Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Ostoja Popradzka

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Ostoja Popradzka Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Opracowanie strategii: Tadeusz Zając kontakt: Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Ostoja Popradzka została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach Więcej informacji o projekcie: 2

3 Spis treści Opis obszaru 5 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru 8 Przedmioty ochrony obszaru Natura Cele ochrony obszaru Natura Istniejące formy ochrony 11 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego 12 Użytkowanie terenu 14 Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych 16 Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych 16 Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych 17 Hierarchizacja celów ochrony siedlisk przyrodniczych 24 Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji 33 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych 36 Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych 38 Strategia ochrony gatunków roślin 42 Zestawienie gatunków roślin 42 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin 44 Hierarchizacja celów ochrony gatunków roślin 44 Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji 45 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin 45 Zasady monitoringu gatunków roślin 45 Strategia ochrony gatunków zwierząt 47 Zestawienie gatunków zwierząt 47 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt 51 Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt 53 Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji 60 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt 67 Zakres monitoringu gatunków zwierząt 69 Waloryzacja obszaru Natura Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań 87 Istniejące plany zarządzania dla obszaru 92 Pełna; ochrona wód powierzchniowych 93 Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) 94 Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura

4 Wyniki konsultacji społecznych 96 Załącznik 104 Analiza przypadku - Rysie i wilki w Beskidach 104 4

5 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii 5

6 publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. 6

7 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla 7

8 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar został zaproponowany do ochrony w ramach sieci Natura 2000 przez IOP PAN, w 2006 r. Podstawą włączenia tego obszaru do sieci było przede wszystkim występowanie cennych przyrodniczo siedlisk: młak eutroficznych i dużych obszarów chronionych siedlisk leśnych, głównie buczyn: kwaśnych i żyznych oraz jaskiń nie udostępnionych do zwiedzania. Ponadto zaproponowano dla ochrony 10 innych siedlisk o niższym stopniu reprezentatywności, m.in. jaworzyn (kod 9180) i łęgów (kod 91E0), jako siedlisk o znaczeniu priorytetowym dla UE. Ostoja została również zaproponowana do ochrony jako miejsce występowania 22 gatunków chronionych Dyrektywą Siedliskową, m.in. podkowca małego, wilka, rysia, traszki karpackiej, kumaka górskiego, brzanki, a spośród bezkręgowców: ślimaka poczwarówki zwężonej i priorytetowego dla UE chrząszcza nadobnicy alpejskiej. Spośród cennych gatunków roślin o znaczeniu obszaru świadczy występujący tu mech: bezlist okrywowy. Obszar Ostoja Popradzka, położony jest w województwie małopolskim, powiatach: nowosądeckim, nowotarskim i gorlickim, na terenie gmin: Krynica-Zdrój, Łabowa, Łącko, Muszyna, Nawojowa, Piwniczna-Zdrój, Rytro, Stary Sącz, Szczawnica, Krościenko n/dunajcem, Ujście Gorlickie i Ochotnica Dolna. Powierzchnia obszaru to ,99 ha. Geograficznie obszar położony jest w Beskidzie Sądeckim, obejmując w całości Pasma Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej, Góry Czerchowskie, a także tereny dolin w otoczeniu Tylicza, Muszynki i Mochnaczki. Od zachodu obszar przylega do Pienin, od wschodu graniczy z Beskidem Niskim. Szczegółowy przebieg granic przedstawia ryc. 1. Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Ostoja Popradzka jest ostoją siedliskową w związku z czym przedmiotem ochrony są siedliska i gatunki objęte ochroną na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. Na terenie obszaru jak dotąd zidentyfikowano 16 siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, z czego 3 siedliska objęte są ochroną priorytetową. Powierzchnia siedlisk nie odpowiada ich rzeczywistej randze ochronnej, albowiem wiele z nich zajmuje niewielkie powierzchnie a są one niezwykle przyrodniczo cenne, np. siedlisko o kodzie 7230, obejmuje na terenie Beskidu Sądeckiego niewielkie powierzchniowo (max. kilka arów) młaki powstałe na źródłach mineralnych, które nie tylko są siedliskiem bardzo rzadkim, 8

9 ale występuje na nich szereg niezwykle cennych gatunków roślin i zwierząt, np. rzadkie storczyki, czy rzadkie i chronione ślimaki z rodzaju poczwarówka. kod Tab. 1. Zestawienie siedlisk istotnych z punktu widzenia ochrony obszaru (A,B,C) wg najbardziej aktualnych danych (zbiorowiska priorytetowe wytłuszczone, + - siedliska występujące na pow. <1ha, XX siedliska o nieznanej powierzchni) nazwa 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea)- priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków % pokrycia Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion- płaty bogate florystycznie XX XX 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 6520 Górskie łąki konietlicowe Użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) XX Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum) 9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani) 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie) 2 Nowodkryte 9150 Ciepłolubne buczyny storczykowe + 91Q0 Górskie reliktowe laski sosnowe + Jeżeli chodzi gatunki chronione dyrektywą siedliskową, to na terenie Ostoi Popradzkiej występuje tylko jeden gatunek rośliny chronionej tą dyrektywą. Jest to rzadki gatunek mchu bezlist okrywcowy Buxbaumia viridis notowany w południowej i zachodniej części Radziejowej (Cykowska B. - mat. niepubl.) dawniej również w paśmie Jaworzyny Krynickiej (Mamczarz 1977). Liczba gatunków zwierząt chronionych jest znacznie większa. Obszar chroniony dyrektywą powołano głównie dla ochrony miejsc rozrodu i zimowania nietoperzy, głównie bardzo rzadkiego podkowca Rhinolophus hipposideros, XX XX Tab. 2. Zestawienie gatunków istotnych z punktu widzenia ochrony obszaru (A,B,C) wg najbardziej aktualnych danych; Objaśnienia skrótów: R populacja rozrodcza, Z populacja zimująca, P przelotna, Pop ocena znaczenia populacji, Zach stan zachowania, Izol stopień izolacji, ogól ocena ogólna. kod Nazwa osiadła Populacja Ocena znaczenia obszaru R Z P Pop Zach Izol Ogól Ssaki 9

10 1303 Rhinolophus hipposideros 1321 Myotis emarginatus C os.-7 kolonii 1323 Myotis R >100 rojących bechsteinii 1324 Myotis myotis R kilkadziesiąt osobników XX B B C B C > os. XX B B C B rojących; kolonia rozrodcza w kościele w Wierchomli Wlk. XX C B C B Zimowiska w 5 jaskiniach osobników rojących; nie zimujących stwierdzono w 5 kolonii jaskiniach rozrodczych a jest jedynie w sąsiedztwie obszaru XX C B C B 1337 Castor fiber <5 R Z <5 D 1352 Canis lupus <25 R Z P B B C B 1354 Ursus arctos <3 C C C C 1355 Lutra lutra C C B C B 1361 Lynx lynx B B C B Płazy i gady 1166 Triturus cristatus C C C C C 1193 Bombina C B B C B variegata 2001 Triturus R B B C B montandonii ryby 1096 Lampetra planeri V D 1130 Aspius aspius R D 1163 Cottus gobio R C C C C 2503 Barbus C peloponnesius bezkręgowce 1014 Vertigo angustior <100 stanowi sk B B C B B B C B 1060 Lycaena dispar R C B C B 1078 Callimorpha R D quadripunctaria 1087 Rosalia alpina R B C B B 4014 Carabus P C B C B variolosus rośliny 1386 Buxbaumia viridis 21 B A C A 10

11 Tab. 3. Zmiany do wprowadzenia w SDF obszaru (tabela rozbieżności) - siedliska kod nazwa % pokrycia 9150 Ciepłolubne buczyny storczykowe + 91Q0 Górskie reliktowe laski sosnowe + Cele ochrony obszaru Natura 2000 Na obszarze Natura 2000 Ostoja Popradzka można wyróżnić trzy główne kierunki ochrony: 1. utrzymanie siedlisk leśnych o charakterze Puszczy Karpackiej i tym samym powiązanych z nimi gatunków zwierząt (dużych drapieżników i bezkręgowców). 2. utrzymanie siedlisk nieleśnych związanych z unikalną budową geologiczną tego terenu (źródła mineralne i naturalne cieki wodne oraz powiązane z nimi siedliska i gatunki) 3. utrzymanie bogatych przyrodniczo półnaturalnych siedlisk nieleśnych związanych z występującym tutaj krajobrazem kulturowym (łąki i polany) Istniejące formy ochrony Obszary Natura 2000: PLB Beskid Niski obszar wyznaczony na podstawie Dyrektywy Ptasiej, pokrywa się z Ostoją Popradzką w jej wschodniej części (Dolina Mochnaczki, przełęcz Tylicka i częściowo masyw Dubnego). Obszary Natura 2000 bezpośrednio graniczące z Ostoją Popradzką: PLH Krynica obszar wyznaczony dla ochrony nietoperzy Rezerwaty: Baniska 55,52 ha, 1955 r. Barnowiec 21,61 ha, 1957 r. Hajnik 16,63 ha, 1963 r. Kłodne nad Dunajcem 79,51 ha, 1964 r. Las Lipowy Obrożyska - powierzchnia 98,67 ha, utworzony w 1957 r. Lembarczek 47,16 ha, 1985 r. Łabowiec 8,60 ha, 1957 r. Nad Kotelniczym Potokiem 26,50 ha, 1959 r. Okopy Konfederackie 2,62 ha, 1963 r. Pusta Wielka 2,59 ha, 1963 r. Rezerwat w Łosiach, im. Prof. Mieczysława Czai 2,13 ha, 1962 r. Uhryń 9,22 ha, 1957 r. Wierchomla 25,37 ha, 1983 r. Żebracze 44,67 ha, 1995 r. Zarządzającym rezerwatami jest Regionalny Konserwator Przyrody. Popradzki Park Krajobrazowy powierzchnia ,72 ha, utworzony w 1987 r. Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu powierzchnia ha, utworzony na podstawie Rozporządzenia Wojewody Małopolskiego z dnia 24 listopada 11

12 2006r. w sprawie Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz.Urz.Woj.Małop. Nr 806, poz.4862; dawniej (1997) obszar ten funkcjonował jako Obszar Chronionego Krajobrazu Województwa Nowosądeckiego. Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Beskidu Sądeckiego, - powierzchnia ha, utworzony Zarządzeniem nr 59 Dyrektora Generalnego LP z 14 października 2004 (ZO /19/04). Obejmuje Nadleśnictwa Piwniczna wchodzącego w skład RDLP w Krakowie oraz lasy Leśnego Zakładu Doświadczalnego w Krynicy należące do Akademii Rolniczej w Krakowie. Jest to najmniejszy z pośród 19 leśnych kompleksów promocyjnych w kraju. Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Ostoja Popradzka obejmuje dwa duże pasma górskie: największe Pasmo Jaworzyny Krynickiej (ze szczytem 1114 m n.p.m.) z odgałęzieniem Pustej Wielkiej 1060 metrów n.p.m.) biegnącym na południe, mniejsze położone na zachód od niego Pasmo Radziejowej (ze szczytem na 1265m n.p.m.) i położony na południowy wschód od Jaworzyny rozłogowy masyw Dubnego, o grzbietach odchodzących promieniście od szczytu Zimnego (918m n.p.m.). Szerokie obniżenie Bramy Tylickiej oddziela Beskid Sądecki od Beskidu Niskiego teren ten w połączeniu z doliną Mochnaczki został również włączony do Ostoi Popradzkiej. Pasmo Radziejowej od południowego-zachodu styka się z utworami pienińskiego pasa skałkowego (Pieniny i Małe Pieniny). Od północy Beskid Sądecki graniczy z Pogórzami: Starosądeckim i Nawojowskim. Fałdy skalne budujące Beskid Sądecki (wznoszące się na wysokość m n.p.m.) zbudowane są z odpornych, grubych warstw piaskowca magurskiego, zatem rzeźba terenu jest młoda stoki gór nie zostały jeszcze zniszczone i spłaszczone, częste są w tym rejonie osuwiska. Większość powierzchni parku (4/5) zajmują gleby autogeniczne, brunatne właściwe. Od zachodu Pasmo Radziejowej jest wyraźnie oddzielone od reszty gór 15 kilometrowym, malowniczym przełomem Dunajca. Dalej na północ rzeka wpływa w szeroką dolinę, oddzielając od północy Beskid Sądecki od Kotlin Łąckiej i Sądeckiej. Między Radziejową a Jaworzyną zróżnicowaną doliną płynie Poprad, Jaworzynę od pogórza od północnego-wschodu oddziela dolina Kamienicy Nawojowskiej, zaś masyw Dubnego od Jaworzyny oddziela malownicza dolina Muszynki, z niezwykle ciekawym przełomowym odcinkiem. Wschodnią granicę obszaru stanowi dolina Mochnaczki. Rzeki występujące w rejonie Ostoi Popradzkiej charakteryzują się bardzo dużą dynamiką przepływów, czemu sprzyja duża gęstość dróg leśnych i polnych (pow. 5km/km2, Łajczak 2000) oraz rozcięć erozyjnych. Jakość wód jest zmienna. Najczystsze wody prowadzi Dunajec i Kamienica Nawojowska, znacznie gorsze Poprad, najgorsze Muszynka. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są miasta: Muszyna, Krynica i Stary Sącz. Częstość źródeł jest większa w górskich rejonach i dochodzi do ok. 30 źródeł/km2, większość na wysokości m n n.p.m. W zagłębieniach osuwiskowych, spłaszczeniach stokowych spotyka się młaki (Młaki Kotelnicze), torfowiska i jeziorka towarzyszą osuwiskom (Czarna Młaka nad Powroźnikiem, jeziorko nad Szczawnicą i jeziorko na Złomiastym Wierchu, Margielewski 1996). Najbardziej malownicze i najwyższe wodospady występują na Sopotnickim Potoku (wodospad Zaskalnik ma 4.5 m wysokości). Na obszarach zaburzeń tektonicznych występują licznie obszary wydobywania się CO2 (mofety) i źródeł mineralnych (Piwniczna-Muszyna-Krynica). 12

13 Roczna suma godzin słonecznych w Beskidzie Sądeckim waha się od ok w dolnych partia do 1100 godzin w górnych (ok. 1500m n.p.m.). Najwięcej godzin słonecznych przypada na lipiec-sierpień. Okres zimowy odznacza się największą zmiennością w ciągu roku średnich miesięcznych temperatur maksymalnych, latem brak upałów, temperatury są bardzo stabilne. Długość sezonu wegetacyjnego wynosi od 160 dni w najwyższych partiach gór, po 225 w Kotlinie Sądeckiej. Kierunki wiatrów na terenie Ostoi Popradzkiej wyznacza przebieg dolin. W wyższych partiach gór występują wiatry fenowe, bardzo ciepłe, suche i porywiste wiatry górskie, zwane lokalnie ryterskimi, które pojawiają się głównie w okresie jesienno-zimowym. Średnia roczna liczba dni z wiatrami o prędkości 15m/s wynosi aż 103 dni, z maksimum w grudniu i styczniu. Pasmo Radziejowej, jako wystawione na zachód otrzymuje większą ilość opadów (do 1100 mm na szczycie), podobnie szczytowe partie Jaworzyny Krynickiej. Mniej zasobne w opady są doliny, które znajdują się w cieniu opadowym (do 800 mm). Najwyższe opady dobowe występują głównie w okresach letnich, najniższe w marcu, także wrześniu i październiku. Najwyższa liczba dni z opadem przypada na maj (12-15), najniższa na wrzesień (6-9 dni), częściej deszcze występują w strefie powyżej 800 m n.p.m. Najniższą częstością opadów oznacza się chłodna pora roku. Średnia data pojawiania się pokrywy śnieżnej przypadają na III dekadę października, średnia data zanikania to okres od końca marca do początku kwietnia i zależy od wysokości. W zależności od wysokości n.p.m. średnia roczna liczba dni z pokrywą śniegu waha się od dni (na każde 100m w górę przybywa przeciętnie 8 dni z pokrywą śnieżną). Pokrywa śnieżna w początkowym okresie trwania jest bardzo niestabilna, trwała pokrywa śnieżna pojawia się dopiero w styczniu i lutym, osiąga maksymalną miąższość70cm, powyżej 1000m nawet sięga 1m. W Beskidzie Sądeckim występuje piętrowy układ roślinności ze świerkowymi lasami górnoreglowymi występującymi głównie w szczytowych partiach Radziejowej, oraz buczynami, lasami jodłowymi i mieszanymi budującymi regiel dolny. W reglu dolnym występują częste polany śródleśne, głównie pokryte ekstensywnie użytkowanymi łąkami. Piętro pogórza jest w dużej mierze wylesione (pokrywa je mozaika pól uprawnych, łąk i pastwisk), z resztkami lasów nawiązujących do grądów. Brzegi cieków wodnych dość często porastają zadrzewienia będące pozostałością łęgów. Polany podszczytowe, dawniej wypasane i pokryte bliźniczyskami, obecnie zarastają borówką. Wg klasyfikacji siedlisk leśnych wykonanych dla Popradzkiego Parku Krajobrazowego (Szewczyk 2000), 85% tego obszaru zaliczono do siedliska lasu górskiego, 12% do mieszanego lasu górskiego. W 58% powierzchni drzewostanu dominuje buk i jodła, pozostałe obszary leśne zajmują drzewostany niedostosowane do siedliska, z dominującym świerkiem (20%) i sosną (10%). Wysoki udział gatunków niedostosowanych do siedliska wynika głównie z zalesień na gruntach porolnych po II wojnie światowej. Udział starodrzewia (pow. 100 lat) jest stosunkowo niewielki, przeciętny wiek drzewostanów w latach90-tych wahał się od 41 do 71 lat. Flora tego obszaru jest przeciętnie urozmaicona (ok. 930 gatunków, Staszkiewicz 2000), spośród których ciekawe jest występowanie gatunków wysokogórskich, storczyków, gatunków ciepłolubnych rozmieszczonych głównie wzdłuż dolin Dunajca i Popradu oraz reliktów z wcześniejszych okresów geologicznych, m.in. pierwiosnek omączony, świetlik tatrzański, czy obszar lasu lipowego w Obrożyskach. Fauna Beskidu Sądeckiego należy do bogatych, występuje tutaj 41 gatunków ssaków (Okarma 2000), z czego cenne jest występowanie popielicowatych i dużych drapieżnych. W przypadku ptaków, liczbę gatunków ocenia się na ok. 200, z czego 62 13

14 gatunki podlegające ochronie w oparciu o Dyrektywę Ptasią UE (Baziak 2010). Występują tutaj wszystkie polskie gatunki płazów ogoniastych oraz 5 gatunków płazów bezogonowych. Najcenniejsze gatunki to traszka karpacka i kumak górski chronione Dyrektywą Siedliskową UE. Stwierdzono tutaj 3 gatunki jaszczurek i wszystkie gatunki węży występujących w Polsce, włącznie z bardzo rzadkim wężem eskulapa, stwierdzonym w Powroźniku (Szyndlar za Kosińską 2000). Bogata jest fauna bezkręgowców, szczególnie motyli dziennych, wśród których stwierdzono 65 gatunków, m.in. tak rzadkich jak paź żeglarz, niepylak mnemozyna. Beskid Sądecki jest obszarem najbogatszego występowania chrząszczy w całych Karpatach (386 gatunków). Zebrano tu 48 gatunków ślimaków, z czego 8 należy do gatunków rzadkich i zagrożonych (Witkowski 2000). Fauna wód obejmuje 21 gatunków ryb i minogów (Kukuła 2000), z 4 gatunkami chronionymi. Użytkowanie terenu Właściciele, zarządzający i użytkownicy terenu Przeważa własność Skarbu Państwa: Lasy Państwowe (46%), Leśny Zakład Doświadczalny AR w Krakowie (11%), RZGW (1%). Własność gmin stanowi - 6%, a własność prywatna - 35%. Leśnictwo Zarząd nad lasami państwowymi sprawuje RDLP w Krakowie, poprzez nadleśnictwa Krościenko, Nawojowa, Piwniczna i Stary Sącz, a także Leśny Zakład Doświadczalny zarządzający lasami stanowiącymi własność UR w Krakowie (ogółem 66% powierzchni leśnej). Zarząd techniczny nad lasami niepaństwowymi (31% powierzchni leśnej) sprawują starostwa, powierzając nadzór lokalnym nadleśnictwom. Specyfiką terenu jest stosunkowo duży, jak na warunki Polski, udział lasów prywatnych. Drobne powierzchnie pokrywają lasy będące w gestii RZGW lub na terenie obiektów rekreacyjnych. Gospodarka w lasach państwowych jest prowadzona ściśle wg obowiązujących instrukcji ALP, aczkolwiek lokalnie ma charakter dość intensywny, szczególnie w paśmie Radziejowej, gospodarka w lasach prywatnych jest na ogół poprawna, chociaż na niektórych obiektach ma charakter chaotycznego wyrębu. Trudności związane z pozyskaniem zimowym powodują, że część prac może być przenoszona na okres wegetacyjny. Na szczególną uwagę zasługuje powołanie obszaru pn. Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Beskidu Sądeckiego, którego celem jest prowadzenie wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, nastawionej w sposób szczególny na pozaprodukcyjne funkcje lasu. Ponieważ teren ten jest poddany ochronie bezpośrednio przez zarządzającego, jego działania ochronne (m.in. ekologiczne formy gospodarki leśnej, np. pozostawianie drzew dziuplastych, złomów, rozpieraczy) są bezpośrednio i skutecznie wdrażane w terenie. Rolnictwo Wielkość gospodarstw rolnych jest minimalna większość (72%) nie przekracza 3ha. Podobny procent gruntów należy do najsłabszych klas bonitacyjnych (Vi VI klasa). Dominuje ekstensywne rolnictwo (z przewagą powierzchni użytków zielonych), w 14

15 przeszłości duży udział pasterstwa, od II wojny światowej zaznacza się opuszczanie gruntów, skutkujące obniżaniem się granicy rolno-leśnej, opuszczaniem pastwisk wysokogórskich i polan śródleśnych, postępującą sukcesją leśną lub aktywnym zalesianiem. Gospodarka wodami Rzeki pozostają pod zarządem RZGW Kraków. Dunajec przy granicy obszaru niesie wody w ocenie ogólnej III klasie czystości, wody Popradu są przeważnie pozaklasowe, wody Muszynki są pozaklasowe, zanieczyszczane głównie przez ładunek niesiony przez potok Kryniczanka (oczyszczalnia w Powroźniku). Użytkowanie turystyczne Nasiliły się tendencje prowadzące do rozwoju zabudowy rekreacyjnej i rozwoju masowego przemysłu turystycznego, głównie narciarstwa zjazdowego i niekwalifikowanej turystyki letniej. Wybudowane zostały dwie bardzo duże, jak na góry o tej wielkości, stacje narciarskie (Wierchomla i Jaworzyna Krynicka). Inne warunkowania socjoekonomiczne Występuje rozproszona zabudowa, szczególnie w północnej części Beskidu Sądeckiego, sprzyjająca nadmiernemu rozwojowi dróg i utrudniająca zakładanie wodociągów i kanalizacji, co przynosi bardzo negatywne skutki przyrodnicze. Duże znaczenie ma eksploatacja kamienia (kamieniołomy w Wierchomli, Barcicach, Muszynie i Piwnicznej (obydwa ostatnio zlikwidowane). Rozwój przeżywają zakłady eksploatujące wody mineralne (Muszyna, Piwniczna, Krynica) i powstają nowe (Tylicz, Powroźnik, Łomnica). Problemem pozostaje gospodarka odpadami komunalnymi, wytwarzanymi w znacznych ilościach przez ośrodki miejskie. Odcieki ze składowisk oraz ścieki komunalne są najbardziej niebezpiecznymi elementami obniżającymi jakość środowiska. Istnieją 4 składowiska Uroczysko-Głębokie (Krynica), Kosarzyska (Piwniczna), Andrzejówka (Muszyna) i Piaski (Stary Sącz). 15

16 Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Głównymi siedliskami, dla których ustanowiono obszar Natura 2000 były siedliska leśne: głównie kwaśne (kod 9110) i żyzne buczyny (kod 9130), lokalnie występujące priorytetowe dla UE jaworzyny (kod *9180) oraz pasy naturalnych łęgów (kod *91E0), ciągnące się wzdłuż niektórych cieków. Na dość dużych powierzchniach zachowały się tutaj lasy grądowe (kod 9170). Występuje tu również szereg bardzo ciekawych, ale niewielkich powierzchniowo siedlisk leśnych, np. górskie bory świerkowe (kod 9410), czy nowodkryte (nie ujęte w SDF, nieznane podczas powoływania obszaru): ciepłolubna buczyna storczykowa (kod 9150) lub górskie reliktowe laski sosnowe (kod 91Q0). Spośród siedlisk nieleśnych najcenniejsze wydają się być siedliska związane z dość szerokim występowaniem półnaturalnych łąk i pastwisk (kody: 6510, 6520 i 6230), oraz ziołorośli górskich i nadrzecznych (kod 6430). Osobliwością jest dość liczne występowanie kompleksów górskich młak eutroficznych (kod 6230) z bogatą florą i cenną fauną. Bardzo cenne jest występowanie fliszowych jaskiń (kod 8310). Marginalne znaczenie ma występowanie starorzeczy (kod 3150) i muraw kserotermicznych (kod 6210). Siedliska te zostały zestawione poniżej. 16

17 Tab. 4. Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze Ostoja Popradzka. Kod siedliska Nazwa siedliska 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco- Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków 6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Powierzchnia Liczba płatów Średnia (ha) wielkość płatu xx xx 173 xx xx 6 xx xx 1500 xx xx 400 xx xx 12 xx xx 8310 Jaskinie nie udostępnione do zwiedzania Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 6542, , żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagenion, Galio odorati-fagenion) 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) *9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani) *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie) Siedliska nowoodkryte 18305, ,66 130,2 15 8,68 5,76 4 1,44 205,9 69 2, , Dystroficzne zbiorniki wodne Ciepłolubne buczyny storczykowe 0,16 1 0,16 91Q0 Górskie reliktowe laski sosnowe 0,1 1 0,1 SUMA Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych 3160 Dystroficzne zbiorniki wodne Typowy obiekt dla tego siedliska to tzw. Czarna Młaka w pobliżu Powroźnika. Jest to najprawdopodobniej staw osuwiskowy naturalnego pochodzenia, o pow. ok. 1ha. Woda ma kolor brunatny, grubą warstwę materiału organicznego na dnie, znajduje się w zaawansowanym stadium zarastania płem mszarnym (ok. 60% powierzchni misy), zbiornik otaczają kępy turzyc, mchy torfowce, pałka wodna Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne Największy obiekt tego typu leży na wysokości wsi Wierchomla, ma wydłużony kształt (ok. 3ha) i jest odcięty od rzeki nasypem kolejowym. Nawadniany jest inflitracyjne z 17

18 koryta rzeki i źródłami podstokowymi. Nie jest jasne jego pochodzenie, nie wykazuje funkcjonalnego połączenia z korytem rzeki (nasyp kolei). Roślinność przybrzeżna składa się z szuwaru turzycy prosowej (Caricetum paniculatae) z pałką szerokolistną, żabieńcem babką wodną, sitowiem leśnym, miętą nadwodną, niezapominajką błotną, manną jadalną, okrężnicą bagienną. Lustro wody częściowo porasta rzęsa trójrowkowa Murawy kserotermiczne Występują na niewielkich, trudnodostępnych powierzchniach w dolinie Popradu lub na stromych stokach z wychodniami skał. Do gatunków tworzących murawy należą Anthemis tinctoria, Melica transsylvanica, Inula conyza, I. salicina, Cerinthe minor, Brachypodium pinnatum, Acinos arvensis, Origanum vulgare, Agrimonia eupatoria, Salvia verticillata, Ajuga genevensis, Arabis hirsuta, Carex caryophyllea, Carlina vulgaris, Stachys germanica, Centaurea scabiosa, Anthyllis vulneraria, Sanguisorba minor. Poznane w niewielkim stopniu, wymagają dalszych badań Górskie murawy bliźniczkowe Występuje na kwaśnych, ubogich glebach, sklada się głównie z traw Nardus stricta, Danthonia decumbens i Deschampsia caespitosa. Towarzyszą im Luzula multiflora i kilka gatunków z rodzaju Carex. Z roślin dwuliściennych w płatach wykształconych typowo występują m. in. Hieracium pilosella, H. aurantiacum, Potentilla aurea, Veronica officinalis, Carlina acaulis, Calluna vulgaris, miejscami Hypochoeris uniflora, w pasmie Radziejowej występuje w tym zbiorowisku Geum montanum. W związku z zaprzestaniem użytkowania muraw bliźniczkowych, zarastają borówczyskami i świerkiem Górskie ziołorośla Występują w głównie w źródliskach i nad potokami. Tworzą je głównie Adenostyles alliariae (tylko powyżej 1050 m n.p.m.), Cicerbita alpina, Doronicum austriacum, Aruncus sylvestris, Thalictrum aquilegifolium, Carduus personata, Valeriana sambucifolia, Veratrum lobelianum. Niższą warstwę tego zbiorowiska tworzą m.in. Chrysosplenium alternifolium i Stellaria nemorum. Wzdłuż potoków oraz miejscami nad rzekami występują ziołorośla lepiężnikowe z Petasites ssp., Chaerophyllum hirsutum, Melandrium rubrum, Primula elatior, Geranium robertianum. Zbiorowiska okrajkowe z Convolvuletalia sepium występują nad rzekami i w ujściowych odcinkach potoków, związane z okrajkami lasów łęgowych i zarośli wierzbowych. Zbiorowisko to budują pnącza, głównie Calystegia sepium i Humulus lupulus, z towarzyszeniem m. in. Urtica dioica, Rubus caesius, Cucubalus baccifer, Galium aparine, Galium riale, G. aparine Górskie łąki świeże użytkowane ekstensywnie Tworzą je głównie łąki rajgrasowe rosnące w dnach dolin lub na zboczach. Łąki świeże występują na całym obszarze Ostoi Popradzkiej, tworzą mozaikę z polami i lasami. Występują w niższych położeniach górskich, do ok. 550 m n.p.m. Miejscami, np. w Andrzejówce, Łomnicy Zdrój ( pasmo Jaworzyny) nawiązują do ciepłolubnych łąk Anthyllidi-Trifolietum montani. Górskie łąki charakteryzuje duże bogactwo gatunkowe (ok. 60 gat./100m2). Dominują w nich trawy, m. in. Arrhenatherum elatior i Dactylis glomerata, występuje dużo gatunków dwuliściennych, takich jak Leucanthemum vulgare, Heracleum sphondylium, Lotus corniculatus, Galium mollugo, Ranunculus acris, Trifolium pratense, Leontodon hispidus. Łąki Anthyllidi-Trifolietum montani wykształcone są fragmentarycznie i nie zajmują dużych powierzchni, najczęściej spotykane w miejscach 18

19 o ekspozycji południowej. Tworzą je m. in. Anthyllis vulneraria, Trifolium montanum, T. medium, Thymus pulegioides Górskie łąki konietlicowe Jest to siedlisko antropogenicznego pochodzenia, powstałe wskutek koszenia z umiarkowanym nawożeniem, występujące na glebach świeżych. Występują tutaj głównie łąki mietlicowe (zbliżone do Gladiolo-Agrostietum). Duży udział mają ubogie florystycznie zbiorowiska z Festuca rubra. Głównym zagrożeniem jest zaniechanie użytkowania. Poszczególne powierzchnie występują w dużym rozproszeniu i są zwykle niewielkie. Najwięcej w paśmie Radziejowej: Obidza, Kosarzyska; w paśmie Jaworzyny: Makowica, Łomnica Zdrój, Wierchomla Mała, Żegiestów, Złotne. Brak jest dużych kompleksów łąk. Występują głównie na wysokości 500 do 800 m n.p.m. Zwykle w pobliżu wyżej położonych gospodarstw, często powyżej pól ornych, w sąsiedztwie lasu. Na wyżej położonych polanach uległy daleko idącej sukcesji Górskie torfowiska zasadowe o charakterze młak Siedlisko występuje w miejscach wysięku wód gruntowych, najczęściej bogatych w substancje mineralne, na stokach oraz w dnach dolin (np. w okolicach Pustej Wielkiej, potoku Szczawniczek). Charakteryzuje je zabagnienie lub zatorfienie. Zbiorowisko jest dwuwarstwowe. Niższą warstwę stanowią mchy, wyższą rośliny zielne (często z bardzo wysokim udzialem storczyków): Carex ssp., Eriophorum latifolium, Blysmus compressus, Dactylorhiza majalis, Epipactis palustris, Valeriana simplicifolia, Equisetum fluviatile, Parnassia palustris. Na stokach Radziejowej w młace eutroficznej jedyne stanowisko Primula farinosa. Występują w całym obszarze ostoi z istotną koncentracją w rejonie Pustej, ale zajmują najczęściej niewielkie powierzchnie 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Na obszarze Ostoi Popradzkiej występuje 80 jaskiń nieudostępnionych do zwiedzania, o łącznej długości 1339m. Są to głównie jaskinie pseudokrasowe, powstałe w czasie procesów osuwiskowych. Jedynie 3 obiekty mają ponad 100m długości: Jaskinia Niedźwiedzia (340 m długości, 28 głębokości), Jaskinia Złotniańska (155 m długości, 12 m głębokości) oraz Jaskinia Roztoczańska (140 m długości, 10 m głębokości). Liczne jaskinie w obszarze posiadają strefę mikroklimatu jaskiniowego i są zimowiskami nietoperzy: Jaskinia Niedźwiedzia, Jaskinia Siekiera, Jaskinia Roztoczańska, Jaworznicki Dzwon, Bania w Radziejowej, Jaskinia Złotniańska, Feleczyńska Studnia, Jaskinia Zbójnicka oraz Jaskinia św. Szczepana. Jaskinia Zbójnicka na Jaworzynie Krynickiej została zasypana podczas budowy wyciągu narciarskiego. Występują przeważnie w grupach związanych z obszarami czynnymi osuwiskowo: Paśmie Radziejowej jaskinie znajdują się w Skałce, północnych stokach Koniecznej, północno-wschodnim zboczu Radziejowej oraz Jaworzynie. W Paśmie Jaworzyny Krynickiej jaskinie grupują się w Makowicy, Zadnich Górach, wschodnim wierzchołku Pisanej Hali, Wierchu nad Kamieniem, Kobylarce, Pustej Wielkiej, Zubrzym Wierchu oraz masywie Jaworzyny Krynickiej. Niewielkie jaskinie znajdują się ponadto w północno-wschodnim zboczu Wielkiej Polany oraz koło Wojkowej Kwaśne buczyny Ze względu na udział powierzchniowy na terenie Ostoi Popradzkiej kwaśne buczyny zajmują drugie miejsce. Występują na całym obszarze. Siedlisko jest reprezentowane przez dwa podtypy: kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-fagetum) oraz 19

20 dolnoreglowy las jodłowy (Galio rotundifolii-abietetum). Ze względu na mniejsze wymagania troficzne i klimatyczne buczyny są znacznie częściej spotykane niż jedliny. Występują na grzbietach, kulminacjach wzniesień, natomiast jodła nie osiąga tak wysokich położeń. Drzewostany kwaśnych buczyn górskich budowane są głównie przez buka, są zwarte, jednopiętrowe. Współwystępowanie innych gatunków, np. świerka wskazuje na zniekształcenie siedliska. W typowych płatach warstwy podszytu brak, warstwa runa jest bardzo uboga. Najczęściej spotykanym gatunkiem jest borówka czarna Vaccinium myrtillus. Występują również płaty bez borówki, o runie mającym charakter trawiasty z takimi gatunkami, jak Luzula luzuloides (gatunek charakterystyczny), L. pilosa, L. sylvatica, Deschampsia flexuosa, Poa nemoralis oraz Calamagrostis arundinacea. Obecna jest warstwa mszysta. Zespół żyznej jedliny karpackiej charakteryzuje się większym zróżnicowaniem struktury. Drzewostany są dwupiętrowe z dominacją jodły. W podszycie występują jodła i buk, domieszkę stanowią Sambucus racemosa i Lonicera nigra. Gatunkami charakterystycznymi dla jedlin są Galium rotundifolium oraz Veronica officinalis. Gatunki traw i warstwa mchów są wspólne dla podtypów Często w warstwie runa spotykane są Dryopteris carthusiana, D. dilata, Athyrium filix-femina oraz Rubus hirtus. Nie stanowią jednak wartości diagnostycznej. Do gatunków wspólnych, które mogą służyć do identyfikacji siedliska 9110, należą Hieracium murorum, Prenanthes purpurea i Maianthemum bifolium śyzne buczyny Typ siedliska 9130 występuje w postaci podtypu Dentario glandulosae-fagetum. Siedlisko zajmuje największą powierzchnię w Ostoi Popradzkiej. Żyzna buczyna karpacka występuje od piętra pogórza, poprzez regiel dolny aż do strefy przejściowej pomiędzy reglem dolnym a górnym. Zajmuje siedliska o bardzo dużym zróżnicowaniu pod względem troficznym, wilgotnościowym, wysokościowym, jak również o różnym nachyleniu stoków. Wynikiem tego jest znaczne zróżnicowanie runa pod kątem florystycznym można wyróżnić zarówno warianty bardzo bogate florystycznie, jak i bardzo zubożałe w stosunku do płatów typowych. Dominującymi gatunkami w drzewostanach żyznych buczyn górskich są buk i jodła. Wyróżniającym podzespołem dla Beskidu Sądeckiego są żyzne jedliny karpackie. Spotykane są również lite drzewostany bukowe. Charakterystycznym gatunkiem dla żyznych buczyn jest żywiec gruczołowaty, występujący w większości płatów, oraz żywokost sercowaty, występujący w płatach bardziej żyznych i wilgotnych. Do gatunków często spotykanych w żyznych buczynach należą Galium odoratum i Galeobdolon luteum. Ze względu na znaczną zwartość warstwy drzew wiele gatunków runa rozwija się wczesną wiosną przed rozwojem liści buka (tzw. aspekt wiosenny). Do wiosennych geofitów, oprócz żywca gruczołowatego, należą zawilec gajowy, kokorycz pusta, kokorycz pełna. Pozostałe gatunki roślin preferujące większy dostęp światła rozwijają się w lukach, w których rozwijają się również naturalne odnowienia drzew. Odnowienia drzewostanu prowadzą do wykształcenia się warstwy krzewów, tworzonych przez takie gatunki jak bez czarny, leszczyna czy wiciokrzew czarny, oraz dolnego piętra warstwy drzew. W wyższych położeniach runo zdominowane jest przez paprocie, głównie nerecznicę samczą i wietlicę samiczą Ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) Jedyne stanowisko ciepłolubnej buczyny storczykowej na terenie Ostoi Popradzkiej odkryte zostało w 2000 r. przez Bodziarczyka. Znajduje się na terenie rezerwatu 20

21 przyrody Kłodne nad Dunajcem. Zajmuje powierzchnię kilkunastu arów. Zbiorowisko jest ubogie pod względem florystycznym ze względu na znaczne ocienienie i zwarcie drzewostanu w otoczeniu. Jednowarstwowy drzewostan składa się głównie z buka i graba, cechuje się zwarciem ok. 95%. W podszycie również dominują wyżej wymienione gatunki. W runie występują takie rośliny ciepłolubne, jak Campanula rapunculoides, Vincetoxicum hirundinaria, Poa nemoralis, Euphorbia amygdaloides, Mycelis muralis, Fragaria vesca czy Cornus sanguinea. Stwierdzono obecność dwóch gatunków charakterystycznych dla ciepłolubnej buczyny pienińskiej Poa stiriaca oraz Carex alba. Gatunki te są niezwykle rzadkie w Polsce. Od kilku lat obserwowano polepszenie się kondycji populacji tych gatunków, a w 2008 r. po raz pierwszy stwierdzono osobniki w stanie kwitnienia i owocowania (Bodziarczyk, 2009). Stanowisko zostało ocenione jako niejednorodne, FV/U1. Ze względu na brak szczegółowych danych, dotyczących dynamiki tego płatu z powodu krótkotrwałych obserwacji, zalecana jest ochrona, polegająca na utrzymaniu niezaburzonego siedliska Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Ze względu na swój charakter grądy należą w obszarze Beskidu Sądeckiego do rzadkości. Zaliczane są do siedlisk niżowych. W górach docierają jedynie do piętra pogórza. W Ostoi Popradzkiej występuje grąd subkontynentalny, najlepiej zachowane płaty występują na terenie rezerwatów przyrody Las Lipowy Obrożyska oraz Kłodne nad Dunajcem. Do głównych składników drzewostanu należą lipa drobnolistna i grab. Do gatunków najczęściej występujących w runie należą Stellaria holostea, Melampyrum nemorosum oraz Carex pilosa. W uboższych płatach w skład runa wchodzą Hieracium murorum, Luzula luzuloides i Maianthemum bifolium. W Dolinie Popradu grądy tworzą niewielkie płaty, dość silnie zniekształcone. *9180 Jaworzyny i lasy klonowo lipowe na stromych stokach i zboczach (Tilio platyphyllis-acerion pseudoplatani) W granicach Ostoi Popradzkiej siedlisko 9180 występuje niezwykle rzadko (kilka płatów). Stwierdzono jego obecność w Paśmie Jaworzyny Krynickiej na terenie rezerwatu przyrody Barnowiec oraz w Paśmie Radziejowej. Jaworzyny charakteryzują się niewielką powierzchnią izolowanych płatów. Na terenie Ostoi Popradzkiej siedlisko jest reprezentowane przez podtyp * jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym. Jaworzyny rozwijają się na stromych (> 30 st), pokrytych rumoszem stokach, na których zachodzi transport materiału skalnego. Preferują wilgotne, zacienione ekspozycje. Uproszczona struktura fitocenoz wynika z usytuowania stanowisk w obszarze umiarkowanej gospodarki leśnej. Głównym składnikiem drzewostanu jest buk pospolity, domieszkę stanowią jawor, jesion wyniosły, jodła i świerk. Odnowienie gatunków drzewiastych sporadyczne. Brak wielowarstwowej warstwy zielnej. Skład gatunkowy runa jest zubożały w stosunku do typowych płatów. Populacje charakterystycznego dla tego podtypu siedliska gatunku paproci, języcznika zwyczajnego (Phyllitis scolopendrium), od wielu lat utrzymują się na stałym poziomie lub cechuje je niewielki przyrost liczby osobników. Siedlisko o takim charakterze (ocena U1) występuje np. w Dolinie Roztoki Wielkiej (Leśnictwo Roztoka Wielka, oddz. 177a). Natomiast płat oceniony na FV leży w granicach rezerwatu przyrody Barnowiec w Paśmie Jaworzyny Krynickiej Górskie bory świerkowe (Piceion abietis: część zbiorowiska górskie) 21

22 Typ siedliska 9410 jest reprezentowany na terenie Ostoi Popradzkiej przez podtyp Plagiothecio-Piceetum w reglu górnym (przygrzbietowo w Paśmie Radziejowej) oraz Abieti-Piceetum w reglu dolnym (nie tworzy większych kompleksów, występuje w południowej części Pasma Radziejowej oraz w dolinie Muszynki. W górnoreglowym borze karpackim dominującym gatunkiem jest świerk. Runo tworzą Arthyrium distentifolium, Vaccinium myrtillus, Luzula sylvatica oraz mchy m.in. Politrychum commune. Pojawia się również dość rzadko Blechnum spicant. Natomiast w siedlisku Abieti-Piceetum montanum głównymi gatunkami są świerk i jodła, zdarza się nawet, że gatunkiem dominującym jest jodła. Dodatkowo jako domieszka występuje buk. Do gatunków tworzących runo należą Vaccinium myrtillus, Dryopteris dilatata, Oxalis acetosella, hieracium murorum i Luzula luzuloides. Działalność gospodarcza Lasów Państwowych oraz LZD Krynica prowadzona jest w sposób zrównoważony, siedliska są potencjalnie stabilne. Jednakże ze względu na ukierunkowaną ochronę jodły, następuje ograniczenie udziału świerka i zmiany składu gatunkowego w drzewostanach. *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Łęgi w Ostoi Popradzkiej reprezentowane są przez dwa podtypy: 91E0-6 nadrzeczna olszyna górska (Alnetum incanae) oraz 91E0-7 bagienna olszyna górska (Caltho laetae- Alnetum). Większość płatów skupiona jest w południowo-wschodniej części obszaru. Zbiorowisko zajmuje terasy zalewowe wzdłuż rzek i potoków górskich. Rozciąga się liniowo wąskimi pasami lub płatowo w górnych odcinkach potoków (nad Popradem (np. w rejonie Wierchomli, Żegiestowa), nad potokiem Muszynka, pomiędzy Powroźnikiem a Tyliczem, nad potokiem Roztoka Wielka w rejonie Rytra, nad Potasznią i Wierchomlanką, nad kamienicą Nawojowską, oraz płatowo w górnych biegach (do ok. 800 m n.p.m.) wszystkich większych potoków górskich). Głównym składnikiem warstwy drzew jest olsza szara. Domieszkę stanowią jesion wyniosły, jawor, wierzba krucha. Najważniejszym gatunkiem runa jest lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus. Siedlisko podlega silnej antropopresji. Jest w znacznym stopniu zniekształcone. Wykształcają się często zbiorowiska przejściowe pomiędzy olszyną nadrzeczną i bagienną. 91E0-7 występuje w miejscach, gdzie stale wypływa i sączy się woda, w obszarach źródlisk i wypłaszczeniach dolin. Jest zespołem dość rzadkim, który tworzy rozproszone płaty o niewielkiej powierzchni. W drzewostanie oprócz olszy szarej występuje świerk i jawor. W podszycie dominuje olsza szara. Natomiast roślinność runa jest reprezentowana przez knieć błotną, świerząbek orzęsiony, tojeść gajową i niezapominajkę błotną. Kilka płatów FV skupionych jest w południowej części kompleksu leśnego, sąsiadującego z Muszyną. Wynika to zapewne z położenia tego terenu niedaleko granicy, w pewnej odległości od ruchu turystyczno-uzdrowiskowego, który kończy się w Muszynie. Natomiast płaty o stanie U1 i U2 występują między Wierchomlą i Żegiestowem. 91Q0 Górskie reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion) Jedyne stanowisko górskiego reliktowego lasku sosnowego w Ostoi Popradzkiej znajduje się na terenie rezerwatu przyrody Pusta Wielka w Paśmie Radziejowej. Siedlisko to stanowi niewielkie skupienie sosen na powierzchni ok. 10 arów. Jest leśnym zbiorowiskiem o charakterze kserotermicznym, wykształconym na skalnej grzędzie o nachyleniu > 30 st, ekspozycji południowo-wschodniej. Podłoże częściowo skaliste, gleba płytka w otoczeniu skałek. Siedlisko jest nasłonecznione, o niewielkiej wilgotności. Struktura pionowa jest uproszczona, o luźnym charakterze warstwy drzew. Odnowienia sosny sporadyczne. Roślinność runa jest uboga. Występuje gatunek charakterystyczny 22