Stanowisko w sprawie RE 80
|
|
- Anna Walczak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Stanowisko w sprawie RE 80 Instytut Nikotyny Wiedeń
2 SPIS TREŚCI: Spis treści Wprowadzenie i określenie problematyki Analiza dymu zgodnie z ISO 3308 i ISO Ocena Rynek Dalsze podstawy naukowe Składniki tytoniu Aspekty zdrowotno-psychologiczne palenia tytoniu Nikotynowy zespół pre-abstynencyjny (NPAS) Oddziaływanie palenia na organizm Wprowadzenie i określenie problematyki Ocena pomocy w redukcji palenia i rzucaniu palenia Re 80 z punktu widzenia Instytutu Nikotyny w Wiedniu w odniesieniu do zastosowania w ramach kontroli związanych z tytoniem zaburzeń zdrowotnych. Analiza dymu zgodnie z ISO 3308 i ISO 4387 Podczas analizy specjalizujący się w tej dziedzinie instytut OEKOLAB wykonał analizę dymu zgodnie z ISO 3308 i ISO Metodę zastosowano dla: -Marlboro regular -Marlboro z uchwytem filtra typu Lisa Szczegółowe wyniki dołączone są do niniejszego stanowiska w sprawie. Redukcja różnych parametrów dzięki zastosowaniu Lisa: -TPM (kondensat wilgotny) 82% -DPM (kondensat suchy) 81% -Nikotyna 80% -NFDPM (beznikotynowy kondensat suchy) 80% -CO 81% Badania te są decydującą wskazówką w odniesieniu do skuteczności Lisa, i w celach marketingowych traktowane są jako USP (optymalizacja oferty w praktyce). Ocena Koncepcja Re 80 z punktu widzenia Instytutu Nikotyny w Wiedniu oceniania jest następująco:
3 - chodzi o naukowo potwierdzoną metodę redukcji aplikacji substancji szkodliwych przez konsumentów wyrobów tytoniowych -umożliwia przy prawidłowym zachowaniu palacza redukcję zagrożeń zdrowotnych -z psychologicznego punktu widzenia należy pozytywnie przyjąć każdą metodę, która sięga do palacza (z nikotynowym zespołem pre-abstynencyjnym) -mechanizm ten może stworzyć szansę ułatwienia całkowitej abstynencji tytoniowej -ze względu na przedstawione testy epidemiologiczne koncepcja Re 80 odpowiada oczekiwaniom wielu konsumentów wyrobów tytoniowych. -doświadczenia Instytutu Nikotyny w Wiedniu wykazują, że około 25% palaczy, którzy zaczynają od chęci redukcji substancji szkodliwych, dochodzą średnioterminowo do abstynencji. -Re 80 jest wartościowym wzbogaceniem dostępnych instrumentów do wywierania wpływu na zachowanie palaczy i na powiązane z paleniem problemy zdrowotne. Rynek Według reprezentatywnej ankiety w Austrii jest 29% palaczy (n=5000). W przeliczeniu na całość ludności, to w Austrii około 2,3 milionów palaczy. 1,3 miliony konsumentów wyrobów tytoniowych (55%) to palacze z dysonansem, to znaczy chcieliby albo rzucić palenie (18%) albo zredukować konsumpcję tytoniu (37%). (Wiedeń, med. Wortsch. (2000) 150/6: ). Dalsze podstawy naukowe Oddziaływania nikotyny: Nikotyna to amina trzeciorzędowa, alkaloid, występujący wyłącznie w liściach tytoniu. Nikotyna wiąże się stereospecyficznie z receptorami acetylocholiny w zwojach autonomicznych, w miąższu nadnerczy, oraz z przekaźnikami neuromotorycznymi w mózgu. Łatwo przekracza barierę krew-mózg. Wchłanianie nikotyny bardzo się waha w zależności od objętości podczas zaciągania się, głębokości inhalacji, częstości inhalacji i możliwości zamykania wargami otworów wentylacyjnych filtra podczas palenia. Nikotyna podczas palenia dociera do mózgu w 7 sekund, czyli szybciej niż iniekcja dożylna. Metabolizacja, która odbywa się głównie w wątrobie i w niewielkim stopniu w płucach jest szybka i wydajna. Czas półrozpadu wynosi około 2 godziny, to znaczy, że nikotyna kumuluje się w ciągu 6-8 godzin regularnego palenia i występuje również w nocy. Stężenie we krwi pod koniec palenia papierosa jest najwyższe. Przeciętny poziom popołudniowy wynosi pomiędzy 10 i 50ng/ml (również w przypadku palaczy fajki). Centralny układ nerwowy: Większość palaczy zgadza się, że palenie czyni przytomnym (przede wszystkim pierwsze papierosy w ciągu dnia) i relaksuje, szczególnie w stresujących sytuacjach. Prawdopodobnie zależnie od stanu wyjściowego nikotyna działa głównie korowo (stymulująco) lub wpływa na układ limbiczny i ma dzięki temu efekt uspokajający. Wielu palaczy sądzi, że papieros poprawia im nastrój i zwiększa koncentrację.
4 Badania na zachowujących abstynencję palaczach wykazały poprawę uwagi, uwagi selektywnej, uczenia się, czuwania przy powtarzających się czynnościach i czasu reakcji. Jednak niejasne jest, czy ta poprawa związana jest z zanikiem objawów abstynencji czy też z bezpośrednio wspierającym skutkiem wewnętrznym na mózg. Skutki sercowo-naczyniowe: Nikotyna wpływa na wazokonstrykcję, przede wszystkim skóry przy jednocześnie zwiększonym przepływie krwi przez mięśnie. Skutki krótkoterminowe dla serca w postaci podniesienia częstości, objętości bicia, funkcji wyrzutowej, przepływu wieńcowego i ciśnienia modulowane są poprzez aktywację sympatycznego układu nerwowego. Równocześnie poziom CO w dymie papierosowym obniża zdolność do transportu tlenu we krwi. W porównaniu z osobami, które nie palą, palacze mają jednakże porównywalne lub niższe wartości ciśnienia krwi. Skutki endokrynologiczne i metaboliczne: W ekstremalnych warunkach palenia, jakie zostały stworzone w sytuacji eksperymentalnej podczas badań, znaleziono podwyższone poziomy cyrkulującej wazopresyny, kortyzolu, ACTH, hormonu wzrostu, prolaktyny, neurofizyny I, betaendorfiny i katecholaminy. U kobiet zaobserwowano wcześniejszą menopauzę i podwyższone ryzyko osteoporozy, prawdopodobnie uwarunkowane niskim poziomem estrogenu. W przemianie materii podnosi się poziom cholesterolu LDL, a obniża HDL, lioliza jest podniesiona. Poziom fibrynogenu jest wyższy niż u osób niepalących, i pozostaje w korelacji z ilością wypalonych papierosów. Oddziaływania neuro-mięśniowe: Nikotyna stymuluje rozładowania komórek Renshaw, które blokują aktywność motoneuronów rogu przedniego. Fazowe odruchy rozciągania są obniżone, a większość mięsni rozluźniona (nie wszystkie, przykładowo w mięśniu czworobocznym mierzono zwiększoną aktywność EMG). (BENOWITZ 1988). Klasyfikacja uzależnienia od nikotyny jako choroby: Uzależnienie od nikotyny jest procesem farmakologicznym oraz choroba podlegającą wpływom farmakologicznym. Zostało to określone w już cytowanym sprawozdaniu US Surgeon General (1988) i wykazano, ze tytoń spełnia wszystkie kryteria uzależnienia od narkotyków. W sprawozdaniu tym dochodzi się do wniosku, że papierosy i tytoń we wszelkich innych postaciach są uzależniające oraz, że nikotyna jest w tytoniu wywołującym uzależnienie narkotykiem. Farmakologiczny i fizjologiczny proces, określający uzależnienie, porównywalny jest do procesu, który ma miejsce w wypadku uzależnienia od heroiny lub kokainy. Kryteria uzależnienia od narkotyków (US SURGEON GENERAL S REPORT, 1988) Kryteria główne: -wysoka i przymusowa konsumpcja -efekty psychoaktywne
5 -wzmacniane narkotykiem zachowanie Kryteria dodatkowe: -tolerancja -uzależnienie fizyczne -działanie wprowadzające w stan euforii -stereotypy -nie uwzględnianie szkodliwych skutków -nawroty po okresie abstynencji -nawracające silne pragnienie narkotyku Farmakokinetyczne i farmakodynamiczne składowe uzależnienia od narkotyków: -narkotyk musi dostać się do krwiobiegu -stamtąd błyskawicznie dostaje się do mózgu i (w celu redukcji efektu tolerancji) możliwie szybko opuszcza mózg. -psychoaktywność powinna pozostawać w związku z koncentracją narkotyku w mózgu -ogólnie występują oba zjawiska, szybki rozwój uzależnienia i tolerancji (narkotyk musi być szybko znów podany) Badania kinetyczne nikotyny: Badania kinetyczne wykazują, ze nikotyna spełnia wszystkie kryteria substancji uzależniającej. Wraz z dymem papierosowym nikotyna błyskawicznie wchłaniana jest przez płuca i dostaje się stamtąd wraz z krwią tętniczą do mózgu. Czas do chwili dostania się do mózgu trwa kilka sekund. Z każdym papierosem do organizmu dostaje się 1 do 1,5 mg nikotyny. Działanie farmakologiczne nikotyny następuje szybko, a intensywność występujących działań zależna jest od prędkości wzrostu stężenia i maksymalnego stężenia nikotyny w mózgu. Działanie pojedynczej dawki szybko spada i jest zależne od dystrybucji nikotyny poza mózgiem oraz od rozwinięcia się tolerancji. Przy powtarzalnej ekspozycji, jak to bywa w przypadku palaczy, w ciągu dnia poziom nikotyny wzrasta. W nocy spada on, ale rankiem pozostaje wciąż wykrywalny. Szybki wzrost i spadek poziomu nikotyny w mózgu wzmaga wrażenie, że znaczna tolerancja nie może się rozwinąć w znacznym zakresie. W badaniach modelowych dotyczących skutków sercowo-naczyniowych nikotyny stwierdza się, że do rozwoju tolerancji i jej spadku występuje okres półrozpadu w wymiarze 35 minut. Ponieważ tolerancja na działanie nikotyny rozwija się w ciągu dnia palenie staje się coraz ważniejsze w celu złagodzenia objawów abstynencji nikotynowej. O ile pierwszy papieros w ciągu dnia wypalany jest z dużą satysfakcją, kolejne są przypuszczalnie wprawdzie mniej satysfakcjonujące, ale niezbędne do uniknięcia objawów odstawienia nikotyny. Epidemiologia uzależnienia od nikotyny.
6 Reprezentatywna dla Austrii ankieta na próbie losowej 6000 osób wskazuje na 42% palaczy w przypadku mężczyzn i 27% w przypadku kobiet. W Austrii pali zatem 34% ludności. Palaczom przedstawiono również test Fagerstroem a (FTND). FTND składa się z 6 pytań związanych z zachowaniem palacza. Maksymalnie można osiągnąć wynik 10 punktów, co oznacza znaczne uzależnienie od nikotyny. Wartość 0 punktów wskazuje, że nie należy zakładać uzależnienia od nikotyny. Na rysunku 2 przedstawiono uzależnienie od nikotyny austriackich palaczy (n=2059); (FTND 0 do 2: bardzo niewielkie (brak) uzależnienia od nikotyny, FTND 3 do 4 :małe uzależnienie od nikotyny, FTND 5 do 10: znaczne i wysokie uzależnienie od nikotyny). Uzależnienie od nikotyny Małe/ nieznaczne uzależnienie Nie do oceny Procentowe uzależnienie od nikotyny palaczy w Austrii. -36,5% palaczy jest znacznie uzależnionych od nikotyny, osiągają oni 5 i więcej punktów skali, co oznacza, że ich zachowanie palacza obok prawdopodobnie działających zmiennych psychologicznych sterowane jest przede wszystkim przez czynnik fizjologiczny (uzależnienie od nikotyny). -30,2% palaczy osiąga maksymalnie 2 punkty skali FTND, co wskazuje, że uzależnienie od nikotyny jest nieznaczne, lub nie występuje wcale. W wypadku tych badanych chodzi głównie o palaczy uzależnionych psychicznie. -3 grupa palaczy (około jednej trzeciej wszystkich palaczy) osiąga wartości 3-4 punktów. W przypadku tych osób trudno jest ocenić w jakim stopniu na ich zachowanie wpływa uzależnienie psychiczne lub fizyczne. Wpływ uzależnienia od nikotyny na motywację do rzucenia palenia. 44,7% konsumentów tytoniu ma już za sobą przynajmniej jedną próbę rzucenia. Rozróżniamy jednak uzależnionych psychicznie (wartości 0-2) od osób z wyrażonym uzależnieniem fizycznym (wartości 5-10), następnie okazuje się, że nie uzależnieni od nikotyny, procentowo 52,6%, istotnie statystycznie (chi- kwadrat, p<0,01) częściej próbowali zaprzestać palenia, niż osoby uzależnione od nikotyny, z których 40,3% starało się rzucić palenie (patrz rysunek 4). Dotyczy to jednak tylko palaczy, którzy palą ponad 10 papierosów dziennie.
7 tak nie Wszyscy palacze niewielkie uzależnienie znaczne uzależnienie Próby rzucenia palenia u osób o niewielkim uzależnieniu, znacznym uzależnieniu i wszystkich badanych palaczy w % (tak/nie; 1792 palaczy; > 10 papierosów dziennie) W wypadku konsumentów tytoniu w ilości 10 papierosów dziennie i mniej (13% palaczy) nie można zweryfikować różnicy w częstości podejmowanych prób rzucenia palenia przede wszystkim, ponieważ w tej grupie osób badanych jedynie 4,1% wykazuje oznaki uzależnienia od nikotyny (wartości 7do 10). Wyniki pokazują, że regularni uzależnieni od nikotyny palacze są mniej zmotywowani do rzucenia palenia, niż palacze uzależnieni psychicznie. Można założyć, że uzależnieni od nikotyny konsumenci tytoniu świadomi są objawów odstawienia kiedy nie palą i możliwe, że z powodu obawy o nieprzyjemne objawy towarzyszące zaprzestaniu palenia nie podejmują nawet próby. Hipoteza ta wspierana jest przez fakt, że sprzeczność niezadowolenie z własnego zachowania dotyczącego palenia oraz związana z tym chęć zmiany czegoś w tym nawyku w wypadku uzależnionych od nikotyny i osób nie uzależnionych od niej wyrażona jest z tym samym nasileniem. Pomiędzy sprzecznymi (53,2% palaczy) i harmonijnymi (46,8% palaczy) niewidoczny jest istotnie różny wzór rozkładu dotyczący stopnia zależności psychicznej. Składniki tytoniu Marka tytoniu, substancje toksyczne Etapy podczas palenia tytoniu najlepiej wyjaśnia przykład papierosa: zasadniczo dla papierosa i fajki obowiązują te same zasady. W strefie żaru, utrzymywane przez ciąg z ustnika, osiągane są temperatury do 900 stopni Celsjusza. W warunkach redukcji (brak tlenu!) termicznemu rozkładowi podlega zarówno materiał organiczny jak i nieorganiczny. Produkty reakcji, bez wyjątku gazowe, dostają się do znajdującej się kolejnej strefy destylacji i mieszają się z substancjami, które oddestylowują się tam z uwalnianą parą wodną. Tuż za tą strefą w procesie chłodzenia tworzy się aerozol, w którym główną substancją czynną jest lotna w parze wodnej nikotyna. Część wytworzonego aerozolu opada wraz ze spadkiem temperatury w pozostałej części papierosa, tak zwanej strefie kondensacyjnej. Wraz z postępującym spalaniem destylat zostaje częściowo spalony, jednak w przeważającej ilości jest on ponownie uwalniany i aby dostać się do ciągu głównego. W kierunku końca papierosa w ustach
8 widoczne jest zatem coraz większe nasycenie destylatem. Dlatego w celu oceny toksykologicznej ważne jest, w jakim stopniu spalany jest papieros. Oddestylowanie odbywa się również w przerwach w zaciąganiu się i uwalnia się na zewnątrz w tak zwanym prądzie pobocznym. Ich skład jest inny niż skład ciągu głównego, ponieważ z powodu niższych temperatur (żarzenie się), spalaniu i oddestylowaniu podlega mniej materiału. Stężenie nikotyny jest tu zatem znacznie wyższe, jednak przeważająca ilość alkaloidu dostaje się do ciągu głównego. Dym tytoniowy jest więc mieszanką gazów i aerozoli. Dotychczas zidentyfikowano wiele tysięcy substancji, z których wiele setek zostało zidentyfikowane chemicznie. Znaczna liczba niskomolekularnych związków organicznych jak alkany, alkohole, ketony, estry itd. znajduje się zależnie od ciśnienia pary w fazie gazowej lub cząsteczkowej. Obok głównej substancji czynnej nikotyny dla oceny działania znacząca jest spora ilość gazów, takich jak tlenek węgla, tlenki azotu No i NO2 oraz wiele gazów drażniących. Do substancji rakotwórczych zaliczane są benz(a)opiren i wiele jego pochodnych, oraz zidentyfikowane śladowe ilości nitrozamin i metali ciężkich jak Cr, As, Cd, V. Aspekty zdrowotno-psychologiczne palenia tytoniu Motywacja palaczy rozumiana jest jako problem wieloczynnikowy. Jest ona zależna od niektórych mechanizmów biologicznych, podlega jednak znacznym wpływom ze strony poznawczej, a oba te czynniki są ze sobą powiązane przez doświadczenia kulturowe i indywidualne. Komponenty biologiczne zawierają działanie smoły, nikotyny i tlenku węgla; czynniki społeczne obejmują nawyki palenia innych i różne sytuacje, przez które palenie papierosów jest legitymowane i akceptowane społecznie. Podczas rozpoczynania palenia istotne są przede wszystkim czynniki społeczne, jednak kontynuacja nawyku związana jest z innymi czynnikami, w szczególności farmakologicznymi. Przed właściwą faza inicjacji opisywane jest stadium przygotowania i oczekiwania, w którym młodzież poprzez obserwację palenia w kręgu rodzinnym i znajomych zyskuje pozytywne nastawienie w odniesieniu do konsumpcji tytoniu. Przy rozpoczęciu palenia dochodzi następnie do okresu palenia eksperymentalnego, w którym młodzież wypala zazwyczaj mniej niż jednego papierosa tygodniowo. W tym okresie reklama tytoniu wzmacnia początek tego zachowania poprzez skojarzenia z prezentacją odpowiednich tematów, takich jak niezależność, siła lub aktywność seksualna, sięgając do ideałów większości nastolatków. Ponieważ palenie jest w stanie regulować nastrój, z psychologicznego punktu widzenia zrozumiałym jest, dlaczego powstaje regularne i trudne do zmiany zachowanie. Przyjmowana nikotyna dostarcza szybkich i zauważalnie przyjemnych efektów psychotropowych.
9 Nikotynowy zespół pre-abstynencyjny (NPAS) Nastawienie palacza do jego zachowania uznawane jest jako coraz ważniejsze kryterium diagnostyczne i terapeutyczne podczas terapii antynikotynowej. Palacze, którzy nie są na chwilę obecną zadowoleni z palenia, określani są jako palacze dysonansowi. Faza ta opisywana jest jako nikotynowy zespól pre-abstynencyjny. Palacze spójni natomiast są zadowoleni ze swojego zachowania i przypuszczalnie w ciągu następnych lat nic w swoim zachowaniu nie zmienią. Według Prochaska i DiClementi palacze przechodzą proces odwykowy, który obejmuje pięć stadiów zmian: -kontemplacja wstępna: palacz nie formułuje jeszcze zamiaru rzucenia palenia -kontemplacja: poważne przemyślenia w odniesieniu do rzuceniu palenia -przygotowanie: palacz formułuje konkretne plany i ustala chwilę rzucenia palenia -akcja: zamiar jest urzeczywistniany w konkretnym zachowaniu -podtrzymanie: dotyczy, jeśli abstynencja od nikotyny utrzymywana jest przez przynajmniej sześć miesięcy. Dysonans w odniesieniu do własnego zachowania palacza wyrażany jest poprzez różne nastawienie: chęć bycia abstynentem, zamiar redukcji konsumpcji lub postanowienie przejścia na lżejszą markę papierosów. Według reprezentatywnych badan austriackich 47% konsumentów tytoniu to palacze spójni, natomiast 53% to palacze dysonansowi (niezadowoleni). Ogólne założenie, według którego wszyscy dysonansowi palacze chcą rzucić palenie, nie może zostać potwierdzona. Dane austriackie wykazują, że 29% palaczy dysonansowych chce zaprzestać konsumpcji tytoniu. Większość palaczy dysonansowych zakłada redukcję palenia (57%) lub zmianę marki papierosów. Wzorzec nastawienia palaczy do ich zachowania, odpowiada w stopniu wyrażenia nikotynowemu zespołowi pre-abstynencyjnemu i ma decydujące znaczenie dla diagnozy i leczenia uzależnienia od tytoniu i przemawia za potrzebą terapii dla palaczy w Austrii. Rozwój zachowań związanych z paleniem w Austrii Udział palaczy w społeczeństwie austriackim w ostatnich latach ciągle wzrastał. W roku 1972 było to 27,7%, w ,1%, a w 1986 już 30,1%. Ponieważ udział byłych palaczy nieznacznie wzrósł, wzrost liczby palaczy można wytłumaczyć faktem, że coraz więcej osób zaczyna palić. Reprezentatywne badania w latach 90-tych wykazały, że udział procentowy konsumentów tytoniu ma dalej tendencję wzrostową.
10 mężczyźni, kobiety, suma (1) Instytut Medycyny Socjalnej wspólnie z Austriackim Centralnym Urzędem statystycznym, 1987 (2) Instytut Medycyny Socjalnej wspólnie z Austriackim Instytutem Gallup, 1992 (3) Instytut Medycyny Socjalnej wspólnie z Austriackim Instytutem Gallup, 1994 (4) Instytut Medycyny Socjalnej wspólnie ze SPECTRA Badania Rynkowe, 1995 (dane procentowe) (9,1% mężczyzn i 8,1% kobiet palących okazjonalnie uwzględniono) Motywacja do zmian zachowania związanego z paleniem. Na VI Światowej Konferencji na temat Palenia i Zdrowia ustalono: -Odstawienie ma obecnie wystarczające podstawy naukowe, by zostać użyte w o wiele szerszym zakresie niż dotychczas. -Zaprzestanie palenia oznacza zależnie od potrzeb szerokie spektrum metod i technik dla różnych grup docelowych, o różnym stopniu organizacji, z większym lub mniejszym wsparciem dla palaczy.
11 Powody dla palaczy, ażeby zaprzestać palenia: -czynniki ryzyka zdrowotnego -cena papierosów -ogólne problemy zdrowotne -poczucie, że chce się być pod kontrolą lekarza -chęć posiadania lepszej wydolności i wytrzymałości -troska o inne osoby -obciążenie dla innych osób -ograniczenia powodujące dyskomfort -brak akceptacji społecznej -powody estetyczne -powody religijne Powody, dla których palacze dalej palą: -przyjemność -relaks -zwalczanie złości i złego nastroju -kontrola wagi -wspieranie kontaktów społecznych i komunikacji -wzrost wydolności -wygoda Tutaj na liście BURTON a brakuje jednak decydującego dla wielu palaczy powodu utrzymania nawyku: uzależnienia od nikotyny. System różnorodnych możliwości wspomagania palaczy w rzuceniu palenia obejmuje: -metody motywacyjne, niewiele pomagające palaczom (metody wspierane przez media, proste broszury, techniki samopomocy) -metody motywacyjne, które silniej pomagają uzależnionym palaczom (zastępcza terapia nikotynowa) -podstawą innych rodzajów interwencji są metody budujące i stabilizujące motywację (poprawa zdrowia, praca publiczna, podniesienie zdrowia publicznego) Niezależnie od zastosowanego rodzaju terapii: decydująca jest prawdziwa gotowość do rzucenia palenia. Motywami są najczęściej: -już występujące dolegliwości zdrowotne -powody finansowe -własne dzieci, którym nie chce się przekazywać wzorca palacza -powody sportowe -uwzględnienie niepalącego partnera Istotnym zadaniem lekarza jest wspieranie w budowaniu motywacji u osób gotowych do rzucenia palenia.
12 Podczas ukierunkowanego procesu odwyku obok koniecznej motywacji konsumentów tytoniu należy zwrócić uwagę, by mieć wpływ na trzy czynniki główne utrzymujące nawyk palenia: -Nawyk: próba oddzielenia konkretnych sytuacji od palenia. Służą temu protokoły palenia, analiza sytuacji, w których się pali i zamaskowanie tych sytuacji. -Pozytywne skutki: musza zostać zastąpione nowymi sposobami zachowania i ustaleniem nagród za osiągnięte cele. -Uzależnienie od nikotyny może być redukowane z pomocą farmakologiczną. Modyfikacja zachowania Rzucanie palenia na podstawie modyfikacji zachowania ma na celu nabycie innych wzorców zachowań. Młody palacz uczy się z reguły bardzo szybko, w jakich sytuacjach sięga się po papierosa. Poprzez przyzwyczajenie i utrwalenie akt zapalania i palenia papierosa w określonych sytuacjach automatyzuje się i rytualizuje, integrując się z obrazem własnego ja palacza. Najczęściej stosowaną metodą odwykową jest samokontrola. Z jednej strony opiera się ona na kontroli warunków drażniących (kontrola bodźców), z drugiej zaś strony na stosowaniu wzmocnień bezpośrednio po wystąpieniu pożądanego zachowania. Przykładowo: klienta poinstruowano, żeby palił, tylko siedząc w określonym fotelu. Umiejscowienie fotela było tak niekorzystne, że klient prawie nie mógł rozmawiać ani udzielać się towarzysko. Dzienna konsumpcja papierosów i czas spędzany w fotelu palacza był zapisywany. W ciągu miesiąca stwierdzono znaczną redukcję konsumpcji papierosów. Metoda ta prowadzi do stopniowej zmiany nawyków związanych z paleniem, jak picie kawy czy czytanie. Umożliwia ona modyfikację zachowania i stopniową redukcję bodźców wzmacniających i zapobiega nagłemu i pełnemu wyłączeniu reakcji. Zachowanie palacza ma u podstaw przynajmniej jedną składową psychospołeczną i najczęściej składową farmakologiczną. W dzisiejszych czasach mamy do dyspozycji odpowiednie procedury diagnostyczne umożliwiające zastosowanie terapii na poziomie psychospołecznym w formie analizy zachowania oraz na poziomie farmakologicznym poprzez ustalenie stopnia uzależnienia od nikotyny. Tak więc, najlepsza metoda wydaje się kombinacja modyfikacji zachowania i zastępczej terapii nikotynowej. Podczas celowego rzucania palenia obok niezbędnej motywacji konsumenta tytoniu należy uwzględnić, że wpływ mają trzy główne czynniki kontynuacji palenia- nawyk, kompensacja i nikotyna. Czynnik nawykowy może zostać najlepiej skorygowany przez samokontrolę. Tu stosuje się metody, które oddzielają palenie od określonych sytuacji. Na początku procesu odwyku prowadzone są protokoły palenia. Następnie sytuacje związane z paleniem podlegają analizie i poprzez kontrolę bodźców redukowane. Czynnik kompensacji musi być pokonany poprzez rozbudowę nowych wzorców zachowania oraz poprzez ustalenie systemu nagród za osiągnięte cele w danej fazie rzucania palenia.
13 Czynnik trzeci utrzymujących nałóg palenia to nikotyna. Za pomocą nikotynowej terapii zastępczej może on zostać skontrolowany. Najpierw jednak należy wykonać test Fagerstroema pozwalający na ustalenie stopnia uzależnienia od nikotyny. W ramach nikotynowej terapii zastępczej mamy do dyspozycji nikotynowe gumy do żucia, plastry nikotynowe, spray do nosa i inhalatory. Nawyki związane z paleniem mogą dzięki farmakologicznemu podaniu nikotyny zostać łatwiej zredukowane. Poprzez zastosowanie leczniczo aplikowanej nikotyny znika lub zostaje znacznie złagodzony zespół odstawienny, co w dużym stopniu podwyższa gotowość do równoległego stosowania technik odwykowych. Oddziaływanie palenia na organizm Co 10 sekund ktoś umiera na skutek konsumpcji tytoniu. Na początku lat 90-tych szacunkowo z powodu palenia tytoniu umierały 3 miliony osób rocznie. Wśród osób palących od młodości przez całe życie, około 50% zmarło na choroby skojarzone z konsumpcją tytoniu. Połowa zgonów przypadała na wiek średni, druga zaś połowa na wiek zaawansowany % zgonów na nowotwory, 90-96% przypadków zgonów na raka płuc, 75% zgonów uwarunkowanych przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, 20% zgonów z powodu chorób naczyniowych i 35% zgonów na skutek chorób serca i układu krążenia spowodowanych jest w krajach uprzemysłowionych wśród mężczyzn w wieku od 35 do 69 lat przez konsumpcje tytoniu. Ale statystycznie istotne związki występują również pomiędzy paleniem tytoniu i rakiem jamy ustnej, języka, krtani, gardzieli, przełyku i pęcherza moczowego. Istnieją również przesłanki, ze palenie tytoniu ma wpływ przyczynowy na raka trzustki, nerek i szyjki macicy. Jeśli w krajach rozwijających się utrzyma się tendencja wzrostowa konsumpcji tytoniu, w latach 2010 do 2030 w umrze na skutek konsumpcji tytoniu około 10 milionów ludzi rocznie, w tym 7 milionów w krajach rozwijających się. W roku 1985 około europejczyków, głównie mężczyzn, zmarło na skutek palenia tytoniu. Jeśli obecne nawyki związane z paleniem zostaną utrzymane i nie nastąpi zasadnicza zmiana, w roku 2025 będzie około 2 milionów zmarłych z powodu tytoniu (1,5 miliona mężczyzn i około 0,5 miliona kobiet). Połowa z tego (około 1 miliona) będzie w wieku średnim (40-69) i straci przeciętnie około 20 lat życia. Na skutek palenia tytoniu rocznie umiera w Austrii w Austrii, a w Szwajcarii 7000 osób. Intensywni palacze skracają swój czas życia o około 12,3%. Z 1000 młodych dorosłych płci męskiej w Anglii i Walii, którzy palą, średnio: 1 zostaje zamordowany 6 ginie wskutek wypadków komunikacyjnych 250 umiera przedwcześnie na skutek palenia tytoniu.
14 Z szacunków dotyczących globalnego rozwoju odnośnie odsetek zachorowań na raka wynika, że u mężczyzn najczęściej występującym rodzajem nowotworu jest rak płuc. Odsetek zachorowań na raka płuc wzrósł od roku 1975 do roku 1985 o 44%. Wraz ze wzrostem o 73% w przeciągu 10 lat rak płuc u kobiet na świecie stanowi najszybciej rozwijający się typ nowotworu. Uwarunkowane jest to zmianą nawyków związanych z paleniem u kobiet. Redukcja konsumpcji tytoniu, patrząc globalnie, niosłaby ze sobą znaczne zmniejszenie zachorowań nowotworowych. Przegląd chorób związanych z konsumpcją tytoniu: Konsumpcja tytoniu stanowi w wypadku szeregu chorób * najistotniejszy czynnik etiologiczny: np. rak oskrzeli * czynnik ryzyka: np. zawał serca Znane obecnie zaburzenia zdrowia związane z tytoniem, w przyporządkowaniu do układów organizmu: Układ oddechowy: nowotwór oskrzeli, chroniczne zapalenie krtani, rak krtani Układ sercowo- krążeniowy: wieńcowe zaburzenia ukrwienia, mózgowe zaburzenia ukrwienia, obwodowe zaburzenia ukrwienia Układ trawienny: nowotwór warg, nowotwór jamy ustnej, nowotwór przełyku, wrzody żołądka i dwunastnicy, rak trzustki Układ moczowo- płciowy: brodawczak pęcherza moczowego, rak pęcherza moczowego, rak szyjki macicy Ciąża: niska waga urodzeniowa, podwyższone ryzyko przedwczesnego porodu, zwiększona umieralność prenatalna Ekspozycja osób niepalących na dym tytoniowy (palenie bierne) może powodować między innymi następujące dolegliwości: Zaburzenia samopoczucia w rozumieniu dokuczliwości Alergię na tytoń Nadwrażliwość przy alergiach innej genezy Zwiększoną zachorowalność na choroby dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci mieszkających w domach palaczy. Niespecyficzna zachorowalność i umieralność u palaczy Dane epidemiologiczne: Według oszacowań WHO na świecie jest około 1100 milionów palaczy. Stanowi to jedną trzecia ludności po piętnastym roku życia. Przeważająca większość palaczy znajduje się, stanowiąc 800 milionów, w krajach rozwijających się, przy czym znaczną większość stanowią mężczyźni (700 milionów). W samych Chinach, kraju o największej liczbie ludności, żyje 300 milionów palaczy (proporcje mężczyzn do kobiet= 9:1). Odpowiada to liczbie palaczy we wszystkich krajach rozwiniętych razem wziętych.
15 Globalne szacunki pokazują, że palaczami jest 47% mężczyzna i 12% wszystkich kobiet. W krajach rozwiniętych pali 42% mężczyzn i 24% kobiet. W krajach rozwijających się według szacunków na podstawie istniejących danych pali 48% mężczyzn i 7% kobiet. Generalnie zachorowalność u kobiet jest mniejsza. W krajach rozwiniętych kobiety stanowią około jednej trzeciej palaczy, natomiast w krajach rozwijających się około jednej ósmej. W krajach postkomunistycznych Europy Centralnej i Wschodniej pali 28% kobiet, w krajach z gospodarką rynkową 23%, a w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach 21%. W Danii 37% palaczek stanowi najwyższy odsetek pośród kobiet. Każdego roku na świecie na raka choruje około 6,5 miliona ludzi, około połowę z nich stanowią mężczyźni, a połowę kobiety. W wypadku kobiet na pierwszym miejscu występuje rak piersi, rak szyjki macicy, rak kolorektalny, rak żołądka i rak płuc. Pośród mężczyzn jest to rak płuc, rak żołądka, rak kolorektalny, rak jamy ustnej i prostaty. Jeśli można byłoby wykluczyć czynnik ryzyka jakim jest palenie, śmiertelność z powodu nowotworów spadłaby na świecie o jedną trzecią.
Palenie papierosów FAKTY
Palenie papierosów FAKTY Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) palenie jest największym pojedynczym śmiertelnym zagrożeniem dla zdrowia. Tytoń odpowiada za ponad 500 000 zgonów w UE. WHO szacuje,
Bardziej szczegółowoPalenie tytoniu a nowotwory w Polsce na podstawie Krajowego Rejestru Nowotworów
Palenie tytoniu a nowotwory w Polsce na podstawie Krajowego Rejestru Nowotworów Rak płuca występuje niemal wyłącznie u palaczy i osób narażonych na bierne palenie. Dowody na związek dymu papierosowego
Bardziej szczegółowoRZUĆ PALENIE RAZEM Z NAMI! Wdychasz, wydychasz, nic nie masz a zdychasz!
RZUĆ PALENIE RAZEM Z NAMI! Wdychasz, wydychasz, nic nie masz a zdychasz! Dlaczego palenie papierosów jest szkodliwe? Koncerny tytoniowe dodają do tytoniu wiele substancji konserwujących, aromatów o nie
Bardziej szczegółowoPowiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Brzesku NIE PAL! NIE TRUJ! OŚWIATA ZDROWOTNA I PROMOCJA ZDROWIA PSSE BRZESKO - ANNA PIECHNIK
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Brzesku NIE PAL! NIE TRUJ! OŚWIATA ZDROWOTNA I PROMOCJA ZDROWIA PSSE BRZESKO - ANNA PIECHNIK PAPIEROS CO TO TAKIEGO? Wyrób tytoniowy składający się z rurki
Bardziej szczegółowoNikotyna a nasz organizm
BIULETYN Z ZAKRESU PROFILAKTYKI ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH Nikotyna a nasz organizm Podstawowe wiadomości na temat dymu tytoniowego. Biologiczne działanie wielu substancji toksycznych i rakotwórczych oraz uzależniająca
Bardziej szczegółowoNIKOTYNA LEGALNY NARKOTYK. Slajd nr 1
NIKOTYNA LEGALNY NARKOTYK Slajd nr 1 PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT NIKOTYNIZMU NIKOTYNIZM (fr. nicotinisme) med. społ. nałóg palenia lub żucia tytoniu albo zażywania tabaki, powodujący przewlekłe (rzadziej
Bardziej szczegółowoPATOLOGIE SPOŁECZNE ALKOHOLIZM, NIKOTYNIZM, NARKOMANIA. OPRACOWANIE: Karolina Gajdosz Agnieszka Wańczyk
PATOLOGIE SPOŁECZNE ALKOHOLIZM, NIKOTYNIZM, NARKOMANIA OPRACOWANIE: Karolina Gajdosz Agnieszka Wańczyk ALKOHOLIZM Alkoholizm - nazywany jest również zespołem uzależnienia od alkoholu, chorobą alkoholową
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzieo Rzucania Palenia każdy trzeci czwartek listopada 17 listopada 2011 r. Szkodliwośd Palenia Tytoniu
Światowy Dzieo Rzucania Palenia każdy trzeci czwartek listopada 17 listopada 2011 r. ogólnokrajowa kampania społeczna dla osób palących; tysiące palaczy starają się wytrwad ten jeden dzieo w niepaleniu,
Bardziej szczegółowoCHOROBY NOWOTWOROWE. Dym tytoniowy zawiera około 60 substancji rakotwórczych lub współrakotwórczych!
CHOROBY NOWOTWOROWE Palenie tytoniu kojarzy się przede wszystkim z rakiem płuc. W rzeczywistości, papierosy powodować mogą znacznie więcej nowotworów złośliwych. Zalicza się do nich na przykład: raka krtani,
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowoPalić czy nie? 2 godziny. Wstęp
2 godziny Palić czy nie? Wstęp Palenie tytoniu zabija około 5 milionów palaczy rocznie na świecie, co stanowi równowartość pasażerów, jaką pomieści 30 jumbojetów dziennie. W Polsce około 10 milionów Polaków
Bardziej szczegółowoLekarz wobec pacjenta palącego tytoń?
Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Palenie jest najważniejszym, pojedynczym, możliwym do wyeliminowania czynnikiem odpowiedzialnym za szereg chorób i zgonów. Jest przyczyną większej liczby zgonów niż
Bardziej szczegółowoW POLSCE OFIARAMI RAKA PŁUCA SĄ CORAZ CZĘŚCIEJ KOBIETY
Informacja prasowa z okazji Światowego Dnia Rzucania Palenia Warszawa, 19 listopada 2015 r. W POLSCE OFIARAMI RAKA PŁUCA SĄ CORAZ CZĘŚCIEJ KOBIETY Zbliża się kolejny Światowy Dzień Rzucania Palenia. Statystyki
Bardziej szczegółowoRzuć palenie - przedłuż życie swoje i bliskich 31 maja Światowym Dniem bez Tytoniu
Rzuć palenie - przedłuż życie swoje i bliskich 31 maja Światowym Dniem bez Tytoniu Światowy Dzień bez Tytoniu ustanowiony został przez Światową Organizację Zdrowia i stanowi część programu - Europa wolna
Bardziej szczegółowoRzuć palenie razem z nami!
Rzuć palenie razem z nami! 11. Bądź przekonany, dlaczego chcesz rzucić Chcesz rzucić palenie, ale czy wiesz dlaczego? Slogan Palenie jest niezdrowe tu nie wystarczy. Aby zyskać motywację, potrzebujesz
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowoPODSUMOWANIE PLANU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM DLA PRODUKTU NIQUITIN MINI CITRUS PRZEZNACZONE DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI
PODSUMOWANIE PLANU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM DLA PRODUKTU NIQUITIN MINI CITRUS PRZEZNACZONE DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI Omówienie rozpowszechnienia choroby W skali świata użycie tytoniu przyczynia się do śmierci
Bardziej szczegółowoPrezentacja antynikotynowa PAPIEROSOM POWIEDZ STOP
Prezentacja antynikotynowa PAPIEROSOM POWIEDZ STOP Co to jest nałóg? Często zadajemy sobie to pytanie? Nałóg, to zakorzeniona dysfunkcja sprawności woli przejawiająca się w chronicznym podejmowaniu szkodliwych
Bardziej szczegółowo1492 Krzysztof Kolumb w czasie swej podróży do Indian został poczęstowany wysuszonymi liśćmi tytoniowymi
Palenie tytoniu jest jednym z czynników zagrażających zdrowiu, a nawet życiu. Obecnie znanych jest około 5000 składników, które występują w dymie tytoniowym. Najbardziej szkodliwe to: nikotyna, tlenek
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Bardziej szczegółowoRak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna
Bardziej szczegółowoNikotyna. Projekt opracowany przez: Kingę Januszewicz, Zuzannę Marusiak, Milenę Świątkowską oraz Kalinę Kwokę
Nikotyna Projekt opracowany przez: Kingę Januszewicz, Zuzannę Marusiak, Milenę Świątkowską oraz Kalinę Kwokę Czym jest nikotyna? Jest to organiczny związek chemiczny alkaloidów pirydynowych. Naturalnie
Bardziej szczegółowoWyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Onkologii w Warszawie wskazują,
CEL STRATEGICZNY PROGRAMU NA ROK 2014: Zmniejszanie zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu (choroby układu krąŝenia, nowotwory złośliwe, nienowotworowe choroby układu oddechowego,
Bardziej szczegółowoBądź mądry i modny, nie pal!
Bądź mądry i modny, nie pal! CZY WIESZ? Palenie tytoniu jest na świecie przyczyną prawie 4 milionów zgonów rocznie. Z powodu tzw. chorób odtytoniowych umiera dziennie 11 tys. palaczy. W Polsce choroby
Bardziej szczegółowoPoradnia Pomocy Palącym i Infolinia
Poradnia Pomocy Palącym i Infolinia Magdalena Cedzyńska Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów CO-I Spotkanie współorganizatorów Programu Prewencji Pierwotnej Nowotworów 5 maja 2008, Centrum Onkologii-Instytut
Bardziej szczegółowoBadanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej
Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej XIV Konferencja Naukowa im. F. Venuleta Tytoń albo Zdrowie TWP Wszechnica Polska Warszawa, 09.12.2011 Ostatnia aktualizacja: 09.08.2011
Bardziej szczegółowoRzucenie palenia to dla każdego wyzwanie i decyzja, którą trudno podjąć. Jest to jednak najważniejsza rzecz, którą można zrobić, by poprawić swój
Rzucenie palenia to dla każdego wyzwanie i decyzja, którą trudno podjąć. Jest to jednak najważniejsza rzecz, którą można zrobić, by poprawić swój stan zdrowia. Poza tym niesie ze sobą natychmiastowe korzyści.
Bardziej szczegółowoRZUĆ PALENIE RAZEM Z NAMI. Papieros niszczy Twoje zdrowie
RZUĆ PALENIE RAZEM Z NAMI Papieros niszczy Twoje zdrowie Kilka faktów o spożyciu tytoniu w Polsce i na świecie Z ocen WHO wynika, że około 1/3 dorosłych mieszkańców Ziemi tj, 1,1 mld osób, w tym 200 mln
Bardziej szczegółowoKONSPEKT ZAJĘĆ WYCHOWAWCZO-PROFILAKTYCZNYCH DLA KLASY V TEMAT: WPŁYW PALENIA NA RÓŻNE UKŁADY NASZEGO CIAŁA
KONSPEKT ZAJĘĆ WYCHOWAWCZO-PROFILAKTYCZNYCH DLA KLASY V TEMAT: WPŁYW PALENIA NA RÓŻNE UKŁADY NASZEGO CIAŁA Cele: zrozumienie, że palenie szkodzi zdrowiu zarówno palących, jak i niepalących, uświadomienie
Bardziej szczegółowostatystyka badania epidemiologiczne
statystyka badania epidemiologiczne Epidemiologia Epi = wśród Demos = lud Logos = nauka Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzenienia i uwarunkowań chorób u ludzi, wykorzystująca tą
Bardziej szczegółowoGATS wyniki badania. Witold Zatoński, Krzysztof Przewoźniak, Jakub Łobaszewski, oraz Zespół Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów
GATS wyniki badania Witold Zatoński, Krzysztof Przewoźniak, Jakub Łobaszewski, oraz Zespół Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Zespół ZEiPN Mgr Magda Cedzyńska Mgr Jadwiga Cieśla Mgr inż. Kinga
Bardziej szczegółowoPalenie tytoniu a zdrowie dziecka. mgr Justyna Szczęsna Sekcja Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej PSSE w Krapkowicach Krapkowice 25.10.
Palenie tytoniu a zdrowie dziecka mgr Justyna Szczęsna Sekcja Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej PSSE w Krapkowicach Krapkowice 25.10.2011 roku Bierne palenie Bierne palenie to wdychanie dymu tytoniowego
Bardziej szczegółowoXV wiek Ameryka Południowa Indianie Arawaka. Jean Nikot francuski lekarz i ambasador w Portugalii. Leczył nikotyną Katarzynę Medycejską na migrenę.
Lek. med. Agata Smołucha XV wiek Ameryka Południowa Indianie Arawaka Jean Nikot francuski lekarz i ambasador w Portugalii. Leczył nikotyną Katarzynę Medycejską na migrenę. Nikotynizm to choroba ICD 10:
Bardziej szczegółowoCała prawda. o papierosach typu light
Cała prawda o papierosach typu light Czy warto wybierać papierosy typu light Czy informacje o mniejszej zawartości nikotyny i substancji smolistych zamieszczane na opakowaniach lekkich papierosów są wiarygodne?
Bardziej szczegółowoSzkodliwość E-Papierosów
Szkodliwość E-Papierosów Kilka słów wstępu... E-papieros jest produktem stosunkowo nowym. Jego produkcja podlega ciągłym zmianom technologicznym, a zakres jego stosowania i wpływ na zdrowie są cały czas
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ: NIKOTYNOWA PUŁAPKA. Pomoce: plansza lub folia W błękitnym dymku, kartki dla każdego ucznia Ponure fakty o paleniu
SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ: NIKOTYNOWA PUŁAPKA. Cele: - uświadomienie szkodliwości tytoniu, - zwrócenie uwagi na skutki uzależnienia od palenia papierosów, - przedstawienie kilku sposobów rzucenia
Bardziej szczegółowoDr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II
Dr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II Przewodnicząca Komisji Ekologii i Ochrony Powietrza Rady Miasta Krakowa Schorzenia dolnych dróg oddechowych
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoStyl życia a nowotwory złośliwe w świetle Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Jadwiga Zapała
Styl życia a nowotwory złośliwe w świetle Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem Jadwiga Zapała CHOROBY CYWILIZACYJNE Nowotwory Choroby układu krążenia Choroby metaboliczne Schorzenia układu nerwowego EUROPEJSKI
Bardziej szczegółowoNASTĘPNY KROK W WALCE Z RAKIEM PŁUCA
NASTĘPNY Z RAKIEM PŁUCA Czy wiedzą Państwo, że: Rak płuca, z szacunkową liczbą 353 000 zgonów każdego roku, to niekwestionowany lider pod względem liczby zgonów spowodowanych przez choroby nowotworowe
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoUzależnienia. Nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji.
Uzależnienia Nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji. Termin uzależnienie jest stosowany głównie dla osób, które nadużywają narkotyków, alkoholu i papierosów. Używki Wszystkie używki stanowią
Bardziej szczegółowoPALENIE TO POWAŻNY PROBLEM
PALENIE TO POWAŻNY PROBLEM PALENIE JAKO PROBLEM SPOŁECZNY 100.000 tysięcy ludzi każdego roku w Polsce przedwcześnie umiera na choroby spowodowane paleniem tytoniu. 10.000.000 Polaków pali regularnie 15-20
Bardziej szczegółowoPalenie tytoniu nie jest tylko obyczajem ludzi współczesnych. Jest ono prawie tak stare jak historia. Ludzie palą od bardzo dawna.
Nie palę, bo tak Palenie tytoniu World Health Organization (Światowa Organizacja Zdrowia)- uznała, iŝ jest to najpowaŝniejszy czynnik chorób i jedna z głównych przyczyn przedwczesnej umieralności w krajach
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu
Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego Zarys Projektu Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii Projekt współfinansowany
Bardziej szczegółowoNie pal, nie truj się...
Nie pal, nie truj się... Palenie papierosów Tytoń to produkt z liści rośliny tej samej nazwy. Zawiera dużo niebezpiecznych związków, takich jak nikotyna oraz substancje smoliste, które zakłócają prawidłowe
Bardziej szczegółowoCzłowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.
RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na
Bardziej szczegółowoRzucanie Palenia Stop Smoking. Przewlekła Choroba Nerek. Chronic kidney disease chapter 7
Stop Smoking Przewlekła Choroba Nerek Chronic kidney disease chapter 7 Powszechnie wiadomo, że palenie jest niezdrowym nawykiem. Obecnie najpopularniejszym sposobem palenia jest palenie papierosów. Inne
Bardziej szczegółowo,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM
,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM UZALEŻNIENIE UZALEŻNIENIE TO NABYTA SILNA POTRZEBA WYKONYWANIA JAKIEJŚ CZYNNOŚCI LUB ZAŻYWANIA JAKIEJŚ SUBSTANCJI. WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA TRAKTUJE POJĘCIE UZALEŻNIENIA
Bardziej szczegółowoUświadomienie powodów, dla których młodzi ludzie palą papierosy. Przekazanie wiedzy na temat skutków zdrowotnych i ekonomicznych palenia tytoniu.
ZADANIA (CELE SZCZEGÓŁOWE) Uświadomienie powodów, dla których młodzi ludzie palą papierosy. Przekazanie wiedzy na temat skutków zdrowotnych i ekonomicznych palenia tytoniu. CZAS TRWANIA ZAJĘĆ 45 MINUT
Bardziej szczegółowoKaŜdego roku z powodu palenia tytoniu umiera w Polsce średnio 67 tysięcy osób dorosłych (51 tysięcy męŝczyzn i 16 tysięcy kobiet). W 2010 roku liczba
CELE STRATEGICZNE PROGRAMU NA LATA 2014-2018: Zmniejszanie zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu (choroby układu krąŝenia, nowotwory złośliwe, nienowotworowe choroby układu oddechowego,
Bardziej szczegółowoSobą być dobrze żyć młodzież bez uzależnień
Sobą być dobrze żyć młodzież bez uzależnień UZALEŻNIENIA-DZIĘKUJĘ, NIE! Co to jest uzależnienie? Uzależnienie to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. W
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoOpracowała: a: mgr Agata Grochowiecka
Dorosłym być Opracowała: a: mgr Agata Grochowiecka Prawda czy fałsz? Sprawdź swoją wiedzę: 1. Ktoś,, kto ma silną wolę nigdy się nie uzaleŝni? 2. UzaleŜnienie to choroba, którą się leczy w specjalnych
Bardziej szczegółowoMit Nie zachorujesz na raka płuc, jeżeli nigdy nie paliłeś/aś.
Palenie papierosów Wiadomo, że palenie tytoniu stanowi przyczynę ogromnej liczby przypadków zachorowań na raka płuc. Około dziewięć na dziesięć osób, u których doszło do rozwoju tego nowotworu, jest palaczami
Bardziej szczegółowoPedagogizacja rodziców. na temat: Wpływ nikotyny na organizm człowieka
Pedagogizacja rodziców na temat: Wpływ nikotyny na organizm człowieka 1 Wpływ nikotyny na organizm człowieka Palenie tytoniu to nie tylko farmakologiczne uzależnienie od nikotyny, ale przede wszystkim
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień bez Tytoniu 31 maja
Światowy Dzień bez Tytoniu 3 maja Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) każdego roku 3 maja organizuje Światowy Dzień bez Tytoniu, chcąc zwrócić uwagę opinii publicznej na kwestię zdrowotnych i społecznych
Bardziej szczegółowoEuropejski kodeks walki z rakiem
Europejski kodeks walki z rakiem Dlaczego walczymy z rakiem? Nowotwory są drugą przyczyną zgonów w Polsce zaraz po zawałach i wylewach. Liczba zachorowao na nowotwory złośliwe w Polsce to ponad 140,5 tys.
Bardziej szczegółowoNARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA SZCZEGÓŁOWE MATERIAŁY INFORMACYJNE O PRZEDMIOCIE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE ZAWARCIA UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ w rodzaju: programy profilaktyczne i promocja zdrowia
Bardziej szczegółowoTomek Stążewski. Kl.3a
Tomek Stążewski. Kl.3a Polska nazwa pochodzi od papieru owijającego ścinki liści tytoniu. Obecnie prawie wszystkie papierosy mają filtry, wprowadzone po raz pierwszy w 1940 roku przez markę Pall Mall i
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM. Dorota Stępień Świętokrzyskie Centrum Onkologii Zakład Epidemiologii Nowotworów
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM Dorota Stępień Świętokrzyskie Centrum Onkologii Zakład Epidemiologii Nowotworów Nowotwory złośliwe stanowią narastający problem zdrowotny i ekonomiczny
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
Bardziej szczegółowoKompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
Bardziej szczegółowo31 majaa - Światowy Dzień Bez Tytoniu. Każdy dzień może być dniem bez papierosa!
31 majaa - Światowy Dzień Bez Tytoniu Każdy dzień może być dniem bez papierosa! Każdy z nas ma wpływw na swoje zdrowie. Wiąże się to ze stylem życia, jaki prowadzimy, czyli ze sposobem, w jaki żyjemy.
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień Zdrowia 2016 Pokonaj cukrzycę
Światowy Dzień Zdrowia 2016 Pokonaj cukrzycę Światowy Dzień Zdrowia 7 kwietnia 2016 Kilka słów o historii Każdego roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wybiera temat przewodni Światowego Dnia Zdrowia.
Bardziej szczegółowoW Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:
W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały
Bardziej szczegółowoA co dotąd wiadomo na temat e papierosa
Co roku 31. maja obchodzimy Światowy Dzień bez Papierosa. Święto stanowi okazję do zwrócenia uwagi całego świata na powszechność nałogu palenia papierosów i jego negatywne skutki zdrowotne. Dzień ma równie
Bardziej szczegółowoKrzysztof Krzemieniecki. Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Onkologii Klinicznej. Szpital Uniwersytecki w Krakowie
Nowotwory wyzwanie globalne Krzysztof Krzemieniecki Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Onkologii Klinicznej Szpital Uniwersytecki w Krakowie 1 Dlaczego onkologia jest tak ważna? Nowotwory zjawisko masowe
Bardziej szczegółowoZdrowo żyjesz - wygrywasz SZKOŁA PROMUJĄCA ZALECENIA EUROPEJSKIEGO KODEKSU WALKI Z RAKIEM
Zdrowo żyjesz - wygrywasz SZKOŁA PROMUJĄCA ZALECENIA EUROPEJSKIEGO KODEKSU WALKI Z RAKIEM Co wpływa na nasze zdrowie? OPIEKA ZDROWOTNA NASZE GENY STYL ŻYCIA 50% Jakie mogą być efekty naszego stylu życia?
Bardziej szczegółowoCo zawierają papierosy?
Nie palę - bo tak!! Papieros - wyrób tytoniowy składający się z rurki z cienkiej bibułki, wewnątrz której znajduje się mieszanka tytoniowa zawierająca spreparowane liście róŝnych odmian tytoniu. Co zawierają
Bardziej szczegółowoJeśli chcesz poznać sposoby na rzucenie palenia i chcesz pokonać nałóg to właśnie wykonałeś pierwszy krok ku temu.
Jeśli chcesz poznać sposoby na rzucenie palenia i chcesz pokonać nałóg to właśnie wykonałeś pierwszy krok ku temu. Gdy rzucisz palenie, to: ustąpi zadyszka i problem z oddychaniem, poprawi się twoja odporność
Bardziej szczegółowoOgólnopolskie badanie ankietowe na temat postaw wobec palenia tytoniu
temat postaw wobec palenia tytoniu TNS Polska dla Głównego Inspektoratu Sanitarnego Z kim rozmawialiśmy? 10-15 lipca 2015 Próba: ogólnopolska, reprezentatywna próba 1004 mieszkańców Polski w wieku 15 i
Bardziej szczegółowojest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz
Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności
Bardziej szczegółowoPriorytet 2: Ochrona zdrowia. Analiza SWOT
43 Priorytet 2: Ochrona zdrowia Analiza SWOT MOCNE STRONY 1. Dobrze rozwinięte zaplecze instytucjonalne (zakłady opieki zdrowotnej, instytucje publiczne). 2. Współpraca pomiędzy podmiotami zajmującymi
Bardziej szczegółowoPALENIE A PROKREACJA I POLITYKA LUDNOŚCIOWA
XIV konferencja Tytoń albo Zdrowie im. prof. F. Venuleta Warszawa 8 9 grudnia 2011 roku VI sesja plenarna Społeczne wymiary działalności antytytoniowej w latach 1991-2011: polityka ludnościowa, edukacja.
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoNowotwory złośliwe w województwie pomorskim,
Nowotwory złośliwe w województwie pomorskim, ze szczególnym uwzględnieniem raka płuca Prof. Jan Skokowski - prezes Stowarzyszenia Walki z Rakiem Płuca Źródło: Pomorski Rejestr Nowotworów, Gdańsk 2014 Lista
Bardziej szczegółowoPriorytet 2 : Ochrona Zdrowia. Analiza SWOT
49 Priorytet 2 : Ochrona Zdrowia Analiza SWOT MOCNE STRONY 1. Dobrze rozwinięte zaplecze instytucjonalne (zakłady opieki zdrowotnej, instytucje publiczne). 2. Współpraca pomiędzy podmiotami zajmującymi
Bardziej szczegółowoProgram Przedszkolnej Edukacji Antytytoniowej Czyste powietrze wokół nas
Program Przedszkolnej Edukacji Antytytoniowej Czyste powietrze wokół nas Palenie tytoniu jest zjawiskiem powszechnym i stanowi jedną z głównych przyczyn umieralności w wieku dorosłym. Dlatego kształtowanie
Bardziej szczegółowo31 MAJA ŚWIATOWYM DNIEM BEZ TYTONIU. Palenie tytoniu to powszechne zjawisko, którego nie można jednak uznać za powszechnie akceptowalne:
31 MAJA ŚWIATOWYM DNIEM BEZ TYTONIU Palenie tytoniu to powszechne zjawisko, którego nie można jednak uznać za powszechnie akceptowalne: papierosy to jedynie legalnie sprzedawany na świecie produkt o działaniu
Bardziej szczegółowoANALIZA PRZYCZYN UMIERALNOŚCI MIESZKAŃCÓW POWIATU OLECKIEGO. 1. Długość życia i umieralność mieszkańców powiatu oleckiego
ANALIZA PRZYCZYN UMIERALNOŚCI MIESZKAŃCÓW POWIATU OLECKIEGO 1. Długość życia i umieralność mieszkańców powiatu oleckiego Analiza opracowana na podstawie publikacji GUS, Departamentu Badań Demograficznych
Bardziej szczegółowoProfilaktykę dzielimy na:
Profilaktykę dzielimy na: Pierwotną - zapobieganie nowotworom złośliwym Podstawowym problemem jest zidentyfikowanie czynników rakotwórczych oraz poznanie mechanizmów ich działania Obecnie ponad 80% wszystkich
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoZASADY SKORZYSTANIA Z PROGRAMÓW
PROFILAKTYCZNE PROGRAMY ZDROWOTNE w POZ Wielkopolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia przypomina, iż w ramach praktyki lekarza POZ realizowane są następujące programy: 1. Program profilaktyki
Bardziej szczegółowozmierzyć poziom tlenku węgla w wydychanym powietrzu i zawartość karboksyhemoglobiny we krwi.
Rok 2015 W Piotrkowie Trybunalskim obchody Światowego Dnia bez Tytoniu zostały zaakcentowane pracą Punktu Konsultacyjnego w Niepublicznym Zespole Opieki Zdrowotnej HIPOKRETES w dniu 1 czerwca. Palący pacjenci
Bardziej szczegółowoTrener Marcin Węglewski ROZGRZEWKA PRZEDMECZOWA W PIŁCE NOŻNEJ
ROZGRZEWKA PRZEDMECZOWA W PIŁCE NOŻNEJ Na optymalne przygotowanie zawodników do wysiłku meczowego składa się wiele czynników. Jednym z nich jest dobrze przeprowadzona rozgrzewka. (Chmura 2001) Definicja
Bardziej szczegółowoW zdrowym ciele zdrowy duch
W zdrowym ciele zdrowy duch "Ruch może zastąpić niemal każdy lek, ale żaden lek nie zastąpi ruchu Wojciech Oczko-nadworny lekarz Stefana Batorego Można wyróżnić aktywność fizyczną podejmowaną: w czasie
Bardziej szczegółowoEuropejski Kodeks Walki z Rakiem
Europejski Kodeks Walki z Rakiem Europejski kodeks walki z rakiem powstał z inicjatywy Unii Europejskiej, która już w latach 80 uznała zmagania z rakiem w społeczeństwie Europejczyków za jeden z najważniejszych
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoZASTANÓW DIĘ CZY CHCESZ WDYCHAĆ TOKSYCZNE ZWIĄZKI ZAWARTE W DYMIE TYTONIOWYM?
ŚWIATOWY DZIEŃ BEZ TYTOŚIU 31 MAJ Żyjmy w świecie wolnym od dymu tytoniowego Kiedyś papieros składał się z tytoniu oraz papierowego opakowania. Obecnie produkuje się papierosy na skalę przemysłową. W trakcie
Bardziej szczegółowoW POLSCE DOROSŁE KOBIETY ZABIJA RAK PŁUCA
Informacja prasowa z okazji Światowego Dnia Rzucania Palenia Warszawa, 20 listopada 2014 r. W POLSCE DOROSŁE KOBIETY ZABIJA RAK PŁUCA Papierosy codziennie pali 9 mln Polaków, w tym aż 3,5 mln kobiet, które
Bardziej szczegółowoAneks II. Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz ulotka dla pacjenta stanowią wynik procedury arbitrażowej.
Aneks II Zmiany dotyczące odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego oraz ulotki dla pacjenta przedstawione przez Europejską Agencję Leków (EMA) Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Bardziej szczegółowoFinansowanie Zdrowia Publicznego i badań naukowych w UE. Doc. Adam Fronczak
Finansowanie Zdrowia Publicznego i badań naukowych w UE Doc. Adam Fronczak Zdrowie obywateli jest podstawowym priorytetem Unii Europejskiej. Unijna polityka w dziedzinie zdrowia funkcjonuje równolegle
Bardziej szczegółowoPAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ
PAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ Przewodnik po programach profilaktycznych finansowanych przez NFZ Lepiej zapobiegać niż leczyć Program profilaktyki chorób układu krążenia Choroby układu krążenia są główną
Bardziej szczegółowoZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU
ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ( na podstawie artykułu zamieszczonego na portalu internetowym www.wp.pl zebrał i opracował administrator strony www.atol.org.pl ) Przewlekłe nadużywanie
Bardziej szczegółowo2. PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ
2. PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ Zdrowy styl życia, a alkohol Temat 1: Jaką rolę pełni sport w życiu człowieka? - Uczeń dowie się, dlaczego warto uprawiać sport. - Uczeń dowie się, dlaczego warto aktywnie spędzać
Bardziej szczegółowo