Autorzy: Jerzy Janiak MODR, Małgorzata Podloch-Radzymińska MODR, Anna Siewierska MODR, Magdalena Siwiak MODR, Konrad Socha MODR

Transkrypt

1 Wydano na zlecenie Starosty Wołomińskiego, przy udziale środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w ramach zadania: Edukacja mieszkańców powiatu wołomińskiego pogłębiająca wiedzę i wrażliwość ekologiczną, pod hasłem: Ku zrównoważonemu rozwojowi gmin powiatu wołomińskiego. Autorzy: Jerzy Janiak MODR, Małgorzata Podloch-Radzymińska MODR, Anna Siewierska MODR, Magdalena Siwiak MODR, Konrad Socha MODR Skład i opracowanie graficzne: Halina Anszperger MODR Nakład 1000 egzemplarzy Kontakt: Starostwo Powiatowe w Wołominie ul. Prądzyńskiego 3, Wołomin tel , fax: biuro@powiat-wolomin 2

2 Szanowni Państwo, Starostwo Powiatowe w Wołominie kładzie duży nacisk na proekologiczne działania związane ze zdrowym i ekologicznym trybem życia mieszkańców powiatu. Szczególną wagę przykłada do spraw środowiska na terenach wiejskich prowadząc akcję Ku zrównoważonemu rozwojowi gmin powiatu wołomińskiego. W naszej broszurze znajdą Państwo informacje dotyczące takich zagadnień jak: gospodarka rolna na obszarach chronionych Natura 2000, uzyskanie funduszy na działalność gospodarczą oraz dopłat rolnych na prowadzenie gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. Liczę, że zaprezentowane w niniejszej broszurze tematy zachęcą Państwa do podjęcia działań związanych z rozwojem wsi poprzez tworzenie ekologicznych gospodarstw produkujących zdrową żywność i zakładania gospodarstw agroturystycznych, których zadaniem będzie promowanie ciekawych miejsc sprzyjających wypoczynkowi. Mam nadzieję, że działania te przyczynią się przede wszystkim do zrównoważonego rozwoju powiatu, w tym poprawy stanu środowiska i warunków ekonomicznych wszystkich mieszkańców. Starosta Wołomiński dr Maciej Urmanowski 3

3 INSTRUMENTY WSPARCIA ZMIAN W OBSZARACH WIEJSKICH PRZY WYKORZYSTANIU ŚRODKÓW PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata zwany w skrócie PROW jest narzędziem realizującym Wspólną Politykę Rolną Unii Europejskiej. Działania PROW mają na celu wsparcie zmian na obszarach wiejskich przy wykorzystaniu środków zarówno z budżetu Unii Europejskiej, jak i krajowych środków publicznych. W ramach priorytetowych kierunków wsparcia w Programie wyszczególniono cztery osie: Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Oś 4: Leader Wśród proponowanych działań zawartych w poszczególnych osiach PROW największym zainteresowaniem ze strony mieszkańców obszarów wiejskich cieszą się Ułatwianie startu młodym rolnikom, Renty strukturalne, Modernizacja gospodarstw rolnych. UŁATWIANIE STARTU MŁODYM ROLNIKOM Celem działania jest zachęcenie młodych ludzi do podejmowania po raz pierwszy samodzielnej działalności rolniczej, wiąże się to z przejmowaniem lub zakładaniem gospodarstw rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Pomoc dla jednego beneficjenta wynosi 75 tysięcy złotych bezzwrotnej premii. O pomoc może ubiegać się osoba fizyczna która: - jest pełnoletnia i w dniu złożenia wniosku nie ukończyła 40 roku życia, - posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe wynikające z wykształcenia lub stażu pracy w rolnictwie lub uzupełni wykształcenie w ciągu 3 lat od dnia doręczeni decyzji o przyznaniu pomocy, - nie ma ustalonego prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, - do dnia złożenia wniosku nie prowadziła działalności rolniczej, - której małżonek do dnia złożenia przez nią wniosku o przyznanie pomocy nie prowadził działalności rolniczej. 4

4 Za prowadzącą działalność rolniczą uznaje się osobę, która: - była właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnych o powierzchni co najmniej 1 ha, chyba że nieruchomość nabyła na drodze spadku i w terminie 12 miesięcy od dnia nabycia nieruchomości dokonała jej zbycia lub wydzierżawiła to gospodarstwo nie później niż w terminie 12 miesięcy od dnia jego nabycia (umowa dzierżawy powinna być zawarta w formie aktu notarialnego lub mieć datę pewną). Dopuszcza się przyznanie pomocy osobie, która rozpoczęła działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym nabytym w drodze spadku lub darowizny przed ukończeniem 18 roku życia, w drodze darowizny po ukończeniu 18 roku życia, pod warunkiem że osoba ta była w trakcie nauki w systemie dziennym (z wyjątkiem szkół zawodowych) lub studiach stacjonarnych, - wystąpiła o przyznanie płatności bezpośrednich, zgłosiła zwierzęta gospodarskie do rejestru, korzystała z pomocy pochodzącej ze środków krajowych lub wspólnotowych związanych z rozwojem lub dostosowaniem działalności rolniczej, - otrzymała kredyt preferencyjny udzielany przez ARiMR z wyłączeniem kredytu udzielanego na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego. Wnioskodawca zobowiązuje się do: - prowadzenia gospodarstwa przez co najmniej 5 lat od dnia otrzymania pomocy, - ubezpieczenia w KRUS jako rolnik w pełnym zakresie, przez okres 3 lat od wypłaty pomocy, - wykorzystania na cele zawarte w biznesplanie 70 % otrzymanej kwoty i rozwijania działalności gospodarczej zgodnie z jego założeniami, - zachowania powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie przez okres 5 lat od dnia wypłaty pomocy, - gospodarstwo będzie prowadzone samodzielnie oraz nie będzie stanowiło przedmiotu współwłasności lub współposiadania, z wyjątkiem małżeńskiej wspólnoty majątkowej. Powierzchnia użytków rolnych w przejmowanym gospodarstwie nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju. W 2010 roku średnia krajowa wynosi 10,15 ha. Wyjątek stanowią województwa lubelskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie, których średnia powierzchnia użytków rolnych jest mniejsza niż średnia krajowa. W tym przypadku średnia przejmowanego gospodarstwa może być mniejsza niż średnia krajowa, lecz nie mniejsza niż wojewódzka. Beneficjent zobowiązuje się jednak do uzupełnienia powierzchni do średniej krajowej, w przeciągu 3 lat od dnia doręczenia decyzji. Opracował: Konrad Socha MODR 5

5 RENTY STRUKTURALNE Osoby przekazujące gospodarstwo na rzecz beneficjentów działania Ułatwianie startu młodym rolnikom mogą skorzystać z działania Renty strukturalne. Pomoc finansowa w ramach działania Renty strukturalne skierowana jest do producentów rolnych gotowych zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej. Celem działania jest poprawa struktury agrarnej na polskiej wsi, poprawa opłacalności i konkurencyjności gospodarstw rolnych, a także przyspieszenie wymiany pokoleniowej. Prawo do ubiegania się o przyznanie pomocy w ramach rent strukturalnych przysługuje producentom rolnym, którzy: - są osobami fizycznymi prowadzącymi na własny rachunek działalność rolniczą, - ukończyli 55 lat, lecz jeszcze nie osiągnęli wieku emerytalnego i nie mają nabytego prawa do emerytury lub renty, - w okresie 10 lat poprzedzającym złożenie wniosku prowadzili działalność rolniczą i w tym okresie, co najmniej przez 5 lat podlegali ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu określonemu w przepisach o ubezpieczeniach społecznych rolników, w tym w dniu składania wniosku, - znajdują się w krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. Warunkiem otrzymania pomocy jest przekazanie gospodarstwa rolnego o łącznej powierzchni użytków rolnych wynoszącej co najmniej 6 ha, dla gospodarstw położonych w województwach małopolskim, świętokrzyskim, podkarpackim lub śląskim co najmniej 3 ha. I. Przekazanie może nastąpić na rzecz jednego następcy, przy czym powierzchnia powstałego gospodarstwa rolnego nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju. W przypadku, gdy powierzchnia użytków rolnych wchodząca w skład gospodarstwa rolnego następcy jest mniejsza niż średnia krajowa, następca ma możliwość uzupełnienia powierzchni gospodarstwa na zasadach zawartych w działaniu Ułatwianie startu młodym rolnikom. Jako następcę rozumie się osobę, która po raz pierwszy rozpoczyna działalność rolniczą, przejmującą gospodarstwo od producenta rolnego ubiegającego się o rentę strukturalną, pod warunkiem iż osobie przejmującej gospodarstwo została przyznana pomoc w ramach działania Ułatwianie startu młodym rolnikom. II. Przekazanie na rzecz powiększenia jednego gospodarstwa, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów w gospodarstwie rolnym w kraju, w przypadku przekazania gospodarstwa 6

6 rolnego o powierzchni użytków rolnych większej niż 10 ha, powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa po powiększeniu powinna być większa od powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład przekazywanego gospodarstwa o co najmniej 10 %. Grunty wchodzące w skład gospodarstwa powinny być przekazane producentowi rolnemu, który nie ukończył 50 roku życia, posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe, zobowiąże się do prowadzenia osobiście działalności rolniczej na przejętych użytkach rolnych przez okres co najmniej 5 lat. Wysokość renty strukturalnej wynosi 1013 zł i jest wypłacana co miesiąc do osiągnięcia przez osobę korzystającą z działania 65 roku życia. Kwota ta może być zwiększona o 676 zł, jeżeli wnioskodawca pozostaje w związku małżeńskim i są spełnione następujące warunki: przekazane gospodarstwo stanowiło źródło utrzymania dla obojga małżonków, oboje małżonkowie w dniu złożenia wniosku spełniają warunki do przyznania renty, małżonek nie posiada innych źródeł dochodu. Wysokość renty może być zwiększona o kwotę 102 zł, w przypadku przekazania osobie w wieku poniżej 40 lat gospodarstwa rolnego, o łącznej powierzchni użytków rolnych większej niż 10 ha. O kolejności otrzymania pomocy decydują punkty otrzymane podczas weryfikacji przez biuro powiatowe ARiMR. Opracował: Konrad Socha MODR MODERNIZACJA GOSPODARSTW ROLNYCH Celem działania jest wsparcie modernizacji gospodarstw rolnych w celu zwiększenia ich efektywności poprzez lepsze wykorzystanie czynników produkcji, w tym wprowadzenie nowych technologii produkcji, poprawę jakości produkcji, różnicowanie działalności rolniczej, a także zharmonizowanie warunków produkcji rolnej z wymogami dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego, higieny produkcji oraz warunków utrzymania zwierząt. Beneficjentem może być osoba fizyczna, osoba prawna, spółka osobowa, prowadząca działalność rolniczą w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej. Warunkiem ubiegania się o pomoc jest posiadanie samoistne lub zależne gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych co najmniej 1 ha lub nieruchomości służącej do prowadzenia produkcji w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej o wielkości ekonomicznej gospodarstwa co najmniej 4 ESU, prowadzenie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności rolniczej w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej. Osoba ubiegająca się o pomoc jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, posiada kwalifikacje zawodowe (wykształcenie lub staż pracy), jest pełnoletnia i nie osiągnęła wieku emerytalnego (w projekcie rozporządzenia za osiągnięcie wieku emerytalnego uważa się ukończenie 60 roku życia przez kobietę 7

7 i 65 roku życia przez mężczyznę). Dla beneficjentów sektora mleczarskiego dodatkowo planuje się wprowadzenie warunku wpisu do rejestru producentów mleka z kwotą mleczną w wysokości co najmniej kg, prowadzących działalność rolniczą w zakresie produkcji mleka od co najmniej 1 roku. Pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji (części poniesionych kosztów realizacji inwestycji). Maksymalna wysokość pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi i na jedno gospodarstwo rolne w ramach działania, w okresie realizacji PROW , nie może przekroczyć zł. Do realizacji mogą być przyjęte operacje, których wysokość kosztów kwalifikowanych będzie wynosiła powyżej zł. Poziom pomocy wynosi maksymalnie: - 40% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą; - 50% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą, realizowanej przez osobę fizyczną, która w dniu złożenia wniosku o pomoc nie ukończyła 40 roku życia; - 50% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą, realizowanej na obszarach górskich, innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, obszarach rolnych objętych siecią NATURA 2000 lub obszarach, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej; - 60% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą, realizowanej przez osobę fizyczną, która w dniu złożenia wniosku o pomoc nie ukończyła 40 roku życia, na obszarach górskich, innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, obszarach rolnych objętych siecią NATURA 2000 lub obszarach, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej. Pomoc będzie mogła być przyznana na operacje obejmująca wyłącznie inwestycje związane z prowadzeniem działalności rolniczej, która: - przyczyni się do poprawy ogólnych wyników gospodarstwa, - spełnia wymagania określone przepisami prawa, - jest uzasadniona ekonomicznie, - nie ma charakteru inwestycji odtworzeniowej, - nie spowoduje wzrostu produkcji, dla której brak jest rynku zbytu. Do kosztów kwalifikowalnych zalicza się koszty: - budowy, przebudowy, remontu połączonego z modernizacją budynków lub budowli wykorzystywanych do produkcji rolnej; - zakupu maszyn, urządzeń, wyposażenia do produkcji rolnej; - zakładania, wyposażania sadów lub plantacji wieloletnich z wyłączeniem zakładania plantacji choinek, wiśni, malin, truskawek, porzeczek oraz roślin na cele energetyczne; 8

8 - wyposażania pastwisk lub wybiegów dla zwierząt; - budowy albo zakupu elementów infrastruktury technicznej wpływających bezpośrednio na warunki prowadzenia działalności rolniczej, w tym utwardzania placów manewrowych, zakupu i instalacji urządzeń do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych; - zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania służącego wsparciu prowadzonej działalności rolniczej; - ogólne, które są związane bezpośrednio z przygotowaniem i realizacją operacji, poniesione po 1 stycznia 2007 roku w wysokości nieprzekraczającej 10% pozostałych kosztów kwalifikowalnych. Planowane nowości w Modernizacji gospodarstw rolnych (na podstawie projektu zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Modernizacja gospodarstw rolnych objętego PROW na lata ) - Nabór w pierwszej kolejności wniosków dotyczących rozwijania produkcji mleczarskiej lub zmiany profilu prowadzonej działalności rolniczej i zaprzestania prowadzenia produkcji mleczarskiej. - Podniesienie o 10 punktów procentowych poziomu refundacji kosztów kwalifikowalnych dla projektów dotyczących WSPÓLNEGO UŻYTKOWANIA MA- SZYN (WUM) w ramach sektora mleczarskiego. - Wspólne Użytkowanie Maszyn - o pomoc mogą wspólnie ubiegać się osoby fizyczne, które planują zakup nowych maszyn lub urządzeń, które będą stanowić przedmiot współwłasności w celu używania ich w posiadanych gospodarstwach. - Propozycja wprowadzenia nowego sposobu określania kolejności przysługiwania pomocy, gdzie będzie decydować liczba przyznanych punktów. Na sumę punktów wpłyną kryteria, które wykażą, że planowana operacja przyczyni się do wzrostu wartości dodanej brutto w gospodarstwie (GVA). Dodatkowo przyznaje się punkty za operację, która jest realizowana przez osoby wspólnie wnioskujące oraz dla gospodarstwa w zależności od wielkości ekonomicznej, przy czym najwięcej punktów otrzymuje gospodarstwo w przedziale ESU. - Propozycja wprowadzenia zaliczek na inwestycje. Opracowała: Magdalena Siwiak 9

9 TWORZENIE GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH Planując uruchomienie w swoim gospodarstwie agroturystyki powinniśmy oszacować możliwości nas samych, naszego domu, otoczenia i zaoferować możliwie szeroki wachlarz atrakcji, które przyciągną gości do gospodarstwa. Najczęściej gospodarstwa agroturystyczne uruchamiają rolnicy, jako dodatkowe źródło dochodu. Są oni w uprzywilejowanej sytuacji z uwagi na to, że nie muszą rejestrować tej formy działalności w urzędzie. Tak więc, jeśli rolnik planuje uruchomienie agroturystyki w swoim gospodarstwie powinien wiedzieć, że należy: - zgłosić w gminie fakt uruchomieniu gospodarstwa agroturystycznego, - złożyć w urzędzie skarbowym oświadczenie, że jego dochód dodatkowy z tytułu świadczenia usług agroturystycznych nie przekroczy 10 tys. euro. Jeżeli przekroczy tę kwotę, to będzie musiał odprowadzić podatek, - wynajmować pokoje osobom korzystającym z wypoczynku (turystom), oraz: - może wynająć nie więcej niż pięć pokoi, - wynajmowane pomieszczenia powinny znajdować się w budynkach mieszkalnych gospodarza i należeć do gospodarstwa, - gospodarstwo musi być położone na obszarze wiejskim, - kwaterodawca musi być właścicielem gospodarstwa rolnego, w którym jest prowadzona agroturystyka. Gospodarstwa już funkcjonujące wyspecjalizowały się w obsłudze określonych grup odbiorców tej specyficznej usługi. Można więc zasugerować się już istniejącymi opcjami i dostosować do wymogów: * wypoczynek dla rodzin z dziećmi będzie wymagał: - bezpiecznego placu zabaw z możliwością kąpieli lub pokoju zabaw, - posiłków przystosowanych dla dzieci, - możliwości pozostawienia dzieci pod opieką osoby uprawnionej, - oddzielenia zwierząt gospodarskich, - zabezpieczenia miejsc niebezpiecznych (strumyki, rzeki, stawy, szamba), 10

10 * wypoczynek dla osób starszych i niepełnosprawnych będzie wymagał: - zacisznego domu i ogrodu bez ograniczeń w poruszaniu się, - pokoi z łazienkami i bezpiecznym prysznicem, - wygodnych i bezpiecznych łóżek, krzeseł i foteli, - umiejscowienia pokoi na parterze, - gotowości gospodarzy do opieki i pomocy, * wypoczynek dla grup towarzyskich będzie wymagał: - możliwości zabawy, - atrakcji sportowych, - wycieczek z przewodnikiem. Rolnicy rozpoczynający działalność agroturystyczną lub tacy, którzy chcieliby zmodernizować swoją ofertę mogą liczyć na wsparcie Unii Europejskiej. Pomaga w tym Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa za pomocą działania 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Opracowała: Anna Siewierska MODR 11

11 PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY W RAMACH PROW NA LATA CZYM SĄ PROGRAMY ROLNOŚRODOWISKOWE? Programy rolnośrodowiskowe służą wsparciu działalności rolniczej ukierunkowanej na ochronę środowiska oraz zachowanie walorów przyrodniczych obszarów wiejskich. Dla rolników jest to potencjalna możliwość uzupełnienia dopłat bezpośrednich realizowanych w ramach unijnej polityki rynkowo-cenowej. Pierwszy Program rolnośrodowiskowy w naszym kraju był realizowany w ramach PROW Aktualny Program rolnośrodowiskowy jest działaniem osi 2 PROW na lata PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY NA LATA Celem programu jest poprawa środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, w szczególności: 1. przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo oraz zachowanie różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich; 2. promowanie zrównoważonego systemu gospodarowania; 3. odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona wód; 4. ochrona zagrożonych lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnych odmian roślin uprawnych. KTO MOŻE UBIEGAĆ SIĘ O PŁATNOŚĆ ROLNOŚRODOWISKOWĄ? O płatność rolnośrodowiskową może ubiegać się rolnik, będący właścicielem lub dzierżawcą gospodarstwa rolnego położonego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha, który: zobowiąże się do realizacji Programu rolnośrodowiskowego przez okres 5 lat, zgodnie z planem działalności rolnośrodowiskowej; zobowiąże się do przestrzegania podstawowych wymagań na obszarze całego gospodarstwa rolnego (tzn. ogólnie obowiązujących norm, jakie muszą być przestrzegane przy prowadzeniu działalności rolniczej, związanych w szczególności z ochroną środowiska); zobowiąże się do przestrzegania wymagań wynikających z poszczególnych pakietów rolnośrodowiskowych. 12

12 WARUNKIEM PRZYSTĄPIENIA DO PROGRAMU JEST PLAN DZIAŁALNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWEJ Plan działalności rolnośrodowiskowej jest wymaganym, obowiązkowym dokumentem przy wnioskowaniu i realizacji Programu rolnośrodowiskowego. Plan sporządzony przy udziale doradcy rolnośrodowiskowego (a w przypadku Pakietów 4 i 5 także eksperta przyrodniczego) ma być podstawą działalności rolnika realizującego program i jego stałym źródłem informacji. Jest on również sprawdzany w trakcie kontroli gospodarstwa rolnego przez uprawnione jednostki. Plan działalności rolnośrodowiskowej sporządza się do dnia 15 maja danego roku obowiązkowo przy udziale doradcy rolnośrodowiskowego. Rolnik, który zamierza realizować Program rolnośrodowiskowy, musi złożyć wniosek o przyznanie pierwszej płatności w terminie od 15 marca do 15 maja danego roku (w 2010 r. przyjęto termin do 17 maja). W kolejnych latach beneficjent składa wniosek kontynuacyjny o przyznanie kolejnych płatności rolnośrodowiskowych. PŁATNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWE Płatność rolnośrodowiskowa jest pomocą wieloletnią, wypłacaną w formie zryczałtowanej rocznej płatności po wykonaniu zestawu określonych zadań i stanowi rekompensatę utraconego dochodu, dodatkowych poniesionych kosztów oraz ponoszonych kosztów transakcyjnych. Płatności rolnośrodowiskowe określono w przeliczeniu na hektar powierzchni, sztukę zwierzęcia gospodarskiego lub metr bieżący strefy buforowej i zróżnicowano w zależności od wariantu. Płatność udzielana jest, w zależności od wariantu rolnośrodowiskowego, do gruntów rolnych użytkowanych rolniczo jako: grunty orne, łąki i pastwiska, sady - tylko w przypadku pakietu 2. Rolnictwo ekologiczne i pakietu 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. Z CZEGO ROLNIK MOŻE SKORZYSTAĆ W RAMACH PROGRAMU ROLNOŚRODOWISKOWEGO? W Programie rolnośrodowiskowym na lata przewidziano możliwość realizacji 9 różnych pakietów rolnośrodowiskowych, związanych z gospodarowaniem rolniczym ukierunkowanym na ochronę środowiska, zachowanie cennych siedlisk o wysokich walorach przyrodniczych, zagrożonych gatunków ptaków, a także zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich, oraz zasobów genetycznych roślin uprawnych. 13

13 PAKIETY W RAMACH PROGRAMU ROLNOŚRODOWISKOWEGO Rolnictwo zrównoważone 2. Rolnictwo ekologiczne 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie 8. Ochrona gleb i wód 9. Strefy buforowe Pakiety podzielono dodatkowo na warianty, którym przyporządkowano zestawy określonych wymogów, wykraczających poza obowiązkowe podstawowe wymagania niepłatne dla rolnika. Każdy z wariantów związany jest z określoną płatnością rolnośrodowiskową. Podstawowe wymagania oznaczają ogólnie obowiązujące normy, jakie muszą być przestrzegane przy prowadzeniu działalności rolniczej, związane w szczególności z ochroną środowiska. 14

14 Zestaw płatności w ramach Programu rolnośrodowiskowego Lp. Pakiety Warianty rolnośrodowiskowe Wysokość płatności 1 Rolnictwo zrównoważone 2 Rolnictwo ekologiczne Wariant 1.1 Zrównoważony system gospodarowania Wariant 2.1 Uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności) Wariant 2.2 Uprawy rolnicze (w okresie przestawiania) Wariant 2.3 Trwałe użytki zielone (z certyfikatem zgodności) Wariant 2.4 Trwałe użytki zielone (w okresie przestawiania) Wariant 2.5 Uprawy warzywne (z certyfikatem zgodności) 840 zł/ha w pierwszym i drugim roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego 330 zł/ha w pierwszym i drugim roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego 360 zł/ha 790 zł/ha 260 zł/ha 1300 zł/ha 790 zł/ha w kolejnych latach realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego 260 zł/ha w kolejnych latach realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego Wariant 2.6 Uprawy warzywne (w okresie przestawiania) 1550 zł/ha w pierwszym i drugim roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego, a w przypadku upraw roślin wieloletnich - również w trzecim roku realizacji tego zobowiązania 1300 zł/ha w kolejnych latach realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego Wariant 2.7 Uprawy zielarskie (z certyfikatem zgodności) 1050 zł/ha 15

15 Wariant 2.8 Uprawy zielarskie (w okresie przestawiania) 1150 zł/ha w pierwszym i drugim roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego, a w przypadku upraw roślin wieloletnich - również w trzecim roku realizacji tego zobowiązania 1050 zł/ha w kolejnych latach realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego Wariant 2.9 Uprawy sadownicze i jagodowe (z certyfikatem zgodności) 1540 zł/ha Wariant 2.10 Uprawy sadownicze i jagodowe (w okresie przestawiania) 1800 zł/ha w pierwszym, drugim i trzecim roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego 1540 zł/ha w kolejnych latach realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego 3 Ekstensywne trwałe użytki Wariant 2.11 Pozostałe uprawy sadownicze i jagodowe (z certyfikatem zgodności) Wariant 2.12 Pozostałe uprawy sadownicze i jagodowe (w okresie przestawiania) Wariant 3.1 Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach 650 zł/ha 160 zł/ha - w przypadku uprawy orzecha włoskiego przed upływem 6 pełnych sezonów wegetacyjnych, jeżeli taka uprawa stanowi co najmniej 40 % wszystkich drzew tego gatunku 800 zł/ha w pierwszym, drugim i trzecim roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego 650 zł/ha w kolejnych latach realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego 160 zł/ha - w przypadku uprawy orzecha włoskiego przed upływem 6 pełnych sezonów wegetacyjnych, jeżeli taka uprawa stanowi co najmniej 40 % wszystkich drzew tego gatunku 500 zł/ha 16

16 4 Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Wariant 4.1 Ochrona siedlisk lęgowych ptaków Wariant 4.2 Mechowiska Wariant 4.3 Szuwary wielkoturzycowe Wariant 4.4 Łąki trzęślicowe i selernicowe Wariant 4.5 Murawy ciepłolubne Wariant 4.6 Półnaturalne łąki wilgotne Wariant 4.7 Półnaturalne łąki świeże Wariant 4.8 Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe Wariant 4.9 Słonorośla Wariant 4.10 Użytki przyrodnicze Wariant 5.1 Ochrona siedlisk lęgowych ptaków Wariant 5.2 Mechowiska Wariant 5.3 Szuwary wielkoturzycowe Wariant 5.4 Łąki trzęślicowe i selernicowe Wariant 5.5 Murawy ciepłolubne Wariant 5.6 Półnaturalne łąki wilgotne Wariant 5.7 Półnaturalne łąki świeże Wariant 5.8 Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe Wariant 5.9 Słonorośla Wariant 5.10 Użytki przyrodnicze 1200 zł/ha 1200 zł/ha 800 zł/ha 1200 zł/ha 1200 zł/ha 800 zł/ha 800 zł/ha 800 zł/ha 1190 zł/ha 550 zł/ha 1370 zł/ha 1390 zł/ha 910 zł/ha 1390 zł/ha 1380 zł/ha 840 zł/ha 840 zł/ha 870 zł/ha 1190 zł/ha 550 zł/ha 17

17 6 Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie 7 Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie 8 Ochrona gleb i wód 9 Strefy buforowe Wariant 6.1 Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych Wariant 6.2 Produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych Wariant 6.3 Produkcja nasienna na zlecenie banku genów Wariant 6.4 Sady tradycyjne Wariant 7.1 Zachowanie lokalnych ras bydła Wariant 7.2 Zachowanie lokalnych ras koni Wariant 7.3 Zachowanie lokalnych ras owiec Wariant 7.4 Zachowanie lokalnych ras świń Wariant 8.1 Wsiewki poplonowe Wariant 8.2 Międzyplon ozimy Wariant 8.3 Międzyplon ścierniskowy Wariant 9.1 Utrzymanie 2-metrowych stref buforowych Wariant 9.2 Utrzymanie 5-metrowych stref buforowych Wariant 9.3 Utrzymanie 2-metrowych miedz śródpolnych Wariant 9.4 Utrzymanie 5- -metrowych miedz śródpolnych 570 zł/ha 800 zł/ha 4700 zł/ha 2100 zł/ha 1140 zł/szt zł/szt. 320 zł/szt. 570 zł/szt. 330 zł/ha 420 zł/ha 400 zł/ha 44 zł/100 mb 110 zł/100 mb 40 zł/100 mb 100 zł/100 mb 18

18 OPIS WYBRANYCH PAKIETÓW ROLNOŚRODOWISKOWYCH PAKIET 2 - ROLNICTWO EKOLOGICZNE Dotyczy systemu produkcji opartego na naturalnych metodach, przyjaznych dla środowiska, eliminujących chemiczne środki produkcji, unormowanego przepisami o rolnictwie ekologicznym. Beneficjentem tego pakietu może być rolnik, którego gospodarstwo posiada ważny certyfikat gospodarstwa ekologicznego lub jest w trakcie przestawiania na produkcję ekologiczną. Wymogi pakietu prowadzenie produkcji rolnej, zgodnie z regułami określonymi w ustawie o rolnictwie ekologicznym i rozporządzeniach Rady (WE) nr: 834/2007 i 889/2008; uprawa roślin, zgodnie z najlepszą wiedzą i kulturą rolną, przy zachowaniu należytej dbałości o stan fitosanitarny roślin i ochronę gleby; w przypadku realizacji wariantu 2.3. i 2.4. istnieje obowiązek koszenia lub wypasu oraz usunięcia lub złożenia w stogi ściętej biomasy w terminie 2 tygodni (z wyjątkiem szczególnie uzasadnionych przypadków) po pokosie oraz utrzymanie średniorocznej obsady bydła, koni, owiec lub kóz na poziomie co najmniej 0,3 DJP/ha TUZ; przeznaczenie plonu: na produkcję pasz ekologicznych, do bezpośredniego spożycia, do przetwórstwa, przekazanie do innych gospodarstw lub do kompostowania; w przypadku realizacji wariantów 2.9, 2.10, 2.11, 2.12 istnieje obowiązek corocznego wykonywania na plantacji zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych; uzyskiwany plon powinien być przeznaczony na bezpośrednie spożycie, do przetwórstwa lub na paszę; obowiązek zachowania powierzchni trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo tworzących ostoje dzikiej przyrody na terenie całego gospodarstwa; utrzymywanie określonej minimalnej obsady drzew i krzewów. PAKIET 3 - EKSTENSYWNE TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach Pakiet polega na utrzymaniu ekstensywnego gospodarowania na użytkach zielonych związanego z ograniczeniem nawożenia, ilości i terminów pokosów lub intensywności wypasu. Pakiet dotyczy gruntów użytkowanych jako trwałe łąki lub pastwiska. 19

19 Wymogi wariantu Ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach Koszenie: koszenie w terminie od dnia 1 czerwca do 30 września, nie więcej niż dwa pokosy w roku; obowiązek pozostawienia 5-10% działki rolnej nieskoszonej, przy czym powinien to być inny fragment co roku, a wysokość koszenia 5-15 cm; technika koszenia: zakaz koszenia okrężnego od zewnątrz do środka działki; obowiązek usunięcia lub złożenia w stogi ściętej biomasy w terminie nie dłuższym niż 2 tygodnie (z wyjątkiem uzasadnionych przypadków) po pokosie; Wypas: maksymalna obsada zwierząt wynosi 1 DJP/ha; w przypadku użytkowania kośno-pastwiskowego maksymalna obsada zwierząt wynosi 0,3 DJP/ha; w przypadku użytkowania pastwiskowego minimalna obsada zwierząt wynosi 0,5 DJP/ha, a maksymalna 1,0 DJP/ha; maksymalne obciążenie pastwiska do 10 DJP/ha (5t/ha); sezon pastwiskowy trwa od 1 maja do 15 października na obszarach poniżej 300 m n.p.m. lub od 20 maja do 1 października na obszarach powyżej 300 m n.p.m.; dopuszcza się wykaszanie niedojadów wyłącznie w okresie sierpień - wrzesień; dopuszczalne jest wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich; termin rozpoczęcia wypasu na terenach zalewowych nie wcześniej niż w dwa tygodnie po ustąpieniu wód. Nawożenie i ochrona roślin: zakaz stosowania środków ochrony roślin z wyjątkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uciążliwych chwastów z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu (np. mazaczy herbicydowych), po uzgodnieniu z doradcą rolnośrodowiskowym; zakaz stosowania ścieków i osadów ściekowych; dopuszcza się wapnowanie i ograniczone nawożenie azotem (do 60 kg/ha/ rok), z wyłączeniem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne. Melioracje: zakaz budowania nowych systemów melioracyjnych (z wyjątkiem urządzeń mających na celu podwyższenie poziomu wód) i rozbudowy istniejących systemów melioracyjnych będących w zasięgu kompetencyjnym beneficjenta; nie dotyczy bieżącej konserwacji. 20

20 Inne zabiegi: zakaz przeorywania; zakaz wałowania; zakaz stosowania podsiewu; zakaz włókowania w okresie od 1 kwietnia do 1 września. Na terenie całego gospodarstwa objętego Programem rolnośrodowiskowym istnieje obowiązek zachowania powierzchni trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo tworzących ostoje dzikiej przyrody. DORADZTWO ROLNOŚRODOWISKOWE - GDZIE SZUKAĆ POMOCY DORADCZEJ? Rolnik uzyska wszelkie potrzebne informacje dotyczące Programu rolnośrodowiskowego i pomoc w przygotowaniu dokumentacji niezbędnej do wnioskowania w programie, tj. planu działalności rolnośrodowiskowej i wniosku, u doradców rolnośrodowiskowych Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego: MAZOWIECKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO ul. Czereśniowa 98, Warszawa tel , fax ODDZIAŁ BIELICE Bielice Sochaczew tel ODDZIAŁ POŚWIĘTNE ul. Sienkiewicza Płońsk Siedlce tel ODDZIAŁ OSTROŁĘKA ul. Targowa Ostrołęka tel ODDZIAŁ RADOM ul. Chorzowska 16/ Radom tel Strona internetowa Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego ODDZIAŁ PŁOCK ul. Zglenickiego 42 D Płock tel ODDZIAŁ SIEDLCE ul. Kazimierzowska Siedlce tel Tekst przygotowano w oparciu o: PROW działanie drugie osi 2 (kod 214). Załącznik 10 do PROW (szczegółowy opis pakietów rs oraz kalkulacja wysokości płatności rs). Rozporządzenie MRiRW z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Program rolnośrodowiskowy objętego Programem rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (Dz. U. 2009, Nr 33, poz 262) z późn. zm. w tym z dnia 11 marca 2010 (Dz. U.2010, Nr 39, poz. 218). Opracowała: Małgorzata Podloch-Radzymińska MODR 21

21 MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA WALORÓW OBSZARÓW ROLNICZYCH, W TYM TERENÓW NATURA 2000, W REALIZACJI LOKALNYCH STRATEGII PRZY TWORZENIU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO Już na początku tego opracowania pozwolę sobie postawić tezę, że turystyka nie ma jeszcze w powiecie wołomińskim odpowiedniej rangi. Zasadniczo (poza gminą Wołomin) brak jest odrębnych dokumentów traktujących turystykę jako potencjalny produkt rynkowy, mogący stworzyć alternatywę rozwoju tak zwanych obszarów otwartych, do których zalicza się również obszary rolnicze naszego powiatu. Tematyka ta jest bardzo skromnie opisywana w Strategiach i Planach Rozwoju Lokalnego samorządów gminnych. Samorząd powiatu wołomińskiego w ubiegłych latach rozpoczął prace, tak jak gmina Wołomin, nad wypracowaniem odrębnego dokumentu strategicznego z zakresu turystyki. Dokument ten jednak jest ciągle w fazie opracowań i nie ma jeszcze swojej finalnej wersji. Zakres przedmiotowy związany z turystyką pojawiał się wprawdzie we wcześniejszych opracowaniach strategicznych, ale z reguły traktuje turystykę bardzo zdawkowo i ogólne. W 2008 roku Samorząd powiatu wołomińskiego uchwałą Nr XVII-119/08 Rady Powiatu Wołomińskiego z dnia 28 marca 2008 roku przyjął do realizacji Plan rozwoju lokalnego powiatu wołomińskiego na lata W rozdziale drugim podpunkt 2.13 znajduje się zapisana syntetycznie ocena stanu obecnego, takiego działu, jakim jest rozwój turystyczny powiatu wołomińskiego. W treści tego punktu zapisano bardzo wyraźne wskazania co do rangi tej dziedziny gospodarki. Dla potrzeb tego artykułu zacytuję wersję oryginalną opracowania. Region Wołomiński posiada wybitne predyspozycje do rozwoju turystyki. Na graniczących z Zalewem Zegrzyńskim i rzeką Bug terenach gmin Radzymin i Dąbrówka znajdują się piękne lasy, łąki i rozlewiska pełne dzikich zwierząt i ptactwa. Nie są tam rzadkością dziki, sarny, bobry a nawet łosie. Zapleczem rekreacyjnym dla Warszawy są także gminy Poświętne, Strachówka i Jadów ze znanym letniskiem Urle. Dawniej bogactwem regionu były lasy. 22

22 Dziś działalność proekologiczna zmierza do otoczenia opieką i wykorzystania na cele rekreacyjne części dawnych puszcz: Słupeckiej, Kamienieckiej, Jadowskiej i Sulejowskiej z bogactwem flory i fauny. Duże tereny leśne, które w dużym stopniu stanowią 100-letnie bory sosnowe, urozmaicają wydmy. Przyrodniczo piękne są przede wszystkim środkowo-wschodnie tereny Powiatu. Znajdujące się tu gminy mają charakter typowo rolniczy, dzięki czemu zachowało się wiele nieskażonych terenów, czystych, obfitujących w ryby wód i lasów różnorodnych gatunkowo. Przykładem są lasy gminy Klembów tworzące rezerwat Dębina, a także torfowiskowy rezerwat Śliże położony w gminie Jadów. W północnej części Powiatu, w dolnym biegu Bugu leży Nadbużański Park Krajobrazowy. Obejmuje fragment doliny Narwi i Liwca oraz duże obszary leśne Puszczy Białej, Borów Łochowskich i Lasów Cezarowskich. Obszary nad Bugiem i Dolina Liwca zostały objęte ochroną w ramach sieci Natura Są to dwa OSO (Obszary Specjalnej Ochrony) oznaczone odpowiednio kodami PLB i PLB140002, które zapewne należą do cenniejszych obszarów naturowych. W okolicy tych terenów mamy w naszym powiecie jeszcze 7 obszarów SOO (Specjalne Obszary Ochrony), które ze swoimi zasobami są również bardzo cennymi elementami flory i fauny. Dla podkreślenia większość tych obszarów jest zlokalizowana w otwartych terenach rolniczych lub w bardzo bliskim ich sąsiedztwie. Przez teren Powiatu przebiega wiele ścieżek i szlaków turystycznych i rekreacyjnych. Do najciekawszych należą: I. Szlak czerwony - Piesza obwodnica warszawska - Wiedzie dookoła Warszawy, a jej fragment na terenie Powiatu przebiega przez wschodni skraj Ząbek, Zielonkę i Strugę. Na terenie miasta jest kilkadziesiąt okazałych drzew, pomników przyrody. W większości są to dęby, niektóre z nich mają obwód przekraczający 400 cm. Z Zielonki szlak wiedzie do Strugi przez piękne tereny leśne i liczne wydmy. Wielką atrakcją tego odcinka trasy jest uroczysko i rezerwat Horowe. Bagno z kilkoma zbiornikami wodnymi. Bogata roślinność wodna i torfowiska oraz liczne brzozy stwarzają niepowtarzalny krajobraz. Trasa jest niezwykle malownicza, wiedzie lasami, wydmami, a w ostatnim fragmencie wśród pól i łąk. Na trasie dwa skupiska dębów przy leśniczówce i parkingu w pobliżu szosy Warszawa - Białystok oraz przy osadzie gajowego, gdzie w skupisku znajduje się 20 dębów. II. Szlak zielony - Krajoznawczy szlak przyrody i historii - szlak prawie w całości przebiega przez teren Powiatu. Zaczyna się w Sierakowie koło Radzymina i biegnie przez Czarną Strugę, Strugę, Nadmę, Czarną, Kobyłkę, Ossów do Zielonki. Na trasie znajdują się ciekawe obiekty przyrodnicze: rezerwaty Łęgi Czarnej Strugi, Puszcza Słupecka i Grabicz oraz wiele okazałych drzew - pomników przyrody. Na szlaku jest również wiele miejsc związanych z naszą historią. 23

23 Na szlaku wędrówki jest kilka cennych zabytków architektury, wśród nich barokowy kościół w Kobyłce oraz muzeum Nałkowskich Dom nad łąkami. III. Szlak żółty - Dolina Liwca - szlak tylko w ostatniej części przebiega przez teren Powiatu. Jest bardzo malowniczy krajobrazowo. Piękna dolina Liwca od Kamieńczyka do Urli z nadrzecznymi skarpami, ciekawą roślinnością i budownictwem letniskowym zachęca do wędrówki. Można ją zacząć w Rybienku pod Wyszkowem albo w Kamieńczyku. Z Rybienka szlak wiedzie do Skuszewa i dalej piaszczystą drogą wśród pól i lasów do Kamieńczyka. Niemal w każdej gminie znajdują się ślady Cudu nad Wisłą. To niewątpliwie najważniejsze miejsca pamięci w tym regionie. W Zielonce rozpoczynają się dwa, około trzykilometrowe szlaki turystyczne. Pierwszy wiedzie od stacji PKP Zielonka do pomnika Rota, wystawionego ku czci harcerzy i mieszkańców rozstrzelanych przez hitlerowców w 1939 r. Drugi szlak rozpoczyna się także przy stacji kolejowej i prowadzi do obelisku Na Kruczku nad jeziorem Czarnym. Zacytowane treści z działu 2 Planu rozwoju lokalnego powiatu wołomińskiego na lata uzmysławiają nam w bardzo wielkim uproszczeniu uterenowienie i przybliżają ważniejsze elementy mogące posłużyć przyszłościowo do tworzenia komercyjnych produktów turystycznych. Autorzy zauważają również, że w potencjalnych zasobach do wykorzystania turystycznie są elementy związane z otwartymi terenami rolniczymi, jak i obszary poddane ochronie pod nazwą Natura Aczkolwiek bezpośrednio nic nie wspomniano o wiejskich obszarach zurbanizowanych, które zapewne mogą być uzupełnieniem tego zasobu. W tym miejscu warto postawić pytanie: Jakie powinny być proporcje pomiędzy preferowaną w ostatnich latach funkcją mieszkaniową dla terenów rolniczych naszego powiatu, a innymi funkcjami obszaru, w tym również turystycznym wykorzystaniem posiadanych zasobów? W dziale trzecim w tymże opracowaniu wskazano 2 działania, które powinny pozwolić na zapewnienie właściwych kierunków do rozwoju turystyki i rekreacji. Są to następujące działania: Działanie 3 - budowa ścieżek rowerowych (ponad 240 km), Działanie 4 - rozszerzenie oferty rekreacyjnej i turystycznej o system ścieżek rowerowych. Zgodnie z intencją autorów Stworzona zostanie infrastruktura pozwalająca na rozwój turystyki rowerowej na terenie Powiatu. Znacznej poprawie ulegnie wizerunek Powiatu wśród osób przyjezdnych (inwestorów i turystów) oraz mieszkańców. W części operacyjnej przedstawiono propozycje zaangażowania przedmiotowego i finansowego w realizację 2 wybranych przedsięwzięć o charakterze turystycznym. Pierwsze przedsięwzięcie to obiegowo traktowane jako już określony i występujący na rynku turystycznym produkt turystyczny - Cud nad Wisłą, który zostanie wsparty środkami finansowymi w wysokości zł (w tym środki własne samorządu powiatowego zł). 24

24 Drugie przedsięwzięcie to trasy rowerowe na terenie Powiatu Wołomińskiego, wraz z udziałem powiatowym w projekcie Zielone Mazowsze. Wysokość wsparcia to kwota zł (w tym środki własne zł, pozostała kwota to środki pochodzące z UE). Dodatkowo w ramach interwencji na to zadanie planuje się przeznaczyć jeszcze zł. Trzeci cel strategiczny Planu Rozwoju Lokalnego, Zapewnienie właściwych warunków do rozwoju turystyki, sportu i rekreacji wpisuje się w cel strategiczny województwa mówiący o Poprawie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu w warunkach zrównoważonego rozwoju poprzez kierunki działań: Promocja i zwiększanie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego, Poprawa i promocja atrakcyjności inwestycyjnej w regionie. Realizuje również cele Strategii Powiatu mówiące o Podniesieniu poziomu życia oraz integracji mieszkańców i Rozwoju rekreacji i turystyki. W podsumowaniu autorzy opracowania oceniają, iż Przeprowadzona analiza wskazuje, że realizacja zadań planu będzie miała wyraźny pozytywny wpływ na poprawę warunków i jakości życia społeczności lokalnej oraz przyczyni się do rozwoju systemu infrastruktury. Ponadto realizacja zadań wpływać będzie na tworzenie sprzyjających warunków do zmian w strukturze gospodarczej obszaru Powiatu, a także w sposobie użytkowania terenów. Realizacja zadań objętych Planem Rozwoju Lokalnego oddziaływać będzie na poszczególne dziedziny życia społeczno-gospodarczego Powiatu. Autorzy wskazali, że w wyniku realizacji zadań objętych interwencją planu zostaną osiągnięte rezultaty, które w dłuższym horyzoncie przekładać się będą na polepszenie ogólnej sytuacji w Powiecie w ramach poszczególnych obszarów. Również bardo trafnie określili obszary problemowe wynikające ze Strategii Rozwoju Turystyki Województwa Mazowieckiego na lata , które bezpośrednio mają wpływ na rozwój usług turystycznych w powiecie wołomińskim. Zauważono w tej dziedzinie występowanie następujących ograniczeń: 1. Ogromne dysproporcje między posiadanym potencjałem a jego wykorzystaniem dla rozwoju turystyki, niski stopień wykorzystania walorów turystycznych. 2. Mała ilość zintegrowanych produktów turystycznych zarówno produktów miejsca, jak i produktów liniowych i sieciowych opartych na unikalnych walorach naturalnych i antropogenicznych. 3. Niewystarczająca integracja pomiędzy Warszawą a pozostałą częścią Mazowsza w zakresie oferty produktowej, jej promocji oraz sprzedaży. Zacytowane te trzy obszary problemowe, które mają odniesienie w strategii turystyki województwa mazowieckiego bardzo też trafnie odnoszą się do postawionych tez i częściowo wskazują co zrobić, aby turystyka jako oficjalny sztandarowy produkt mogła na dobre zagościć we wszystkich gminach naszego powiatu. 25

25 Powracając jeszcze do faktu wykorzystania obszarów wiejskich oraz terenów objętych ochroną można stwierdzić, że hipotetyczny Program rozwoju produktów turystyki aktywnej i kulturowej w obrębie obszarów wiejskich powiatu wołomińskiego był bardzo trafnym uzupełnieniem mazowieckiej oferty turystycznych produktów sieciowych. Wiadomym jest, że turystyka wiejska może stanowić specyficzną formę produktu turystycznego, również może to stwierdzenie dotyczyć powiatu wołomińskiego w relacji z wszelakimi warszawskimi ofertami turystycznymi. Potencjalne możliwości obejmują wielorakie rodzaje aktywności rekreacyjnej, związanej z wykorzystaniem elementów przyrodniczych w powiązaniu z przemieszczaniem przy wykorzystaniu różnych środków lokomocji w obrębie naszych terenów wykorzystywanych rolniczo oraz wzbogacanych turystyką zdrowotną, krajoznawczą, kulturową, etniczną, wykorzystującą jednocześnie wielość a nawet często unikalność zasobów wsi. Byłaby to świetna okazja do odtworzenia znaczenia funkcji turystyczno-wypoczynkowej tych terenów dla klientów zwłaszcza warszawskich, podobnie jak to było na przełomie XIX i XX wieku. Agroturystyka, a w dalszej przyszłości eko-agroturystyka to usługa, która będzie świadczona w gospodarstwach rolnych na większą skalę osobom przyjezdnym korzystającym z oferty wypoczynkowej, w oparciu o istniejące zabudowania, infrastrukturę, grunty i inne zasoby gospodarstwa, bez znaczących zmian ich charakteru i naruszenia podstawowych funkcji. Najbardziej pożądanym byłoby, aby działalność ta prowadzona była z zachowaniem zdolności do produkcji rolnej, a posiadane obiekty i zabudowania gospodarczo-mieszkalne nie traciły rolniczego wykorzystania przynajmniej w części zasadniczej gospodarstw. Agroturyzm w powiecie wołomińskim to nie tylko moda czy turystyczny trend ofertowy, to również bardzo unikalny socjologiczno-kulturowy sposób spędzania wolnego czasu wśród rolniczej społeczności zawodowo czynnej, z wykorzystaniem jej wielopokoleniowego dorobku kulturowo-zawodowego i przestrzeni produkcyjnej. Unikatowość ofert agroturystyki lub turystyki wiejskiej wiąże się przede wszystkim z możliwością wielowariantowego wykorzystania naszego wiejskiego charakteru regionu powiatu wołomińskiego, jego różnorodności wynikającej z wpływów historyczno-kulturowych, zwłaszcza ostatnich dwu stuleci. Pomimo braku jednoznacznie charakterystycznych i rozpoznawalnych znamion kulturowych, obszar powiatu i znajdujące się w nim możliwe do spożytkowania obiekty i walory turystyczne czynią ten teren bardzo atrakcyjnym. Jest to zwłaszcza ciekawe w wariancie wzbogacenia oferty o zasoby ościennych powiatów. Sąsiedzi mogliby wnieść dodatkowo regionalny wiejski wystrój wnętrz, ekologiczną, tradycyjną produkcję żywności w gospodarstwach, a tradycyjna choć nie do końca możliwa do identyfikacji, ale regionalna kuchnia z możliwością bazowania na pozyskanych lub wyprodukowanych szeregu lokalnych i tradycyjnych produktach mogła być dodatkowym atutem. Teren nasz to również obszar z odradzającą się coraz bardziej potrzebą identyfikacji narodowo-kulturowej, w której to budzą się również akcenty ziemiańskie. Po bardzo destrukcyjnych latach 26

26 90-tych, po zachłyśnięciu się niepotrzebnymi wzorcami, widzimy coraz częściej potrzebę ocalenia oraz kultywowania tradycji i obrzędów ściśle związanych z tożsamością tych obszarów. Paradoksem jest fakt, że powiat ten powstał z tak zwanych rubieży, które swoim zróżnicowaniem mogą w dziedzinie turystyki stać się świetnym uzupełnienie, a dotychczas z tego nie korzystaliśmy. Przed nami wyzwania i potrzeba wypracowania miejscowych rozwiązań do wykorzystania przy kreowaniu i promocji przyszłych turystycznych produktów sieciowych korzystających z walorów miejsc również w obrębie naszych wsi. Dla rozwoju gospodarczego powiatu, turystyka wiejska bez względu na formę, wydaje się być istotną wciąż nie odkrytą dziedziną mogącą wprowadzić nowe wartości i rozwiązania, niekoniecznie niszowe. Zapewne powinna gwarantować wzrost możliwości zatrudnienia i zmniejszanie uzależnienia od dochodów z rolnictwa w przewadze ekstensywnego. Przy sprzedaży bezpośredniej lub przy wykorzystaniu w wieloraki sposób w toku realizacji przyszłościowych usług, można przyczynić się do utrzymania zanikającej w szalonym tempie podstawowej produkcji rolnej, utrzymania rolniczego krajobrazu oraz rozszerzenia asortymentowego produkcji. Dochody z turystyki, które wsparłyby słabe ekonomiczno-organizacyjne gospodarstwa, pozwoliłyby zapewne na odciążenie uważanych dotychczasowo w obiegowym mniemaniu za głównych wspierających produkcje rolniczą EMERYTÓW. Za tym też dodatkowo powinien nastąpić przyrost podmiotów wytwarzających i przetwarzających produkty na rynek lokalny wraz z podniesieniem jakości oferowanych produktów. Rozwój turystyki na terenach wiejskich naszego powiatu to również zahamowanie tak niekorzystnego trendu jakim jest likwidacja starej zabudowy i jej układu przestrzennego. To szansa na ocalenie wielu cennych pod względem architektonicznym budowli oraz zapewnienie możliwości wykorzystania wycofanych z produkcji tradycyjnych zabudowań. W warunkach naszego powiatu istnieją już liczne przykłady wspomnianego wcześniej pobudzenia lokalnego patriotyzmu, który dzięki uznaniu przez osoby z zewnątrz tradycyjnych wartości kulturowych wsi, owocuje zwiększeniem troski znacznej ilościowo społeczności wiejskich o lokalną architekturę, pamiątki kultury materialnej, rzemiosło, sztukę kulinarną, czystość i estetykę wsi. Takim przykładem może być przedsięwzięcie realizowane na terenie Kuligowa przez Pana Wojciecha Urmanowskiego, który mówi o swojej pasji, a nawet misji: tereny graniczne Mazowsza i Podlasia to ziemia mi najbliższa. Urodziłem się i wychowałem w miejscu, gdzie wpływy tych dwóch regionów mieszały się i przenikały, gdzie obok siebie w zgodzie mieszkali katolicy, prawosławni, ewangelicy i żydzi, gdzie na jarmark przyjeżdżał zarówno rodowity Mazowszanin, jak i śpiewnie mówiący Podlasiak. Ten pejzaż kulturowy - drewniane chaty kryte naturalnym materiałem, ręcznie wykonane narzędzia, język, jakim kiedyś mówiono, jak i pejzaż przyrodniczy - płaski, monotonny krajobraz nieszczególnie bogaty w kolory, wciąż przechowuję w swojej pamięć. Już z tych trzech zdań można skojarzyć podobieństwa i prawidłowości między istniejącymi uwarunkowaniami kul- 27