LIDER. Systemy polietylenowe PE 100, Safe Tech RC n i Wavin TS DOQ. Katalog produktów

Transkrypt

1 EPIC B52, G11, G12, X71 listopad 2013 Systmy politylnow PE 100, Saf Tch RC n i Wavin TS DOQ Katalog produktów LIDER rynku instalacji DO BUDOWY SIECI WODOCIĄGOWYCH, SIECI DYSTRYBUCYJNYCH GAZU, SIECI KANALIZACJI CIŚNIENIOWEJ, INSTALACJI PRZEMYSŁOWYCH Solutions for Essntials

2 Spis trści Spis trści Wstęp Wprowadzni Zastosowani Wytyczn do projktowania Transport, przmiszczani i składowani na placu budowy Montaż Mtody łącznia Gięci rur Układani rurociągów na podporach Inspkcja i badania Wytyczn do projktowania rurociągów gazowych Próba ciśniniowa rurociągów gazowych Nomogramy doboru śrdnic rurociągów gazowych Rury PE do systmów ciśniniowych przgląd portfolio Zstawini produktów Rury PE do wody pitnj Rury PE do gazu Rury PE do kanalizacji Zobacz nasz filmy na kanal YouTub 2 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

3 Wstęp Wstęp Wavin dostarcza skutczn rozwiązania pozwalając zaspokajać kluczow potrzby życia codzinngo: bzpiczną dystrybucję wody pitnj, przyjazn środowisku zagospodarowani wody dszczowj i ścików, nrgooszczędn ogrzwani i chłodzni budynków. Pozycja lidra w Europi, jak i obcność na rynkach lokalnych, zobowiązani do innowacyjności oraz wsparci tchniczn wszystko to daj wymirn korzyści naszym klintom. Niustanni spłniamy najwyższ standardy zrównoważongo rozwoju oraz gwarantujmy nizawodną logistykę, aby wspirać naszych klintów w osiąganiu ich clów. Najszrsza ofrta na rynku Naszym clm jst dostarczni klintom najwyższj jakości rozwiązań. Wiloltni doświadczni, dostęp do najnowoczśnijszych tchnologii, innowacyjność oraz całkowit uwzględnini potrzb klintów pozwalają nam zaofrować nizawodn systmy. Przpompowni Ścików fkalnych Wód zaniczyszczonych Systmy kanalizacji zwnętrznj Kanalizacja grawitacyjna z rur gładkościnnych PVC-u Kanalizacja grawitacyjna z rur dwuścinnych PP Wavin X-Stram Kanalizacja ciśniniowa PE Systmy do rtncji i rozsączania wód dszczowych Skrzynki rtncyjno-rozsączając Wavin Q-Bic i Aquacll Zbiorniki rtncyjn IT Swr, Vrtical IT Systmy drnarski PVC i PP Drnaż PVC-u Drnaż z rur dwuścinnych PP Wavin X-Stram Gokompozyty drnażow Wavin PACDRAIN Rgulatory przpływu Wavin Corso Orific Wavin Corso Vortx Studzinka FRW z rgulatorm przpływu Studzinki kanalizacyjn Studzinki kanalizacyjn Tgra Studzinki monolityczn z PE Studzinki niwłazow 425, 400 i 315 Studzinki na indywidualn zamówini Systmy odwodniń Systm podciśniniowgo odwadniania dachów płaskich Wavin QuickStram Systm odwadniania wiaduktów i mostów HD-PE Odwodninia liniow Systmy politylnow PE 100 SafTch RC n Wavin TS DOQ Systmy kanalizacji wwnętrznj Kanalizacja wwnętrzna PVC-u/PP Kanalizacja niskoszumowa Wavin SiTch Kanalizacja niskoszumowa Wavin AS Kanalizacja grawitacyjna HD-PE Systmy bzwykopowj rnowacji rurociągów Compact Pip Shortlining KMR Podczyszczani, oczyszczani ścików dszczowych Sparatory Osadniki wirow Wavin Crtaro Systmy instalacji sanitarnych i grzwczych Wavin Tigris Hp 2 0 Bor plus Ekoplastik Systmy ogrzwania płaszczyznowgo Ogrzwani podłogow Wavin Tmpowr Ogrzwani ścinn i sufitow WW-10 Oczyszczalni ścików Oczyszczalni BioKm 6-90 RLM Systmy rynnow Rynna Kanion (PVC) Rynna Kanion STAL SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 3

4 1. Wprowadzni / 2. Zastosowani 1. Wprowadzni Systmy ciśniniow Wavin z rur politylnowych sprawdziły się na całym świci jako bardzo wydajn i optymaln pod względm kosztowym systmy do przsyłania wody i gazu oraz systmy kanalizacji ciśniniowj. Korzyści z zastosowania systmów politylnowych: wysoka odporność na ścirani i gładkość hydrauliczna obniżają koszty ksploatacyjn i gwarantują bzawaryjność systmu w całym okrsi ksploatacji, mały ciężar w stosunku do matriałów tradycyjnych to niski koszty transportu oraz ograniczon użyci sprzętu na placu budowy, duża odporność chmiczna na transportowan ściki (ph = 2-12 zgodni z PN-ISO 10358) pozwala na stosowani równiż w instalacjach tchnologicznych i przmysłowych, duża lastyczność matriału ułatwia montaż w trudnych warunkach. Ofrta Wavin w zakrsi ciśniniowych systmów politylnowych objmuj: rury PE 100, rury Saf Tch RC n, rury Wavin TS DOQ, kształtki lktrooporow Monolin, kształtki bos do zgrzwania lktrooporowgo i doczołowgo, łączniki zaklszczając i lastyczn MULTI/JOINT 3000 PLUS, kształtki zaciskow. Szczgółow informacj o kształtkach znajdują się w odrębnych katalogach: Kształtki lktrooporow i bos do rur politylnowych, Kształtki zaciskow do rur politylnowych. 2. Zastosowani Systm rur PE 100 SafTch RC n Wavin TS DOQ Matriał PE 100 PE 100 RC XSC 50/PE 100 RC Śrdnic nominaln w mm zgodni z programm dostaw SDR (zgodni W 400-2) 11; 17 woda; 17; 26 ściki; 11; 17 11; 17 11; 17,6 gaz Transportowan mdium woda pitna, gaz, ściki, instalacj tchnologiczn woda pitna, gaz, ściki, instalacj tchnologiczn woda pitna, gaz, ściki, instalacj tchnologiczn Budowa rury rura lita rura dwuwarstwowa, współwytłaczana lub lita Zwiększona odporność na powolną propagację pęknięć (SCR) Dopuszczalna głębokość zarysowań rura trójwarstwowa, współwytłaczana lub lita ni tak tak <10% grubości ścianki <10% grubości ścianki <20% grubości ścianki Podsypka i obsypka piaskowa wymagana niwymagana niwymagana Kontrola jakości standardowa standardowa systm jakości DOQ zagwarantowan paramtry dla każdj partii Zgodność z PAS 1075 ni tak tak Data wprowadznia na polski rynk Trwałość 100 lat 100 lat 100 lat 10 mm ok. 9 mm ok. 1 mm 5,0 mm 2,5 mm 2,5 mm Przykład DN 110 SDR 11 Przykład DN 110 SDR 11 Przykład DN 110 SDR 11 PE 100 RC XSC 50 PE 100 RC PE 100 RC XSC 50 Konstrukcja rury PE 100 Konstrukcja rury Saf Tch RC n Konstrukcja rury Wavin TS DOQ 4 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

5 2. Zastosowani Zalcnia stosowania Układani tradycyjn w podsypc Sliplining Płużni i układani w wykopi wąskoprzstrznnym Przwirt strowany Pip bursting, splitting PE 100 Saf Tch RC n Wavin TS DOQ wskazan bz zastrzżń właściw dopuszczaln nizalcan Wavin TS DOQ jst współwytłaczaną rurą, w którj warstwy ochronn (zwnętrzna i wwnętrzna) wykonan są z nizwykl wytrzymałgo tworzywa sztuczngo PE 100 RC XSC 50. Warstwa środkowa produkowana jst z politylnu klasy PE 100 RC. Dzięki właściwościom matriału XSC 50 (25% grubości ścianki) rura Wavin TS DOQ nawt przy zwnętrznych uszkodzniach (< 20% grubości ścianki) wykazuj kstrmalną odporność na skutki działania obciążń. Rury Wavin TS DOQ mogą być układan tradycyjni lub w grunci rodzimym bz podsypki i obsypki piaskowj, natomiast w przwirci strowanym ni ma potrzby stosowania rur osłonowych (odpowidni zapisy w aprobatach). Opis i zastosowani rur Wavin TS DOQ znajduj się w katalogu Wavin TS DOQ katalog produktów. Saf Tch RC n to dwuwarstwow rury z politylnu PE 100 RC, któr mogą być instalowan bz podsypki i obsypki piaskowj. Posiadają wymiary standardowych rur PE i mogą być łączon przy zastosowaniu standardowych urządzń i procdur zgrzwania doczołowgo i lktrooporowgo. Rury PE 100 służą do tradycyjngo układania w wykopi otwartym na podsypc piaskowj i stosowan są od dzisięciolci. Zalty systmów politylnowych Wavin: pozytywna opinia GIG możliwość zastosowania na trnach ksploatacji górniczj do IV klasy szkód włączni, możliwość stosowania w budownictwi drogowym, ddykowan spcjaln oprogramowani Wavin NET ułatwiając prac projktow, oprogramowani pozwalając na sprawdzni wytrzymałości rur w zalżności od różnych obciążń statycznych i dynamicznych, co w fkci skraca i ułatwia tap projktowania instalacji oraz gwarantuj bzpiczństwo i trwałość sici, bogata ofrta kształtk: lktrooporowych do zastosowań wodociągowych, kanalizacyjnych i gazowych, bosych do zgrzwania lktrooporowgo i doczołowgo, do zastosowań wodociągowych, kanalizacyjnych i gazowych, łączników zaklszczających i lastycznych do łącznia rur z różnych matriałów oraz do ciśniniowj kanalizacji dszczowj i sanitarnj zaciskowych do zastosowań wodociągowych i kanalizacyjnych. Dodatkow zalty Wavin TS DOQ : kstrmalni wysoka odporność na skutki nacięć i zarysowań, któr mogą powstawać w wyniku bzwykopowgo układania rur, potwirdzona przz nizalżn, uznan instytuty badawcz, taki jak Hssl Ingniurtchnik GmbH (Nimcy), Gastc (Holandia) i BECETEL (Blgia), Wyniki w tstach typu: a) tst karbu (ang. notch tst) 8760 godzin, b) tst FNCT (ang. Full Notch Crp Tst) 8760 godzin, c) tst nacisku punktowgo wg dr. Hssla 8760 godzin. udokumntowany systm zapwninia jakości. Wavin TS DOQ to rury z możliwością zastosowania w każdych warunkach. Clm zagwarantowania wykonawcom i opratorom rurociągów nizbędngo bzpiczństwa jakość rury jst dokumntowana na każdym tapi jj produkcji od surowców po dostawę rur na plac budowy. Rura Wavin TS DOQ spłnia wymagania matriałow zawart w spcyfikacji tchnicznj PAS 1075, znaczni j przwyższając. Dokumnt PAS 1075 przwiduj jdyni jdno badani produktu w ciągu półrocza. Wavin kontroluj produkcję rur, tstując każdą partię surowca. Nizalżny instytut badawczy przprowadza tst FNCT o wartości s > 8760 godzin dla każdj partii (w spcyfikacji PAS zakłada się wartość > 3300 godzin). Rury Wavin TS DOQ dostarczan są wraz z crtyfikatm zgodnym z EN zawirającym wyniki badań dla każdj partii produkcyjnj. Zgodność z spcyfikacją PAS1075 potwirdzona jst crtyfikatami DIN CERTCO. TS rund 0709:Layout :46 Uhr Sit 1 Wavin TS DOQ Rozszrzona, udokumntowana kontrola jakości wykonywana przz akrdytowan instytuty badawcz Tst rur FNCT z wynikim godzin dla każdj partii surowca (wymóg spcyfikacji PAS godzin) SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 5

6 2. Zastosowani / 3. Wytyczn do projktowania Rury i kształtki wchodząc w skład systmów produkowan są w oparciu o następując normy: dla zastosowań wodociągowych i kanalizacyjnych: PN-EN Systmy przwodów z tworzyw sztucznych do przsyłania wody oraz do ciśniniowj kanalizacji dszczowj i sanitarnj. Polityln (PE), dla sici dystrybucyjnych gazu: PN-EN Systmy przwodów rurowych z tworzyw sztucznych do przsyłania paliw gazowych. Polityln (PE). Systmy ciśniniow z PE mogą być stosowan równiż w instalacjach tchnologicznych zgodni z wymaganiami dyrktywy ciśniniowj UE i normy PN-EN ISO (U). Systmy przwodów rurowych z tworzyw sztucznych do instalacji przmysłowych. Polityln (PE). W przypadku zastosowania lmntów systmu do instalacji przmysłowych wymagana jst konsultacja z Wavin Mtalplast- -Buk w clu ocny możliwości zastosowania w danj aplikacji. Wyroby niobjęt zakrsm norm posiadają odpowidni aprobaty tchniczn. Ponadto wyroby przznaczon do kontaktu z wodą pitną posiadają atsty higiniczn PZH. Rury i kształtki z politylnu do ciśniniowgo i bzciśniniowgo odwodninia i kanalizacji oraz osłony przwodów i kabli posiadają aprobatę IBDiM (Instytut Badawczy Dróg i Mostów) dopuszczającą do stosowania w drogownictwi. 3. Wytyczn do projktowania Wymiary gomtryczn rury (grubość ścianki, śrdnica rury) są powiązan z jj wytrzymałością na ciśnini wwnętrzn (systmy ciśniniow) lub wytrzymałością na obciążnia zwnętrzn (systmy grawitacyjn). Stosunk śrdnicy zwnętrznj rury do grubości jj ścianki oznaczany jst skrótm SDR (ang. Standard Dimnsion Ratio). Ciśnini nominaln rur i kształtk w zalżności od ich wymiarów gomtrycznych (szrgu wymiarowgo SDR) i rodzaju użytgo matriału przdstawiono w Tabli 1. Nalży pamiętać, ż ciśnini nominaln PN okrślan jst dla wody o tmpraturz 20 C przy założniu minimalnj trwałości wynoszącj 50 lat i współczynniku bzpiczństwa c = 1,25. Właściwości fizyczn rur ciśniniowych PE 100: gęstość 960 kg/m 3, wskaźnik szybkości płynięcia MFR (190 C; 5,0 kg) 0,40 g/10 min, współczynnik liniowj rozszrzalności ciplnj a 0,13 mm/m C, cipło właściw c p 1,9 kj/kg C, współczynnik przwodności ciplnj przy 20 C 0,38 W/m C, wytrzymałość na rozciągani na granicy plastyczności 23 MPa, wydłużni względn przy zrwaniu >600%, twardość 59 Shor D. Tabla 1. Nominaln ciśninia robocz dla sici wodociągowych Szrg wymiarowy SDR Rodzaj matriału SDR 26 SDR 21 SDR 17,6 SDR 17 SDR 13,6 SDR 11 SDR 9 SDR 7,5 PE 80 5,0 barów 6,3 bara 7,5 bara 8,0 barów 10,0 barów 12,5 bara 16,0 barów 20,0 barów PE 100 6,0 barów 8,0 barów 9,5 bara 10,0 barów 12,5 bara 16,0 barów 20,0 barów 25,0 barów Wavin TS DOQ 10,0 barów 16,0 barów Saf Tch RC n 10,0 barów 16,0 barów Uwaga: do rur używan są szrgi wymiarow SDR 17,6 i SDR 17. Szrg wymiarowy SDR 17 stosowany jst do kształtk. Ogólni, różnic wymiarow pomiędzy lmntami z szrgu wymiarowgo SDR 17,6 i SDR 17 nalży traktować jako pomijaln przy zgrzwaniu mtodą doczołową i lktrooporową. Tabla 2. Krótkotrwał sztywności obwodow SR rur produkowanych przz Wavin Mtalplast-Buk Sp. z o.o. Rury PE o litj ścianc SDR ,6 11 PN [bar] woda PE 80 6,3 7, ,5 PE SR [kpa] TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

7 3. Wytyczn do projktowania Punktm wyjściowym przy projktowaniu rur jst wytrzymałość matriału. Tworzywa trmoplastyczn (np. polichlork winylu PVC, polityln PE) zminiają swoją wytrzymałość wraz z upływm czasu (Rysunk 1.). W wyniku badań laboratoryjnych okrśla się, jaką wytrzymałość będzi miał matriał po upływi co najmnij 50 lat przy założniu, ż tmpratura matriału ni będzi w tym czasi wyższa niż 20 C, a mdium, z którym matriał cały czas będzi miał kontakt, to woda. Wyznaczoną w tn sposób wartość okrślamy jako MRS minimalną wymaganą wytrzymałość (ang. Minimum Rquird Strngth). naprężni obwodow (log) σ nominalna śrdnica (zwnętrzna) rury, nominalna grubość ścianki. Maksymaln ciśninia robocz (Maximum Oprating Prssur) dla rur i kształtk przznaczonych do budowy sici dystrybucyjnych paliw gazowych uzalżnion są od wartości przyjętgo współczynnika bzpiczństwa c (min. c = 2,0) przy założonj trwałości równj 50 latom i tmpraturz 20 C. Dobór odpowidnigo typoszrgu rury wymaga zatm uwzględninia ww. czynników. Wzajmną rlację naprężń projktowych, maksymalngo ciśninia i wymiarów gomtrycznych rury przdstawia równani (tzw. zadani Lamégo): (1) p x σ p = 20 x 20 C gdzi: σ p naprężnia projktow w ścianc rury [MPa], MRS σ p C 1,25 dla PE C 2,00 dla PVC p ciśnini nominaln [bar], śrdnica zwnętrzna rury, grubość ścianki rury. Rysunk 1. Długotrwał naprężni od ciśninia hydrostatyczngo (krzywa rgrsji) Właśni ta wilkość, po podzilniu jj przz wartość projktowgo współczynnika bzpiczństwa, informuj nas, jaki maksymaln naprężnia obwodow mogą wystąpić w ścianc rury na skutk działania ciśninia przsyłango mdium. Zastosowani rur PE do transportu innych mdiów niż woda i/lub o tmpraturz wyższj niż 20 C moż oznaczać skrócni trwałości rurociągu. W takij sytuacji nalży równiż ocnić zmianę wartości współczynnika bzpiczństwa dla mdiów agrsywnych powinno się przyjmować wyższą wartość. Wzajmną zalżność wymiarów gomtrycznych rury, ciśninia roboczgo, współczynnika bzpiczństwa i wytrzymałości matriału przdstawiają poniższ wzory: gdzi: MRS minimalna wymagana wytrzymałość matriału po 50 latach (dla PE 80 MRS = 8,0 MPa; dla PE 100 MRS = 10,0 MPa) [MPa], c projktowy współczynnik bzpiczństwa [-], P rob 1 godzina 50 lat czas (log) τ maksymaln ciśnini robocz [bar], Poniważ poziomy ciśniń nominalnych i śrdnic rur (dla rur z tworzyw sztucznych to ich śrdnic zwnętrzn) są znormalizowan, to z wzoru (1) można wyliczyć, jaką grubość ścianki powinna mić rura nalżąca do dango typoszrgu: (2) gdzi: oznacznia jak w wzorz (1). Tortyczni, jżli ksploatowana rura posiada właściw wymiary gomtryczn, ciśnini robocz ni przkracza wartości nominalnj, tmpratura rury (często odpowiadająca tmpraturz transportowango mdium i tmpraturz jj otocznia) ni przkracza 20 C oraz ni oddziałują na rurę czynniki przyspiszając dgradację polimru (np. związki chmiczn, prominiowani UV itd.), to jj trwałość przkroczy 50 lat. W praktyc moż być różni. Jżli ciśnini robocz jst dużo niższ od nominalngo i tmpratura ksploatacyjna niższa od 20 C, to trwałość rury moż wyniść nawt kilkast lat. Jżli jdnak paramtry konstrukcyjn (np. grubość ścianki rury), ksploatacyjn (np. ciśnini robocz) lub wytrzymałość samgo matriału rury będą odbigały od założń projktowych, to dla takigo stanu awaryjngo założony projktowy współczynnik bzpiczństwa moż okazać się niwystarczający. Są to jdnak przypadki, których można uniknąć, stosując wyroby o sprawdzonj jakości oraz właściw tchniki instalacyjn i ksploatacyjn. = y x y y y x σ y + SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 7

8 3. Wytyczn do projktowania Oblicznia hydrauliczn Doboru hydrauliczngo przwodów ciśniniowych można dokonać za pomocą komputrowgo programu obliczniowgo dostępngo na: Algorytm tgo programu opira się na znanj formul Colbrooka-Whit a: (3) gdzi: Q natężni przpływu [m 3 /s], d śrdnica wwnętrzna rury [m], I spadk hydrauliczny (spadk linii ciśniń) [ ], k chropowatość bzwzględna przwodu [m]: dla ø < 200 mm k = 0,00001 m, dla ø > 200 mm k = 0,00005 m. Krzyw okrślając przpływ oznaczon są nazwami handlowymi okrślającymi śrdnic zwnętrzn, al wartości przpływów obliczan są dla śrdnic wwnętrznych. Umożliwia to odczyt rzczywistgo przpływu bz potrzby intrpolacji wyników. Z diagramu odczytujmy liniowy spadk ciśninia dla danj rury. Wartości oporów mijscowych takich lmntów, jak: łuki, zawory, zwężki, trójniki, wloty, wyloty itp., ni są bran do obliczń. Dla typowych projktów wodociągowych wartości t się pomija. W takim przypadku dodaj się 2-5% do wartości obliczonych strat liniowych rurociągu. Dla projktów o większych prędkościach przpływu wody lub w przypadku, gdy powinny być uwzględnion straty ciśninia na poszczgólnych lmntach, nalży zastosować następujący wzór: (4) v 2 ΔH = ζ 2g gdzi: ΔH strata ciśninia [m słupa H 2 0], ζ współczynnik oporu mijscowgo, v prędkość przpływu [m/s], g przyspiszni zimski [g = 9,81 m/s 2 ]. Jżli potrzbna jst wartość ζ naszgo wyrobu, prosimy o kontakt. Udrznia wodn Wilkość struminia wody transportowango przz systm jst zminna w czasi, co powoduj powstawani fali ciśninia. Moż ona powodować tak wilki wahania ciśninia, ż powstani udrzni wodn, o sil przwyższającj dopuszczalną wytrzymałość rury. W układach pompowych krytyczn zmiany w poziomi struminia wody mogą występować w przypadku np. awarii zasilania lktryczngo pomp, nagłj blokady, szybkigo zamknięcia zaworów. Jżli ma to mijsc w jdnym końcu długij nitki, to fala ciśninia odbij się od drugigo końca i powracając do punktu swojgo powstania, moż spowodować zniszczni rury, szczgólni jżli tn konic jst całkowici zamknięty, a podwyższon ciśnini ni znajdzi ujścia. Ryzyko udrzń wodnych moż wymagać zainstalowania sprzętu minimalizującgo ich występowani, często takż wymaga spcjalnj obsługi instalacji. Istnij obszrna litratura z tgo zakrsu. Komplksow informacj są przdstawion w mtodach obliczniowych, al ich przyswojni jst skomplikowan i czasochłonn. Jdnakż programy komputrow pozwalają obcni na rozwiązani nawt najbardzij skomplikowanych problmów. Programy t zawirają informacj o charaktrystyc pomp, wysokości ciśninia, momnci obrotowym, zamknięciu zaworów itp. W rzultaci możliw jst obliczni np. wahań ciśninia, zmiany szybkości przpływu struminia, częstotliwości drgań, objętości powitrznj zaworów i zmian ciśninia wzdłuż nitki wodociągu w funkcji czasu. Szybki napłniani rurociągu ciśniniowgo i wahania między masami powitrza wypłniającgo rurociąg mogą równiż powodować gwałtowny wzrost ciśninia. Dlatgo tż rurociągi powinny być tak projktowan, aby zapwnić ujści ciśninia tam, gdzi jst to koniczn, oraz utrzymani niwilkij prędkości napłninia. Szybkość fali ciśninia zalży od matriału rury, grubości ścianki i rodzaju transportowango płynu: (5) gdzi: a prędkość rozchodznia się fali ciśninia [m/s], B współczynnik ściśliwości transportowango płynu (dla wody o tmp. 10 C: B = 487,8 x [Pa -1 ]), r gęstość płynu (dla wody: r = 1000 [kg/m 3 ]), E moduł Younga dla matriału rury (PE 100 = 1200), D i śrdnica wwnętrzna rury, grubość ścianki rury. Biorąc pod uwagę, ż: (6) gdzi: Dy śrdnica zwnętrzna rury, grubość ścianki rury, wzór (5) możmy przkształcić do postaci: (7) a = a = 1 B ρ D i B E SDR = 1 B ρ 1 + SDR 2 B E 8 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

9 3. Wytyczn do projktowania Następując wartości prędkości fali ciśninia a [m/s] mogą występować dla wody i ścików w rurach PE 100 firmy Wavin: Wzrost ciśninia wywołany udrznim wodnym można wyliczyć z wzoru: (8) gdzi: SDR 26 a (m/s) Klasa ciśninia PN PN PN 6 DH amplituda zmian ciśninia wywołango udrznim wodnym [m słupa wody], H = a n g prędkość rozchodznia się fali ciśninia [m/s], Dn zmiana prędkości płynu [m/s], g przyspiszni zimski (9,81 [m/s 2 ]). Wszystki znan matriały wykazują zmęcznia pod wpływm działania sił dynamicznych. Stopiń zmęcznia matriału jst jgo cchą indywidualną. Występowani udrzń wodnych powoduj skrócni czasu ksploatacji rur. Wilkość tj rdukcji zalży od charaktrystyki oddziałujących sił, czyli od: czasu trwania wzrostu ciśninia, maks. wartości wzrostu ciśninia w porównaniu z poziomm śrdnigo ciśninia statyczngo, okrsu między koljnymi wzrostami ciśninia (częstotliwości) itd. Dopuszczaln są następując wartości wzrostu ciśninia w przwodach wodociągowych: gdy wzrost ciśninia pojawia się sporadyczni (próba ciśninia, uszkodzni zasilania itp.), dopuszczaln ciśnini maks. moż przwyższać nominaln ciśnini o 50%, gdy wzrost ciśninia pojawia się cykliczni (maks. 106 razy w ciągu 50 lat), maks. dopuszczaln ciśnini moż być wyższ od ciśninia nominalngo o 25%, al amplituda ciśninia ni moż przkraczać 30% (patrz wykrs poniżj). Liniowa rozszrzalność trmiczna rur z tworzyw sztucznych Tworzywa sztuczn mają stosunkowo wysoki współczynnik liniowj rozszrzalności ciplnj, co nalży uwzględniać zwłaszcza przy układaniu rur z PE. W przypadku długich odcinków, złożonych z zgrzwanych rur PE, cały odcink będzi się zachowywał jak jdna długa rura. Wilkość wydłużnia można wyliczyć z wzoru: (9) L = t L α gdzi: DL wilkość wydłużnia/skurczu [m], Dt T1 T2 [ C], T1 stabilna tmpratura gruntu [ C], T2 tmpratura rury przy układaniu [ C], L długość przwodu [m], a współczynnik trmicznj rozszrzalności liniowj (PE 100 = 1, ) [1/ C]. Przykład: Odcink rurociągu z PE 100 o długości 500 m, zgrzwany nad wykopm w ltni dziń, moż z powodu promini słoncznych osiągnąć tmpraturę 40 C. Po ułożniu w wykopi i przysypaniu tmpratura rury moż w ciągu nocy spaść do 10 C. Z tych danych można wyliczyć: DL = (10 40) 500 1, DL = 1,95 m ż następngo ranka tn odcink przwodu będzi o 1,95 m krótszy. Powstałą różnicę można wyrównać, układając przwód o 1,95 m dłuższy. Jżli jdnak chodzi tu (tak jak w przykładzi) o przwód podzimny, to zimia będzi w pwnym stopniu uniruchamiała rurę i rzczywista zmiana długości (skurcz) będzi mnijsza. Najlpszym rozwiązanim jst uniruchomini przwodu na obu końcach. Wystąpią przz to naprężnia wzdłużn, lcz dopóki różnica tmpratur wynosi mnij niż 70 C, ni spowoduj to uszkodznia rury. Wydłużni rury nastąpi w przypadku, gdy jj tmpratura podczas montażu będzi niższa od tmpratury końcowj (stabilnj tmpratury gruntu). Zwykl ni powoduj to jdnak takich zakłócń, jak w przypadku przdstawionym powyżj. SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 9

10 4. Transport, przmiszczani i składowani Transport, przmiszczani i składowani na placu budowy 4.1. Pakowani rur Produkowan przz Wavin Mtalplast-Buk Sp. z o.o. rury z tworzyw sztucznych mogą być dostarczan w odcinkach prostych (sztangach) lub w odcinkach zwijanych (bądź to w samodziln kręgi lub nawijan na bębny). Rury PE o śrdnicy do 75 mm włączni zwijan są w kręgi. Rury o śrdnicy 90 mm i 110 mm mogą być dostarczan w odcinkach prostych lub w odcinkach zwijanych w kręgi. Rury o śrdnicy 125 mm i większych standardowo dostarczan są w odcinkach prostych o długości 12 m, fabryczni spakowan w wiązki przy użyciu drwnianych ramk. Na spcjaln zamówini możliw jst zwijani w kręgi rur o śrdnicy do 160 mm włączni w przypadku zaintrsowania nalży skontaktować się z Wavin Mtalplast-Buk Sp. z o.o. UWAGA: nalży zwrócić uwagę na zachowani osobistgo bzpiczństwa podczas transportu, rozładunku i składowania rur, zwłaszcza kidy warunki pogodow ni są sprzyjając (jst mokro i zimno). Szczgólną ostrożność nalży zachować podczas rozwijania rur zwiniętych, poniważ uwalnian są wówczas znaczn siły Transport rur UWAGA: nalży zwrócić uwagę na spłnini krajowych i/lub lokalnych przpisów transportowych. Do transportu rur nalży używać samochodów z równą i płaską podłogą skrzyni ładunkowj lub samochodów spcjalistycznych. Podłoga musi być wolna od gwoździ i innych wypukłości. Na czas transportu rury nalży skutczni zabzpiczyć przd przsuwanim się. Wszlki wsporniki boczn muszą być płaski i pozbawion ostrych krawędzi. Rury o największych śrdnicach nalży układać na spodzi skrzyni ładunkowj. Rury ni powinny wystawać poza skrzynię ładunkową samochodu o więcj niż pięciokrotną wartość ich śrdnicy nominalnj DN, wyrażonj w mtrach, lub na długości 2 m, zalżni od tgo, która z tych wilkości jst mnijsza. Zalcni to ni ma zastosowania podczas transportu rur zapakowanych w sztywn wiązki. Kidy rury i/lub kształtki będą wymagały spcjalngo transportu, klint zostani poinformowany o procdurach, jaki nalży zastosować Przmiszczani rur Przy przmiszczaniu rur nalży przdsięwziąć środki zapobigając ich uszkodzniu. Rury z tworzyw sztucznych mogą ulc uszkodzniu na skutk kontaktu z obiktami o ostrych krawędziach lub wtdy, gdy spadają, są zrzucan lub przciągan po zimi. Do podnosznia rur prfrowan jst stosowani lin i zawisi z włókin (sztucznych lub naturalnych). Mtalow blki, zawisia, haki lub łańcuchy, jśli są używan niprawidłowo, mogą uszkodzić rurę. Przy załadunku lub rozładunku rur wózkim widłowym powinny być stosowan wózki z gładkimi widłami. Nalży zwrócić uwagę, aby podczas podnosznia rury ni doszło do jj złamania. Odporność rur z tworzyw sztucznych na udrznia zmnijsza się wraz z spadkim tmpratury i w takich warunkach nalży zachować zwiększoną ostrożność przy ich przmiszczaniu Składowani rur Mimo ż rury z tworzyw sztucznych są lkki, trwał i lastyczn, podczas ich składowania nalży przdsięwziąć rozsądn środki ostrożności. Rury nalży składować na powirzchniach pozbawionych ostrych lmntów, kamini lub występów. Maksymalna wysokość składowania rur na placu budowy ni powinna przkraczać 1,5 m dla rur w opakowaniu fabrycznym i 1,0 m dla rur w odcinkach prostych składowanych luzm w pryzmach. Kidy dostarczon są rury w kręgach, można j składować w pozycji pionowj lub poziomo w stosi, układając koljn kręgi na sobi, by zapwnić rurom ochronę przd kstrmalnymi tmpraturami. Kręgi rur o śrdnicy nominalnj większj niż DN 90 powinny być składowan w pozycji pionowj w spcjalni zbudowanych do tgo clu stojakach. Kidy rury w prostych odcinkach składowan są w stojakach, to ich konstrukcja musi zapwniać odpowidni podparci, zapobigając powstawaniu stałych odkształcń rur. Ni nalży umiszczać rur w bzpośrdnim sąsidztwi paliw, rozpuszczalników, oljów, smarów, farb lub źródł cipła. 10 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

11 4. Transport, przmiszczani i składowani... / 5. Montaż Zalcany maksymalny czas składowania rur nizabzpiczonych przd oddziaływanim światła słonczngo wynosi 1 rok. Stosowani rur, dla których tn warunk został przkroczony, możliw jst tylko po konsultacjach z producntm. W kstrmalnych warunkach klimatycznych moż być koniczn okrślni spcjalnych wymagań w zakrsi składowania rur. Nalży w takim przypadku skontaktować się z Wavin Mtalplast-Buk Sp. z o.o. Jżli rury dostarczan są w wiązkach lub innym opakowaniu, to taśmy i/lub opakowani powinno się usuwać jak najpóźnij lub bzpośrdnio przd ich instalacją. 5. Montaż Norma wstępna PN-ENV 1046 odnosi się do instalacji w zimi lub nad zimią systmów przwodów rurowych z tworzyw sztucznych wykorzystywanych do ciśniniowgo lub grawitacyjngo transportu wody lub ścików. Przznaczona jst do stosowania dla rur o śrdnicy nominalnj do DN 3000 włączni. Wszędzi tam, gdzi w normi używan jst okrślni rura, nalży przyjmować, ż odnosi się to równiż do kształtk i pozostałych lmntów uzbrojnia rurociągu. UWAGA: w przypadku rur Wavin TS DOQ i Saf Tch RC n ni jst wymagan stosowani podsypki i obsypki Trminologia i symbol Na Rysunku 2. przdstawiono znaczni i zakrs okrślń używanych w tym opracowaniu. Są on zgodn z normą PN-ENV W ninijszj instrukcji i przywoływanj normi stosowan są następując symbol: d b S poziomy luz między rurą lub kształtką a ścianą wykopu lub sąsidnią rurą lub kształtką, d śrdnica zwnętrzna rury (wartość śrdnia). Oznacznia: 1 podłoż (podsypka) 2 obsypka zasadnicza 3 obsypka górna 4 zasypka 5 grunt rodzimy H głębokość wykopu b szrokość wykopu Hz wysokość przykrycia. Rysunk 2. Przkrój przz wykop trminologia Zachowani się rur lastycznych pod obciążnim Zachowani się rury poddanj działaniu obciążnia zalży od tgo, czy jst to rura sztywna czy lastyczna. Rury z tworzyw sztucznych są lastyczn. Obciążona rura lastyczna ugina się i wciska w otaczający ją matriał (np. gruntowy). Wywołuj to rakcję w otaczającym matrial, który w tn sposób rguluj ugięci rury. Ostatczna wartość ugięcia jst fktm odpowidnigo doboru matriału i staranności wykonania podsypki i obsypki rury. Tak więc zachowani się rur lastycznych pod obciążnim zalżn jst od właściwości podsypki i obsypki. W przypadku rur sztywnych wszlki obciążnia są prznoszon przz rurę samodzilni i kidy przkroczą on wartość krytyczną, rura pęka. W związku z tym normy dotycząc rur sztywnych zazwyczaj zawirają badania wytrzymałościow, na podstawi których oznaczana jst wartość krytyczna obciążnia, a w oparciu o nią okrślana jst dopuszczalna wartość obciążń nad zainstalowaną rurą. W przciwiństwi do rur sztywnych, rury lastyczn uginają się pod obciążnim bz pękania, a ugięcia t mogą osiągać znaczn wartości. Wilkość ugięcia rury ułożonj w grunci zalży od właściwości otaczającgo ją matriału i, w znaczni mnijszym stopniu, od sztywności obwodowj rury, al ni od jj właściwości wytrzymałościowych. W związku z tym stosowani w odnisiniu do rur z tworzyw sztucznych badań wytrzymałościowych i procdur projktowych właściwych dla rur sztywnych jst niodpowidni. Rura lastyczna zainstalowana i obsypana gruntm ugina się. Wilkość ta jst nazywana ugięcim wstępnym. Następni ugięci rury powoli wzrasta, by osiągnąć ostatczną wartość SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 11

12 5. Montaż po pwnym czasi. Stosowani procdur instalacyjnych szczgółowo przdstawionych w tj normi zapwni osiągani minimalnych wartości ugięć rur tak ugięcia wstępngo, jak i ugięcia końcowgo. W rurociągach pracujących pod ciśninim wilkości tych ugięć są odpowidnio mnijsz Dopuszczaln wartości ugięć Istnij kilka mtod obliczń wytrzymałościowych (patrz PN-EN :2002), któr mogą być wykorzystywan do okrślnia ugięcia rury poddanj działaniu obciążnia. O il istnij podstawowa zgodność między tymi mtodami, to dla tych samych warunków początkowych ni dają on takich samych wyników. Uzyskiwan wartości są zazwyczaj spodziwanymi śrdnimi wartościami ugięć. Rury wykonan z różnych matriałów mają różn dopuszczaln wartości ugięć. Przyjmowanych wartości maksymalnych dopuszczalnych ugięć początkowych i końcowych nalży szukać w odpowidnich normach systmowych. Jżli zalcnia tj normy będą stosowan, to nalży oczkiwać, ż ugięcia rur będą mnijsz od wartości dopuszczalnych okrślonych w odpowidnich normach systmowych. Kidy można spodziwać się, ż produkt spłniający wymagania normy systmowj moż być dostarczony z odkształcniami, np. rury dostarczan w zwojach, to fakt tn trzba uwzględnić. Do śrdnij wartości spodziwango ugięcia rury nalży dodać wilkość tgo odkształcnia Rozważania projktow Postanowinia ogóln Istotn jst, jszcz przd rozpoczęcim prac, okrślni warunków gruntowych, któr wpływają na konstrukcję wykopu i montaż rurociągu. Grunt rodzimy i matriał obsypki nalży klasyfikować zgodni z Tablą 3. i 4. UWAGA: klasyfikacja wskazuj równiż zakrs matriałów gruntowych nadających się do wykonania obsypki, dzięki czmu koniczność wymiany gruntu moż być zminimalizowana. Grunty rodzim spłniając wymagania okrślon w punkci i nalżąc do grupy 1, 2, 3 lub 4 nadają się do wykonania strfy ułożnia rurociągu. Jżli planowana jst wymiana gruntu, to sugrowan jst stosowani matriału nalżącgo do grupy 1 lub 2. Tabla 3. Klasyfikacja gruntów i ich przydatność do zastosowania w robotach zimnych (skrót) Rodzaj gruntu Nr grupy Grupa gruntów zgodni z PN-ENV 1046 Możliwość wykorzystania jako obsypki i zasypki Sypki 1 gruboziarnist żwiry, pospółki, piaski TAK 2 śrdnio- i drobnoziarnist żwiry, pospółki, piaski TAK 3 ilast lub gliniast żwiry i piaski TAK Spoist 4 iły, piaski gliniast, glina niorganiczna TAK Organiczn 5 grunt z dodatkim humusu, ił lub glina z domiszkami organicznymi 6 torfy i muły NIE NIE Tabla 4. Klasy zagęszczania gruntów trminologia i zalżności Opis 1) Okrślon zgodni z DIN Wskaźnik zagęszcznia Standardowa skala Proctora 1) [%] Numr sita Blow > 50 Oczkiwan stopni konsolidacji gruntów osiągan w klasach zagęszczania zdfiniowan w tj normi Niska (N) Śrdnia (M) Wysoka (W) Grunt sypki luźny śrdnio zagęszczony zagęszczony mocno zagęszczony Grunt spoisty i organiczny miękki zwarty sztywny twardy UWAGA: Tabla 4. ma służyć pomocą w intrprtacji opisów stosowanych w różnych opracowaniach w odnisiniu do klas zagęszczania gruntów używanych w tj normi. 12 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

13 . Systmy politylnow 5. Montaż W przypadkach, gdy ni są dostępn szczgółow informacj na tmat gruntu rodzimgo, zazwyczaj przyjmuj się, ż posiada on stopiń zagęszcznia odpowiadający 91-97% wg standardowj mtody Proctora (SPD) Sposoby układania rur w wykopi Dwa najczęścij stosowan sposoby układania rur z tworzyw sztucznych to: wykonani całości obsypki rury z tgo samgo matriału (patrz Rysunk 3.) lub podzilni obsypki rury na dwi warstwy, z których każda moż być wykonana z inngo matriału lub zagęszczona w innym stopniu (patrz Rysunk 4.). Podział obsypki rury stosowany jst praktyczni tylko w przypadku rur o śrdnicy nominalnj większj niż DN 600. Oznacznia: 1 obsypka rury 2 podsypka Rysunk 3. Wykop z obsypką nidziloną W przypadku wykonywania obsypki dzilonj ważn jst, aby granica podziału warstw przbigała na wysokości od 50 do 70% śrdnicy rury powyżj podsypki (patrz Rysunk 4). Ma to na clu zapobiżni powstawaniu dużych naprężń/odkształcń na granicy styku obu warstw podczas uginania się rury. Aby w przypadku wykonywania obsypki dzilonj zapwnić tn sam stopiń wsparcia rury, jak ma to mijsc w przypadku obsypki nidzilonj, nalży stosować się do następujących zasad: a) pirwsza strfa obsypki dzilonj (patrz Rysunk 4.) powinna być co najmnij o jdn stopiń sztywnijsza od obsypki nidzilonj, przy czym przz stopiń sztywności nalży rozumić fkt kombinacji grupy matriału i klasy jgo zagęszczania. Tak więc zwiększni o jdn stopiń sztywności obsypki moż być uzyskan bądź to przz zastosowani wyższj klasy zagęszczania, bądź w wyniku zastosowania matriału z wyższj grupy (patrz Tabla 7). Na przykład, jżli wykonani obsypki nidzilonj wymagałoby zastosowania matriału z grupy 2 zagęszczango umiarkowani (klasa M), to do wykonania pirwszj warstwy obsypki dzilonj można by zastosować matriał z grupy 2 zagęszczany dokładni (klasa W) lub matriał z grupy 1 zagęszczany umiarkowani (klasa M); b) druga strfa obsypki dzilonj (patrz Rysunk 4.) moż być do dwóch stopni mnij sztywna od obsypki nidzilonj. Nalży jdnak przy tym zwrócić uwagę, aby całkowita różnica sztywności obu warstw ni przkraczała dwóch stopni. Można to uzyskać poprzz zmianę grupy matriału i/lub klasy jgo zagęszczania. Najniższy dopuszczalny stopiń sztywności obsypki uzyskuj się w przypadku zastosowania nizagęszczongo matriału z grupy 4. Dla przykładu przdstawiongo w punkci a) powyższ wymagania byłyby spłnion poprzz zastosowani do wykonania drugij warstwy obsypki nizagęszczongo matriału z grupy 2 (jdn stopiń mnij) lub umiarkowani zagęszczongo matriału z grupy 3 (dwa stopni mnij), lub nizagęszczongo matriału z grupy 3 (trzy stopni mnij). Ostatnij opcji ni można jdnak zastosować z względu na przkroczni dopuszczalnych dwóch stopni różnicy między sztywnością warstwy pirwszj i drugij. Oznacznia: 1 poziom podziału 2 druga strfa obsypki 3 pirwsza strfa obsypki 0,5 d wysokość 0,7 d 4 podsypka 5 spód rury Rysunk 4. Wykop z obsypką dziloną Oznacznia: 1 obsypka dobrz zagęszczona (klasa W) Rysunk 5. Równolgł układani rur w wykopi schodkowym Równolgł układani rurociągów Odstęp między rurociągami układanymi równolgl w wspólnym wykopi powinin być na tyl duży, aby możliw było zagęszczni obsypki między rurami sprzętm do zagęszczania, o il taki sprzęt jst wykorzystywany. Praktyczni przyjmuj się, ż największa szrokość płyty roboczj urządznia do zagęszczania powiększona o co najmnij 150 mm jst wystarczającą odlgłością między rurami. Obsypka między rurami powinna być zagęszczana do tj samj klasy zagęszczania, co obsypka między rurą a ścianą wykopu. W przypadku równolgłgo układania rurociągów w wykopi stopniowym (schodkowym) patrz Rysunk 5. matriał stosowany na obsypkę powinin być matriałm sypkim, a sama obsypka powinna być zagęszczana do najwyższj klasy W. SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 13

14 5. Montaż Konstrukcja wykopu Bzpiczństwo Wszlki roboty w wykopach prowadzon są w warunkach potncjalngo zagrożnia dla zdrowia i życia. Z względu na bzpiczństwo osób pracujących w wykopi ściany wykopu powinny być zabzpiczon odpowidnimi szalunkami, ściankami lub posiadać odpowidni nachylnia. Nalży przdsięwziąć wszlki środki ostrożności, aby podczas prac w wykopi zapobic wpadaniu do jgo wnętrza jakichkolwik lmntów lub osuwaniu się zabzpiczń ścian na skutk niwłaściwgo ustawinia lub przmiszczania się maszyn lub urządzń w bzpośrdnim sąsidztwi wykopu. Urobk powinin być odkładany na odlgłość ni mnijszą niż 0,5 m od krawędzi wykopu, a bliskość i wysokość odkładu ni powinny narażać na nibzpiczństwo stabilności wykopu. UWAGA: nalży stosować odpowidni przpisy BHP Szrokość wykopu Szrokość wykopu na wysokości osi układanj rury ni musi być większa niż jst to koniczn dla prawidłowgo łącznia rur w wykopi i zagęszczania obsypki w obrębi styku rury z podsypką. Typow wartości b S (patrz Rysunk 2. i 3.) podano w Tabli 5. Tabla 5. Typow wartości b S Śrdnica nominalna DN b S DN < DN < DN < DN < DN Szrsz wykopy mogą być koniczn dla instalacji rurociągów prowadzonych np. na rlatywni dużych głębokościach lub w nistabilnych gruntach rodzimych. Węższ wykopy mogą być stosowan w tych przypadkach, gdzi tchnologia układania rurociągu ogranicza lub wręcz liminuj dostęp człowika (np. układani wąskowykopow) Głębokość wykopu Głębokość wykopów nalży ustalić na podstawi projktu rurociągu, jgo przznacznia (tj. rodzaju i sposobu transportu mdium), właściwości i rozmiaru rur oraz warunków lokalnych, takich jak właściwości gruntu i kombinacja obciążń statycznych i dynamicznych. Ogólni nalży zwrócić uwagę, aby wysokość przykrycia rurociągów układanych w trni z ruchm kołowym była ni mnijsza niż 600 mm, choć płytsz posadowinia są dopuszczaln, o il wynika to z projktu. Przy okrślaniu głębokości wykopu nalży uwzględniać wysokość podsypki pod rurę. W gruntach z wysokim poziomm wód gruntowych nalży stosować na tyl duż przykryci rurociągu, aby ni doszło do jgo przmiszcznia wskutk działania siły wyporu. Ni jst wskazan wykonywani wykopu w tmpi szybszym niż montaż rur. Zasypywani rur powinno następować zaraz po ich ułożniu w wykopi. W przypadku występowania mrozu nalży zabzpiczać dno wykopu tak, aby pod zasypywaną rurą ni pozostawała przmarznięta warstwa gruntu Dno wykopu Powirzchnia podsypki dolnj Powirzchnia podsypki dolnj (patrz Rysunk 2.) winna być równa, ciągła i wolna od cząstk o rozmiarach większych niż tn, jaki okrślono w Tabli 6. stosowni do śrdnicy układanj rury Pogłębiani wykopu Tam, gdzi występują skały i większ kamini lub w gruntach twardych, nalży dno wykopu pogłębić. Podczas wykonywania wykopów moż zdarzyć się, ż na wysokości dna pojawi się kurzawka, grunt organiczny lub taki grunt, który wykazuj zmiany objętości wraz z zmianą wilgotności. W takich przypadkach inżynir robót moż zadcydować o kontynuacji prac i zastosowaniu odpowidnigo fundamntowania. Każdy taki przypadk powinin być ocniany indywidualni i na biżąco, po czym nalży okrślić stopiń pogłębinia wykopu i rodzaj matriału, jaki powinin być użyty do wykonania podbudowy. W przypadkach, gdy stosowan jst pogłębiani wykopu, włączając w to incydntaln przypadki koniczności pogłębiania wykopów podczas prowadznia prac zimnych, zalcan jst stosowani do wykonania podbudowy tgo samgo rodzaju matriału, co do wykonania pirwszj warstwy obsypki rury, i dokładn jgo zagęszczni w klasi W (patrz: punkt ). Matriał zastosowany do wykonania wzmocninia dna wykopu powinin być zagęszczony równomirni, zgodni z punktami i Warunki spcyficzn Kidy spodziwan jst osiadani gruntu, jak ma to mijsc w przypadku, gdy rurociąg przchodzi przz strfę zmian Oznacznia: 1 obsypka rury 2 podsypka 3 włóknina filtracyjna Rysunk 6. Zabzpiczni przd migracją cząstk gruntu 14 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

15 5. Montaż rodzaju gruntu, wówczas odpowidnim rozwiązanim moż być zastosowani matriałów gotkstylnych, tak jak to przdstawiono na Rysunku 8. Jśli jdnak spodziwan są przmiszcznia gruntu w większj skali, to rozwiązani taki moż okazać się niskutczn. W takich przypadkach zalcan jst zasięgnięci opinii ksprta. Do sytuacji nitypowych, jaki mogą wystąpić podczas układania rurociągów, zaliczyć można pojawini się na dni wykopu wody stojącj lub płynącj lub wykazywani przz ściany wykopu tndncji do płynięcia. W takich przypadkach, dopóki rurociąg ni zostani ułożony, a następni wykop wypłniony do wysokości zabzpiczającj go przd wypłynięcim lub osuwanim się ścian, wodę można usuwać poprzz zastosowani studni dprsyjnych, drnażu wykopu lub igłofiltrów. Matriał zastosowany do wykonania obsypki, podsypki i podbudowy wykopu powinin być tgo rodzaju, aby po podnisiniu się poziomu wód gruntowych drobn cząstki z tych obszarów ni migrowały do gruntów sąsidnich stanowiących ściany i dno wykopu, a matriał z dna i ścian wykopu ni migrował do tych obszarów. Wszlka migracja lub ruchy drobin gruntu z jdngo obszaru do drugigo mogą skutkować utratą nośności podbudowy lub istotnym spadkim parcia boczngo gruntu na ścianki rury, lub wystąpinim obu tych zjawisk jdnoczśni. Migracji drobin gruntu można zapobic, stosując odpowidni włókniny filtracyjn, jak pokazano na Rysunku 6. Typow zastosowania matriałów gotkstylnych pokazano na Rysunkach Oznacznia: 1 matriał gotkstylny Rysunk 8. Matriał gotkstylny rdukujący nirównomirność osiadania w strfi przjściowj gruntów Jżli płaty włókniny filtracyjnj są z sobą zgrzwan, to nalży stosować zakład minimum 0,3 m. Kidy zgrzwani ni jst stosowan, to zakład powinin wynosić co najmnij 0,5 m. Kidy grunt jst słabonośny lub miękki na tyl, ż wykonywani w wykopi prac przz robotników ni jst bzpiczn, to przd wykonanim podsypki moż być nizbędn wykonani wzmocninia dna wykopu. Można w tym clu wykorzystać konstrukcj drwnian (patrz Rysunk 7.), bton zbrojony lub matriały gotkstyln. Jżli wody gruntow mogłyby podnosić się do poziomu konstrukcji drwnianj, to zalcan jst jj zaimprg- -nowani (patrz odpowidni normy). Oznacznia: 1 matriał gotkstylny Rysunk 9. Matriał gotkstylny zapwniający wsparci i częściową osłonę strfi ochronnj rury Oznacznia: 1 podsypka 2 drwnian blki wzdłużn 3 drwnian blki poprzczn 4 szrokość minimalna Oznacznia: 1 matriał gotkstylny Rysunk 7. Wzmocnini dna wykopu konstrukcją drwnianą Rysunk 10. Matriał gotkstylny zapwniający wsparci i całkowitą osłonę strfi ochronnj rury SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 15

16 5. Montaż Oznacznia: 1 matriał gotkstylny Rysunk 11. Matriał gotkstylny jako zabzpiczni rurociągu przd wypłynięcim a) izolacja trmiczna w gruntach gliniastych i ilastych W przypadku układania wodociągów lub przwodów kanalizacyjnych na głębokościach, na których rurociągi t pozostają w strfi przmarzania gruntu, nalży zabzpiczyć j, stosując odpowidnią izolację trmiczną. Izolacja trmiczna powinna być wykonana z styropianu lub inngo matriału izolacyjngo skutczni chroniącgo przd wnikanim wilgoci, w sposób przdstawiony na Rysunku 12. Wybór konkrtngo rozwiązania izolacji trmicznj rurociągu spośród przdstawionych na Rysunku 12. powinin uwzględniać podatność gruntu rodzimgo i matriału zastosowango do wykonania obsypki na przmarzani. b) izolacja trmiczna w gruntach sypkich przy głębokij pntracji niskich tmpratur Podsypka Rurociąg musi być ułożony na podsypc, która zapwni mu jdnorodn podparci na całj długości. Aby spłniła ona tę funkcję, powinna mić śrdnio od 100 mm do 150 mm grubości, al ni mnij niż 50 mm. Do jj wykonania powinin być użyty matriał sypki, np. żwir, piask lub kamiń łamany, który spłnia warunki okrślon w punkci Matriał podsypki nalży rozgarnąć równo na całj szrokości wykopu i wyrównać odpowidnio z wymaganym spadkim rurociągu. Podsypki ni wolno zagęszczać. c) izolacja trmiczna dla płytkich wykopów W przypadku jdnorodngo, względni miękkigo gruntu o drobnym uziarniniu, w którym ni występują większ kamini lub inn tward obikty i w którym dno wykopu można łatwo uformować w sposób zapwniający równomirn podparci rur na całj długości, rurociągi o śrdnicach ni większych niż DN 700 po odpowidnim przygotowaniu dna wykopu mogą być układan bz stosowania podsypki Przygotowywani połączń Przy wykonywaniu połączń kołnirzowych (np. łączniu rury PE z armaturą) dla właściwgo wykonania połącznia i uniknięcia prznosznia ciężaru rury na połączni nalży wykonać pod nim zagłębini. Ni powinno ono być większ niż trzba do właściwgo wykonania połącznia. Po wykonaniu połącznia zagłębini nalży ostrożni wypłnić matriałm podsypki i zagęścić tak, aby zapwnić równomirn podparci rurociągu na całj jgo długości. d) izolacja trmiczna z wykorzystanim prfabrykowanych otulin styropianowych Rysunk 12. Przykładow rozwiązania izolacji trmicznj rurociągów ułożonych w grunci 0 C 0 C 16 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

17 5. Montaż Montaż rurociągu, procdury i nadzór Obchodzni się z rurami Rury na placu budowy nalży składować i przmiszczać tak, aby ni były narażon na uszkodzni. Przd zamontowanim każdą rurę nalży dokładni sprawdzić, zwłaszcza w obrębi łączonych powirzchni, aby wyliminować wntualn uszkodznia. Zalca się równiż sprawdzać drożność rury i wntualni, czy ni jst ona zaniczyszczona. Przy wykonywaniu połączń z rurami o małj lastyczności (np. rura stalowa) przy wykorzystaniu połączń sztywnych (np. kołnirzowych) nalży zastosować rurę ochronną, którj zadanim jst zmnijszni momntów gnących i sił tnących działających na rurę w wyniku różnic w osiadaniu tjż rury i konstrukcji sztywnj (patrz rysunk 16) Układani rur Rury nalży układać na dni wykopu w tn sposób, aby lżały równo podpart na podsypc na całj swj długości. Nalży zzwolić na ruchy trmiczn rur, zwłaszcza kidy prac prowadzon są w kstrmalnych warunkach pogodowych. Rury nalży łączyć zgodni z zalcniami ich producnta Zmiany kirunku trasy rurociągu Zmiany kirunku rurociągów politylnowych mogą być ralizowan za pomocą kształtk lub poprzz gięci rur na zimno zgodni z punktm Łączni z konstrukcjami sztywnymi Kidy rurociąg wchodzi do konstrukcji lub z nij wychodzi, takich jak budynki, studni kanalizacyjn czy bloki oporow, nalży brać pod uwagę tolrancję dla różnic osiadania. Typow połącznia rurociągów z konstrukcjami sztywnymi przdstawiono na rysunkach Możliwość stosowania tych rozwiązań nalży skonfrontować z odpowidnimi przpisami krajowymi i/lub lokalnymi. Jżli w systmi rurowym wykorzystywan są połącznia lastyczn, to powinny być on lokalizowan w mijscach tak, jak przdstawiono to na Rysunku 13 i 14. Niktór matriały, taki jak np. polityln, są wystarczająco lastyczn, by tolrować występując przmiszcznia i mogą być łączon z sztywnymi konstrukcjami w sposób przdstawiony na Rysunku 15. Kidy złączka lub kilich zalwan są w btoni, jak przdstawiono to na Rysunku 13., to nalży zabzpiczyć j przd nadmirną owalizacją, tak aby późnijszy montaż połącznia przbigał możliwi łatwo. Oznacznia: 1 połączni lastyczn 2 krótki odcink rury: maks. 2 m; min. 1 m 3 guma 4 podsypka 5 grunt rodzimy 6 dobrz zagęszczony matriał (klasa W) Rysunk 13. Połączni typ 1 Oznacznia: 1 połączni lastyczn 2 krótki odcink rury: maks. 2 m; min. 1 m 3 połączni lastyczn osadzon w konstrukcji 4 podsypka 5 grunt rodzimy 6 dobrz zagęszczony matriał (klasa W) Rysunk 14. Połączni typ 2 Dla połączń wykonywanych zgodni z Rysunkim 14. połączni lastyczn musi znajdować się w odlgłości L równj 400 mm lub 0,5 x d, zalżni od tgo, która z tych wilkości jst większa. UWAGA 1: guma owinięta na rurz w mijscu jj styku z btonm moż zmnijszać naprężnia wywołan wydłużnim trmicznym, ścinanim i/lub momntm gnącym. Szczgólni ważn w przypadku rurociągów ciśniniowych jst ograniczani sił tnących i niciągłości rozkładu naprężń. UWAGA 2: aby zminimalizować naprężnia od sił tnących i momntów gnących, rurom wystającym z sztywnych konstrukcji nalży zapwnić skutczn podparci na podsypc. Oznacznia: 1 podsypka 2 grunt rodzimy 3 dobrz zagęszczony matriał (klasa W) Rysunk 15. Połączni typ 3 SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 17

18 5. Montaż lub łańcucha uszczlniającgo, lub inngo rozwiązania, któr w swj konstrukcji uwzględnia lpkosprężyst właściwości matriałów trmoplastycznych, z jakich wykonan są rury. Oznacznia: 1 rura ochronna 2 połączni sztywn 3 podsypka 4 grunt rodzimy 5 dobrz zagęszczony matriał (klasa W) Rysunk 16. Połączni typ Przjścia szczln Szczln przjścia rurociągów (np. przz ścianę zbiornika, rurę ochronną itd.) mogą być wykonywan jako przsuwn, gdzi zachodzi możliwość przmiszczania się rury względm uszczlninia, lub jako niprzsuwn, gdzi na rurociągu montowany jst punkt stały z uszczlninim. W przypadku rurociągów z połączniami niprznoszącymi sił wzdłużnych (np. połącznia kilichow) wystarczając jst stosowani rozwiązań przsuwnych. Uszczlnini moż być wykonan za pomocą lastomrowj manszty, kołnirza W przypadku rurociągów z połączniami prznoszącymi siły wzdłużn (np. połącznia zgrzwan rur PE) w zalżności od sytuacji moż być stosowan jdno lub drugi rozwiązani. Dla uszczlninia przjścia rury przwodowj przz rurę ochronną wystarczając jst zastosowani uszczlniń przsuwnych (np. manszt gumowych). W sytuacji, gdy zachodzi potrzba zabzpicznia rury przd przmiszczniami i niprznosznia sił wdłużnych na dalsz parti rurociągu (np. rurociąg PE wchodzi do wnętrza zbiornika lub komory zasuw zlokalizowanj w trni z wysokim poziomm wód gruntowych), koniczn jst zastosowani przjścia szczlngo z punktm stałym. O il jst to możliw, nalży stosować rozwiązania zintgrowan (punkt stały z kołnirzm uszczlniającym), któr można montować w ściani konstrukcji (tutaj: zbiornika lub komory zasuw). W przypadku, gdy jst to nimożliw, w ściani konstrukcji nalży zamontować uszczlnini przsuwn, a w odlgłości do 2 m od ściany konstrukcji zamontować na rurociągu punkt stały i wykonać na nim blok oporowy. Przy montażu przjść szczlnych nalży stosować zalcnia ich producntów Obsypka Postanowinia ogóln W przypadku ralizacji prac instalacyjnych zgodni z Rysunkim 3. lub 4., Tablą 1. lub 2. obsypka powinna być wykonywana zgodni z punktami od do włączni Procdura podstawowa Matriał obsypki nalży rozmiszczać warstwami po obu stronach rury i zagęszczać zgodni z punktm do stopnia i wysokości okrślonj w punkci , chyba ż w projkci okrślono inaczj. Nalży zwrócić uwagę na dokładn zagęszczni matriału podsypki górnj. Swobodn zrzucani matriału obsypki na wirzch rury nalży ograniczyć do minimum. Powyżj strfy ułożnia rurociągu wykop nalży wypłniać w miarę równymi warstwami matriału gruntowgo i o il przwiduj to projkt, zagęszczać go zgodni z punktm Jżli zachodzi podjrzni, ż woda gruntowa będzi przpływać przz sypki matriał podsypki, to nalży rozważyć zastosowani przgrody, np. w formi glinianj grodzi Strfa ułożnia rurociągu Na posadowini rury zasadniczo mają wpływ: sztywność obwodowa rury, głębokość ułożnia rurociągu oraz właściwości gruntu rodzimgo. Kidy do wykonania pirwszj warstwy obsypki dzilonj stosowany jst matriał importowany (wymiana gruntu), zalcan jst użyci matriału sypkigo o ciągłym uziarniniu z cząstkami o maksymalnych rozmiarach okrślonych w Tabli 4. Jżli stosowany jst matriał z wyraźną dominacją jdnj frakcji, to zalcan jst, aby maksymalny rozmiar cząstk był o jdn rozmiar mnijszy, niż okrślono to w Tabli 6. Tabla 6. Maksymaln rozmiary cząstk Śrdnica nominalna rury DN Maksymalny rozmiar cząstk MM DN < DN < DN < DN 40 UWAGA: w opisach matriałów sortowanych używan są wartości np. 6/14, 8/12 itp. Przyjmuj się, ż przy takim sortowaniu w matrial mogą znalźć się pojdyncz cząstki o rozmiarach większych niż w opisi. 18 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl

19 5. Montaż Grunt rodzimy moż być użyty do wykonania obsypki w strfach posadowinia rury, o il spłnia on wszystki poniższ krytria: a) ni zawira cząstk większych niż dopuszczaln dla danj aplikacji (śrdnicy rury) zgodni z Tablą 6; b) ni zawira grud większych niż podwojony rozmiar cząstk dopuszczalnych dla danj aplikacji zgodni z Tablą 6, c) ni jst matriałm zmrożonym, d) ni zawira cząstk obcych (np. asfaltu, butlk, puszk, kawałków drwna), ) gdy wymagan jst zagęszczani jst matriałm podatnym. Grunty drobnoziarnist o śrdnim lub wysokim stopniu plastyczności i grunty organiczn gnralni uważan są za niodpowidni matriał na pirwszą warstwę obsypki dzilonj, chyba ż rury i ich instalacja były projktowan do takich warunków. Właściwości wytrzymałościow strfy obsypki rury zasadniczo zalżą od rodzaju matriału gruntowgo zastosowango do jj wykonania oraz uzyskango stopnia zagęszcznia. Różn stopni zagęszcznia mogą być uzyskiwan poprzz stosowani różnych urządzń i odpowidnij liczby warstw. Stopni zagęszcznia gruntu okrślan wg standardowj mtody Proctora (SPD od ang. Standard Proctor Dnsity) uzyskiwan w trzch klasach zagęszczania, tj. W, M oraz N, w zalżności od grupy zastosowango gruntu, sklasyfikowango zgodni z Tablą 7. UWAGA: stopni zagęszcznia gruntu w standardowj skali Proctora okrślono zgodni z DIN Tabla 7. Stopni zagęszcznia gruntu wg standardowj mtody Proctora dla poszczgólnych klas zagęszczania Klasa zagęszczania Angilski * ) W clach informacyjnych. Opis *) Polski 4 SPD [%] Grupa gruntu stosowango na obsypkę N Not Niska M Modrat Śrdnia W Wll Wysoka SPD [%] 2 SPD [%] 1 SPD [%] Zalcan mtody zagęszczania gruntu W Tabli 8. zstawiono zalcan maksymaln grubości warstw i liczbę przjść nizbędną do uzyskania okrślonj klasy zagęszczania dla różnych rodzajów urządzń i rodzajów matriału (grup gruntu) stosowanych do wykonania obsypki. W tabli zawarto równiż zalcan minimaln grubości warstw nad wirzchm rury, przy których możliw jst zastosowani dango urządznia do zagęszczania gruntu bzpośrdnio nad rurą. Szczgóły zbran w Tabli 8. nalży traktować informacyjni i tam, gdzi układany jst dostatczni duży odcink rurociągu, zalcan jst przprowadzani prób, stosując kombinacj ww. lmntów, aby ostatczni wybrać optymalny sposób zagęszczania gruntu dla tj instalacji Zasypka główna Kidy grubość warstwy gruntu ponad wirzchm rury wynosi co najmnij 300 mm, to pozostałą część wykopu można wypłnić matriałm rodzimym, o il maksymalny rozmiar jgo cząstk ni przkracza 300 mm. Jżli koniczn jst zagęszczani, to matriał musi być podatny na zagęszczani, a maksymalny rozmiar cząstk ni moż przkraczać 2/3 grubości zagęszczanj warstwy gruntu. W trnach bz ruchu kołowgo stosowani zagęszczania w klasi N (patrz Tabla 7.) wydaj się być wystarczając. W trnach z ruchm kołowym koniczn jst stosowani zagęszczania w klasi W (patrz Tabla 7.) Kontrola jakości zagęszczania Zgodność z założniami projktowymi nalży potwirdzić co najmnij jdną z poniższych mtod: ścisły nadzór nad procdurami zagęszczania, wryfikacja początkowgo ugięcia zainstalowanj rury, badani na placu budowy stopnia zagęszcznia gruntu. Po wykonaniu napraw lub dodatkowych włączń nalży zwrócić uwagę, aby przmiszczany matriał obsypki i wypłninia wykopu był zagęszczony w przybliżniu do tgo samgo stopnia, jaki posiada grunt bzpośrdnio przylgły do strfy prowadzonych robót. SYSTEMY POLIETYLENOWE PE 100, SAFE TECH RC n I WAVIN TS DOQ Katalog produktów sirpiń Systmy politylnow 19

20 5. Montaż Spcjaln środki ostrożności Podczas ralizacji procdur instalacyjnych nalży przdsięwziąć odpowidni środki zapobigając wypłynięciu rur. Nalży tż unikać przmiszczania się rur podczas umiszczania i zagęszczania matriału w strfi styku rury z podsypką (w tzw. pachwinach rur). Wskazan jst zachowani środków ostrożności równiż podczas usuwania dskowania, szalunków lub innych zabzpiczń wykopów, aby uniknąć rozluźninia zagęszczongo matriału. Usuwani zabzpiczń nalży wykonywać stopniowo, równolgl z zagęszczanim koljnych warstw obsypki, tak aby zrusznia zagęszczanych warstw były jak najmnijsz a powstając pustki nalży wypłniać i ponowni zagęszczać. Jżli możliwości zrusznia zagęszczango gruntu ni da się wykluczyć z wystarczająco dużym stopnim prawdopodobiństwa, to nalży użyć rur, któr są w stani tolrować tak nipwn warunki montażu. Podczas wykonywania obsypki trzba chronić rurę przd uszkodzniami, któr mogą spowodować spadając przdmioty, bzpośrdni udrznia sprzętu do zagęszczania lub inn źródła potncjalnych zniszczń. Kidy obsypka i wypłnini wykopu mają być zagęszczan aż do powirzchni trnu, to niwskazan jst stosowani sprzętu do zagęszczania bzpośrdnio nad rurą, dopóki warstwa gruntu nad rurą ni osiągni okrślonj grubości. Odlgłość między rurociągami układanymi równolgl w wspólnym wykopi powinna być taka, aby możliw było zagęszczani sprzętm matriału obsypki między rurami. Odlgłość większa o co najmnij 150 mm od szrokości najszrszj części sprzętu używango do zagęszczania moż być uważana za praktyczni wystarczającą odlgłość między rurami. Matriał obsypki między rurami nalży zagęszczać do tgo samgo stopnia, co matriał między rurami a ścianami wykopu. Tabla 8. Zalcan grubości warstw i liczby przjść przy zagęszczaniu gruntu Sprzęt Zagęszczani nogami lub ubijakim ręcznym min. 15 kg Ubijak wibracyjny min. 70 kg Wibrator płaszczyznowy Liczba przjść dla klasy zagęszczania W (wysoka) M (śrdnia) Maksymaln grubości warstw po zagęszczaniu [m], dla poszczgólnych grup gruntu (Tabla 3.) Minimalna grubość warstwy nad wirzchm rury przd zagęszczanim [m] 3 1 0,15 0,10 0,10 0,10 0, ,30 0,25 0,20 0,15 0,30 min. 50 kg 4 1 0,10 0,15 min. 100 kg 4 1 0,15 0,10 0,15 min. 200 kg 4 1 0,20 0,15 0,10 0,20 min. 400 kg 4 1 0,30 0,25 0,15 0,10 0,30 min. 600 kg 4 1 0,40 0,30 0,20 0,15 0,50 Walc wibracyjny min. 15 kn/m 6 2 0,35 0,25 0,20 0,60 min. 30 kn/m 6 2 0,60 0,50 0,30 1,20 min. 45 kn/m 6 2 1,00 0,75 0,40 1,80 min. 60 kn/m 6 2 1,50 1,10 0,60 2,40 Walc wibracyjny podwójny min. 5 kn/m 6 2 0,15 0,10 0,20 min. 10 kn/m 6 2 0,25 0,20 0,15 0,45 min. 20 kn/m 6 2 0,35 0,30 0,20 0,60 min. 30 kn/m 6 2 0,50 0,40 0,30 0,85 Ciężki walc potrójny (bz wibracji) min. 50 kn/m 6 2 0,25 0,20 0,20 1,00 Przykład: jżli koniczn jst uzyskani wysokij klasy zagęszcznia, a obsypka wykonywana jst z piasku gliniastgo, będącgo gruntm rodzimym (grupa 3 Tabla 3.), i zagęszczana za pomocą ubijaka wibracyjngo (tzw. skoczka), to obsypkę nalży wykonywać warstwami grubości do 20 cm i po każdj warstwi wykonać po 3 przjścia ubijakim. 20 TELEFON FAX INFOLINIA kontakt_pl@wavin.pl