Prof. dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel. Czytelnictwo a biblioterapia

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel Czytelnictwo a biblioterapia

2 Czytelnictwo - powtórzenie Czytelnictwo to zjawisko społeczne stanowiące przedmiot badań wielu dyscyplin naukowych Czytelnictwem zajmują się m.in. bibliologia, bibliotekoznawstwo, historia kultury, nauka o literaturze, pedagogika, psychologia, socjologia, semiologia, czy teoria komunikacji. Każda z tych dyscyplin naukowych analizuje czytelnictwo pod nieco innym kątem Można przyjąć, że wiedza o czytelnictwie to uporządkowany lecz otwarty system wiedzy, scalający ujęcia różnych dziedzin nauki

3 Czym jest biblioterapia? (najpopularniejsze definicje) Użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii, a także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych poprzez ukierunkowane czytanie (1966, ALA) Wykorzystanie literatury i materiałów audiowizualnych do odpowiednio przygotowanej działalności terapeutycznej, wpływającej na rozwój osobowości, prowadzonej zazwyczaj przy pomocy sterowanej dyskusji i rozmów (1978, Mary Howie)

4 Biblioterapia a inne dziedziny wiedzy (nauki) To specyficzna forma aktywności terapeutycznej o charakterze interdyscyplinarnym W zależności od jej rodzaju (instytucjonalna, kliniczna, wychowawcza (humanistyczna), rozwija się na styku medycyny (zwłaszcza psychiatrii), psychologii, pedagogiki i bibliologii (zwłaszcza bibliotekarstwa i czytelnictwa). Wspomagana jest innymi formami arteterapii. Wykorzystuje ujęcia wymienionych dziedzin nauki, stale się jeszcze kształtując

5 Czytanie a czytelnictwo Nie istniałoby czytelnictwo bez czytania rozumianego jako czynność Czytanie to forma kontaktu pojedynczego człowieka lub ludzi ze słowem pisanym. Terminy czytać /czytanie występują najczęściej w trzech zasadniczych znaczeniach: psychofizycznym, psychologicznym, społeczno - kulturowym (to trzecie znaczenie Jacek Wojciechowski nazywa socjalnokulturowym)

6 Czym jest czytanie? W sensie psychofizycznym (tj. technicznym) termin czytanie oznacza rozpoznawanie liter i łączenie je w wyrazy lub większe jednostki znaczeniowe z jednoczesnym kojarzeniem ich sensu W znaczeniu psychologicznym to zapoznawanie się z treścią tego, co jest napisane ( tekstu ) i rozumienie zawartych tam myśli, czyli przekład tych treści na własne kategorie rozumowania. W tym ujęciu czytanie to proces twórczy, obejmujący procesy myślowe, które uaktywniają się w trakcie interpretacji znaczeń i pojęć, przekazywanych w formie pisemnej

7 Czym jest czytanie? W sensie socjalno-kulturowym czytanie jest szczególną formą zachowania, która polega na twórczym uczestnictwie w pisemnej postaci komunikacji społecznej (ref za J. Wojciechowskim) Czytać wg Słownika języka polskiego to przebiegając wzrokiem po napisanych lub wydrukowanych literach albo innych symbolach formułować w umyśle lub na głos odpowiadające im dźwięki językowe; zapoznawać się z treścią tego, co jest napisane albo wydrukowane

8 Czytanie a lektura Czynność czytania często nazywana jest lekturą (np. oddajemy się lekturze, czyli czytamy) Oznacza to, że termin lektura ma tu znaczenie czynnościowe Ma on jednak również 2 znaczenia rzeczowe - oznacza wtedy tekst, czyli szereg znaków językowych tworzących wypowiedź. Jest ona utrwalona graficznie (napisana), przy czym zachowana może być w formie konwencjonalnej (na papierze), lub elektronicznie - oznacza też spis tekstów do przeczytania

9 Czytanie zbiorowości i indywidualne Czytanie występujące w zbiorowości to zjawisko społeczne. Obserwowane z perspektywy zachowań całych grup (często o różnych cechach socjodemograficznych), jest właśnie czytelnictwem. Stanowi wypadkową procesów czytelnictwa indywidualnego oraz ich uwarunkowań Czytanie indywidualne (czasem nazywane po prostu lekturą), wiąże się z procesami zachodzącymi w świadomości czytających jednostek

10 Czytanie a czytelnictwo i biblioterapia Bez czytania indywidualnego nie (indywidualnej lektury) nie byłoby czytelnictwa jako zjawiska społecznego, występującego w różnych ludzkich zbiorowościach Czy w biblioterapii konieczne jest czytanie indywidualne? Czy czytelnictwo/czytanie uczestników wpływa na przebieg biblioterapii lub proces przygotowania działań biblioterapeutycznych? To problemy do rozważenia na następny tydzień

11 Formy biblioterapii w zależności od liczby uczestników Terapia indywidualna Terapia zbiorowa Co oznaczają te pojęcia? Czy je można porównywać z indywidualną lekturą i zbiorowym czytaniem? Jeśli tak, to dlaczego? Jeśli nie, to czemu?

12 Szerokie rozumienie pojęcia lektura Pojęcie lektury w sensie czynnościowym (czyli czytania), jest czasem rozumiane bardzo szeroko, obejmując: - fazę wstępną (przedlekturową), kiedy konstytuuje się cel czytania i nastawienie wobec tekstu - samą fazę czytania (odbioru, tj. przyjęcia i przyswajania treści zawartych w tekście) - fazę końcową (postlekturową), kiedy dokonuje się oceny tekstu i snuje na jej temat refleksje

13 Fazy czytania a etapy przygotowania do działań biblioterapeutycznych Faza wstępna (cel czytania i nastawienie do lektury) Jak to można omówić opisowo? Czy są tu jakieś podobieństwa w stosunku do schematu działań biblioterapeutycznych? Diagnoza i jej funkcje: określenie problemów, które determinują: zadania i cele terapii czytelniczej, dobór materiałów i metod pracy, zaplanowanie przebiegu zajęć w określonych warunkach)

14 Recepcja (odbiór) Przyjęcie i przyswojenie treści zawartych w tekście nazywa się procesem odbioru, czyli recepcją tekstu (i/lub dzieła). Jest to przełożenie treści zawartych w tekście na własne kategorie rozumowania. Oprócz odbioru indywidualnego (przez konkretną osobę), mówi się również o recepcji tekstu lub grupy tekstów przez różne osoby, w różnym miejscu i czasie)

15 Percepcja Percepcja oznacza postrzeganie, czyli reakcję określonych narządów zmysłu (lub umysłu) na bodziec zewnętrzny, a więc sposób reagowania, odbierania sygnałów (nie tylko pisanych), ze świata zewnętrznego. W odniesieniu do lektury mówi się, że musi być ona dostosowana do możliwości percepcyjnych (do zdolności zmysłowych i umysłowych) odbiorców, gdyż inaczej nie zostanie odebrana w ogóle, albo nie zostanie odebrana właściwie. Dlaczego percepcja jest tak ważna w biblioterapii?

16 Fazy procesu biblioterapeutycznego Czy występują one przy zwykłej lekturze? Identyfikacja - utożsamienie się z bohaterem lub z wartością stanowiącą przesłanie tekstu Projekcja - przekładanie przesłania na własne przeżycia lub problemy Katharsis - ulga wynikająca z emocjonalnej akceptacji problemów Wgląd - nowe spojrzenie na własne problemy, które umożliwia włączenie tekstowych przesłań do osobistego systemu wartości, co prowadzi do zmian

17 Biblioterapia jako działania zamierzone Biblioterapia jest działaniem celowym, podejmowanym przez osobę z zewnątrz w stosunku do adresata. Osoba ta chce za pomocą lektury świadomie kształtować adresata, osiągając z góry założone cele Mogą to być cele rewalidacyjne, resocjalizacyjne, profilaktyczne lub ogólnorozwojowe.na czym one polegają? Proszę omówić opisowo te cele.

18 Osiąganie zakładanych celów w biblioterapii W biblioterapii podkreśla się intencjonalne, programowe postępowanie nastawione na realizację określonych celów. Podejście celościowe, intencja dokonania określonych zmian w postawach, zachowaniach i/lub emocjach człowieka, mające się przyczynić do jego lepszego samopoczucia i funkcjonowania. To jest właśnie podstawowa swoistość biblioterapii.

19 Cele biblioterapii a cele czytania Fazy procesu biblioterapeutycznego, występujące w trakcie zajęć bazujących na lekturze, mają służyć z góry zakładanym celom (ogólnym i/lub cząstkowym) Czytelnik sięgając po lekturę nie planuje dokonywania w sobie żadnych zmian (chociaż mogą one następować, podobnie jak niejako mimochodem mogą wystąpić fazy procesu terapeutycznego)

20 Jak rozumiemy pojęcie czytelnik? Ten, który czyta, czyli bezpośredni odbiorca tekstu pisanego Ten, który czyta w danym momencie, lub też ten, który w o ogóle realizuje procesy lekturowe Poprzez sam fakt bycia czytelnikiem,człowiek staje się uczestnikiem pewnej formy życia kulturalnego (czy intelektualnego), realizowanego za pośrednictwem pisma, nazywanego po prostu czytelnictwem

21 Czytelnik w biblioterapii Czy uczestnik zajęć biblioterapeutycznych to czytelnik? Czy musi być on oczytany? Czy musi być on sprawny czytelniczo? (co to pojęcie oznacza? Czy w ogóle musi umieć czytać? (Wskazane umiejętności są konieczne przy uczestnictwie w procesie komunikacji realizowanym za pomocą pisma)

22 Specyfika standardowego czytania W procesie czytania standardowego, dla przyjemności, na ogół nie ma pośredników. Człowiek czyta sam, osobiście Czyta to, co sam wybiera (pomijamy tu czytanie lektur wymaganych przez program szkolny czy studiów) Jeśli są pośrednicy, to kiedy? W jakich sytuacjach? W stosunku do jakich użytkowników książki? Jak to wygląda w biblioterapii?

23 Specyfika biblioterapii jako działania celowego Jeśli biblioterapia jest działaniem celowym, podejmowanym przez osobę z zewnątrz, to ze względów oczywistych wymaga pośrednika. Kim jest ten pośrednik? Jaka jest jego rola? Jaki powinien być?

24 Biblioterapeuta Kwalifikacje zawodowe biblioterapeuty jako profesjonalisty interdyscyplinarnego co i z jakich dziedzin wiedzy powinien znać? Umiejętności instrumentalne biblioterapeuty (zdolność słuchania, rozumienia innego człowieka, dyskrecja, empatia, umiejętności komunikacyjne, w tym umiejętność wywoływania i kierowania dyskusją, rozeznanie w procesach dynamiki grupowej itp.) Co tu jeszcze można dodać?

25 Biblioterapia a doradztwo czytelnicze Co oznacza pojęcie doradztwo czytelnicze? Z czym się ono kojarzy? Na czym polega (lub powinno polegać?) Gdzie ono na ogół przebiega? Czy ma jakieś związki z biblioterapią?

26 Publiczność czytająca a beneficjenci biblioterapii Co to jest publiczność czytelnicza? czytelnicy rekrutujący się z danej społeczności, wg J. Wojciechowskiego,część populacji czytająca teksty drukowane. Czy się z tym zgadzamy? Czy adresaci biblioterapii stanowią publiczność czytelniczą? Kiedy tak, kiedy nie? Co to są niepełnosprawności czytelnicze? Jakie są ich rodzaje?