedstawione podstawowe kierunki badań, a także ich efekty w postaci uzyskanych i opublikowanych wyników świadczą o wysokim potencjale naukowym pracowników i jednostek organizacyjnych Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Nie przekłada to się jednak na możliwość ich skomercjalizowania, a przede wszystkim wynika ze stanu polskiego rolnictwa, a także nielicznych zakładów przetwórstwa spożywczego w naszym regionie. Wydaje się, że działalnością komercyjną staną się prace realizowane w Centralnym Laboratorium Agroekologicznym. CLA zostało zlokalizowane w Lubelskim Parku Naukowo-Technologicznym przy ul. Dobrzańskiego 3. Centralne Laboratorium Agroekologiczne zostało dzięki środkom Unii Europejskiej-Programu Operacyjnego Rozwoju Polski Wschodniej Centralne Laboratorium Agroekologiczne 96

97 W roku 2008 podpisana została preumowa z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości a w 2009 umowa finansująca zakup najnowocześniejszej aparatury badawczej. Zakres projektu obejmował: 1. Zakup nowoczesnej aparatury badawczo-pomiarowej 2. Zakup odczynników rozruchowych, materiałów referencyjnych, badań porównawczych 3. Uzyskanie certyfikatów i akredytacji Unii Europejskiej w celu: - oceny jakości żywności i pasz (napoje, używki, produkty i przetwory, owoce, warzywa, zboże, mięso, mleko). - oceny wartości odżywczej, witamin, makro i mikroelementów - oceny zanieczyszczenia żywności oraz zawartości w nich dodatków niepożądanych - oceny jakości rolniczych surowców zielarskich i przetworów zielarskich oraz żywności wzbogaconej - oceny zawartości substancji biologicznie czynnych - ocena zanieczyszczenia surowców oraz przetworów zielarskich 4. Uzyskanie certyfikatów i akredytacji Unii Europejskiej na badania środowiskowe: wody, ścieków, osadów, gleby i stanowisk pracy. 5.Oceny jakości biopaliw. Centralne Laboratorium Agroekologiczne Dzięki wsparciu finansowemu ze środków Unii Europejskiej w/w projektu którego celem jest stworzenie i udostępnienie instytucjom naukowo-badawczym oraz przedsiębiorcom profesjonalnej infrastruktury do prowadzenia certyfikowanych prac badawczych i pomiarowych. Laboratorium Agroekologiczne zostało wyposażone 97

98 w unikatową wysokiej jakości aparaturę badawczą. W tym roku zakończona zostanie akredytacja usług laboratoryjnych. Unikatowa aparatura badawcza udostępniona jest także do realizacji badań naukowych. Całkowity koszt projektu wyniósł ,20 zł. przy czym dofinansowanie z Programu Operacyjnego Rozwoju Polski Wschodniej ,95 zł, a środki własne Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie ,75 zł. W Centralnym Laboratorium Agroekologicznym funkcjonuje 10 pracowni analitycznych zapewniających wykonania pełnych analiz i badań chemicznych niezbędnych dla szerokiego pojęcia rolnictwa. - Pracownia Chromatografii Gazowej i Spektrometrii Mas. Dzięki bogatemu wyposażeniu w chromatografy gazowe prowadzi: oznaczanie składu ilościowego i jakościowego kwasów tłuszczowych w próbkach tłuszczu pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, oznaczenia zawartości i składu olejków eterycznych, oznaczania cholesterolu w makaronach, oznaczania pestycydów i herbicydów, - Pracownia Analizy Biopaliw prowadzi analizy dotyczące: oznaczania liczby kwasowej nadtlenkowej i jodowej w tłuszczach, zawartości glicerolu i metanolu. - Pracownia Analizy Podstawowych Składników Odżywczych wyposażona jest w analizatory białka, tłuszczu, włókna, błonnika, analizatory podczerwieni zboża i mięsa. Dzięki tej aparaturze można prowadzić analizy: zawartości azotu i białka, tłuszczu, wartości kalorycznej, zawartość soli kuchennej w mięsie i przetworach mięsnych, błonnika, azotanów i azotynów w produktach żywnościowych. - Pracownia Wysokosprawnej Chromatografii Cieczowej przy pomocy analizatorów prowadzi analizę aminokwasów amin biogennych, cukrów rozpuszczalnych. Prowadzi oznaczanie witamin, karotenoidów, pestycydów i mykotoksyn, kwasów fenolowych itp. - Pracownia Analizy Wód - prowadzi analizy: przewodności elektrycznej, ph, zawartości azotanów, azotu ogólnego, fosforu, chlorków, węgla, zawiesin, mętności, ekstraktu eterowego, nasycenia tlenem itp. - Pracownia Radioimmunologiczna prowadzi: oznaczanie poziomu hormonów, luminescencji, ultrawirowanie separatywne, liofilizację. - Pracownia Atomowej Spektrometrii Emisyjnej i Analizy Rentgenowskiej zajmuje się analizami: materiałów stałych i ciekłych organicznych i nieorganicznych, równoczesnym pomiarem zawartości wielu mineralnych pierwiastków wchodzących w skład próbek. Prowadzi analizy pierwiastków od berylu do uranu. 98

99 - Pracownia Absorpcyjnej Spektrometrii Atomowej prowadzi analizy ilościowe śladów i mikrośladów w próbkach gleby, skał, techniką płomieniową (Na, K, Mg, Ca, Zn, Cd, Mn, Fe, Co, Ni, Cu). Badania fluorescencyjne związków biologicznie czynnych, badania ilościowe i jakościowe, związków pochodzenia organicznego (np. komponentu bio-diesla). - Pracownia Mikroskopii Optycznej i Elektrycznej prowadzi badania preparatów biologicznych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego metodami mikroskopii optycznej, fluorescencyjnej i elektronowej, wykonuje zdjęcia cyfrowe, obróbkę zdjęć mikroskopowych itp. Centralne Laboratorium Agroekologiczne mieści się przy ul. B. Dobrzańskiego 3, Lublin. Aparatura specjalistyczna CLA UP: Zdjęcie nr 1 Zdjęcie nr 2 Zdjęcie nr 3 Zdjęcie nr 4 Aparatura specjalistyczna CLA UP odpowiednio zdjęcia: 1) Pracownia Wysokosprawnej Chromatografii Cieczowej - nalizatory aminokwasów i amin biogennych 2) Pracownia Wysokosprawnej Chromatografii Cieczowej - nalizatory aminokwasów i amin biogennych oraz układy HPLC 3) Pracownia Atomowej Spektrometrii Emisyjnej i Analizy Rentgenowskiej - spektrometr ICP-MS 4) Pracownia Mikroskopii Optycznej i Elektronowej - transmisyjny mikroskop elektronowy. 99

100 Zwiększenie możliwości realizacji badań naukowych, także badań komercyjnych i zapewnienie wysokiego poziomu realizacji dydaktyki, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie wiąże z będącą w realizacji inwestycją Centrum Innowacyjno-Wdrożeniowego Nowych Technik i Technologii w Inżynierii Rolniczej. W Centrum mieścić się będą m.in. pomieszczenia dydaktyczne, naukowe i laboratoryjne Wydziału Inżynierii Produkcji, Wydziału Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Studium Języków Obcych, Laboratorium Badawczego. Powstała struktura obejmuje ponad 50 specjalistycznych pracowni i laboratoriów, obejmujących m.in. obszary działalności naukowo-dydaktycznej jak: odnawialne źródła energii, energetykę konwencjonalną, badania In vitro, mikrobiologię, mikroskopię elektronowa, elektrotechnikę i elektronikę, chromatografię gazowa, wykorzystanie izotopów itp. Wizualizacja Centrum Innowacyjno-Wdrożeniowe Nowych Technik i Technologii w Inżynierii Rolniczej Centrum Innowacyjno-Wdrożeniowe Nowych Technik i Technologii w Inżynierii Rolniczej to: ,7 m 2 powierzchni użytkowej i ,4 m 3 kubatury. Znajdą się w nim sale ćwiczeniowe i dydaktyczne, 3 duże sale wykładowe (2 x 190 miejsc i miejsc), 22 laboratoria, 8 pracowni komputerowych, pomieszczenia dla pracowników naukowych, technicznych i administracyjnych. Głównym celem projektu jest lepsze wykorzystanie potencjału naukowo- dydaktycznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie do aktywnego tworzenia konkurencyjnej gospodarki Regionu i Polski Wschodniej. 100

101 Budowa Centrum Innowacyjno-Wdrożeniowe Nowych Technik i Technologii w Inżynierii Rolniczej, 2011 r. W budynku Centrum zlokalizowane zostaną następujące jednostki organizacyjne uniwersytetu: - Katedra Energetyki i Pojazdów a w niej laboratorium odnawialnych źródeł energii, laboratorium diagnostyki pojazdów, hamownia silnikowa ze sterownią, laboratorium układów silnikowych, laboratorium paliw konwencjonalnych i odnawialnych, laboratorium elektrotechniki, pracownia komputerowa itp. - Katedra Biologicznych Podstaw Technologii Żywności i Pasz, a w niej: laboratorium fizyko-chemiczne, pracownie chromatograficzne, laboratorium mikrobiologiczne itp. - Katedra Eksploatacji Maszyn i Zarządzania w Inżynierii Rolniczej, a w niej: hala maszyn, laboratorium odnawialnych źródeł energii, laboratorium mechaniczne, laboratorium ochrony roślin, laboratorium nawożenia mineralnego, laboratorium komputerowe itp. - Katedra Maszyn Ogrodniczych i Leśnych, a w niej : hala maszyn, laboratoria związane tematycznie z prowadzonymi badaniami. - Katedra Maszyn i Urządzeń Rolniczych z laboratorium podstaw budowy maszyn, laboratorium doju itp. - Katedra Maszynoznawstwa Rolniczego z laboratorium maszyn rolniczych. - Instytut Roślin Ozdobnych i Architektury Krajobrazu z laboratorium: hodowlanym, wzrostu roślin, fizyko-chemiczne, pokój szczepień, fitotrony, pracownia rzeźby, pracownia dendrologii, pracownie projektowe itp. 101

102 Budowa i wizualizacja Centrum Innowacyjno-Wdrożeniowe Nowych Technik i Technologii w Inżynierii Rolniczej W budynkach Centrum znajduje się także: Zakład Ergonomii, Katedra Zastosowań Matematyki i Informatyki, Studium Języków Obcych, Zakład Technologii Kształcenia, Dział Techniczny i Warsztaty Uczelniane ( ślusarnia, obróbka mechaniczna, spawalnia itp.) Zakłada się, że po oddaniu Centrum, które nastąpi na przełomie 2012/2013r z pomieszczeń korzystać będzie ok studentów, pracownicy naukowi i administracyjni uczelni, jednostki badawczorozwojowe pokrewnej działalności w tym jednostki badawczorozwojowe w przedsiębiorstwach, firmy i instytucje z regionu, zatrudniające absolwentów UP i współpracujące z Uniwersytetem Przyrodniczym w Lublinie. Zakłada się także: - zwiększenie konkurencyjności uniwersytetu na poziomie regionalnym i krajowym, - poprawę jakości prowadzonego procesu dydaktycznego i jego lepsze dostosowanie do potrzeb gospodarczych - wzrost zainteresowania studentów kierunkami kształcenia związanymi z naukami przyrodniczymi i technicznymi, - poprawę jakości wykształcenia absolwentów uczelni zasilających kadry regionalnej gospodarki. 102

103 Wizualizacja Centrum Innowacyjno-Wdrożeniowe Nowych Technik i Technologii w Inżynierii Rolniczej Centrum Innowacyjno - Wdrożeniowe Nowych Technik i Technologii w Inżynierii Rolniczej jest finansowane: Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej zł. Wkład własny zł. Całkowity koszt realizacji projektu zł. Obiekt budowany jest przy ul. Głębokiej 28 w Lublinie. Wydział Medycyny Weterynaryjnej rezultaty prowadzonych badań teoretycznych realizuje w Klinikach Weterynaryjnych, w których dyżury pełnią lekarze weterynarii uczestniczący w tych badaniach naukowych. Uzyskane wnioski z prowadzonych badań w Katedrach i zakładach teoretycznych wykorzystywane są najczęściej przy leczeniu pacjentów zwierzęcych w Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrznych Zwierząt, Katedrze i Klinice Chirurgii Zwierząt, Katedrze i Klinice Rozrodu Zwierząt, czy Katedrze Epizootiologii i Klinice Chorób Zakaźnych. Wydział Medycyny Weterynaryjnej realizuje badania w sposób wszechstronny przez specjalistyczne zespoły badawcze: anatomii i histologii zwierząt, anatomii patologicznej, higieny żywności zwierzęcego pochodzenia, biochemii i fizjologii zwierząt, farmakologii nowych leków weterynaryjnych, patofizjologii, toksykologii i ochrony środowiska, toksykologii leków weterynaryjnych i dodatków paszowych. Wydział Medycyny Weterynaryjnej posiada akredytację Unii Europejskiej, a w kategoryzacji uzyskał najwyższą kategorię I. 103

104 Nowoczesność nauki wyższej, a w tym poziom kształcenia oraz badań naukowych w znacznym stopniu zależą od sfery materialnej oraz posiadanych laboratoriów i ich wyposażenia. Dlatego Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie jako zadania priorytetowe stawia sobie dalsze zwiększanie substancji lokalowej po przez budowę nowych obiektów oraz modernizację już istniejących. Uczelnia wprowadziła także jako druga uczelnia w kraju międzynarodowy systemu zarządzania w zakresie zarządzania dydaktyka, działalnością naukowo-badawcza i usługami ISO Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie w ramach Centrum Szkolenia Ustawicznego prowadzi studia podyplomowe na 18 kierunkach m. in.: Analityka Laboratoryjna w Ochronie Środowiska, Diagnostyka Molekularna, Marketing i Zarządzanie w Agrobiznesie, Odnawialne Źródła Energii, Studia Rolnicze dla Absolwentów Kierunków Nierolniczych, Studia Specjalistyczne z Zakresu Chorób Psów i Kotów. Zarządzanie Jakością w Produkcji Żywności. W studiach podyplomowych tylko w roku 2010 uczestniczyło 272 słuchaczy. Centrum Kształcenia Ustawicznego zorganizowało również konferencję nt. Kształcenie Ustawiczne na Obszarach Wiejskich. Uczestniczyło 220 osób. W ramach funkcjonującego w uczelni Biura Wymiany Międzynarodowej w roku 2010 : 19 nauczycieli akademickich wyjechało na prowadzenie zajęć dydaktycznych w uczelniach partnerskich, a także 16 na szkolenia w instytutach zagranicznych. Na uczelni w tym czasie przebywało z zagranicy 6 osób. Studia w naszej uczelni podjęło 6 osób, a 8 naszych studentów podjęło studia zagraniczne. Około 100 studentów przebywało na praktykach głównie w Holandii i Wielkiej Brytanii. Przedstawiona działalność Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie tak w zakresie kształcenia studentów jak i realizacji badan naukowych świadczy o ogromie szerokiej ich tematyce, a także dużych możliwościach realizacji problemów dotyczących nie tylko wsi i rolnictwa lecz również techniki, ochrony środowiska, rekreacji i wypoczynku, hodowli i uprawy większości roślin rolniczych, ogrodniczych i zielarskich. Pracownicy uczelni zajmują się także problemami energetyki, odnawialnych źródeł energii, biopaliw, przemysłu rolno-spożywczego, oceny produktów pochodzenia rolniczego i zwierzęcego i szeroko rozumianymi problemami usług weterynaryjnych. Na zakończenie chciałbym podać, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w dniu 4 kwietnia 2011r. wprowadziło w życie 104

105 Rozporządzenie w sprawie warunków i trybu przyznawania pomocy de minimis na działalność upowszechniającą naukę. Rozporządzenie to określa warunki i tryb przyznawania pomocy o której mogą ubiegać się mikro- mały lub średni przedsiębiorca niemal we wszystkich sektorach po złożeniu stosownego wniosku. Rozporządzenie opublikowane w Dzienniku Ustaw nr 81 poz. 445 z dnia 4 kwietnia 2011r. Więcej danych o Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie na stronie 105

106 Leszek Mościcki 5. Transfer wiedzy dla potrzeb przemysłu rolno-spożywczego. Potrzeby, realia, wyzwania i przeszkody Motto Żywność i jej produkcja ma niekwestionowaną przyszłość!!! Kucharz zawsze będzie potrzebny, niezależnie od sytuacji politycznej i gospodarczej. A inni? Z całą pewnością także tylko nie zawsze. Wprowadzenie Dążenie do komercjalizacji dóbr intelektualnych (np. wyniki badań, know-how), powinno w świetle ostatnio przyjętych przepisów zawartych w pakiecie ustaw reformujących polską naukę i szkolnictwo wyższe stanowić jedno z głównych kierunków rozwoju współczesnych uczelni w Polsce. Transfer wiedzy, technologii i innowacji oraz rynkowe wykorzystywanie wyników działalności naukowej to zadanie nowoczesnych uniwersytetów. Dotychczasowa rola uczelni, opierających się głównie na dydaktyce i badaniach naukowych, w dobie gospodarki opartej na wiedzy, kiedy to innowacyjne produkty i technologie oraz ich upowszechnianie stanowią istotny czynnik i siłę napędową rozwoju gospodarczego, przestaje być wystarczająca. To właśnie uczelnie powinny dążyć do uczestnictwa w rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, w którym funkcjonują, między innymi poprzez wspieranie akademickiej przedsiębiorczości oraz współpracy społeczności akademickiej z przedstawicielami lokalnej gospodarki [ 7]. Wg raportu Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych [17], opracowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w listopadzie 2006 r. 20% polskich przedsiębiorstw nie wie o możliwościach współpracy ze środowiskiem naukowym; większość przedstawicieli firm nie współpracujących z naukowcami nie wie, jakie korzyści mogliby potencjalnie osiągnąć dzięki takiej współpracy; 106

107 tylko 10% firm widzi we współpracy z naukowcami szansę na zwiększenie możliwości eksportowych; prawie 40% przedsiębiorców narzeka na brak zachęt prawnych oraz konkretnych ofert ze strony środowisk naukowych 62% naukowców deklaruje, że są autorami rozwiązania, które nadaje się do komercjalizacji. Moim zdaniem jest to sytuacja, którą możemy, a nawet musimy zmienić. Ogromną szansę stwarza m.in. sektor rolno-spożywczy, który odgrywał i nadal będzie odgrywać istotną rolę w polskiej gospodarce narodowej, zwłaszcza w województwach Polski Wschodniej. Tutejsze rolnictwo wymaga restrukturyzacji i modernizacji, konieczne są zmiany ekonomiczne ale także i kulturowe; konieczne są jednakże zmiany filozofii działania zarówno obecnych jak i przyszłych rolników przedsiębiorców. Rola lokalnych uczelni i ośrodków naukowych związanych z rolnictwem i gospodarką żywnościową współpracujących z władzami administracyjnymi i samorządowymi może czy też powinna okazać się kluczową w procesie modernizacji i aktywizacji lokalnej przedsiębiorczości sektorowej. Dobrym przykładem rozwoju przedsiębiorczości wśród młodych Polaków są Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości - największa inicjatywa akademicka ostatnich lat [1, 7, 11, 14]. W sieci Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości funkcjonuje 36 inkubatorów rozmieszczonych na terenie całego kraju, funkcjonuje w nich ponad 1100 firm, zrzeszających ludzi młodych, ambitnych i bardzo dobrze wykształconych. AIP umożliwiają im połączenie teoretycznej wiedzy zdobytej podczas studiów z wiedzą praktyczną nabywaną samodzielnie w czasie prowadzenia działalności jako przedsiębiorcy. Innym przykładem transferu i komercjalizacji wiedzy jest zakładanie tzw. spółek odpryskowych typu spin-off i spin-out. Firmy, których działalność oparta jest na wiedzy, dzielimy na [1, 11]: - firmy, które opracowały innowacyjny produkt i próbują zapełnić lukę rynkową albo wykreować popyt na zupełnie nowy typ towaru lub usługi; - spółki oferujące nowy, tańszy lub lepszy sposób produkcji towaru lub świadczenia usługi; - firmy eksperckie, zajmujące się doradztwem naukowo-technicznym opartym na wiedzy pracowników naukowych. Jakie są modele komercjalizacji wiedzy wytwarzanej na uczelniach? Tradycyjny, polegający na upowszechnianiu wyników badań poprzez publikacje, swobodny dostęp do wiedzy dla wszystkich 107

108 zainteresowanych (małe zainteresowanie ochroną praw własności intelektualnej, brak zainteresowania wdrożeniami wyników badań) [7]. Konsekwencją klasycznego modelu współpracy uczelnia biznes jest niewykorzystanie potencjału, niska efektywność nakładów na badania, pogorszenie jakości kształcenia (zbyt teoretyczne, mało przydatne dla potrzeb praktyki), ograniczone możliwości rozwoju uczelni ze względu na bariery w poziomie finansowania uczelni i badań, pauperyzacja środowiska i zjawiska patologiczne (np. praca na kilku etatach). Model Open Science - uczelnia nie zachowuje żadnego IPR (za wyjątkiem praw autorskich do publikacji), cała zdobyta wiedza zostaje przedstawiona w postaci publikacji naukowych i udostępniona bez żadnych ograniczeń aplikacyjnych, co wywołuje niewielki oddźwięk publikacji w kręgach gospodarczych, przez co innowacyjność staje się wyłącznie domeną naukowców. Model ten nie daje żadnej gwarancji, że z badañ finansowanych z budżetu danego państwa skorzystają zarejestrowane w tym kraju firmy, a nie np. f-ma międzynarodowa. Jest on uznany za nieefektywny z punktu widzenia zapewnienia wspierania i motywowania naukowców do współpracy z podmiotami gospodarczymi na rzecz komercjalizacji wiedzy, jak też zapewnienia przedsiębiorcom odpowiedniej przewagi konkurencyjnej wynikającej z posiadania unikalnej wiedzy. Model licencyjny - oparty na ochronie całości wiedzy wytworzonej w uczelni, w którym strategiczne patentowanie ma pierwszeństwo przed publikacjami a uczelnia zachowuje własność wynalazków i innych praw wyłącznych. Wymaga profesjonalnego zarządzania w obszarze IPR (rzecznicy patentowi, centra transferu technologii itp.). Uczelnia dba by wybór kierunków badań był dokonywany wspólnie z przedsiębiorstwami, po czym może rezultaty odsprzedać udzielając nań licencji. Model interaktywny - wiedza i technologie wraz z mechanizmami ochronnymi, np. patenty są narzędziami wspierającymi rozwój gospodarek regionalnych. Faza demonstracyjna (budowa prototypu) jest wspólnie finansowana przez przedsiębiorstwa i środki publiczne, czego przykładem są programy ramowe UE. Komercjalizacja wiedzy nie następuje jednak wyłącznie w przedsiębiorstwach, jak w przypadku modelu licencyjnego, tylko jest procesem interaktywnym z pełnym zaangażowaniem uczelni. W jaki sposób uczelnie powinny zarządzać własnościami intelektualnymi i wspierać aktywność w zakresie komercjalizacji wiedzy? 108

109 W nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy szczególne znaczenie ma własność intelektualna, będąca nie mniej cennym i wymiernym kapitałem niż ten stricte materialny. Ochrona własności intelektualnej oraz wprowadzanie zasad jej komercjalizacji powinny być bezwzględnym priorytetem uczelni, bowiem jest to też interesem publiczny. W uczelniach powinny być stosowane wszystkie rodzaje praw dotyczących wszelkich wytworów ludzkiego umysłu: wynalazków, wzorów użytkowych, znaków towarowych, utworów naukowych, programów komputerowych, technologii (tzw. wiedzy know-how ) itp. [7]. Prawa do powstałych w uczelni dóbr własności intelektualnej są zbywalne, tzn. mogą być przedmiotem umów w obrocie gospodarczym, przy czym dotyczy to nie tylko praw własnooeci przemysłowej, ale także innych rodzajów dóbr intelektualnych. Jest wiele sposobów komercjalizacji wiedzy. Do najważniejszych należą: sprzedaż praw własności i licencji, alians strategiczny, joint-venture, samodzielne wdrożenie (spin-off) oraz badania zlecone. Samodzielne wdrożenie technologii przez jej twórców utworzenie spółki spin off lub spin-out jest najtrudniejszym sposobem komercjalizacji, który z racji wysokiej opłacalności zyskuje coraz większą popularność. W krajach anglosaskich tzw spółki profesorskie są głównym nurtem przedsiębiorczości akademickiej. Od kilku lat wzbudzają one coraz większe zainteresowanie także i w Polsce. Związane jest to z nowymi zadaniami uczelni publicznych i instytucji badawczych oraz zmianami w modelach ich funkcjonowania, zwłaszcza w relacjach z otoczeniem gospodarczym. Najnowsze regulacje prawne obowiązujące w szkolnictwie wyższym dają możliwość komercjalizacji wyników badań. Uniwersyteckie firmy odpryskowe wprowadzając na rynek nowe produkty i usługi, rozszerzają rynek dla wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz pobudzają inwestycje technologiczne uczelni. Dzięki spin-offom zyskuje dydaktyka, studenci zdobywają doświadczenie z przedsiębiorczości, wykładowcy uzyskują dodatkowe dochody. Ale jedno jest niezbędne powołanie do życia w uczelni specjalnej spółki zajmującej się zarządzaniem udziałami firm odpryskowych oraz zarządzaniem całą własnością przemysłową uczelni, która powinna przyczyniać się do dynamicznego i elastycznego sposobu komercjalizacji efektów badań naukowych. Ostatnio w wielu ośrodkach akademickich w powstają Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, będące częścią Grupy AIP - sieci instytucji rozwijających przedsiębior- czość w Polsce [14]. Poprzez innowacyjne rozwiązania prawne, Fundacja AIP umożliwia 109

110 młodym ludziom korzystanie ze swojej osobowości prawnej funkcjonując formalnie jako komórka organizacji, a w praktyce jako ich samodzielne przedsięwzięcie. Młody przedsiębiorca oszczędza zarówno czas związany z oczekiwaniem na założenie działalności gospodarczej jak również środki niezbędne do jej otwarcia i nie płaci składki ZUS. Ponadto AIP zapewnia: Prowadzenie księgowości przez swoje biuro księgowe Porady prawne, tworzenie oraz weryfikacja umów Doradztwo w zakresie prowadzenia własnej firmy i dostęp do wiedzy Promocję w mediach Dostęp do powierzchni biurowej oraz korzystanie z adresu inkubatora jako siedziby firmy Bezpłatny dostęp do sal dydaktycznych Pomoc w pozyskiwaniu funduszy na inwestycje. Do tej pory ponad 3000 osób skorzystało z możliwości działania w pionie Inkubatora. W Polsce nastąpił dynamiczny rozwój krajowego przemysłu rolnospożywczego po przemianach społeczno-politycznych. Jak oceniane są konkurencyjność i szanse rozwojowe krajowych przedsiębiorstw tego sektora? W wielu publikacjach [ 2, 3, 4, 5, 8, 9, 13] analizowano konkurencyjność i szanse rozwoju polskich przedsiębiorstw przemysłu rolno spożywczego w warunkach unijnych. Stwierdzono, że zajmując się produkcją żywności posiadają one ważny status w gospodarce rynkowej. Pozostawienie ich funkcjonowania mechanizmowi rynkowemu może implikować poważne problemy dla całej gospodarki. Stan wyżywienia kraju jest w pełni zależny od poziomu funkcjonowania tych przedsiębiorstw, a ich pozycja i wkomponowywanie się w globalny rynek żywności świadczy o pełnym rozumieniu reguł nowocześnie funkcjonującej gospodarki światowej. Przeprowadzona przez Firleja [4, 5] analiza porównawcza z ostatnich lat umożliwiła wyeksponowanie czynników ograniczających rozwój przedsiębiorstw przemysłu rolno spożywczego. Do najważniejszych z nich autor zaliczył czynniki o charakterze: zewnętrznym: duże korzyści przynosi dostęp do dużego rynku unijnego, pomimo tego, że większość przedsiębiorstw prowadziło swoją działalność na terenach miejskich, istnieje wysoki poziom konkurencji występującej na rynkach zbytu, 110

111 wciąż bardzo pozytywnie oceniane jest przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, pozytywnie oceniane są przekształcenia polskiej gospodarki umożliwiające adaptację do nowych warunków gospodarczych, wysoko oceniany jest poziom jakości usług publicznych, coraz lepiej oceniane jest zainteresowanie władz publicznych usuwaniem barier dla funkcjonujących przedsiębiorstw, dobrze postrzegany jest klimat lokalny dla prowadzenia działalności gospodarczej, występują: wysoka konkurencja na rynku pracy, niska konkurencja cenowa, wysokie koszty surowców podstawowych, wewnętrznym: zatrudnienie w badanych przedsiębiorstwach utrzymuje się na stałym poziomie, średni obrót badanych przedsiębiorstw legł niewielkiemu zmniejszeniu, przedsiębiorstwa posiadają wystarczającą powierzchnię produkcyjną, w przedsiębiorstwach zauważalna jest potrzeba zwiększania kwalifikacji, szczególnie wśród pracowników operacyjnych, badane przedsiębiorstwa słabo zainteresowane są pozyskiwaniem środków finansowych z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, poziom jakości, atrakcyjności i funkcjonalności oferowanych towarów i usług jest uznawany w większości za bardzo dobry i dobry, siła ekonomiczna przedsiębiorstw oceniana jest za wystarczającą, badane przedsiębiorstwa dążą do wprowadzania nowoczesnych technik, obniżania kosztów i zwiększenia wydajności pracy, stabilnego systemu podatkowego i obniżania wysokości podatków, promocji, marketingu, wysokiej jakości produkcji, zwiększania dostępu do środków finansowania, są zainteresowane eksportem i poprawą organizacji pracy, sektorowym: przedsiębiorcy jako bardzo ważną uznają bieżącą sytuację rolnictwa, ceny surowców i zmiany w sezonowości ich podaży, wciąż niewiele podpisuje się umów kontraktacyjnych, bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstw w wysokim stopniu istotnie zależy od stanu funkcjonowania pozostałych działów agrobiznesu, 111

112 organizacyjnym: wciąż przeważającą formą prawną przedsiębiorstw jest firma jednoosobowa, średni okres funkcjonowania przedsiębiorstwa wynosi 20 lat, jako bardzo dobry i dobry uznaje się sposób zarządzania przedsiębiorstwami oraz stopień znajomości wizji ich rozwoju przez pracowników, możliwości realizacyjne strategii przedsiębiorstw oraz jakość kwalifikacji i umiejętności zatrudnionych pracowników. W podsumowaniu autor stwierdza, że o jakości przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego decydują wciąż warunki ekonomiczne i polityczne, a ilość i jakość kapitału ludzkiego gromadzonego w przedsiębiorstwach rolno-spożywczych decyduje o ich strukturze i poziomie ich rozwoju [5]. Niezwykle istotną determinantą określającą zdolność konkurencyjną wewnętrzną i międzynarodową przedsiębiorstw przemysłu rolno spożywczego są rozwiązania instytucjonalne. Za bardzo ważną należy uznać ingerencję państwa w funkcjonowanie sektora agrobiznesu. Jako bardzo znaczącą w rozwoju tych przedsiębiorstw wskazano finansową pomoc unijną, która służy w aktywizacji rozwoju agrobiznesu i restrukturyzacji polskiego rolnictwa. Integracja Polski z Unią Europejską zainicjowała szansę modernizacji polskich przedsiębiorstw przemysłu rolno spożywczego poprzez likwidację pozataryfowych barier handlowych, spektakularny wzrost wzajemnych obrotów w ostatnich latach, napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych i przepływ technologii. Jak na tym tle wypada region lubelski? W przyjętej do realizacji przez Radę Ministrów RP 30 grudnia 2008 r. Strategii rozwoju społeczno- gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 [16] czytamy m.in: W odniesieniu do rolnictwa głównym warunkiem przyspieszenia rozwoju będzie zbudowanie sieci instytucji ułatwiających rolnikowi włączanie się w system współczesnego agrobiznesu, w którym dominującą rolę przejmują duże korporacje, a także usprawnienie transferu wiedzy do rolnika. Szczególne należy wspierać działania o znaczeniu kompleksowym podejmowane w regionalnej i subregionalnej skali, dotyczące równoczesnego restrukturyzowania rolnictwa, przetwórstwa rolno-spożywczego i modernizacji obszarów wiejskich, czego przykładem jest sukces mleczarstwa na Podlasiu, czy kształtujący się kompleks zdrowej żywności. Istotne znaczenie dla zmian strukturalnych będzie miał sposób i kierunki wydatkowania transferów z Unii Europejskiej przeznaczanych na rzecz rolników. 112

113 Niezbędne jest rozwinięcie systemu doradztwa i działań służących podwyższaniu różnorodnych kwalifikacji i umiejętności rolników. Przemiany strukturalne w rolnictwie powodują zmniejszanie się liczby zarówno gospodarstw rolnych, jak i osób pracujących w rolnictwie. W związku z tym konieczne jest prowadzenie działań, które pozwolą mieszkańcom obszarów wiejskich w szerszym zakresie znaleźć zatrudnienie i źródła dochodów poza rolnictwem bez konieczności zmiany miejsca zamieszkania. Gospodarka regionu boryka się z całym ciągiem poważnych problemów o charakterze strukturalnym, które w dużym stopniu ograniczają jej zdolność konkurowania i wpływają negatywnie na perspektywy przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego województwa [16, 18]. Na niską konkurencyjność regionalnej gospodarki ma również wpływ słabo rozwinięta infrastruktura ekonomiczna i techniczna regionu oraz słabość sektora przedsiębiorczości. Niezależnie od występujących licznych słabości, regionalna gospodarka wykazuje również szereg endogenicznych (wewnętrznych) potencjałów rozwoju. Przy odpowiednim wsparciu środkami z zewnątrz mogą one znacznie wzmocnić pozycję konkurencyjną regionalnej gospodarki i nadać jej określony profil specjalizacji. Biorąc pod uwagę wewnętrzne potencjały rozwoju regionu wydaje się, że jednym z wiodących obszarów specjalizacji gospodarczej województwa powinna być produkcja wysokiej jakości żywności oraz rozwój odnawialnych źródeł energii. Towarzyszyć temu powinien rozwój kompleksowego systemu usług specjalistycznych we współpracy z firmami globalnymi, oparty między innymi o przygraniczne położenie regionu oraz dostępność licznych i dobrze wykształconych zasobów pracy. Zarząd Województwa Lubelskiego w przyjętej strategii rozwoju województwa na lata [20] przedstawił warunki niezbędne do podniesienia przedsiębiorczości w regionie, stwierdzając jednoznacznie, że podstawowym priorytetem będzie rozwijanie nowoczesnego społeczeństwa zdolnego funkcjonować w gospodarce opartej na wiedzy. Filarami gospodarki opartej na wiedzy będą: edukacja, nauka oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego. W istocie w pierwszej kolejności zidentyfikowano główne uwarunkowania poddając je szczegółowej analizie. 113

114 Mocne strony Słabe strony korzystna struktura demograficzna niskie dochody ludności; (młode społeczeństwo); trudne warunki mieszkaniowe stosunkowy dobry poziom ludności (niskie standardy ogólnego wykształcenia ludności; mieszkaniowe, utrudniony dostęp do wyższe od średnich w kraju własnych mieszkań ludzi młodych, wskaźniki skolaryzacji na niedostateczny rozwój budownictwa poziomie szkół średnich i mieszkań tanich); wyższych; niski poziom zdrowotności wykształcone kadry na poziomie mieszkańców regionu (któremu wyższym; towarzyszy niski stopień rozwinięte zaplecze edukacyjne w świadomości zakresie kształcenia kadr na w zakresie profilaktyki zdrowotnej poziomie wyższym (sieć szkół oraz utrudniony powszechny dostęp wyższych publicznych i do usług opieki zdrowotnej); niepublicznych coraz bardziej niska sprawność funkcjonowania dostępna na poziomie miast systemu ochrony zdrowia powiatowych); (niedoinwestowanie usług korzystna struktura kierunków zdrowotnych, dekapitalizacja bazy kształcenia wyższego (znaczny lokalowej i sprzętu medycznego); udział w kształceniu studentów w niedostateczny rozwój bazy i usług naukach przyrodniczych i związanych ze sportem i rekreacją; inżynieryjnych); niska świadomość ludności w wysoki poziom specjalizacji i zakresie ekologii, zdrowego sposobu kwalifikacji kadr pracujących w sferze usług publicznych (oświata, służba zdrowia i kultura fizyczna, pomoc społeczna); niskie koszty pozyskania dobrze życia i odżywiania się, stosunkowo niski odsetek osób uprawiających sport; niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej; wykształconych kadr związane z niedostosowanie oferty i procesu wysokim bezrobociem i niskim kształcenia do wyzwań i potrzeb poziomem wynagrodzeń; nowoczesnego społeczeństwa poziom rejestrowanego bezrobocia (szczególnie w szkolnictwie niższy niż w kraju (powolny zawodowym); spadek bezrobocia); wadliwa struktura kwalifikacji aktywność społeczna i zawodowa zawodowych pracowników (nie ludzi starszych; odpowiadająca potrzebom rozwój społeczeństwa regionalnej gospodarki i rynku obywatelskiego (rozwój pracy) oraz niska mobilność samopomocy, dynamiczny rozwój przestrzenna i zawodowa; organizacji pozarządowych); małe zaangażowanie ludności różnorodna i bogata oferta w proces kształcenia ustawicznego kulturalna oraz duża liczba i odnawiania swoich kwalifikacji; działających instytucji przestarzała baza szkolnoedukacyjna i promotorów kultury; (budynki szkolne stosunkowo wysoki poziom wymagające remontu i modernizacji, 114

115 bezpieczeństwa publicznego; rozwinięta sieć granicznych placówek kontrolnych niskie nasycenie placówek szkolnych w sprzęt dydaktyczny i informatyczny); niskie wskaźniki zatrudnienia i aktywności zawodowej ludności w regionie; wysoki poziom bezrobocia ukrytego na wsi niekorzystna struktura bezrobocia (duży udział osób długotrwale bezrobotnych oraz absolwentów szkół wyższych); słabo rozwinięta sieć niepublicznych służb zatrudnienia; dominacja pasywnych nad aktywnymi formami ograniczania bezrobocia; niski poziom kapitału społecznego (małe zaufanie do władz publicznych, niewielka liczba liderów lokalnych); wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego (spowodowany między innymi takimi zjawiskami jak długotrwałe bezrobocie, niepełnosprawność, patologie społeczne); niezadowalający poziom usług społecznych wynikający z niedoinwestowania tej sfery; niskie nakłady na działalność kulturalną w regionie połączone z niedoinwestowaniem bazy materialnej służącej upowszechnianiu i promowaniu kultury (zły stan zaplecza technicznego i wyposażenia placówek kultury w sprzęt komputerowy i dostęp do nowoczesnych nośników informacji); niski udział mieszkańców województwa w korzystaniu z dóbr i usług kultury; mało skuteczny system bezpieczeństwa publicznego i walki z wszelkimi przejawami 115

116 patologii społecznej; niedostateczne wyposażenie służb Policji i Straży Pożarnej w sprzęt i urządzenia do zapewniania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i ładu publicznego; słaby stan technicznej infrastruktury przeciwpowodziowej (szczególnie w dolinach rzek Wisły, Wieprza i Bugu) skutkujący wysokim stopniem zagrożenia powodziami; niezadowalający stopień pokrycia obszaru województwa zintegrowanym systemem ratownictwa medycznego Szanse rozwoju Zagrożenia rozwoju rosnący poziom ogólnego niekorzystne trendy wykształcenia ludności dający demograficzne (ujemny podstawę do budowy gospodarki opartej na wiedzy; szybko rozwijający się sektor przyrost naturalny, starzenie się społeczeństwa oraz stopniowe wyludnianie się regionu ); kształcenia na poziomie wzrastający drenaż kadr wyższym oraz postępująca (ujemne saldo migracji integracja tego sektora i utrwalenie się tendencji z europejskim systemem odpływu z regionu ludzi kształcenia (w ramach młodych i dobrze Europejskiej Przestrzeni wykształconych); Edukacyjnej); postępujące procesy duże zainteresowanie dezintegracji rodziny kształceniem w Lublinie i ograniczania jej funkcji obywateli z krajów Europy w społeczeństwie; Zachodniej i Wschodniej, przedłużające się procesy umożliwiające tworzenie restrukturyzacji regionalnej wyspecjalizowanych placówek gospodarki i zmniejszająca się edukacyjnych (Uniwersytet podaż nowych miejsc pracy, Wschodni) oraz kierunków utrwalenie się braku szans studiów (nauki medyczne); i perspektyw dla młodego dostosowanie kształcenia pokolenia; zawodowego na uczelniach do trudności w zagospodarowaniu nowych wyzwań i wymagań dużych zasobów siły roboczej rynku pracy; uwolnionych w wyniku 116

117 rozwój kształcenia ustawicznego dający szansę na wzrost poziomu kwalifikacji i umiejętności zasobów ludzkich w regionie (w tym znajomości języków obcych); intensywne powstawanie nowych zawodów (w dziedzinach związanych z rozwojem technologii informacyjnych, z obsługą firm i wykorzystaniem wolnego czasu, ochroną zdrowia i środowiska); zwiększający się dostęp mieszkańców Lubelszczyzny do europejskiego rynku pracy; coraz lepszy dostęp do europejskich instrumentów rynku pracy i zwiększania zatrudnienia (w ramach krajowych i europejskich strategii zatrudnienia); prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy na poziomie lokalnym i regionalnym (połączonej ze specjalizacją gospodarczą województwa); rosnąca rola ekonomii społecznej (szansą na tworzenie nowych miejsc pracy i prowadzenie aktywnych form pomocy społecznej); rozwój infrastruktury i usług społeczeństwa informacyjnego (e-nauka, e-praca, e-zdrowie, itd.); podstawy do budowy kapitału kulturowego w regionie (silna więź kulturowa mieszkańców, obecność elit artystycznych, silne środowisko naukowe, media, organizacje kościelne, bogata restrukturyzacji sektora rolnego; zwiększający się odsetek osób zaprzestających edukacji na poziomie ponadgimnazjalnym z powodów ekonomicznych; utrzymujący się niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej utrudniający procesy adaptacyjne w rolnictwie i poza rolnictwem; pogarszanie się warunków edukacyjnych na terenach wiejskich; utrwalenie się niekorzystnego stanu wysokiego udziału osób nieaktywnych zawodowo (spowodowane niską podażą miejsc pracy, wysokim odsetkiem osób niepełnosprawnych, itd.); utrata kwalifikacji zawodowych w wyniku utrzymywania się długotrwałego bezrobocia (utrwalanie się problemu dziedziczenia bezrobocia); zmiana charakteru pracy w wyniku rewolucji technologgicznej i spowodowane tym zmniejszanie się ogólnego popytu na pracę (szczególnie wśród osób z niskimi kwalifikacjami) przyśpieszona dezaktualizacja dotychczasowej wiedzy i kwalifikacji spowodowana powstawaniem nowych zawodów; nierówny dostęp do edukacji i rynku pracy źródłem dalszego ubożenia i marginalizacji społeczeństwa (wzrost klientów pomocy społecznej oraz 117

118 tradycja organizowania licznych festiwali i imprez kulturalnych); zwiększająca się aktywność, potencjał i kompetencje organizacji pozarządowych oraz wzrost ich znaczenia w kontaktach międzynarodowych; większa niż w kraju dynamika przyrostu liczby klubów i sekcji sportowych, a także zwiększająca się liczba osób uprawiających sport 118 uzależnianie się od świadczeń pomocy społecznej); przyśpieszone tempo wypadania z użytkowania znacznej części zasobów mieszkaniowych wskutek ich fizycznego zużycia; pauperyzacja społeczeństwa wpływająca na niski stopień korzystania z dóbr kultury ; wzrost zagrożenia patologiami społecznymi (alkoholizm, narkomania, przemoc w rodzinie); wzrost zagrożenia związanego z funkcjonowaniem zewnętrznej granicy UE (fala imigrantów ze Wschodu, przemyt towarów, międzynarodowa przestępczość) Zdaniem autorów dokumentu [20] Główną przeszkodą w rozwoju nowoczesnego społeczeństwa Lubelszczyzny wydaje się być zbyt niskie zaangażowanie ludności w proces pracy oraz towarzyszący temu wysoki poziom bezrobocia, zarówno rejestrowanego, jak i ukrytego, szczególnie na wsi. Z jednej strony wynika to z kondycji sektora przedsiębiorstw (niska podaż miejsc pracy), z drugiej z niedopasowania systemu kształcenia do wymagań stawianych przez pracodawców. Brak możliwości zatrudnienia poza rolnictwem dla ponad połowy ludności w wieku produkcyjnym, oraz niskie dochody uzyskiwane z pracy osób aktywnych zawodowo powodują, że region boryka się z coraz większymi problemami ubóstwa i wykluczenia społecznego, którym nie jest w stanie sprostać system pomocy społecznej. Ogólne zubożenie mieszkańców oraz wysoki odsetek osób żyjących poniżej granicy ubóstwa ograniczają znacznej części społeczeństwa dostęp do podstawowych dóbr i usług społecznych oraz prowadzą do wzrostu zagrożenia patologiami społecznymi i przestępstwami kryminalnymi. Pogłębiające się rozwarstwienie w dochodach i warunkach życia mieszkańców Lubelszczyzny powoduje liczne napięcia społeczne i nie sprzyja budowaniu kapitału kulturowego i społecznego. W dalszej części czytamy [20]: Kluczem do poprawy sytuacji społecznej w regionie i rozwoju podstaw nowoczesnego społeczeństwa winny być przede wszystkim działania nakierowane na wzrost zatrudnienia i dochodów mieszkańców regionu. Jednym

119 z priorytetowych zadań powinno być stałe podnoszenie poziomu i jakości wykształcenia mieszkańców regionu w systemie edukacji szkolnej, jak i pozaszkolnej, z wykorzystaniem szans związanych z rozwojem kształcenia ustawicznego i technik społeczeństwa informacyjnego. Równolegle należy dążyć do zwiększania sprawności instytucji rynku pracy oraz do prowadzenia aktywnej polityki zatrudnienia, zarówno na poziomie regionalnym, jak i lokalnym ( ). W miarę trwałego rozwoju przedsiębiorczości i ruchu inwestycyjnego w tej sferze będzie stopniowo wzrastało zainteresowanie firm wdrażaniem innowacji, zarówno w sferze technologii, jak też w walorach użytkowych wyrobów oraz usług. Budowa Parku Technologicznego w Lublinie oparta na istniejącym potencjale badawczo wdrożeniowym uczelni wyjdzie naprzeciw potrzebom wielu dziedzin produkcji, w tym głównie rolnictwu i przetwórstwu spożywczemu, weterynarii, technologiom ochrony środowiska, produkcji materiałów budowlanych i budownictwu, innym. W miarę rozwoju regionalnego systemu innowacyjnego gama zastosowań nowoczesnych rozwiązań będzie rozszerzana w różnych dziedzinach gospodarki i w życiu społecznym ( ). Społeczeństwo Lubelszczyzny musi poprawić skłonność do rozwoju przedsiębiorczości, w tym istotnie podnieść poziom wiedzy i umiejętności menedżerskich oraz technologicznych. Warunkiem tych osiągnięć jest : kontynuacja masowego kształcenia na poziomie szkół średnich, zwłaszcza zawodowych i wyższych. Szkoły wyższe powinny wzbogacić strukturę kierunków i specjalizacji, zwłaszcza w dziedzinie nauk stosowanych. Wyższy poziom wykształcenia będzie stanowił dobrą podstawę wzrostu poziomu kwalifikacji zawodowych a ogólniej, czynnika pracy; tworzenie warunków dla działalności innowacyjnej poprzez tworzenie kontaktów między specjalistami firm a pracownikami placówek naukowych; rozbudowa systemu kształcenia ustawicznego, dostosowującego zawody do realnych potrzeb rynku pracy i do rozmieszczenia podaży miejsc pracy; rozbudowa systemu praktycznego szkolenia zawodowego osób nie mających wyższego wykształcenia, w tym zwłaszcza w dziedzinie usług budowlanych; tworzenie systemu informacji o rynku pracy, w tym o ofertach specjalistów i zapotrzebowaniu na pracę wysokokwalifikowaną; 119

120 120 rozległe angażowanie przez samorządy obywateli (nie tylko polityków) do spraw publicznych i tworzenie aktywnych publicznie struktur społecznych; tworzenie warunków aktywizujących szerokie (międzyregionalne i międzynarodowe) kontakty społeczne; Rozwój współpracy transgranicznej w ramach Euroregionu Bug [20]. Sektor MŚP na Lubelszczyźnie należy do najsłabiej rozwiniętych w Polsce i boryka się z wieloma poważnymi problemami rozwojowymi [12, 18, 20]. Ich rozwojowi w regionie nie sprzyjają liczne bariery formalno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej, a także wciąż słabo rozwinięty system samorządu gospodarczego i instytucji wspierania biznesu. Barierą w zwiększaniu konkurencyjności regionalnego sektora MŚP jest utrudniony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania, jak również brak kompleksowego systemu wspierania przedsiębiorstw w zakresie tworzenia i absorbowania innowacji, głównie w ramach bezpośredniej współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi. Do roku 2015 planowane jest podjęcie szeregu działań prorozwojowych w następujących kierunkach [20]: wzrost poziomu przedsiębiorczości w regionie (w tym: promowanie postaw przedsiębiorczych, wsparcie doradcze i finansowe dla mikroprzedsiębiorstw, rozwój przedsiębiorczości akademickiej, tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości); zwiększenie zdolności przedsiębiorstw do tworzenia i absorbowania innowacji w ramach tworzonego regionalnego systemu innowacji (w tym: podnoszenie jakości kadr, system dotacji inwestycyjnych, wsparcie w zakupie wyników badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych, wzmocnienie współpracy branżowej z ośrodkami badawczo-rozwojowymi, tworzenie bezpiecznych sieci i systemów informatycznych w przedsiębiorstwach); zwiększenie dostępu przedsiębiorstw do zewnętrznych źródeł finansowania w tym: wsparcie funduszy podwyższonego ryzyka, inwestycyjnych i poręczeniowych, wsparcie dla inicjatyw proinwestycyjnych, udzielanie wsparcia dla koncepcji przedsiębiorstw (promocja kapitału zalążkowego jako jednej z form funduszy typu venture capital; rozwój kompleksowego systemu szkolenia i doradztwa dla biznesu (w tym: dostosowanie pakietów usług do potrzeb przedsiębiorców, rozwój współpracy sieciowej instytucji otoczenia biznesu, współfinansowanie specjalistycznych usług doradczych dla biznesu);

121 wspieranie działalności eksportowej przedsiębiorstw (w tym: stymulowanie produkcji i powstawania usług przeznaczonych na eksport, wdrożenie nowych instrumentów promocji eksportu); tworzenie lepszych warunków otoczenia prawno - instytucjonalnego dla powstawania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w regionie (w tym: stworzenie dogodnych warunków prawno organizacyjnych do powstawania i funkcjonowania małej przedsiębiorczości, ograniczenie barier administracyjnych i finansowych). Podobnie planowane są zintensyfikowane zamierzenia co do rozwoju regionalnego potencjału B+R oraz jego wykorzystanie dla potrzeb gospodarki. Istniejący w regionie potencjał naukowo-badawczy został uznany w analizie SWOT za jedną z mocnych stron i szans w budowaniu konkurencyjności regionalnej gospodarki. Jednocześnie wskazano na szereg słabości sfery naukowo-badawczej, w tym niską jakość oferty badawczo-rozwojowej oraz niedostosowanie jej do potrzeb gospodarki. Występujące słabości wynikają w dużym stopniu z przyczyn niezależnych od naukowców, takich jak: niski poziom i niekorzystna struktura finansowania nauki i działalności B+R, niedostateczne wyposażenie jednostek w aparaturę naukowo-badawczą oraz wysoki stopień zużycia tej aparatury, a także brak podstawowej infrastruktury transferu wiedzy i komercjalizacji badań. Tym negatywnym zjawiskom towarzyszą również liczne problemy związane z restrukturyzacją finansowania polskiej nauki i trudnościami wielu naukowców z dostosowaniem się do nowych wyzwań gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach. Wdrożenie działań zaproponowanych w tym celu operacyjnym przyczyni się do ograniczenia występujących barier i wzmocnienia potencjału badawczo-rozwojowego w regionie, między innymi poprzez nawiązanie bliższej współpracy sektora nauki ze sferą gospodarczą, w ramach rozwijanego regionalnego systemu innowacji. Do roku 2015 zakłada się realizację następujących działań [20]: wzmocnienie bazy naukowo-badawczej szkół wyższych oraz instytucji badawczo-rozwojowych w regionie (w tym: inwestycje w bazę lokalową, aparaturę naukowo-badawczą, tworzenie sieci kooperacji ośrodków naukowych i jednostek badawczorozwojowych w ramach krajowej i europejskiej przestrzeni badawczej); rozwój wiedzy i badań w strategicznych dla regionu dziedzinach nauki (w tym: stosowanie metod długofalowego prognozowania kierunków rozwoju nauki, upowszechnianie nauki i innowacji w społeczeństwie i gospodarce, wspieranie międzynarodowej 121

122 i krajowej współpracy ośrodków naukowo badawczych, rozwój zasobów ludzkich sektora B+R); wzmocnienie współpracy pomiędzy sektorem B+R i przedsiębiorcami (w tym: dostosowanie oferty badawczej i edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, wsparcie zakupu wyników prac badawczych i własności intelektualnej przez przedsiębiorstwa, stymulowanie rozwoju prywatnego rynku usług badawczorozwojowych, wsparcie dla podmiotów zgłaszających patenty); 122 rozwój regionalnej infrastruktury transferu wiedzy i komercjalizacji badań jako podstawowego elementu regionalnego systemu innowacji (w tym: budowa parku naukowo-technologicznego, centrów transferu wiedzy i technologii, inkubatorów technologicznych, rozwój parków przemysłowych, klastrów produkcyjno-usługowych, zintegrowanej platformy elektronicznej usług online).. W raporcie monitorującym realizację strategii rozwoju Lubelszczyzny w latach , opublikowanym w czercu 2010r [21]. odnotowano wzrost wydajność pracy mierzonej wskaźnikiem Wartości Dodanej Brutto na 1 pracującego. W 2007 roku wyniosła zł przy zł w roku 2006, jednak nadal nie przekroczyła granicy 70% średniej krajowej wynoszącej zł. Z uwagi na rolniczy charakter regionu inaczej niż w kraju przedstawia się udział poszczególnych gałęzi gospodarki w wytwarzanej WDB, i tak w 2007 roku zaobserwowano wzrost udziału rolnictwa w WDB województwa z 7% do 7,8% (w Polsce - 4,2%), co oznacza utrzymującą się niekorzystną strukturę gospodarki regionu. Poza rolnictwem różnice w strukturze gospodarki województwa lubelskiego i kraju widoczne są szczególnie w sektorach przemysłowym i usług nierynkowych i wynoszą odpowiednio 18,8% i 24,3% oraz 20,2% i 14,2% udziału wytwarzanej WDB. Pozytywną tendencję w 2009 roku odnotowano w województwie w postaci wzrostu liczby podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON przy jednoczesnym spadku tej wartości w kraju. Zdecydowaną większość wśród nowopowstałych firm stanowiły mikroprzedsiębiorstwa. W zakresie inwestycji odnotowano pozytywne zjawisko bowiem wartość nakładów inwestycyjnych na mieszkańca w 2008r. wzrosła w porównaniu do roku 2007 o prawie 26%, zaś w stosunku do roku 2005 aż o 77% (w Polsce odpowiednio o 13% i 65%). Jednak w wymiarze wartościowym wynosi to zł na mieszkańca i stanowi niespełna 62% średniej krajowej. Ponad 30% (1191,1 mln zł) ogółu nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach przypadało na miasto

123 Lublin, a dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych w sektorze przedsiębiorstw była wyższa niż średnio w Polsce [21]. Pozytywnie ocenić należy wzrost poziomu wykształcenia ludności. Pogorszyły się niestety wskaźniki dotyczące struktury zatrudnienia i aktywności zawodowej. Konieczne jest zatem prowadzenie aktywnej polityki zatrudnienia na poziomie regionalnym i lokalnym, kierowanie środków publicznych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu oraz stała poprawa jakości kształcenia szkolnego na wszystkich poziomach nauczania. Przetwórstwo rolno-spożywcze może być dźwignią rozwoju regionu! Co można zrobić i czy lubelscy naukowcy mogą się włączyć do nurtu modernizacji tego sektora na Lubelszczyźnie? Odpowiedzi są jednoznaczne: tak, tak i jeszcze raz tak!!! Mamy potencjał ludzki, jest na niezłym poziomie realizowana edukacja (w tym kierunkowa) podstawowa, średnia i wyższa. Wymaga jednak zdecydowanego ukierunkowania prorynkowego, probiznesowego i większego zorientowania na innowacyjność. Konieczne są ściślejsze relacje szkolnictwa i nauki z praktyką biznesową i przemysłową. Przedsiębiorcy powinni być angażowani jako wykładowcy, przedsiębiorstwa szerszym frontem uczestniczyć w oferowaniu praktyk zawodowych młodzieży kształcącej się. Krótko mówiąc niezbędna jest rewizja dotychczasowych metod kształcenia i dostosowania programów nauczania do potrzeb gospodarczych regionu i kraju. Sprzyjają temu nowe regulacje prawne ale wyczuwalny jest pewien opór skostniałych struktur, niechęć do zmian. W tym względzie jestem optymistą bowiem to wolny rynek i w tej dziedzinie wymusi dokonanie zmian. Możliwości przekazu wiedzy są wielorakie. Na własnym przykładzie mogę stwierdzić, że jako naukowiec i wykładowca uczelni rolniczej oraz występując w roli doradcy naukowo-technicznego w krajowym i zagranicznym przemyśle rolno-spożywczym otrzymuję wiele zgłoszeń i konkretnych pytań dotyczących możliwości wdrażania nowych technologii w przetwórstwie rolno-spożywczym. Od roku 1990 uczestniczyłem i nadal uczestniczę w wielu projektach przemysłowych przedsięwzięć podjęcia produkcji nowej generacji żywności i pasz, niestety głównie poza regionem Lubelszczyzny. Dlaczego? Ponieważ jak dotychczas relatywnie słaby był rozwój lokalnej infrastruktury sektorowej oraz niskie zainteresowanie środowiska biznesowego ale także i stosunkowo słaba motywacja miejscowego środowiska akademickiego komercjalizacją osiągnięć naukowych (vide model tradycyjny). 123

124 Czy będzie zapotrzebowanie na firmy odpryskowe, np. typu spin-off? Tak, nawet bardzo duże ale pod warunkiem, że na naszych lokalnych uczelniach nastąpią radykalne zmiany organizacyjne ale też i mentalnościowe; musimy dojrzeć do nowych czasów gry wolnorynkowej. Administracje uczelni muszą zrozumieć, że nie samymi deklaracjami zmienimy rzeczywistość i wdrożyć w życie nowe programy nauczania, powołać z prawdziwego zdarzenia specjalistyczne jednostki zajmujące się polityką własności intelektualnych, komercjalizacji wiedzy i nie czekać aż przemysł do nas przyjdzie wyjść mu naprzeciw. Musimy z większym skutkiem sięgać po dotacje unijne i to na budowę nowoczesnych laboratoriów badawczych a nie przeznaczać je na powiększanie bazy dydaktyczno-socjalnej uczelni. To nie pływalnia, jakkolwiek przydatna, będzie decydować o konkurencyjności uczelni ale jej baza naukowa, zdolność kreowania nowych technologii, nowatorskich programów badawczych, budowy właściwych relacji z małymi przedsiębiorstwami jak też i wielkim przemysłem. Podstawowe pytanie na które powinniśmy sobie sami odpowiedzieć to co my, nasza grupa, jednostka może zaoferować. Lublin jest miastem nauki, tu jest poważny ale uśpiony potencjał, który wymaga menedżerskiego podejścia. Tym wyzwaniom powinny sprostać wybieralne władze akademickie, przede wszystkim powinniśmy przemodelować nasze podejście do spraw komercjalizacji wiedzy jaką posiedliśmy czy wytworzymy w naszych placówkach. Pomagać w tym powinny, jestem przekonany, że będą władze samorządowe Lubelszczyzny - regionu nie wykorzystanych szans, regionu o poważnym potencjale ośrodka akademickiego, które może i powinien pomóc w przekształceniu i rozwoju regionalnego sektora rolnospożywczego. Pomimo zawężenia sektorowego w coraz szerszym zakresie będą poszukiwane usługi interdyscyplinarne. Konieczna jest zatem realne rozwinięcie współpracy międzyuczelnianej, dokonanie realnej integracji środowiskowej, wywołanej wspólnym celem biznesowym, możliwością dodatkowych dochodów uzyskiwanych z działalności naukowej a nie stricte dydaktycznej na tzw. kilku etatach. Dobrym tego zaczynem może być i już jest Lubelski Park Technologiczny, sprzyjać temu będzie powstający tamże Inkubator Przedsiębiorczości Akademickiej, dający szansę młodym naukowcom i studentom podjęcia pierwszej działalności biznesowej. W moim odczuciu sektorowe realia regionalne w odniesieniu do firm typu spin-off czy spin-out są sprzyjające, szanse są realne ale powtarzam: musimy zmienić samych siebie, przełamać wewnętrzny 124

125 opór, wyjść do przemysłu i zintegrowanym działaniem wpłynąć na zmianę inercji wielu gremiów decydenckich, przełamując ich pasywność. Z racji wieloletnich ścisłych kontaktów z nauką i przemysłem holenderskim posłużę się przykładem Wageningen Food Valley [15], gdzie od ponad 25 lat naukowcy i studenci Wageningen University and Reseach Centre (WUR) oraz przemysł przetwórczy (głównie rolnospożywczy) realizują z ogromnym powodzeniem transfer wiedzy z pożytkiem dla wszystkich stron. Region Gerderland, z którym Lubelszczyzna współpracuje, swą strukturą jest zbliżony do naszych warunków. Wageningen jest największym ośrodkiem naukowym związanym z rolnictwem i przetwórstwem żywności, pracuje tu wielu wybitnych naukowców, którzy postanowili skorzystać z możliwości zinstytucjonalizowanej komercjalizacji wiedzy i powołali z udziałem WUR liczne laboratoria i s-ki odpryskowe, świadcząc usługi dla przemysłu, doskonale na tym zarabiając. Warto zwiedzić siedzibę Wageningen Food Valley, są bardzo otwarci dla polskich naukowców i chętnie udzielają wszelkich informacji. A co oferują unijne programy badawcze dla MŚP z sektora rolnospożywczego? W czasie posiedzenia Rady Europejskiej 11 lutego 2010 ustalono, że w nadchodzących latach UE będzie stwarzać sprzyjające warunki dla realizacji trzech podstawowych zadań zrównoważonego wzrostu i zatrudnienia integracyjnego społeczeństwa w oparciu na wiedzy i innowacji: - kreowanie przyjaznych warunków wzrostu konkurencyjnej i zrównoważonej gospodarki, - walka ze zmianami klimatu i dbałość o czystą i wydajną energię, - kompetencje i konkurencyjność. Jeśli chodzi o sektor żywnościowy zdecydowano o następujących priorytetach: - dostosowanie produkcji rolniczej do warunków i adaptacji zmian klimatycznych, stworzenie przemysłu ekologicznego, dbanie o bezpieczeństwo żywności w Europie i poza nią, dbanie o integrację społeczną w zdrowej Europie, dbanie o przyszłość akwenów wodnych i oceanów. Na najbliższe lata przewidziano jakościowy skok zaangażowania środków finansowych w 7 RP UE, przeznaczanych dla konsorcjów z udziałem MŚP pod hasłem: "Współpraca i wymiar 125

126 innowacyjności. Program ten skierowany jest głównie na szeroko rozumiane zagadnienia komunikacji, upowszechniania i transferu wiedzy we wszystkich obszarach działalności biznesowej, co w efekcie końcowym ma sprzyjać zwiększeniu udziału MŚP w naukowych programach unijnych. Gorąco zachęcam do zainteresowania się tymi zagadnieniami szeroko prezentowanymi na stronach internetowych Komisji Nauki UE. ZATEM BIERZMY SPRAWY W SWOJE RĘCE! TO NIE JEST TAKIE PROSTE! TAK, TO PRAWDA, ALE NIKT NAM NIE OBIECYWAŁ ŁATWEGO ŻYCIA! 126

127 Bibliografia 1. Bąkowski A.(red): Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka doświadczenia światowe, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, 2. Birski A. (red.): Uwarunkowania rynkowe konkurencyjności przedsiębiorstw, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn, Czyżewski A.: Uniwersalia polityki rolnej w gospodarce rynkowej. Ujęcie makro i mikroekonomiczne. Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań Firlej K.: Lokalizacja przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w fazie transformacji, Roczniki Naukowe SERiA, 2009/4. 5. Firlej K.: Rozwój przemysłu rolno spożywczego w sektorze agrobiznesu i jego determinanty, Wydawnictwo UE w Krakowie, Kraków Gierszewska G., Romanowska M..: Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa, Jakubowska E., Trzcinska L. (red): Poradnik Komercjalizacja dóbr intelektualnych, czyli jak założyć firmę na Uczelni, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Prusek A.: Strategia rozwoju regionów w warunkach gospodarki rynkowej, Wyd. Secesja, Kraków, Rejman K.: Rozwój europejskiego rynku żywnościowego odzwierciedleniem trendów zachowań i preferencji żywieniowych konsumentów, w: H. Manteuffel-Szoege, 10. Problemy rolnictwa światowego. T. XI, Wydawnictwo SGGW, Warszawa Samuelson W.F., Marks S.G.: Ekonomia menedżerska, PWE, Warszawa Santarek K.(red.): Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa, Tarkowski K.: Szanse i zagrożenia związane z uruchamianiem działalności gospodarczej, Kurier Lubelski, Urban S.: Marketing produktów spożywczych, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław,

128 Strategia rozwoju społeczno gospodarczego Polski Wschodniej do roku Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. 19. Publik. redakcyjna: Obserwatorium Lubelskiego Rynku Pracy, Kurier Lubelski, Publik. redakcyjna: Kompetencje menedżerskie kluczem do skutecznego przywództwa, Kurier Lubelski, Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata , : Raport monitoringowy za lata

129 129

130 Jarosław Zubrzycki 6. Wsparcie działalności B+R w Polsce. Analiza porównawcza 6.1. Zwiększanie wydajności programów badawczo-rozwojowych W ciągu ostatnich kilku lat można zauważyć znaczne przeobrażenia w podejściu rządu do kwestii nauki. Znakiem tego jest przede wszystkim ustawa o zasadach finansowania nauki z 8 października 2004 r. Zwiększając przejrzystość procedur i ułatwiając korzystanie z dostępnych środków, ustawa ta zasadniczo przeobraziła podejście do nauki, wprowadzając instrumenty ułatwiające współpracę przemysłu z jednostkami naukowymi oraz tworząc umocowania prawne umożliwiające funkcjonowanie firm w sektorze B+R i prowadzenie działalności nastawionej na sprzedaż praw własności intelektualnej. Twórcy ustawy położyli szczególny nacisk na przejrzystość instrumentów wspierających działalność badawczo-rozwojową. Dzielą się one na dwa podstawowe rodzaje: projekty badawcze (obejmujące projekty zamawiane, własne, rozwojowe, promotorskie oraz specjalne, to właśnie projekty rozwojowe umożliwiają prowadzenie badań, których rezultaty są następnie sprzedawane przez państwo w ramach przetargów) i projekty celowe (obejmujące projekty własne i zamawiane). Reformom legislacyjnym i organizacyjnym towarzyszą zauważalne zmiany w podejściu do beneficjentów i kształtowaniu treści na stronach internetowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSzW) [1]. Najbardziej interesującym z punktu widzenia przedsiębiorców podejściem jest informacja nt. projektów celowych zawarta na stronach ministerstwa [2]. Realizując projekty celowe, przedsiębiorcy mogą liczyć na dofinansowanie rzędu 50-70% poniesionych kosztów. Warunkiem otrzymania dofinansowania jest złożenie wniosku, zwykle zakładającego współpracę z Jednostką Badawczo-Rozwojową (JBR) [3]. Rzeczą istotną jest to, że własne projekty celowe MNiSzW to takie, które polegają na przeprowadzeniu (zwykle przy współpracy z JBR) przedsięwzięcia technicznego, technologicznego lub organizacyjnego, obejmującego adekwatnie do przedmiotu projektu badania stosowane, prace rozwojowe, badania przemysłowe lub badania przedkonkurencyjne. Bardzo ciekawym rozwiązaniem są projekty 130

131 celowe zamawiane, o tematyce określonej przez wnioskodawców [4] np. ministerstwa lub organy samorządu terytorialnego. Wnioski o projekty celowe są rozpatrywane pod kątem innowacyjności przedsięwzięcia, zapotrzebowania na wynik projektu, konkurencyjności wyniku projektu (zwłaszcza w skali międzynarodowej), wpływu na rynek pracy itp. [5]. Z tego typu wsparcia finansowego teoretycznie mogą korzystać także przedsiębiorcy oferowanego w ramach projektów badawczych (prowadząc projekty rozwojowe), w praktyce jednak profil potencjalnego beneficjenta oraz dość surowa selekcja wniosków ograniczają grono konsumentów tych środków. Znaczący udział we wzroście gospodarczym, podnoszeniu konkurencyjności oraz poziomie innowacji mają projekty badawczo - rozwojowe (B+R). Analiza porównawcza Polski na tle reszty państw UE pokazuje stan, który wciąż daje duże możliwości rozwoju tego sektora. Średnie wydatki na B+R w krajach Unii Europejskiej wynoszą 1,83% w relacji do PKB, w Polsce 0,57%. Procentowy udział przedsiębiorstw innowacyjnych wśród działających w UE przedsiębiorstw wynosi 54,1%, zaś w Polsce 24,5%. Pomimo to Polska jest atrakcyjnym krajem dla inwestorów, którzy związani są z działalnością w obszarach B+R. Potencjalnymi korzyściami w tym zakresie w Polsce są: niskie koszty prowadzenia działalności B+R w Polsce, dostęp do wykwalifikowanej kadry, duży potencjał rozwojowy - duża liczba młodych wykształconych pracowników znających języki obce, duże możliwości rozwoju współpracy przedsiębiorstw ze środowiskiem naukowym, korzystna lokalizacja w centrum Europy. Pozytywne doświadczenia i doskonałe rezultaty firm posiadających swoje centra badawczo - rozwojowe sprawiają, że większość decyduje się na zwiększenie zakresu i skali działalności. I tak, np. firma Nokia Siemens Networks zwiększyła zatrudnienie we wrocławskim ośrodku o 40%, a firma Motorola z roku na rok zwiększa zatrudnienie w swoim centrum softwarowym w Krakowie (obecnie zatrudnia 1000 specjalistów). Oczekuje się, że w ciągu najbliższych kilku lat zaobserwujemy wzrost zainteresowania otwieraniem centrów B+R podobny do takiego, 131

132 jaki nastąpił w sektorze usługowym, gdzie zostało utworzonych ok. 320 centrów i blisko miejsc pracy. Polska jest w czołówce rajów Unii Europejskiej w obszarze wzrostu liczby młodych pracowników w sektorze badań i rozwoju (w wieku lata), jak również ich udział w całkowitej liczbie osób zatrudnionych w działalności badawczo rozwojowej. W kraju funkcjonuje 458 uczelni wyższych, z czego 132 to uczelnie państwowe a 18 z nich to uczelnie techniczne, które zatrudniają ponad 25 tys. Pracowników. Pozostałe 326 ma charakter uczelni niepublicznych. W Polsce liczba studentów obecnie sięga ponad 1,9 mln osób a uczelnie opuszcza ponad 420 tys. absolwentów rocznie. Największym ośrodkiem akademickim w Polsce jest Warszawa, gdzie na samym Uniwersytecie Warszawskim studiuje studentów Ogółem na uczelniach wyższych zatrudnionych jest ponad 87,7 tys. pracowników, w tym ponad 75,7 tys. na uczelniach publicznych, a ok. 12 tys. na uczelniach niepublicznych. Na terenie Polski znajduje się również ponad 200 placówek badawczo rozwojowych (98 tys. pracowników naukowo - badawczych), w skład których wchodzą: placówki Polskiej Akademii Nauk, wyspecjalizowane i samodzielnie działające Jednostki Badawczo-Rozwojowe oraz instytucje wspomagające. Według danych GUS w 2009 r. w Polsce działało 1157 jednostek prowadzących działalność badawczo rozwojową, z czego 697 stanowiły przedsiębiorstwa. W sektorze badawczo rozwojowym na koniec 2009 roku w Polsce było zatrudnionych osób, z czego 37% (44471 osób) posiadało tytuł naukowy doktora, 32% było ze stopniem naukowym poniżej doktora (38 661) a stopniem naukowym profesora legitymowało się 9726 osób. Potencjał badawczo - rozwojowy rozwija się również dzięki innym podmiotom, wśród których znajduje się ponad 697 przedsiębiorców zarówno z Polski jak i zagranicy. Szacuje się, że zagraniczne firmy zainwestują w najbliższych latach ok. 100 mln USD w centra badawczo - rozwojowe. Międzynarodowe koncerny w coraz większym stopniu dostrzegają Polskę jako dogodne miejsce do lokowania inwestycji wymagających zaawansowanych zasobów kapitału ludzkiego. Ich ilość 132

133 w porównaniu do centrów BPO pozostaje nadal niewielka. Obecnie funkcjonuje około 40 centrów badawczo-rozwojowych zatrudniających kilka tysięcy polskich naukowców i specjalistów. Najwięcej pracuje dla sektora teleinformatycznego, motoryzacyjnego, chemicznego, lotniczego, spożywczego czy IT (m.in.: General Electric, Samsung, IBM, Motorola, Delphi, Siemens, Oracle, Wabco, ABB, Plisa, IBM, Lufthansa, Maersk, Philips, Accenture, HP, Volvo, GalxoSmithKline, Aircraft Engines Aerospace, AVIO Group, UTC/Pratt & Whitney). Centra te zlokalizowane są głównie w dużych ośrodkach miejskich z rozbudowanym zapleczem akademickim, rozwiniętą infrastrukturą, stwarzających atrakcyjne warunki życia dla potencjalnych pracowników. Niestety w tym aspekcie występuje duża nierównowaga w występowaniu tychże instytucji. Wiele ośrodków akademickich, które ulokowane są w obszarach o dość ubogiej np. infrastrukturze drogowej i przemysłowej boryka się z pozyskaniem intratnych kontrahentów czy partnerów B+R. Do takiego ośrodka z pewnością można zaliczyć Lublin z jego pięcioma uczelniami państwowymi o dość dużej już tradycji i ponad 100 tys. studentów Centra badawczo rozwojowe w Polsce W Polsce działalność B+R finansowana jest głównie z budżetu państwa. Budżet państwa finansuje 58,5% tej działalności, 25,4% środków wykładanych jest przez podmioty gospodarcze a pozostałe 17% pochodzi z innych źródeł finansowania. Nie bez znaczenia są bezpośrednie inwestycje zagraniczne w sektorze badań i rozwoju, których udział ma istotny wpływ na intensywny rozwój tej sfery biznesu. Wg danych GUS w 2008r. przedsiębiorstwa i inne instytucje zajmujące się działalnością B+R na badania przeznaczyły 7,7 mld złotych. Z tej sumy na badania podstawowe przeznaczono 2,3 mld złotych. Najwięcej środków skierowanych zostało na badania w obszarze nauk technicznych (52,2,%), na nauki przyrodnicze przypadło 22,1%, a na nauki społeczno-humanistyczne 8,6%. W jakich sektorach gospodarki krajowej mogą rozwijać się działania B+R? Praktycznie we wszystkich sektorach. Niemniej jednak ze względu na nasze tradycje przemysłowe i istniejące zaplecze naukowe do szczególnie atrakcyjnych można zaliczyć takie branże jak: 1. motoryzacja, 2. budownictwo 3. lotnictwo, 133

134 4. telekomunikacja, 5. elektronika, 6. IT, 7. biotechnologia, 8. biochemia, 9. Internet, 10. inżynieria medyczna, 11. inżynieria farmaceutyczna, 12. robotyka, 13. nanotechnologia, 14. nowatorskie technologie. Czynnikami, które w głównej mierze decydują o ulokowaniu centrów badawczo - rozwojowych są: stabilny wzrost polskiej gospodarki i bezpieczeństwo badań, niskie koszty prowadzenia badań, wysoko wykwalifikowana kadra, potencjał intelektualny, uczelnie wyższe, instytuty badawcze, otwierające się na tworzenie klastrów w ramach współpracy krajowej i międzynarodowej, strategiczne położenie, zachęty inwestycyjne, jakość pracy polskich pracowników, regionalne strategie rozwoju/regionalne strategie innowacji, współpraca businessu z ośrodkami akademickimi, sukcesy naukowe naukowców i studentów, obecność centrów B+R firm takich jak: ABB, Google, Microsoft, Unilever i innych. Najważniejsze centra badawczo-rozwojowe w Polsce w niektórych z wymienionych powyżej branżach zaprezentowane zostały na poniższych mapkach. 134

135 Avio Polska sp. z o.o. ma swoją centralę w Bielsku Białej. Zlokalizowane są tam: Centrum Badawczo-rozwojowe, Centrum Produkcyjne, logistyka, księgowość i dział IT. Posiada również oddział w Warszawie (biuro prezesa, marketing itp.). Prat&Whitney swoją działalność ulokował głównie w PZL Rzeszów i w Instytucie Lotnictwa w Warszawie, gdzie w 2005 otworzył Centrum Badań Materiałowych i Struktur. W Warszawie również swoją siedzibę ma GE Energy. Jak łatwo zauważyć, lokalizacja centr badawczo-rozwojowych w sektorze lotniczym jest ścisle powiązana z ośrodkami, które mają duże tradycje lotnicze i mogą się poszczycić osiągnięciami naukowotechnicznymi oraz zapleczem naukowym i technicznym w obranży lotniczej. 135

136 Centra z branży samochodowej ulokowane są tradycyjnie w tych rejonach, gdzie istaniały i istnieją duże tradycje motoryzacyjne i przemysłu maszynowego (Kraków, Poznań, Wrocław, Górny Śląsk). 136

137 Polski rynek BPO (Business process outsourcing) jak podaje internetowe wydanie Computerworld wart jest prawie 4 mld zł [6]. Wg najnowszych badań Instytutu Outsourcingu wykonanych przez Millward Brown SMG/KRC, polski rynek outsourcingu procesów biznesowych jest wart 3,96 mld załotych. Największy udział w rynku mają usługi finansowo-księgowe (30%), IT (24%) i HR (22%) Przyspieszenie rozwoju gospodarczego Polski Narodowe Strategie Ram Odniesienia Przystąpienie Polski do struktur unijnych zaowocowało m.in. tym, że do naszego kraju zaczęły płynąć znaczne środki na wsparcie rozwoju gospodarczego. W tym celu opracowane zostały tzw. Narodowe Strategie Ram Odniesienia (NSRO). W ramach strategii NSRO przewidziane zostały środki realizacji głównych kierunków rozwoju polskiej gospodarki na poziomie 85,6 mld EUR na lata Na tę globalną kwotę ze wspólnego budżetu UE będzie pochodziło 67,3 mld EUR. Wydatkowanie tych środków odbywa się w oparciu na Kierunki zwiększenia innowacyjności gospodarki Polski na lata i ich wdrażanie jest realizowane w postaci programów operacyjnych: 1. PO Innowacyjna Gospodarka, 2. PO Kapitał Ludzki, 137

138 3. PO Rozwój Polski Wschodniej, regionalnych programów operacyjnych (RPO). Na szczególną uwagę, ze względu na poruszaną tematykę zasługuje PO Innowacyjna Gospodarka. Program skierowany jest głównie do przedsiębiorców, którzy chcą poprawić innowacyjność swoich firm. Priorytetem programu jest przede wszystkim wspieranie działań o możliwie krótkim okresie stosowania na świecie, a także takich, których dominującą cechą jest największy potencjał rozprzestrzeniania. W ramach PO innowacyjna Gospodarka będzie realizowanych dziewięć priorytetowych osi innowacyjności [10]: 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii 1299,27 mln EUR, 2. Infrastruktura sfery B+R 1299,27 mln EUR, 3. Kapitał dla innowacji mln EUR, 4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia 3429,71 mln EUR, 5. Dyfuzja innowacji 398,99 mln EUR, 6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym 410,63 mln EUR, 7. Społeczeństwo informacyjne budowa elektronicznej administracji 788,24 mln EUR, 8. Społeczeństwo informacyjne zwiększenie innowacyjności gospodarki 1415,86 mln EUR, 9. Pomoc techniczna 329,65 mln EUR. Oczywiście pozostałe programy też wnoszą swój wkład w rozwój innowacyjności naszej gospodarki, ale PO IG jest szczególnie ukierunkowany na finansowanie jej rozwoju Potencjał innowacyjny regionów. Metody oceny Dużym problemem współczesnej ekonomii jest pomiar procesów rozwojowych. Bierze się to stąd, że głównymi nośnikami rozwoju są tzw. miękkie i trudno mierzalne czynniki do, których zlicza się: informację, wiedzę, innowację i kapitał społeczny. Rozpowszechniony i bardzo popularny dotychczas wskaźnik rozwoju w postaci produktu krajowego brutto (PKB) przestał być już wystarczającym i w pełni miarodajnym do pomiaru współczesnych procesów rozwoju gospodarki. Gospodarka oparta na wiedzy czy innowacji dysponuje wielością i różnorodnością metod pomiaru. Niestety, przynoszą one różne wyniki i pokazują różne oblicza regionów, stąd też poszukiwanie miarodajnych miar i metod pomiaru współczesnych procesów rozwojowych jest obiektem wielu badań. 138

139 Poziom innowacyjności w Polsce jest bardzo niski i dodatkowo charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem między regionami. Wzrost poziomu innowacyjności jest ważnym celem polityki państwa ze względu na to, że wywiera ogromny wpływ na konkurencyjność regionów i przyczynia się do przyspieszenia rozwoju gospodarczego. W krajach Unii Europejskiej ocena poziomu innowacyjności dokonywana jest corocznie przez Komisję Europejską. Odbywa się to w ramach realizacji projektu pt. DG Enterprise s Trend Chart Project. Wyniki pomiaru publikowane są w postaci Europeskiej Tablicy Wyników Innowacyjności (European Innovation Scoreboard EIS). W omawianym dokumencie, przyjmując szerokie rozumienie terminu innowacyjność zaproponowane zostały dwie grupy wskaźników. Dotyczyły one: 1. wkładu na działalność innowacyjną (tzw. input) a w obrębie niego: czynniki stymulujące innowacje zadaniem ich jest miara warunków strukturalnych niezbędnych dla potencjału innowacyjnego, kreowanie wiedzy jako rezultatu inwestycji w badania i rozwój, innowacyjność i przedsiębiorczość szacuje innowacyjne wysiłki na poziomie indywidualnym przedsiębiorstw; 2. rezultatu działalności innowacyjnej (tzw. output): zastosowanie innowacji w praktyce, własność intelektualna. Przytoczone powyżej wskaźniki odnoszą się do następujących zagadnień: a) zasoby ludzkie dla nauki i techniki, b) edukacja, c) nakłady na działalność B+R, d) patenty, e) nakłady na działalność innowacyjną i efekty tej działalności mierzone wartością sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych, f) współpraca w zakresie działalności innowacyjnej, g) nakłady inwestycyjne głównie na technologie ICT (IT i telekomunikacja), h) dostęp do Internetu, i) bezpieczeństwo i ochrona danych [8] 139

140 W oparciu o w/w wskaźniki opracowano tzw. Sumaryczny Indeks Innowacyjności (SII), którey służy do oceny efektywności innowacyjnej krajów europejskich. Na rys. 6.1 przedstawione zostało zestawienie SII dla krajów UE. Rys Innowacyjny Indeks Innowacyjności (IIS) w Unii Europejskiej [8] Fakt przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej w niewielkim stopniu przyczynił się do poprawy sytuacji w rodzimej nauce i technice. Jak pokazują różne analizy i wskaźniki opisujące ten stan wiedzy w dalszym stopniu występują duże dysproporcje między Polską a średnią krajów UE-15 (tzw. stara piętnastka kraje unijne przed wstąpieniem nowych państw) i UE-25 (stara 15-ka plus nowe kraje UE w tym Polska). Finansowanie działań B+R w Polsce cechuje: bardzo niski udział nakładów na B+R w stosunku do PKB, za niskie wydatki na badania stosowane oraz prace rozwojowe w stosunku do finansowania badań podstawowych, zdecydowana przewaga finansowania budżetowego i niewielki udział podmiotów gospodarczych w wydatkach na B+R. Na rys. 6.2 przedstawione zostały nakłady na działalność B+R w Polsce w latach

141 Rys Nakłady na działalność B+R oraz udział tych nakładów w relacji do PKB w Polsce w latach [8] Jak łatwo zauważyć, mimo sukcesywnego wzrastania nakładów na działalność B+R udział procentowy w produkcie krajowym brutto systematycznie maleje. Co powoduje, że realna siła nabywcza kierowanych środków słabnie. W latach Komisja Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny po raz pierwszy uruchomiły inicjatywy, które nie miały swojej reprezentacji we wcześniejszych programach. Inicjatywa JAREMIE celem jej jest wzmacnianie funduszy pożyczkowych, doręczeniowych oraz inwestycyjnych, które mają wspierać finansowo przedsiębiorstwa lokujące się w MSP. Swoim zasięgiem obejmuje ona także kapitał wysokiego ryzyka a przede wszystkim umożliwia finansowanie innowacji. Drugą nowością jest inicjatywa JESSICA, której zadaniem jest wspieranie inwestycji w zakresie zrównoważonego rozwoju na obszarach miejskich. Trzecim nowum jest inicjatywa JASPERS program pomocy technicznej i jego zadaniem jest pomoc w przygotowywaniu dużych projektów poprzez udział Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) w ich opracowywaniu Metody oceny Oceny potencjału innowacyjnego polskich regionów dokonywana jest z wykorzystaniem dwóch metod taksonomicznych bazujących na: konstrukcji miar syntetycznych metody Perkala oraz taksonomicznej mierze rozwoju Hellwiga. Równoczesne wykorzystanie tych metod umożliwia porównanie wyników i lepsze wnioskowanie dotyczące potencjału innowacyjnego regionów. 141

142 Wykorzystana w metodzie Perkala normalizacja w postaci standaryzacji jest przeprowadzana wg wzoru: 142 t ij xij x j S j dla (i 1,..., n; j 1,..., m) gdzie: t ij wartość zestandaryzowana cechy j dla regionu i, x ij wartość cechy j w regionie i, x j - średnia arytmetyczna cechy j, S j odchylenie standardowe cechy j, m liczba zmiennych, n liczba obiektów. Standaryzacja zmiennych pozwala na ich porównywanie i wykonywanie kolejnych działań aż do osiągnięcia pożądanego rezultatu wyliczenia wskaźnika Perkala. Zestandaryzowane dane pozwalają na wyliczenie syntetycznego wskaźnika Perkala wg wzoru: m m 1 1 xij x j Pi tij m m S j 1 j 1 gdzie: P i wskaźnik zdolności innowacyjnej regionu i, t ij wartość zestandaryzowana cechy j dla regionu i, m liczba cech wchodzących w skład wskaźnika syntetycznego, j numer wskaźnika w i-tym regionie. Taksonomiczna miara rozwoju Hellwiga należy do grupy metod wzorcowych odnoszących się do wyliczonego wzorca rozwoju. Jest to wielkość syntetyczna będąca wypadkową wszystkich zmiennych określających cechy badanej zbiorowości. Badane obiekty porządkowane są w zależności od wzorca rozwoju. Pozwala to identyfikować poziom rozwoju zbiorowości oraz analizować rankingi porównawcze. Przeprowadzone badania [9], w których wykorzystano omówione wyżej metody pomiaru pozwoliły ustalić zbiór 15 cech i na ich podstawie przeprowadzono analizę innowacyjności regionów w Polsce. Cechy te zostały przyporządkowane do trzech grup obowiązujących: Innowacyjność podmiotów gospodarczych, Sektror B+R, j

143 Zasoby ludzkie. W tabeli 6.1. przedstawiono wskaźniki obrazujące innowacyjność regionów w Polsce. Tab Wskaźniki obrazujące innowacyjność regionów w Polsce [9] Innowacyjność podmiotów gospodarczych X 1 Nakłady na działalność B+R przedsiębiorstw (w mln PLN) na przedsiębiorstw X 2 Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych zatrudniających 49 osób (w mln PLN) na przedsiębiorstw zatrudniających pow. 49 os.) X 3 X 4 X 5 X 6 Zatrudnieni w działalności B+R w sektorze przedsiębiorstw (sekcje CDE) na pracujących w sektorze przemysłowym (sekcje CDE) Nakłady zewnętrzne (ceny bieżące) na działalność innowacyjną w przemyśle do ogółu nakładów (w %) Sektor B+R Nakłady na działalność B+R (w mln zł) do PKB ogółem regionu (w mld zł) Jednostki sektora B+R na 10 tys. przedsiębiorstw X 7 Nakłady na prace rozwojowe w nakładach ogółem (w %) X 8 X 9 X 10 X 11 X 12 X 13 X 14 X 15 Zatrudnieni w B+R (pracownicy naukowi, techniczni i równorzędni) na 10 tys. aktywnych zawodowo Liczba doktoratów i habilitacji na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym Zasoby ludzkie Populacja z wyższym wykształceniem do ludności w wieku produkcyjnym w % Udzielone patenty na 1 mln ludności Uczący się w wieku 25 lat i więcej w ogóle populacji w wieku 25 lat i więcej (w %) Gospodarstwa domowe z komputerem i łączem internetowym w ogóle gospodarstw domowych (w %) Szkoły wyższe na 1 mln ludności w wieku produkcyjnym Studenci szkół wyższych na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym 143

144 Na podstawie przeprowadzonych badaniach zostały obliczone wskaźniki dla poszczególnych województw. Zestawienia wyników badań przedstawiono dla trzech lat w kolejnych tabelach. Tab Wskaźniki opisujące potencjał innowacyjny regionów w 2000r. [9] Tab Wskaźniki opisujące potencjał innowacyjny regionów w 2003r. [9] 144

145 Tab Wskaźniki opisujące potencjał innowacyjny regionów w 2006r. [9] Dysponując powyższymi wartościami wskaźników stworzono pozycje rankingowe regionów przy użyciu metod Perkala i Hellwiga. Dla ułatwienia analiz ekonomicznych w przypadku metody Perkala posłużono się klasyfikacją regionów i wyodrębniono trzy klasy obiektów. Wykorzystano technikę podziału opierającą się na wartości średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego. Do tego celu zastosowano własności krzywej rozkładu normalnego, z których wynika, że 68% wielkości cechy usytuowanych jest w przedziale (x±s), 95,3% wielkości w przedziale (x±2s), a 99,5% w zbiorze zmiennych przyjmuje wartości z przedziału (x±3s) [9]. Wyodrębnienia klas 1 dokonano na podstawie wzoru (x S), a klasy zostały ograniczone 2 wartościami: klasa pierwsza regiony o najwyższym poziomie rozwoju potencjału innowacyjnego, którego wartość analizowanego wskaźnika zawierała się w przedziale (0,284; ); klasa druga regiony o średnim poziomie rozwoju potencjału innowacyjnego, którego wskaźnik zawierał się w przedziale < 0,284; 0,284>; klasa trzecia regiony o niskim poziomie rozwoju potencjału innowacyjnego, którego wskaźnik zawierał się w przedziale 145

146 ( ; 0,284). Porządkowanie wg wskaźnika Perkala pozwala stwierdzić, że zmianie uległa liczebność niższych klas. W klasie drugiej zidentyfikowano siedem regionów, natomiast w klasie najsłabszej sześć. Wyniki zestawień przedstawiają tabele 6.5 i 6.6. Tab Pozycje regionów uzyskane przy użyciu metody Perkala [9] Uwaga: Wyróżnione w tabeli regiony stanowią podstawę porównań 146