Transkrypt

1 SPIS TREŚCI SPIS MAP, SCHEMATÓW I TABEL SPIS ILUSTRACJI. PRZEDMOWA DO POLSKIEGO WYDANIA. PoDz~KOWANIA ŹRÓDŁA ORAZ PRZYJĘTE NAZEWNICTWO PRZEDMOWA ROZDZIALI WOJNA JEST NIEUNIKNIONA ROZDZIALII jakie SĄ. ICH ZAMIARY? ROZDZIAŁ III AUSTRIA NIE BĘDZIE TAK GŁUPIA.... ROZDZIALIV To JEST WOJNA! ROZDZIALV OSIEM DNI KWIETNIA, CZĘŚĆ PIERWSZA: ROZPOCZĘCIE WOJNY I ZWROT WYDARZEŃ ROZDZIAL VI OSIEM DNI KWIETNIA, CZĘŚĆ DRUGA: CZTERY KOLEJNE ZWYCIĘSTWA. 299 INTERMEZZO TABELA PORÓWNAWCZA STOPNI WOJSKOWYCH.. ZAŁĄCZNIKI UWAGI WPROWADZAJĄ.CE l. Armia austriacka, kwiecień Schemat organizacyjny wojsk w trakcie kampanii kwietniowej w Bawarii 3. Schemat organizacyjny wojsk w czasie bitwy pod Abensbergiem oraz w trakcie pościgu do Landshut (20-21 kwietnia) Schemat organizacyjny wojsk w czasie bitwy pod Eckmiihl (22 kwietnia) UWAGI DO BIBLIOGRAFII INDEKS

2 SPISMAP l. Europa Środkowa w kwietniu Teatr działań wojennych w Bawarii 3. Położenie wojsk 9 kwietnia Początkowe ruchy, l 0-16 kwietnia 1809 S. Davout i Bellegarde, kwietnia Działania pod Hirschau, 11 kwietnia Działania pod Ambergiem, 13 kwietnia Ursensollen, 14 kwietnia Przeprawa w Landshut, 16 kwietnia Pościg za Deroyem, 16 kwietnia Potyczka w Reinhausen, l 7 kwietnia Ruchywojsk w dniach kwietnia Główny obszar działań, kwietnia Hausen-Teugn i Di.inzling, 19 kwietnia 1809 l S. Arnhofen i Biburg, 19 kwietnia Pfaffenhofen, 19 kwietnia Abensberg, widok ogólny, 20 kwietnia Bitwa pod Abensbergiem, widok szczegółowy 19. Działania pod Laichling, 21 kwietnia Eckmi.ihl, widok ogólny, 22 kwietnia Bitwa pod Eckmi.ihl, 22 kwietnia 1809, godzina Bitwa pod Eckmi.ihl, 22 kwietnia 1809, wieczór 23. Szturm Ratyzbony, 23 kwietnia 1809 SCHEMATY l. Schemat organizacyjny pułków austriackich, Schemat organizacyjny pułków francuskich, Schemat organizacyjny pułków Związku Reńskiego, Schemat marszu korpusu Davouta, 19 kwietnia 1809 TABELE l. Armia pruska w Siły austriackiej głównej armii, marzec-kwiecień Austriackie Freibataillone (bataliony ochotników), kwiecień Austriackie formacje stacjonarne, kwiecień 1809 S. Austriacka główna armia: jednostki detaszowane lub brakujące na dzień lo kwietnia

3 SPIS ILUSTRACJI Wszystkie ilustracje pochodzą z kolekcji autora, chyba, że inaczej zaznaczono w uwagach. l. Cesarz Franciszek I ( S ). 2. Cesarzowa Maria Ludwika ( ). 3. Johann Philipp hrabia Stadion ( ). 4. Klemens von Metternich ( S9). S. Car Aleksander I ( ). 6. Fryderyk Wilhelm III ( ). 7. Fryderyk Wilhelm von Goetzen ( ). 8. Arcyksiążę Karol ( ). 9. Anton Mayervon Heldensfeld ( ). 10. Philipp hrabia Griinne ( S4). 11. Heinrich hrabia von Bellegarcle ( S). 12. Johann hrabia Kolowrat ( ). 13. Fryderyk ksiąi.ę Hohenzollern-Hechingen ( 17 S ). 14. Franciszek książę Rosenberg ( ). 15. Arcyksiążę Ludwik ( ). 16. Johann von Hitler ( ). 17. Johannes książę Liechtenstein ( ). 18. Michael Freiherr von Kienmayer ( 17SS-1828). 19. Napoleon ( ). 20. Marszałek Aleksander Berthier, książę Neuchatel ( 17S3-181S ). 21. Antoine Fran<;ois Andn!ossy ( ). 22. Marszałekjean Lannes, książę Montebello ( ). 23. Marszałek Louis Nicholas Davout, książę Auerstadt ( ). 24. Marszałek And re Massena, książę Rivoli ( ). 2S. Louis Pierre Montbrun ( ). 26. Marszałek Fran<;ois Lefebvre, książę Gdańska ( ) Marszałek Jean Baptiste Bessieres, książę Istrii ( ). 28. Dominique Rene Vandamme ( ). 29. Nicolas Charles Oudinot ( ). 30. Francuska piechota lekka. 31. Francuska piechota liniowa. 32. Kirasjer francuski. 33. Karabinier francuski. J4. Wirtemberscy jegrzy.

4 8 SPIS ILUSTRACJI 35. Piechota bawarska. 36. Kawaleria bawarska. 37. Piechota austriacka. 38. Huzar austriacki. 39. Austriaccy grenadierzy. 40. Austriaccy kirasjerzy. 41. Bitwa pod Abensbergiem ( 20 kwietnia). 42. Bitwa pod Landshut (21 kwietnia). 43. Bitwa pod Eckmuhl (22 kwietnia). 44. Szturm Ratyzbony (23 kwietnia). 45. Wspinaczka na mury Ratyzbony. Symbole na mapach John H. Gili 2006, all nghts reserved Rodzaje jednostek oznaczono następującymi symbolami. Tak jak w tekście nazwy pisane kursywą oznaczają Inhabera (właściciela) lub dowódcę oddziału. Jednostki kawalerii: austriacki pułk huzarów Liechtenstein Jednostki piechoty: austriacki pułk piechoty Hiller Jednostki artylerii (wszystkie nacje): 111 Kolor wskazuje daną nację. Austriacy zaznaczeni są kolorem białym, Francuzi czarnym, niemieccy sojusznicy Napoleona szarym. l ::;o;;oo:---: l Liechtenstein c::=!'!c::::::j H ii/er Bawarska 3. dywizja = Francuska 1. dywizja kawalerii = ~ Ruchy Austriaków (natarcia i odwroty) zaznaczone są linią przerywaną. zaś te Francuzów i ich niemieckich sprzymierzeńców ciągłymi. Ruchy Austriaków = ~ Ruchy sprzymierzonych = Tam gdzie uznano za stosowne, użyto poniższych symboli wielkości jednostek 1>;:::::::1 Pułk l "... Batalion lub szwadron Kompania

5 PRZEDMOWA DO POLSKIEGO WYDANIA V ampania 1809 r. jest drugą kampanią cesarza Napoleona, do której przystępował on ~ jednostkami nie składającymi się już w lwiej części z wojsk zaprawionych w bojach. Niejednokrotnie można się spotkać z opiniami, że widoczne są już wtedy pierwsze symptomy schyłk'u francuskiego prymatu nad innymi armiami. Zważywszy na fakt, że walki toczyły się głównie z Austriakami, którzy byb wcześniej tak często bici przez napoleońskich weteranów, wniosek o zaniku dominacji Francuzów jest niezwykle symptomatyczny. Na pytanie, jak było w rzeczywistości odpowiada niniejsza praca. Jest to dzieło ze wszech miar wyjątkowe, gdyż napisane przez historyka, który dokładnie zbadał archiwa obu stron konfliktu, a jego wcześniejsza praca dotycząca niemieckich sojuszników Cesarza Francuzów daje pewność, że nie pominął w swoim opisie jakże ważnej części wojsk sprzymierzonych. Liczne przypisy, zawierające również relacje bohaterów tamtych wydarzeń są dowodem na znakomity warsztat nauko "''Y Gilla, dzięki czemu łączy on potoczystą narrację z wiarygodnością. Dzięki lekturze kolejnych stron polski czytelnik będzie mógł zweryfikować swoje dotychczasowe wiadomości na temat przebiegu walk, wyszkolenia wojsk i umiejętności dowódców. Autor obala mit niskiej wartości żołnierzy niemieckich sojuszników Napoleona, jak dążenia do zajęcia stolicy, zamiast próby rozbicia głównych sił przeciwnika. Gili polemizuje w wielu sytuacjach z autorami wcześniejszych opracowań, co jednak ma miejsce w przypisach, tak więc Ci, którzy chcą skupić się na narracji, będą mogli bezproblemowo kontynuować lekturę. Pierwszy tom, który wydawnictwo oddaje w ręce czytelnika zajmuje się przygotowaniami do wojny, wyjaśniając przyczyny konfliktu i nastawienie zainteresowanych stron jego eskalacją. Następnie omówiono organizację obu armii, ich stopień gotowości bojowej oraz pierwsze walki do 24 kwietnia. Autor jest niewątpliwie pod wrażeniem działań francuskiego cesarza, ale zważywszy na początkową sytuację i jej dramatyczne odwrócenie na swoją korzyść trudno mu się dziwić. Mimo tego nie można posądzać go o stronniczość, zwłaszcza, że każdy wniosek jest doskonale udokumentowany źródłowo. Ponieważ praca pozbawiona jest przypisów odredaktorskich chciałbym wyjaśnić kilka spraw. Stopnie austriackie i francuskie są oczywiście przetłumaczone na język polski Ich odpowiedniki dla ówczesnej nomenkłatury znajdują się w tabeli na s. 394, wraz z oryginalną pisownią. W armii polskiej nie występował wtedy stopień podpułkownika, jednak jest on zastosowany w tekście głównym w odniesieniu do stopni austriackich. Takich odpowiedników nie posiadały stopnie Feldmarschall-Leutnant (FML), Feldzeugmeister {FML) oraz Generał der Kavallerie (GdK). W tych wypadkach użyłem skrótów. Ze względy na fakt, iż jednostki austriackiej artylerii nazywane były od wagomiaru armat, pomimo posiadania w swoim składzie również haubic, zdecydowałem się na użycie zwrotu "bateria dział x-funtowych': W takich wypadkach należy pamiętać, że zasadniczo baterie składały się z 4 armat i 2 haubic (najczęściej 7 funtowych), zaś brygadowe baterie z 8 armat. Mariusz Promis

6 Ponzi:ĘKOWANIA P race historyczne są zawsze efektem wysiłku grupy osób i niniejsza praca nie jest w tym względzie wyjątkiem. Dlatego też chciałbym w tym miejscu poświęcić nieco miejsca osobom, które pomogły mi zrealizować tę pracę. Oczywiście wszelkie błędy interpretacyjne należy zapisać na moje konto, lecz praca ta nigdy by nie powstała, gdyby nie pomoc dużej grupy osób, którym chcę za to podziękować. Jeśli chodzi o pracowników naukowych Haus-, Hof-, oraz Staatsarchiv i Kriegsarchiv, wdzięczny im jestem za ich bezcenne wsparcie, w szczególności dr Broucek i dr Gaisbauer. Zespół biblioteki w Kriegsarchiv zasługuje na specjalne podziękowanie za cierpliwość i uczynność. Jestem dozgonnie wdzięczny dr Manfriedowi Rauchensteinerowi, Michaelowi Wenzelowi oraz Panu Ferdi Woberowi za ich ogromną troskliwość oraz Gastfreundlichkeit (gościnność - przyp. M. P.). Po drugiej stronie granicy, dr Laszło Ottovay i dr Eva Nyulaszi-Straub byli niezbędni dla zrozumienia przez mnie źródeł w języku węgierskim. Pracując w niemieckich archiwach miałem przyjemność napotkać fachowców z Generallandesarchivw Karlsruhe (dr Bri.ining), Sachsisches Hauptstaatsarchiv Dresden (radca archiwalny Schirok), Militargeschichtliches Forschungsamt (Pani R. Stang), Hauptstaatsarchiv Stuttgart (zapewniające dostęp do wszelkich materiałów oraz dysponujące szybką obsługą). Chciałbym ponadto wspomnieć o szczególnie wspierającym mnie dr A. Fuchsie oraz ludziach z Kriegsabteilung w Bayerisches Hauptstaatsarchiv. Dr Fuchs, obecnie na emeryturze, zasługuje na osobną wzmiankę za wiele lat pomocy w różnego rodzaju projektach. Dr Thomas Hemmann, którego świetna witryna internetowa warta jest odwiedzenia ( Pan Uwe Wild oraz Pan Alfred Umhey byli w wielu przypadkach bardzo taktowni w udzielaniu mi pomocy. Jeśli chodzi o stronę francuską, źródłem większości materialu stanowiącego tło prac było Archives de la Guerre w Vincennes, a jego pracownicy zawsze służyli mi pomocą, niejeden raz wykraczając poza zakres swoich obowiązków. Archives Nationales oraz Archiwa Ministerstwa Spraw Zagranicznych stanowią również wzór sprawności działania i profesjonalizmu. Jeśli chodzi o moich amerykańskich i brytyjskich przyjaciół, chciałbym rodziękować dr Mike'owi Leggiere, dr Samowi Mustafa, dr l\1ike'owi Pavkovic'owi oraz dr R.ickowi Schneidowi za bezgraniczne wsparcie i koleżeństwo. Cała czwórka zasługuje na uznanie za dzielenie się swoimi przemyśleniami oraz materiałami, często wybawiającymi mnie z kłopotów. Dr Roger Harrison

7 Poozi!lKOWANLA 11 i dr Michael Yatfe z Near East-South Asia Center for Strategie Studies pomogli mi, komentując pracę pod względem edytorskim, dzieląc się ze mną swoją ogromną wiedzą. Dr Ashley J. Tellis zwiedził ze mną Ratyzbonę i wsparł mnie odpowiednimi fotografiami. Pan Dave Hollins ze Zjednoczonego Królestwa, będący prawdziwym źródłem wiedzy w kwestiach austriackich, wskazał mi mnóstwo interesujących szczegółów. Pan Mark van Hartem z małego, lecz wspaniałego Muzeum Armii Holenderskiej (Legermuseum) w Delft przedstawił szereg wartościowych obserwacji dotyczących austriackiego sposobu myslenia. Pan Peter Harrington, właściciel kolekcji Ann e S. K. Brown (biblioteka Johna Haya, Uniwersytet Brown), światowego źródła ikonografii wojskowej, pomógł zlokalizować i dostarczyć wiele z obrazów użytych w tym tomie. Wypada również przekazać czule myśli tym, których przyjaźń ceniliśmy najbardziej i których odejścia bardzo żałujemy: dr. Davidowi G. Chandlerowi, płk Johnowi R. Eltingowi, Pani Anne Elting, i dr. Guntherowi E. Rothenbergowi. Serdeczne podziękowania składam również Frontline Books. Współpraca z nimi była niewypowiedzianą przyjemnością. Począwszy od rozmów w Waszyngtonie do wędrówek po niezliczonych bibliotekach Londynu, przejawiali sympatię, zaufanie i profesjonalne zrozumienie. Pozytywne nastawienie takich osób jak Lioneła Leventhala, Michaela Leventhala, Kate Baker i całej załogi Frontline było obecne przez cały okres współpracy. Wyróżnię w tym miejscu Jessicę Cuthbert-Smith za gruntowną i przemyślaną pracę redaktorską. Na koniec, składam wyrazy najgłębszej wdzięczności Anne Rieman, Grantowi Gilłowi i Hunterowi Gillowi. W stosunku do Anne, która wspierała mnie w trudnych chwilach, która czytała po kilka razy wstępne wersje rozdziałów, która poświęciła część swojej podróży do Paryża na pomoc w wykonaniu fotokopii w Vincennes, wszelkie moje podziękowania wydają się zbyt małe. Razem z chłopakami tolerowali długie godziny nieobecności, niekończące się dyskusje o polityczno-wojskowych sprawach Europy początku XIX wieku i krótsze lub dłuższe zbaczanie z tras podróży, celem zatrzymania się w miejscach znanych bitew: na przykład postój na brzegach Traun (gdzie rekonstruktorzy z oddziału grenadierów Młodej Gwardii odtwarzali starcie tyralierów ze swojej jednostki), lub podróż w śnieżycy do Znojma. Ich cierpliwość, zrozumienie i wsparcie napełniały moje serce otuchą.

8 - 456 UWAGI DO BIBLIOGRAFil [ Stutterheim, Karl Freiherr von], La Guerre de l 'A n 1809 entre l'autriche et la France, Vienna: Strauss, Tatistcheff, Serge, A lexand re Jer et Napoleon d'aprćs leur Correspondance Inćdite, Paris: Perrin, Thiers, Adolphe, Histoire du Consulat et de /'Empire, Paris: Paulin, Thimme, Friedrich. "Die hannoverschen Aufstandsplane im Jahre 1809 und England", Zeitschrift des Historischen Vereins fur Niedersachsen, Thimme, Friedrich, "Zu den Erhebungsplanen der preussischen Patrioten im Sommer 1808", Historische Zeitschrift, 86, 190 l. Vandal, Albert, Napoleon et Alexandre Jer, Paris: Plon, Vann, James Allen, "Habsburg Policy and the Austrian War of 1809", Central European History, VII, 4, grudzień Vaupel, Rudolf ed., Das Preussische Heer von Tilsiter Frieden bis zur Befreiung, Leipzig: Hirzel, Wertheimer, Eduard, "Berich te des Grafen Friedrich Lothar Stadion ueber die Beziehungen zwischen Oesterreich und Baiern ( )", Archiv fur Oesterreichische Geschichte, 63, Geschich te Oesterreichs und Ungarns im ersten Jahrzehnt des 19. Jahrhunderts, Leipzig: Duncker & Hum błot, Xylander, Rudolf von, "Zum Gedachtnis des Feldzugs 1809 in Bayern'', Darstellungen aus der Bayerischen Kriegs- und Heeresgeschichte, 18, Munich: Lindauer, Zehetbauer, Ernst, Landwehr gegen Napoleon: Oesterreichs erste Mili:: und der Nationalkrieg von 1809, Vienna: obv & hpt, 1999.

9 INDEKS (>oznacza awans w trakcie kampanii) Albert, arcyksiążę: 30-32, 186, 189, 318, 340,358 Aleksander l, car: 7, 19, 38, 40,44-47, 65, 110, 113, 119, , 132 Am Ende, Karl, Freiherr, generał major: 181 Andn~ossy, Antoine, generał dywizji: 7, 13, 22-23, 28-30, 32-33, 36, 41, 47,63-65,86,91,101, , ,129, ,134 daspre, Constantin, Freiherr, generał major> FML: 312,328,331,398,408,430 Badenia, oddziały: 69, 122, 161, 163,327, 364,369,416,432,434,449 Bathurst, Benjarnin: Bawaria, oddziały (wraz z VII Korpusem): 56-57, 61, 64, 69, 98, 106, 109, , , , , 137, 139, 143, 1S2-1S3, , 173, 17 s, 182, , , , , 214, , 222, , , , 253, , , 294, 297, , , , ,328,330,336,342, , 353, 35S-3S6, 361, , , 386, ,403,417,446 de Beaumont, Marc Antoine de la Boniere, generał dywizji, hrabia: 169,219,423 Bellegarde, Heinrich, GdK: 6-7, , 199,201,203,207,210,221, , , 237, 239, 247, 2S1-2S2, 256, 270,287,319, ,349,3S1,3S3, ,387, ,424,440 Bernadotte, Jean-Baptiste, marszałek: 77, 79, 86, , 142, 1SS-156, 169, 173, Berg, oddziały: 69, 139, 169, 171 Berthier, Aleksander, marszałek: 7, 13, 90, lis, , 130, 133, 135, 137, 139, , 151, , , l 72, 195, 197, l 99, , , , 243, 275, 290, , 317, 323,331,333,339, ,388,391, 394,411 Bianchi, Friedrich, generał major, baron: , 303, 308, 311, 314, 325,406, 427 von Bieber, Josef, generał major: 266, 335, , 347, 351, 354, , 367, ,404,426,438,443 Bonaparte: patrz Hieronim Bonaparte, Ludwik Bonaparte oraz Napoleon Boudet, Jean, generał dywizji: 86, 163, 214,241, ,320,323,330,338, 344,346,370,375,386,415,433,446 Canning, George: 48-55, 60, 72, 183 Carra Saint-Cyr,Jean, generał dywizji: 86, 161,163,319,327,370,376,415,448 de Charnpagny,Jean Baptise de Nompere: 109, , , , ,22-23,28-29,33,36,40-41,47,63-65, 67-68, 72, 78, 86, 90-91, 101, , , de Chasteler,Jean, FML, markiz: 107, 186 Claparede, Michel, generał dywizji: 164, , , , , 370,376,412,434,449 Clarke, Henry, generał dywizji: 125, , 133, , 139, , 148, 151, 154, 156, 169 Clement, Franc;ois, generał brygady: 256, 305,345,356,414,431,450 Coehorn, Louis Jacques, generał brygady:282,327,412,434,449 Colbert, Edouard, generał brygady: 165, 206, 248, , , 339,346, 376,386,412,434,447 Crenneville, Ludwig, generał major: 197, 201,230,283,287,319,339,371,378, 385,387,402,425,440 Csollich, Markus, pułkownik: 307 Dania, oddziały: 138 Daru, Pierre: 118, ,133,149,154

10 INDEKS Davout, Louis Nicholas, marszałek: 6-7, 42, 77-79, 86, 106, 120, , , , , 142, , , , 163, 172, 184, 190, , , , 215, ,221,231, , 241, , , , , , , ,275,283,286, ,294, ,299,306,308, , , 326, , , , , 350, 353, , 364,370,372,375,381,386,389,391, 413,430,445 von Dedovicz, Josef, FML: 406, 409 Demont, Joseph Laurent, generał dywizji: , 207, 213, 218, 231, 245, 257,275,289,291,308, ,336, 346,361,370,381,386, ,430, 436,439,446 Deroy, Bemhard Erasmus, generał porucznik: 6, 166, 206, 208, , , , 229, , 235, 239,243,245,275,308,333, , 3S3-3SS, 361, 381, 386, 417, 435, 438, 446 Dodun, Claude: 20, 30-31,48, 63-64, 68, 72, 78,86,90, 124, , ISO von Dornberg, Wilhelm, pułkownik: 57- SS Dupas, Pierre Louis, generał ,142, ,173,422 Durutte, Pierre, generał dywizji: 173, Erfurt, zjazd: 40, , 159 dywizji: d'espagne, Jean Louis, generał dywizji: 129,136,165,206,214,239,248,292, 320,327,330, ,370,376,412, 433, Eugeniusz de Beauharnais, wicekról: 120, 125, 127, 130, , , 147, 1Sl,lS3-154, 173 Perdinand d'este, GdK, arcyksiążę: 22-23,30,37,43,46,69-70,103, Fouche, Joseph: 34, , 130, 219 Franciszek, cesarz Austrii: 7, 16, 18-19, 22-23, 25, 31-34, 40-41, 43, 45, 64, 66-68,72-73,75,79,98,101,113, ,135,184,191,322 Fresnel, Johann, FML: 199, 287, 40 l Friant, Louis, generał dywizji: 125, 130, 158, , ,201,207, 213, 231,236,238,241,247,2S6,2S9, , ,272,291,294,297,317, , , 353, 357, 360,413, 430,445 Fryderyk, król Wirtembergii: 20, ,167,220,315 Fryderyk Wilhelm III, król Prus: 7, 19, 30,37-44,86,108, ,130 Gilly, Jacques Laurent, generał brygady: ,267, ,295,413, BO, 445 von Goetzen, Friedrich Wilhelm, pułkownik: 7, 37, 39,42-44, 57, 60, 108 von Gri.inne, Phihpp, FML, hrabia: 7, 29-31, S6-S7, 63-64, 72, 75-77, 87,91-92, 97,185,391 Guclin Charles Etienne, generał dywizji: , 213, 236, ,261, 267, 272, , 296, 305, 308, , , 350, , , 361, 381, ,389,413,431,448 Guiton, Adrien Fran~ois, generał brygady:256,305,308,414,431,450 Hesja, oddziały: 58, 61, 161, 164,249,319, 327, , ,436,449,451 tliszpania:24,35,62, 115 von tliller, Johann, Freiherr, Fl'>1L: '7", 89, 103, , 185, 189, 191,204,221, 225,230,232,235,248,251,256,2-1, 282, , , , 311, , , , , 334, , 373, 376, , ,428,455 Holfmeister, Jose f, generał major: 30 l, 307,328,407,428 von Hohenfeld, Otto, generał major: 251, 288,313,407,428 Hohenlohe-Waldenburg-Bartenstein, Ludwig, książę, FML: , 405, 426 von Hohenzollern, Friedrich, FML, książę: 110 Holandia, oddziały: 136, 138, 150, 169, 420

11 indeks von Hugel, Friedrich August, generał major: 245,303,309, , , 390,418,436,450 Jacquinot, Charles Claude, generał brygady: , 199, 207, 231, 236, 256, 291,303, ,317,324,414,432 Jelaćić, Franz, Freiherr, FML: 179, 181, , , 220, 230, 232, 234, 251,256, ,405, ,429 Hieronim Bonaparte, król Westfalii: 22, 59, 118, 122, 135, 139, 169, 171, 173, 217,420 Jan, GdK, arcyksiążę: 22-23, 25-26, 30, 39,54-55,57,73,76-77,81,83-85,87, 89-90, l 03, l , 11 o, 388 Józef Bonaparte, król Hiszpanii: 19, 24-25,35,45,55,66, ,134,151 Józef, feldmarszałek, arcyksiążę: 23, 47, 67, Junot, Andoche, generał dywizji: 24, 27 Karol, arcyksiążę, feldmarszałek: 7, 13, 15-16, 19-21, 23-26, 29-32, 35-37, 39, 41,48-49,51,62,65-66,68,71-73,75-78,82-86,88-94,97-98, , 152, Ini~Ini~I~I~I~I~ , 197, 201, , 210, 221, 223,229, , ,240, , 267, 271, , 279, , ,301,311, ,323, , , 337, , , 349, 351, , , 366, 368, , 376, 385, , , 401,424,440,452 von Katte, Friedrich: von Kayser, Nikolaus, generał major: , , 316, 335, , 404,426,438,442 von Kienmayer, Michael, Freiherr, FML: 7,179,186,251, ,331,408,430 Klenau, Johann, FML, hrabia: 182, 197, 199,201,233,236,246,252, , 402, 425, 440 Kolowrat-Krakowsky, Karl, FZM, hrabia: 7, 179, , 197, 233, , 283,285, 287, , 334, , 347,349,358,371,379,385,387, ,424,440 Lannes, Jean, marszałek: 7, 16, 153, 164, 172,245,289, ,299,302,305, 308,315,317,323,325, ,346, 350,356,359,361, ,375, , , 386,411,431,448 Lasałle, Anto in e Charles, generał dywizji: 16, 167, 172 von Lederer, 1gnaz, Freiherr, generał major: 271, , 364, 367, , 408, 429, 444 Ledru des Essarts, Fran~ois Roch, generał brygady: 161,205,234, ,432 Lefebvre, Fran~ois, marszałek: 7, 148, , 191, , , , , 225, , , , ,257,260,275, , , , 296, 299, , 323, , , 342, 344, 346,349,350,355,359,375,381,386, 416,434,438,446,452 von Legisfeld, Ignaz, Freiherr, generał major: 181 Legrand, Claude, generał dywizji: 15, 86, 115,161,163, ,320,327,330, 344,370,376,415,432,448 von Liechtenstein, Alois, generał major, książę: ,404 von Liechtenstein, Johannes, GdK, książę: 7, 76,175,177,182,186,250,255, 263, , 279, , , , 337, , 347, 358, 364, 368,371,377,380,408, ,442 von Liechtenstein, Moritz, generał major, książę: 266,404 von Lindenau, Karl, Freiherr, FML: 31, 87-88, 250, 255, 271, 279, 317, 334, ,372,375,406,429,442 Ludwik Bonaparte, król Holandii: 130, 135, , Ludwik, FML, arcyksiążę: 7, 103, ,253,256,259,274, , ,296, ,307,311, , , , , , 339,341,391,406,427 Ludwik X, książę Hesji-Darmstadt: 130 Ludwik, generał porucznik, książę Bawarii: 165, , 206, 213, 221, 243,

12 INDEKS 275,278,300,303,308,330,339,344, 350,361,371,416,434,447 Lusignan, Franz, FML, markiz: , ,404 von MacDermott, Thomas, pułkownik: 181 Maria Ludwika, cesarzowa: 7, 22, 31, 33, 98 Marmont, Auguste, generał dywizji: 108, 133,138,142,144,173,416,422 Marulaz,Jacob, generał dywizji: 164,216, 241,249,292,319, ,415,433 Massena, Andre, marszałek: 7, 86, , 14~ 14~ 151, 15~ 161, 16~20~ 214,217,219, ,243,248,283, 289, ,320,324,328,357,369, 376,386,415,432,448,454 Maksymilian d'este, FML, arcyksiążę: 22, 39, 103, 335 Maksymilian I, Józef, król Bawarii: 121, 129,139,143,155,165,184,191,203, 207, 220, 227, 241 von Mayer, Josef, generał major: 271, 380,406,429,442 von Mayer, Josef, pułkownik: 260, 271, 273,285,287,317,363 von Mayer von Heldensfeld, Anton, generał major: 7, 65-66, 77-79, 82-83, 86, 89-92, 105, 108 Meklemburgia, oddziały: 138 von Mesko,Josef, generał major, Freiherr: ,288,406,427, von Metternich, Klemens Wenzel: 7, 17, 21-22,25,28-29,32-36,47,49,58,65-67, 71-72, 79, 81, 86, 113, , , 125, , , 146, 151,454 Miollis, Sextius, generał dywizji: 137 Molitor, Gabriel, generał dywizji: 86, 141, 163,249,320,327,330,343,370,415, 432 Montbrun, Louis Pierre, generał dywizji: 7, 125, 158, 160, 172, 199, , 218, 234, 236, , 256, , 291,317,332, 334, , , , 359, 370, , 381, 414, 430,445 Morand, Charles Antoine, generał dywizji: , 160, 213, 246, , 261, 267, 291, 296, , 308, , , 328, 330, , 346, 354, 358,361,381,385,389,413,431,448 Mortier, Adolphe, marszałek: 11 S, 123, 169 Moulin, Jean Franc;ois, generał dywizji: 240, ,387,436,451 Murat, Joacłtim, marszałek: 24, 45, 120, 127,217 de Nansouty, Etienne, generał dywizji, hrabia: 153, 160, 172, 208, 245, 289, 291,308, ,344, ,361, , 375, , 386, 389, 421, 437,450 Napoleon: 7, 13-30, 32, 34-40, 42-49, 57-60, 62-65, 67-79, 81-82, 86-88, 90, 94, 100, , 108, 110, , , 169, , 175, 183, , 193, , , , , , 259, 261,263, 2-3, 275,283,289, , , , 306, , , , , 339, , , , 361, , , , 386, ,411,423,430,445, 448, Nesslinger, Hermann, pułkownik: 181, 409 von Neubronn, Franz, generał porucznik: 168,245,418,436,450 von Nordmann, Armand, generał major: 191,230,288, , , von Oberdorf, Friedrich, generał major: 181 Otto, Louis Guillaume: 115, 124, 129, 133,135,150, Osmańskie Imperium: 122 Oudinot, Nicholas Charles, generał dywizji: 7, 86, 129, , 142, , 149, 153, 156, , 172, , , , 219,232,239, 241, , , 289, 292, 297, 320, 330,339,344,375,386, ,433, 447

13 INDEKS 461 Pajol, Pierre, generał brygady: 125, 158, 160,166,207,213,231,234, , ,341,370,414,430,445 Passawa (oraz Oberhaus): 106, , 175,180,388,410,427, Pelet,Jean-Jacques, kapitan: 14, 127, 152, 156,169,216,233, ,257,273, 280,283,290,294, ,327, , 344, , , 365, 369, 372,384,388,390,452,455 von Pfanzelter, Josef, generał major: 259, 272,279,287, ,305,308,315, 331' 334, 404, 426 de Pire, Hippolyte, generał brygady, hrabia: 158, 160, 199,207, , 317, 332, 343, 345, 350, 370, , 414, 431,445 Polska (Księstwo Warszawskie): 20, 78, 108,136, 143,150, 173,420 Portugalia, oddziały: 24, 143, 165,423 von Preysing, Maksymilian, generał major: ,233,324,330,417,43s von Prochaska, Johann, generał major: von Provencheres, Karl Dollmayer, generał major: 192, 388, 407 Prusy: 17-19, 37-40,48, 59, 62, 73, 78, 86, 108,374 von Radetzky, Josef, generał major: 76-77, 89, 91-92, 97, 178, , ,233,235,244,250,279,301, ,314,322,324, ,331,406, 427 Rainer, FZM, arcyksiążę: 23 Reinwald von Waldegg, Josef, generał major: 186,233,409,427,443 Reuss-Plauen, Heinrich XV, FML > FZM, książę: 279,315,406,427 von Richter,Johann, generał major: 181, 303, Rohan, Viktor generał major> FML, książę:267,339,376,380,408,424,444 von Rosenberg-Orsini, Franz, FML książę: 7, 175, 177, 183, 221,225, , 250, 255, , , , , , 320, 329, , , , , , , 363, , 372, 357, 405, 426,443 Rottermund, Heinrich, generał major, hrabia: 85, 177, 181, 252, 283, 285, 403,408,425,441 Roussel d'hurbal, Nicholas Chevalier, pułkownik > generał major: 365 Rouyer, Marie Fran~ois, generał dywizji: 160, ,213,231,244,289,391, 344,370,387,421,437,451 Rosja: 17, 19-20,24,34,37,41,45-46,62, 65,74,78, 108, , ,130 de St. Germain, Antoine, generał brygady, hrabia: 148, 160, 308, 333, 421, 437, 439,446 de St. Hilaire, Louis, generał dywizji, hrabia: 16, 136, 153, , 160, , ,218,225,231,236,256, 261,263,265,272,291, ,317, 332, ,360,372,382, ,430,435 St. Julien, Josef, FML, hrabia: 260, 266, 335,360,368,375,387,426,438,442 de St. Sulpice, Raymond, generał dywizji hrabia: 158, 160, 213, 218, 236, 241, 247,256, ,308, , , , 364, 366, 375, 377, 386,389,414, ,450 Sardynia: 54-SS, 62 Saksonia, oddziały (wraz z IX Korpusem): von Scheibler, Karl, Freiherr, major: 192, 213,225,227,230,234, ,251, 256, , 288, 295, , 327, von Schneller, Andreas, generał major: 250,255, ,372,375,408,429, 430,444 von Schustekh, Emanuel, generał major, Freiherr: 279, 288, 301, , 311, 313,315,321,406, Schwarzenberg, Karl, FML, książę: 40-42,44-47,62,64,78,452 von Seydewitz, Kurt, generał major: ,308, ,364,417,435,438, 446 Sycylia: 50,53-55,62, 121

14 462 INDEKS von Siegenthal, Heinrich Bersina, generał major: 364, , , 379, 408,429,444 Sinzendorf, Rudolf, generał major, hrabia: 181,409 Stadion, Friedrich Lothar: 22,68-69,71-73 Stadion,Johann Philipp: 7, 19-37, 39-62, 65, 67-78, 81, 83-84, 87-88, 90, los, 109,111, , ,125, ,131132, ,393,452,455 von Steigentesch, August, podpułkownik, Freiherr: 329, 399 von Stoicevic, Andreas, generał major: 108 Stuart, Charles: 48, 52, 72, Stuart, Sir John, generał major: 53-SS von Stutterheim, Karl, generał major, Freiherr: 86-88, 186, , 229, , , 253, 255, , ,272,281,287,295,297,321, 333, , 347, 351, 353, , , , , 385, 393, , , 426, 440, , 452,456 Szwecja: 45 Tałleyrand, Charles-Maurice: 34, 58, 67, 119,123, ,131 Tharreau, Jean-Victor, generał dywizji: 164,320,323,339,346,370,375,386, 411,433,447 Thierry, Ludwig Chevalier, generał major: 259, , , 287, 289, , , , 315, 334, 404,426,428 Tyrol: 22, 53, 61, 69, 78, 83-84, 86, 107, 125,139, 155,161, , 173, 179, 181,186,205,210,214,227,237,240, 388, Vandarnme, Dominique Rene, generał dywizji: 7, , 172,206,208,214, 237,244,291,299,309,312, , , ,386,418,436,450 von Yecsey, Peter, generał major, Freiherr: 85, 177, 181, , , 201, 221,230,234, ,250,255, ,286,317,334, ,371,376, , 385,403,405,429, von Vincent, Karl, FML, Freiherr: ,251,288,301,307,322, , 329,333,407,417,426,428,435,438, 443,446 Vorarlberg: 69 Vukassowicz, FML Philipp Freiherr von: 253, 260, , 317, 335, , ,351,358,363,425,438 von Wallrnoden, Ludwig, FML: 46, 50-52, 56, 68, 72 Warszawskie, Księstwo: patrz Polska Weber von Treuenfels, Franz, Fl\1L, Freiherr: 283, 285, 379,403,425, 441 Weissenwolff, Nikolaus Ungnad, generał major, hrabia: 288,301, 30-:-' Westfalia, oddziały (wraz z X Korpusem): 57,59, 132,161,173,420, von Wimpffen, Maximilian, pułkmmik > generał major, Freiherr: 91 von Wrede, Carl Philipp generał porucznik Freiherr von: , , , 192,203, ,210, ,221,225,227, , , , 277, , 292, 302, , , , 328, 330,339,343,390,416,435 Wirtembergia, oddziały: 11, 56, 69, 153, 167,206,214,220,231, ,309, 311,313,315,324, 3~ , 360, 364, 366, o , , von Zandt, FriedriLh, generał major: 2-5, 416,435 Związek Reński, pułki ( Rouyer): l S-, 160, ,245,291, ,437,451

15 64 ROZDZIAŁ II wierzył, że armia była "okazalsza, dumniejsza oraz silniejsza niż kiedykolwiek wcześniej oraz przepojona duchem i entuzjazmem nieznanym dotąd w jej szeregach"6. Z końcem marca emocje chwili przekroczyły u niektórych rozsądne proporcje. Ambasador pruski zwrócił uwagę swojemu królowi, że "wiele osób wierzy, że armie francuskie wycofają się za Ren bez ryzykowania bitwy na wschód od niego. Niezależnie od tego czy dojdzie do walk czy nie, początkowe sukcesy w kampanii będą z pewnością udziałem Austriaków i jest jasne, że szybko staną się panami Niemiec aż do Renu" 7 Bawarski obserwator zanotował, że "niektórzy austriaccy oficerowie pogardzili nawet reńskim winem, gdyż mieli nadzieję napić się tego samego trunku nad brzegiem Renu w ciągu czternastu dni" 8 Dla Doduna mieszkańcy Wiednia wydawali się "zelektryzowani aż do tego stopnia, że przewidywali zmagania wojenne jako marsz triumfalny, mający przywrócić Austrii jej dawny splendor... wierzyli, że są w stanie pokonać wszelkie przeszkody oraz w to, że ich generałowie są niezwyciężeni, ich żołnierze niezniszczalni, a ich skarb niewyczerpany" 9 Monarchia habsburska wkrótce pożałowała tej nadmiernej pewności siebie, panującej powszechnie wśród jej poddanych. Duża część tego optymizmu była jednak wymuszona. Pozostało poczucie desperackiej pilności w postaci nieodpartego wrażenia, które zdawało się domagać działań. "Wojna jest postrzegana jako jedyny środek na zbawienie", pisał francuski ambasador 13lutego 10 Dzień wcześniej, w dalekim Sankt Petersburgu, Schwarzenberg podsumował napięcie w Wiedniu podczas jego pierwszej audiencji u cara, argumentując, że cesarz Franciszek był "przekonany, że cesarz Napoleon zaatakuje, jak tylko zakończy swoje sprawy w Hiszpanii; obawa ta zmusiła Austrię do przygotowań obronnych, polegających na mobilizacji sił, których nie można było utrzymywać zbyt długo na stopie wojennej, gdyż nawet nadzwyczajne wysiłki, nie wystarczyłyby na dłuższą przekazu. Patrz również wspomnienia patriotycznej pisarki Karoline Pichler w: Friedrich M. Kir cheisen (ed.), Feldzugserinnerungen aus don Kriegsjahre 1809, Hamburg: Gutenberg, Karen Hagemann umieszcza literaturę patriotyczną roku 1809 w kontekście historii płci w: "'Ile Proud and Firm, Citizens of Austria!' Patriotism and Masculinity in Texts ofthe 'Folitical Romantics' Written During Austria's Anti-Napoleonie Wars'", German Studies Review, t. XXIX. nr l (luty 2006 l. 'List Grunnego do księcia de Ligne, 23 września 1809 w: AN, AF/1\' 1639: Campagne d'autriche. i znajdujący się w: Joseph von Hormayr, Das Heer von lnnerostróch, Leipzig: Ilrockhaus, 181 ~.s Komentując morale armii kilka lat póżniej, pruski dziennik wojskowv zanotował:.. pomimo teg'' że była złożona' niezwykle niedopasowanych elementów, armia austriacka była natchniona najwvż szym esprit d u corp.<", w: "Ober den Volkskrieg mit Ilezug a uf den Tyroler Krieg 180<1", Alilit,lir-lf,,_ chenblatt, nr 107 ( 11łipc.l 1818). 'Raport Finckensteina z 23 marca 1809 cytowany w: Rossler, Oesterrcichs Kampt: t. l, s. -ł28. Zoba.:z również jego raporty z 9 i 30 lipca 1808 w: Hassel, s. 521, SB. Jeden z członków rodziny Liechtenstein wierzył, że "podbój Bawarii będzie łatwy, niczym spacerek po Praterze" (Dodun do Champagny 'ego, nr 4, 11 marca 1809, AE, t. 382). " Beobachtungen, s. 29. ' Dodun do Champagny'ego, nr 6/2, 18 marca 1809 (AE, t. 382). 10 Andreossy do Champagny'ego, nr 7, 13lutego 1809 (AE, t. 382).

16 jakie SI\ ICH ZAMIARY? 65 metę. W związku z tym pojawiło się pytanie czy nie byłoby lepiej spróbować swoich szans w nowej wojnie, niż pozostawać w tym stanie kryzysu i niepewnościt11. Powinien on jednakże zauważyć, że za ten "stan kryzysu i niepewności': w dużej mierze odpowiedzialna była sarna Austria. W tym samym czasie Stadion informował Anstetta będącego rosyjskim charge d'affaires, o austriackich troskach: "wyrażę wszystko w wielkim skrócie': powiedział Rosjaninowi,"otóż cesarz Napoleon przekazał hrabiemu Rumiancewowi i księciu Kurakinowi, że będzie w Wiedniu w ciągu 40 dni, a my zrobimy co tylko się da, żeby temu zapobiec" 1 ~. S lutego, w takiej oto napiętej atmosferze spotkali się główni przywódcy monarchii, aby raz jeszcze przedyskutować kwestię wojny. Stadion najwyraźniej zdominował konferencję, malując sytuację Austrii w optymistycznych kolorach oraz ponownie perswadując cesarzowi i Karolowi, że okupacja Hiszpanii przez Napoleona daje wyśmienitą, lecz ulotną szansę na sukces. Austriackie założenia dotyczące aktywnego udziału Prus w konflikcie, spowodowane spotkaniem majora Goltza ze sztabem Karola, które miało miejsce S lutego, wzmacniały argumenty Stadiona. Bodźcem do szybkich działań była niepewna sytuacja finansowa cesarstwa, z której wynikało, że w najlepszym razie skarb państwa wystarczy, by utrzymać armię wiosną; potem wojska Karola musiałyby żywić się za granicą, lub zostać zdemobilizowane 13 Biorąc pod uwagę impuls poprzednich miesięcy, nie było zbytnich wątpliwości co do wniosków płynących z tej konferencji, której efektem były konkretne decyzje militarne potwierdzające plany Stadiona dotyczące konfrontacji z Napoleonem: cesarz potwierdził swoją grudniową decyzję o wojnie i zgodził się na natychmiastowe postawienie armii w stan gotowości bojowej. Karol, uzbrojony w plany operacyjne, które jego sztabu szef, generał major Anto n Mayer von Heldensfeld, złożył u niego poprzedniego dnia, zaakceptował decyzję cesarza. Będąc w jednym ze swoich głęboko pesymistycznych nastrojów był raczej zrezygnowany niż entuzjastyczny, deklarując ponuro, że "nie głosowałem za wojną. Niech ci, którzy podjęli tę decyzję, wezmą na siebie odpowiedzialność" 14 "Aleksander do Rumiancewa, 14lutego 1809 (VPR, t.iv, s. 493). " Raport Anstella z 14lutego 1809 w: Martens, t. III, s. 32. Napoleon rzeczywiście wydal tego typu oświadczenie Rumiancewowi i Kurakinowi ( Kurakin do Aleksandra, 30 stycznia I809, VPR, t. IV, s. 469), lecz Stadion, świadomie lub ze względu na swoją ignorancję, wyją! owo zdanie z kontekstu; z raportu Kurakina jasno wynika, że Napoleon tę groibę czynil warunkowo: jeśli Austria zaatakuje, wtedy Francuzi zjawią się w Wiedniu w ciągu czterdziestu dni. Stadion prawdopodobnie dowiedział się o wypowiedzi Napoleona z raportu Metternicha, dotyczącego jego dyskusji z rosyjskimi dyplomatami (jak w: Metternich do Stadiona, 2 łutego 1809, Mettern ich, Memoirs, t. l!, s. 319, gdzie wspomina podobne groźby francuskie). ''Austriacki minister finansów O'Donnell powiedział francuskiemu ambasadorowi, że: "ja w swoim departamencie, bylem na stopie wojennej już od dłuższego czasu; potrzeby armii pochłaniają wszystko i nie może to trwać wiecznie" (opisane w: Andn!ossy to Champagny'ego, nr 7, 13 lutego 1809, AE, t. 382, ten fragment jest podkreślony w oryginale). " Karol do Mayera według wspomnień tego ostatniego (Mayer, "Journal fiir dasjahr I809", Nachl.,