KSZTAŁTOWANIE UWARUNKOWAŃ FISKALNO-PRAWNYCH W ZAKRESIE BIOPALIW TRANSPORTOWYCH W POLSCE

Transkrypt

1 KSZTAŁTOWANIE UWARUNKOWAŃ FISKALNO-PRAWNYCH W ZAKRESIE BIOPALIW TRANSPORTOWYCH W POLSCE Adam KUPCZYK, Piotr BOROWSKI WPROWADZENIE W świecie globalnym dynamika zmian warunków funkcjonowania niektórych dziedzin nauki, czy sektorów gospodarki jest tak duża, że w krótkim okresie może wywołać zamieszanie i wrażenie chaosu. Znacznie szybciej pod wpływem prac i osiągnięć naukowych, w warunkach nieskrępowanego przepływu informacji efektywność technologii wyczerpuje się i na rynek wchodzą technologie nowej generacji, bardziej wydajne [1]. I tak właśnie stało się przypadku sektorów biopaliw transportowych 1-szej generacji (bioetanolu, biodiesla wytwarzanych z roślin jadalnych) po Szczycie Klimatycznym w Poznaniu, gdy powstały nowe wytyczne na najbliższe kilkanaście lat przyznające priorytet biopaliwom produkowanym z surowców odpadowych i biopaliwom 2-giej generacji. Badania nad biopaliwami 2. generacji, produkowanymi z roślin energetycznych i odpadów, w wielu krajach są na tyle zaawansowane, że obecnie planowana jest ich produkcja w skali przemysłowej. W krajach, gdzie uregulowania prawne, nakazujące zbieranie tłuszczów odpadowych funkcjonują sprawnie (np. Austria), znaczną cześć biokomponentów 1.generacji produkowana jest z surowców odpadowych. W Polsce sektor bioetanolu, wytwarzanego z roślin jadalnych, funkcjonujący od lat 90. ub. stulecia 1, był w fazie wzrostu i przejścia z bardziej energochłonnej produkcji dwufazowej (gorzelnia rolnicza-zakład odwadniający) na produkcje 1-fazową, energooszczędna (wytwarzanie bioetanolu w jednym miejscu), z zimną metodą zacierania Zmodernizowano ok. 10% gorzelni rolniczych, zredukowano liczbę małych i średnich gorzelni rolniczych o ok. 80%, powstało kilka dużych, nowoczesnych obiektów przemysłowych (1-fazowych), zorganizowano logistykę i dokonano znaczących inwestycji w produkcję etanolu 1. generacji [2]. Trend rozwoju sektora bioetanolu 1. generacji zaobserwowano w całej UE a także w USA. Duże inwestycje w UE, głownie w 1.generację bioetanolu zwiększające zdolności produkcyjne o ok. 3 mld l/rok, do roku 2008 opisuje Podlaski [3] Jeszcze większe niepokoje w związku z obserwowanymi zmianami prawnymi mogą wystąpić u krajowych producentów biodiesla produkowanego głównie z oleju rzepakowego. Sektor biodiesla jest nowym sektorem w fazie powstawania i rozwoju. 1 W okresie powojennym do benzyn dolewano nawet 20% obj. etanolu. 1/21

2 Pierwszy duży zakład biodiesla w Polsce - Rafineria Trzebinia należąca do Grupy PKN Orlen- uruchomił produkcję na przełomie 2004 i 2005 r. Po nim powstały trzy następne duże zakłady. Łączne zdolności produkcyjne estrów w naszym kraju wynoszą ok. 480 tys. t/rok. Docelowo zdolności produkcyjne w tym sektorze miały przekroczyć 1,5 mln t/rok, mimo że baza surowcowa nie zabezpieczała takich możliwości [2] Pewne negatywne zmiany w zakresie otoczenia prawnego sektorów biopaliw transportowych 1.generacji sygnalizowano w zaprezentowanej propozycji do Dyrektywy na początku 2008 roku [4]. Jednak sama Dyrektywa [22] po Szczycie Klimatycznym w Poznaniu, w grudniu 2008 poszła niespodziewanie daleko z niekorzystnymi rozwiązaniami dla 1.generacji, szczególnie w kontekście opisanych w dalszej części publikacji propozycji organizacji ITRE 2. W niniejszej, drugiej części publikacji przedstawione zostaną aktualne uwarunkowania prawne dotyczące biopaliw transportowych 1.generacji w Polsce i ich modyfikacje związane z preferowaną w ustawodawstwie UE 2. generacją. W tabeli 1, poniżej przedstawiono krótkie charakterystyki poszczególnych generacji biopaliw transportowych, od 1 do 4. Należy podkreślić, że w Polsce prowadzone są jeszcze prace naukowo-badawcze z zakresu biopaliw transportowych 1. generacji, w tym z czystego oleju rzepakowego. Należy też zauważyć ogromną rolę surowca lignino-celulozowego przy produkcji biopaliw transportowych kolejnych generacji, które nastąpią po generacji pierwszej. Dużą wagę należałoby przyłożyć do surowców odpadowych, których wytworzenie nie wymaga dużych nakładów energetycznych czy środowiskowych. Natomiast w zakresie samego surowca prowadzone są intensywne badania w rożnych ośrodkach naukowo-badawczych krajowych i zagranicznych, odbywają się liczne konferencje z udziałem naukowców i specjalistów.[5] 3 Tabela 1. Generacje biopaliw transportowych Nazwa generacji Opis Uwagi/ Faza życia w Polsce i innych krajach 1. generacja - Bioetanol (BioETOH), produkowany Pierwsza faza biopaliw mająca z roślin jadalnych - czyste oleje roślinne (PVO) wiele wad. W Polsce estry w fazie rozwoju, - biodiesel stanowiący estry bioetanol w fazie dojrzałości. metylowe (RME) albo etylowe oleju Nadal prowadzone są rzepakowego wieloletnie badania nad tą - biodiesel powstający z generacją. transestryfikacji olejów Przewidywana była silna posmażalniczych - biogaz oczyszczony, powstający z pozycja Polski w UE w tych sektorach. zawilgoconego gazu wysypiskowego, Modernizacja (bioetanol) z oczyszczalni ścieków lub biogaz rolniczy wzrost zdolności produkcyjnych (biodiesel, bioetanol 1-fazowy). - bioetbe - powstający w wyniki przeróbki chemicznej bioetanolu 2 Komisja Przemysłu Parlamentu Europejskiego 3 Przykład: Konferencja pt. Energia odnawialna, Wieś Jutra, 4-5 grudnia 2008 r., Poświętne, cykliczna konferencja pt. Dni ślazowca w SGGW i UP Lublin, i wiele innych. 2/21

3 (przelicznik bioetanolowy= 0,45) 2. generacja - bioetanol otrzymywany w wyniku Koncepcja biopaliw 2. zaawansowanych procesów generacji opiera się na hydrolizy i fermentacji biomasy założeniu, że surowcem do ich lignocelulozowej wytwarzania powinna być - syntetyczne biopaliwa stanowiące zarówno biomasa jak i produkty przetwarzania biomasy odpadowe oleje roślinne i odpadowej i lignocelulozowej tłuszcze zwierzęce oraz poprzez zgazowanie i odpowiednią wszelkie odpadowe substancje syntezę na ciekłe komponenty pochodzenia organicznego, paliwowe (BtL) nieprzydatne w przemyśle - biodiesel, otrzymywany w wyniku spożywczym czy też leśnym. wodorowych procesów hydroodtleniania i dekarboksylacji olejów roślinnych i tłuszczów zwierzęcych - biogaz jako syntetycznie otrzymywany gaz ziemny (SNG) - biowodór 3. generacja - biowodór i biometanol, Otrzymywane podobnie jak otrzymywane w wyniku zgazowania lignocelulozy i syntezy produktów biopaliwa 2. generacji ale z odpowiednio modyfikowanego zgazowania lub w wyniku procesów surowca na etapie uprawy biochemicznych (opracowanie m.in. przy pomocy technologii powszechnego molekularnych technik otrzymywania i wdrożenia biopaliw 3. biologicznych (uprawy drzew o generacji szacowane na 2030 r.) niskiej zawartości ligniny, rozwój upraw z wbudowanymi enzymami (biowodór, biometanol, biobutanol). 4.generacja - surowcami mogą być rośliny o Dłuższa w czasie perspektywa zwiększonej, nawet genetycznie wdrożenia. asymilacji C0 2 już w czasie uprawy, a stosowane technologie muszą uwzględniać wychwyt ditlenku węgla w odpowiednich formacjach geologicznych poprzez doprowadzenie do stadium weglanowego lub składowanie w wyrobiskach ropy naftowej i gazu. - wydzielona nowa generacja ze względu na konieczność zamknięcia bilansu ditlenku węgla lub eliminacji jego oddziaływania na środowisko. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kulczycki A., Dołęga A., Biopaliwa w Polsce. Konferencja nt. Rynek paliw-strategia rządowa, listopada 2008, Infor-media, Hotel Marriott, Warszawa 3/21

4 KSZTAŁTOWANIE UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH W POLSCE W ZAKRESIE BIOPALIW TRANSPORTOWYCH Wprawdzie w całym okresie powojennym w Polsce produkowano i stosowano w ilościach przemysłowych etanol a od 1990 r. bioetanol jako dodatek do benzyn, to praktycznie przez cały ten okres brak było jednoznacznych i stabilnych uwarunkowań fiskalno-prawnych jego stosowania. W przypadku firm specjalizujących się w produkcji biopaliw, jednym z ważniejszych składników makrootoczenia oddziałującym na sektor jest otoczenie prawne.[6] Granice wytyczane przez zestawy norm, oczekiwania rządów krajowych i władz lokalnych, polityka państwa, oczekiwania społeczne wytyczają przestrzeń, w obrębie której przedsiębiorstwa mogą prowadzić swoją działalność.[7] Również uwarunkowania pierwszej ustawy biopaliwowej z 2003 r.[8] nigdy w pełni nie zostały wprowadzone w życie. Z dużymi perturbacjami rozwijał się też polski rynek estrów, bazujący na oleju rzepakowym, który na skalę przemysłową zaistniał na przełomie 2004 i 2005 r., kiedy ich produkcję podjęto w Rafinerii Trzebinia. Uruchomiona produkcja przeznaczana była początkowo na eksport, w niewielkich ilościach na rynek krajowy jako paliwo B20 (z 20% udziałem estrów). Natomiast rozporządzenie dotyczące jakości biokomponentów i biopaliw, zostało ogłoszone dopiero w październiku 2006 r.[9], stanowiąc podstawę prawną do ich krajowego wykorzystania. W latach obowiązywało dość korzystne rozporządzenie Ministra Finansów 4 w sprawie zwolnień z podatku akcyzowego, z jednej strony promujące biopaliwa, z drugiej krytykowane przez producentów i inwestorów za okres obowiązywania (możliwość zmiany przez rząd w każdym momencie). W tym czasie obowiązywały progi zwolnień akcyzowych 5 wynoszące: 1,5 zł/l - za każdy litr biopaliwa zawierającego 2-5% biokomponentu, 1,8 zł/l - za każdy litr biopaliwa zawierającego 5-10% biokomponentu, 2,2 zł/l - za każdy litr biopaliwa zawierającego powyżej 10% biokomponentu. Ze względu na tak wysokie zwolnienia akcyzowe Rafineria Trzebinia (Grupa PKN Orlen) produkowała z dużym powodzeniem rynkowym biopaliwo B20 (z 20% udziałem estrów w ON), korzystając z najwyższego zwolnienia akcyzowego wynoszącego 2,2 zł za każdy litr dodanego biokomponentu. Po wejściu Polski do UE i stopniowym przyjmowaniu jej uwarunkowań prawnych [10], zaczęły stopniowo ożywać nadzieje na biopaliwa jako źródło biznesu wśród plantatorów, przetwórców i inwestorów-producentów biokomponentów. Potencjalne zainteresowanie inwestycjami w biopaliwa przekładało się na planowane inwestycje o zdolnościach produkcyjnych sięgających ok. 1,5 mln ton rocznie dla estrów i ok. 0,5 mln ton dla bioetanolu. Rozpoczęto też wzmożone prace początkowo nad nowelizacją ustawy o biopaliwach ciekłych i biokomponentach z 2003 r., a potem nad nową ustawą. Ostatecznie powstało szereg aktów prawnych, które znacznie przybliżyły Polskę do uwarunkowań prawnych UE, w tym do wiodącej dyrektywy o promocji biopaliw ciekłych 2003/30/EC. 4 Od 1 maja 2004 r. obowiązywało rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego (Dz. U. z 2006 r., Nr 72, poz. 500 ze zm.) 5 Jedna z zachęt do produkcji biokomponentów 4/21

5 W Polsce odnośnie biopaliw obowiązuje ustawa z 25 sierpnia 2006 roku oraz Wieloletni Program Promocji Biopaliw Transportowych, bardzo nowoczesny zakładający dodatkowo rozwój biopaliwa na potrzeby gospodarstwa rolnego, na potrzeby flot komunikacyjnych (pow. 10 pojazdów), paliw specjalnych np. B-20, B- 100 czy E-85.[11] Uchwalone 25 sierpnia 2006 roku ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych [12] oraz o systemie monitorowania i kontrolowania paliw [13] miały na celu dostosowanie polskiego prawa do rozwiązań UE i umożliwienie osiągnięcia 5,75 % udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych w docelowym 2010 roku 6. Przyjęta ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych zastąpiła wadliwy pod względem prawnym dokument z 2 października 2003 r. o biokomponentach stosowanych w paliwach ciekłych i biopaliwach ciekłych. Za organizację i kontrolę jakości paliw ciekłych odpowiada jednocześnie uchwalona nowa ustawa o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych, która zastępuje poprzednią ustawę z 23 stycznia 2004 r. Weszły one w życie od 1 stycznia 2007 roku. Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych określa zasady wykonywania działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu biokomponentów i biopaliw ciekłych. Znacznie rozszerzono zakres pojęcia biokomponent, którym w myśl tej ustawy może być: bioetanol, biometanol, ester, dimetyloeter, czysty olej roślinny, oraz węglowodory syntetyczne. W szczególności ustawa umożliwia sprzedawanie na stacjach paliwa wyprodukowanego w całości z olejów roślinnych, wprowadzanie do obrotu oleju napędowego z 20. procentowym dodatkiem estrów oraz produkcję biodiesla na własne potrzeby przez rolników. Na przełomie lat 2007 i 2008 na rynku europejskim nie można było poza Polską, Szwecją i Czechami sprzedawać paliwa zawierającego ponad 5 procent biokomponentów 7. Ustawodawca przyjął zasadę, Ze udział biokomponentów do 5 procent stanowi paliwo standardowe, które nie musi być oznakowane w sposób specjalny, dopiero w przypadku zwiększenia ich udziału powyżej 5% musi być sprzedawane w specjalnie oznakowanych dystrybutorach. Dystrybutory używane na stacjach muszą być oznakowane w sposób umożliwiający identyfikację rodzaju biopaliwa i procentowego udziału w nim biokomponentów. Ustawa wprowadziła też pewne ograniczenia dotyczące wykorzystania surowców do produkcji biopaliw. Wprowadzono ustawowy wymóg, aby surowce rolnicze do produkcji biokomponentów były pozyskiwane z gospodarstw rolnych położonych na obszarze co najmniej jednego państwa UE a surowce do produkcji biokomponentów z innych źródeł mogą stanowić nie więcej niż 25 procent w skali roku 8. Ustawa o systemie monitorowania i kontroli jakości paliw [13] daje możliwość badania paliw stosowanych w pojazdach, ciągnikach rolniczych, maszynach nie poruszających się po drogach, statkach, wybranych flotach oraz biodiesla produkowanego przez rolników na własne potrzeby. Jakość paliw sprawdzana może być w transporcie, magazynach handlowych oraz stacjach paliwowych. 6 Obecnie już wiadomo, że udziału tego UE nie osiągnie; będzie to prawdopodobnie ok. 4%. 7 Każdorazowe wprowadzenie paliwa transportowego z zawartością pow. 5% biokomponentu wymaga zgody KE. 8 Spór polskich gorzelni z PKN Orlen (2007 rok), że owe bazowe 75% powinno pochodzić z terenu Polski został przez gorzelnie przegrany. Bazowa ilość może bowiem pochodzić z krajów UE. 5/21

6 Zanim jednak dość nowoczesne, dwie ustawy weszły w życie doszło do opublikowania niekorzystnego dla producentów biopaliw rozporządzenia ministra finansów z dnia 22 grudnia 2006 r.[14] zmieniającego rozporządzenie (z dnia 26 kwietnia 2004 r.) w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego. Zgodnie z rozporządzeniem zlikwidowano dotychczasowe progi zwolnień akcyzowych lecz również ograniczono samą wysokość zwolnienia, do wysokości: dla benzyn zawierających powyżej 2 % biokomponentów - 1,5 zł na litr biokomponentu, dla oleju napędowego zawierającego powyżej 2% biokomponentu - 1,0 zł na litr biokomponentu. Rozporządzenie to spowodowało niezadowolenie i lawinę protestów, zawieszenie sprzedaży na rynku polskim estrów przez głównych producentów ze względu na brak opłacalności, kierowanie produkcji na rynek innych krajów UE. Spółki biopaliwowe (Skotan S.A. i Elstar Oils S.A.), notowane na warszawskiej giełdzie straciły niemal natychmiast na wartości akcji, po ogłoszeniu grudniowego rozporządzenia. Wydaje się że rozporządzenie w nieco mniejszym stopniu dotknęło sektora bioetanolu, ale i tu nie brak było protestów. W poprzednich bowiem latach ( ) do benzyn dolewano nieco pow. 2% bioetanolu i paliwo takie miało 1,5 zł l zwolnienia akcyzowego na każdy litr dolanego biokomponentu. Sytuacja od stycznia 2007 praktycznie utrwaliła tę praktykę. Rozporządzenie akcyzowe z 22 grudnia 2006 r. miało zdecydowany wpływ na zamarcie rynku biodiesla w Polsce w roku 2007 (rys.1b), w tym również inwestycji w sektorze biodiesla rok jest również rokiem niskiego eksportu biokomponentów [15], znacznie niższego niż w 2006 r. Natomiast w 2007 r. wyeksportowaliśmy ok. 1 mln t rzepaku, surowca do produkcji estrów [16]. Na początku 2007 r. inwestorzy chętniej zaczęli wspominać o bioetanolu jako biokomponencie bardziej interesującym do inwestycji. Jedną z konsekwencji rozporządzenia akcyzowego z 22 grudnia 2006 r. był niski wskaźnik wykorzystania biopaliw transportowych w Polsce, który w 2005 r. wyniósł 0,48%, w następnym - przy korzystnych uwarunkowaniach prawnych i zapowiedzi zmiany ustawy biopaliwowej - wzrósł do około 0,9%, by w 2007 r. prawdopodobnie ponownie zmniejszyć się do ok. 0,68% [17]. Na rys. 1 i 2 pokazano miesięczne wykorzystanie biokomponentów w Polsce. w Polsce Utilization (mln liters) ,06 2,06 3,06 4,06 5,06 6,06 7,06 8,06 9,06 10,06 11,06 12,06 1,07 2,07 3,07 4,07 5,07 6,07 7,07 8,07 9,07 10,07 Months 2006,2007, ,07 12,07 1,08 2,08 3,08 4,08 5,08 6,08 7,08 8,08 9,08 10,08 Rys. 1. Miesięczne wykorzystanie bioetanolu w Polsce Źródło: Dep. Podatku Akcyzowego, Ministerstwo Finansów 6/21

7 [Utylization [mln liters] ,06 2,06 3,06 4,06 5,06 6,06 7,06 8,06 9,06 10, ,06 12,06 1, ,07 3,07 4,07 5,07 6,07 7,07 8,07 9,07 10,07 11,07 12,07 1,08 Months 2006,2007, Rys. 2 Miesięczne wykorzystanie estrów w Polsce Źródło: Dep. Podatku Akcyzowego, Ministerstwo Finansów ,08 3,08 4,08 5,08 6,08 7,08 8,08 9,08 10,08 46 Pod wpływem nacisków społecznych, politycznych oraz środowiska gospodarczego, zainteresowanych produkcją biodiesla, w tym na własne potrzeby i tworzących się flot w 2007 r. powstało szereg ważnych ustaw i rozporządzeń w zakresie biopaliw transportowych a w tym: rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 22 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań jakościowych dla biopaliw ciekłych stosowanych w wybranych flotach oraz wytwarzanych przez rolników na własne potrzeby, liberalizujące wymagania jakościowe dla tego typu biopaliw (Dz. U. Nr 24, Poz.149), rozporządzenie ministra gospodarki z 28 lutego 2007 r. w sprawie metod badania jakości biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 44, Poz. 280 i 281), ustawa z dnia 11 maja 2007 r.(dz. U. nr 99, poz. 666), o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw, podaje wysokości stawek/zwolnień akcyzowych na biopaliwa, gwarantuje ustawowo dopłaty do roślin energetycznych w wysokości 176 zł/ha. Wysokość zwolnień akcyzowych, po pozytywnej notyfikacji Komisji Europejskiej miały być następujące: - 1,565 zł/l od każdego litra biokomponentów dodanego do benzyn, - 1,048 zł/l - od każdego litra biokomponentu dodanego do oleju napędowego. Wysokość akcyzy dla biokomponentów stanowiących samoistne paliwo ustalono na poziomie 10 zł/1000 litrów. Ustawa ta ponadto znacząco podnosi wysokości kar za niestosowanie się do przepisów ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169, poz. 1199). rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2007 w sprawie Narodowych Celów Wskaźnikowych na lata (Dz. U. Nr 110, Poz. 757). ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Zgodnie z ustawą, producenci będą mogli odliczyć kwotę stanowiącą 19 proc. nadwyżki kosztów wytworzenia biokomponentów nad kosztami wytworzenia paliw tradycyjnych, o takiej samej wartości opałowej. uchwała Nr 134/2007 Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2007 r. w sprawie Wieloletniego Programu Promocji Biopaliw lub Innych Paliw Odnawialnych na lata (M.P. rok 2007, nr 53, poz. 607). Wieloletni program 7/21

8 promocji biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata stanowi wykonanie art. 37 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Jest on również niezbędny do wypełnienia przez Polskę, wynikającego z dyrektywy 2003/30/WE z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych, 5,75 % udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych w 2010 r. oraz 10 % udziału w 2020 r., zgodnie z ustaleniami posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 8-9 marca 2007 r. Powyższe uwarunkowania prawne umożliwić miały ekonomicznie efektywną produkcję biopaliw transportowych w Polsce i wznowienie ich produkcji. Komisja Europejska jednak odrzuciła polski wniosek (zmiana ustaw i rozporządzeń, opisanych powyżej) o zwiększenie zachęt do stosowania biopaliw. Wg Krajowej Izby Biopaliw 9 wprowadzenie wyższej ulgi na biopaliwa i innych zmian prawnych będzie możliwe najwcześniej w pierwszym kwartale 2009 roku Zgodnie z,,wieloletnim programem promocji biopaliw lub innych paliw odnawialnych [18], Ministerstwo Gospodarki proponuje narzędzia wsparcia, w zakresie poprawy opłacalności produkcji biokomponentów takie m.in. jak: zwolnienia z opłaty paliwowej (paliwa zawierające biokomponenty zostaną zwolnione z opłaty proporcjonalnie do zawartości biokomponentu w tym paliwie. Tym samym biopaliwa ciekłe stanowiące samoistne paliwa zostaną całkowicie zwolnione z opłaty paliwowej), wsparcie finansowe inwestycji w zakresie wytwarzania biokomponentów i biopaliw ciekłych z funduszy UE oraz krajowych środków publicznych, działania mające na celu zwiększenie popytu na biopaliwa ciekłe (wydzielenie stref dla ekologicznego transportu publicznego, zwolnienia z opłat za parkowanie i za korzystanie z autostrad dla pojazdów zasilanych biopaliwami, zwolnienie z opłat za korzystanie ze środowiska, w ramach zamówień publicznych - preferencje przy zakupie pojazdów i maszyn przystosowanych do spalania biopaliw, obowiązek zakupu przez administrację rządową pojazdów przystosowanych do spalania biopaliw ciekłych), wsparcie rozwoju technologii produkcji biopaliw drugiej generacji i wiele in. W końcu 2007 r. pierwszy raz krajowi producenci paliw transportowych PKN Orlen i LOTOS zorganizowali przetargi na dostawy biokomponentów do produkcji swoich paliw (głównie z krajów UE) [19] co spowodowało import ok. 2/3 biokomponentów do Polski i znaczne niezadowolenie, protesty wśród producentów bioetanolu jak i estrów. W związku z tym w końcu 2008 r. i na początku 2009 r. mówi się o konieczności nowelizacji ustawy o biopaliwach z 25 sierpnia 2006 r., szczególnie pod kątem zapewnienia interesów polskich producentów biokomponentów. Godne podkreślenia jest to, że na przełomie 2008 i 2009 roku w Polsce uwarunkowania prawne w zakresie biopaliw transportowych- wysiłkiem wielu urzędów, ministerstw i organizacji- są dostosowane do uwarunkowań prawnych UE; w wielu obszarach polskie prawo jest bardziej nowoczesne. 9 Informacja bezpośrednia Tomasz Pańczyszyn- KIB, /21

9 ZMIANY MIĘDZYNARODOWYCH UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH W ZAKRESIE BIOPALIW TRANSPORTOWYCH W OSTATNIM OKRESIE Pod koniec 2007 r., w warunkach światowego wzrostu cen żywności zaczęto w UE zastanawiać się nad redefinicją pojęcia zrównoważoność w produkcji i wykorzystaniu biopaliw transportowych. Wtedy też w większym stopniu niż dotychczas zaczęto zauważać wszelkiego rodzaju odpady, które mogą stanowić substrat do produkcji biogazu 10. Parlament Europejski w rezolucji z dnia 12 marca 2008 r. w sprawie zrównoważonego rolnictwa i biogazu zauważa potrzebę przeglądu prawodawstwa UE uwzględniając wszystkie komunikaty KE dotyczące odnawialnych źródeł energii i doszedł m.in. do następujących wniosków: 1. podkreśla, że produkcja biogazu z nawozu zwierzęcego, osadów oraz odpadów miejskich, zwierzęcych i organicznych służy zróżnicowaniu źródeł energii i może w ten sposób coraz bardziej przyczyniać się do poprawy bezpieczeństwa, konkurencyjności i trwałości dostaw energii UE oraz otwierać przed rolnikami nowe perspektywy uzyskania dochodów; 2. podkreśla, że w dłuższej perspektywie czasowej odnawialne źródła energii, takie jak biogaz i biopaliwa, w połączeniu z energią słoneczną i energią wiatrową i przy uwzględnieniu dalszych zintensyfikowanych wysiłków badawczych mogą stać się jeszcze bardziej niezależne od kopalnych i jądrowych źródeł energii; 3. zachęca zarówno UE, jak i państwa członkowskie do wykorzystywania ogromnego potencjału biogazu poprzez tworzenie sprzyjających warunków oraz utrzymywanie i rozwijanie systemów wsparcia w celu pobudzania inwestycji w biogazownie i ich utrzymywanie; 4. podkreśla, że produkcja agropaliw z odpadów nie powinna stać się celem samym w sobie; zaznacza, że zmniejszenie ilości odpadów powinno pozostać priorytetem polityki UE i państw członkowskich w dziedzinie środowiska; 5. wzywa do zwiększenia wysiłków w zakresie promocji oraz badań nad nowymi technologiami dotyczącymi wykorzystania biogazu jako biopaliwa, w szczególności służącymi do wykorzystania biomasy (biogaz drugiej generacji) oraz zwiększenia rentowności biogazowni najbardziej przyjaznych dla środowiska, ponieważ tylko w oparciu o innowacyjne technologie, takie jak technologia uzdatniania gazu, można znacznie zwiększyć efektywność energetyczną biogazowni. Biogaz i biopaliwa odpadowe oraz biopaliwa 2.generacji (w tym bioetanol lignino-celulozowy) znalazły też deklaratywne wsparcie sceny politycznej w Polsce 11 12, co może mieć niemałe znaczenie dla ich rozwoju. W Polsce jest do zagospodarowania na cele biopaliwowe (biodiesel) ok mln l/ rok tłuszczów posmażalniczych i odpadowych tłuszczów zwierzęcych; brak jedynie odpowiednich uregulowań prawnych wspierających ich odbiór od przedsiębiorstw [20]. Dalsze funkcjonowanie polskiego prawodawstwa wpierającego produkcję i wykorzystanie biopaliw, zależeć będzie od ostatecznej wersji Pakietu Klimatycznego i dyrektywy o promocji stosowania odnawialnych źródeł energii, w szczególności w zakresie stosowania kryteriów zrównoważoności środowiskowej, które ograniczyć mogą wsparcie dla estrów metylowych pozyskiwanych z oleju rzepakowego i bioetanolu produkowanego ze zbóż. Wg A. Fabera UE prawdopodobnie zaostrzy wymagania stawiane przed uprawami roślin na cele energetyczne. Po raz pierwszy wymagać się będzie aby uprawy te nie konkurowały z żywnością oraz nie zmniejszały bezpieczeństwa żywnościowego. Po wtóre wymagać się będzie aby spełniały bardzo rygorystyczne wymagania dotyczące zrównoważonej produkcji i energetycznego wykorzystania biomasy, aż po obowiązek wykonania analiz LCA dla produkcji i przetwarzania surowców rolnych na paliwa płynne. Jeżeli KE uwzględni postanowienia Komitetu ITRE Parlamentu Europejskiego 13 to z chwilą wejścia w życie dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych systematycznemu 10 Produkcja biogazu może się odbywać wg różnych technologii; jeden z podziałów technologii to wg. temperatury: metoda niskotemperaturowa (np. biogaz rolniczy z odchodów zwierzęcych) lub wysokotemperaturowa (zgazowywanie surowca drzewnego). 11 M. Sawicki, minister rolnictwa i rozwoju wsi, wypowiedź dla AgroTrendy, nr 5, 11 marzec 2008, str.9 12 W. Pawlak, premier RP, wyraził poparcie dla rozwoju sektora energii atomowej, niekonwencjonalnego i ekologicznego wykorzystania węgla oraz innych projektów innowacyjnych 13 Komisja Przemysłu Parlamentu Europejskiego- Committee on Industry, Research and Energy 9/21

10 ograniczeniu ulegać będą biopaliwa 1. generacji, w tym bioetanol produkowany w Polsce i UE ze zbóż [21], 14. Projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w Sprawie Promowania Stosowania Energii ze Źródeł Odnawialnych [22] zakłada m.in. : - Oszczędność emisji GHG (wytwórcy) poprzez wykorzystywanie biopaliw i innych biopłynów w stosunku do paliw kopalnych powinna wynieść minimum 35%. Komisja ITRE proponowała podnieść ten limit do 45%, co wykluczyłoby z rynku od razu polski bioetanol, produkowany jako 1. generacji 15. Dane odnośnie redukcji CO2 dla poszczególnych biokomponentów podają dwie tabele, zamieszczone na stronie następnej. Tabela 2 dotyczy tradycyjnych biokomponentów, spotykanych na rynku europejskim zaś tabela 3 biokomponentów, których pojawienie się na rynku planowane jest w ciągu kilku lat [23]. W drugim przypadku widać dużą rolę jaką się stwarza dla materiałów lignino-celulozowych, w tym odpadowych. - Od 1 stycznia 2015 r. (lub 2017) oszczędność emisji GHG w wyniku stosowania biopaliw powinna wynieść minimum 50%. Komisja ITRE proponowała podnieść ten limit do 60%, co oznaczałoby również wykluczenie z rynku polskich estrów, drugiego biokomponentu obecnie produkowanego w Polsce. Jak widać dużym zagrożeniem dla produkowanych w Polsce biokomponentów są radykalne propozycje zmian uwarunkowań prawnych. W kontekście tych zmian szanse stwarza modernizacja obiektów (surowcowa) w tym produkcja oparta na surowcach odpadowych. Pewnym wyjściem z trudnej sytuacji byłaby też oczywiście 2. generacja biopaliw transportowych. Obiekty produkujące zaawansowane biopaliwa 2.generacji działające jako RD&D (badania-rozwój- upowszechnienie) budowane są w UE czy w USA (kilka obiektów)[42] 16. W Niemczech ma zacząć produkcję obiekt w bardzo dużej skali, produkujący 200 tys. t/rok etanolu lignino-celulozowego. PODSUMOWANIE 1. Jeżeli nowe uwarunkowania prawne, niekorzystne dla biopaliw 1. generacji produkowanych w naszym kraju wejdą w życie Polska może mieć problemy z osiągnięciem celu wskaźnikowego w 2020 r., kiedy to będzie prawdopodobnie obowiązywał 10% udział biopaliw transportowych (w ujęciu energetycznym) w dostawie paliw transportowych ogółem. Owe 10% może być obligatoryjne w związku z tym grożą Polsce kary za niewykonanie celów wskaźnikowych. 2. Z drugiej strony jest jeszcze kilkanaście lat na stworzenie nowoczesnych sektorów biopaliw transportowych; modernizacje obecnie istniejących sektorów 1.generacji, oparcie się w większym stopniu na biogazie, odpadach, utworzenie od podstaw obiektów 2. czy 3. generacji. 14 Bioetanol, produkowany z roślin żywnościowych, uprawnych ma dodatkowo niską redukcję C02, ok. 35%. Dla porównania biodiesel 45%. 15 Redukcja emisji CO2 dla obiektu zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju paliwa i sposobu jego wytwarzania u producenta, transportu i in. Szczegółowa metodyka obliczeń znajduje się w propozycji dyrektywy. System 2-fazowy produkcji bioetanolu, który w Polsce nadal nie należy do rzadkości charakteryzuje niska redukcja CO2. 16 W USA kilka zakładów produkuje etanol 2.generacji w małej skali: Abengoa (11,4 mln galonów /rok), Alico (13,9) i Ethanol Bluefire (19,0). 10/21

11 3. W przypadku wszystkich generacji biopaliw transportowych mamy potencjał surowcowy znacznie lepszy niż większość krajów UE (12 % biomasy zlokalizowano w Polsce) [23]. Tabela 2. Typowe i standardowe wartości dla biopaliw produkowanych bez emisji netto dwutlenku węgla w związku ze zmianą sposobu użytkowania gruntów dla wybranych ścieżek produkcji (Załącznik VII) Ścieżka produkcji biopaliw Typowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych Standardowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych etanol z buraka cukrowego 61% 52% etanol z pszenicy (paliwo technologiczne 32% 32% nieokreślone) etanol z trzciny cukrowej 71% 71% część ze źródeł odnawialnych ETBE (eter etylowo-t-butylowy) Takie same wartości jak dla wybranej ścieżki produkcji etanolu biodiesel z ziaren rzepaku 45% 38% biodiesel ze słonecznika 58 % 51 % biodiesel ze zużytego oleju roślinnego lub 88% 83% zwierzęcego czysty olej roślinny z ziaren rzepaku 58% 57% biogaz z organicznych odpadów komunalnych 80% 73% jako sprężony gaz ziemny biogaz z mokrego obornika jako sprężony gaz 84% 81% ziemny biogaz z suchego obornika jako sprężony gaz 86% 82% ziemny * Nie obejmuje oleju zwierzęcego wyprodukowanego z produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego sklasyfikowanych jako surowiec kategorii 3 zgodnie z rozporządzeniem (WE) 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 r. ustanawiającym przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi [25]. Tabela 3. Przewidywane typowe i standardowe wartości dla przyszłych biopaliw, które nie występują lub występują w niewielkich ilościach na rynku w styczniu 2008 r., produkowanych bez emisji netto dwutlenku węgla w związku ze zmianą sposobu użytkowania gruntów Ścieżka produkcji biopaliw Typowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych Standardowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych etanol ze słomy pszenicy 87 % 85 % etanol z odpadów drzewnych 80 % 74 % etanol z drewna uprawianego 76 % 70 % 11/21

12 olej napędowy Fischer-Tropsch z odpadów 95 % 95 % drzewnych olej napędowy Fischer-Tropsch z drewna 93 % 93 % uprawianego DME (eter dimetylowy) z odpadów drzewnych 95 % 95 % DME (eter dimetylowy) z drewna uprawianego 92 % 92 % metanol z odpadów drzewnych 94 % 94 % metanol z drewna uprawianego 91 % 91 % część ze źródeł odnawialnych MTBE (eter metylowo-t-butylowy) Takie same wartości jak dla wybranej ścieżki produkcji metanolu LITERATURA [1] Nestorowicz P.: Organizacja na krawędzi chaosu. WPSB, Kraków, [2] Kupczyk A., Ruciński D.: Actual status and perspective of biofuels in Poland. IEO ECBREC, Warszawa [3] Podlaski S.: Burak cukrowy jako surowiec do produkcji etanolu, SGGW, [4] Proposal for a DIRECTIVE OF THE EUROPEAN PARLAMENT AND THE COUNCIL on the promotion of the use of energy from renewable sources [5] Borkowska H., Styk B.: Ślazowiec pensylwański, uprawa i wykorzystanie, AR Lublin, 1997, ss. 51 [6] Borowski P.: Wpływ makrootoczenia na rozwój przedsiębiorstw funkcjonujących w sektorze biopaliw w Polsce, [w:] VI Międzynarodowa konferencja naukowa, Problemy techniki rolniczej i leśnej, SGGW 2007, s.201. [7] Borowski P.: Elementy makrootoczenia oddziałujące na sektor biopaliw w Polsce, [w:] Inżynieria Rolnicza, 1/2008, s.27. [8] Ustawa z dnia 2 października 2003 r. o biokomponentach stosowanych w paliwach ciekłych i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 199, poz oraz z 2004 r. Nr 34, poz. 293, Nr 109, poz i Nr 173, poz. 1808) [9] Rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 8 września 2006 r. w sprawie wymagań jakościowych dla biopaliw ciekłych (Dz. U. nr 166, poz z dnia 18 września 2006 r.). Zał. 1 i 2 określa wymagania jakościowe dla estrów, stanowiących paliwo samoistne w pojazdach, ciągnikach rolniczych a także maszyn nie poruszających się po drogach oraz ON z zawartością do 20% estrów. [10] Dyrektywa 2003/30/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 roku w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych. [11] Kupczyk A., Borowski P.: Narzędzia wsparcia dla biopaliw transportowych w Polsce na tle wybranych krajów UE, [w] Borowski P. Stawicka M, Nojszewska E. (red) Kierunki zmian w gospodarce opartej na wiedzy, Warszawa 2009, s.136. [12] Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, z dnia 25 sierpnia 2006 r. (Dz. U. Nr 169 poz z dnia 25 września 2006). [13] Ustawa o systemie monitorowania i kontrolowania jakości z 25 sierpnia 2006 r. (Dz. U. Nr 169 poz z dnia 25 września 2006). [14] Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego z dnia 22 grudnia 2006r. (Dz.U. Nr 243, poz z dnia 27 grudnia 2006 r.). 12/21

13 [15] [16] Rynek rzepaku. Stan i perspektywy. Nr 33, IERiGZ, ARR, MRiRW czerwiec 2008 [17] Raport za 2007 r. dla Komisji Europejskiej wynikający z art. 4(1) Dyrektywy 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych, MG, 2008 r. [18] Uchwała nr 134/2007 Rady Ministrów w sprawie Wieloletniego programu promocji biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata , (M.P. z 2007r. nr 53, poz. 607). [19] Kupczyk A.: Czy gorzelnicy wierzą w wyjście z impasu. Rynki Alkoholowe, 2008, S [20] Kupczyk A., Manteuffel W., Ruciński D., Wiśniewski G.: Analiza rynku paliw płynnych pochodzenia roślinnego do celów energetycznych, IEO na zlecenie EC Rzeszów, 2008 r. [21] Faber. A.: Prognoza wykorzystania przestrzeni rolniczej dla produkcji roślin na cele energetyczne oraz przyrodnicze skutki uprawy tych roślin. W: Energia Odnawialna, pod redakcją P. Gradziuka, MODR, Płońsk, 2008 [22] Promotion of the use of energy from renewable sources. [23] Kupczyk A., Londo M., Wiśniewski G.: Prezentacja nt. Rola Polski w planie działania UE dla biopaliw w 2020 r. Analiza wstępna wyników Projektu UE REFUEL.W ramach: Dni Holendersko-Polskich pt. Warsztaty Biomasa i Biopaliwa w Polsce. 19 czerwca 2007 r., Warszawa. [24] The energy act of 2007: A New chapter for the US Biofuel Industry. World Ethanol@Biofuels Report FO Licht, vol. 6, No 10, Jan. 29, 2008 [25] Dz.U. L 273 z , s /21