Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Hanuzy, Edmunda Cibisa, Tadeusza Miśkiewicza oraz Piotra Ziółkowskiego

Transkrypt

1 1 IDENTYFIKACJA POTENCJAŁU I ZASOBÓW DOLNEGO ŚLĄSKA W OBSZARZE NAUKA I TECHNOLOGIE NA RZECZ POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA (QUALITY OF LIFE) ORAZ WYTYCZENIE PRZYSZŁYCH KIERUNKÓW ROZWOJU BADANIA METODAMI FORESIGHT Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Hanuzy, Edmunda Cibisa, Tadeusza Miśkiewicza oraz Piotra Ziółkowskiego Publikacja powstała w ramach projektu realizowanego na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Priorytet 1 Badania i rozwój nowoczesnych technologii. Działanie 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy. Poddziałanie Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight ). Nr umowy: UDA-POIG /09-00 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego DOTACJE NA INNOWACJE. INWESTUJEMY W WASZĄ PRZYSZŁOŚĆ.

2 2 Recenzent Mirosław Miller, Politechnika Wrocławska, EIT+ Autorzy (A) Obszar Biotechnologia i Farmaceutyka Irena CHOROSZY KRÓL, Jacek DOSKOCZ, Kazimierz GĄSIOROWSKI, Tomasz GŁÓWKA, Jerzy HANUZA, Piotr KOLLBEK, Jacek OTLEWSKI, Marek LANGNER, Marcin ŁUKASZEWICZ, Józef PATKIEWICZ, Dariusz RAKUS, Jacek RYBKA, Adam SZELĄG, Jan SZOPA SKÓRKOWSKI, Jerzy SYPUŁA, Anna WIELA HOJEŃSKA, Andrzej WOJNAR, Piotr ZIÓŁKOWSKI (B) Obszar Bezpieczna Żywność Barbara IWAŃCZAK, Jacek KASZUBA, Wiesław KOPEĆ, Barbara KOŚMIDER, Grażyna KRASNOWSKA, Zdzisław KRÓL, Agnieszka ŁĘTKOWSKA, Jadwiga MICHALCZYK, Tadeusz MIŚKIEWICZ, Dorota MROCZKOWSKA, Marek NOWAK, Jan OSZMIAŃSKI, Katarzyna SZOŁTYSEK, Krystyna SZYBIGA, Stanisław URBAN, Aneta WOJDYŁO, Magdalena ŻUK (C) Obszar Ochrona Środowiska Edmund CIBIS, Magdalena GAWRON, Jerzy GODULA, Daniel KIESTRA, Krystyna KOSIŃSKA, Zbigniew KOPACZYŃSKI, Waldemar KULASZKA, Renata KRZYŻYŃSKA, Daniel OCHMAN, Waldemar PODGÓRSKI, Krzysztof SZAFRUGA, Jerzy SZCZEGIELNIAK, Ryszard SZPADT, Piotr ŚNIGUCKI, Bogumiła TURZAŃSKA CHROBAK Opracowanie redakcyjne Jerzy Hanuza, Edmund Cibis, Tadeusz Miśkiewicz, Piotr Ziółkowski Projekt okładki Jerzy Hanuza Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej książki, zarówno w całości, jak i we fragmentach, nie może być reprodukowana w sposób elektroniczny, fotograficzny i inny bez zgody właścicieli praw autorskich. Egzemplarz bezpłatny ISBN Skład i druk Drukarnia DRUKAT Katowice ul. Mikołowska 100a, tel

3 3 Spis treści 1.. JAKOŚĆ ŻYCIA A POZYCJA GOSPODARCZA REGIONU DOLNOŚLĄSKIEGO I JEGO POTENCJAŁ NAUKOWO -TECHNOLOGICZNY METODYKA BADAWCZA OBSZAR BADAWCZY BIOTECHNOLOGIA I FARMACEUTYKI POTENCJAŁ NAUKOWY I TEMATYKA BADAWCZA JEDNOSTEK. NAUKOWYCH DOLNEGO ŚLĄSKA ORAZ BIOTECHNOLOGICZNE. I FARMACEUTYCZNE ZAKŁADY PRODUKCYJNE Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN im. Ludwika. Hirszfelda we Wrocławiu Instytut Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN Uniwersytet Wrocławski Wydział Podstawowych Problemów Techniki Politechniki Wrocławskiej Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wydział Inżynieryjno - Ekonomiczny Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii Wrocławskie Centrum Badań EIT Dolnośląski Park Innowacji i Nauki Zakłady Biotechnologii Przemysłowej i Farmacji SKŁAD OSOBOWY ZESPOŁU EKSPERTÓW PANELOWYCH OBSZARU BIOTECHNOLOGIA I FARMACEUTYKI TEZY DO ANKIETY DELPHI OMÓWIENIE EKSPERTYZ ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ METODĄ DELPHI OBSZARU. BIOTECHNOLOGIA I FARMACEUTYKI Wpływ tezy na jakość życia - najistotniejsze tezy dla Dolnego Śląska Mierniki jakości życia Zasoby niezbędne do realizacji tezy

4 4 Spis treści Bariery realizacji tezy Koszty realizacji tezy Termin realizacji tezy ANALIZA SWOT SCENARIUSZE POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA. DOLNEGO ŚLĄSKA W OBSZARZE BIOTECHNOLOGIA. I FARMACEUTYKI BiF Scenariusz ekonomiczno społeczny Scenariusz organizacyjno prawny Scenariusz naukowo-technologiczny PROGRAMY DZIAŁAŃ Działania na rzecz poprawy poziomu zdrowia i leczenia Działania zmierzające do poprawy sytuacji organizacyjno - prawnej służby zdrowia i nauki Działania na rzecz opracowania i implementacji efektywnych systemów informatycznych i baz danych Działania na rzecz pozyskania kapitału na podniesienie jakości życia mieszkańców regionu oraz efektywne zagospodarowanie zasobów finansowych Działania zmierzające do podniesienia poziomu edukacji i kształtowania świadomości społecznej Obszar badawczy BEZPIECZNA ŻYWNOŚĆ POTENCJAŁ NAUKOWY I TEMATYKA BADAWCZA JEDNOSTEK NAUKOWYCH DOLNEGO ŚLĄSKA Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Zakład Biochemii Genetycznej Uniwersytetu Wrocławskiego SKŁAD OSOBOWY ZESPOŁU EKSPERTÓW PANELOWYCH OBSZARU BADAWCZEGO BEZPIECZNA ŻYWNOŚĆ TEZY DO ANKIETY DELPHI OMÓWIENIE EKSPERTYZ ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ METODĄ DELPHI Wpływ realizacji tez na jakość życia Mierniki jakości życia Zasoby niezbędne do realizacji tezy Bariery realizacji tezy Koszty realizacji tezy Termin realizacji tezy ANALIZA SWOT Scenariusze POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA Scenariusz ekonomiczny Scenariusz społeczny Scenariusz ekologiczny

5 Spis treści Scenariusz prawny Scenariusz technologiczny Programy działań Działania na rzecz zróżnicowania i wzbogacenia oferty żywnościowej regionu Działania na rzecz promowania na Dolnym Śląsku żywności tradycyjnej, regionalnej i lokalnej Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju agrobiznesu Dolnego Śląska Działania na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa konsumentów żywności 5.. OBSZAR BADAWCZY OCHRONA ŚRODOWISKA POTENCJAŁ NAUKOWY DOLNEGO ŚLĄSKA W OBSZARZE. BADAWCZYM OCHRONA ŚRODOWISKA Wprowadzenie Politechnika Wrocławska Wydział Inżynierii Środowiska Wydział Chemiczny Wydział Mechaniczno-Energetyczny Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Wydział Przyrodniczo-Technologiczny Wydział Nauk o Żywności Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Katedra Ekonomii Ekologicznej Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska Państwowe Instytuty Badawczy Instytut Technologiczno-Przyrodniczy - Dolnośląski Ośrodek Badawczy Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział we. Wrocławiu Instytut Ochrony Środowiska Oddział we Wrocławiu Wrocławskie Centrum Badań EIT Instytut Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN SKŁAD OSOBOWY ZESPOŁU EKSPERTÓW PANELOWYCH OBSZARU BADAWCZEGO OCHRONA SRODOWISKA TEZY DO ANKIETY DELPHI OMÓWIENIE, KOMENTARZ I DYSKUSJA EKSPERTYZ ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ METODĄ DELPHI Wpływ na jakość życia - najistotniejsze tezy dla Dolnego Śląska Mierniki jakości życia Zasoby niezbędne do realizacji tezy Bariery realizacji tezy

6 6 Spis treści Koszty realizacji tezy Termin realizacji tezy ANALIZA SWOT SCENARIUSZE POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA. DOLNEGO ŚLĄSKA W OBSZARZE OCHRONA ŚRODOWISKA Scenariusz ekonomiczno-społeczny Scenariusz technologiczny PROGRAMY DZIAŁAŃ Działania na dotyczące gospodarki odpadami i osadami ściekowymi Działania dotyczące gospodarki wodno-ściekowej Działania dotyczące zabezpieczenia przeciwpowodziowe i zarządzania ryzykiem powodziowym Działania dotyczące ochrony atmosfery Działania dotyczące ochrony przed hałasem Działania dotyczące ochrony gleb i rekultywacji terenów zdegradowanych Działania dotyczące ochrony dóbr i środowiska naturalnego ANALIZA WYZWAŃ MISJA CELE ORAZ WIZJA KIERUNKÓW ROZWOJU NAUKI I TECHNOLO- GII NA DOLNYM ŚLĄSKU OBSZAR BIOTECHNOLOGIA I FARMACEUTYKI Wizja rozwojowa badań naukowych wydziału farmaceutycznego am Perspektywy rozwoju badań z dziedziny biomedycyny i biotechnologii w instytucie immunologii i terapii doświadczalnej im. Ludwika hirszfelda pan Wizja oraz działania stymulujące rozwój biotechnologii i farmaceutyki na dolnym śląsku Wizja współdziałania nauki i biznesu w obszarze biotechnologia i farmacetyki WDROŻENIE EFEKTÓW BADAŃ NAUKOWYCH DO PRZEMYSŁU I SPÓŁEK SPIN - OFF NA DOLNYM ŚLĄSKU MODEL KOOPERACJI SFERY NAUKI I BIZNESU Komercjalizacja wyników badań podstawowych Komercjalizacja badań aplikacyjnych zleconych przez rynek Prowadzenie badań naukowych w kierunku produkty komercyjnego Badania naukowe a rynek Model kooperacji strefy nauki i biznesu Nowe narzędzia wdrożenia efektów badań naukowych na Dolnym Śląsku Powoływanie firm spin off Projekty badawcze jako źródło innowacyjnych rozwiązań do wdrożenia nowy mechanizm prowadzenia badań

7 Spis treści Badania w partnerstwie z przedsiębiorstwem Forum A2B Firmy spin off na Dolnym Śląsku Podsumowanie CENTRA BADAWCZE DOLNEGO ŚLĄSKA STAN OBECNY I PERSPEKTYWY ROZWOJU CENTRÓW BADAWCZYCH [1] 9.2..PERSPEKTYWY ROZWOJU CENTRÓW BADAWCZYCH NA DOLNYM ŚLĄSKU REGIONALNE BAZY DANYCH I RADY EKSPERCKIE NAUKOWO-GOSPODARCZE KLASTRY INNOWACYJNE DOLNEGO. ŚLĄSKA REKOMENDOWANE SCENARIUSZE ROZWOJU TECHNOLOGII NA. DOLNYM ŚLĄSKU OBSZAR BIOTECHNOLOGIA I FARMACEUTYKI OBSZAR BEZPIECZNA ŻYWNOŚĆ OBSZAR OCHRONA ŚRODOWISKA Wprowadzenie Gospodarka odpadami i osadami ściekowymi Gospodarka wodno-ściekowa Ochrona atmosfery Ochrona przed hałasem, ochrona gleb oraz ochrona dóbr i środowiska naturalnego Priorytetowe technologie z obszaru Ochrona Środowiska PODSUMOWANIE I WNIOSKI

8 8

9 Wypalenie zawodowe nauczycieli jako problem pedeutologiczny 9 1. Jakość życia a pozycja gospodarcza regionu dolnośląskiego i jego potencjał naukowo -technologiczny Dolny Śląsk to region położony w południowo- zachodniej części Polski, o powierzchni km (6,4% powierzchni Polski), graniczący od południa z Czechami, od zachodu z Niemcami. Stolicą województwa jest Wrocław, który leży w bliskości innych ważnych ośrodków. Od Warszawy i Berlina dzieli ja niespełna 350 km, od Wiednia 400, od Pragi i Drezna niespełna 300 kilometrów. Główną drogą regionu jest autostrada A-4, biegnąca z Niemiec m.in. przez Kolonię, Drezno, a dalej przez Wrocław, Opole i Katowice na wschód. Dolny Śląsk jest skomunikowany z Europą również drogą wodną. Główna rzeka regionu - Odra - łączy Dolny Śląsk z portami morskimi w Szczecinie i Świnoujściu, a przez system kanałów i Łabę, z Berlinem i dalej z Europą Zachodnią. Dolny Śląsk to region o tysiącletniej historii, miejsce styku różnorodnych tradycji, kultur i obyczajów. Dzięki korzystnemu położeniu na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych: północ-południe i wschód-zachód, oraz dzięki bogatej wielonarodowej spuściźnie, jest nie tylko najbardziej dynamicznie rozwijającym się regionem w Polsce, odgrywa też ważną rolę gospodarczego, administracyjnego, edukacyjnego i kulturalnego pomostu w tej części Europy. Położenie Województwa sprawia, że Dolny Śląsk jest interesujący z gospodarczego punktu widzenia (co znajduje wyraz w liczbie i wartości lokowanych tu inwestycji zagranicznych), ale też stawia przed władzami regionu trudne zadania związane z integracją z systemami europejskimi. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w różnych aspektach rozwojowych istnieje silna współpraca sąsiadujących regionów - Saksonii, Dolnego Śląska i Północnych Czech, co czyni z nich, pod pewnymi względami, jeden makroregion europejski. Dolny Śląsk zamieszkuje ponad 2 879,7 tys. mieszkańców (5. miejsce pod względem liczby ludności wśród województw Polski), co stanowi 7,6% ludności kraju. Administracyjnie Województwo Dolnośląskie podzielone jest na 26 powiatów ziemskich i 3 powiaty grodzkie (Jelenia Góra, Legnica, Wrocław) oraz 169 gmin (36 miejskich, 55

10 10 Rozdział 1 miejsko-wiejskich i 78 wiejskich). Województwo Dolnośląskie to 91 miast, w których zamieszkuje 72% ludności regionu (2. miejsce w kraju) oraz wsi. Dolnośląskie powiaty są zróżnicowane. Najludniejsze jest miasto Wrocław (640 tys. mieszkańców w granicach administracyjnych, ok. 1 mln w całym układzie aglomeracyjnym). Ma ono blisko 3,5 razy więcej ludzi niż kolejny powiat - wałbrzyski obejmujący miasto z przyległościami (190 tys. ludzi) i przeszło cztery razy więcej niż, kolejny, sąsiadujący z wałbrzyskim powiat świdnicki (160 tys.). Dolny Śląsk określany jest często jako Europejski narożnik Polski przede wszystkim ze względu na fakt, że ma on najdłuższą granicę z innymi państwami Europy, ale także ze względu na to, iż jest stosunkowo niedaleko położony od kilku ważnych europejskich centrów. Do takiego określenia pasuje też także fakt, iż przez terytorium województwa przebiegają najważniejsze szlaki komunikacyjne i transportowe łączące Województwo z krajami Unii Europejskiej. Trzeci Paneuropejski Korytarz Transportowy (z autostradami A-4 i A-12 oraz linia kolejowa E-30) łączy najważniejsze polskie centra przemysłowe nie tylko z centrum Europy, ale i z Ukrainą mającą dla przyszłości europejskiej szczególne znaczenie. Udział regionu dolnośląskiego w tworzeniu PKB (Produkt Krajowy Brutto) całej gospodarki narodowej wyniósł w roku ,8%. Pod względem poziomu PKB na jednego mieszkańca, województwo dolnośląskie plasuje się na czwartym miejscu w kraju. W skali lokalnej kluczowe znaczenie ma Wrocław i jego najbliższe otoczenie, które wytwarza ponad 40% PKB regionu. Wiodącej roli Regionu w gospodarce polskiej towarzyszy wysoka pozycja potencjału akademickiego Dolnego Śląska. Region posiada 27 uczelni wyższych, 2 instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz kilka instytutów branżowych. Uniwersytet Wrocławski, Politechnika, Uniwersytet Przyrodniczy i Ekonomiczny zaliczają się do czołowych uczelni w Polsce. Placówki te zatrudniają ponad 9 tysięcy pracowników naukowych, a tym prawie 1200 profesorów oraz kształcą ponad 155 tys. Studentów. Potencjał naukowy i edukacyjny Regionu sprawia iż spostrzegany jest jako trzeci ośrodek w kraju, bezpośrednio po warszawskim i krakowskim. Jednakże wyróżnikiem środowiska naukowego Dolnego Śląska jest jego wysoki potencjał w naukach ścisłych i technicznych, które odgrywają najważniejszą rolę w postępie technologicznym i decydują o kierunkach jego rozwoju. To tutaj znajdują się krajowe centra badań nanotechnologii, inżynierii materiałowej, biotechnologii, immunologii oraz technologii żywności. Mimo istnienia tak zaawansowanej infrastruktury badawczej w Regionie dolnośląskim praktycznie brak jest współdziałania ośrodków naukowych z przemysłem i podmiotami gospodarczymi. Szacuje się iż zaledwie 3-5 % profesorów uczelni i jednostek PAN stara się współpracować z gospodarką, podczas gdy władze regionu oczekują zwiększenie ich zaangażowania do 10 %. Niechęć

11 Jakość życia a pozycja gospodarcza regionu dolnośląskiego i jego potencjał naukowców do udziału w praktykach gospodarczych i społecznych wynika głównie z barier finansowych, gospodarczych i informatycznych. Najważniejszą przyczyną była likwidacja wielu jednostek badawczo-rozwojowych wskutek prywatyzacji przedsiębiorstw i przejmowaniu ich przez podmioty zagraniczne. Zanik polskiej myśli naukowo-technicznej rozwijanej w JBR tych przedsiębiorstw nie został skompensowany przez naukowców z jednostek naukowo-dydaktycznych uczelni lub PAN. Krajowe przedsiębiorstwa są zbyt biedne by finansować badania naukowe oraz mało innowacyjne. Jedynie około 20 % tych przedsiębiorstw jest skłonne do inwestowania w nowe technologie, podczas gdy udział tych podmiotów w Unii Europejskiej wynosi 50 %, a w USA 70 %. Ponadto, wieloletnie finansowanie badań naukowych w Polsce na poziomie poniżej 1 % PKB sprawiło iż powstała przepaść między potrzebami gospodarki, czyli popytem na pomysły innowacyjne, a możliwościami jednostek naukowych borykających się z brakiem pieniędzy na zakup odpowiedniego wyposażenia i niemożnością zapewnienia odpowiedniego wynagrodzenia dla twórców i pokrycia kosztów patentowych. Postulat by przeznaczyć na finansowanie kosztów badań naukowych 3 % PKB, z czego 1 % z budżetu państwa, a 2 % z gospodarki, pozostaje nadal jedynie w sferze obietnic, gdyż gospodarka nie jest gotowa do finansowania prac badawczych. W Polsce system wdrażania rozwiązań innowacyjnych znajduje się w fazie organizacyjnej, a sposób wykorzystania prac naukowców na Dolnym Śląsku ulega powolnym zmianom [1-9]. Zarówno władze regionu, politycy, działacze samorządowi i gospodarczy oraz sami naukowcy doszli do wspólnego wniosku o kluczowym znaczeniu nauki w zrównoważonym rozwoju województwa dolnośląskiego. Jednakże mimo wielu deklaracji [10-12] nie przekłada się to na konkretne działania. Warunkiem rozwoju gospodarczego i społecznego województwa dolnośląskiego jest pełne wykorzystanie jego potencjału naukowo-badawczego i innowacyjnego. Wagę tego problemu podkreślono w opracowanej w listopadzie 2005 r. strategii rozwoju województwa do 2020 roku [12]. Wytypowano wówczas te działy gospodarki które mogą samodzielnie prowadzić strategie rozwojowe oraz mają wysoki potencjał organizacyjny i inwestycyjny. Zaliczono do nich przemysł wydobywczy rud miedzi i srebra w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym, węgla brunatnego w gminie Bogatynia, różnego rodzaju kamieni drogowych i budowlanych (Rusko-Jaroszów, Masyw Strzegom-Sobótka), glin ogniotrwałych i gazu ziemnego. Szczególną wartością regionu dolnośląskiego są jego walory turystyczno-lecznicze powiązane z wykorzystaniem wód mineralnych, leczniczych, radoczynnych i termalnych. Wysoki poziom reprezentują również zakłady produkujące artykuły spożywcze i napoje, tkaniny, wyroby z drewna, artykuły chemiczne, maszyny i urządzenia elektryczne, ceramikę artystyczną i budowlaną oraz części i podzespoły pojazdów mechanicznych.

12 12 Rozdział 1 Założenia do opracowania strategii brały pod uwagę wiele aspektów pielęgnowanie polskości, rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej, kulturowej i tożsamości lokalnej, pobudzanie aktywności gospodarczej, stymulowanie wzrostu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, pielęgnowanie wartości środowiska naturalnego oraz kształtowanie ładu przestrzennego. Celem opracowania tego dokumentu było wytyczenie kierunków rozwoju gospodarczego i infrastrukturalnego województwa dolnośląskiego służących poprawie warunków życia społeczności regionu. Tym samym strategia podkreślała wagę problemu jakości życia mieszkańców województwa, a wyraźne podniesienie jego poziomu zostało uznane za miarę powodzenia realizacji celów strategii. Znalazło to odzwierciedlenie w określeniu celu nadrzędnego działania władz regionu poprzez działania zmierzające do: Podniesienia poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawy konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju [12]. Pojęcie jakość życia nie jest rozumiane jednoznacznie. Istnieje wiele definicji i wiele koncepcji określenia kryteriów ją opisujących. Większość rozważań teoretycznych i koncepcji badawczych dotyczy dużego stopnia uogólnienia i koncentruje się na analizie porównawczej z innymi krajami. Znacznie rzadziej analizy te dotyczą regionów, a SA wykonywane ze względu na ich przydatność dla oceny unijnych regionów wymagających wsparcia. Życie ludzi toczy się co prawda w ramach ogólnych warunków makroekonomicznych i politycznych, ale przecież na poziomie lokalnych uwarunkowań przyrodniczych, infrastrukturalnych, przy określonym poziomie bezpieczeństwa, zanieczyszczenia powietrza czy określonej życzliwości sąsiadów. W związku z tym, bez znajomości tych lokalnych (regionalnych) uwarunkowań trudno kształtować wytyczne polityki gospodarczej, kierować strumienie pomocy publicznej, przyciągać inwestorów, budować społeczeństwo obywatelskie, trudno też mówić o rzeczywistych wyborach miejsc życia i pracy, trudno nawet oceniać skuteczność koncepcji i ludzi (władz) bez znajomości punktów odniesienia. Projekt Identyfikacja potencjału i zasobów Dolnego Śląska w obszarze nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia (Quality of Life) oraz wytyczenie przyszłych kierunków rozwoju. Badania metodami foresight wpisuje się w regionalną strategię rozwojową regionu. Jej celem ogólnym jest podniesienie poziomu wykorzystania technologii na rzecz poprawy jakości życia jako zaplecza dla kreowania innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy. Oczekuje się iż potencjał naukowo- -technologiczny regionu zostanie wykorzystany dla wsparcia rozwoju cywilizacyjno - gospodarczego co w konsekwencji doprowadzi do zdynamizowania zrównoważonego rozwoju Województwa celem poprawy jakości życia jego mieszkańców.

13 Jakość życia a pozycja gospodarcza regionu dolnośląskiego i jego potencjał Oczekiwanymi produktami projektu Jakość Życia są: Raport zawierający prognozowane scenariusze kierunków rozwoju badań naukowych i technologicznych w Województwie Dolnośląskim w obszarze technologii na rzecz poprawy jakości życia na Dolnym Śląsku w 10-letniej perspektywie czasowej. Podjęcie próby zaproponowania modelu równoważenia podaży (potencjał innowacyjny) i popytu (zdolność absorpcji innowacji) w obszarze Jakość Życia na Dolnym Śląsku wraz ze wskazaniem działań operacyjnych, prowadzących do wdrożenia takiego modelu w życie. Ekspertyzy powstałe jako rezultat projektu Jakość życia mają być wsparciem Zarządu Województwa w zapoczątkowanym już procesie aktualizacji Dolnośląskiej Strategii Innowacji (DSI). Podjęte działania prowadzą do uszczegółowienia segmentu DSI jak również segmentu Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku 2020 (SRWD do 2020) związanego z rozwojem szeroko rozumianych nauk i technologii na rzecz poprawy jakości życia. Należy również zaznaczyć, iż nadrzędnym celem strategii województwa jest podniesienie poziomu jakość życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Cel ten odnosi się do trójkierunkowego oddziaływania wynikającego z unijnych i krajowych dokumentów strategicznych. Jego istota wyraźnie akcentuje wzrost konkurencyjności regionu w aspekcie osiągania sukcesu w gospodarczej, krajowej i europejskiej rywalizacji w kontekście jakości życia. Dlatego niniejszy projekt w sposób ścisły odpowiada na obrane przez Województwo Dolnośląskie cele strategiczne, które odnoszą się także do programów i strategii europejskich. Celem ogólnym projektu było określenie potrzeb Dolnego Śląska w zakresie technologii służących podniesieniu jakości życia oraz podniesienie poziomu wykorzystania technologii jako zaplecza dla kreowania innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy. Celem bezpośrednim projektu była identyfikacja potrzeb oraz potencjału i zasobów Dolnego Śląska w obszarze nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia oraz wytyczenie przyszłych kierunków rozwoju tego potencjału wykorzystujących zasoby i aspiracje regionu w perspektywie 10 lat z wykorzystaniem metod foresight uwzględniając światowe tendencje rozwojowe. Cele pośrednie to zwiększenie efektywności współpracy naukowo-gospodarczej, innowacyjności oraz podniesienie poziomu materialnego mieszkańców regionu. W szczególności może wyrazić się to w spadku bezrobocia, zmniejszeniu dysproporcji rozwojowych pomiędzy centrum regionu i peryferiami, zwiększeniu liczby podmiotów gospodarczych (Małe i Średnie Przedsiębiorstwa, zwiększanie PKB oraz wpływów z podatków).

14 14 Rozdział 1 Realizacja projektu przyczyni się do osiągania celów określonych w dokumentach strategicznych w obszarze polityki naukowej, naukowo-technicznej oraz innowacyjnej wynikających m.in. z dokumentów o charakterze horyzontalnym takich jak Strategia Lizbońska, Strategia Rozwoju Kraju na lata , Krajowy Program Reform dla realizacji Strategii Lizbońskiej, czy Program Kierunki Zwiększania Innowacyjności Gospodarki na lata Przedsięwzięcie uwzględnia również pola badawcze zdefiniowane w ramach Narodowego Programu Foresight Polska 2020, w szczególności ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ POLSKI: Zrównoważony rozwój regionów i obszarów oraz BEZPIECZEŃSTWO: Rozwój społeczeństwa obywatelskiego określającego kierunki badań naukowych i prac rozwojowych, które będą wpływać na przyśpieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju [13]. Problemy Jakości Życia w Województwie Dolnośląskim koncentrują się przede wszystkim wokół problemów zdrowotności i jakości życia, a poprawę sytuacji w tych obszarach może przynieść pełne wykorzystanie badań naukowych i technologii, które są dobrze rozwinięte w Regionie. Za najważniejsze z punktu widzenia potrzeb Regionu uznano trzy obszary Ochrona Środowiska, Bezpieczna Żywność, Biotechnologia i Farmaceutyka Wybór powyższych obszarów badawczych oparty był o zapisy Strategii Rozwoju oraz Strategii Innowacji, w których zidentyfikowano powyższe sektory jako posiadające największy naukowy oraz gospodarczy potencjał innowacyjny na Dolnym Śląsku. Za podstawę metodologiczną analizy kierunków rozwoju tematyki badawczej i technologii stosowanych w wymienionych wyżej obszarach przyjęto metody typu foresight. Spośród metod foresight dla realizacji projektu dobrano 2 podstawowe metody. Pierwsza to Metoda Delphi, którą, za pomocą opracowanych ankiet Delphi, przebadani zostali eksperci (ok. 300 osób) z dziedziny nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia w wybranych przez Wnioskodawcę 3 obszarach badawczych, tj. Ochrona Środowiska, Bezpieczna Żywność, Biotechnologia i Farmaceutyka. Drugą wybraną metodą była metoda Paneli Eksperckich. Eksperci spotykać się podczas eksperckich) wypracowując wizję rozwojową nauk i technologii na rzecz poprawy jakości życia na Dolnym Śląsku, identyfikując jednocześnie bariery, które mogą się pojawić i które zagrożą osiągnięciu wizji. Podstawowe narzędzia foresight zostały uzupełnione metodami pomocniczymi foresight, tj. (z ang. Roadmapping), schematy zasobów i przepływów w metodzie System Dynamics, sieć problemów i sieć sprzeczności należące do teorii OTSM-TRIZ, SWOT, Metoda Krzywej S (S-curve).

15 Jakość życia a pozycja gospodarcza regionu dolnośląskiego i jego potencjał Szczególnie interesujące techniki należące do Metody Krzywej S (S-curve). Zastosowanie krzywej-s umożliwiło wykonanie studiów nad rozwojem wybranych obszarów badawczych poza przyjęty do badań foresight horyzont czasowy, tj. rok Zawarcie takich analiz w projekcie Jakość życia, dodało wartości wynikom badań i analiz foresight dostarczając studia na temat perspektywy dalszego rozwoju obszaru jakość życia. Zastosowanie tej metody było niezwykle istotne z punktu widzenia jakości scenariuszy rozwojowych każdego z obszarów badawczych oraz ich przydatności dla Zarządu Województwa Dolnośląskiego. Wykorzystując zebrany pokaźny materiał badawczy, dostarczone zostały dodatkowe informacje nt. rozwoju nauki i technologii na rzecz poprawy jakości życia w Województwie Dolnośląskim w okresie poza rok Oczekuje się że pozwoli to Zarządowi skonstruowanie długo-okresowej wizji rozwojowej DŚ oraz strategicznych kierunków działania Województwa. Jest to szczególnie ważne, z uwagi na fakt, iż obowiązująca w Regionie Strategia Rozwoju swym horyzontem czasowym sięga do roku W realizacji niniejszego projektu przeprowadzono badania w trzech głównych kierunkach: 1. Identyfikacja potencjału naukowego i technologicznego Dolnego Śląska w wymienionych wyżej obszarach poprzez inwentaryzację tematyki badawczej realizowanej przez zespoły uczelni wyższych, instytutów branżowych oraz Instytutów PAN, 2. Określenie potrzeb i oczekiwań społeczeństwa dolnośląskiego w zakresie poprawy jakości życia, które mogą zostać zrealizowane z wykorzystaniem potencjału naukowego i technologicznego Regionu, 3. Zdefiniowanie kierunków rozwoju oraz priorytetowych kierunków badań służących poprawie jakości życia społeczeństwa dolnośląskiego. Odnośniki Literaturowe 1. Analizy do Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Dolnośląskiego, BW DSI Wrocław Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Dolnośląskiego, BW DSI Wrocław Potrzeby Regionu a zamierzenia programowe BW DSI, Materiały konferencyjne, Wrocław Analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska, opracowanie BW DSI, Wrocław Technologie IT na Dolnym Slasku, Potencjał i szanse rozwoju, BW DSI, Wrocław 2007.

16 16 Rozdział 1 6. K. Grabas, L. Żurawowicz, Analiza dorobku innowacyjnego wybranych jednostek naukowych i naukowo-badawczych Dolnego Śląska w okresie na podstawie projektów badawczych, zgłoszeń wynalazków i udzielanych patentów, Politechnika Wrocławska, Wrocław A.A. Kubis, A. Kozubek, E. Lamer-Zarawska, M. Langer, A. Polanowski, A. F. Sikorski, Ekspertyza: Potencjał środowiska w zakresie uzyskiwania farmaceutyków i agrochemikaliów ze źródeł naturalnych, Wrocław K. B. Matusiak, Potencjał innowacyjny instytucji naukowo-badawczych i rozwojowych w województwie dolnośląskim, Wrocław 2004 [ 9. M. Obrębalski, Potencjał naukowy województwa dolnośląskiego na tle wybranych regionów kraju i Europy, Wrocław Dolny Śląsk diagnoza potencjału rozwojowego i sterowanie polityką innowacyjną, BW DSI, Wrocław Deklaracja przyjęta na konferencji Nauka i szkolnictwo wyższe na rzecz Dolnego Śląska stan aktualny i oczekiwania, Wrocław, Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, Wrocław, listopad 2005 r. 13. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, czerwiec 2009.

17 17 2. METODYKA BADAWCZA Projekt Identyfikacja potencjału i zasobów Dolnego Śląska w obszarze nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia oraz wytyczenie przyszłych kierunków rozwoju. Badania metodami foresight jest regionalną strategią sektorową w obszarze dotyczącym potencjału naukowego i technologicznego regionu oraz jego wpływu na poziom życia mieszkańców. Niniejsze przedsięwzięcie ma zatem wykreować model efektywnego współdziałania sektora badawczo-rozwojowego województwa oraz sfer gospodarczo-administracyjnych, które stanie się siłą sprawczą podniesienia jakości życia społeczeństwa oraz szybkiego nadrobienia zaległości cywilizacyjnych i gospodarczych w stosunku do poziomu Unii Europejskiej. Na rysunku 2.1 przedstawiono schemat ilustrujący cele projektu i powiązania między nimi. W kontekście realizowanego projektu, zakresem tematycznym objętym badaniami są kierunki rozbudowy systemu badawczo-rozwojowego regionu, które mają służyć podniesieniu jakości życia społeczeństwa. Końcowe wnioski projektu będą efektem dyskusji społecznej, której zadaniem jest odniesienie korzyści ekonomicznych i społecznych w wyniku patrzenia w długiej perspektywie w przyszłość nauki i techniki, gospodarki i społeczeństwa. Wiążą one zatem poziom życia mieszkańców regionu z umiejętnością dobierania strategicznych technologii. W projekcie Jakość życia wykorzystano metodę Delhi [1-4]. Polega ona na pozyskiwaniu danych od ekspertów. Ponieważ wyniki badań forsightowych zależą do wiedzy ekspertów istotnym jest zaangażowanie jak największej liczby uczestników reprezentujących różne środowiska oraz wiedzę i doświadczenie. Zostali oni podzieleni na dwie grupy: ekspertów panelowych (kluczowych) oraz ekspertów branżowych - ich rola w projekcie jest różna. Funkcje tych dwu grup były komplementarne. Udział w dwukrotnym ankietowaniu wzięli eksperci branżowi, natomiast eksperci panelowi brali udział w konstruowaniu narzędzi badawczych i ich modyfikacji. Rolą ekspertów panelowych w zastosowanych badaniach Delhi polegała na:

18 18 Rozdział 2 Rys Cele projektu Identyfikacja potencjału i zasobów Dolnego Śląska w obszarze nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia oraz wytyczenie przyszłych kierunków rozwoju. Badania metodami foresight. (OŚ ochrona środ wiska, BŻ bezpieczna żywność, BiF Biotechnologia i farmaceutyki) Przeprowadzeniu inwentaryzacji stanu istniejącego w zakresie sektora nauki i technologii regionu, Zdefiniowanie potrzeb społeczeństwa regionu wpływających na poziom jakości życia, Opracowanie katalogu badań naukowych i technologii których realizacja prowadzi od poprawy jakości życia, Opracowanie tez tworzących ankiety Delhi, Pomoc w analizie wyników ankiety. Istotnym etapem realizacji projektu było przeprowadzenie naboru ekspertów. Doboru ekspertów dokonano na podstawie kryteriów, spełniania przez nich określonych kryteriów: osiągnięcia naukowe, zawodowe i organizacyjne; doświadczenie w pracach

19 Metodyka badawcza 19 interdyscyplinarnych, doświadczenie w pracach innowacyjnych i wdrożeniowych, doświadczenie we współpracy na styku nauki, biznesu i administracji oraz znajomość metod prognozowania, programowania lub ocen rozwoju wybranych dziedzin gospodarki i innowacyjności Badania prowadzone w niniejszym projekcie obejmowały zostały podzielone na 4 etapy. Były nimi kolejno: Identyfikacja potencjału Dolnego Śląska w obszarze sektora nauki i technologii - diagnoza stanu istniejącego. Określenie problemów społecznych, gospodarczych i ekologicznych regionu kształtujących jakość życia, w tym związane ze starzeniem się społeczeństwa oraz prognozą rozwoju technologii, Analiza skutków realizacji projektu i jego wpływ na społeczeństwo, gospodarkę i środowisko, Analiza wykonalności projektu obejmująca opracowanie modeli kształtowania kierunków rozwoju nauki i technologii, ich priorytetów i możliwości wdrożenia gospodarczego. Wskazanie zasobów niezbędnych do osiągnięcia celów strategicznych. W ramach badań forsightowych pozyskano informacje, które stanowią bazę wiedzy do skonstruowania celów, scenariuszy i priorytetów. Zastosowana metoda Delphi umożliwiła określenie skutków technologicznych realizacji poszczególnych tez oraz ich wpływu na społeczeństwo, naukę, środowisko i gospodarkę. W ramach realizowanego projektu badaniom forsightowym metodą Delphi poddano tezy sformułowane przez zespół ekspertów panelowych. W pierwszym etapie wypracowano 73 tezy z obszaru OŚ, 54 tezy z obszaru BŻ oraz 40 tez z obszaru BiF. Opracowane ankiety poddano powtórnej weryfikacji przez ekspertów panelowych w wyniku czego nastąpiło zunifikowanie ich liczby do 40 z każdego obszaru. Kolejnym krokiem było opracowanie narzędzi badawczych ankiet i przeprowadzenie dwukrotnego ankietowania przez ekspertów branżowych. Ankieta pierwsza była bardziej ogólna niż druga. Obok pytań zamkniętych obie zawierały również pytania otwarte, aby eksperci mogli wypowiedzieć się na temat uwag dotyczących sformułowania tez. Dlatego w drugiej rundzie ankietowania niektóre tezy były modyfikowane poprzez rezygnację w nich tych pytań które w opinii ekspertów nie mają istotnego wpływu na problemy gospodarcze, środowiskowe i naukowe Dolnego Śląska. Każda z tez poddana badaniom dotyczyła Dolnego Śląska oraz problemów wpływających na jakość życia jego mieszkańców. Pytania skierowane do ekspertów branżowych dotyczyły mierników jakości życia, kosztów, barier i terminu realizacji tez orac zasobów niezbędnych do ich realizacji. Są to kluczowe informacje w formułowaniu

20 20 Rozdział 2 planu działań dla regionu, które powinny tworzyć podstawę do rozważań na poziomie społecznym i politycznym. Uzyskane wyniki powinny wskazać potencjalne kierunki rozwoju i barier utrudniających lub uniemożliwiających ich realizacje. Podczas drugiej rundy ankietowania testowane było pięć scenariuszy: ekonomiczny, społeczny, ekologiczno-zdrowotny, prawny i technologiczny. Takie podejście było konieczne dla uzyskania opinii ekspertów branżowych na temat technologii, które w największym stopniu wpłyną na poprawę jakości życia. Ponadto, dla każdego scenariusza eksperci zaznaczali horyzont czasowy jego realizacji oraz instrumenty ekonomiczne, finansowe, prawne i organizacyjne niezbędne dla wdrożenia tezy. Analiza odpowiedzi ekspertów umożliwiła wybranie tez wpływających na jakość życia oraz wybranie technologii najbardziej na nią wpływającej. Zgodnie z przedstawionym wyżej opisem wykorzystującym wiedzę ekspertów prezentowaną w trakcie paneli ekspertów, w opracowanych ekspertyzach, ankietach Delphi oraz dyskusjach prowadzonych metodą burzy mózgów, w trzech obszarach projektu opracowano wyniki badań, które posłużyły do opracowania niniejszego raportu. W badaniach zastosowano również analizę SWOT. Jest ona powszechnie stosowana w Polsce do określenia perspektywicznych strategii w kategoriach słabych i mocnych stron systemu oraz zewnętrznych szans i zagrożeń. W niniejszym projekcie wykorzystano wyniki badań diagnostycznych do trzech obszarów, OŚ, BŻ i BiF, wyniki dyskusji w ramach paneli ekspertów oraz badań forsightowych. W niektórych przypadkach zweryfikowano analizę SWOT uwzględniając stanowisko ekspertów panelowych. Dlatego uwzględniła ona również opinię środowiska naukowego, administracji i społeczeństwa. Jak wspomniano wcześniej realizacja projektów obejmowała cztery etapy, z których pierwszym było opracowanie diagnozy stanu istniejącego w zakresie sektora nauki i technologii Dolnego Śląska. Taką inwentaryzację tematyki badawczej jednostek naukowo-badawczych regionu oraz rozwijane w nim technologie wykorzystywane w zakładach działających na Dolnym Śląsku przedstawiono w rozdziale 3.. Odnośniki literaturowe 1. W. A. Kasprzak, K. I. Pelc, Strategie techniczne prognozy, Oficyna Wydawnicza ATUT Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław W. A.Kasprzak, K. I. Pelc, Strategie innowacyjne i techniczne, Prognozy, PALMA Press, Wrocław H. A. Linstone, On terminolofy, Technological Forecasting and Social Change, W.A. Kasprzak, Badania foresightowe w świecie i w kraju, www. energia.pwr.wroc.pl

21 21 3. OBSZAR BADAWCZY BIOTECHNOLOGIA I FARMACEUTYKI Definicja jakości życia (quality of life) według Wikipedii, w wolnym tłumaczeniu, to dobre samopoczucie jednostek i społeczeństw. Pojęcie to używane jest w szerokim zakresie znaczeń. Jakość życia nie jest pojęciem równoważnym ze standardem życia, który jest oparty na dochodzie. Standardowymi wskaźnikami jakości życia są nie tylko zamożność czy zatrudnienie, ale także jakość środowiska naturalnego, zdrowie psychiczne i fizyczne, wykształcenie, dostęp do odpoczynku i rekreacji, poczucie przynależności czy atrakcyjna praca. Przemysł biotechnologiczny i farmaceutyczny może wpłynąć na rzecz poprawy jakości życia obywateli w regionie na kilka sposobów[1]. 1) poprzez dostarczenie różnorodnych i dostępnych cenowo preparatów medycznych czy paramedycznych wpływających na stan zdrowia populacji podnosząc nie tylko jakość życia jednostki ale także społeczeństwa jako całości poprze zniwelowanie poczucia wykluczenia, czy nierówności, 2) ponieważ biotechnologia i farmaceutyka zaliczane są do jednych z najbardziej zaawansowanych działów gospodarki to ich rozwój wpływa na poziom technologiczny i cywilizacyjny regionu podnosząc poczucie satysfakcji i stwarzając atrakcyjną alternatywę zatrudnienia, 3) ponieważ rozwój technologiczny w biotechnologii i farmacji opiera się na wykorzystaniu aktualnej wiedzy co oznacza, że powstające podmioty gospodarcze działające w tym zakresie będą dążyły do współpracy z instytucjami naukowymi, co niewątpliwie będzie miało wpływ na jakość i znaczenie prowadzonych badań naukowych jak i podniesienie poziomu kształcenia kadr, 4) ponieważ biotechnologia i farmacja wymagają unikalnej i wysoko kwalifikowanej kadry, oraz ponieważ produkty posiadają wysoką wartość dodaną to powstające miejsca pracy w tych działach gospodarki będą należały do najbardziej atrakcyjnych dla zdolnych i energicznych jednostek zwiększając w ten sposób dynamikę rozwoju regionu,

22 22 Rozdział 3 5) technologiczne zaawansowanie biotechnologii i farmacji wymaga podniesienie jakości usług administracyjnych, prawnych i finansowych oraz rozwiniętej infrastruktury co wymusza modernizację instytucji wpierających rozwój gospodarczy. Biotechnologia końca XX i początku XXI wieku jest nauką rozwijającą się bardzo dynamicznie [2,3]. Zaawansowanym badaniom naukowym towarzyszy ogromny postęp w wykorzystaniu i wdrażaniu ich rezultatów w licznych procesach przemysłowych, rolnictwie, produkcji żywności i medycynie. Zawiera ona w sobie ogromny potencjał aplikacyjny, który pozwala na modyfikowanie sposobu wytwarzania istniejących produktów oraz tworzenie całkowicie nowych o niespotykanych dotychczas właściwościach. Stało się oczywiste iż rozwój nowoczesnej gospodarki zależy od stopnia wykorzystania osiągnięć naukowych, a produkty wytwarzane drogą biotechnologiczną staną się dominujące w gospodarce światowej. Świadomość istnienia tych trendów jest w Polsce równie wysoka, a istniejący w niej naukowy potencjał badawczy jest znaczący. Jednakże jego wykorzystanie dla rozwoju polskiej gospodarki jest marginalne. Polski przemysł biotechnologiczny znajduje się w rozwojowej fazie wstępnej zajmując się głównie dystrybucją obcych produktów. Powodem jest brak mechanizmów promujących własne technologie i kreujących nowe produkty. Zgodnie z klasyfikacją OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) przyjętą przez Unię Europejską wyróżniono w biotechnologii trzy działy, kojarzone z trzema kolorami: zielonym (green biotechnology), czerwonym (red biotechnology) oraz białym (white biotechnology). Do pierwszej z nich zaliczane są technologie związane z rolnictwem, do drugiej z ochroną zdrowia, a do trzeciej należą biotechnologie przemysłowe stosujące procesy biologiczne w produkcji przemysłowej i ochronie środowiska. Klasyfikacja ta obowiązuje również w Polsce, gdyż rozwijane są w niej wymienione działy biotechnologii. Zielona biotechnologia utożsamiana jest głównie z agrobiotechnologią oraz przemysłem rolno-spożywczym. Jej priorytetowym kierunkiem rozwoju jest wykorzystanie mikroorganizmów do zwiększania plonów w rolnictwie i podwyższanie jakości produktów rolno-spożywczych. Ważnym kierunkiem badawczym jest wprowadzenie roślin genetycznie modyfikowanych do produkcji szczepionek oraz zwiększenia odporności roślin na patogeny i szkodniki. Oczekuje się również iż wdrożenie metod biotechnologicznych doprowadzi do rozszerzenia zmienności genetycznej, dostarczania żywności i pasz wysokiej jakości, zawierających zwiększone ilości składników zdrowotnych. Należy przy tym podkreślić iż najważniejszym osiągnięciem agrobiotechnologii jest uzyskanie szeregu nowych odmian roślin GMO, co z kolei pozwoli na wytwarzanie nowych rodzajów żywności o unikalnych właściwościach odżywczych i smakowych.

23 Obszar badawczy biotechnologia i farmaceutyki 23 Biotechnologia przemysłowa polega na nowoczesnym zastosowaniu biotechnologii w wytwarzaniu i przetwarzaniu materiałów i paliw. Wykorzystywane są w niej enzymy i mikroorganizmy do wytwarzania produktów chemicznych, farmaceutycznych, spożywczych, papierniczych, włókienniczych oraz w energetyce i ochronie środowiska. Tkwiący w niej potencjał aplikacyjny wyko0rzystywany jest na świecie w następujących obszarach gospodarki: agro-przemysł: biopaliwa (biodizel, bioetanol), biorafinerie, nowe srodki ochrony roślin, przemysł chemiczny: nowe związki chemiczne, nowe biokatalizatory, procesy biotransformacji i biokonwersji, sektor ochrony zdrowia: nowe szczepionki, antybiotyki, biofarmaceutyki, sektor weterynaryjny: nowe szczepionki i leki dla zwierząt, nutraceutyki w pasz, sektor ochrony środowiska: biogaz, bioutylizacja, produkcja żywności: nowe enzymy dla przemysłu spożywczego, nowe środki słodzące, nutraceutyki, żywność funkcjonalna. Polska biotechnologia przemysłowa skupia około 50 przedsiębiorstw, które w większości powstały przed 1988 rokiem. Zaangażowane są one przede wszystkim w produkcji biokatalizatorów (enzymy), testów diagnostycznych, chemikaliów produkowanych metodami biochemicznymi (substancje oparte na białkach i cukrach). W mniejszym stopniu produkują farmaceutyki, bioetanol, kultury bakterii i biosensory. Należy podkreślić istnienie olbrzymiego dystansu miedzy poziomem wykorzystania biotechnologii w procesach przemysłowych na świecie i w Polsce. Wynika ona z przyczyn niedostatecznego finansowania przez państwo badań naukowych oraz braku kapitału na wszczęcie działalności gospodarczej. Biotechnologia medyczna jest dziedziną która na świecie rozwija się niezwykle dynamicznie [2]. Obejmuje ona rynek biofarmaceutyków, leki I (insulina, interferony, ludzki hormon wzrostu) i II generacji (przeciwciała monoklonalne, leki oparte o kwasy nukleinowe), inżynierie tkankową wykorzystujące komórki macierzyste, materiały dla diagnostyki medycznej. Polski przemysł działających w tej dziedzinie jest bardzo słabo rozwinięty. Szczególnie dotyczy to diagnostyki molekularnej w której zdecydowana większość odczynników analitycznych opartych na DNA, RNA i białkach jest sprowadzana z zagranicy. Jednostki które prowadzą badania diagnostyczne stosują je do oceny predyspozycji do chorób, ojcostwa i śladów biologicznych, podatności na leczenie, zgodności tkankowej i testów mikrobiologicznych. Spośród nich jedynie nieliczne odczynniki i testy są produkowane w Polsce. Przedstawiony wyżej opis znacznego opóźnienia Polski we wszystkich dziedzinach wykorzystujących nowoczesne metody biotechnologii ma swoje konkretne przyczyny.