MOLEKULARNE MECHANIZMY DETERMINACJI PŁCI
|
|
- Alicja Urban
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 MOLEKULARNE MECHANIZMY DETERMINACJI PŁCI Anna C. Majewska EFEKT KOŃCOWY Po zakończeniu seminarium powinieneś umieć: omówić chromosomowe mechanizmy determinacji płci, omówić środowiskowy mechanizm determinacji płci, wyjaśnić proces determinacji płci u człowieka, scharakteryzować chromosomy płci u człowieka i wyjaśnić proces lionizacji, omówić proces różnicowania płci u człowieka oraz zaburzenia rozwoju płci, scharakteryzować aberracje liczbowe chromosomów płci oraz ich skutki. Determinacja i różnicowanie płci u organizmów euseksualnych 1 składa się z szeregu następujących po sobie etapów, które podlegają kontroli genetycznej. Mimo dużego postępu, molekularne i biochemiczne mechanizmy determinacji i różnicowania płci u zwierząt nie są jeszcze w pełni poznane. Chromosomowy mechanizm determinacji płci Płeć u gatunków rozdzielnopłciowych często związana jest z dymorfizmem chromosomów. U organizmów diploidalnych w kariotypie występują autosomy i chromosomy płci (heterochromosomy, allosomy). U wszystkich ssaków, także u człowieka oraz u niektórych owadów istnieje powszechnie znany układ chromosomów XX-XY; zawierają w komórkach somatycznych XX, a XY; wszystkie komórki jajowe zawierają chromosom X, natomiast połowa plemników posiada chromosom X, a druga połowa chromosom Y. U wielu owadów istnieje inny układ XX-XO; w tym przypadku zawierają także XX, a XO. Zatem w obu powyższych układach samice określa się jako homogametyczne (komórki jajowe są takie same - posiadają chromosom X), a samce jako heterogametyczne (plemniki są dwojakiego rodzaju - posiadają X lub Y albo X lub O). Istnieje jeszcze jeden główny układ chromosomów określających płeć u ptaków, motyli i niektórych ryb; w tym układzie są heterogametyczne, a są homogametyczne; w celu uniknięcia nieporozumień, chromosomy płci określa się jako Z i W; są ZW, a ZZ. Mimo tych różnic, mechanizm determinacji płci u ptaków i ssaków jest bardzo podobny, ponieważ płeć jest determinowana genetycznie. Środowiskowy mechanizm determinowania płci Wydaje się, że czynniki środowiskowe nie wpływają na determinację płci u ptaków. Ostatnio wykazano jednak, że podawanie kurczakom w trakcie wczesnego rozwoju embrionalnego inhibitorów aromatazy 2 blokuje aktywność tego enzymu i wytwarzanie estrogenu, co prowadzi do zmiany kierunku rozwoju genotypowych samic w samce. Determinacja płci u gadów i płazów jest mniej wyspecjalizowany niż u ssaków i ptaków, ponieważ podlega genetycznej i środowiskowej kontroli. Dotychczas determinację płci zależną od temperatury wykazano u wielu gatunków żółwi, kilkunastu gatunków jaszczurek i u wszystkich badanych gatunków krokodyli; np. z jaj żółwia morskiego inkubowanych w temperaturze 30-35ºC wylęgają się samice, natomiast z jaj inkubowanych w niższej temperaturze (20-22ºC) wylegają się samce. Odwrotna sytuacja jest u aligatorów - wyższa tempera- 1 Organizmy euseksualne - organizmy wykazujące regularny cykl kariogamii i mejozy. 2 Aromataza - enzym przekształcający testosteron w estradiol. 1
2 tura (33ºC) powoduje powstawanie samców, a niższa (30ºC) samic. Mechanizm determinacji płci u ryb jest wieloczynnikowy i skomplikowany. Proces determinacji i różnicowania płci u niższych kręgowców (ryb, płazów i gadów) może ulec zmianie pod wpływem działania czynników środowiskowych (egzogennych hormonów i temperatury), niezależnie od płci genotypowej. Labilność determinacji płci u niższych kręgowców może prowadzić do wyginięcia wielu gatunków tych zwierząt, ponieważ środowisko (szczególnie ekosystemy wodne) jest skażone termicznie i zanieczyszczone estrogenami (m.in. wskutek powszechnego stosowania środków antykoncepcyjnych). Determinacja płci u człowieka Płeć potomka jest zdeterminowana w momencie zapłodnienia; jeżeli komórka jajowa zostaje zapłodniona plemnikiem z chromosomem X, powstaje osobnik żeński, jeżeli jest zapłodniona plemnikiem z chromosomem Y - osobnik męski. Zatem u człowieka fenotyp płci męskiej jest ściśle uzależniony od obecności chromosomu Y. Przy braku chromosomu Y fenotyp rozwija się w kierunku żeńskim niezależnie od liczby chromosomów X. Sygnałem wyzwalającym determinację płci męskiej jest chromosom Y i znajdujący się na nim gen SRY. Gen ten został zidentyfikowany i wyizolowany w 1991 roku. Gen SRY jest nadrzędnym genem regulatorowym, który już w okresie płodowym aktywuje kaskadę genów powodujących wykształcenie męskich narządów płciowych, a te z kolei decydują o pozostałych cechach płciowych. U osobników żeńskich XX z powodu braku sygnału wyzwalającego determinacje płci, rozwój przebiega w kierunku żeńskim. Istnieją jednak istnieją od tej reguły determinacji płci u człowieka. Najważniejszym takim wyjątkiem są mężczyźni XX (zdarza się 1:20 000), zupełnie normalni, u których nietypowy zestaw chromosomów płci zostaje stwierdzony wtedy, kiedy okazuje się, że nie są zdolni do posiadania potomstwa. Istnieją też kobiety XY. Badania tych wyjątkowych układów odbiegających od zasady determinowania płci u człowieka wykazały, że w procesie spermatogenezy u mężczyzn czasami zdarza się nieprawidłowy crossing-over w wyniku którego, odcinek z genem SRY zostaje przemieszczony z chromosomu Y do X; zmiana ta może być przyczyną powstania niepłodnych mężczyzn XX (z genem SRY) i kobiet XY (Y bez genu SRY). Charakterystyka chromosomów płci człowieka Chromosom Y jest akrocentryczny i nie posiada satelitów. Na krótkim ramieniu chromosomu Y znajduje się gen SRY, który koduje czynnik determinujący rozwój jąder (TDF zwany również SRY). TDF - to wysoce konserwatywne białko, które przyłączając się do określonych genów reguluje ilość produkowanego RNA, a tym samym białka. Białko kodowane przez gen SRY zapoczątkowuje proces różnicowania płci. Przyjęto, że gen działa na zasadzie włączania i wyłączania genów, od których zależy kształtowanie się płci. Gen SRY stwierdzono u wszystkich zbadanych ssaków. Na chromosomie Y znajduje się również gen determinujący czynnik zgodności tkankowej H-Y. Nie jest on determinantem płci, jednak obecność antygenu H-Y 3 można stwierdzić tylko na powierzchni leukocytów mężczyzn, nigdy kobiet. Leukocyty mężczyzn z dwoma chromosomami Y (47,XYY i 48,XXYY - zespół Klinefeltera) posiadają na powierzchni więcej antygenu H-Y niż leukocyty normalnych mężczyzn. Ostatnio zidentyfikowano na chromosomie Y 86 genów, które przypuszczalnie odpowiadają za wzrost i sylwetkę ciała mężczyzn oraz biorą udział w rozwoju raka męskich narządów płciowych. Chromosom X jest średniodługi i submetacentryczny; zawiera 1098 genów, z których aż 3 Antygen H-Y = powierzchniowy komponent komórek samców, odpowiedzialny za odrzucanie międzyszczepowych przeszczepów od samców do samic; jest markerem genetycznym wskazującym na różnicę genetyczną między samcami i samicami z tego samego wysoce wsobnego szczepu; produkt genu, którego podstawową funkcją jest kierowanie morfogenezą niezróżnicowanych zarodkowych gonad kręgowców. 2
3 99 genów jest związanych z funkcjonowaniem jąder. Część genów odpowiada za cechy ilościowe (np. za formowanie zębów, kości, być może za tkankę tłuszczową i ciężar ciała), ale funkcja wielu genów nie jest jeszcze znana. W komórkach somatycznych posiadających dwa chromosomy X, jeden replikuje później niż drugi. Dr Mary Lyon i Liane Russell niezależnie od siebie założyły, że później replikujący chromosom X jest inaktywowany we wczesnym rozwoju zarodkowym (12-16 dniu po zapłodnieniu) i jest sprawą przypadku, który z dwóch chromosomów X - ojcowski lub matczyny - jest inaktywowany. Raz przebyty proces inaktywacji chromosomu X w komórce embrionalnej powoduje, że chromosom ten pozostaje nieaktywny we wszystkich komórkach potomnych. To zjawisko nazywane jest lionizacją. U kobiet proces inaktywacji obejmuje jedynie 75% genów na chromosomie X; 10% genów jest aktywnych w określonym czasie, a pozostałe 15% genów nie traci swej aktywności. Wynika z tego, że samice ssaków są mozaikami w odniesieniu do genów zlokalizowanych na chromosomie X. Mozaikowatość trudno dostrzec u kobiet, natomiast jest widoczna u szylkretowych kotów (sierść jest mozaiką rudo-czarnobiałych plam; gen determinujący rudą lub czarną barwę jest na chromosomie X; białą barwę sierści determinuje gen zlokalizowany na autosomie). Inaktywacja jednego z dwóch chromosomów X u samic ssaków jest odwracalna, ponieważ samice przekazują potomstwu swoje chromosomy X w postaci funkcjonalnej. Reaktywacja matczynego chromosomu X następuje w linii komórkowej przed oogenezą, gdyż chromosomy X w oogoniach są już aktywne. Różnicowanie płci Należy odróżniać pojęcie determinacji płci od pojęcia różnicowania płci. Różnicowanie płci, czyli rozwój w kierunku określonej płci, obejmuje wiele następujących po sobie etapów, które podlegają kontroli genetycznej. Rozwój płci męskiej u ssaków (w tym i u człowieka) wymaga indukcji przez określone geny. Od płci chromosomalnej uzależniony jest dalszy przebieg rozwoju, który decyduje o hormonalnym zróżnicowaniu gonad, a to z kolei o dalszym różnicowaniu narządów płciowych. Jest to proces złożony, który polega na uaktywnianiu genów leżących na chromosomach płci i na autosomach. Gonady, przewody wyprowadzające oraz zewnętrzne narządy płciowe rozwijają się w niezależnych etapach. Płeć genetyczna (chromosomalna) wiąże się ściśle z pojęciem determinacji płci. Bezpośrednio i pośrednio genetycznie zróżnicowana jest znaczna liczba cech wykazujących dymorfizm płciowy; za te cechy odpowiadają geny zawarte w autosomach. Płeć gonadalna (gruczołowa) - w końcu 6 tygodnia ciąży, w niezróżnicowanych gonadach można wyróżnić część rdzeniową (wewnętrzną) i korową (zewnętrzną).w zarodkach XY produkt genu SRY (TDF) stymuluje rdzeniową część niezróżnicowanych gonad doprowadzając do rozwoju jąder. Jeżeli brakuje genu SRY z korowej części niezróżnicowanych gonad rozwijają się jajniki. Zatem o rozwoju gonad w kierunku określonej płci decydują chromosomy płci. Płeć genetyczna XX jest zwykle powiązana z jajnikową płcią gonadalną, a XY - z jądrową płcią gonadalną. Gonady należą do pierwszorzędowych cech płciowych. Dalsze różnicowanie wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, które decyduje o płci genitalnej (narządowej) nie zależy bezpośrednio od heterochromosomów. Embrionalne gonady produkują hormony, które wpływają na rozwój wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych (drugorzędowe cechy płciowe). W zarodkach o płci genetycznej męskiej, pod wpływem testosteronu pochodzącego z komórek śródmiąższowych jądra płodowego (komórki Leydiga) przewody Wolffa rozwijają się nasieniowody, pęcherzyki nasienne i gruczoł krokowy. Natomiast przewody Müllera zanikają pod wpływem wydzielanej przez komórki Sertoliego substancji hamującej (MIS), zwanej także hormonem antymüllerowskim. Również narządy zewnętrzne są początkowo niezróżnicowane. Pod wpływem 5α-reduktazy następuje konwersja testosteronu w dihydrotestosteron (DHT), który swoiście oddziałuje na niezróżnicowane struktury zewnętrzne, powodując roz- 3
4 wój zewnętrznych narządów płciowych męskich; i tak: guzek moczowo-płciowy rozwija się w żołądź prącia, wały moczowo-płciowe zrastają się tworząc mosznę, a fałdy moczowopłciowe tworzą prącie. Narządy są całkowicie rozwinięte w 14 tygodniu ciąży. W zarodkach o płci genetycznej żeńskiej przy braku chromosomu Y lub genu SRY jądra się nie rozwijają. Gonada staje się jajnikiem w 50 dniu rozwoju. Nie wiadomo czy inicjacja rozwoju jajnika jest procesem czynnym. Przy braku testosteronu lub, gdy jest on nieczynny, przewody Müllera kontynuują swój rozwój i stają się jajowodami, macicą i górną częścią pochwy. Przy braku androgenów niezróżnicowane narządy płciowe zewnętrzne wykazują brak zrostu w linii pośrodkowej, zatem guzek moczowo-płciowy rozwija się w łechtaczkę, wały moczowo-płciowe stają się wargami sromowymi większymi, a fałdy moczowo-płciowe stają się wargami sromowymi mniejszymi. Żeńskie narządy płciowe zewnętrzne są rozwinięte już w tygodniu ciąży. Płeć somatyczna odpowiada trzeciorzędowym cechom płciowym, które zależą od hormonów produkowanych przez gruczoły płciowe. Cechy te obejmują ilość i rozmieszczenie owłosienia na twarzy, okolicy łonowej, pod pachami i na reszcie ciała, wymiarów miednicy, ogólnych proporcji ciała, rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w okolicy bioder i ud, rozwoju piersi u kobiet oraz dłuższej krtani i niższego głosu u mężczyzn. Płeć psychosocjologiczną określa poczucie przynależności płciowej i orientacji psychoseksualnej człowieka. Uważa się, że testosteron działa również na centralny układ nerwowy (tzw. imprinting mózgowy ). Z powodu braku testosteronu lub receptora andogenowego, orientacja seksualna jest żeńska. U większości osób płeć genetyczna, gruczołowa, narządowa i somatyczna jest prawidłowa. Zdarza się jednak niewłaściwa identyfikacja seksualna, polegająca na identyfikowaniu się z płcią przeciwną. Towarzyszy temu pragnienie operacyjnego przekształcenia cech własnej płci na płeć odmienną; takie zaburzenie nazywane jest transseksualizmem. Z kolei transwestytyzm (eonizm, metatropizm) polega na upodobaniu noszenia strojów płci odmiennej i często wiąże się z homoseksualizmem. Zaburzenia rozwoju płci Prawidłowe wykształcenie płci zdeterminowanie jest działaniem wielu genów. Mutacje lub aberracje chromosomowe mogą prowadzić do częściowego lub całkowitego zaburzenia różnicowania cech płciowych. Obojnactwo (hermafrodytyzm) to zaburzenia rozwoju płci polegające na powstaniu niezgodności między płcią genetyczną, gonadalną, genitalną i somatyczną. Najczęściej powstają pośrednie formy budowy narządów płciowych między żeńskimi i męskimi lub część narządów jest męska, a część żeńska. Wyróżniamy obojnactwo prawdziwe i rzekome. U osób z obojnactwem prawdziwym zewnętrzne narządy płciowe są trudne do zidentyfikowania. Genotyp w 2/3 przypadków jest 46,XX, a w 1/3 46XX/47XXY (mozaiki). Wszyscy są bezpłodni. Obojnactwo rzekome polega na niecałkowitym zróżnicowaniu narządów płciowych wewnętrznych lub zewnętrznych, w kierunku męskim albo żeńskim u osoby posiadającej jeden rodzaj gonady. Wyróżniamy obojnactwo rzekome męskie i żeńskie. Obojnactwo rzekome męskie (zespół feminizujących jąder) powstaje u osoby płci genetycznej męskiej, posiadającej jądra, lecz u której narządy płciowe nie rozwinęły się dostatecznie w kierunku męskim. Przyczyną jest mutacja genu receptora androgenowego. Obojnactwo rzekome żeńskie występuje u osoby o płci genetycznej żeńskiej, posiadającej jajniki, ale w czasie życia płodowego doszło do wirylizacji (maskulinizacji), najczęściej na skutek wrodzonego przerostu nadnerczy. Nasilenie maskulinizacji jest zróżnicowane, ale może być na tyle silne, aby spowodować rozwój normalnego prącia. Aberracje liczbowe chromosomów płci Aberracje chromosomowe są przyczyną ok. 50% samoistnych poronień w początkowym 4
5 okresie ciąży. Aberracje chromosomowe dzielą się na dwa podstawowe typy - liczbowe i strukturalne. Aberracje liczbowe są przyczyną aneuploidii (dodanie lub utrata jednego lub rzadko dwóch chromosomów) lub poliploidii (zwielokrotnienie całego haploidalnego zestawu chromosomów). Poliploidia u człowieka jest spotykana niezwykle rzadko i dotyczy z reguły spontanicznie poronionych płodów lub martwo urodzonych dzieci. Tylko nieliczne noworodki żyły przez kilka godzin. W literaturze znajduje się kilkadziesiąt opisów triploidii (69,XXY, 69,XYY i 69,XXX) i tylko kilka przypadków tetraploidii (92,XXXX i 92,XXYY). Występowanie triploidii lub tetraploidii stwierdza się u około 15% wszystkich spontanicznie poronionych płodów. Triploidię stwierdza się u 20% zarodków poronionych samoistnie we wczesnym okresie ciąży. Z kolei tetraploidia występuje u około 6% zarodków poronionych samoistnie z reguły w pierwszym trymestrze ciąży; niezmiernie rzadko dochodzi do utrzymania ciąży, a tetraploidalny płód wykazuje znaczne upośledzenie rozwoju fizycznego. Pochodzenie ludzkich poliploidów jest trudne do wytłumaczenia. Uważa się, że triploidia może być wynikiem zaburzeń podziału mejotycznego gamet (np. powstaje diploidalne jajo, które jest zapłodnione przez haploidalny plemnik lub odwrotnie nieprawidłowy, diploidalny plemnik zapładnia haploidalne jajo), albo też jajo zostaje zapłodnione przez 2 plemniki (dispermia). Tetraploidia powstaje wówczas, gdy brak jest pierwszego podziału zygoty, co prowadzi do podwojenia liczby chromosomów bezpośrednio po zapłodnieniu lub - kiedy jajo jest zapłodnione przez 3 plemniki (polispermia); nie ma jednak dostatecznych dowodów na istnienie polispermii u człowieka. Warto jednak nadmienić, że poliploidia jest zjawiskiem normalnym w niektórych komórkach człowieka, np. w megakariocytach 4 jądra są poliploidalne i liczba chromosomów równa jest 8-16-krotnej liczbie haploidalnej. Komórki tetraploidalne spotyka się także w regenerującej wątrobie. Aneuploidia występuje wśród ludzi i przypadki te dotyczą autosomów i chromosomów płci. Aneuploidia chromosomów płci stanowi 33% wszystkich nieprawidłowości chromosomowych. W większości przypadków dochodzi do wczesnego poronienia trisomicznych zarodków. Tylko trisomie autosomalne chromosomów 13 (zespół Patau), 18 (zespół Edwardsa) i 21 (zespół Dawna) obserwowane są wśród żywo urodzonych noworodków. Natomiast trisomie chromosomów płci ( kariotyp 47,XXX, 47,XXY, 47,XYY) dają lżejsze objawy kliniczne i większość można obserwować u żywo narodzonych noworodków. Monosomie autosomów są letalne już dla zygoty, ale monosomię chromosomu X (45,X) stwierdza się często we wcześnie poronionych embrionach oraz u osób z zespołem Turnera. Aneuploidie chromosomów płci dają zazwyczaj mniej nasilone następstwa fenotypowe, co prawdopodobnie jest konsekwencją procesu lionizacji. Jednak inaktywacja dodatkowych chromosomów X nie jest całkowita i wszystkie aneuploidy ujawniają różnego stopnia zaburzenia fizyczne i zahamowanie rozwoju psychicznego. Zespół Klinefeltera: osoby o fenotypie męskim, a kariotyp wykazuje najczęściej obecność dodatkowego chromosomu X (47,XXY); występują też kariotypy 48,XXYY i 49,XXXYY. U osób z tym zespołem występuje niewielkie opóźnienie umysłowe, przerost sutków, słabe umięśnienie, bezpłodność (brak plemników w ejakulacie) oraz zwiększone ryzyko rozwoju raka sutka i schizofrenii. Częstość występowania zespołu Klinefeltera wynosi 1 na 800 żywo urodzonych niemowląt płci męskiej i rośnie z wiekiem matki, co sugeruje raczej nondysjunkcję (brak segregacji) chromosomów XX w dojrzewających oocytach, niż XY w czasie spermatogenezy. Osoby płci żeńskiej poli-x: ok. 1 na 800 kobiet jest trisomikiem (47,XXX). Większość kobiet nie ma żadnych objawów klinicznych, a u pozostałych stwierdza się skąpe miesiączkowanie i wczesną menopauzę oraz zwiększone ryzyko wystąpienia schizofrenii. Kobiety mogą 4 Megakariocyt - komórka, z której powstają płytki krwi. 5
6 zachodzić w ciążę i rodzić normalne dzieci. Przyczyną są zaburzenia w produkcji gamet żeńskich, co nasila się w miarę narastania wieku matki. Nieliczne kobiety są tetrasomiczne (48,XXXX) lub pentasomiczne (49,XXXXX); objawy są podobne jak u trisomicznych kobiet, ale wraz ze wzrostem liczby chromosomów X obniża się inteligencja. Osoby płci męskiej poli-y: osoby o fenotypie męskim, cechujące się wysokim wzrostem i silnymi zmianami skórnymi twarzy (trądzik) w okresie dojrzewania. Częstość występowania wynosi 0.7/1000. Początkowe doniesienia wskazywały, że osoby o kariotypie 47,XYY charakteryzują się nasiloną agresywnością, podatnością na frustracje, trudnościami w nawiązywaniu kontaktu oraz tendencją do popełniania przestępstw kryminalnych. Ten pogląd podważono, ponieważ masowe badania wykazały, że osoby z tą anomalią mają prawidłowe zachowanie, chociaż bywają nadpobudliwi i nieopanowani; upośledzona samokontrola może jednak prowadzić do zachowań kryminalnych. Przyczyną tej anomalii jest brak segregacji chromosomów w 2 podziale mejotycznym podczas spermatogenezy (nie koreluje z wiekiem ojca). Monosomia chromosomu X jest drugim pod względem częstości występowania zespołem zmian wywoływany aneuploidią; stwierdzana jest często w poronionych embrionach oraz u osób z zespołem Turnera. Osoba z zespołem Turnera jest fenotypowo żeńska, co wynika z kariotypu 45,X. Zespół Turnera jest niezależny od wieku matki i najprawdopodobniej nie polega na błędzie w mejotycznym rozdziale chromosomów, lecz na pomejotycznej utracie X lub Y w czasie spermatogenezy. Zespół Turnera stwierdzany jest u 2-3 dziewczynek na 10 tysięcy żywo urodzonych. Ta niska częstość związana jest z dużą śmiertelnością wewnątrzmaciczną płodów (około 98%). Objawy: niski wzrost i szmery w sercu; pierwotny brak miesiączki, brak drugorzędowych cech płciowych; większość jest bezpłodna; cechują się prawidłowym rozwojem umysłowym, ale mogą mieć zburzenia w orientacji przestrzennej. Zalecane piśmiennictwo i strony internetowe: 1. Passarge E. Genetyka. Ilustrowany przewodnik. PZWL, Drewa G., Ferenc T. Podstawy genetyki dla studentów i lekarzy. Urban & Partner, Miller D. Sex determination: insights from the human and animal models suggest that mammalian Y chromosome is uniquely specialised for the male s benefit. The Journal of Men s Health and Gender. v. 1, nos. 2-3, ,
Sposoby determinacji płci
W CZASIE WYKŁADU TELEFONY KOMÓRKOWE POWINNY BYĆ WYŁĄCZONE LUB WYCISZONE Sposoby determinacji płci TSD thermal sex determination GSD genetic sex determination 26 o C Środowiskowa: ekspresja genu
Bardziej szczegółowoSposoby determinacji płci
Sposoby determinacji płci TSD thermal sex determination GSD genetic sex determination 26 o C Środowiskowa: ekspresja genu DMRT zależna jest od warunków środowiska ~30 o C ~33 o C ~35 o C n=16
Bardziej szczegółowoPrenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa. Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska
Prenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska Seksualność jest zjawiskiem wieloaspektowym, wielowymiarowym, obejmującym szereg cech i czynności
Bardziej szczegółowoMEDYCYNA ROZRODU Z SEKSUOLOGIĄ RÓŻNICOWANIE PŁCIOWE
MEDYCYNA ROZRODU Z SEKSUOLOGIĄ RÓŻNICOWANIE PŁCIOWE Różnicowaniem płciowym nazywamy procesy zachodzące w okresie płodowym, które na podstawie płci genetycznej doprowadzają do powstania różnic w budowie
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki człowieka
Podstawy genetyki człowieka Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej złożone - interakcje kilku genów Wieloczynnikowe - interakcje
Bardziej szczegółowoTemat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią.
Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią. 1. Kariotyp człowieka. 2. Determinacja płci u człowieka. 3. Warunkowanie płci u innych organizmów. 4. Cechy związane z płcią. 5. Cechy sprzężone
Bardziej szczegółowoSposoby determinacji płci
GAMETOGENEZA spermatogonium oogonium spermatocyty I-ego rzędu spermatocyty II-ego rzędu oocyty II-ego rzędu oocyty I-ego rzędu pierwsze ciałko kierunkowe spermatydy ootydy drugie ciałko kierunkowe plemniki
Bardziej szczegółowoBiologia medyczna. materiały dla studentów Kobieta (XX)
1. Kobieta (XX) 1 2. Mężczyzna (XY) 3. Monosomia X0, zespół Turnera Kobieta Niski wzrost widoczny od 5 roku życia. Komórki jajowe degenerują przed urodzeniem, bezpłodność. Nieprawidłowości szkieletowe,
Bardziej szczegółowoAberracje chromosomowe Seminarium 2 część 1
Aberracje chromosomowe Seminarium 2 część 1 Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Aberracje chromosomowe - choroby
Bardziej szczegółowoEmbriologia I. Rozwój męskiego i żeńskiego układu płciowego Zapłodnienie
Embriologia I Rozwój męskiego i żeńskiego układu płciowego Zapłodnienie Rozwój układu moczowego Mezoderma pośrednia Nerka ostateczna Przednercze zanika Przewody przednercza, przyśródnerczowe (Przewody
Bardziej szczegółowoSposoby determinacji płci
Gametogeneza, determinacja płci Sposoby determinacji płci TSD thermal sex determination GSD genetic sex determination SPOSOBY DETERMINACJI PŁCI 26 o C Środowiskowa: ekspresja genu DMRT zależna
Bardziej szczegółowoJakie są objawy zespołu policystycznych jajników?
3 Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? Najważniejsze punkty zu kobiet występuje różne nasilenie objawów; u niektórych objawy mogą być ciężkie, u innych nieznaczne. zobjawami zespołu PCOS mogą
Bardziej szczegółowoKlasyczna analiza kariotypu, techniki prążkowania chromosomów Molekularna stosowanie sond molekularnych, technika FISH
CYTOGENETYKA seminarium III rok WLI mgr inż. Łukasz Kuszel CYTOGENETYKA: Klasyczna analiza kariotypu, techniki prążkowania chromosomów Molekularna stosowanie sond molekularnych, technika FISH BUDOWA CHROMOSOMU
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki 3. Dziedziczenie jednogenowe i wieloczynnikowe na przykładzie człowieka
Podstawy genetyki 3 Dziedziczenie jednogenowe i wieloczynnikowe na przykładzie człowieka Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej
Bardziej szczegółowoGIMNAZJUM SPRAWDZIANY SUKCES W NAUCE
GIMNAZJUM SPRAWDZIANY BIOLOGIA klasa III SUKCES W NAUCE II GENETYKA CZŁOWIEKA Zadanie 1. Cechy organizmu są warunkowane przez allele dominujące i recesywne. Uzupełnij tabelę, wykorzystując poniższe określenia,
Bardziej szczegółowoAberracje chromosomowe - choroby genetyczne związane z widocznymi zmianami liczby lub struktury chromosomów
Cytogenetyka Konspekt do zajęć z przedmiotu Cytogenetyczna i molekularna diagnostyka chorób genetycznych dla kierunku Biotechnologia dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Aberracje
Bardziej szczegółowoPamiętając o komplementarności zasad azotowych, dopisz sekwencję nukleotydów brakującej nici DNA. A C C G T G C C A A T C G A...
1. Zadanie (0 2 p. ) Porównaj mitozę i mejozę, wpisując do tabeli podane określenia oraz cyfry. ta sama co w komórce macierzystej, o połowę mniejsza niż w komórce macierzystej, gamety, komórki budujące
Bardziej szczegółowoNIEPOWODZENIA ROZRODU
NIEPOWODZENIA ROZRODU Dr n. med. Joanna Walczak- Sztulpa Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu NIEPOWODZENIA ROZRODU Niepłodność małżeńska Niepowodzenia
Bardziej szczegółowoProblemy dawnych teorii dziedziczenia
Podstawy genetyki Problemy dawnych teorii dziedziczenia Czy oboje rodzice mają wkład w dziedziczenie? Jak dochodzi do mieszania się cech? Rozwój - dziedziczenie materiału czy programu? Dlaczego cechy mogą
Bardziej szczegółowoRozmnaŜanie się i rozwój człowieka
RozmnaŜanie się i rozwój człowieka 1. Zaznacz definicję rozwoju osobniczego. A. Proces prowadzący do uzyskania przez organizm energii. B. Usuwanie z organizmu zbędnych produktów przemiany materii. C. Zmiany
Bardziej szczegółowoNarządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne
Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne Męskie narządy płciowe prącie: moszna Zewnętrzne narządy płciowe: Wewnętrzne narządy płciowe : jądra męski
Bardziej szczegółowoPlan wykładów z genetyki ogólnej
Plan wykładów z genetyki ogólnej 01 Metody genetyki klasycznej 02 Metody analizy DNA 03 Metody analizy genomu 04 Genomy prokariontów 05 Genomy eukariontów 06 Zmienność genomów w populacjach 07 Genomy a
Bardziej szczegółowowykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki
Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ gamety matczyne Genetyka
Bardziej szczegółowoPodstawowe techniki barwienia chromosomów
Prążek C Chromatyna nie kondensuje równomiernie! Euchromatyna-najmniej kondensująca (fragmenty helisy DNA bogate w guaninę i cytozynę) Heterochromatyna fakultatywna Jasne prążki G Ciemne prążki G Heterochromatyna
Bardziej szczegółowoProgram ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I dla kierunku Lekarskiego, rok I 2015/2016. Ćwiczenie nr 1 (06-07.10.
Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I dla kierunku Lekarskiego, rok I 2015/2016 Ćwiczenie nr 1 (06-07.10.2015) Temat: Wprowadzenie 1. Omówienie regulaminu zajęć Temat: Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoStanisław Dulko SAGA O PŁCI. [...] stopień i rodzaj płciowości człowieka sięga w jego najostrzejsze szczyty ducha [...]
ROCZNIK LUBUSKI Tom 32, cz. 2, 2006 Stanisław Dulko SAGA O PŁCI [...] stopień i rodzaj płciowości człowieka sięga w jego najostrzejsze szczyty ducha [...] F. Nietzsche Poza dobrem i złem Płeć ułatwia człowiekowi
Bardziej szczegółowo2. Rozdział materiału genetycznego w czasie podziałów komórkowych - mitozy i mejozy
Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I (GENETYKA) dla kierunku Lekarskiego, rok I 2017/2018 Ćwiczenie nr 1 (09-10.10.2017) Temat: Wprowadzenie 1. Omówienie regulaminu zajęć
Bardziej szczegółowoUkład rozrodczy samca
Układ rozrodczy samca ESPZiWP Układ rozrodczy samca dwa jądra drogi wyprowadzające ( najądrza i nasieniowody wraz z przewodem moczopłciowym wtórnym) prącie wraz napletkiem gruczoł krokowy (prostata) 1
Bardziej szczegółowoZmienność. środa, 23 listopada 11
Zmienność http://ggoralski.com Zmienność Zmienność - rodzaje Zmienność obserwuje się zarówno między poszczególnymi osobnikami jak i między populacjami. Różnice te mogą mieć jednak różne podłoże. Mogą one
Bardziej szczegółowo6. Uzupełnij zdanie, wstawiajac w odpowiednie miejsce wyrażenie ujawni się lub nie ujawni się :
ID Testu: 9S6C1A4 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Allelami nazywamy A. takie same formy jednego genu. B. różne formy różnych genów. C. takie same formy różnych genów. D. różne formy jednego genu.
Bardziej szczegółowoStrategia diagnostyki cytogenetycznej
Strategia diagnostyki cytogenetycznej Prawidłowe chromosomy człowieka. Typy aberracji chromosomowych i ich kliniczne skutki. Aberracje liczby i struktury chromosomów. Techniki cytogenetyczne wprowadzenie
Bardziej szczegółowoGenetyczna determinacja płci u człowieka i jej zaburzenia Prof. dr hab. med. Maciej Krawczyński Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UMP
Genetyczna determinacja płci u człowieka i jej zaburzenia Prof. dr hab. med. Maciej Krawczyński Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UMP Historia badań nad determinacją i różnicowaniem płci lata 40. XX
Bardziej szczegółowoNIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau
NIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau Nieinwazyjne badania prenatalne, polegające na ocenia parametrów biochemicznych, takie jak
Bardziej szczegółowoDefinicja. Terminu transseksualizm użył po raz pierwszy D. O. Cauldwell, w 1949 roku, w swoim artykule zatytułowanym: Psychopathia transexualis
Definicja Termin transseksualizm etymologicznie wywodzi się z języka łacińskiego (łac. transire ) i oznacza przechodzenie cechy czy wielu cech właściwych jednej płci na drugą płeć. Takie przejście ma charakter
Bardziej szczegółowoa) lokalizacja DNA i RNA w komórkach stożka wzrostu korzenia Allium cepa prep. mikr. rys.
Program ćwiczeń z przedmiotu GENETYKA dla kierunku Dietetyka studia stacjonarne licencjat, rok I 2015/2016 Ćwiczenie nr 1 (23.02.2016r.) 1. Omówienie regulaminu zajęć. 2. Budowa mikroskopu i zasady techniki
Bardziej szczegółowoZaburzenia determinacji i różnicowania płci
Choroby układu wewnątrzwydzielniczego IV H Zaburzenia determinacji i różnicowania płci Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska-Hilczer 1. Fizjologia Różnicowanie płciowe to procesy zachodzące w okresie płodowym,
Bardziej szczegółowoImię i nazwisko...kl...
Gimnazjum nr 4 im. Ojca Świętego Jana Pawła II we Wrocławiu SPRAWDZIAN GENETYKA GR. A Imię i nazwisko...kl.... 1. Nauka o regułach i mechanizmach dziedziczenia to: (0-1pkt) a) cytologia b) biochemia c)
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie
mgr Jolanta Ignaczak nauczycielka przyrody S.P. nr 8 w Zgierzu Scenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie TEMAT : Dlaczego rodzi się dziewczynka albo chłopiec? CELE: UCZEŃ: - utrwala sobie
Bardziej szczegółowoGonocyty komórki prapłciowe
GAMETOGENEZA Gametogeneza Gametogeneza (z grec. gamete żona, gametes mąż) Proces powstawania oraz rozwoju specjalnej populacji komórek, które nazywa się gametami lub komórkami rozrodczymi. Mejoza i różnicowanie
Bardziej szczegółowoPodstawowe techniki barwienia chromosomów
Prążek C Chromatyna nie kondensuje równomiernie! Euchromatyna-najmniej kondensująca (fragmenty helisy DNA bogate w guaninę i cytozynę) Heterochromatyna fakultatywna Jasne prążki G Ciemne prążki G Heterochromatyna
Bardziej szczegółowoTranslokacje Aberracje chromosomowe. strukturalne: translokacje, inwersje, delecje, duplikacje, chromosomy koliste (izochromosomy)
Aberracje chromosomowe strukturalne: translokacje, inwersje, delecje, duplikacje, chromosomy koliste (izochromosomy) liczbowe: aneuploidie, euploidie Poszczególne gatunki zwierząt charakteryzują się nasileniem
Bardziej szczegółowoDlaczego kariotypy mężczyzn i kobiet różnią się pod względem zestawów chromosomów płci skoro Ewa została utworzona z żebra Adama?
Dlaczego kariotypy mężczyzn i kobiet różnią się pod względem zestawów chromosomów płci skoro Ewa została utworzona z żebra Adama? Spotkałem się z ciekawym zarzutem: Weźmy np. stworzenie człowieka. Nauka
Bardziej szczegółowoFazy rozwoju psychoseksualnego człowieka
Fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka Spis treści Cel lekcji Jak przebiega rozwój człowieka Faza rozwoju płodowego Faza narodzin Faza niemowlęca Faza wczesnodziecięca Faza zabawy Wczesny okres szkolny
Bardziej szczegółowoZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT 1. RÓWNOWAGA GENETYCZNA POPULACJI. Prowadzący: dr Wioleta Drobik Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt
ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT 1. RÓWNOWAGA GENETYCZNA POPULACJI Fot. W. Wołkow Prowadzący: dr Wioleta Drobik Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt POPULACJA Zbiór organizmów żywych, które łączy
Bardziej szczegółowoChoroby uwarunkowane genetycznie i wady rozwojowe
Choroby uwarunkowane genetycznie i wady rozwojowe dr n. med. Jolanta Meller Ogólne zasady dziedziczenia Dziedziczność przekazywanie cech z pokolenia na pokolenie Genotyp zasób informacji genetycznej zawarty
Bardziej szczegółowoKonspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej
Seminarium 1 część 1 Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Genom człowieka Genomem nazywamy całkowitą ilość DNA jaka
Bardziej szczegółowoDisruption of c-mos causes parthenogenetic development of unfertilized mouse eggs
Disruption of c-mos causes parthenogenetic development of unfertilized mouse eggs W. H. Colledge, M. B. L. Carlton, G. B. Udy & M. J. Evans przygotowała Katarzyna Czajkowska 1 Dysrupcja (rozbicie) genu
Bardziej szczegółowoII WYDZIAŁ LEKARSKI, II ROK
II WYDZIAŁ LEKARSKI, II ROK PRZEDMIOT: BIOLOGIA MEDYCZNA (CZĘŚĆ 1 GENETYKA) PROGRAM ĆWICZEŃ 2009/2010 L.p. Data zajęć Temat zajęć 1. 15.02 18.02 Podstawy genetyki klasycznej (podstawowe pojęcia i definicje
Bardziej szczegółowoZapytaj swojego lekarza.
Proste, bezpieczne badanie krwi, zapewniające wysoką czułość diagnostyczną Nieinwazyjne badanie oceniające ryzyko wystąpienia zaburzeń chromosomalnych, takich jak zespół Downa; opcjonalnie umożliwia również
Bardziej szczegółowoPEDIATRIA - WYKŁAD 5 marca 2008
T: Cukrzyca. 1. Cukrzyca choroba genetycznie uwarunkowana, występująca rodzinnie, dotyczy wszystkich chorób metabolicznych ustroju, spowodowana niedomogą komórek β wysp Langerhansa. 2. Klimat a cukrzyca
Bardziej szczegółowoPraca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V
Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Poniższa praca składa się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowoModyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney
Modyfikacje epigenetyczne w czasie wzrostu oocytów związane z rozszerzeniem rozwoju partenogenetycznego u myszy. Małgorzata Karney Epigenetyka Epigenetyka zwykle definiowana jest jako nauka o dziedzicznych
Bardziej szczegółowoBiomedyczne podstawy rozwoju i wychowania człowieka ćwiczenia I rok pedagogika ogólna
Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania człowieka ćwiczenia I rok pedagogika ogólna Magdalena Krajewska Zakład Antropologii WBiOŚ UMK Ćwiczenie 2: Rozwój wiadomości ogólne 1. Czym jest rozwój 2. Cechy
Bardziej szczegółowoNapisz, który z przedstawionych schematycznie rodzajów replikacji (A, B czy C) ilustruje replikację semikonserwatywną. Wyjaśnij, na czym polega ten
Napisz, który z przedstawionych schematycznie rodzajów replikacji (A, B czy C) ilustruje replikację semikonserwatywną. Wyjaśnij, na czym polega ten proces. Na schemacie przedstawiono etapy przekazywania
Bardziej szczegółowoMUTACJE GENOMOWE- EUPLOIDIE MUTACJE GENOMOWE- ANEUPLOIDIE. MUTACJE spontaniczne indukowane. germinalne somatyczne
MUTACJE spontaniczne indukowane germinalne somatyczne genomowe chromosomowe genowe euploidie aneuploidie - delecje substytucje - nullisomie - duplikacje -monosomie - trisomie - tetrasomie - inwersje -translokacje
Bardziej szczegółowoPODSTAWY GENETYKI. Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław Burczyk
PODSTAWY GENETYKI Prawa Mendla (jako punkt wyjścia) Epistaza (interakcje między genami) Sprzężenia genetyczne i mapowanie genów Sprzężenie z płcią Analiza rodowodów Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław
Bardziej szczegółowoI ROK WYDZIAŁ LEKARSKI BIOLOGIA MEDYCZNA ROK AKAD. 2015/2016
Ćwiczenie 9 Temat: Genetyka medyczna cz. I Wybrane cechy allelomorficzne i układy grupowe krwi 1. Rodowody niektórych cech człowieka rys. drzewa genealogicznego i oznaczenie genotypów 2. Wybrane cechy
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki. ESPZiWP 2010
Podstawy genetyki ESPZiWP 2010 Genetyka - nauka o dziedziczności i zmienności organizmów, wyjaśniająca prawa rządzące podobieństwami i różnicami pomiędzy osobnikami spokrewnionymi przez wspólnego przodka
Bardziej szczegółowoPROBLEM ZAGROŻENIA SEKSUALIZACJĄ W PROGRAMIE PROFILAKTYKI ZDROWIA PSYCHICZNEGO (PODSTAWY WIEDZY DLA NAUCZYCIELI)
PROBLEM ZAGROŻENIA SEKSUALIZACJĄ W PROGRAMIE PROFILAKTYKI ZDROWIA PSYCHICZNEGO (PODSTAWY WIEDZY DLA NAUCZYCIELI) Z a d a n i e f i n a n s o w a n e z e ś r o d k ó w N a r o d o w e g o P r o g r a m
Bardziej szczegółowoTranquility. Najdokładniejszenieinwazyjnebadanietrisomii Pozwalauniknądryzykaamniopunkcji
Tranquility Najdokładniejszenieinwazyjnebadanietrisomii Pozwalauniknądryzykaamniopunkcji BezpieczneiwysoceczułebadanieDNAzkrwiwykonywane przyużyciusekwencjonowanianastępnejgeneracji Wystarczyproste pobraniekrwi,aby
Bardziej szczegółowoZaburzenia identyfikacji, roli i psychoorientacji płciowej
Zaburzenia identyfikacji, roli i psychoorientacji płciowej Prof. dr hab. med. Krzysztof Kula Katedra Andrologii i Endokrynologii Płodności Uniwersytet Medyczny w Łodzi BIOLOGIA PŁEĆ GENETYCZNA PŁEĆ GONADALNA
Bardziej szczegółowoMolekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik. www.agh.edu.pl
Molekuły Miłości Borys Palka Katarzyna Pyzik www.agh.edu.pl Zakochanie Przyczyną Hormonalnych Zmian Grupa zakochanych, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet ) Grupa kontrolna, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet)
Bardziej szczegółowoABERRACJE CHROMOSOMOWE. KLINICZNE SKUTKI ABERRACJI CHROMOSOMOWYCH
ABERRACJE CHROMOSOMOWE. KLINICZNE SKUTKI ABERRACJI CHROMOSOMOWYCH Anna Latos-Bieleńska Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Akademii Medycznej w Poznaniu Około 0,6% dzieci rodzi się z aberracjami chromosomowymi
Bardziej szczegółowoEpigenetic modifications during oocyte growth correlates with extended parthenogenetic developement in the mouse
Epigenetic modifications during oocyte growth correlates with extended parthenogenetic developement in the mouse Tomohiro Kono, Yayoi Obata, Tomomi Yoshimzu, Tatsuo Nakahara & John Carroll Rozwój partenogenetyczny
Bardziej szczegółowoKrakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2014/2015
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 014/015 Kierunek studiów: Dietetyka
Bardziej szczegółowoPOWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data
POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data 1. Struktura organizmu i funkcje, jakim ona służy ( komórki,
Bardziej szczegółowoUkład dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.
Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce
Bardziej szczegółowoocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra Dział VII. EKOLOGIA NAUKA O ŚRODOWISKU
Dział VII. EKOLOGIA NAUKA O ŚRODOWISKU wyróżnia elementy żywe i nieożywione w obserwowanym ekosystemie oblicza zagęszczenie wybranej rośliny na badanym terenie określa znaczenie wiedzy ekologicznej w życiu
Bardziej szczegółowoBiomedyczne aspekty kształtowania płci somatycznej. Znaczenie prenatalnego okresu życia
Emilia Lichtenberg-Kokoszka Wydział Nauk Społecznych, Instytut Nauk Pedagogicznych, Uniwersytet Opolski Biomedyczne aspekty kształtowania płci somatycznej. Znaczenie prenatalnego okresu życia Biomedical
Bardziej szczegółowoThe Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals
The Maternal Nucleolus Is Essential for Early Embryonic Development in Mammals autorstwa Sugako Ogushi Science vol 319, luty 2008 Prezentacja Kamil Kowalski Jąderko pochodzenia matczynego jest konieczne
Bardziej szczegółowoco nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni
co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni ZdrovveLove co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni Cykl zajęć obejmuje 8 godz. lekcyjnych po 45 minut, o następującej tematyce:
Bardziej szczegółowoZasady obliczania ryzyka genetycznego. Podstawy genetyki populacyjnej.
Zasady obliczania ryzyka genetycznego. Podstawy genetyki populacyjnej. Maciej Krawczyński Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu I. Choroby jednogenowe 1. Mendlowskie sposoby dziedziczenia:
Bardziej szczegółowo5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach...
SPIS TREŚCI CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii................ 16 2. Układ rozrodczy................... 26 Układ rozrodczy męski.................. 26 Narządy rozrodcze wewnętrzne...............
Bardziej szczegółowo1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22. Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
SPIS TREŚCI Wstęp 10 1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22 Zagnieżdżenie 23 Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę 23 Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
Bardziej szczegółowoKonkurs szkolny Mistrz genetyki etap II
onkurs szkolny istrz genetyki etap II 1.W D pewnego pierwotniaka tymina stanowi 28 % wszystkich zasad azotowych. blicz i zapisz, jaka jest zawartość procentowa każdej z pozostałych zasad w D tego pierwotniaka.
Bardziej szczegółowoZmienność organizmów żywych
Zmienność organizmów żywych Organizm (roślina, zwierzę) Zmienność dziedziczna (genetyczna) Zmienność niedziedziczna Rekombinacja Mutacje Segregacja chromosomów Genowe Crossing-over Chromosomowe Losowe
Bardziej szczegółowoI. Genetyka. Dział programu Lp. Temat konieczny podstawowy rozszerzający
I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech definiuje pojęcia genetyka oraz
Bardziej szczegółowoGenetyka kliniczna - opis przedmiotu
Genetyka kliniczna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Genetyka kliniczna Kod przedmiotu 12.9-WL-Lek-GK Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj
Bardziej szczegółowo1. Zaznacz punkt, w którym prawidłowo opisano rozmnażanie. (0 1) A) Zmiany zachodzące w organizmie od momentu jego powstania aż do jego śmierci.
Sprawdzian b Imię i nazwisko Klasa Liczba punktów Ocena Test podsumowujący dział XI Rozmnażanie Masz przed sobą test składający się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwych do
Bardziej szczegółowomikrosatelitarne, minisatelitarne i polimorfizm liczby kopii
Zawartość 139371 1. Wstęp zarys historii genetyki, czyli od genetyki klasycznej do genomiki 2. Chromosomy i podziały jądra komórkowego 2.1. Budowa chromosomu 2.2. Barwienie prążkowe chromosomów 2.3. Mitoza
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 3/4. Prawa Mendla: zadania, analiza rodowodów Sprzężenia i odległość genetyczna. Kariotypy i chromosomopatie. Prof. dr hab.
Ćwiczenie 3/4 Prawa Mendla: zadania, analiza rodowodów Sprzężenia i odległość genetyczna. Kariotypy i chromosomopatie Prof. dr hab. Roman Zieliński 1 Prawa Mendla 1.1. Pytania i zagadnienia 1.1.1. Przypomnij
Bardziej szczegółowo1 Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki. 2 Podstawowy model dziedziczenia
Rachunek Prawdopodobieństwa MAP8 Wydział Matematyki, Matematyka Stosowana Projekt - zastosowania rachunku prawdopodobieństwa w genetyce Opracowanie: Antonina Urbaniak Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki
Bardziej szczegółowoZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT
ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT Ćwiczenia 1 mgr Magda Kaczmarek-Okrój magda_kaczmarek_okroj@sggw.pl 1 ZAGADNIENIA struktura genetyczna populacji obliczanie frekwencji genotypów obliczanie frekwencji alleli
Bardziej szczegółowoUWARUNKOWANIA BIOLOGICZNE A TOŻSAMOŚĆ KOBIET I MĘŻCZYZN W GRUPACH DYSPOZYCYJNYCH
ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS No 3096 SOCJOLOGIA XLV WROCŁAW 2009 IWONA DZIEŃDZIORA-FRELICH Akademia Medyczna, Katowice UWARUNKOWANIA BIOLOGICZNE A TOŻSAMOŚĆ KOBIET I MĘŻCZYZN W GRUPACH DYSPOZYCYJNYCH
Bardziej szczegółowoDIOKSYNY- CZYNNIKI ZABURZAJĄCE FUNKCJE ENDOKRYNNE
DIOKSYNY- CZYNNIKI ZABURZAJĄCE FUNKCJE ENDOKRYNNE E.L. Gregoraszczuk Zakład Fizjologii Zwierząt, Instytut Zoologii, Uniwersytet Jagielloński, Kraków Kilka słów o układzie endokrynnym. Układ endokrynny,
Bardziej szczegółowoDisruption of c-mos causes parthenogenetic develepment of unfertilized mouse eggs. W.H Colledge, M.B.L. Carlton, G.B. Udy & M.J.
Disruption of c-mos causes parthenogenetic develepment of unfertilized mouse eggs. W.H Colledge, M.B.L. Carlton, G.B. Udy & M.J.Evans Partenogeneza-dzieworództwo, to sposób rozmnażania polegający na rozwoju
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Zdolność do rozmnażania się jest jedną z właściwości odróżniających materię ożywioną od nieożywionej. Im prymitywniejsze zwierzę,
Bardziej szczegółowoNaCoBeZu klasa 8 Dział Temat nacobezu programu I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? 2. Nośnik informacji genetycznej DNA 3. Podziały komórkowe
NaCoBeZu klasa 8 Dział programu Temat nacobezu I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? wymieniam zakres badao genetyki rozróżniam cechy dziedziczne i niedziedziczne wskazuję cechy indywidualne i gatunkowe omawiam
Bardziej szczegółowoInformacje dotyczące pracy kontrolnej
Informacje dotyczące pracy kontrolnej Słuchacze, którzy z przyczyn usprawiedliwionych nie przystąpili do pracy kontrolnej lub otrzymali z niej ocenę negatywną zobowiązani są do dnia 06 grudnia 2015 r.
Bardziej szczegółowoGENETYKA. Genetyka. Dziedziczność przekazywanie cech rodziców potomstwu Zmienność występowanie różnic pomiędzy różnymi osobnikami tego samego gatunku
GENETYKA Genetyka Nauka o dziedziczności i zmienności organizmów, wyjaśniająca prawa rządzące podobieństwami i różnicami pomiędzy osobnikami spokrewnionymi przez wspólnego przodka Dziedziczność przekazywanie
Bardziej szczegółowoRóżnorodność biologiczna
Różnorodność biologiczna Rozmnażanie bezpłciowe i płciowe oraz przemiana pokoleń. Istota i różnorodność Anna Bajer, Mohammed Alsarraf i Marta Wrzosek Rozmnażanie: płciowe i bezpłciowe zapewnia trwanie
Bardziej szczegółowoI ROK WYDZIAŁ LEKARSKI BIOLOGIA MEDYCZNA ROK AKAD. 2013/2014
Ćwiczenie 8 Temat: Genetyka medyczna cz. I Wybrane cechy allelomorficzne i układy grupowe krwi 1. Rodowody niektórych cech człowieka rys. drzewa genealogicznego i oznaczenie genotypów 2. Wybrane cechy
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 16/17. Szacowanie częstości mutacji punktowych. Mutacje chromosomowe strukturalne. Mutacje chromosomowe liczbowe.
Ćwiczenie 16/17 Szacowanie częstości mutacji punktowych. Mutacje chromosomowe strukturalne. Mutacje chromosomowe liczbowe. Prof. dr hab. Roman Zieliński 1. Szacowanie częstości mutacji punktowych 1.1.
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA. HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości
SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA NAUCZYCIEL PROWADZĄCY... TEMAT LEKCJI: Rozwój płodowy człowieka KLASA... DATA:... GODZ... HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej
Bardziej szczegółowoRozkład materiału z biologii do klasy III.
Rozkład materiału z biologii do klasy III. L.p. Temat lekcji Treści programowe Uwagi 1. Nauka o funkcjonowaniu przyrody. 2. Genetyka nauka o dziedziczności i zmienności. -poziomy różnorodności biologicznej:
Bardziej szczegółowoKARTA ODPOWIEDZI KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY
KARTA ODPOWIEDZI KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY Nr zad. Max punktów 1. 7 pkt. 2. 3 pkt. Prawidłowe odpowiedzi Punktacja Uwagi 1. F R U K T O Z A 2. R Y B O Z A 3. I N S U L I N A 4. F I B R Y N O G
Bardziej szczegółowoKonsekwencje mutacji genowych na poziomie translacji. 1. Mutacja zmiany sensu 2. Mutacja milcząca 3. Mutacja nonsensowna
Konsekwencje mutacji genowych na poziomie translacji 1. Mutacja zmiany sensu 2. Mutacja milcząca 3. Mutacja nonsensowna Mutacja zmiany sensu Zmiana w DNA Zmiana w mrna (zmiana kodonu) Zmiana aminokwasu
Bardziej szczegółowoa) Zapisz genotyp tego mężczyzny... oraz zaznacz poniżej (A, B, C lub D), jaki procent gamet tego mężczyzny będzie miało genotyp ax b.
W tomie 2 zbioru zadań z biologii z powodu nieprawidłowego wprowadzenia komendy przenoszenia spójników i przyimków do następnej linii wystąpiła zamiana samotnych dużych liter (A, I, W, U) na małe litery.
Bardziej szczegółowoPŁEĆ, SEKS, SEKSUALNOŚĆ, NORMY SEKSUALNE
TEMAT: PŁEĆ, SEKS, SEKSUALNOŚĆ, NORMY SEKSUALNE CELE: Przekazanie wiedzy dotyczącej definicji płci, cech i ról płciowych, seksu i seksualności Omówienie kwestii norm stosowanych w seksuologii i ich znaczenia
Bardziej szczegółowoOocyty myszy stopniowo rozwijają zdolność do aktywacji podczas bloku w metafazie II. Jacek Z. Kubiak
Oocyty myszy stopniowo rozwijają zdolność do aktywacji podczas bloku w metafazie II Jacek Z. Kubiak Wprowadzenie W normalnych warunkach oocyty myszy są zapładniane podczas bloku metafazy II Wniknięcie
Bardziej szczegółowo