RAPORT Z EWALUACJI PROGRAMU OWOCE W SZKOLE. zrealizowany przez Instytut Żywności i Żywienia na zlecenie Agencji Rynku Rolnego

Transkrypt

1 RAPORT Z EWALUACJI PROGRAMU OWOCE W SZKOLE zrealizowany przez Instytut Żywności i Żywienia na zlecenie Agencji Rynku Rolnego Warszawa 2011

2 1. WPROWADZENIE 1.1 Wstęp Cel ewaluacji programu Owoce w szkole METODYKA 2.1. Zakres badania Charakterystyka grupy Metody statystyczne OCENA SKUTECZNOŚCI PROGRAMU 3.1. Spożycie owoców i warzyw w gramach przez dzieci Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez dzieci Częstotliwość spożycia owoców, soków oraz sałatek i surówek, innych surowych warzyw oraz warzyw gotowanych przez dzieci Zachowania żywieniowe owoce Zachowania żywieniowe warzywa Wiedza dzieci na temat prawidłowego żywienia Nawyki żywieniowe i styl życia dzieci Stan odżywienia dzieci Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez rodziców Wybrane zachowania żywieniowe rodziców Wiedza rodziców na temat prawidłowego żywienia Opinia rodziców o Programie Podsumowanie i dyskusja wyników

3 4. RAPORT Z ANKIET PRZEPROWADZONYCH WŚRÓD DYREKTORÓW SZKÓŁ 4.1. Wyniki badań przeprowadzonych wśród dyrektorów szkół podstawowych uczestniczących w Programie Wyniki badań przeprowadzonych wśród dyrektorów szkół podstawowych nieuczestniczących w Programie Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w Programie Dyskusja i kierunki niezbędnych działań DETERMINANTY SPOŻYCIA WARZYW I OWOCÓW 5.1. Korelacje pomiędzy częstotliwością spożycia warzyw oraz częstotliwością spożycia owoców z wybranymi zmiennymi Średnie spożycie warzyw i owoców w zależności od wybranych zmiennych Podsumowanie i wnioski NAJWAŻNIEJSZE STWIERDZENIA I WNIOSKI

4 1. WPROWADZENIE 1.1. Wstęp Od roku szkolnego 2009/2010 Komisja Europejska uruchomiła nowy program Wspólnej Polityki Rolnej Owoce w szkole. Do programu tego przystąpiła również Polska. Program finansowany jest ze środków pochodzących z budżetu UE (75%) oraz środków pochodzących z budżetu krajowego (25%). W Polsce program skierowany jest do uczniów klas I-III szkół podstawowych. Głównym celem programu jest długoterminowa zmiana nawyków żywieniowych dzieci i młodzieży poprzez zwiększenie udziału owoców i warzyw w ich codziennej diecie oraz propagowanie zdrowego odżywiania poprzez działania edukacyjne realizowane w szkołach podstawowych. Dzieciom uczestniczącym w programie udostępniane są: świeże owoce (jabłka, gruszki, truskawki), świeże warzywa (marchew, papryka słodka, rzodkiewki), soki owocowe, warzywne oraz owocowo warzywne. Dzieci klas I-III otrzymują tygodniowo (przez 10 tygodni w semestrze) 2 lub 3 porcje (w zależności od ilości uczniów w szkole) warzyw i owoców (150g owoców i 60 g warzyw) lub soku (250/330 ml) Cel ewaluacji programu Owoce w szkole Głównym celem oceny programu Owoce w szkole było określenie jaki jest wpływ programu na zachowania żywieniowe dzieci, w szczególności na spożywanie owoców i warzyw. Ocenie poddano następujące parametry: wpływ programu na spożycie owoców i warzyw u dzieci i ich rodziców, wpływ programu na wybrane zachowania żywieniowe dzieci i ich rodziców, wpływ programu na wybrane nawyki żywieniowe dzieci,

5 Metodyka wpływ programu na stan wiedzy na temat owoców i warzyw oraz zdrowego stylu życia, wpływ programu na preferencje owoców i warzyw wśród dzieci, czynniki wpływające na spożycie owoców i warzyw, rodzaje szkół uczestniczących/nieuczestniczących w programie i powody ich uczestnictwa/braku uczestnictwa w tym programie, 2. METODYKA 2.1. Zakres badania Badania ewaluacji programu Owoce w szkole przeprowadzone zostały wśród uczniów losowo wybranych szkół podstawowych uczęszczających do klas III, wśród rodziców tych dzieci i dyrektorów szkół podstawowych uczestniczących w badaniu. Badanie przeprowadzono w dwóch etapach: I etap: przed rozpoczęciem udostępniania owoców i warzyw (październik 2010 r.) II etap: na zakończenie udostępniania owoców i warzyw (maj czerwiec 2011 r.) Badanie zostało przeprowadzone w dwóch grupach szkół: szkoły uczestniczące w programie Owoce w szkole rozpoczynające program w roku 2010/2011, szkoły nieuczestniczące w programie Owoce w szkole grupa kontrolna. Teren badania: 5 losowo wybranych województw: pomorskie, opolskie, wielkopolskie, podkarpackie, mazowieckie. Badanie zarówno w przypadku dzieci, jak i rodziców oraz dyrektorów szkół podstawowych miało charakter ankietowy. Dodatkowo, dzieci uczestniczące w badaniu były mierzone i ważone przez szkolną pielęgniarkę. 2

6 Metodyka Ankieta dla dzieci i rodziców (tabela 6 i 7) zawierała pytania o dane demograficzne (ankieta dla rodziców), pytania otwarte i zamknięte dotyczące stylu życia, zwyczajowego sposobu odżywiania się ze szczególnym uwzględnieniem częstotliwości spożycia owoców i warzyw, ich dostępności i preferencji, wiedzy na temat prawidłowego odżywiania. Dzieci wypełniały ankietę samodzielnie po poinstruowaniu przez ankietera i w jego obecności, podczas 45-minutowej lekcji. Rodzice wypełniali ankietę w domu. Dodatkowo, została przeprowadzona ocena sposobu żywienia uczniów metodą 3-dniowego notowania. Rodzice zostali zobowiązani do wypełnienia wspólnie z dzieckiem dzienniczka 3- dniowego spożycia, w którym uwzględniali produkty i potrawy spożywane przez ich dziecko. Metoda 3-dniowego zapisu, służąca do oceny sposobu żywienia, polega na notowaniu spożytych produktów, potraw i napojów wraz z podaniem dokładnych ilości w miarach domowych, handlowych lub wagowych. Rodzice zostali przeszkoleni przez ankietera i dodatkowo otrzymali pisemną instrukcję. Dane o łącznym spożyciu warzyw i owoców w poszczególne dni szkolne i weekendowe obliczono przy pomocy programu Dieta 4. Ankieta przeznaczona dla dyrektorów szkół uczestniczących w programie (tabela 8) zawierała pytania zamknięte i otwarte dotyczące wprowadzania programu Owoce w szkole, ewentualnych korzyści lub problemów wynikających z uczestnictwa w tym programie oraz pytania dotyczące działań szkoły związanych z edukacją żywieniową i zdrowym stylem życia. Ankieta przeznaczona dla dyrektorów szkół nieuczestniczących (tabela 8) w programie zawierała pytania zamknięte i otwarte dotyczące przyczyn z powodu których nie doszło do wprowadzenia programu Owoce w szkole, ewentualnych problemów z rozpoczęciem jego realizacji oraz pytania dotyczące działań szkoły związanych z edukacją żywieniową i zdrowym stylem życia. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Instytucie Żywności i Żywienia Charakterystyka grupy Badanie przeprowadzano w losowo 38 wybranych szkołach przystępujących do programu Owoce w szkole grupa badana oraz w 20 losowo wybranych szkołach nieprzystępujących do programu grupa kontrolna. Badanie objęło łącznie 58 3

7 Metodyka losowo wybranych szkół (31 miejskich i 27 wiejskich). Z każdej szkoły (jeśli były co najmniej dwie) wybrano losowo po dwie klasy II. Łączna liczba uczniów w wybranych losowo klasach wynosiła W badaniu grupy interwencyjnej, czyli w szkołach uczestniczących w programie Owoce w szkole, wzięło udział 38 szkół (1594 uczniów w badanych klasach), w badaniu grupy kontrolnej, czyli w szkołach nieuczestniczących, wzięło udział 20 szkół (660 uczniów w badanych klasach). W badaniu wzięło udział łącznie w I etapie 2070 dzieci i w II etapie 1902 (uczniowie, którzy byli w dniu badania w szkole i/lub ich rodzice wyrazili zgodę na udział w badaniu). W I etapie zebrano łącznie w szkołach badanych i kontrolnych 1758 kompletnych ankiet (ankieta dziecka, ankieta rodzica plus prawidłowo wypełniony wiarygodny dzienniczek); w II etapie Zwrot kompletnych, prawidłowo wypełnionych ankiet w stosunku do ogółu dzieci w klasach wyniósł 73,4%. Ankiety nie uznanawano za kompletną, jeśli nie zawierała wypełnionej ankiety rodzica i prawidłowo wypełnionego, wiarygodnego dzienniczka spożycia (np. brak wypełnionego jednego lub dwóch dni, niewiarygodne dane o spożyciu, niewypełniony kwestionariusz). W grupie objętej interwencją (program Owoce w szkole ) w I etapie uzyskano 1255 kompletnych ankiet (ankieta dziecka, ankieta rodzica plus prawidłowo wypełniony wiarygodny dzienniczek); w II etapie W grupie nieuczestniczącej w Programie (kontrolnej) w I etapie uzyskano 503 kompletne ankiety (ankieta dziecka, ankieta rodzica plus prawidłowo wypełniony wiarygodny dzienniczek); w II etapie 496. Dane z ankiet zebranych w I i II etapie w grupie badanej nie różniły się strukturą płci, zamieszkania, wykształcenia i dochodów rodziców. Dane z ankiet zebranych w I i II etapie w grupie kontrolnej również nie różniły się strukturą płci, zamieszkania, wykształcenia i dochodów rodziców. Grupa badana i kontrolna w I etapie nie różniły się pod względem struktury płci dzieci, struktury wykształcenia i średnich dochodów rodziców tych dzieci, średniej liczby dzieci w rodzinie. W grupie kontrolnej było nieco więcej dzieci mieszkających w mieście (58,9%) niż w grupie badanej (49,5%). Grupa badana i kontrolna w II etapie badania nie różniły się pod względem struktury płci dzieci, struktury wykształcenia i średnich dochodów rodziców tych dzieci, średniej liczby dzieci w rodzinie. W szkołach uczestniczących w programie 54,5% stanowiły dzieci pochodzące z miasta, a 45,5% ze wsi. W grupie kontrolnej (w szkołach 4

8 Metodyka nieuczestniczących w programie) 63% stanowiły dzieci pochodzące z miasta, a 37% ze wsi. W szkołach uczestniczących w programie 51% dzieci stanowiły dziewczynki i 49% chłopcy. W grupie kontrolnej (w szkołach nieuczestniczących w programie) 49% stanowiły dziewczynki, a 51% chłopcy. We wszystkich badanych placówkach uczniowie ze szkół wiejskich stanowili 38,1% wszystkich uczniów, a uczniowie szkół miejskich stanowili 61,9% wszystkich uczniów. Proporcje pomiędzy dziećmi uczącymi się w szkołach wiejskich i miejskich badanej grupy odzwierciedlały rozkład demograficzny w Polsce (GUS 2009/2010 dla dzieci urodzonych w roczniku 2001), według którego 59,4% uczniów uczęszcza do szkół miejskich, a 40,6% do szkół wiejskich Metody statystyczne Analizę statystyczną uzyskanych danych przeprowadzono przy użyciu pakietu Statistica 7. Normalność rozkładu zmiennych ciągłych weryfikowano przy pomocy testu Shapiro- Wilka. Z uwagi na normalność rozkładu analizowanych parametrów, ich charakterystyki statystyczne przedstawiono jako średnie arytmetyczne i odchylenia standardowe. Porównań międzygrupowych wartości zmiennych ciągłych dokonano przy pomocy jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA z bezpośrednimi porównaniami testem posthoc Tukeya lub testu t-studenta. Zmienne skokowe przedstawiono w postaci szeregów procentowych. Porównań międzygrupowych rozkładów zmiennych skokowych dokonano przy pomocy testu chi-kwadrat Pearsona. Jako granicę istotności różnic przyjęto p 0,05. Wykaz tabel Tabele 1 4 przedstawiają dokładne liczby szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie w podziale na szkoły miejskie i wiejskie oraz w poszczególnych województwach. Tabele 5 zawierają dane demograficzne uczniów, zebranych w I i II etapie badania. Tabel 6-8 zawierają pytania z ankiet dzieci, rodziców i dyrektorów z kluczem odpowiedzi. 5

9 Metodyka tabele (informacje ogólne) 1. Liczba szkół miejskich i wiejskich biorących udział w badaniu w podziale na województwa Województwo Miasto Wieś Suma Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie Liczba dzieci w badanych klasach w podziale na szkoły miejskie i wiejskie Województwo Liczba dzieci w klasach Miejskie Wiejskie Suma Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie suma Liczba dzieci z podziałem na uczestniczące/nieuczestniczące oraz miasto/wieś Uczestniczące Nieuczestniczące Województwa Suma Suma Ogółem m w m w Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie suma Liczba szkół w podziale na szkoły uczestniczące/nieuczestniczące w programie oraz na szkoły miejskie/wiejskie Województwo Uczestniczące Nieuczestniczące Ogółem miasto wieś razem miasto wieś razem Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie

10 Metodyka tabele (dane demograficzne) 5. Dane demograficzne uczniówi ich rodziców z zebranych w I i II etapie ankiet GRUPA BADANA Płeć dziecka Etap I Etap II Odpowiedź n % n % Dziewczynka , ,2 Chłopiec , ,8 Miejsce zamieszkania Etap I Etap II Odpowiedź n % n % Miasto , ,5 Wieś , ,5 p 0,553 p 0,985 Dochody Odpowiedź Etap I Etap II (w PLN) n % n % p do , ,6 0,635 do , ,0 0,370 do , ,7 0,052 do , ,0 0,128 do ,2 87 7,8 0,118 do ,7 39 3,5 0,295 do ,2 27 2,4 0,034 powyżej ,0 35 3,1 0,838 Liczba dzieci w rodzinie Etap I Etap II Odpowiedź mediana q25 q75 mediana q25 q75 p Wartość ,906 test Manna-Whitneya Wykształcenie Etap I Etap II Odpowiedź n % n % p Podstawowe 69 5,5 56 4,8 0,436 Średnie , ,5 0,483 Zawodowe , ,2 0,430 Wyższe , ,3 0,558 7

11 Metodyka tabele (dane demograficzne) GRUPA KONTROLNA Płeć dziecka Etap I Etap II Odpowiedź n % n % Dziewczynka , ,6 Chłopiec , ,4 Miejsce zamieszkania Etap I Etap II Odpowiedź n % n % Miasto , ,0 Wieś , ,0 p 0,734 p 0,217 Dochody Odpowiedź Etap I Etap II (w PLN) n % n % p do , ,4 0,500 do , ,9 0,178 do , ,7 0,383 do , ,5 0,272 do ,1 34 7,0 0,577 do ,2 15 3,1 0,949 do ,6 11 2,3 0,035 powyżej ,7 10 2,1 0,670 Liczba dzieci w rodzinie Etap I Etap II Odpowiedź mediana q25 q75 mediana q25 q75 p Wartość ,839 test Manna-Whitneya Wykształcenie Etap I Etap II Odpowiedź n % n % p Podstawowe 30 6,0 29 5,9 0,912 Średnie , ,5 0,960 Zawodowe , ,3 0,783 Wyższe , ,3 0,880 8

12 Metodyka tabele (dane demograficzne; etap I) Etap I Płeć dziecka Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedź n % n % Dziewczynka , ,5 Chłopiec , ,5 Miejsce zamieszkania Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedź n % n % Miasto , ,9 Wieś , ,1 p 0,346 p 0,001 Dochody Odpowiedź Grupa badana Grupa kontrolna (W PLN) n % n % p do , ,0 0,222 do , ,1 0,012 do , ,2 0,660 do , ,1 0,373 do ,2 29 6,1 0,996 do ,7 15 3,2 0,631 do ,2 3 0,6 0,275 powyżej ,0 8 1,7 0,135 Liczba dzieci w rodzinie Grupa badana Grupa kontrolna p Odpowiedź mediana q25 q75 mediana q25 q75 Wartość ,000 test Manna-Whitneya Wykształcenie Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedź n % n % p Podstawowe 69 5,5 30 6,0 0,690 Średnie , ,6 0,743 Zawodowe , ,5 0,466 Wyższe , ,8 0,224 9

13 Metodyka tabele (dane demograficzne; etap II) Etap II Płeć dziecka Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedź n % n % Dziewczynka , ,6 Chłopiec , ,4 Miejsce zamieszkania Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedź n % n % Miasto , ,0 Wieś , ,0 p 0,329 p 0,038 Dochody Odpowiedź Grupa badana Grupa kontrolna (w PLN) n % n % p do , ,4 0,941 do , ,9 0,114 do , ,7 0,992 do , ,5 0,456 do ,8 34 7,0 0,596 do ,5 15 3,1 0,690 do ,4 11 2,3 0,862 powyżej ,1 10 2,1 0,236 Liczba dzieci w rodzinie Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedź mediana q25 q75 mediana q25 q75 p Wartość ,000 Wykształcenie Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedź n % n % p Podstawowe 56 4,8 29 5,9 0,560 Średnie , ,5 0,617 Zawodowe , ,3 0,730 Wyższe , ,3 0,225 10

14 Metodyka tabele (ankieta dzieci) 6. Ankieta dzieci Pytanie Kategorie odpowiedzi Częstotliwość 1. Jak często jesz świeże owoce? Skala 8-punktowa (1-8): od 1 (nigdy) do 8 (codziennie, więcej niż dwa razy dziennie) 2. Jak często pijesz 100% soki owocowe? Skala 8-punktowa (1-8): od 1 (nigdy) do 8 (codziennie, więcej niż dwa razy dziennie) 3. Jak często jesz sałatki, surówki z warzyw? Skala 8-punktowa (1-8): od 1 (nigdy) do 8 (codziennie, więcej niż dwa razy dziennie) 4. Jak często jesz inne surowe warzywa Skala 8-punktowa (1-8): od 1 (nigdy) (np. krojone lub w całości)? do 8 (codziennie, więcej niż dwa razy dziennie) 5. Jak często jesz gotowane warzywa łącznie Skala 8-punktowa (1-8): od 1 (nigdy) z warzywami z zupy (np. gotowaną do 8 (codziennie, więcej niż dwa razy dziennie) marchewkę, kalafior, brokuły)? Pytanie Kategoria odpowiedzi Wiedza 1. Ile warzyw i owoców powinieneś jeść? 1 = w ogóle nie muszę jeść, 2 = kilka porcji w tygodniu, 3= 1-2 porcje dziennie, 4= 3-4 porcje dziennie, 5= 5 porcji dziennie lub więcej; prawidłowo = 5 2. Czy uważasz, że jedzenie warzyw i owoców jest zdrowe? Skala 5-punktowa (1-5) od 1 tak, zgadzam się do 5 nie zgadzam się 3. Warzywa i owoce są źródłem? Jedna prawidłowa odpowiedź 4. Jedzenie warzyw i owoców zapobiega? Jedna prawidłowa odpowiedź 5. Błonnik pokarmowy znajduje się w.? Jedna prawidłowa odpowiedź 6. Które zdanie jest nieprawdziwe? Jedna prawidłowa odpowiedź 7. Który produkt należy do grupy owoce? Jedna prawidłowa odpowiedź 8. Który produkt należy do grupy warzywa? Jedna prawidłowa odpowiedź Pytanie Kategoria odpowiedzi Zachowania żywieniowe owoce 1. Czy Twoi rodzice jedzą owoce? Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, każdego dnia 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, owoców? każdego dnia 3. Czy w domu masz dostęp do różnych Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, rodzajów owoców? każdego dnia 4. Czy rodzice dają Ci przygotowane do Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, zjedzenia, krojone owoce między posiłkami? każdego dnia 5. Czy przynosisz owoce ze sobą do szkoły? Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, każdego dnia 6. Czy możesz kupić owoce w sklepiku Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, szkolnym? każdego dnia 7. Nie jem owoców dlatego, że: Wybór jednej lub więcej odpowiedzi Zajmuje to za dużo czasu Przerwy są zbyt krótkie Moi koledzy nie jedzą Wolę zjeść coś słodkiego Nie mam żadnych problemów z jedzeniem owoców 11

15 Metodyka tabele (ankieta dzieci) 8. Preferencje owoce Które z poniższych owoców Ci smakują, a które nie? Lista 12 owoców: jabłka, banany, pomarańcze, truskawki, gruszki, mandarynki, śliwki, czereśnie, wiśnie, porzeczki, kiwi, brzoskwinie, maliny Skala (-2/2) od 2 bardzo lubię do -2 bardzo nie lubię i 0 nie próbowałem Pytanie Kategoria odpowiedzi Zachowania żywieniowe warzywa 1. Czy Twoi rodzice jedzą warzywa? Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, każdego dnia 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, warzyw? każdego dnia 3. Czy w domu masz dostęp do różnych Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, rodzajów warzyw? każdego dnia 4. Czy przynosisz warzywa ze sobą do szkoły? Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, każdego dnia 5. Nie jem warzyw dlatego, że: Wybór jednej lub więcej odpowiedzi Zajmuje to za dużo czasu Przerwy są zbyt krótkie Moi koledzy nie jedzą Wole zjeść coś słodkiego Nie mam żadnych problemów z jedzeniem warzyw 6. Czy możesz kupić warzywa w sklepiku Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy, do 5 tak, szkolnym? każdego dnia 7. Preferencje warzywa Skala (-2/2) od 2 bardzo lubię do -2 bardzo 8. Które z poniższych warzyw Ci smakują, nie lubię i 0 nie próbowałem a które nie? Lista 12 warzyw: pomidor, marchewka, sałata, buraki, kalafior, brokuły, fasolka szparagowa, ogórek, papryka, cukinia, kapusta, szpinak, rzodkiewka Pytanie Kategoria odpowiedzi Styl życia 1. Czy spożywasz pierwsze śniadanie przed Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy wyjściem z domu? do 5 codziennie 2. Czy spożywasz II śniadanie lub obiad Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy w szkole? do 5 codziennie 3. Czy spożywasz owoce zamiast słodkiej Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy przekąski? do 5 codziennie 4. Jak często spożywasz dania typu fast food Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do (hamburgery, frytki, hot dogi, pizzę)? 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia 5. Jak często spożywasz słodkie napoje typu Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do cola, ice-tea, oranżada? 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia 6. Jak często spożywasz słone przekąski typu Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do chipsy, solone paluszki? 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia 7. Skąd czerpiesz wiedzę o prawidłowym Wybór jednej lub więcej odpowiedzi żywieniu? Lista 10 źródeł: szkoła, telewizja i radio, kolorowa prasa, reklama, lekarz, rodzice, Internet, książki i nie mam wiedzy 12

16 Metodyka tabele (ankieta rodziców) 8. Czy robisz zakupy w sklepiku szkolnym? Tak/Nie 9. Ile godzin dziennie spędzasz przed Liczba godzin komputerem? 10. Czy ćwiczysz na lekcjach wf? Skala 2-punktowa (1-2) 1 tak, 2 nie 11. Czy lubisz lekcje wf? Skala 2-unktowa (1-2) 1 tak, 2 nie 12. Czy jesteś aktywny fizycznie, po szkole uprawisz sport, chodzisz na spacer, jeździsz Skala 4-punktowa (1-4) od 1 nigdy do 4 kilka razy w tygodniu na rowerze)? 7. Ankieta rodziców Pytanie Kategoria odpowiedzi Częstotliwość 1. Jak często spożywa Pani/Pan świeże owoce? Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia 2. Jak często spożywa Pan/Pani 100% soki Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do owocowe? 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia 3. Jak często spożywa Pani/Pan sałatki, surówki Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do z warzyw? 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia 4. Jak często spożywa Pani/Pan inne surowe Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do warzywa (np. krojone lub w całości 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia 5. Jak często spożywa Pani/Pan gotowane Skala 8-punktowa (1-8) od 1 nigdy do warzywa łącznie z warzywami z zupy 8 codziennie, więcej niż dwa razy w ciągu dnia (bez ziemniaków)? Pytanie 1. Ile warzyw i owoców według Pani/Pana powinno spożywać Pani/Pana dziecko? 2. Dlaczego Pani/Pana zdaniem dzieci powinny jeść owoce i warzywa? Ponieważ zapobiegają chorobom Ogólnie dla zdrowia Ponieważ są smaczne Ze względu na koszty Ze względu na szybkość i wygodę Ze względu na utrzymanie prawidłowej masy ciała 3. Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? 4. Jedzenie warzyw i owoców zapobiega? Wymienione zostało 5 różnych dolegliwości: choroba serca, problemy z trawieniem, cukrzyca, choroby skóry, nadwaga i otyłość, nowotwory Kategoria odpowiedzi Wiedza Skala 8-punktowa (1-8), 1= w ogóle nie powinnospożywać warzyw i owoców, 2= 1-3 porcji na tydzień, 3= 4-6 porcji na tydzień, 4= 1 porcje dziennie, 5= 2 porcje dziennie, 6= 3 porcje dziennie, 7= 4 porcje dziennie, 8= 5 porcji dziennie lub więcej; prawidłowa = 8 Wybór jednej lub więcej odpowiedzi Skala 5-punktowa (1-5) od 1 bardzo ważne do 5 nieważne Skala (1/-1), 1 tak do -1 nie i 0 nie wiem 13

17 Metodyka tabele (ankieta rodziców) Pytanie Kategoria odpowiedzi Zachowania owoce (cd.) 5. Jedzenie owoców jest trudne, ponieważ: Wybór jednej lub więcej odpowiedzi Są drogie Trudno je przechowywać Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie Trudno znaleźć smaczny rodzaj Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne Jedzenie owoców nie jest trudne 6. Jakie są źródła pozyskiwania przez Wybór jednej lub więcej odpowiedzi Panią/Pana owoców? Wymienione źródła: Ogródek Bazar, targ Sklep osiedlowy Supermarket Inne 7. Czy spożywa Pani/Pan owoce zamiast Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy słodkiej przekąski? do 4 zawsze i 5 nie mam zdania Pytanie Kategoria odpowiedzi Zachowania warzywa 5. Jedzenie warzyw jest trudne, ponieważ? Wybór jednej lub więcej odpowiedzi Są drogie Trudno je przechowywać Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie Trudno znaleźć smaczny rodzaj Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne Jedzenie owoców nie jest trudne 6. Jakie są źródła pozyskiwania przez Wybór jednej lub więcej odpowiedzi Panią/Pana warzyw? Wymienione źródła: Ogródek Bazar, targ Sklep osiedlowy Supermarket Inne 7. Jak często spożywa Pani/Pan warzywa Skala 5-punktowa (1-5) od 1 nigdy między posiłkami? do 5 każdego dnia Pytanie 1. Co Pani/Pan myśli o możliwości spożycia porcji warzyw i owoców przez Pani/Pana dziecko w szkole w ramach programu Owoce w szkole? 2. Czy Pani/Pana dziecko chętnie spożywa owoce i warzywa? 3. Jak często dziecko prosi Panią/Pana o owoce i warzywa do spożycia? Kategoria odpowiedzi INNE To jest bardzo dobry program To jest dobry program Nie mam opinii Mam pewne zastrzeżenia To jest zły program Inna opinia Tak/Nie Skala 5-stopniowa (1-5) od 1 nigdy do 5 każdego dnia 14

18 Metodyka tabele (ankieta dla dyrektorów szkół) 8. Ankietadla dyrektorów szkół Szkoły uczestniczące Pytanie Kategoria odpowiedzi 1. Kto w Państwa szkole jest odpowiedzialny za program Pytanie otwarte Owoce w szkole? 2. Kto w Państwa szkole jest odpowiedzialny za wydawanie Pytanie otwarte uczniom warzyw i owoców? 3. Jaka jest częstotliwość dostaw warzyw i owoców? Pytanie otwarte (np. codziennie, raz na kilka dni) 4. W jakich godzinach wydawane są owoce i warzywa uczniom? Pytanie otwarte 5. Jakie jest miejsce konsumpcji warzyw i owoców (np. korytarz, Pytanie otwarte klasa, stołówka)? 6. Czy mieliście Państwo problemy z przystąpieniem do programu TAK/NIE Owoce w szkole? 6a. Jeśli tak, to jakie? Pytanie otwarte 7. Czy są problemy w Państwa szkole wynikające z uczestnictwa TAK/NIE w programie Owoce w szkole? 7a. Jeśli tak, to jakie? Pytanie otwarte 8. Czy są korzyści w Państwa szkole wynikające z uczestnictwa TAK/NIE w programie Owoce w szkole? 8a. Jeśli tak, to jakie? Pytanie otwarte 9. Jakie rodzaje warzyw i owoców są dostarczane w ramach całej Pytanie otwarte edycji programu? 10. Jak dzieci odbierają program Owoce w szkole? Pytanie otwarte 11. Czy dzieci chętnie spożywają otrzymywane porcje owoców i Pytanie otwarte warzyw w ramach programu? 12. Które rodzaje owoców i warzyw dzieci spożywają najchętniej? Pytanie otwarte 27. Czy na terenie Państwa szkoły znajduje się plakat programu TAK/NIE Owoce w szkole? Szkoły nieuczestniczące Pytania Kategoria odpowiedzi 1. Dlaczego Państwa szkoła nie przystąpiła do programu Owoce Pytanie otwarte w szkole? 2. Czy rodzice byli informowani o istnieniu takiego programu? TAK/NIE 2a. Jeśli tak, to czy byli zainteresowani programem? Pytanie otwarte 3. Czy mieli Państwo wystarczające informacje o programie TAK/NIE Owoce w szkole? 3a. Jeśli nie, to jakich informacji brakowało? Pytanie otwarte 4. Co mogłoby pomóc Państwu w podjęciu decyzji o przystąpieniu Pytanie otwarte do programu Owoce w szkole? 15

19 Metodyka tabele (ankieta dla dyrektorów szkół) 28. Czy na terenie Państwa szkoły znajdują się inne plakaty, postery o zdrowym stylu życia np. piramida żywienia, plakaty kampanii Pij mleko, roli aktywności fizycznej? 29. Czy w Państwa szkole organizowane są pozalekcyjne zajęcia Szkoły uczestniczące i nieuczestniczące (pytania wspólne) Pytanie Kategoria odpowiedzi 13. Czy przerwa śniadaniowa w Państwa szkole trwa minimum TAK/NIE 15 minut? 14. Czy Państwa szkoła posiada stołówkę? TAK/NIE 15. Czy Państwa szkoła organizuje obiady? TAK/NIE 15a. Jeśli tak, to czy są to Obiady pełne Tylko zupy Tylko II dania 16. Jaki procent uczniów korzysta z obiadów? % 17. Czy na terenie Państwa szkoły znajduje się sklepik szkolny? TAK/NIE 18. Czy Państwa szkoła ma wpływ na asortyment sklepiku szkolnego? TAK/NIE 19. Czy Państwa szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia co do TAK/NIE asortymentu sklepiku szkolnego? 19a. Jeśli tak, to jakie? Pytanie otwarte 20. Czy w sklepiku szkolnym są dostępne owoce i warzywa? TAK/NIE 21. Czy Państwa szkoła realizuje programy/działania z zakresu TAK/NIE prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej? 21a. Jeśli realizowane są programy zewnętrzne, to jakie? Pytanie otwarte 22. Czy w ramach programu Owoce w szkole szkoła prowadzi TAK/NIE zajęcia mające na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu? 23. Czy Państwa szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia dla TAK/NIE dzieci i rodziców? 23a. Jeśli tak, to w jakiej formie? Pikniki Rajdy Dni zdrowej żywności Inna forma 24. Czy Państwa szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie TAK/NIE rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci? 24a. Jeśli tak, to czy organizowane zajęcia cieszą się Pytanie otwarte zainteresowaniem? 25. Czy Państwa szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie TAK/NIE rodzicom dzieci wiedzy o zaletach aktywności fizycznej? 25a. Jeśli tak, to czy organizowane zajęcia cieszą się TAK/NIE zainteresowaniem? 26. Czy na terenie Państwa szkoły znajduje się reklama żywności TAK/NIE i napojów? 27. Czy na terenie Państwa szkoły znajduje się plakat programu TAK/NIE Owoce w szkole dotyczy szkół uczestniczących w programie TAK/NIE TAK/NIE sportowe? 30. Ile procent uczniów korzysta ze sportowych zajęć pozalekcyjnych? % 31. Czy w Państwa szkole znajduje się? Boisko Sala gimnastyczna Inne obiekty sportowe (np. basen, kort tenisowy, siłownia) 16

20 3. OCENA SKUTECZNOŚCI PROGRAMU 3.1. SPOŻYCIE OWOCÓW I WARZYW W GRAMACH W ramach oceny skuteczności programu Owoce w szkole oceniono spożycie warzyw i owoców w grupie dzieci objętej interwencją i w grupie kontrolnej w dwóch etapach: przed rozpoczęciem programu i pod koniec programu. Ocena spożycia warzyw i owoców dotyczyła dni szkolnych. Dodatkowo oceniono spożycie warzyw i owoców w dni weekendowe oraz ogółem (dni szkolne i weekendowe) Porównanie spożycia owocówi warzyw przed wprowadzeniem Programu w grupie objętej interwencją i w grupie kontrolnej W I etapie badania (przed rozpoczęciem programu Owoce w szkołach ) oszacowano ilość warzyw i owoców w grupie objętej interwencją oraz w grupie kontrolnej. Wykazano, że przed interwencją spożycie warzyw iowoców łącznie, zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej było na podobnym poziomie. W I etapie nie wykazano statystycznie istotnych różnicw spożyciuowoców i warzyw łącznie w dni szkolne, weekendowe oraz ogółem (dni szkolne i weekendowe) pomiędzy grupą badaną i kontrolną. W grupie badanej łączne spożycie warzyw i owoców w dni szkolne wynosiło 345 g, a w grupie kontrolnej 330 g. Spożycie owoców przed interwencją, zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej było na tym samym poziomie. Nie wykazano statystycznie istotnych różnicw spożyciu owoców w dni szkolne, weekendowe oraz ogółem (dni szkolne i weekendowe) pomiędzy grupą badaną i kontrolną. W I etapie przed wdrożeniem Programu, stwierdzono niższespożycie warzyw w dni szkolne w grupie kontrolnej w porównaniu do grupy badanej. Nie wykazano statystycznie istotnych różnic w spożyciuwarzyw w dni weekendowe oraz ogółem (dni szkolne i weekendowe) pomiędzy grupami badaną i kontrolną. 17

21 Spożycie owoców i warzyw Spożycie owoców W grupie objętej programemna zakończenie interwencji stwierdzono istotny wzrost spożycia owoców w dni szkolne.jednocześnie zaobserwowano istotny spadek spożycia owoców w weekendy. W rezultacie spożycie owoców ogółem, a więc w dni szkolne i weekendowe pozostało bez istotnych statystycznie zmian. W grupie kontrolnej w tym samym okresie zaobserwowano istotny statystyczniespadek spożycia owoców w dni szkolne oraz niewielki spadek spożycia owoców w weekendy. W rezultacie w grupie kontrolnej stwierdzono istotny spadek spożycia owoców ogółem, a więc w dni szkolne i weekendowe. Pod koniec programu, w grupie objętej interwencjąstwierdzono istotnie wyższe spożycie owoców w dni szkole i ogółem (łącznie dni szkolne i weekendowe) niż w grupie kontrolnej. Różnica w spożyciu owoców pomiędzy grupą kontrolną a objętą programem w dni szkolne wynosiła 46 g. Natomiast w weekendy w obu grupach (objętej interwencją i kontrolnej) nie wykazano różnic w spożyciu owoców. Spożycie warzyw W grupie objętej programem stwierdzono istotny wzrost spożycia warzyw w dni szkolne.jednocześnie zaobserwowanobrak zmian spożycia warzyw w weekendy. Wykazano ponadto istotny wzrost spożycia warzyw ogółem, a więc w dni szkolne i weekendowe. W grupie kontrolnej w tym samym okresie nie zaobserwowano zmian wspożyciu warzyw w dni szkolne, weekendowe oraz ogółem(w dni szkolne i weekendowe łącznie). Na zakończenie programuw grupie objętej interwencjąstwierdzono istotnie wyższe spożycie warzyw w dni szkole i ogółem (łącznie dni szkolne i weekendowe) w porównaniu do grupy kontrolnej. Różnica w spożyciu warzyw pomiędzy grupą kontrolną a objętą programem w dni szkolne wynosiła 18,5 g. W weekendy nie stwierdzono różnic w spożyciuwarzyww obu grupach (objętej interwencją i kontrolnej). 18

22 Spożycie owoców i warzyw wnioski Spożycie owoców i warzyw W dni szkolne w grupie objętej programem,pod koniec programu stwierdzono istotny wzrost spożycia owoców i warzyw ogółem. Różnica w spożyciu warzyw i owoców ogółem pomiędzy grupą z interwencją a kontrolną na koniec programu wyniosła w dni szkolne 65 g. Oznacza to, że spożycie warzyw i owoców ogółem było o 21 % wyższe w grupie objętej Programem w porównaniu do grupy kontrolnej. W grupie badanej łączne spożycie warzyw i owoców w dni szkolne wynosiło 375 g, a w grupie kontrolnej 310 g. Jednocześnie zaobserwowano istotny spadek spożycia owoców i warzyw ogółem w weekendy. W rezultacie spożycie owoców i warzyw ogółem, a więc w dni szkolne i weekendowe,wzrosło jednak na granicy istotności statystycznej. W grupie kontrolnej w tym samym okresie zaobserwowano istotny statystycznie spadek spożycia owoców i warzyw w dni szkolne i weekendowe łącznie. Porównano spożycie owoców i warzywna zakończenie Programu pomiędzy grupą objętą interwencją a kontrolną. Pod koniec programuw grupie objętej interwencjąstwierdzono istotnie wyższe spożycie owoców i warzyw wdni szkole i ogółem (łącznie dni szkolne i weekendowe) niż w grupie kontrolnej. Natomiast w weekendy w obu grupach (objętej interwencją i kontrolnej) nie wykazano różnic w spożyciu owoców i warzyw Podsumowanie Przed rozpoczęciem programu Owoce w szkole nie stwierdzono różnic w wielkości spożycia warzyw i owoców pomiędzy grupą objętą interwencja a kontrolną. W dni szkolne, które były objęte interwencją, w grupie badanej istotnie wzrosła ilość spożywanych owoców, warzyw oraz warzyw i owoców ogółem. W tym samym czasie w grupie kontrolnej spadła ilość owoców, ilość warzyw pozostała bez zmian oraz spadła ilość warzyw i owoców ogółem. W grupie objętej interwencją na zakończenie Programu Owoce w szkole wykazano istotnie wyższe spożycie owoców, warzyw oraz owoców i warzyw ogółem w dni szkolne oraz dni szkolne i weekendowe łącznie w porównaniu do grupy kontrolnej. Na zakończenie Programu spożycie warzyw i owoców ogółem w dni szkolne było o 21% wyższe w grupie objętej interwencją w porównaniu do grupy kontrolnej. Nie stwierdzono natomiast różnic w spożyciu owoców, warzyw oraz warzyw i owoców ogółem w dni weekendowe. 19

23 Spożycie owoców i warzyw wnioski Wniosek Program Owoce w szkole przyczynił się do istotnego wzrostu spożycia owoców i warzyw w dni szkolne. Zapewnienie porcji owoców i warzyw w szkole bezpłatnie jest efektywną strategią prowadząca do zwiększenia spożycia owoców i warzyw przez dzieci. Wykaz rycin i tabel Ryciny 1-3 ilustrują wyniki spożycia warzyw i owoców w grupach kontrolnej i badanej w I i II etapie badania (przed i po wdrożeniu Programu Owoce w szkole ) w dni szkolne. Ryciny 4-6 ilustrują wyniki spożycia warzyw i owoców w grupach kontrolnej i badanej w I i II etapie badania (przed i po wdrożeniu Programu Owoce w szkole ) w dni szkolne i weekendowe łącznie. Tabela 1 zawiera podsumowanie wyników spożycia warzyw i owoców w grupach kontrolnej i badanej w I i II etapie badania wraz z różnicami w spożyciu pomiędzy grupami, w gramach. Tabele 2zawiera dane o spożyciu warzyw i owoców w dni szkolne, weekendowe i ogółem w grupie badanej uczestniczącej w Programie w I i II etapie. Tabela 3zawiera dane o spożyciu warzyw i owoców w dni szkolne, weekendowe i ogółem w grupie kontrolnej nieuczestniczącej w Programie w I i II etapie. Tabele 4zawiera dane o spożyciu warzyw i owoców w dni szkolne weekendowe i ogółem w grupie badanej i kontrolnej przed rozpoczęciem Programu Owoce w szkole. Tabela 5zawiera dane o spożyciu warzyw i owoców w dni szkolne weekendowe i ogółem w grupie badanej i kontrolnej na zakończenie Programu Owoce w szkole. 20

24 Ryciny spożycie warzyw i owoców w dni szkolne SPOŻYCIE WARZYW I OWOCÓW W GRAMACH W DNI SZKOLNE 1. Spożycie warzyw i owoców w dni szkolne w grupie uczestniczącej w Programie Owoce w szkole (badanej) i w grupie kontrolnej 2. Spożycie owoców w dni szkolne w grupie uczestniczącej w Programie Owoce w szkole (badanej) i w grupie kontrolnej 21

25 Ryciny spożycie warzyw i owoców w dni szkolne 3. Spożycie warzyw w dni szkolne w grupie uczestniczącej w Programie Owoce w szkole (badanej) i w grupie kontrolnej 22

26 Ryciny spożycie warzyw i owoców w dni szkolne i weekendowe łącznie SPOŻYCIE WARZYW I OWOCÓW W GRAMACH W DNI SZKOLNE i WEEKENDOWE ŁĄCZNIE 1. Spożycie warzyw i owoców w dni szkolne i weekendowe w grupie uczestniczącej w Programie Owoce w szkole (badanej) i w grupie kontrolnej 2. Spożycie owoców w dni szkolne i weekendowe w grupie uczestniczącej w Programie Owoce w szkole (badanej) i w grupie kontrolnej 23

27 Ryciny spożycie warzyw i owoców w dni szkolne i weekendowe łącznie 3. Spożycie warzyw w dni szkolne i weekendowe w grupie uczestniczącej w Programie Owoce w szkole (badanej) i w grupie kontrolnej 24

28 25 1. Spożycie warzyw i owoców w dni szkolne, weekendowe i ogółem przed i na zakooczenie Programu Owoce w szkole p- wartośd oszacowana testem t-studenta dla różnicy w średnich pomiędzy grupą badaną (z programem) a kontrolną (kolor czerwony oznacza statystycznie istotną różnicę). Tabele spożycie warzyw i owoców (grupa badana) I etap (przed programem Owoce w szkole ) II etap (po programie Owoce w szkole ) Różnica (g) Badana Kontrolna Badana Kontrolna Badana Spożycie średnia SD średnia SD p średnia SD średnia SD p Kontrolna - II etap etap: badana etap: kontrolna Owoce weekend 184,51 166,43 173,55 172,7 0, ,63 174,97 155,82 175,66 0,349 8,8-19,88-17,73-2,15 Owoce - dni szkolne 184,92 127,69 183,42 135,53 0, ,41 140,39 153,58 133,45 0,000 46,4 15,49-29,84 45,33 Owoce ogółem 184,78 119,34 180,13 124,87 0, ,48 128,42 154,32 126,19 0,000 34,2 3,7-25,81 29,51 Warzywa weekend 155,31 110,34 159,03 116,2 0, ,75 114,65 155,93 124,72 0,615-3,2-2,56-3,10 0,54 Warzywa - dni szkolne 161,17 95,27 147,00 87,15 0, ,19 97,75 156,72 95,73 0,000 18,5 14,02 9,72 4,30 Warzywa ogółem 159,22 80,19 151,01 78,39 0, ,71 81,5 156,45 85,97 0,011 11,25 8,49 5,44 3,05 Warzywa i owoce weekend 339,83 206,59 332,58 219,72 0, ,38 217,54 311,74 215,84 0,629 5,7-22,45-20,84-1,61 Warzywa i owoce - dni szkolne 345,96 167,89 330,41 172,57 0, ,60 184,52 310,29 173,96 0,000 65,3 29,64-20,12 49,76 Warzywa i owoce ogółem 343,91 154,88 331,14 162,22 0, ,19 166,3 310,78 163,14 0,000 45,4 12,28-20,36 32,64 - różnica netto w spożyciu w gramach pomiędzy grupą badaną (z programem) a kontrolną

29 Owoce weekend 184,51 166,43 164,63 174,97 0,004 spożycia owoców w weekendy Owoce szkolne 184,92 127,69 200,41 140,39 0,005 spożycia owoców w szkole Owoce ogółem 184,78 119,34 188,48 128,42 0,462 brak zmian spożycia owoców ogółem Warzywa weekend 155,31 110,34 152,75 114,65 0,576 brak zmian spożycia warzyw w weekendy Warzywa szkolne 161,17 95,27 175,19 97,75 0,000 spożycia warzyw w szkole 26 Tabele spożycie warzyw i owoców (grupa badana) 2. Spożycie (g) grupa badana uczestnicząca w Programie Owoce w szkole Zmienna Etap I (przed rozpoczęciem programu) Etap II (po zakooczeniu programu) średnia SD średnia SD p Warzywa ogółem 159,22 80,19 167,71 81,5 0,010 spożycia warzyw ogółem Warzywa i owoce weekend 339,83 206,59 317,38 217,54 0,009 spożycia owoców i warzyw w weekendy Warzywa i owoce szkolne 345,96 167,89 375,60 184,52 0,000 spożycia owoców i warzyw w szkole Warzywa i owoce ogółem 343,91 154,88 356,19 166,3 0,060 spożycia owoców i warzyw ogółem na granicy istotności statystycznej

30 Owoce szkolne 183,42 135,53 153,58 133,45 0,000 spożycia owoców w szkole Owoce - ogółem 180,13 124,87 154,32 126,19 0,001 spożycia owoców ogółem Warzywa weekend 159,03 116,2 155,93 124,72 0,684 brak zmian spożycia warzyw w weekendy Warzywa szkolne ,15 156,72 95,73 0,094 brak zmian spożycia warzyw w szkole Warzywa ogółem 151,01 78,39 156,45 85,97 0,296 brak zmian spożycia warzyw ogółem Warzywa i owoce weekend 332,58 219,72 311,74 215,84 0,131 brak zmian spożycia owoców i warzyw w weekendy Warzywa i owoce szkolne 330,41 172,57 310,29 173,96 0,067 brak zmian spożycia owoców i warzyw w szkole Warzywa i owoce ogółem 331,14 162,22 310,78 163,14 0,048 spożycia owoców i warzyw ogółem 27 Tabele spożycie warzyw i owoców (grupa badana) 3. Spożycie (g) grupa kontrolna nieuczestnicząca w Programie Owoce w szkole Etap I Etap II Zmienna średnia SD średnia SD p Owoce weekend 173,55 172,7 155,82 175,66 0,108 brak zmian spożycia owoców w weekendy

31 Owoce szkolne 184,92 127,69 183,42 135,53 0,827 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Owoce ogółem 184,78 119,34 180,13 124,87 0,467 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Warzywa weekend 155,31 110,34 159,03 116,2 0,529 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Warzywa szkolne 161,17 95,27 147,00 87,15 0,004 spożycie warzyw w szkole przez grupę badaną Warzywa ogółem 159,22 80,19 151,01 78,39 0,051 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Warzywa i owoce weekend 339,83 206,59 332,58 219,72 0,514 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Warzywa i owoce szkolne 345,96 167,89 330,41 172,57 0,082 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Warzywa i owoce ogółem 343,91 154,88 331,14 162,22 0,123 brak różnic między grupą badaną a kontrolną 28 Tabele spożycie warzyw i owoców (etap I) 4. Spożycie (g) etap I przed rozpoczęciem Programu Owoce w szkole Grupa badana Grupa kontrolna Zmienna średnia SD średnia SD p Owoce weekend 184,51 166,43 173,55 172,7 0,217 brak różnic między grupą badaną a kontrolną

32 29 Tabele spożycie warzyw i owoców (etap II) 5. Spożycie (g) etap II na zakooczenie Programu Owoce w szkole Badana Kontrolna Zmienna średnia SD średnia SD p Owoce - weekend 164,63 174,97 155,82 175,66 0,349 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Owoce - szkolne 200,41 140,39 153,58 133,45 0,000 spożycie owoców w szkole przez grupę badaną Owoce - ogółem 188,48 128,42 154,32 126,19 0,000 spożycie owoców ogółem przez grupę badaną Warzywa - weekend 152,75 114,65 155,93 124,72 0,615 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Warzywa - szkolne 175,19 97,75 156,72 95,73 0,000 spożycie warzyw w szkole przez grupę badaną Warzywa - ogółem 167,71 81,5 156,45 85,97 0,011 spożycie warzyw ogółem przez grupę badaną Warzywa i owoce - weekend 317,38 217,54 311,74 215,84 0,629 brak różnic między grupą badaną a kontrolną Warzywa i owoce - szkolne 375,60 184,52 310,29 173,96 0,000 spożycie warzyw i owoców w szkole przez grupę badaną Warzywa i owoce - ogółem 356,19 166,3 310,78 163,14 0,000 spożycie warzyw i owoców ogółem przez grupę badaną

33 Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez dzieci hipoteza I 3.2. CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA OWOCÓW I WARZYW PRZEZ DZIECI Kwestionariusz częstotliwości spożycia świeżych owoców, warzyw w tym surówek i sałatek, innych surowych (krojonych lub w całości) i gotowanych warzyw przeprowadzono w celu potwierdzenia tendencji otrzymanych z wyników spożycia w gramach, zebranych metodą 3-dniowego notowania rodzica z udziałem dziecka. Częstotliwość spożycia owoców dziennie określono przy pomocy pytania o częstotliwość spożycia świeżych owoców. Częstotliwość spożycia warzyw dziennie określono za pomocą trzech pytań, sumując częstotliwości spożycia warzyw w postaci surówek i sałatek, innych surowych warzyw (krojonych lub w całości) i warzyw gotowanych (bez ziemniaków). Stwierdzono, że wszystkie zmienne zależne w badaniu mają rozkład wystarczająco zbliżony do normalnego, aby uzasadnione było używanie testu t-studenta i interpretowanie poziomu istotności jako błędu I rodzaju. Hipoteza 1. Grupa badana istotnie różni się od grupy kontrolnej Etap I Tabela: Wyniki testu t-studenta porównania grupy badanej (Badana, etap I) z grupą kontrolną (Kontrolna, etap I), policzone w całej próbie Zmienna Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie Częstotliwość spożycia warzyw dziennie Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie Badana, etap I Odch. stand. Średnia Kontrolna, etap I Średnia Odch. stand. Istotność testu t (2-stronna) 95% przedział ufności różnicy min max 1,0246 0,9212 1,0115 0,8816 0,784-0,0811 0,1073 1,7743 1,3870 1,7687 1,3467 0,939-0,1368 0,1479 2,7989 1,9560 2,7802 1,8949 0,855-0,1820 0,

34 Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez dzieci hipoteza I Wykonano 3 testy t-studenta policzone w całej próbie. Zmienną niezależną (grupującą) jest grupa mierzona na dwóch poziomach: Badana, etap I i Kontrolna, etap I. Hipotezą zerową jest założenie, że średnie wartości zmiennej zależnej w obu grupach są takie same. Wszystkie testy (3) wykonano na poziomie istotności 5,0%. Średnie oraz odchylenia standardowe zostały zaokrąglone do 2 cyfr znaczących policzonych względem błędu standardowego różnicy średnich. W żadnym z pokazanych w tabeli testów nie uzyskano istotnych statystycznie wyników. Brak podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej o braku różnic średnich w grupach: Badana, etap I i Kontrolna, etap I dla zmiennej Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie; p = 0,784. Brak podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej o braku różnic średnich w grupach: Badana, etap I i Kontrolna, etap I dla zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw dziennie; p = 0,939. Brak podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej o braku różnic średnich w grupach: Badana, etap I i Kontrolna, etap I dla zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie; p = 0,855. Etap II Tabela: Wyniki testu t-studenta porównania grupy Badana, etap II z grupą Kontrolna, etap II, policzone w całej próbie. Pogrubiono wyniki istotne statystycznie. Zmienna Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie Częstotliwość spożycia warzyw dziennie Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie Badana, etap II Odch. Średnia stand. Kontrolna, etap II Średnia Odch. stand. Istotność testu t (2-stronna) 95% przedział ufności różnicy min max 1,108 0,871 0,999 0,884 0,021 0,017 0,201 2,017 1,491 1,867 1,289 0,038 0,008 0,293 3,125 2,052 2,866 1,838 0,011 0,059 0,460 31

35 Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez dzieci hipoteza II Wykonano 3 testy t-studenta policzone w całej próbie. Zmienną niezależną (grupującą) jest Grupa mierzona na dwóch poziomach: Badana, etap II i Kontrolna, etap II. Hipotezą zerową jest założenie, że średnie wartości zmiennej zależnej w obu grupach są takie same. Wszystkie testy (3) wykonano na poziomie istotności 5,0%. Średnie oraz odchylenia standardowe zostały zaokrąglone do 2 cyfr znaczących policzonych względem błędu standardowego różnicy średnich. We wszystkich pokazanych w tabeli testach, wartość zmiennej zależnej jest istotnie większa w grupie Badana, etap II niż w grupie Kontrolna, etap II. Badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem zmiennej Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie. W grupie Badana, etap II jej wartość wynosi 1,108, a w grupie Kontrolna, etap II jej wartość jest istotnie mniejsza, równa 0,999; p = 0,021. Badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw dziennie. W grupie Badana, etap II jej wartość wynosi 2,017, a w grupie Kontrolna, etap II jej wartość jest istotnie mniejsza, równa 1,867; p = 0,038. Badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie. W grupie Badana, etap II jej wartość wynosi 3,125, a w grupie Kontrolna, etap II jej wartość jest istotnie mniejsza, równa 2,866; p = 0,011. Hipoteza 2. Istnieje różnica między etapem I a etapem II Grupa badana Tabela: Wyniki testu t studenta porównania grupy Badana, etap I z grupą Badana, etap II policzone w całej próbie. Pogrubiono wyniki istotne statystycznie. Zmienna Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie Częstotliwość spożycia warzyw dziennie Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie 95% przedział Badana, etap I Badana, etap II Istotność ufności różnicy Odch Odch testu t Średnia stand Średnia stand (2- stronna) min max 1,025 0,921 1,108 0,871 0,023-0,155-0,012 1,774 1,387 2,017 1,491 0,000-0,358-0,128 2,80 1,96 3,13 2,05 0,000-0,49-0,17 32

36 Wykonano 3 testy t-studenta policzone w całej próbie. Zmienną niezależną (grupującą) jest Grupa mierzona na dwóch poziomach: Badana, etap I i Badana, etap II. Hipotezą zerową jest założenie, że średnie wartości zmiennej zależnej w obu grupach są takie same. Wszystkie testy (3) wykonano na poziomie istotności 5,0%. Średnie oraz odchylenia standardowe zostały zaokrąglone do 2 cyfr znaczących policzonych względem błędu standardowego różnicy średnich. We wszystkich pokazanych w tabeli testach wartość zmiennej zależnej jest istotnie większa w grupie Badana, etap II niż w grupie Badana, etap I. Badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem zmiennej Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie. W grupie Badana, etap I jej wartość wynosi 1,025, a w grupie Badana, etap II jej wartość jest istotnie większa, równa 1,108; p = 0,023. Badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw dziennie. W grupie Badana, etap I jej wartość wynosi 1,774, a w grupie Badana, etap II jej wartość jest istotnie większa, równa 2,017; p = 0,000. Badane grupy istotnie się różnią między sobą poziomem zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie. W grupie Badana, etap I jej wartość wynosi 2,80, a w grupie Badana, etap II jej wartość jest istotnie większa, równa 3,13; p = 0,000. Grupa kontrolna Tabela: Wyniki testu t-studenta porównania grupy Kontrolna, etap I z grupą Kontrolna, etap II policzone w całej próbie. Zmienna Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie Kontrolna, etap I Średnia Odch. stand. Kontrolna, 95% przedział etap II Istotność ufności różnicy testu t Średnia stand. min Odch. (2-stronna) max 1,0115 0,8816 0,9992 0,8844 0,826-0,0973 0,1219 Częstotliwość spożycia warzyw dziennie Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie 1,769 1,347 1,867 1,289 0,240-0,262 0,066 2,780 1,895 2,866 1,838 0,468-0,318 0,146 33

37 Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez dzieci hipoteza II Wykonano 3 testy t-studenta policzone w całej próbie. Zmienną niezależną (grupującą) jest Grupa mierzona na dwóch poziomach: Kontrolna, etap I i Kontrolna, etap II. Hipotezą zerową jest założenie, że średnie wartości zmiennej zależnej w obu grupach są takie same. Wszystkie testy (3) wykonano na poziomie istotności 5,0%. Średnie oraz odchylenia standardowe zostały zaokrąglone do 2 cyfr znaczących policzonej względem błędu standardowego różnicy średnich. W żadnym z pokazanych w tabeli testów nie uzyskano istotnych statystycznie wyników. Brak podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej o braku różnic średnich w grupach Kontrolna, etap I i Kontrolna, etap II dla zmiennej Częstotliwość spożycia świeżych owoców dziennie; p = 0,826. Brak podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej o braku różnic średnich w grupach Kontrolna, etap I i Kontrolna, etap II dla zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw dziennie; p = 0,240. Brak podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej o braku różnic średnich w grupach Kontrolna, etap I i Kontrolna, etap II dla zmiennej Częstotliwość spożycia warzyw i owoców dziennie; p = 0,468. Podsumowanie i wnioski Średnia częstotliwość spożycia owoców w grupie objętej interwencją (badanej) na zakończenie Programu wyniosła 1,1 razy dziennie i istotnie wzrosła w trakcie Programu. Częstotliwość spożycia warzyw w grupie badanej na zakończenie Programu wyniosła 2,0 razy dziennie i również wzrosła w toku programu. Częstotliwość spożycia warzyw i owoców łącznie wyniosła po interwencji 3,1 razy dziennie i była istotnie wyższa na zakończenie Programu (II etap badania) niż przed interwencją. W tym samym czasie w grupie kontrolnej nie odnotowano wzrostu częstotliwości spożycia owoców dziennie, oraz nie odnotowano istotnego wzrostu częstotliwości spożycia warzyw dziennie. Wniosek: Wyniki potwierdziły tendencje spożycia owoców, warzyw oraz owoców i warzyw łącznie otrzymane z metody 3-dniowego zapisu w ramach przeprowadzanej oceny oraz wpływ Programu na istotny wzrost częstotliwości spożycia warzyw i owoców w grupie objętej interwencją w porównaniu do grupy kontrolnej. 34

38 Częstotliwość spożycia owoców, soków oraz sałatek i surówek 3.3. CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA OWOCÓW, SOKÓW ORAZ SAŁATEK I SURÓWEK, INNYCH SUROWYCH WARZYW I WARZYW GOTOWANYCH PRZEZ DZIECI Częstotliwość spożycia owoców Owoców, nie spożywa nigdy jedynie 1% dzieci zarówno w grupie uczestniczącej, jak i nieuczestniczącej w badaniu. Codzienne spożywanie deklaruje około 42,1-43,7% uczniów z obu ocenianych grup. Warto zwrócić uwagę, że tylko jeden raz w tygodniu lub rzadziej owoce były spożywane przez około 16% uczniów przed rozpoczęciem Programu. Pod wpływem Programu istotnie spadł odsetek dzieci nigdy niepożywających owoców z 1,1% do 0,3%, jak również dzieci jedzących tylko jeden raz w tygodniu bądź rzadziej z 16,8% do 9,5%. Wzrosła natomiast istotnie liczba dzieci spożywających owoce 5-6 razy w tygodniu (z 14,4 do 19,3%). W grupie kontrolnej w tym samym czasie nie zaobserwowano zmian w spożyciu. W II etapie badania na koniec realizacji Programu w grupie badanej istotnie częściej uczniowie szkół z interwencją deklarowali spożycie owoców 5-6 razy dziennie oraz codziennie co najmniej jeden raz i istotnie rzadziej 2-4 razy tygodniowo i mniej w porównaniu do grupy kontrolnej Częstotliwość spożycia soków Soków nigdy nie spożywa około 2,4% do 2,9% dzieci w grupie nieuczestniczącej i uczestniczącej w badaniu. Codzienne ich spożywanie deklaruje około 44-45% uczniów z obu ocenianych grup. Warto zwrócić uwagę, że tylko jeden raz w tygodniu lub rzadziej soki są spożywane przez 20,1 % w grupie badanej i 23,1 % w grupie kontrolnej przed rozpoczęciem Programu. Pod wpływem Programu istotnie spadł odsetek dzieci nigdy niepijących soków z 2,9% do 1%, jak również dzieci pijących soki tylko jeden raz w tygodniu bądź rzadziej z 20,1% do 16,9%. Wzrosła natomiast istotnie liczba dzieci spożywających soki 2-4 razy w tygodniu (z 21,1% do 24,7%). 35

39 W grupie kontrolnej w tym samym czasie również spadła ilość dzieci pijących soki tylko jeden raz w tygodniu bądź rzadziej z 23,1% do 17,3% i wzrosła liczba dzieci pijących 5-6 razy w tygodniu. W związku z powyższym pod koniec programu w II etapie badania nie odnotowano różnic pomiędzy grupą uczestniczącą i nieuczestniczącą w Programie Częstotliwość spożycie sałatek, surówek warzywnych Sałatek, surówek warzywnych nigdy nie spożywa około 9% dzieci w grupie uczestniczącej i nieuczestniczącej w badaniu. Codzienne ich spożywanie deklaruje około 24% uczniów z obu ocenianych grup. Warto zwrócić uwagę, że tylko jeden raz w tygodniu lub rzadziej surówki i sałatki są spożywane aż przez 36% w grupie badanej i 32% w grupie kontrolnej przed rozpoczęciem Programu. Pod wpływem Programu istotnie spadł odsetek dzieci nigdy niepożywających sałatek i surówek z 9,4% do 5,6%, jak również dzieci jedzących tylko jeden raz w tygodniu bądź rzadziej z 36,9% do 27,7%. Wzrosła natomiast istotnie liczba dzieci spożywających sałatki 5-6 razy w tygodniu (z 13,5% do 18%) oraz 2-4 razy w tygodniu (z 25,5% do 29,2%). W grupie kontrolnej w tym samym czasie nie zaobserwowano istotnych zmian w spożyciu Częstotliwość spożycia innych surowych warzyw (np. krojonych, przygotowanych do spożycia) Warzyw krojonych lub gotowych do spożycia nigdy nie spożywa około 9,5% w grupie uczestniczącej i 8% dzieci w grupie nieuczestniczącej w badaniu. Codzienne ich spożywanie deklaruje 17,8% w grupie badanej i 15% w grupie kontrolnej. Warto zwrócić uwagę, że tylko jeden raz w tygodniu lub rzadziej warzywa krojone spożywane są przez około 40% uczniów w obu badanych grupach przed rozpoczęciem Programu. Pod wpływem Programu w grupie objętej interwencją istotnie spadł odsetek dzieci nigdy niespożywających warzyw krojonych gotowych do spożycia z 9,5% do 4,7%, jak również dzieci jedzących tylko jeden raz w tygodniu bądź rzadziej z 39,2% do 29,4%. Wzrosła natomiast istotnie liczba dzieci spożywających warzywa krojone, gotowe do spożycia codziennie z 17,8% do 22,2%. 36

40 W grupie kontrolnej w tym samym czasie nie zaobserwowano zmiany w ilości dzieci, które nigdy nie spożywają tego typu warzyw. Jednocześnie jednak wzrosła istotnie grupa dzieci spożywających tak przygotowane warzywa codziennie oraz zmalała grupa dzieci spożywających takie warzywa jedynie raz w tygodniu bądź rzadziej. W rezultacie w II etapie badania po zakończeniu Programu istotną różnicę pomiędzy badanymi grupami odnotowano jedynie wśród dzieci nigdy niespożywających tej formy warzyw. Po zakończeniu interwencji w grupie badanej, uczestniczącej w Programie odsetek dzieci nigdy niejedzących tej formy warzyw był istotnie niższy w porównaniu do grupy kontrolnej (4,7% vs 8,5%), co należy uznać za zjawisko korzystne Częstotliwość spożycia warzyw gotowanych (bez ziemniaków) Warzyw gotowanych nigdy nie spożywa ponad 6% dzieci w grupie uczestniczącej i nieuczestniczącej w badaniu. Codzienne spożywanie deklaruje około 26% w obu badanych grupach. Warto zwrócić uwagę, że tylko jeden raz w tygodniu lub rzadziej warzywa gotowane są spożywane przez średnio około 32% dzieci w obu badanych grupach przed rozpoczęciem Programu. Pod wpływem Programu istotnie spadł odsetek dzieci nigdy niespożywających warzyw gotowanych z 6,9% do 4,4%, jak również dzieci jedzących tylko jeden raz w tygodniu bądź rzadziej z 32,9% do 25,8%. W grupie kontrolnej w tym samym czasie istotnie zmalała grupa dzieci spożywających warzywa gotowane tylko jeden raz w tygodniu bądź rzadziej z 31,3% do 27%. W II etapie badania na zakończenie Programu odnotowano istotnie statystycznie wyższy odsetek dzieci spożywających warzywa gotowane dwa razy dziennie w grupie objętej interwencją w porównaniu do grupy kontrolnej 7% vs 3,4%. 37

41 38 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA ŚWIEŻYCH OWOCÓW Odpowiedzi Etap I Codziennie Codziennie Nigdy 2x >2x RAZEM Mniej niż 1x/tydz. 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Grupa % Badana 1,1 5,9 9,8 26,7 14,4 18,9 10,4 12,8 100,0 Kontrola 1,0 5,0 9,7 28,0 12,5 20,3 12,9 10,5 100,0 p (etap) 0,824 0,447 0,970 0,568 0,298 0,503 0,122 0,184 Brak istotnych różnic między grupami (p=0,563; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane Grupa 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie, co najmniej raz RAZEM % Badana 16,8 26,7 14,4 42,1 100,0 Kontrola 15,7 28,0 12,5 43,7 100,0 p (etap) 0,572 0,568 0,298 0,335

42 39 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Nigdy Mniej niż 1x/tydz. 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Codziennie 2x Codziennie >2x RAZEM Etap % I 1,1 5,9 9,8 26,7 14,4 18,9 10,4 12,8 100,0 II 0,3 3,3 5,9 25,2 19,3 19,2 15,6 11,1 100,0 p (etap) 0,028 * 0,002 * 0,000 * 0,408 0,001 * 0,858 0,000 * 0,205 * istotne różnice między I a II etapem (p=0,000; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie, co najmniej raz RAZEM Etap % I 16,8 26,7 14,4 42,1 100,0 II 9,5 25,2 19,3 45,9 100,0 p (etap) 0,000 * 0,408 0,001 * 0,056

43 40 Odpowiedzi Grupa kontrolna Mniej niż Codziennie 2x >2x RAZEM Codziennie Nigdy 1x/tydz. 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Etap % I 1,0 5,0 9,7 28,0 12,5 20,3 12,9 10,5 100,0 II 1,6 3,6 8,5 30,2 15,3 19,6 9,5 11,7 100,0 p (etap) 0,388 0,296 0,484 0,442 0,201 0,775 0,084 0,561 Brak istotnych różnic między I a II etapem (p=0,423; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie, co najmniej raz RAZEM Etap % I 15,7 28,0 12,5 43,7 100,0 II 13,7 30,2 15,3 40,7 100,0 p (etap) 0,373 0,442 0,201 0,335

44 41 Odpowiedzi Etap II Nigdy Mniej niż 1x/tydz. 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Codziennie 2x Codziennie >2x RAZEM Grupa % Badana 0,3 3,3 5,9 25,2 19,3 19,2 15,6 11,1 100,0 Kontrola 1,6 3,6 8,5 30,2 15,3 19,6 9,5 11,7 100,0 p (etap) 0,005 * 0,72 0,052 0,034 * 0,052 0,856 0,001 * 0,745 * istotne różnice między grupami (p=0,000; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie, co najmniej raz RAZEM Grupa % Badana 9,5 25,2 19,3 45,9 100,0 Kontrola 13,7 30,2 15,3 40,7 100,0 p (etap) 0,011 * 0,034 * 0,052 0,05

45 42 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA SOKÓW Odpowiedzi Nigdy Mniej niż 1x/tydz. Etap I 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Codziennie 2x Codziennie >2x RAZEM Grupa % Badana 2,9 7,2 10,0 21,1 14,5 14,6 9,2 20,6 100,0 Kontrola 2,4 9,5 11,1 18,7 13,3 16,1 7,0 21,9 100,0 p (etap) 0,517 0,095 0,465 0,254 0,521 0,42 0,135 0,541 Brak istotnych różnic między grupami (p=0,356; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie, co najmniej raz RAZEM Grupa % Badana 20,1 21,1 14,5 44,3 100,0 Kontrola 23,1 18,7 13,3 44,9 100,0 p (etap) 0,165 0,254 0,521 0,811

46 43 Odpowiedzi Grupa uczestnicząca w programie (badana) Codziennie Codziennie Nigdy 2x >2x RAZEM Mniej niż 1x/tydz. 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Etap % I 2,9 7,2 10,0 21,1 14,5 14,6 9,2 20,6 100,0 II 1,0 6,2 9,1 24,7 16,3 12,7 9,8 20,1 100,0 p (etap) 0,001 * 0,350 0,456 0,036 * 0,216 0,178 0,568 0,79 * istotne różnice między I a II etapem (p=0,009; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. Codziennie, 5-6x/tydz. co najmniej raz RAZEM Etap % I 20,1 21,1 14,5 44,3 100,0 II 16,3 24,7 16,3 42,7 100,0 p (etap) 0,017 0,036 0,216 0,416

47 44 Odpowiedzi Grupa kontrolna Codziennie Codziennie Nigdy 2x >2x RAZEM Mniej niż 1x/tydz. 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Etap % 1 2,4 9,5 11,1 18,7 13,3 16,1 7,0 21,9 100,0 2 1,6 4,6 11,1 23,2 19,0 11,9 7,9 20,8 100,0 p (etap) 0,383 0,003 * 0,982 0,081 0,016 * 0,055 0,585 0,671 * istotne różnice między I a II etapem (p=0,005; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie, co najmniej raz RAZEM Etap % 1 23,1 18,7 13,3 44,9 100,0 2 17,3 23,2 19,0 40,5 100,0 p (etap) 0,024 0,081 0,016 0,159

48 45 Odpowiedzi Etap II Codziennie Codziennie Nigdy 2x >2x RAZEM Mniej niż 1x/tydz. 1x/tydz. 2-4x/tydz. 5-6x/tydz. Codziennie Grupa % Badana 1,0 6,2 9,1 24,7 16,3 12,7 9,8 20,1 100,0 Kontrola 1,6 4,6 11,1 23,2 19,0 11,9 7,9 20,8 100,0 p (etap) 0,326 0,206 0,203 0,511 0,193 0,652 0,203 0,765 Brak istotnych różnic między grupami (p=0,390; test chi-kwadrat Pearsona) Odpowiedzi pogrupowane 1x/tydz. lub mniej 2-4x/tydz. Codziennie, 5-6x/tydz. co najmniej raz RAZEM Grupa % Badana 16,3 24,7 16,3 42,7 100,0 Kontrola 17,3 23,2 19,0 40,5 100,0 p (etap) 0,611 0,511 0,193 0,42

49 Zachowania żywieniowe owoce 3.4. ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OWOCE 1. Czy Twoi rodzice jedzą owoce? Zarówno w grupie przystępującej do programu, jak i w grupie kontrolnej (nieprzystępującej do programu) około 60% dzieci odpowiadała, że ich rodzice spożywają owoce codziennie lub przez większość dni. Dzieci, które uczestniczyły w programie, pod koniec jego trwania istotnie częściej udzielały odpowiedzi, iż rodzice codziennie lub przez większość dni spożywają owoce niż przed rozpoczęciem Programu. W grupie kontrolnej nie wykazano istotnych zmian w odpowiedziach. Analiza odpowiedzi udzielanych na to pytanie na zakończenie programu (II etap badania) nie wykazała istotnych różnic w liczbie rodziców jedzących owoce pomiędzy grupami badaną a kontrolną. Jednak w grupie dzieci, które uczestniczyły w programie zaobserwowano istotnie wyższą wartość średniej z odpowiedzi oznaczającą wyższą częstotliwość spożywania owoców przez rodziców w porównaniu do grupy kontrolnej. Rodzice są ważnym, jeśli nie najważniejszym wzorcem kształtującym zachowania dzieci, w tym zachowania żywieniowe. Słuszne zatem wydaje się wsparcie skuteczności programu Owoce w szkole prowadzonego wśród dzieci, akcją edukacyjną rodziców w zakresie propagowania prawidłowych zachowań żywieniowych. WNIOSEK: Uczestnictwo dzieci w programie Owoce w szkole w niewielkim stopniu wpłynęło na zwiększenie częstotliwości spożycia owoców przez rodziców, w opinii ich dzieci. 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia owoców? Przed przystąpieniem do programu, zarówno w grupie badanej jak i kontrolnej, około 68% dzieci deklarowało, że rodzice zachęcają je do jedzenia owoców codziennie lub przez większość dni. W grupie uczestniczącej w programie, pod koniec interwencji dzieci istotnie częściej odpowiadały, że rodzice zachęcają je do spożywania owoców codziennie lub przez większość dni. 46

50 Zachowania żywieniowe owoce W tym samym czasie w grupie kontrolnej nie zaobserwowano zmian w częstotliwości zachęcania dzieci do spożywania owoców przez ich rodziców. Na zakończenie Programu dzieci z grupy badanej znacznie częściej niż w etapie I odpowiadały, że rodzice zachęcają je do jedzenia owoców codziennie lub przez większość dni. WNIOSEK: Program Owoce w szkole zmotywował rodziców do częstszego zachęcania dzieci do spożywania owoców. Wskazuje to, że pozytywne zachowania żywieniowe uczniów w szkole mogą mieć także wpływ na zachowania żywieniowe rodziców w szczególności na zmianę postaw odnośnie żywienia dzieci. 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów owoców? Przed przystąpieniem do programu, dostęp do różnych owoców w domu, codziennie lub przez większość dni w tygodniu, deklarowało ponad 80% dzieci z obu grup. W II etapie badania dzieci objęte interwencją istotnie częściej deklarowały, że owoce w domu są dla nich dostępne codziennie lub przez większość dni. W grupie kontrolnej, zaobserwowano podobne zmiany jak w grupie badanej. Odnotowano istotny wzrost odpowiedzi, że dziecko ma w domu dostęp do owoców przez większość dni. W II etapie badania pod koniec Programu nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy grupą objętą Programem a grupą kontrolną. WNIOSEK: Program nie miał wpływu na zmianę dostępności owoców w domu. 4. Czy rodzice dają Ci przygotowane do zjedzenia, krojone owoce między posiłkami? Zwyczaj podawania dziecku krojonych owoców między posiłkami nie jest zbyt rozpowszechniony wśród rodziców dzieci uczestniczących w badaniu ewaluacyjnym. W I etapie tego badania, niewiele ponad 40% dzieci w obu grupach otrzymywało między posiłkami pokrojone, przygotowane do zjedzenia owoce codziennie lub przez większość dni. W grupie uczestniczącej w programie, po interwencji nie zaobserwowano istotnych zmian w częstości otrzymywania krojonych owoców codziennie lub prawie codziennie. W grupie kontrolnej również nie zaobserwowano istotnych różnic między etapem I a II badania. 47

51 Zachowania żywieniowe owoce Na zakończenie Programu wykazano istotną różnicę w częstości otrzymywania krojonych owoców przez dzieci pomiędzy grupą z interwencją a grupą kontrolną (istotnie wyższa wartość średniej z odpowiedzi w grupie badanej; skala odpowiedzi: od 1 nigdy do 5 codziennie). Jednak dzieci w grupie objętej interwencją dostawały krojone owoce codziennie lub prawie codziennie tak samo często jak dzieci w grupie kontrolnej. WNIOSEK: Analiza uzyskanych odpowiedzi wykazała, że uczestnictwo w programie Owoce w szkole wpłynęło na zwiększenie częstotliwości podawania przez rodziców swoim dzieciom przygotowanych, krojonych owoców między posiłkami. Liczba dzieci otrzymujących krojone owoce codziennie lub prawie codziennie nie różniła się jednak między badanymi grupami i była wciąż zbyt niska. Zmiana nawyków żywieniowych zarówno wśród osób dorosłych, jak i wśród dzieci jest procesem długotrwałym, wymagającym powtarzalności prozdrowotnych zachowań, dlatego istnieje potrzeba dalszego edukowania rodziców w ramach programu. 5. Czy przynosisz ze sobą owoce do szkoły? Analiza odpowiedzi udzielonych na to pytanie przed przystąpieniem szkół do programu Owoce w szkole, pozwoliła stwierdzić, że przynoszenie przez dzieci owoców do szkoły nie jest zjawiskiem powszechnym. Tylko niespełna ¼ dzieci z grupy badanej i z grupy kontrolnej (odpowiednio 24,1% i 23,5%) codziennie lub przez większość dni przynosiła ze sobą do szkoły owoce. Porównanie odpowiedzi z etapu I i II w grupie uczestniczącej w programie wykazało nieznaczny (nieistotny statystycznie) spadek udzielania odpowiedzi pożądanych, co oznacza, że po interwencji mniej dzieci przynosiło ze sobą owoce do szkoły codziennie bądź przez większość dni. W grupie dzieci, które nie brały udziału w programie, sytuacja przedstawiała się podobnie jak w grupie badanej. Również zaobserwowano, że w II etapie badania mniej dzieci przynosiło ze sobą owoce do szkoły codziennie lub przez większość dni (spadek ten był jednak większy niż w grupie badanej i wynosił prawie 5% w stosunku do etapu I). Po zakończeniu badania nie odnotowano istotnej różnicy w liczbie dzieci, które codziennie lub przez większość dni przynosiły ze sobą owoce do szkoły pomiędzy grupą kontrolną a badaną. 48

52 Zachowania żywieniowe owoce WNIOSEK: Uczestnictwo w programie Owoce w szkole nie miało wpływu na częstotliwość przynoszenia przez dzieci owoców do szkoły. Może się to wiązać z sezonowym spadkiem spożycia owoców przez dzieci w miesiącach maj, czerwiec, na który wskazują również wyniki uzyskane w grupie kontrolnej odnośnie spożycia owoców w gramach. 6. Czy możesz kupić owoce w sklepiku szkolnym? Przed przystąpieniem do programu 15% dzieci ze szkół uczestniczących w programie Owoce w szkole i 11% dzieci ze szkół niebiorących udziału w tym programie, deklarowała, że może kupić owoce w sklepiku szkolnym codziennie lub przez większość dni (różnica pomiędzy porównywanymi grupami była istotna statystycznie). W grupie objętej Programem nie zmieniła się liczba uczniów mających możliwość zakupu owoców w sklepiku szkolnym codziennie lub przez większość dni. W grupie kontrolnej (nieuczestniczącej w programie) odnotowano w II etapie badania, 2,5% spadek ilości dzieci mających możliwość zakupu owoców w sklepiku szkolnym codziennie lub przez większość dni. Na zakończenie Programu wykazano, że w grupie badanej istotnie częściej w porównaniu do grupy kontrolnej, dzieci miały możliwość zakupu owoców w sklepiku szkolnym. WNIOSEK: Możliwość zakupu owoców w sklepikach szkolnych w badanych szkołach jest mało rozpowszechniona. W szkołach, które nie uczestniczyły w programie, odnotowano pod koniec badania zmniejszenie liczby dzieci, które miały możliwość zakupienia owoców w sklepiku codziennie lub przez większość dni, w stosunku do okresu przed badaniem. W tym samym czasie w szkołach, w których przeprowadzono program Owoce w szkole, sytuacja nie uległa zmianie. W grupie objętej Programem, dzieci istotnie częściej mogły kupić owoce w sklepiku szkolnym w porównaniu do grupy kontrolnej. 49

53 Zachowania żywieniowe owoce 7. Nie jem owoców dlatego, że Przed przystąpieniem do programu pomiędzy grupami badaną i kontrolną nie odnotowano znaczących różnic w odpowiedziach dotyczących powodów nie jedzenia owoców w szkole. Zdecydowana większość dzieci w obu grupach (w grupie badanej 74,5%, a w grupie kontrolnej 72,6%) deklarowała, że nie ma żadnych problemów z jedzeniem owoców. W grupie uczestniczącej w programie, po interwencji, istotnie statystycznie mniej dzieci odpowiadało, że jedzenie owoców zajmuje za dużo czasu oraz moi koledzy nie jedzą, więc ja też nie, a także istotnie statystycznie wzrosła ilość odpowiedzi nie mam żadnych problemów z jedzeniem owoców. Porównując etap I i II badania ewaluacyjnego w grupie, która nie uczestniczyła w programie, nie zaobserwowano istotnych różnic w rozkładzie odpowiedzi. Wśród dzieci nieuczestniczących w Programie wykazano jednak wzrost liczby odpowiedzi: wolę zjeść coś słodkiego zamiast owocu. Porównanie obu grup pod koniec trwania badania wykazało istotną statystycznie różnicę pomiędzy grupami w zakresie odpowiedzi moi koledzy nie jedzą owoców w szkole, więc ja też nie (znacznie mniej tego typu odpowiedzi w grupie poddanej interwencji) oraz różnicę na poziomie statystycznej tendencji w przypadku odpowiedzi wolę zjeść coś słodkiego (również mniej odpowiedzi w grupie poddanej interwencji). WNIOSEK: Udział w programie Owoce w szkole zmienił na bardziej pozytywne nastawienie dzieci do jedzenia owoców. Liczba dzieci, które udzielały odpowiedzi, że moi koledzy nie jedzą owoców, więc ja też nie jem, uległa zmniejszeniu. Odpowiedź ta była czynnikiem silnie różnicującym grupę badaną i grupę kontrolną w II etapie badania. Udostępnienie wszystkim uczniom w klasie owoców do spożycia wpłynęło pozytywnie na zachowania tych dzieci, które wcześniej z różnych przyczyn nie jadały owoców w szkole widząc kolegów spożywających owoce, same chętniej po nie sięgały (naśladownictwo jako jeden z procesów nauki zachowań). 50

54 Zachowania żywieniowe owoce 8. Preferencje żywieniowe dzieci dotyczące owoców Przed przystąpieniem do programu w obu badanych grupach znacząca większość dzieci (a prawie wszystkie w przypadku jabłek) lubiła wymienione w ankiecie owoce. Najbardziej preferowanymi owocami wśród dzieci są jabłka, truskawki, maliny, banany. Znacząca większość dzieci twierdziła, że lubi wymienione owoce: od 82% do 98% wskazań lubię lub trochę lubię. Najwięcej, bo aż ponad 98% dzieci deklarowało, że lubi jabłka. Najmniej lubianymi owocami (około 10% wskazań) są porzeczki, kiwi i wiśnie (prawdopodobnie ze względu na kwaśny smak). Jedynie w przypadku czereśni odnotowano pomiędzy grupami różnicę w preferencjach dzieci w grupie badanej statystycznie istotnie częściej niż w grupie kontrolnej udzielano odpowiedzi nie lubię. W obu grupach odnotowano niewielki odsetek dzieci, które nigdy nie próbowały niektórych owoców sięgał on około 5% w przypadku porzeczek, kiwi, brzoskwiń, śliwek i czereśni. W grupie uczestniczącej w programie, po interwencji liczba dzieci lubiących wymienione owoce nie zmieniła się znacząco w porównaniu do etapu I badania. Wyjątek stanowią wiśnie, w przypadku których, w II etapie istotnie więcej dzieci odpowiadało, że lubi te owoce. W grupie, która nie uczestniczyła w programie (kontrolna), w II etapie badania nie odnotowano znaczących zmian w odpowiedziach dzieci dotyczących preferencji owoców w porównaniu do etapu I. Na zakończenie programu w grupie objętej interwencją zaobserwowano istotny statystycznie wzrost preferencji owoców: gruszek, pomarańczy, mandarynek, czereśni i wiśni, a w grupie kontrolnej: truskawek i porzeczek (wzrost wartości średniej z odpowiedzi w skali lubię/nie lubię, 2/-2). WNIOSEK: Większość dzieci uczestnicząca w badaniu ewaluacyjnym, zarówno w grupie badanej jak i kontrolnej, lubiła owoce wymienione w ankiecie (w przypadku jabłek było to 98% dzieci w obu grupach, gruszek nieco ponad 90% dzieci, truskawek ponad 95%). Po interwencji zaobserwowano wzrost preferencji m.in. gruszek. Do tej zmiany przyczynić się mogło proponowanie tych owoców dzieciom w ramach programu. 51

55 Zachowania żywieniowe owoce ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OWOCE Spis rycin 1. Czy Twoi rodzice jedzą owoce? 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia owoców? 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów owoców? 4. Czy rodzice dają Ci przygotowane do zjedzenia, krojone owoce między posiłkami? 5. Czy przynosisz owoce ze sobą do szkoły? 6. Czy możesz kupić owoce w sklepiku szkolnym? 7. Nie jem owoców, dlatego że 7A. Bariery w jedzeniu owoców etap I 7B. Bariery w jedzeniu owoców etap II 8. Preferencje dzieci owoce (Etap I- wg skali -2/2) 9. Preferencje dzieci owoce (Etap I - %) 10. Preferencje dzieci owoce (Etap II- wg skali -2/2) Spis tabel 1. Czy Twoi rodzice jedzą owoce? 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia owoców? 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów owoców? 4. Czy rodzice dają Ci przygotowane do zjedzenia, krojone owoce między posiłkami? 5. Czy przynosisz ze sobą owoce do szkoły? 6. Czy możesz kupić owoce w sklepiku szkolnym? 7. Nie jem owoców dlatego, że Preferencje dzieci dotyczące owoców 52

56 % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" Ryciny zachowania żywieniowe (owoce) ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OWOCE 1. Czy Twoi rodzice jedzą owoce? Czy Twoi rodzice jedzą owoce? 70% 58,2% 60,6% p<0, ,4% 64,9% 60% 50% 40% 30% Badana Kontrola 20% 10% 0% Etap I Etap II 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia owoców? Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia owoców? p=0,039 80% 68,3% p<0, ,9% 75,6% 70,8% 70% 60% 50% 40% Badana Kontrolna 30% 20% 10% 0% I Etap II Etap 53

57 Średnie z odpowiedzi (skala 1/5) % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" Ryciny zachowania żywieniowe (owoce) 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów owoców? 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów owoców? 84,3% Etap I 83,2% 90,3% Etap II 90,7% Badana Kontrola 4. Czy rodzice dają Ci przygotowane do zjedzenia, krojone owoce między posiłkami (skala 1/5)? 3,5 Czy rodzice dają Ci przygotowane do zjedzenia, krojone owoce między posiłkami? 3,45 3,4 3,35 3,3 3,32 3,39 p=0,031 Badana 3,25 3,2 3,15 3,31 3,25 Kontrolna 3,1 Etap I Etap II 54

58 % odpowiedzi "codziennie", przez większość dni" % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" Ryciny zachowania żywieniowe (owoce) 5. Czy przynosisz owoce ze sobą do szkoły? Czy przynosisz owoce ze sobą do szkoły? 25% 24,1% 23,5% 21,8% 18,8% 20% 15% 10% Badana Kontrola 5% 0% I Etap II Etap 6. Czy możesz kupić owoce w sklepiku szkolnym? Czy możesz kupić owoce w sklepiku szkolnym? 20% p=0,032 15,3% 15,6% p=0,031 15% 11,3% 10% 8,8% Badana Kontrolna 5% 0% Etap I Etap II 55

59 % odpowiedzi % odpowiedzi Ryciny zachowania żywieniowe (owoce) 7. Nie jem owoców, dlatego że? Nie jem owoców dlatego że? 80% 77,6% 73,9% 60% p<0, % 20% 14,5% 13,9% 8,0% 10,9% 3,1% 2,8% 1,4% 4,4% Badana Kontrolna 0% 7.A. Bariery w jedzeniu owoców - Etap I ( wśród dzieci wskazujących na co najmniej jedna barierę) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Nie jem owoców dlatego, że? 61,6% 58,8% 36,9% 27,5% 18,4% 15,2% 14,5% 12,5% Badana Kontrolna 56

60 % odpowiedzi Ryciny zachowania żywieniowe (owoce) 7.B. Bariery w jedzeniu owoców - Etap II ( wśród dzieci wskazujących na co najmniej jedna barierę) Nie jem owoców dlatego, że? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 64,9% 53,1% 41,5% 35,9% 13,8% 10,8% 6,2% 16,9% Badana Kontrolna 1. Preferencje dzieci owoce (Etap I- wg skali -2/2) 57

61 Ryciny zachowania żywieniowe (owoce) 9. Preferencje dzieci owoce (Etap I - %) Preferencje - owoce - etap I Lubie/Trochę lubię Nie lubię/trochę nie lubię Nie próbowałem Jabłka 98,5% 1,4% 0,2% Truskawki 95,7% 3,2% 1,1% Banany 95,2% 4,5% 0,3% Maliny 94,6% 3,4% 2,0% Mandarynki 91,9% 5,6% 2,6% Gruszki 90,9% 6,9% 2,2% Pomarańcze 89,8% 7,8% 2,3% Brzoskwinie 87,9% 8,2% 3,8% Czereśnie 87,3% 8,2% 4,5% Śliwki 86,0% 9,1% 4,9% Wiśnie 84,6% 10,7% 4,7% Kiwi Porzeczki 83,9% 80,9% 10,9% 13,3% 5,2% 5,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 10. Preferencje dzieci owoce (Etap II- wg skali -2/2) 58

62 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OWOCE 1. Czy Twoi rodzice jedzą owoce? Etap I Odpowiedzi Codziennie, Grupa przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 58,2 41,8 100,0 Kontrolna 60,6 39,4 100,0 p (grupa) 0,342 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 3,82 0,98 3,86 0,95 0,447 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Codziennie Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 58,2 41,8 100,0 II etap 69,4 30,6 100,0 p (etap) 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych Średnia z odpowiedzi I etap II etap Zmienna średnia SD średnia SD p Wartość 3,82 0,98 4 0,9 0,000 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 59

63 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa kontrolna Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 60,6 39,4 100,0 II etap 64,9 35,1 100,0 p (etap) 0,162 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 3,86 0,95 3,9 0,96 0,547 Odpowiedzi Etap II Grupa Codziennie, przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 69,4 30,6 100,0 Kontrolna 64,9 35,1 100,0 p (grupa) 0,073 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 4 0,9 3,9 0,96 0,042 * * istotnie wyższa wartość odpowiedzi w grupie badanej 60

64 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia owoców? Odpowiedzi Grupa Etap I Codziennie, przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 68,3 31,7 100,0 Kontrolna 67,9 32,1 100,0 p (grupa) 0,891 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 3,96 1,22 3,93 1,22 0,700 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 68,3 31,7 100,0 II etap 75,6 24,4 100,0 p (etap) 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 3,96 1,22 4,09 1,16 0,007 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 61

65 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa kontrolna Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 67,9 32,1 100,0 II etap 70,8 29,2 100,0 p (etap) 0,331 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 3,93 1,22 3,92 1,25 0,889 Etap II Odpowiedzi Codziennie, Grupa przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 75,6 24,4 100,0 Kontrolna 70,8 29,2 100,0 p (grupa) 0,039 * * istotnie więcej odpowiedzi pożądanych w grupie badanej Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 4,09 1,16 3,92 1,25 0,009 * * istotnie wyższa wartość odpowiedzi w grupie badanej 62

66 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów owoców? Etap I Odpowiedzi Codziennie, Grupa przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 84,3 15,7 100,0 Kontrolna 83,2 16,8 100,0 p (grupa) 0,586 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 4,47 0,83 4,44 0,85 0,507 Odpowiedzi Etap Grupa uczestnicząca w programie (badana) Codziennie, przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 84,3 15,7 100,0 II etap 90,3 9,7 100,0 p (etap) 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 4,47 0,83 4,59 0,72 0,000 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 63

67 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa kontrolna Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 83,2 16,8 100,0 II etap 90,7 9,3 100,0 p (etap) 0,000* * istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 4,44 0,85 4,54 0,73 0,040 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi Etap II Odpowiedzi Codziennie, Grupa przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 90,3 9,7 100,0 Kontrolna 90,7 9,3 100,0 p (grupa) 0,781 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 4,59 0,72 4,54 0,73 0,209 64

68 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) 4. Czy rodzice dają Ci przygotowane do zjedzenia, krojone owoce między posiłkami? Odpowiedzi Grupa Etap I Codziennie, przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 43,3 56,7 100,0 Kontrolna 41,0 59,0 100,0 p (grupa) 0,393 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 3,31 1,24 3,32 1,2 0,888 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 43,3 56,7 100,0 II etap 45,2 54,8 100,0 p (etap) 0,329 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 3,31 1,24 3,39 1,16 0,117 65

69 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa kontrolna Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 41,0 59,0 100,0 II etap 43,6 56,4 100,0 p (etap) 0,406 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 3,32 1,2 3,25 1,2 0,370 Etap II Odpowiedzi Codziennie, Grupa przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 45,2 54,8 100,0 Kontrolna 43,6 56,4 100,0 p (grupa) 0,548 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 3,39 1,16 3,25 1,2 0,031 * * istotnie wyższa wartość odpowiedzi w grupie badanej 66

70 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) 5. Czy przynosisz ze sobą owoce do szkoły? Odpowiedzi Grupa Etap I Codziennie, przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 24,1 75,9 100,0 Kontrolna 23,5 76,5 100,0 p (grupa) 0,777 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 2,79 1,23 2,81 1,19 0,650 Odpowiedzi Grupa uczestnicząca w programie (badana) Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 24,1 75,9 100,0 II etap 21,8 78,2 100,0 p (etap) 0,172 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 2,79 1,23 2,76 1,14 0,651 67

71 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa kontrolna Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 23,5 76,5 100,0 II etap 18,8 81,2 100,0 p (etap) 0,068 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 2,81 1,19 2,7 1,1 0,118 Odpowiedzi Grupa Etap II Codziennie, przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 21,8 78,2 100,0 Kontrolna 18,8 81,2 100,0 p (grupa) 0,168 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 2,76 1,14 2,7 1,1 0,299 68

72 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) 6. Czy możesz kupić owoce w sklepiku szkolnym? Etap I Odpowiedzi Codziennie, Grupa przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 15,3 84,7 100,0 Kontrolna 11,3 88,7 100,0 p (grupa) 0,032 * * istotnie więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 1,9 1,38 1,61 1,23 0,000 * * istotnie wyższa wartość odpowiedzi w grupie badanej Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 15,3 84,7 100,0 II etap 15,6 84,4 100,0 p (etap) 0,812 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 1,9 1,38 1,89 1,37 0,867 69

73 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa kontrolna Odpowiedzi Codziennie, Etap przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 11,3 88,7 100,0 II etap 8,8 91,2 100,0 p (etap) 0,177 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartość 1,61 1,23 1,58 1,12 0,613 Odpowiedzi Grupa Etap II Codziennie, przez większość dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 15,6 84,4 100,0 Kontrolna 8,8 91,2 100,0 p (grupa) 0,000 * * istotnie więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartość 1,89 1,37 1,58 1,12 0,000 * * istotnie wyższa wartość odpowiedzi w grupie badanej 70

74 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) 7. Nie jem owoców dlatego, że Etap I Badana Kontrolna Odpowiedzi p % % Zajmuje to za dużo czasu 4,7 4,2 0,636 Przerwy są zbyt krótkie 15,1 17,0 0,311 Moi koledzy nie jedzą 3,2 4,0 0,408 Wolę zjeść coś słodkiego 9,4 7,6 0,221 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem owoców 74,5 72,6 0,424 Grupa uczestnicząca w programie (badana) I etap II etap Odpowiedzi p % % Zajmuje to za dużo czasu 4,7 3,1 0,043 * Przerwy są zbyt krótkie 15,1 14,5 0,72 Moi koledzy nie jedzą 3,2 1,4 0,003 * Wolę zjeść coś słodkiego 9,4 8,0 0,225 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem owoców 74,5 77,6 0,072 * istotny spadek częstości występowania problemu Grupa kontrolna I etap II etap Odpowiedzi p % % Zajmuje to za dużo czasu 4,2 2,8 0,24 Przerwy są zbyt krótkie 17,0 13,9 0,182 Moi koledzy nie jedzą 4,0 4,4 0,727 Wolę zjeść coś słodkiego 7,6 10,9 0,072 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem owoców 72,6 73,9 0,633 Etap II Badana Kontrolna Odp. p % % Zajmuje to za dużo czasu 3,1 2,8 0,756 Przerwy są zbyt krótkie 14,5 13,9 0,753 Moi koledzy nie jedzą 1,4 4,4 0,000 * Wolę zjeść coś słodkiego 8,0 10,9 0,061 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem owoców 77,6 73,9 0,109 * istotnie mniej ograniczeń w grupie badanej 71

75 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) 8. Preferencje dzieci dotyczące owoców Odpowiedzi Etap I Owoce Grupa Nie próbowałem Nie lubię Lubię % % % P Jabłka Banany Pomarańcze Truskawki Gruszki Mandarynki Śliwki Czereśnie Wiśnie Porzeczki Kiwi Brzoskwinie Maliny Badana 0,2 1,4 98,5 Kontrolna 0,0 1,8 98,2 Badana 0,3 4,5 95,2 Kontrolna 0,6 5,0 94,4 Badana 2,3 7,8 89,8 Kontrolna 3,4 7,2 89,5 Badana 1,1 3,2 95,7 Kontrolna 1,4 3,2 95,4 Badana 2,2 6,9 90,9 Kontrolna 2,6 7,2 90,3 Badana 2,6 5,6 91,9 Kontrolna 3,2 5,8 91,1 Badana 4,9 9,1 86,0 Kontrolna 7,0 10,3 82,7 Badana 4,5 8,2 87,3 Kontrolna 7,2 5,6 87,3 Badana 4,7 10,7 84,6 Kontrolna 6,0 9,5 84,5 Badana 5,8 13,3 80,9 Kontrolna 8,5 12,9 78,5 Badana 5,2 10,9 83,9 Kontrolna 6,2 8,5 85,3 Badana 3,8 8,2 87,9 Kontrolna 4,6 5,6 89,9 Badana 2,0 3,4 94,6 Kontrolna 2,4 4,0 93,6 0,532 0,638 0,414 0,894 0,892 0,757 0,144 0,016 * 0,471 0,104 0,258 0,133 0,745 * istotnie wyższy odsetek odpowiedzi nie lubię w grupie badanej 72

76 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Średnie z odpowiedzi Odpowiedzi Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Jabłka 1,84 0,52 1,81 0,57 0,301 Banany 1,69 0,8 1,66 0,84 0,548 Pomarańcze 1,46 1,05 1,46 1,02 0,919 Truskawki 1,79 0,7 1,77 0,69 0,628 Gruszki 1,53 0,97 1,52 1 0,776 Mandarynki 1,59 0,94 1,59 0,96 0,908 Śliwki 1,39 1,09 1,32 1,18 0,200 Czereśnie 1,46 1,07 1,5 0,98 0,517 Wiśnie 1,32 1,16 1,32 1,13 0,969 Porzeczki 1,17 1,24 1,12 1,26 0,432 Kiwi 1,34 1,15 1,42 1,08 0,185 Brzoskwinie 1,51 1,06 1,57 0,95 0,221 Maliny 1,75 0,75 1,73 0,78 0,524 73

77 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Owoce Etap Nie próbowałem Nie lubię Lubię p % % % Jabłka Banany Pomarańcze Truskawki Gruszki Mandarynki Śliwki Czereśnie Wiśnie Porzeczki Kiwi Brzoskwinie Maliny I etap 0,2 1,4 98,5 II etap 0,1 1,6 98,3 I etap 0,3 4,5 95,2 II etap 0,3 3,6 96,0 I etap 2,3 7,8 89,8 II etap 1,7 6,7 91,6 I etap 1,1 3,2 95,7 II etap 1,0 2,5 96,5 I etap 2,2 6,9 90,9 II etap 1,6 5,9 92,5 I etap 2,6 5,6 91,9 II etap 1,8 3,6 94,5 I etap 4,9 9,1 86,0 II etap 5,1 9,4 85,5 I etap 4,5 8,2 87,3 II etap 4,6 5,7 89,7 I etap 4,7 10,7 84,6 II etap 3,5 7,7 88,8 I etap 5,8 13,3 80,9 II etap 5,9 11,7 82,4 I etap 5,2 10,9 83,9 II etap 5,2 10,0 84,8 I etap 3,8 8,2 87,9 II etap 4,2 6,3 89,4 I etap 2,0 3,4 94,6 II etap 2,1 2,9 95,0 0,741 0,573 0,316 0,586 0,275 0,033 0,940 0,055 0,010 * 0,479 0,744 0,184 0,784 * istotny wzrost odsetka odpowiedzi lubię 74

78 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Średnie z odpowiedzi Odpowiedzi I etap II etap średnia SD średnia SD p Jabłka 1,84 0,52 1,85 0,54 0,596 Banany 1,69 0,8 1,74 0,75 0,134 Pomarańcze 1,46 1,05 1,55 0,98 0,046 * Truskawki 1,79 0,7 1,83 0,64 0,089 Gruszki 1,53 0,97 1,61 0,92 0,052 ** Mandarynki 1,59 0,94 1,7 0,77 0,002 * Śliwki 1,39 1,09 1,41 1,11 0,728 Czereśnie 1,46 1,07 1,56 0,94 0,014 * Wiśnie 1,32 1,16 1,47 1,04 0,001 * Porzeczki 1,17 1,24 1,22 1,22 0,294 Kiwi 1,34 1,15 1,4 1,13 0,173 Brzoskwinie 1,51 1,06 1,58 0,96 0,097 Maliny 1,75 0,75 1,78 0,71 0,358 * istotny wzrost preferencji ** wzrost preferencji (na pograniczu istotności) 75

79 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Grupa kontrolna Odpowiedzi Owoce Etap Nie próbowałem Nie lubię Lubię % % % p Jabłka Banany Pomarańcze Truskawki Gruszki Mandarynki Śliwki Czereśnie Wiśnie Porzeczki Kiwi Brzoskwinie Maliny I etap 0,0 1,8 98,2 II etap 0,2 1,6 98,2 I etap 0,6 5,0 94,4 II etap 0,4 5,4 94,2 I etap 3,4 7,2 89,5 II etap 1,6 6,1 92,3 I etap 1,4 3,2 95,4 II etap 1,2 1,8 97,0 I etap 2,6 7,2 90,3 II etap 2,2 6,7 91,1 I etap 3,2 5,8 91,1 II etap 1,6 5,5 92,9 I etap 7,0 10,3 82,7 II etap 5,5 12,6 82,0 I etap 7,2 5,6 87,3 II etap 4,9 6,5 88,6 I etap 6,0 9,5 84,5 II etap 3,9 9,1 87,0 I etap 8,5 12,9 78,5 II etap 6,7 9,5 83,8 I etap 6,2 8,5 85,3 II etap 5,1 8,3 86,6 I etap 4,6 5,6 89,9 II etap 5,9 4,2 89,9 I etap 2,4 4,0 93,6 II etap 2,8 3,8 93,3 0,589 0,863 0,159 0,370 0,886 0,265 0,372 0,227 0,289 0,102 0,737 0,431 0,905 76

80 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Średnia z odpowiedzi Odpowiedzi I etap II etap średnia SD średnia SD p Jabłka 1,81 0,57 1,85 0,53 0,332 Banany 1,66 0,84 1,65 0,86 0,784 Pomarańcze 1,46 1,02 1,55 0,92 0,148 Truskawki 1,77 0,69 1,85 0,54 0,035 * Gruszki 1,52 1 1,55 0,96 0,599 Mandarynki 1,59 0,96 1,66 0,88 0,221 Śliwki 1,32 1,18 1,25 1,24 0,411 Czereśnie 1,5 0,98 1,54 1,01 0,480 Wiśnie 1,32 1,13 1,41 1,09 0,203 Porzeczki 1,12 1,26 1,31 1,11 0,011 * Kiwi 1,42 1,08 1,46 1,04 0,551 Brzoskwinie 1,57 0,95 1,61 0,88 0,562 Maliny 1,73 0,78 1,72 0,77 0,841 * istotny wzrost preferencji 77

81 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Etap II Odpowiedzi Owoce Grupa Nie próbowałem Nie lubię Lubię p % % % Jabłka Banany Pomarańcze Truskawki Gruszki Mandarynki Śliwki Czereśnie Wiśnie Porzeczki Kiwi Brzoskwinie Maliny Badana 0,1 1,6 98,3 Kontrolna 0,2 1,6 98,2 Badana 0,3 3,6 96,0 Kontrolna 0,4 5,4 94,2 Badana 1,7 6,7 91,6 Kontrolna 1,6 6,1 92,3 Badana 1,0 2,5 96,5 Kontrolna 1,2 1,8 97,0 Badana 1,6 5,9 92,5 Kontrolna 2,2 6,7 91,1 Badana 1,8 3,6 94,5 Kontrolna 1,6 5,5 92,9 Badana 5,1 9,4 85,5 Kontrolna 5,5 12,6 82,0 Badana 4,6 5,7 89,7 Kontrolna 4,9 6,5 88,6 Badana 3,5 7,7 88,8 Kontrolna 3,9 9,1 87,0 Badana 5,9 11,7 82,4 Kontrolna 6,7 9,5 83,8 Badana 5,2 10,0 84,8 Kontrolna 5,1 8,3 86,6 Badana 4,2 6,3 89,4 Kontrolna 5,9 4,2 89,9 Badana 2,1 2,9 95,0 Kontrolna 2,8 3,8 93,3 0,826 0,235 0,896 0,659 0,527 0,232 0,134 0,798 0,578 0,398 0,553 0,103 0,405 78

82 Tabele zachowania żywieniowe (owoce) Średnia z odpowiedzi Odpowiedzi Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Jabłka 1,85 0,54 1,85 0,53 0,811 Banany 1,74 0,75 1,65 0,86 0,037 * Pomarańcze 1,55 0,98 1,55 0,92 0,981 Truskawki 1,83 0,64 1,85 0,54 0,562 Gruszki 1,61 0,92 1,55 0,96 0,251 Mandarynki 1,7 0,77 1,66 0,88 0,338 Śliwki 1,41 1,11 1,25 1,24 0,013 * Czereśnie 1,56 0,94 1,54 1,01 0,686 Wiśnie 1,47 1,04 1,41 1,09 0,291 Porzeczki 1,22 1,22 1,31 1,11 0,169 Kiwi 1,4 1,13 1,46 1,04 0,345 Brzoskwinie 1,58 0,96 1,61 0,88 0,532 Maliny 1,78 0,71 1,72 0,77 0,109 * istotnie wyższa preferencja w grupie badanej 79

83 Zachowania żywieniowe warzywa 3.5. ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE WARZYWA 1. Czy Twoi rodzice jedzą warzywa? W grupie przystępującej do programu 68,8%, a w grupie kontrolnej (nieprzystępującej do programu) 75,1% dzieci odpowiadała, że ich rodzice spożywają warzywa codziennie lub przez większość dni. W I etapie badania w grupie kontrolnej istotnie częściej dzieci deklarowały spożywanie warzyw przez rodziców. Dzieci, które uczestniczyły w programie, po jego zakończeniu istotnie częściej udzielały odpowiedzi, iż rodzice codziennie lub przez większość dni spożywają warzywa niż przed rozpoczęciem Programu. Po programie codziennie lub prawie codziennie w opinii dzieci warzywa spożywało 76,9% rodziców (o 10% więcej). W grupie kontrolnej nie wykazano istotnych zmian w odpowiedziach. Analiza odpowiedzi udzielanych na to pytanie na zakończenie programu (II etap badania) nie wykazała istotnych różnic w liczbie rodziców jedzących warzywa pomiędzy grupami badaną a kontrolną, ze względu na częstsze spożycie warzyw przez rodziców w I etapie badania w grupie kontrolnej. Zachowania żywieniowe kształtują się w środowisku rodzinnym od najmłodszych lat. Słuszne zatem wydaje się wsparcie skuteczności programu Owoce w szkole prowadzonegowśród dzieci, akcją edukacyjną rodziców w zakresie propagowania prawidłowych zachowań żywieniowych. WNIOSEK:Program Owoce w szkole w niewielkim stopniu wpłynął na zwiększenie częstotliwości spożycia warzyw przez rodziców w opinii ich dzieci w grupie objętej interwencją. 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia warzyw? Przed przystąpieniem do programu, zarówno w grupie badanej jak i kontrolnej, około 64% dzieci deklarowało, że rodzice zachęcają je do jedzenia warzyw codziennie lub przez większość dni. W grupie uczestniczącej w programie, po interwencji dzieci istotnie częściej odpowiadały, że rodzice zachęcają je do spożywania warzyw codziennie lub przez większość dni. O 7% wzrósł odsetek rodziców zachęcających dzieci przez większość dni w tygodniu. 80

84 Zachowania żywieniowe warzywa W tym samym czasie w grupie kontrolnej nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian w częstotliwości zachęcania dzieci do spożywania owoców przez ich rodziców. Na zakończenie Programu dzieci z grupy badanej nieco częściej niż w grupie kontrolnej odpowiadały, że rodzice zachęcają je do jedzenia warzyw codziennie lub przez większość dni jednak różnice nie były istotne statystycznie. WNIOSEK:Program Owoce w szkole zmotywował rodziców z grupy interwencyjnej do częstszego zachęcania dzieci do spożywania warzyw. 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów warzyw? Przed przystąpieniem do programu, w I etapie badania, dostęp do różnych warzyw w domu, codziennie lub przez większość dni w tygodniu, deklarowało około 80% dzieci z obu grup. Nie wykazano statystycznych różnic między częstotliwością odpowiedzi w badanych grupach. Po zakończeniu badania dzieci objęte interwencją istotnie częściej deklarowały, że warzywa w domu są dla nich dostępne codziennie lub przez większość dni. W grupie kontrolnej, zaobserwowano podobne zmiany jak w grupie badanej. Odnotowano istotny wzrost częstości odpowiedzi, że dziecko ma w domu dostęp do warzyw przez większość dni. Po zakończeniu badania nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy grupą objętą Programem a grupą kontrolną. WNIOSEK: Program nie miał wpływu na zmianę dostępności warzyw w domu. 4. Czy przynosisz ze sobą warzywa do szkoły? Przynoszenie przez dzieci warzyw do szkoły nie jest zjawiskiem częstym. Tylko około 11,5% dzieci z grupy badanej i z grupy kontrolnej codziennie lub przez większość dni przynosiło ze sobą do szkoły warzywa. W grupie uczestniczącej w programie, po interwencji dzieci istotnie częściej odpowiadały, że przynoszą do szkoły warzywa codziennie lub przez większość dni. O blisko 7% wzrósł odsetek dzieci deklarujących przynoszenie warzyw z domu do szkoły przez większość dni w tygodniu. 81

85 Zachowania żywieniowe warzywa W tym samym czasie w grupie kontrolnej nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian w częstotliwości przynoszenia warzyw do szkoły. Na zakończenie Programu dzieci z grupy badanej istotnie częściej niż w grupie kontrolnej deklarowały przynoszenie warzyw z domu codziennie lub przez większość dni w tygodniu w porównaniu do grupy kontrolnej. WNIOSEK: Uczestnictwo w programie Owoce w szkole miało wpływ na wzrost częstotliwości przynoszenia przez dzieci warzyw do szkoły codziennie lub przez większość dni. 5. Nie jem warzyw dlatego, że W I etapie badania wykazano, że w grupie badanej (uczestniczącej w programie) istotnie częściej uczniowie twierdzili, że nie mają problemów z jedzeniem warzyw niż w grupie kontrolnej (nieuczestniczącej w programie). Zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie, jeśli chodzi o odpowiedzi dotyczące przyczyn nie spożywania warzyw. Porównując odpowiedzi z etapu I przed rozpoczęciem programu oraz z etapu II po zakończeniu programu, w grupie badanej nastąpił istotny spadek częstości występowania problemu związanego z tym, że jedzenie warzyw zajmuje zbyt dużo czasu. Natomiast w grupie kontrolnej brak było istotnych różnic w występowaniu odpowiedzi dotyczących problemów związanych ze spożywaniem warzyw. W II etapie badania problem niespożywania warzyw z powodu niejedzenia przez kolegów istotnie częściej występował w grupie kontrolnej. WNIOSEK:Dzieci uczestniczące w programie Owoce w szkole istotnie rzadziej twierdziły, że jedzenie warzyw zajmuje zbyt dużo czasu. Dzieci z grupy kontrolnej istotnie częściej wskazywały, że powodem niespożywania warzyw jest fakt niejedzenia warzyw przez kolegów. 6. Czy możesz kupić warzywa w sklepiku szkolnym? Stwierdzono, że dostępność warzyw w sklepikach szkolnych jest bardzo niska. Możliwość zakupu warzyw w sklepiku szkolnym codziennie lub przez większość dni miało jedynie 7,6% uczniów w grupie badanej oraz 6,2% uczniów w grupie kontrolnej. 82

86 Zachowania żywieniowe warzywa W I etapie badania uczniowie z grupy badanej mieli częściej możliwość zakupu warzyw w sklepiku szkolnym w porównaniu do grupy kontrolnej. Jednak nie było istotnych różnic pomiędzy liczbą dzieci mających możliwość zakupu warzyw codziennie lub przez większość dni w grupie badanej i grupie kontrolnej. W II etapie (na zakończenie programu) sytuacja w zakresie dostępności warzyw w sklepikach szkolnych nie uległa zmianie. WNIOSEK:Możliwość zakupu warzyw w sklepikach szkolnych w badanych szkołach jest mało rozpowszechniona. Program Owoce w szkole nie wpłynął na dostępność warzyw w sklepikach szkolnych. 7. Preferencje dzieci dotyczące warzyw W I etapie badania (na początku programu) zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej najbardziej preferowanymi warzywami wśród dzieci były: marchew, ogórek, sałata, pomidor. Najmniej lubianymi warzywami zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej były: cukinia, szpinak oraz brokuły. Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w liczbie dzieci niepróbujących danego warzywa oraz w preferencjach spożycia. W grupie kontrolnej istotnie wyższy odsetek uczniów nieznających produktu dotyczył fasolki szparagowej, cukinii, szpinaku. W grupie badanej istotnie wyższyodsetek nielubiących dotyczył rzodkiewki. W grupie badanej na początku i pod koniec programu nie stwierdzono istotnych różnic w częstości odpowiedzi o preferencjach dotyczących spożycia warzyw. Zaobserwowano korzystną zmianę preferencji żywieniowych (zwiększona ilość odpowiedzi: lubię ) w przypadku papryki oraz rzodkiewki, ale nie był to wzrost istotny statystycznie. W II etapie badania (po zakończeniu programu) zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej nie wykazano istotnych różnic statystycznych w liczbieuczniów lubiących oraz próbujących dane produkty. Na początku programu i na zakończenie programu znajomość warzyw oraz preferencje dotyczące spożycia warzyw w obu grupach były na podobnym poziomie. Najbardziej preferowanymi warzywami w II etapie badania, podobnie jak w I etapie, były: marchew, ogórek, sałata i pomidor. WNIOSEK: Program Owoce w szkole nie wpłynął na zmianę preferencji żywieniowych uczniów dotyczących poszczególnych warzyw oraz znajomości danego produktu. 83

87 Zachowania żywieniowe warzywa (spis rycin i tabel) Spis rycin 1. Czy Twoi rodzice jedzą warzywa? 2. Czy Twoi rodzice zachęcają cię do jedzenia warzyw? 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów warzyw? 4. Czy przynosisz ze sobą warzywa do szkoły? 5. Nie jem warzyw dlatego, że: 5A. Bariery w jedzeniu warzyw Etap I 5B. Bariery w jedzeniu warzyw Etap II 6. Czy możesz kupić warzywa w sklepiku szkolnym? 7. Preferencje warzywa (Etap I, wg skali -2/2) 8. Preferencje warzywa (Etap II, wg skali -2/2) 9. Preferencje warzywa (Etap I, %) Spis tabel 1. Czy Twoi rodzice jedzą warzywa? 2. Czy Twoi rodzice zachęcają cię do jedzenia warzyw? 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów warzyw? 4. Czy przynosisz ze sobą warzywa do szkoły? 5. Nie jem warzyw dlatego, że: 6. Czy możesz kupić warzywa w sklepiku szkolnym? 7. Preferencje dzieci dotyczące warzyw. 84

88 % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" Ryciny zachowania żywieniowe (warzywa) ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE WARZYWA 1. Czy Twoi rodzice jedzą warzywa? 90% 80% 68,8% 75,1% p < 0, ,9% 78,2% 70% 60% 50% 40% Badana Kontrola 30% 20% 10% 0% Etap I Etap II 2. Czy Twoi rodzice zachęcają Cię do jedzenia warzyw? p<0, % 70% 63,8% 64,9% 70,8% 66,7% 60% 50% 40% Badana Kontrolna 30% 20% 10% 0% I Etap II Etap 85

89 % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" % odpowiedzi "codziennie", "przez większość dni" Ryciny zachowania żywieniowe (warzywa) 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów warzyw? 100% 90% p<0, ,7% 80,9% 85,7% 85,5% p=0,048 80% 70% 60% 50% 40% Badana Kontrola 30% 20% 10% 0% Etap I Etap II 4. Czy przynosisz warzywa ze sobą do szkoły? 20% p<0, ,6% p=0,003 18% 16% 14% 11,7% 11,4% 12,6% 12% 10% 8% 6% 4% 2% Badana Kontrola 0% I Etap II Etap 86

90 % odpowiedzi % odpowiedzi Ryciny zachowania żywieniowe (warzywa) 5. Nie jem warzyw dlatego że 80% 73,5% 71,4% 60% 40% p=0,004 20% 12,9% 14,4% 12,1% 12,8% 4,2% 4,3% 2,8% 5,7% Badana Kontrolna 0% 5A. Bariery w jedzeniu warzyw Etap I (wśród dzieci wskazujących na co najmniej jedną barierę) Nie jem warzyw dlatego, że... 60% 57,0% 41,4% 51,1% 45,0% 40% 20% 0% 27,8% 16,0% 16,5% 17,2% Badana Kontrolna 87

91 % odpowiedzi "codziennie", przez większość dni" % odpowiedzi Ryciny zachowania żywieniowe (warzywa) 5B. Bariery w jedzeniu warzyw Etap II (wśród dzieci wskazujących na co najmniej jedną barierę) Nie jem warzyw dlatego, że... 60% 48,5% 50,0% 45,6% 44,4% 40% 20% 16,0% 14,8% 10,4% 19,7% 0% Badana Kontrolna 6. Czy możesz kupić warzywa w sklepiku szkolnym? 10% 7,6% 8% 6% 6,2% 6,9% 5,5% Badana 4% Kontrolna 2% 0% Etap I Etap II 88

92 Średnia z odpowiedzi Średnia z odpowiedzi Ryciny zachowania żywieniowe (warzywa) 7. Preferencje warzywa (Etap I, wg skali -2/2) 1,8 1,72 1,6 1,51 grupa badana 1,4 1,26 1,24 1,22 1,2 1 0,8 1,04 1,02 0,99 0,84 0,74 0,6 0,57 0,4 0,28 0,2 0, Preferencje warzywa (Etap II, wg skali -2/2) 1,8 1,6 1,73 1,47 grupa badana 1,4 1,32 1,32 1,32 1,2 1 1,08 1 0,97 0,93 0,8 0,73 0,6 0,54 0,4 0,2 0 0,29 0,15 89

93 Ryciny zachowania żywieniowe (warzywa) 9. Preferencje warzywa (Etap I, %) ogórek Lubie/Trochę lubię Nie lubię/trochę nie lubię Nie próbowałem 94,5% 4,2% 1,4% marchewka 90,3% 8,6% 1,0% pomidor 82,5% 13,1% 4,4% sałata 82,3% 14,0% 3,7% rzodkiewka 79,5% 13,9% 6,6% kapusta 76,0% 19,1% 4,9% buraki 75,9% 19,7% 4,3% kalafior 73,9% 20,9% 5,2% papryka 68,2% 23,6% 8,2% fasolka szparagowa 62,6% 22,9% 14,4% brokuły 57,9% 29,7% 12,3% cukinia 41,7% 27,6% 30,7% szpinak 35,1% 38,1% 26,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 90

94 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE WARZYWA 1. Czy Twoi rodzice jedzą warzywa? Etap I Odpowiedzi Grupa Codziennie, przez większośd dni Rzadziej % RAZEM Badana 68,8 31,2 100,0 Kontrolna 75,1 24,9 100,0 p (grupa) 0,009* * istotnie wyższa częstośd odpowiedzi pożądanych w grupie kontrolnej Średnia z odpowiedzi Badana Kontrolna Zmienna średnia SD średnia SD p Wartośd 4,02 0,91 4,13 0,87 0,022 * * istotnie wyższa średnia wartośd odpowiedzi w grupie kontrolnej Odpowiedzi Grupa uczestnicząca w programie (badana) Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM Etap % I etap 68,8 31,2 100,0 II etap 76,9 23,1 100,0 p (etap) 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 4,02 0,91 4,12 0,84 0,006 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 91

95 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Grupa kontrolna Odpowiedzi Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM Etap % I etap 75,1 24,9 100,0 II etap 78,2 21,8 100,0 p (etap) 0,243 Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 4,13 0,87 4,14 0,84 0,918 Etap II Odpowiedzi Grupa Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM Badana 76,9 23,1 100,0 Kontrolna 78,2 21,8 100,0 p (grupa) 0,543 % Średnia z odpowiedzi Badana Kontrolna Zmienna średnia SD średnia SD p Wartośd 4,12 0,84 4,14 0,84 0,725 92

96 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) 2. Czy Twoi rodzice zachęcają cię do jedzenia warzyw? Etap I Odpowiedzi Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM Grupa % Badana 63,8 36,2 100,0 Kontrolna 64,9 35,1 100,0 p (grupa) 0,660 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 3,83 1,24 3,82 1,21 0,820 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Etap Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM I etap 63,8 36,2 100,0 II etap 70,8 29,2 100,0 p (etap) 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych % Średnia z odpowiedzi I etap II etap Zmienna średnia SD średnia SD p Wartośd 3,83 1,24 3,97 1,19 0,008 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 93

97 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Grupa kontrolna Odpowiedzi Etap Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM I etap 64,9 35,1 100,0 II etap 66,7 33,3 100,0 p (etap) 0,566 % Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 3,82 1,21 3,89 1,22 0,347 Odpowiedzi Grupa Etap II Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM Badana 70,8 29,2 100,0 Kontrolna 66,7 33,3 100,0 p (grupa) 0,096 % Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 3,97 1,19 3,89 1,22 0,248 94

98 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) 3. Czy w domu masz dostęp do różnych rodzajów warzyw? Odpowiedzi Grupa Etap I Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 79,7 20,3 100,0 Kontrolna 80,8 19,2 100,0 p (grupa) 0,592 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 4,33 0,98 4,33 0,95 0,986 Odpowiedzi Etap Grupa uczestnicząca w programie (badana) Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 79,7 20,3 100,0 II etap 85,7 14,3 100,0 p (etap) 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 4,33 0,98 4,44 0,88 0,007 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 95

99 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Grupa kontrolna Odpowiedzi Etap Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM % % % I etap 80,8 19,2 100,0 II etap 85,5 14,5 100,0 p (etap) 0,048 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 4,33 0,95 4,43 0,93 0,117 Etap II Odpowiedzi Grupa Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM % % % Badana 85,7 14,3 100,0 Kontrolna 85,5 14,5 100,0 p (grupa) 0,923 Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 4,44 0,88 4,43 0,93 0,815 96

100 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) 4. Czy przynosisz ze sobą warzywa do szkoły? Odpowiedzi Grupa Codziennie, przez większośd dni Etap I Rzadziej RAZEM Badana 11,7 88,3 100,0 Kontrolna 11,4 88,6 100,0 p (grupa) 0,819 % Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 2,11 1,2 2,08 1,18 0,693 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Etap Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM I etap 11,7 88,3 100,0 II etap 18,6 81,4 100,0 p (etap) 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi pożądanych % Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 2,11 1,2 2,4 1,24 0,000 * * istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 97

101 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Grupa kontrolna Odpowiedzi Etap Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM I etap 11,4 88,6 100,0 II etap 12,6 87,4 100,0 p (etap) 0,561 % Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 2,08 1,18 2,2 1,15 0,114 Odpowiedzi Grupa Codziennie, przez większośd dni Etap II Rzadziej RAZEM Badana 18,6 81,4 100,0 Kontrolna 12,6 87,4 100,0 p (grupa) 0,003 * * istotnie wyższa częstośd odpowiedzi pożądanych w grupie badanej % Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 2,4 1,24 2,2 1,15 0,002 * * istotnie wyższa średnia wartośd odpowiedzi w grupie badanej 98

102 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) 5. Nie jem warzyw dlatego, że Etap I Odpowiedzi Badana Kontrolna Odpowiedzi % p Zajmuje to za dużo czasu 6,9 5,4 0,262 Przerwy są zbyt krótkie 12,6 15,2 0,153 Moi koledzy nie jedzą 4,1 5,8 0,118 Wolę zjeśd coś słodkiego 14,0 14,0 0,973 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem warzyw 75,4 66,3 0,000 * * istotnie częstsze występowanie odpowiedzi w grupie badanej Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi I etap II etap Odpowiedzi % p Zajmuje to za dużo czasu 6,9 4,2 0,005 * Przerwy są zbyt krótkie 12,6 12,1 0,716 Moi koledzy nie jedzą 4,1 2,8 0,081 Wolę zjeśd coś słodkiego 14,0 12,9 0,411 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem warzyw 75,4 73,5 0,283 * istotny spadek częstości występowania problemu Grupa kontrolna Odpowiedzi I etap II etap Odpowiedzi % p Zajmuje to za dużo czasu 5,4 4,3 0,402 Przerwy są zbyt krótkie 15,2 12,8 0,277 Moi koledzy nie jedzą 5,8 5,7 0,941 Wolę zjeśd coś słodkiego 14,0 14,4 0,846 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem warzyw 66,3 71,4 0,081 99

103 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Etap II Odpowiedzi Odpowiedzi Badana Kontrolna Zajmuje to za dużo czasu 4,2 4,3 0,985 Przerwy są zbyt krótkie 12,1 12,8 0,705 Moi koledzy nie jedzą 2,8 5,7 0,004 * Wolę zjeśd coś słodkiego 12,9 14,4 0,408 Nie mam żadnych problemów z jedzeniem warzyw 73,5 71,4 0,373 * istotnie częstsze występowanie odpowiedzi w grupie kontrolnej % p 6. Czy możesz kupid warzywa w sklepiku szkolnym? Odpowiedzi Grupa Etap I Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM Badana 7,6 92,4 100,0 Kontrolna 6,2 93,8 100,0 p (grupa) 0,310 % Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 1,5 1,08 1,35 0,93 0,009 * * istotnie wyższa średnia wartośd odpowiedzi w grupie badanej 100

104 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Etap Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM I etap 7,6 92,4 100,0 II etap 6,9 93,1 100,0 p (etap) 0,494 % Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 1,5 1,08 1,49 1,04 0,873 Odpowiedzi Etap Grupa kontrolna Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM I etap 6,2 93,8 100,0 II etap 5,5 94,5 100,0 p (etap) 0,633 % Średnia z odpowiedzi Zmienna I etap II etap średnia SD średnia SD p Wartośd 1,35 0,93 1,36 0,93 0,

105 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Etap II Odpowiedzi Grupa Codziennie, przez większośd dni Rzadziej RAZEM Badana 6,9 93,1 100,0 Kontrolna 5,5 94,5 100,0 p (grupa) 0,299 % Średnia z odpowiedzi Badana Kontrolna Zmienna średnia SD średnia SD p Wartośd 1,49 1,04 1,36 0,93 0,018 * * istotnie wyższa średnia wartośd odpowiedzi w grupie badanej 102

106 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) 7. Preferencje dzieci dotyczące warzyw Etap I Odpowiedzi Warzywa Pomidor Marchewka Sałata Buraki Kalafior Brokuły Fasolka szparagowa Ogórek Papryka Cukinia Kapusta Szpinak Rzodkiewki Grupa Nie próbowałem Nie lubię Lubię Razem % Badana 4,4 13,1 82,5 100,0 Kontrolna 5,8 12,5 81,7 100,0 Badana 1,0 8,6 90,3 100,0 Kontrolna 1,0 5,8 93,2 100,0 Badana 3,7 14,0 82,3 100,0 Kontrolna 4,2 10,5 85,3 100,0 Badana 4,3 19,7 75,9 100,0 Kontrolna 6,6 18,9 74,6 100,0 Badana 5,2 20,9 73,9 100,0 Kontrolna 6,4 21,5 72,2 100,0 Badana 12,3 29,7 57,9 100,0 Kontrolna 14,1 29,8 56,1 100,0 Badana 14,4 22,9 62,6 100,0 Kontrolna 22,5 20,1 57,5 100,0 Badana 1,4 4,2 94,5 100,0 Kontrolna 1,0 4,4 94,6 100,0 Badana 8,2 23,6 68,2 100,0 Kontrolna 9,1 21,5 69,4 100,0 Badana 30,7 27,6 41,7 100,0 Kontrolna 35,6 21,1 43,3 100,0 Badana 4,9 19,1 76,0 100,0 Kontrolna 5,2 14,7 80,1 100,0 Badana 26,9 38,1 35,1 100,0 Kontrolna 32,2 32,4 35,4 100,0 Badana 6,6 13,9 79,5 100,0 Kontrolna 7,4 9,1 83,5 100,0 p 0,474 0,130 0,141 0,149 0,586 0,577 0,000 * 0,810 0,553 0,012 ** 0,100 0,033 ** 0,025 *** * w grupie kontrolnej istotnie wyższy odsetek osób nieznających produktu oraz istotnie niższa frakcja osób, które go lubią ** w grupie kontrolnej istotnie wyższy odsetek osób nieznających produktu oraz istotnie niższa frakcja osób, które go nie lubią *** w grupie badanej istotnie wyższa frakcja nielubiących 103

107 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Średnia z odpowiedzi Warzywa Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Pomidor 1,26 1,19 1,27 1,17 0,962 Marchewka 1,51 1,04 1,62 0,89 0,039 * Sałata 1,22 1,22 1,29 1,16 0,237 Buraki 1,02 1,35 0,98 1,37 0,563 Kalafior 0,99 1,41 0,93 1,41 0,474 Brokuły 0,57 1,42 0,51 1,45 0,427 Fasolka szparagowa 0,74 1,39 0,7 1,33 0,573 Ogórek 1,72 0,79 1,71 0,75 0,792 Papryka 0,84 1,4 0,89 1,39 0,513 Cukinia 0,28 1,31 0,39 1,26 0,107 Kapusta 1,04 1,37 1,13 1,29 0,221 Szpinak 0,09 1,31 0,12 1,24 0,671 Rzodkiewki 1,24 1,23 1,38 1,07 0,021 * * istotnie wyższy poziom preferencji w grupie kontrolnej 104

108 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Warzywa Pomidor Marchewka Sałata Buraki Kalafior Brokuły Fasolka szparagowa Ogórek Papryka Cukinia Kapusta Szpinak Rzodkiewki Etap Nie próbowałem Nie lubię Lubię Razem % Etap I 4,4 13,1 82,5 100,0 Etap II 3,2 12,6 84,2 100,0 Etap I 1,0 8,6 90,3 100,0 Etap II 1,0 8,9 90,1 100,0 Etap I 3,7 14,0 82,3 100,0 Etap II 2,9 11,4 85,7 100,0 Etap I 4,3 19,7 75,9 100,0 Etap II 4,0 18,8 77,2 100,0 Etap I 5,2 20,9 73,9 100,0 Etap II 5,3 21,2 73,5 100,0 Etap I 12,3 29,7 57,9 100,0 Etap II 12,7 30,1 57,2 100,0 Etap I 14,4 22,9 62,6 100,0 Etap II 16,3 22,9 60,8 100,0 Etap I 1,4 4,2 94,5 100,0 Etap II 1,3 4,4 94,3 100,0 Etap I 8,2 23,6 68,2 100,0 Etap II 8,7 20,6 70,7 100,0 Etap I 30,7 27,6 41,7 100,0 Etap II 33,0 25,3 41,7 100,0 Etap I 4,9 19,1 76,0 100,0 Etap II 4,4 17,4 78,2 100,0 Etap I 26,9 38,1 35,1 100,0 Etap II 28,2 35,3 36,5 100,0 Etap I 6,6 13,9 79,5 100,0 Etap II 5,0 12,4 82,6 100,0 p 0,278 0,970 0,074 0,755 0,976 0,926 0,437 0,949 0,197 0,349 0,460 0,370 0,

109 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Średnia z odpowiedzi Warzywa I etap II etap średnia SD średnia SD p Pomidor 1,26 1,19 1,32 1,16 0,226 Marchewka 1,51 1,04 1,47 1,05 0,337 Sałata 1,22 1,22 1,32 1,16 0,043* Buraki 1,02 1,35 1 1,31 0,758 Kalafior 0,99 1,41 0,97 1,38 0,839 Brokuły 0,57 1,42 0,54 1,45 0,617 Fasolka szparagowa 0,74 1,39 0,73 1,39 0,790 Ogórek 1,72 0,79 1,73 0,81 0,903 Papryka 0,84 1,4 0,93 1,36 0,141 Cukinia 0,28 1,31 0,29 1,3 0,824 Kapusta 1,04 1,37 1,08 1,33 0,504 Szpinak 0,09 1,31 0,15 1,28 0,216 Rzodkiewki 1,24 1,23 1,32 1,2 0,096 * istotny wzrost preferencji 106

110 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Grupa kontrolna Odpowiedzi Warzywa Pomidor Marchewka Sałata Buraki Kalafior Brokuły Fasolka szparagowa Ogórek Papryka Cukinia Kapusta Szpinak Rzodkiewki Etap Nie próbowałem Nie lubię Lubię Razem % Etap I 5,8 12,5 81,7 100,0 Etap II 3,6 13,3 83,1 100,0 Etap I 1,0 5,8 93,2 100,0 Etap II 0,6 8,3 91,1 100,0 Etap I 4,2 10,5 85,3 100,0 Etap II 3,6 9,3 87,1 100,0 Etap I 6,6 18,9 74,6 100,0 Etap II 4,3 18,9 76,8 100,0 Etap I 6,4 21,5 72,2 100,0 Etap II 4,6 20,6 74,7 100,0 Etap I 14,1 29,8 56,1 100,0 Etap II 12,2 25,6 62,2 100,0 Etap I 22,5 20,1 57,5 100,0 Etap II 17,8 20,6 61,5 100,0 Etap I 1,0 4,4 94,6 100,0 Etap II 1,0 4,0 94,9 100,0 Etap I 9,1 21,5 69,4 100,0 Etap II 8,7 17,2 74,1 100,0 Etap I 35,6 21,1 43,3 100,0 Etap II 35,9 20,8 43,3 100,0 Etap I 5,2 14,7 80,1 100,0 Etap II 4,6 15,6 79,8 100,0 Etap I 32,2 32,4 35,4 100,0 Etap II 29,6 32,1 38,3 100,0 Etap I 7,4 9,1 83,5 100,0 Etap II 4,8 11,9 83,2 100,0 p 0,273 0,241 0,717 0,276 0,439 0,145 0,182 0,964 0,205 0,991 0,878 0,571 0,

111 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Średnia z odpowiedzi Warzywa I etap II etap średnia SD średnia SD p Pomidor 1,27 1,17 1,27 1,18 0,960 Marchewka 1,62 0,89 1,53 1,03 0,164 Sałata 1,29 1,16 1,39 1,04 0,154 Buraki 0,98 1,37 0,98 1,36 0,986 Kalafior 0,93 1,41 1,01 1,37 0,390 Brokuły 0,51 1,45 0,72 1,38 0,019 * Fasolka szparagowa 0,7 1,33 0,75 1,35 0,531 Ogórek 1,71 0,75 1,75 0,75 0,496 Papryka 0,89 1,39 1,02 1,29 0,133 Cukinia 0,39 1,26 0,36 1,24 0,754 Kapusta 1,13 1,29 1,14 1,27 0,920 Szpinak 0,12 1,24 0,18 1,28 0,420 Rzodkiewki 1,38 1,07 1,38 1,15 0,976 * istotny wzrost preferencji 108

112 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Etap II Odpowiedzi Warzywa Grupa Nie próbowałem Nie lubię Lubię Razem % p Pomidor Marchewka Sałata Buraki Kalafior Brokuły Fasolka szparagowa Ogórek Papryka Cukinia Kapusta Szpinak Rzodkiewki Badana 3,2 12,6 84,2 100,0 Kontrolna 3,6 13,3 83,1 100,0 Badana 1,0 8,9 90,1 100,0 Kontrolna 0,6 8,3 91,1 100,0 Badana 2,9 11,4 85,7 100,0 Kontrolna 3,6 9,3 87,1 100,0 Badana 4,0 18,8 77,2 100,0 Kontrolna 4,3 18,9 76,8 100,0 Badana 5,3 21,2 73,5 100,0 Kontrolna 4,6 20,6 74,7 100,0 Badana 12,7 30,1 57,2 100,0 Kontrolna 12,2 25,6 62,2 100,0 Badana 16,3 22,9 60,8 100,0 Kontrolna 17,8 20,6 61,5 100,0 Badana 1,3 4,4 94,3 100,0 Kontrolna 1,0 4,0 94,9 100,0 Badana 8,7 20,6 70,7 100,0 Kontrolna 8,7 17,2 74,1 100,0 Badana 33,0 25,3 41,7 100,0 Kontrolna 35,9 20,8 43,3 100,0 Badana 4,4 17,4 78,2 100,0 Kontrolna 4,6 15,6 79,8 100,0 Badana 28,2 35,3 36,5 100,0 Kontrolna 29,6 32,1 38,3 100,0 Badana 5,0 12,4 82,6 100,0 Kontrolna 4,8 11,9 83,2 100,0 0,830 0,636 0,331 0,963 0,816 0,134 0,512 0,837 0,275 0,126 0,651 0,440 0,

113 Tabele zachowania żywieniowe (warzywa) Średnia z odpowiedzi Warzywa Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Pomidor 1,32 1,16 1,27 1,18 0,412 Marchewka 1,47 1,05 1,53 1,03 0,250 Sałata 1,32 1,16 1,39 1,04 0,206 Buraki 1 1,31 0,98 1,36 0,745 Kalafior 0,97 1,38 1,01 1,37 0,646 Brokuły 0,54 1,45 0,72 1,38 0,020 * Fasolka szparagowa 0,73 1,39 0,75 1,35 0,711 Ogórek 1,73 0,81 1,75 0,75 0,680 Papryka 0,93 1,36 1,02 1,29 0,200 Cukinia 0,29 1,3 0,36 1,24 0,284 Kapusta 1,08 1,33 1,14 1,27 0,410 Szpinak 0,15 1,28 0,18 1,28 0,686 Rzodkiewki 1,32 1,2 1,38 1,15 0,314 * istotnie wyższy poziom preferencji w grupie kontrolnej 110

114 Wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 3.6. WIEDZA DZIECI NA TEMAT PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA 1. Ile warzyw i owoców powinieneś jeść? Pytanie sprawdzające wiedzę uczniów z zakresu ilości warzyw i owoców, które uczeń powinien spożyć każdego dnia (odpowiedź prawidłowa: 5 lub więcej porcji dziennie), wykazało pod koniec badania istotne różnice pomiędzy grupą badaną (uczestniczącą w programie) oraz grupą kontrolną (nieuczestniczącą w programie). W I etapie badania wykazano, że w grupie badanej (uczestniczącej w programie) oraz w grupie kontrolnej niebyło istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych. Wiedza dzieci odnośnie zalecanych ilości warzyw i owoców w ciągu dnia,w obu grupach była na tym samym poziomie. Porównując odpowiedzi z etapu I przed rozpoczęciem programu oraz z etapu II na zakończenie programu, w grupie badanej nastąpił istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych z 23,4% do 33,5%. Oznacza to, że znacząco wzrosła liczba dzieci posiadających wiedzę na temat zalecanej liczby porcji warzyw i owoców dziennie. W tym samym czasie w grupie kontrolnej nie zaobserwowano wzrostu częstości odpowiedzi prawidłowych. W II etapie badania, czyli na zakończenie programu, wykazano, że w grupie objętej interwencją dzieci częściej udzielały prawidłowych odpowiedzi niż w grupie kontrolnej. 2. Pytania dotyczące wiedzy uczniów z zakresu prawidłowego żywienia (2-8) Pytania 2-8, sprawdzające wiedzę uczniów z zakresu prawidłowego żywienia,pod koniec badania wykazały, że zarówno w grupie badanej, jak i grupie kontrolnejnastąpił istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych. W etapie I badania wykazano zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych. Wiedza dzieci z zakresu prawidłowego żywienia na początku badania w obu grupach utrzymywała się na tym samym poziomie. Porównując odpowiedzi z etapu I i etapu II, w grupie badanej nastąpił istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych. Podobnie było w grupie kontrolnej. 111

115 Wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia W etapie II badania, czyli na zakończenie programu, wykazano zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych. Poziom wiedzy uczniów dotyczącejniektórych zagadnień z zakresu prawidłowego żywienia zarówno w grupie uczestniczącej w programie, jak i grupie kontrolnej wzrósł w ciągu roku szkolnego i był związany ze zwiększeniem ogólnej wiedzy uczniów w klasie III. WNIOSEK:Dzieciobjęte programem Owoce w szkole istotnie częściej udzielały prawidłowych odpowiedzi na pytanie oilość warzyw i owoców, którą powinny spożywać, niż dzieci w grupie kontrolnej. Program Owoce w szkole wpłynął na zwiększenie wiedzy dzieci odnośnie zalecanych ilości warzyw i owoców w całodziennym żywieniu. Spis rycin 1. Ile warzyw i owoców powinieneś jeść? Spis tabel 1. Ile warzyw i owoców powinieneś jeść? 2. Czy uważasz że jedzenie warzyw i owoców jest zdrowe? 3. Warzywa i owoce są źródłem 4A. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega chorobom serca? 4B. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega problemom z trawieniem? 4C. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega cukrzycy? 4D. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega chorobom skóry? 4E. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega nadwadze i otyłości? 4F. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega nowotworom? 5. Gdzie znajduje się błonnik pokarmowy? 6. Które zdanie jest prawdziwe? 7. Który z produktów należy do grupy owoce? 8. Który z produktów należy do grupy warzywa? 112

116 % odpowiedzi prawidłowych Ryciny wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia WIEDZA 1. Ile warzyw i owoców powinieneś jeść? 40% 35% p<0, ,5% p<0, % 25% 23,6% 21,7% 22,8% 20% 15% Badana Kontrolna 10% 5% 0% Etap I Etap II 113

117 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia WIEDZA DZIECI NA TEMAT PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA 1. Ile warzyw i owoców powinieneś jeśd? Etap I Odpowiedzi prawidłowe (5 lub więcej porcji warzyw i owoców dziennie) Grupa Prawidłowe (5) Błędne (1-4) RAZEM % % % Badana 23,6 76,4 100,0 Kontrolna 21,7 78,3 100,0 p (grupa) 0,389* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Średnia z odpowiedzi* Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 3,47 1,1 3,43 1,09 0,484** *odpowiedzi zostały zakodowane w taki sposób, że wyższe wartości oznaczają wyższą częstotliwośd (skala 1/5) **brak istotnych różnic pod względem średniej wartości odpowiedzi Grupa badana Odpowiedzi prawidłowe Etap Prawidłowe (5) Błędne (1-4) RAZEM % % % 1 23,6 76,4 100,0 2 33,5 66,5 100,0 p (etap) 0,000* Średnia z odpowiedzi Zmienna Etap I Etap II średnia SD średnia SD p Wartośd 3,47 1,1 3,74 1,11 0,000* *istotny wzrost średniej wartości odpowiedzi 114

118 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia Grupa kontrolna Odpowiedzi prawidłowe Etap Prawidłowe (5) Błędne (1-4) RAZEM % % % 1 21,7 78,3 100,0 2 22,8 77,2 100,0 p (etap) 0,672* *brak istotnej zmiany częstości odpowiedzi prawidłowych Średnia z odpowiedzi Zmienna Etap I Etap II średnia SD średnia SD p Wartośd 3,43 1,09 3,56 1,01 0,051* *wzrost średniej wartości odpowiedzi na pograniczu istotności Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (5) Błędne (1-4) RAZEM % % % Badana 33,5 66,5 100,0 Kontrolna 22,8 77,2 100,0 p (grupa) 0,000* *istotnie więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 3,74 1,11 3,56 1,01 0,001* *istotnie wyższa średnia wartośd odpowiedzi w grupie badanej 115

119 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 2. Czy uważasz że jedzenie warzyw i owoców jest zdrowe? Rozkład odpowiedzi Etap I Grupa Odp. 1, 2 Odp. 3 Odp. 4, 5 RAZEM % % % % Badana 98,9 0,6 0,6 100,0 Kontrolna 98,8 0,2 1,0 100,0 p (grupa) 0,365* *brak istotnych różnic w rozkładzie odpowiedzi Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 1,95 0,32 1,94 0,38 0,540* *brak istotnych różnic pod względem średniej wartości odpowiedzi Rozkład odpowiedzi Grupa badana Etap Odp. 1, 2 Odp. 3 Odp. 4, 5 RAZEM % % % % 1 98,9 0,6 0,6 100,0 2 99,4 0,3 0,2 99,9 p (etap) 0,223* *brak istotnych zmian w rozkładzie odpowiedzi Średnia z odpowiedzi Zmienna Etap I Etap II średnia SD średnia SD p Wartośd 1,95 0,32 1,97 0,24 0,084* *brak istotnej zmiany średniej wartości odpowiedzi 116

120 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia Grupa kontrolna Rozkład odpowiedzi Etap Odp. 1, 2 Odp. 3 Odp. 4, 5 RAZEM % % % % 1 98,8 0,2 1,0 100,0 2 99,0 0,4 0,6 100,0 p (etap) 0,663* *brak istotnych zmian w rozkładzie odpowiedzi Średnia z odpowiedzi Etap I Etap II Zmienna średnia SD średnia SD p Wartośd 1,94 0,38 1,96 0,33 0,499* *brak istotnej zmiany średniej wartości odpowiedzi Rozkład odpowiedzi Etap II Grupa Odp. 1, 2 Odp. 3 Odp. 4, 5 RAZEM % % % % Badana 99,4 0,3 0,2 99,9 Kontrolna 99,0 0,4 0,6 100,0 p (grupa) 0,336* *brak istotnych różnic w rozkładzie odpowiedzi Średnia z odpowiedzi Zmienna Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p Wartośd 1,97 0,24 1,96 0,33 0,272* *brak istotnych różnic pod względem średniej wartości odpowiedzi 117

121 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 3. Warzywa i owoce są źródłem Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2-4) RAZEM % % % Badana 92,5 7,5 100,0 Kontrolna 87,9 12,1 100,0 p (grupa) 0,002* *istotnie więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (1) Błędne (2-4) RAZEM % % % 1 92,5 7,5 100,0 2 94,8 5,2 100,0 p (etap) 0,205* *brak istotnej zmiany częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Etap Prawidłowe (1) Błędne (2-4) RAZEM % % % 1 87,9 12,1 100,0 2 92,7 7,3 100,0 p (etap) 0,009* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2-4) RAZEM % % % Badana 94,8 5,2 100,0 Kontrolna 92,7 7,3 100,0 p (grupa) 0,098* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 118

122 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 4A. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega chorobom serca? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 32,0 68,0 100,0 Kontrolna 28,8 71,2 100,0 p (grupa) 0,190* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 32,0 68,0 100,0 2 40,8 59,2 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM Etap % % % 1 28,8 71,2 100,0 2 43,1 56,9 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 40,8 59,2 100,0 Kontrolna 43,1 56,9 100,0 p (grupa) 0,367* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 119

123 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 4B. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega problemom z trawieniem? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 38,1 61,9 100,0 Kontrolna 31,2 68,8 100,0 p (grupa) 0,007* *istotnie więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 38,1 61,9 100,0 2 48,4 51,6 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM Etap % % % 1 31,2 68,8 100,0 2 47,6 52,4 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa Etap II Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 48,4 51,6 100,0 Kontrolna 47,6 52,4 100,0 p (grupa) 0,772* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 120

124 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 4C. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega cukrzycy? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 33,5 66,5 100,0 Kontrolna 31,6 68,4 100,0 p (grupa) 0,454* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM Etap % % % 1 33,5 66,5 100,0 2 43,9 56,1 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 31,6 68,4 100,0 2 45,0 55,0 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 43,9 56,1 100,0 Kontrolna 45,0 55,0 100,0 p (grupa) 0,682* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 121

125 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 4D. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega chorobom skóry? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 26,1 73,9 100,0 Kontrolna 21,9 78,1 100,0 p (grupa) 0,066* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 26,1 73,9 100,0 2 31,3 68,7 100,0 p (etap) 0,004* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 21,9 78,1 100,0 2 32,5 67,5 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 31,3 68,7 100,0 Kontrolna 32,5 67,5 100,0 p (grupa) 0,656* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 122

126 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 4E. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega nadwadze i otyłości? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 47,1 52,9 100,0 Kontrolna 41,6 58,4 100,0 p (grupa) 0,035* *istotnie więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 47,1 52,9 100,0 2 53,6 46,4 100,0 p (etap) 0,001* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 41,6 58,4 100,0 2 51,6 48,4 100,0 p (etap) 0,001* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 53,6 46,4 100,0 Kontrolna 51,6 48,4 100,0 p (grupa) 0,452* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 123

127 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 4F. Czy jedzenie warzyw i owoców zapobiega nowotworom? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 21,3 78,7 100,0 Kontrolna 16,3 83,7 100,0 p (grupa) 0,018* *istotnie więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 21,3 78,7 100,0 2 26,9 73,1 100,0 p (etap) 0,001* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % 1 16,3 83,7 100,0 2 27,8 72,2 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (1) Błędne (2, 3) RAZEM % % % Badana 26,9 73,1 100,0 Kontrolna 27,8 72,2 100,0 p (grupa) 0,686* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 124

128 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 5. Gdzie znajduje się błonnik pokarmowy? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % Badana 35,5 64,5 100,0 Kontrolna 35,4 64,6 100,0 p (grupa) 0,953* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % 1 35,5 64,5 100,0 2 32,8 67,2 100,0 p (etap) 0,159* *brak istotnej zmiany częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Etap Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % 1 35,4 64,6 100,0 2 37,7 62,3 100,0 p (etap) 0,448* *brak istotnej zmiany częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % Badana 32,8 67,2 100,0 Kontrolna 37,7 62,3 100,0 p (grupa) 0,055* *więcej odpowiedzi prawidłowych w grupie kontrolnej (na pograniczu istotności) 125

129 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 6. Które zdanie jest prawdziwe? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % Badana 60,0 40,0 100,0 Kontrolna 59,8 40,2 100,0 p (grupa) 0,951* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % 1 60,0 40,0 100,0 2 70,3 29,7 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Etap Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % 1 59,8 40,2 100,0 2 72,0 28,0 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (2) Błędne (1, 3, 4) RAZEM % % % Badana 70,3 29,7 100,0 Kontrolna 72,0 28,0 100,0 p (grupa) 0,491* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 126

130 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 7. Który z produktów należy do grupy owoce? Odpowiedzi prawidłowe Grupa Etap I Prawidłowe (6) Błędne (1-5) RAZEM % % % Badana 77,9 22,1 100,0 Kontrolna 78,1 21,9 100,0 p (grupa) 0,926* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (6) Błędne (1-5) RAZEM % % % 1 77,9 22,1 100,0 2 83,3 16,7 100,0 p (etap) 0,001* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Etap Prawidłowe (6) Błędne (1-5) RAZEM % % % 1 78,1 21,9 100,0 2 80,4 19,6 100,0 p (etap) 0,367* *brak istotnej zmiany częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (6) Błędne (1-5) RAZEM % % % Badana 83,3 16,7 100,0 Kontrolna 80,4 19,6 100,0 p (grupa) 0,157* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 127

131 Tabele wiedza dzieci nt. prawidłowego żywienia 8. Który z produktów należy do grupy warzywa? Odpowiedzi prawidłowe Etap I Grupa Prawidłowe (4) Błędne (1-3, 5) RAZEM % % % Badana 80,7 19,3 100,0 Kontrolna 79,9 20,1 100,0 p (grupa) 0,703* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa badana Etap Prawidłowe (4) Błędne (1-3, 5) RAZEM % % % 1 80,7 19,3 100,0 2 86,4 13,6 100,0 p (etap) 0,000* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Grupa kontrolna Prawidłowe (4) Błędne (1-3, 5) RAZEM Etap % % % 1 79,9 20,1 100,0 2 86,9 13,1 100,0 p (etap) 0,003* *istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Odpowiedzi prawidłowe Etap II Grupa Prawidłowe (4) Błędne (1-3, 5) RAZEM % % % Badana 86,4 13,6 100,0 Kontrolna 86,9 13,1 100,0 p (grupa) 0,804* *brak istotnych różnic w częstości odpowiedzi prawidłowych 128

132 Nawyki żywieniowe i styl życia dzieci 3.7. NAWYKI ŻYWIENIOWE I STYL ŻYCIA DZIECI W ramach ewaluacji dokonano oceny wpływu Programu na wybrane nawyki żywieniowe dzieci oraz ich aktywność fizyczną. Na zakończenie Programu nie stwierdzono istotnych różnic w spożyciu I śniadania, częstotliwości spożycia dań typu fastfood, słodkich napojów i słonych przekąsek pomiędzy grupą badaną a kontrolną. Uczestnictwo w Programie nie wpłynęło na częstotliwość spożycia owoców zamiast słodkich przekąsek. Nie zaobserwowano różnic w deklarowanej aktywności fizycznej pomiędzy uczniami w grupie badanej a kontrolnej. Warto zwrócić uwagę, że około 30% dzieci w grupie badanej i 27% w grupie kontrolnej nie spożywa codziennie I śniadania przed wyjściem z domu do szkoły. Około 19% dzieci w grupie badanej i 16% w grupie kontrolnej nie spożywa II śniadania lub obiadu w czasie pobytu w szkole. Dania typu fast food codziennie spożywa jedynie 2-2,5% uczniów z obu badanych grup. Ale już kilka razy w tygodniu średnio około 20% uczniów z obu grup. Słodkie napoje codziennie spożywa blisko 13% uczniów. Wśród badanych dzieci codziennie spożywa słone przekąski 7,8% w grupie badanej i 4,2% w grupie kontrolnej. Kilka razy w tygodni aż średnio 34% w obu grupach. Na pytanie: czy ćwiczysz na lekcjach w-f, 98% dzieci w obu badanych grupach odpowiada pozytywnie. Na pytanie Czy lubisz lekcje w-f? pozytywnie odpowiada średnio 85% uczniów z grup badanej i kontrolnej. Oznacza to, że 13% uczniów, spośród tych którzy uczęszczają na zajęcia w-f, nie ocenia tych zajęć pozytywnie. Aktywność po szkole kilka razy w tygodniu deklarowało około 85% uczniów, kilka razy w miesiącu około 12% uczniów, a rzadziej niż raz w miesiącu lub nigdy około 3% uczniów w obu grupach: badanej i kontrolnej. Zaobserwowano, że obiady szkolne jada 34,3% dzieci z grupy uczestniczących w programie i 22,6% z grupy nieuczestniczących w programie. Różnica była istotna statystycznie. Potwierdza to wyniki ankiety wśród dyrektorów badanych szkół, z której wynikało, że szkoły objęte interwencją w większym odsetku posiadają szkolne stołówki i więcej uczniów w tych szkołach korzysta z obiadów w porównaniu do grupy kontrolnej. Stwierdzono, że 60% uczniów w badanych szkołach i 56% uczniów w szkołach kontrolnych dokonuje zakupu w sklepikach szkolnych. W ramach ewaluacji zapytano dzieci co kupują najczęściej w sklepikach szkolnych. Na zakończenie Programu dzieci 129

133 Nawyki żywieniowe i styl życia dzieci z grupy kontrolnej istotnie częściej odpowiadały, że kupują chipsy, słodkie napoje i lody w porównaniu do grupy objętej interwencją. Z kolei w grupie objętej interwencją dzieci częściej kupują cukierki i dania fast-food (np. zapiekanki). Warto jednak zwrócić uwagę, że dzieci w grupie objętej interwencją częściej kupują prozdrowotne produkty takie, jak owoce i kanapki niż dzieci w grupie kontrolnej. Aby program Owoce w szkole mógł wpłynąć na inne nawyki żywieniowe dzieci niż spożycie warzyw i owoców musi współpracować z nim całe środowisko szkolne, w tym sklepiki szkolne, które powinny oferować prozdrowotne produkty w miejsce tych niekorzystnych. Równoczesna edukacja dzieci powinna motywować je do samodzielnych prozdrowotnych wyborów. Na pytanie: skąd uczniowie czerpią wiedzę o prawidłowym żywieniu, najczęściej odpowiadano, że ze szkoły (79% i 82% wskazań) i od rodziców (70% i 74% wskazań) następnie z książek (40% i 47% wskazań) lub od lekarza (40% i 45% wskazań), kolejne odpowiedzi to telewizja i radio (29% i 27%), internet (21% i 25%) i reklama (22% i 21%). Nie było istotnych różnic w odpowiedziach pomiędzy grupą badaną a kontrolną na zakończenie Programu. Wniosek:Program Owoce w szkole nie wpłynął na spożyciesłodkich napojów, dań typu fast food i słonych przekąsek wśród uczniów oraz na aktywność fizyczną. Aby program Owoce w szkole odniósł oczekiwane i utrwalone w czasie rezultaty w zmianie takich nawyków żywieniowych dzieci,jak spożywanie słodkich napojów czy słonych przekąsek, istnieje potrzeba zaangażowania całego środowiska szkolnego oraz rodziców w aktywne działania wraz ze zintensyfikowaną edukacją uczniów motywującą ich do samodzielnych prozdrowotnych wyborów. 130

134 Ryciny nawyki żywieniowe dzieci 1. Czy robisz zakupy w sklepiku szkolnym, jeśli tak, to co kupujesz najczęściej? (Etap II badania) 131

135 Tabele nawyki żywieniowe NAWYKI ŻYWIENIOWE I STYL ŻYCIA 1. Czy spożywasz pierwsze śniadanie przed wyjściem z domu? Odpowiedzi Grupa Codziennie Etap I Kilka razy w tygodniu lub rzadziej % RAZEM Badana 71,9 28,1 100,0 Kontrolna 71,1 28,9 100,0 p (grupa) 0,740 Odpowiedzi Etap Grupa uczestnicząca w programie (badana) Codziennie Kilka razy w tygodniu lub rzadziej % RAZEM I etap 71,9 28,1 100,0 II etap 70,0 30,0 100,0 p (etap) 0,320 Odpowiedzi Codziennie Grupa kontrolna Kilka razy w tygodniu lub rzadziej RAZEM Etap % I etap 71,1 28,9 100,0 II etap 73,4 26,6 100,0 p (etap) 0,412 Odpowiedzi Grupa Codziennie Etap II Kilka razy w tygodniu lub rzadziej RAZEM Badana 70,0 30,0 100,0 Kontrolna 73,4 26,6 100,0 p (grupa) 0,165 % 132

136 Tabele nawyki żywieniowe 2. Czy spożywasz II śniadanie lub obiad w szkole? Odpowiedzi Grupa Codziennie Etap I Kilka razy w tygodniu lub rzadziej RAZEM Badana 65,1 34,9 100,0 Kontrolna 63,2 36,8 100,0 p (grupa) 0,457 % Odpowiedzi Etap Grupa uczestnicząca w programie (badana) Codziennie Kilka razy w tygodniu lub rzadziej RAZEM I etap 65,1 34,9 100,0 II etap 71,1 28,9 100,0 p (etap) 0,002 * * znamienny wzrost częstotliwości odpowiedzi "codziennie" % Odpowiedzi Etap Codziennie Grupa kontrolna Kilka razy w tygodniu lub rzadziej RAZEM I etap 63,2 36,8 100,0 II etap 70,0 30,0 100,0 p (etap) 0,024 * * znamienny wzrost częstotliwości odpowiedzi "codziennie" % Odpowiedzi Grupa Codziennie Etap II Kilka razy w tygodniu lub rzadziej RAZEM Badana 71,1 28,9 100,0 Kontrolna 30,0 100,0 p (grupa) 0,638 % 133

137 Tabele nawyki żywieniowe 3. Czy spożywasz owoce zamiast słodkiej przekąski? Etap I Odpowiedzi Grupa Zawsze, czasami Rzadziej RAZEM % Badana 77,2 22,8 100,0 Kontrolna 79,5 20,5 100,0 p (grupa) 0,293 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Etap Zawsze, czasami Rzadziej RAZEM % I etap 77,2 22,8 100,0 II etap 79,2 20,8 100,0 p (etap) 0,236 Grupa kontrolna Odpowiedzi Etap Zawsze, czasami Rzadziej RAZEM % I etap 79,5 20,5 100,0 II etap 81,4 18,6 100,0 p (etap) 0,442 Etap II Odpowiedzi Grupa Zawsze, czasami Rzadziej RAZEM % Badana 79,2 20,8 100,0 Kontrolna 81,4 18,6 100,0 p (grupa) 0,

138 Tabele nawyki żywieniowe 4. Jak często spożywasz dania typu fast food (hamburgery, frytki, hot dogi, pizzę)? Odpowiedzi Grupa Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Jeden dzieo w tygodniu Etap I 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM Badana 56,5 22,3 17,3 3,9 100,0 Kontrolna 61,6 18,7 16,7 3,0 100,0 p (grupa) 0,205 % Odpowiedzi Etap Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Grupa uczestnicząca w programie (badana) Jeden dzieo w tygodniu 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM I etap 56,5 22,3 17,3 3,9 100,0 II etap 55,7 22,6 19,2 2,5 100,0 p (etap) 0,170 % Odpowiedzi Etap Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Jeden dzieo w tygodniu Grupa kontrolna 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM I etap 61,6 18,7 16,7 3,0 100,0 II etap 59,9 17,3 20,8 2,0 100,0 p (etap) 0,332 Odpowiedzi % Etap II Grupa Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Jeden dzieo w tygodniu 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM Badana 55,7 22,6 19,2 2,5 100,0 Kontrolna 59,9 17,3 20,8 2,0 100,0 p (grupa) 0,091 % 135

139 Tabele nawyki żywieniowe 5. Jak często spożywasz słodkie napoje typu cola, ice-tea, oranżada? Odpowiedzi Grupa Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Jeden dzieo w tygodniu Etap I 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM Badana 40,9 18,8 26,9 13,5 100,0 Kontrolna 40,2 20,9 28,4 10,5 100,0 p (grupa) 0,301 Odpowiedzi Etap Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Grupa uczestnicząca w programie (badana) Jeden dzieo w tygodniu % 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM I etap 40,9 18,8 26,9 13,5 100,0 II etap 33,8 19,8 33,6 12,9 100,0 p (etap) 0,001 * * znamienny spadek częstości odpowiedzi "1/2" i znamienny wzrost częstości odpowiedzi "4/5" % Odpowiedzi Etap Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Jeden dzieo w tygodniu Grupa kontrolna 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM I etap 40,2 20,9 28,4 10,5 100,0 II etap 31,7 20,0 35,7 12,7 100,0 p (etap) 0,017 * * znamienny spadek częstości odpowiedzi "1/2" i znamienny wzrost częstości odpowiedzi "4/5" Odpowiedzi Grupa Nigdy, mniej niż jeden dzieo w tygodniu Jeden dzieo w tygodniu % Etap II 2-6 dni w tygodniu Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM Badana 33,8 19,8 33,6 12,9 100,0 Kontrolna 31,7 20,0 35,7 12,7 100,0 p (grupa) 0,819 % 136

140 Tabele nawyki żywieniowe 6. Jak często spożywasz słone przekąski typu chipsy, solone paluszki? Etap I Odpowiedzi Grupa Nigdy, mniej niż jeden dzieo Jeden dzieo w tygodniu 2-6 dni w tygodniu % Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM Badana 39,9 21,2 31,0 7,8 100,0 Kontrolna 40,8 24,5 28,0 6,8 100,0 p (grupa) 0,338 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Etap Nigdy, mniej niż jeden dzieo Jeden dzieo w tygodniu 2-6 dni w tygodniu % Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM I etap 39,9 21,2 31,0 7,8 100,0 II etap 35,8 22,1 34,2 7,9 100,0 p (etap) 0,188 Grupa kontrolna Odpowiedzi Etap Nigdy, mniej niż jeden dzieo Jeden dzieo w tygodniu 2-6 dni w tygodniu % Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM I etap 40,8 24,5 28,0 6,8 100,0 II etap 38,3 23,8 33,7 4,2 100,0 p (etap) 0,117 Etap II Odpowiedzi Grupa Nigdy, mniej niż jeden dzieo Jeden dzieo w tygodniu 2-6 dni w tygodniu % Codziennie, kilka razy dziennie RAZEM Badana 35,8 22,1 34,3 7,8 100,0 Kontrolna 38,3 23,8 33,7 4,2 100,0 p (grupa) 0,

141 Tabele nawyki żywieniowe 7. Skąd czerpiesz wiedzę o prawidłowym żywieniu? I etap Odpowiedzi Badana Kontrolna % % Szkoła 68,4 71,8 0,162 Telewizja, radio 19,8 18,7 0,608 Kolorowa prasa 3,8 4,4 0,595 Reklama 14,3 14,3 0,988 Lekarz 27,6 29,2 0,485 Rodzice 60,4 62,6 0,387 Internet 13,1 12,5 0,759 Książki 32,4 35,4 0,222 Nie mam wiedzy 2,1 1,6 0,508 II etap p Odpowiedzi Badana Kontrolna % % Szkoła 79,0 82,5 0,108 Telewizja, radio 28,6 27,4 0,268 Kolorowa prasa 7,6 9,1 0,313 Reklama 22,3 20,8 0,495 Lekarz 40,2 44,8 0,082 Rodzice 69,7 74,0 0,077 Internet 21,0 25,0 0,072 Książki 40,4 46,8 0,017 częstośd odp. w gr. kontrolnej Nie mam wiedzy 1,6 2,0 0,505 p 138

142 Tabele nawyki żywieniowe 8. Czy robisz zakupy w sklepiku szkolnym?/ Jeśli tak to co kupujesz? I etap Odpowiedzi Badana Kontrolna % % Tak, robię zakupy 60,2 55,1 0,020 odp. w gr. badanej Woda 5,7 4,8 0,458 Napój słodki 12,0 13,3 0,459 Cukierki, lizaki, żelki 25,7 20,7 0,027 odp. w gr. badanej Chipsy 12,4 17,3 0,007 odp. w gr. kontrolnej Batony 8,4 6,8 0,238 Słodkie bułki 11,9 11,5 0,841 Słone przekąski 4,9 3,4 0,173 Fast-food 1,4 1,6 0,806 Kanapki 2,9 0,4 0,001 odp. w gr. badanej Mleko i przetwory 0,3 0,6 0,403 Owoce 5,0 5,8 0,526 Sałatki 0,7 0,2 0,192 Soki 4,1 6,4 0,040 odp. w gr. kontrolnej Herbatniki 1,6 1,0 0,337 Lody 1,7 2,0 0,650 II etap p Badana Kontrolna Odpowiedzi % % p Tak, robię zakupy 60,6 56,3 0,116 Woda 8,1 9,9 0,243 Napój słodki 14,2 18,3 0,035 częstośd odp. w gr. kontrolnej Cukierki, lizaki, żelki 23,5 17,9 0,009 częstośd odp. w gr. badanej Chipsy 11,0 15,7 0,007 częstośd odp. w gr. kontrolnej Batony 8,2 8,5 0,858 Słodkie bułki 11,3 12,1 0,648 Słone przekąski 7,3 7,9 0,712 Fast-food 3,6 1,4 0,015 częstośd odp. w gr. badanej Kanapki 2,2 0,4 0,010 częstośd odp. w gr. badanej Mleko i przetwory 0,3 0,0 0,257 Owoce 6,0 3,6 0,050 częstośd odp. w gr. badanej Sałatki 0,5 0,6 0,826 Soki 8,6 9,3 0,675 Herbatniki 1,1 0,4 0,157 Lody 5,8 10,1 0,002 częstośd odp. w gr. kontrolnej 139

143 Tabele nawyki żywieniowe 9. Czy dwiczysz na lekcjach wf? Etap I Odpowiedzi Grupa Tak Nie RAZEM % Badana 98,2 1,8 100,0 Kontrolna 96,6 3,4 100,0 p (grupa) 0,035 * * znamiennie więcej odpowiedzi przeczących w grupie kontrolnej Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Etap Tak Nie RAZEM % I etap 98,2 1,8 100,0 II etap 98,4 1,6 100,0 p (etap) 0,701 Grupa kontrolna Odpowiedzi Etap Tak Nie RAZEM % I etap 96,6 3,4 100,0 II etap 98,6 1,4 100,0 p (etap) 0,041 * * istotny spadek liczby odpowiedzi nie" Odpowiedzi Etap II Grupa Tak Nie RAZEM % Badana 98,4 1,6 100,0 Kontrolna 98,6 1,4 100,0 p (grupa) 0,

144 Tabele nawyki żywieniowe 10. Czy lubisz lekcje wf? Etap I Odpowiedzi Grupa Tak Nie RAZEM % Badana 96,8 3,2 100,0 Kontrolna 96,2 3,8 100,0 p (grupa) 0,537 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Tak Nie RAZEM Etap % I etap 96,8 3,2 100,0 II etap 96,2 3,8 100,0 p (etap) 0,410 Grupa kontrolna Odpowiedzi Tak Nie RAZEM Etap % I etap 96,2 3,8 100,0 II etap 97,2 2,8 100,0 p (etap) 0,399 Odpowiedzi Etap II Grupa Tak Nie RAZEM % Badana 96,2 3,8 100,0 Kontrolna 97,2 2,8 100,0 p (grupa) 0,

145 Tabele nawyki żywieniowe 11. Czy jesteś aktywny fizycznie po szkole (np. uprawiasz sport, chodzisz na spacer, jeździsz na rowerze)? Odpowiedzi Grupa Kilka razy w tygodniu Kilka razy w miesiącu Etap I Rzadziej niż raz w miesiącu % Nigdy RAZEM Badana 77,2 15,1 6,1 1,6 100,0 Kontrolna 77,1 15,9 5,4 1,6 100,0 p (grupa) 0,913 Odpowiedzi Etap Kilka razy w tygodniu Grupa uczestnicząca w programie (badana) Kilka razy w miesiącu Rzadziej niż raz w miesiącu % Nigdy RAZEM I etap 77,2 15,1 6,1 1,6 100,0 II etap 85,0 11,4 2,5 1,1 100,0 p (etap) 0,000 * * znamienny wzrost częstości odpowiedzi kilka razy w tygodniu Odpowiedzi Etap Kilka razy w tygodniu Kilka razy w miesiącu Grupa kontrolna Rzadziej niż raz w miesiącu % Nigdy RAZEM I etap 77,1 15,9 5,4 1,6 100,0 II etap 84,7 12,5 2,4 0,4 100,0 p (etap) 0,005 * * znamienny wzrost częstości odpowiedzi kilka razy w tygodniu i znamienny spadek częstości odpowiedzi nigdy Odpowiedzi Grupa Kilka razy w tygodniu Kilka razy w miesiącu Etap II Rzadziej niż raz w miesiącu % Nigdy RAZEM Badana 85,0 11,4 2,5 1,1 100,0 Kontrolna 84,7 12,5 2,4 0,4 100,0 p (grupa) 0,

146 Tabele nawyki żywieniowe 12. Czy dziecko jada obiady w szkole? Etap I Odpowiedzi Grupa Tak Nie RAZEM % Badana 37,9 62,1 100,0 Kontrolna 26,9 73,1 100,0 p (grupa) 0,000 * * znamiennie więcej odpowiedzi twierdzących w grupie badanej Grupa uczestnicząca w programie (badana) Odpowiedzi Etap Tak Nie RAZEM % I etap 37,9 62,1 100,0 II etap 34,3 65,7 100,0 p (etap) 0,067 Grupa kontrolna Odpowiedzi Etap Tak Nie RAZEM % I etap 26,9 73,1 100,0 II etap 22,6 77,4 100,0 p (etap) 0,115 Etap II Odpowiedzi Grupa Tak Nie RAZEM % Badana 34,3 65,7 100,0 Kontrolna 22,6 77,4 100,0 p (grupa) 0,000 * * znamiennie wyższy odsetek odpowiedzi twierdzących w grupie badanej 143

147 Tabele nawyki żywieniowe ETAP I Średnie z odpowiedzi Numer pytania Badana Kontrolna średnia SD średnia SD 1 4,37 1,2 4,38 1,17 0, ,04 1,52 3,95 1,58 0, ,83 0,99 3,85 0,97 0, ,72 1,38 2,55 1,27 0,016 * 5 3,4 1,88 3,27 1,69 0, ,24 1,6 3,11 1,45 0, ,68 0,66 3,69 0,65 0,834 * znamiennie wyższa średnia wartośd odpowiedzi w grupie badanej p GRUPA BADANA Nr pytania I etap II etap średnia SD średnia SD 1 4,37 1,2 4,36 1,18 0, ,04 1,52 4,33 1,26 0,000 * 3 3,83 0,99 3,86 0,92 0, ,72 1,38 2,68 1,24 0, ,4 1,88 3,55 1,77 0,043 * 6 3,24 1,6 3,31 1,51 0, ,68 0,66 3,8 0,53 0,000 * * znamienny wzrost średniej wartości odpowiedzi p GRUPA KONTROLNA Nr pytania I etap II etap średnia SD średnia SD 1 4,38 1,17 4,4 1,17 0, ,95 1,58 4,25 1,36 0,002 * 3 3,85 0,97 3,86 0,91 0, ,55 1,27 2,66 1,24 0, ,27 1,69 3,59 1,78 0,003 * 6 3,11 1,45 3,16 1,31 0, ,69 0,65 3,81 0,47 0,000 * * znamienny wzrost średniej wartości odpowiedzi p 144

148 Tabele nawyki żywieniowe ETAP II Nr pytania Badana Kontrolna średnia SD średnia SD 1 4,36 1,18 4,4 1,17 0, ,33 1,26 4,25 1,36 0, ,86 0,92 3,86 0,91 0, ,68 1,24 2,66 1,24 0, ,55 1,77 3,59 1,78 0, ,31 1,51 3,16 1,31 0, ,8 0,53 3,81 0,47 0,654 p 145

149 Stan odżywienia dzieci 3.8. STAN ODŻYWIENIA DZIECI ETAP I W I etapie badania, w grupie uczestniczącej w programie, dzieci z prawidłową masą ciała stanowiły 67%, z niedowagą 9,7%; nadwagą 17,9%; otyłością 5,3%. Dziewczynki z nadwagą stanowiły 18,7%, z otyłością 4,1%; niedowagą 11,5%. Chłopcy z nadwagą stanowili 17,2%, otyłością 6,5%; niedowagą 8% (tab. 1, ryc. 1). Tabela 1. Odsetek dzieci, w grupie badanej, z niedoborem masy ciała, prawidłową masą ciała, nadwagą i otyłością, ocenianymi wg wskaźnika Cole a, z uwzględnieniem płci (I etap badania) Stan odżywienia wg Cole a Płeć Dziewczynki Chłopcy Ogółem Niedowaga 11,5% 8,0% 9,7% Norma 65,7% 68,3% 67,0% Nadwaga 18,7% 17,2% 17,9% Otyłość 4,1% 6,5% 5,3% Razem 100,0% 100,0% 100,0% Rycina 1. Wskaźnik Cole a a płeć w grupie badanej (I etap) 146

150 Stan odżywienia dzieci W I etapie badania w grupie kontrolnej (nieuczestniczącej w programie) uczniowie z prawidłową masą ciała stanowili 64,6%, niedowagą 9,9%, nadwagą 19,1%, otyłością 6,4%. Dziewczęta z nadwagą stanowiły 18,8%; otyłością 5%. W grupie chłopców odnotowano 19,3% uczniów z nadwagą oraz 7,6% z otyłością. Dziewczęta z niedowagą stanowiły 12,6%; chłopcy 7,6% (tab. 2, ryc. 2). Tabela 2. Odsetek dzieci, w grupie kontrolnej, z niedoborem masy ciała, prawidłową masą ciała, nadwagą i otyłością, ocenianymi wg wskaźnika Cole a, z uwzględnieniem płci (I etap badania) Stan odżywienia wg Płeć Cole a Dziewczynki Chłopcy Ogółem Niedowaga 12,6% 7,6% 9,9% Norma 63,6% 65,5% 64,6% Nadwaga 18,8% 19,3% 19,1% Otyłość 5,0% 7,6% 6,4% Razem 100,0% 100,0% 100,0% Rycina 2. Wskaźnik Cole a a płeć w grupie kontrolnej (I etap) 147

151 Stan odżywienia dzieci ETAP II W II etapie badania (na zakończenie programu), w grupie uczestniczącej w programie, dzieci z prawidłową masą ciała stanowiły 64,5%; niedowagą 12,1%; nadwagą 18,2%; otyłością 5,2%. W grupie tej dziewczynki z nadwagą stanowiły 16,5%; otyłością 3,7%; niedowagą 12,6%. Chłopcyz nadwagą stanowili 20%, z otyłością 6,7%; niedowagą 11,5% (tab.3, ryc. 3). Tabela 3. Odsetek dzieciw grupie badanej z niedoborem masy ciała, prawidłową masą ciała, nadwagą i otyłością, ocenianymi wg wskaźnika Cole a, z uwzględnieniem płci (II etap badania) Stan odżywienia Płeć wg Cole a Dziewczynki Chłopcy Ogółem Niedowaga 12,6% 11,5% 12,1% Norma 67,1% 61,8% 64,5% Nadwaga 16,5% 20,0% 18,2% Otyłość 3,7% 6,7% 5,2% Razem 100,0% 100,0% 100,0% Rycina 3. Wskaźnik Cole a a płeć w grupie badanej (II etap) 148

152 Stan odżywienia dzieci Na zakończenie badania, w grupie kontrolnej dzieci z prawidłową masą ciała stanowiły 63,7%; niedowagą 10,5%; nadwagą 19,6%; otyłością 6,3%. Dziewczynki z nadwagą stanowiły 17%, otyłością 5,4%, niedowagą 10,8%. Chłopcy z nadwagą stanowili 22%, otyłością 7,1%, niedowagą 10,2% (tab.4, ryc. 4). Tabela 4. Odsetek dzieciw grupie kontrolnej z niedoborem masy ciała, prawidłową masą ciała, nadwagą i otyłością, ocenianymi wg wskaźnika Cole a, z uwzględnieniem płci (II etap badania) Stan odżywienia wg Cole a Płeć Dziewczynki Chłopcy Ogółem Niedowaga 10,8% 10,2% 10,5% Norma 66,8% 60,8% 63,7% Nadwaga 17,0% 22,0% 19,6% Otyłość 5,4% 7,1% 6,3% Razem 100,0% 100,0% 100,0% Rycina 4. Wskaźnik Cole a a płeć w grupie kontrolnej (II etap) Komentarz: Oceny sposobu odżywienia dokonano w celu porównań zmian w czasie w populacji uczniów klas III w toku dalszych badań. Niewielkie zmiany na zakończenie programu w porównaniu z I etapem badania mogą nie być skutkiem Programu, ale wynikać ze zmian we wzroście i rozwoju dzieci. W czasie trwania interwencji dzieci zmieniły kategorię wiekową i w związku z tym punkty odcięcia poszczególnych kategorii stanu odżywienia właściwe dla danego wieku. 149

153 Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez rodziców 3.9. CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA OWOCÓW I WARZYW PRZEZ RODZICÓW Kwestionariusz rodziców zawierał pytania o częstotliwości spożycia świeżych owoców, warzyw w tym surówek i sałatek, innych surowych warzyw (krojonych lub w całości) i w- arzyw gotowanych. Częstotliwość spożycia owoców dziennie określono przy pomocy pytania o częstotliwość spożycia świeżych owoców. Częstotliwość spożycia warzyw dziennie określono za pomocą trzech pytań, sumując częstotliwości spożycia warzyw w postaci surówek i sałatek, innych surowych warzyw (krojonych lub w całości) i warzyw gotowanych (bez ziemniaków). W I etapie badaniaczęstotliwość spożycia owoców i warzyw dziennie przez rodziców była porównywalna w obu grupach badanej i kontrolnej. W grupie uczestniczącej w programie, wśród rodziców zaobserwowano istotny spadek częstotliwości spożycia owoców z 0,93 razy dziennie w etapie I do 0,79 razy dziennie w II etapie. Nie zaobserwowano istotnej różnicy w częstotliwości spożycia warzyw dziennie (1,74 razy dziennie w I etapie badania i 1,78 razy dziennie w II etapie badania) oraz warzyw i owoców łącznie. W grupie kontrolnej, w tym samym czasie częstotliwość spożycia owoców i warzyw dziennie przez rodziców była analogiczna jak w grupie uczestniczącej w programie. Na zakończenie badania nie zaobserwowano pomiędzy grupą uczestniczącą w programie i grupą kontrolną różnic statystycznych w zakresie częstotliwości spożycia warzyw i owoców dziennie przez rodziców. WNIOSEK: Udział dzieci w programie Owoce w szkole nie wpłynął na zwiększenie częstotliwości spożycia owoców i warzyw dziennie spożywanych przez rodziców tych dzieci. 150

154 Zachowania żywieniowe rodziców WYBRANE ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE RODZICÓW Jedzenie owoców jest trudne, ponieważ W I etapie badania ewaluacyjnego większość rodziców w obu grupach twierdziła, że jedzenie owoców nie jest trudne (w grupie badanej 68,3%, w grupie kontrolnej 69%). Nie odnotowano różnic statystycznych pomiędzy grupami w zakresie udzielanych odpowiedzi. W grupie uczestniczącej w programie różnicę istotną statystycznie pomiędzy etapami badania odnotowano jedynie w przypadku odpowiedzi owoce są drogie w II etapie istotny wzrost częstości udzielania tej odpowiedzi w porównaniu do etapu I (p=0,023). W grupie kontrolnej różnicę istotną statystycznie pomiędzy etapami badania odnotowano z kolei w przypadku odpowiedzi, że przygotowanie owoców zajmuje za dużo czasu. Porównanie obu grup uczestniczących w badaniu na zakończenie jego trwania, nie wykazało pomiędzy grupami różnic statystycznych w zakresie udzielanych odpowiedzi. Nadal blisko 65% rodziców z obu badanych grup uważała, że jedzenie owoców nie jest trudne. W obu grupach - objętej interwencją i kontrolnej - najczęściej wymienianą barierą w jedzeniu owoców była ich cena (odpowiednio 22,7% i 25,4% wskazań), następnietrudności w przechowywaniu (11,2% i 10,5% wskazań) i trudno znaleźć smaczny rodzaj (7,6 i 5,8%). Cena, jako bariera w jedzeniu owoców, mogła wynikać prawdopodobnie z sezonowości oraz ogólnego wzrostu cen żywności, w tym również owoców, w trakcie trwania badania. Problemy z przechowywaniem mogły być związane z gorszą jakością owoców wynikającą z ich długiego przechowywania (zakończenie II etapu badania przypadało na miesiące późnowiosenne). WNIOSEK:Jedzenie owoców, dla większości rodziców biorących udział w badaniu,nie stanowiło problemu. Jedynymi barierami związanymi ze spożywaniem owoców, jakie rodzice najczęściej zgłaszali były: wysoka cena i problem ich przechowywania. Udział dzieci w programie nie wpłynął na zmianę opinii rodziców na temat barier związanych z jedzeniem owoców. Jedzenie warzyw jest trudne, ponieważ W I etapie badania prawie 70% rodziców w obu grupach uważała, że jedzenie warzyw nie jest trudne. Pomiędzy tą i pozostałymi odpowiedziami nie odnotowano w grupach różnic statystycznych. 151

155 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) W grupie uczestniczącej w programie, różnice pomiędzy etapami badania odnotowano w przypadku odpowiedzi warzywa są drogie i warzywa trudno przechowywać istotny wzrost częstości odpowiedzi w II etapie badania oraz dużo czasu zajmuje przygotowanie warzyw istotny spadek częstości odpowiedzi w II etapie badania. W grupie kontrolnej, tylko w przypadku odpowiedzi owoce są drogie odnotowano istotny wzrost częstości udzielania tej odpowiedzi w II etapie badania ewaluacyjnego. Porównanie odpowiedzi udzielanych w obu grupach na zakończenie badania wykazało, że jedynie w przypadku odpowiedzi trudno znaleźć smaczny rodzaj warzywa odnotowano istotnie częstsze udzielanie tej odpowiedzi w grupie badanej. W obu grupach - objętej interwencją i kontrolnej - najczęściej wymienianą barierą w jedzeniu warzyw była ich cena (odpowiednio 13,8% i 14,9% wskazań), następnie trudno znaleźć smaczny rodzaj (11,3 i 8,1%) i trudności w przechowywaniu (10,3% i 7,9% wskazań). Wzrost częstości odpowiedzi warzywa są drogie w grupie badanej i kontrolnej, można tłumaczyć (podobnie jak w przypadku owoców) wzrostem cen żywności we wczesnych miesiącach wiosennych, kiedy badanie było jeszcze w toku. Trudność w przechowywaniu warzyw mogła być związana z ich jakością. Koniec badania ewaluacyjnego przypadał na miesiące późnowiosenne przechowywane przez całą zimę i wiosnę warzywa straciły częściowo lub nawet znacznie swoją wyjściową jakość, łatwiej ulegały psuciu, co z kolei mogło utrudniać ich dalsze przechowywanie. WNIOSEK: Jedzenie warzyw, dla większości rodziców uczestniczących w badaniu, nie było problemem. Najczęstszymi barierami związanymi ze spożywaniem warzyw przez rodziców były: wysoka cena warzyw, trudności w znalezieniu smacznego rodzaju i problem ich przechowywania. Udział dzieci w programie nie wpłynął na zmianę barier związanych z jedzeniem warzyw. Czy Pani/Pana dziecko chętnie spożywa owoce i warzywa? Przed przystąpieniem do programu około 85% rodziców w obu grupach twierdziła, że ich dzieci chętnie spożywają owoce i warzywa (brak różnic statystycznych pomiędzy grupami). W grupie badanej większość rodziców udzielała odpowiedzi, że ich dziecko chętnie spożywa owoce i warzywa. W II etapie badania odnotowano nieznaczny (nieistotny statystycznie) wzrost częstości udzielania tej odpowiedzi. 152

156 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) W grupie kontrolnej rozkład odpowiedzi był podobny jak w grupie badanej również nie stwierdzono różnic statystycznych pomiędzy etapami badania w zakresie udzielanych odpowiedzi. Porównanie odpowiedzi rodziców z grupy badanej i kontrolnej na zakończenie badania ewaluacyjnego nie wykazało różnic statystycznych pomiędzy grupami. Nadal odsetek rodziców twierdzących, że ich dzieci chętnie jedzą owoce i warzywa był wysoki i wynosił 87,7% w grupie badanej i 86,2% w grupie kontrolnej. WNIOSEK:W opinii rodziców, dzieci z podobną chęcią spożywały warzywa i owoce przed przystąpieniem do programu, jak i po jego zakończeniu. Jak często dziecko prosi Panią/Pana o owoce i warzywa do spożycia? W I etapie badania ewaluacyjnego ponad 58% rodziców, odpowiadało, że dziecko często prosi ich o owoce i warzywa do spożycia każdego dnia lub przez większość dni. W grupie uczestniczącej w programie, w II etapie badania odnotowano nieznaczny (nieistotny statystycznie) wzrost ilości rodziców odpowiadających, że ich dziecko często prosi o owoce i warzywa do spożycia. W grupie kontrolnej również zaobserwowano nieistotny statystycznie wzrost częstości odpowiedzi, że dziecko prosi o owoce i warzywa do spożycia codziennie lub przez większość dni. Porównanie grupy badanej i kontrolnej na zakończenie badania nie wykazało różnic istotnych statystycznie w zakresie udzielanych odpowiedzi 60% rodziców w grupie badanej i 61% w grupie kontrolnej twierdziło, że ich dziecko prosi o owoce i warzywa do spożycia każdego dnia lub przez większość dni. WNIOSEK:Nie stwierdzono różnic pomiędzy etapem I i II badania ewaluacyjnego odnośnie częstotliwości proszenia rodziców o owoce i warzywa do spożycia przez dzieci. Źródła pozyskiwania owoców i warzyw Rodzice badanych dzieci mieszkający w mieście najczęściej kupują zarówno owoce, jak i warzywa na bazarze lub targu, następnie w supermarkecie lub sklepie osiedlowym, a rzadziej pozyskują owoce i warzywa z działki lub ogródka. Rodzice mieszkający na wsi pozyskują warzywa i owoce z własnego ogródka czy działki, rzadziej kupują warzywa i owoce na bazarze i targu czy w sklepie osiedlowym, najrzadziej natomiast w supermarkecie. 153

157 Spis rycin i tabel WIEDZA RODZICÓW NA TEMAT PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Ile warzyw i owoców według Pani/Pana powinno spożywać Pani/Pana dziecko? W I etapie badania, poziom wiedzy rodziców na temat ile porcji owoców i warzyw powinno spożywać dziecko był niski jedynie 5,4% rodziców z grupy badanej i 7,8% rodziców z grupy kontrolnej wiedziało, że dzieci powinny spożywać pięć lub więcej porcji owoców i warzyw dziennie (różnica pomiędzy grupami nie była istotna statystycznie). W grupie uczestniczącej w programie tylko 5,4% rodziców w I etapie badania i 6,4% w II etapie badania udzieliło prawidłowej odpowiedzi. Zdecydowana większość ponad 90% rodziców w obu etapach badania ewaluacyjnego uważała, że dzieci powinny spożywać mniej niż 5 porcji warzyw i owoców dziennie. W grupie kontrolnej również ponad 90% rodziców nie posiadało prawidłowej wiedzy na temat ilości porcji owoców i warzyw, jaką dziecko codziennie powinno spożywać. Porównanie odpowiedzi udzielanych przez rodziców z grupy badanej i kontrolnej na zakończenie badania nie wykazało różnic statystycznych pomiędzy grupami nadal ponad 93% rodziców nie udzielało prawidłowej odpowiedzi w zakresie ilości porcji owoców i warzyw, jaką dziecko powinno spożywać w ciągu dnia. WNIOSEK: Program Owoce w szkole nie wpłynął na poprawę wiedzy rodziców na temat ilości warzyw i owoców, jaką dzieci powinny spożywać w ciągu dnia. Wydaje się, że należy położyć większy nacisk na skuteczność akcji edukacyjnych towarzyszących programowi, związanych z propagowaniem zasad prawidłowego żywienia wśród rodziców. Dlaczego Pani/Pana zdaniem dzieci powinny jeść owoce i warzywa? W I etapie badania ewaluacyjnego nie odnotowano pomiędzy grupami różnic istotnych statystycznie. W obu grupach rodzice najczęściej odpowiadali, że dzieci powinny jeść warzywa i owoce, ponieważ są one ogólnie dobre dla zdrowia (90%) oraz zapobiegają chorobom (ponad 50%). Nieco rzadziej padały odpowiedzi, że dzieci powinny spożywać warzywa i owoce, gdyż sprzyja to utrzymaniu prawidłowej masy ciała (43% w grupie 154

158 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) badanej i prawie 46% w grupie kontrolnej) i ze względu na walory smakowe (39,6% w grupie badanej i 38% w grupie kontrolnej). W grupie uczestniczącej w programie, zaobserwowano w II etapie badania istotnie częstsze niż w etapie I udzielanie odpowiedzi, że dzieci powinny spożywać warzywa i owoce ze względu na utrzymanie prawidłowej masy ciała i możliwość szybkiego i wygodnego spożycia. W przypadku pozostałych odpowiedzi nie było różnic istotnych statystycznie pomiędzy I i II etapem badania ewaluacyjnego. W grupie kontrolnej różnice istotne statystycznie pomiędzy etapem I i II badania odnotowano w przypadku odpowiedzi, że dzieci powinny spożywać warzywa i owoce, ponieważ są smaczne (wzrost częstości odpowiedzi w II etapie) oraz ze względu na szybkość i wygodę spożycia (również wzrost częstości odpowiedzi w II etapie). Porównanie obu grup na zakończenie badania wykazało różnicę istotną statystycznie pomiędzy grupami tylko w przypadku odpowiedzi, że dzieci powinny spożywać warzywa i owoce ogólnie dla zdrowia wzrost częstotliwości tej odpowiedzi w grupie kontrolnej. WNIOSEK: Program Owoce w szkole wpłynął na poprawę wiedzy rodziców dzieci w nim uczestniczących. Rodzice stali się bardziej świadomi tego, że spożywanie warzyw i owoców nie tylko wpływa na ogólny stan zdrowia, czy zapobiega różnym chorobom, lecz także wpływa na utrzymanie prawidłowej masy ciała. Po programie rodzice także bardziej docenili owoce i warzywa jako przekąskę szybką i wygodną do spożycia przez dziecko. Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? Przed przystąpieniem do programu, zarówno w grupie badanej jak i kontrolnej, właściwie wszyscy rodzice (odpowiednio 99% i 98,8%) odpowiadali, że spożywanie warzyw i owoców przez dziecko każdego dnia jest ważne lub bardzo ważne. W grupie uczestniczącej w programie, nie stwierdzono pomiędzy etapami badania ewaluacyjnego różnic statystycznych w zakresie udzielanych odpowiedzi 99% rodziców uważała, że codzienne spożywanie warzyw i owoców przez dziecko jest ważne. Podobnie sytuacja przedstawiała się w grupie kontrolnej. Porównanie odpowiedzi rodziców z grupy badanej i kontrolnej na zakończenie badania ewaluacyjnego nie wykazało różnic statystycznych pomiędzy grupami właściwie wszyscy rodzice byli zdania, że spożywanie warzyw i owoców przez dziecko każdego dnia jest ważne. 155

159 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) WNIOSEK:Prawie wszyscy rodzice mieli świadomość tego jak ważne jest codzienne spożywanie warzyw i owoców przez ich dzieci. Jedzenie warzyw i owoców zapobiega Przed przystąpieniem do programu nie odnotowano istotnych różnic pomiędzy grupami w zakresie odpowiedzi udzielanych na to pytanie. Najczęściej w obu grupach udzielano odpowiedzi, że jedzenie warzyw i owoców zapobiega nadwadze i otyłości oraz problemom z trawieniem. Porównanie obu etapów badania w grupie uczestniczącej w programie (poddanej interwencji) wykazało w II etapie badania istotny wzrost częstości odpowiedzi, że jedzenie warzyw i owoców zapobiega chorobom serca, cukrzycy, chorobom skóry i nowotworom. W grupie kontrolnej, w II etapie badania istotnie wzrosła jedynie częstość udzielania odpowiedzi, że warzywa i owoce zapobiegają cukrzycy. W przypadku pozostałych odpowiedzi nie odnotowano pomiędzy etapami różnic statystycznych. Porównanie obu grup na zakończenie badania ewaluacyjnego pozwoliło stwierdzić, że nadal najczęściej w obu grupach udzielano odpowiedzi, że jedzenie warzyw i owoców zapobiega problemom z trawieniem oraz nadwadze i otyłości. W grupie badanej odnotowano jednak istotnie statystycznie częstsze udzielanie tych odpowiedzi w porównaniu do grupy kontrolnej. WNIOSEK: Udział dzieci w programie Owoce w szkole wpłynął na poprawę wiedzy rodziców tych dzieci na temat związku pomiędzy spożyciem warzyw i owoców a rozwojem różnych chorób niezakaźnych. 156

160 Spis rycin i tabel Spis rycin 1. Źródła pozyskiwania przez rodziców owoców 2. Źródła pozyskiwania przez rodziców warzyw Spis tabel 1. Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez rodziców. 2. Jedzenie owoców jest trudne, ponieważ 3. Jedzenie warzyw jest trudne, ponieważ 4. Czy Pani/Pana dziecko chętnie spożywa owoce i warzywa? 5. Jak często dziecko prosi Panią/Pana o owoce i warzywa do spożycia? 6. Ile warzyw i owoców według Pani/Pana powinno spożywać Pani/Pana dziecko? 7. Dlaczego Pani/Pana zdaniem dzieci powinny jeść owoce i warzywa? 8. Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? 9. Jedzenie warzyw i owoców zapobiega 157

161 Źródła pozyskiwania owoców i warzyw (ryciny) Rycina 1. Źródła pozyskiwania przez rodziców owoców Jakie są źródła pozyskiwania przez Panią/Pana warzyw? 40% 37,1% 34,6% 30% 20% 24,7% 27,9% 27,9% 19,9% 16,2% 23,6% m % 10% 0,7% 0,7% w % 0% Rycina 2. Źródła pozyskiwania przez rodziców warzyw 158

162 Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez rodziców (tabele) 1. Częstotliwość spożycia owoców i warzyw przez rodziców Etap I Grupa badana Grupa kontrolna średnia SD średnia SD p Owoce 0,93 1,95 0,86 0,79 0,475 Warzywa 1,74 1,05 1,77 1,14 0,544 Owoce i warzywa łącznie 2,67 2,33 2,64 1,68 0,800 Grupa uczestnicząca w programie (badana) I etap II etap średnia SD średnia SD p Owoce 0,93 1,95 0,79 0,66 0,018 * Warzywa 1,74 1,05 1,78 1,03 0,265 Owoce i warzywa łącznie 2,67 2,33 2,57 1,45 0,233 * znamienny spadek Grupa kontrolna I etap II etap średnia SD średnia SD p Owoce 0,86 0,79 0,75 0,67 0,018 * Warzywa 1,77 1,14 1,77 1,02 0,994 Owoce i warzywa łącznie 2,64 1,68 2,53 1,47 0,273 * znamienny spadek Etap II Grupa badana Grupa kontrolna średnia SD średnia SD p Owoce 0,79 0,66 0,75 0,67 0,373 Warzywa 1,78 1,03 1,77 1,02 0,810 Owoce i warzywa łącznie 2,57 1,45 2,53 1,47 0,

163 Zachowania żywieniowe rodziców (tabele) Wybrane zachowania ŻYWIENIOWE Rodzice 2. Jedzenie owoców jest trudne, ponieważ: Etap I Badana Kontrolna Odpowiedzi % p Są drogie 19,0 20,9 0,361 Trudno je przechowywać 11,1 10,1 0,568 Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 0,6 0,0 0,073 Trudno znaleźć smaczny rodzaj 6,6 6,2 0,729 Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 1,3 1,0 0,624 Jedzenie owoców nie jest trudne 68,3 69,0 0,776 Grupa uczestnicząca w programie (badana) I etap II etap Odpowiedzi % p Są drogie 19,0 22,7 0,023 * Trudno je przechowywać 11,1 11,2 0,907 Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 0,6 0,7 0,872 Trudno znaleźć smaczny rodzaj 6,6 7,6 0,346 Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 1,3 1,1 0,732 Jedzenie owoców nie jest trudne 68,3 65,7 0,180 * istotny wzrost częstości odpowiedzi Grupa kontrolna I etap II etap Odpowiedzi % p Są drogie 20,9 25,4 0,090 Trudno je przechowywać 10,1 10,5 0,858 Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 0,0 1,2 0,013 * Trudno znaleźć smaczny rodzaj 6,2 5,8 0,833 Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 1,0 0,4 0,263 Jedzenie owoców nie jest trudne 69,0 64,3 0,117 * istotny wzrost częstości odpowiedzi 160

164 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) Etap II Badana Kontrolna Odpowiedzi % p Są drogie 22,7 25,4 0,237 Trudno je przechowywać 11,2 10,5 0,658 Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 0,7 1,2 0,291 Trudno znaleźć smaczny rodzaj 7,6 5,8 0,203 Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 1,1 0,4 0,157 Jedzenie owoców nie jest trudne 65,7 64,3 0, Jedzenie warzyw jest trudne, ponieważ: Etap I Badana Kontrolna Odpowiedzi % p Są drogie 9,5 10,3 0,584 Trudno je przechowywać 8,0 8,7 0,590 Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 7,9 5,8 0,122 Trudno znaleźć smaczny rodzaj 11,2 10,7 0,800 Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 0,5 0,8 0,424 Jedzenie owoców nie jest trudne 69,2 68,0 0,632 Grupa uczestnicząca w programie (badana) I etap II etap Odpowiedzi % p Są drogie 9,5 13,8 0,001 * Trudno je przechowywać 8,0 10,3 0,049 * Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 7,9 5,7 0,033 ** Trudno znaleźć smaczny rodzaj 11,2 11,3 0,903 Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 0,5 0,9 0,166 Jedzenie owoców nie jest trudne 69,2 66,1 0,104 * istotny wzrost częstości odpowiedzi ** istotny spadek częstości odpowiedzi 161

165 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) Grupa kontrolna I etap II etap Odpowiedzi % p Są drogie 10,3 14,9 0,029 * Trudno je przechowywać 8,7 7,9 0,613 Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 5,8 7,3 0,339 Trudno znaleźć smaczny rodzaj 10,7 8,1 0,148 Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 0,8 0,6 0,718 Jedzenie owoców nie jest trudne 68,0 67,5 0,979 * istotny wzrost częstości odpowiedzi Etap II Badana Kontrolna Odpowiedzi % p Są drogie 13,8 14,9 0,556 Trudno je przechowywać 10,3 7,9 0,126 Dużo czasu zajmuje ich przygotowanie 5,7 7,3 0,227 Trudno znaleźć smaczny rodzaj 11,3 8,1 0,047 * Zalecenia dotyczące jedzenia owoców są niejasne 0,9 0,6 0,483 Jedzenie owoców nie jest trudne 66,1 67,5 0,560 * istotnie wyższa częstość odpowiedzi w grupie badanej 4. Czy Pani/Pana dziecko chętnie spożywa owoce i warzywa? Etap I TAK NIE RAZEM Grupa % Badana 85,9 14,1 100,0 Kontrolna 85,0 15,0 100,0 p (grupa) 0,658 Grupa uczestnicząca w programie (badana) TAK NIE RAZEM Etap % I etap 85,9 14,1 100,0 II etap 87,7 12,3 100,0 p (etap) 0,

166 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) Grupa kontrolna TAK NIE RAZEM Etap % I etap 85,0 15,0 100,0 II etap 86,2 13,8 100,0 p (etap) 0,588 Etap II TAK NIE RAZEM Grupa % Badana 87,7 12,3 100,0 Kontrolna 86,2 13,8 100,0 p (grupa) 0, Jak często dziecko prosi Panią/Pana o owoce i warzywa do spożycia? Etap I Każdego dnia, przez większość dni Rzadziej RAZEM Grupa % Badana 58,2 41,8 100,0 Kontrolna 58,6 41,4 100,0 p (grupa) 0,886 Grupa uczestnicząca w programie (badana) Każdego dnia, przez większość dni Rzadziej RAZEM Etap % I etap 58,2 41,8 100,0 II etap 60,1 39,9 100,0 p (etap) 0,

167 Zachowania żywieniowe rodzice (tabele) Grupa kontrolna Każdego dnia, przez większość dni Rzadziej RAZEM Etap % I etap 58,6 41,4 100,0 II etap 61,0 39,0 100,0 p (etap) 0,431 Etap II Każdego dnia, przez większość dni Rzadziej RAZEM Grupa % Badana 60,1 39,9 100,0 Kontrolna 61,0 39,0 100,0 p (grupa) 0,

168 Wiedza rodziców nt. prawidłowego żywienia (tabele) WIEDZA rodziców NA TEMAT PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA 6. Ile warzyw i owoców według Pani/Pana powinno spożywać Pani/Pana dziecko? Etap I 5 porcji dziennie lub więcej Mniej niż 5 porcji dziennie RAZEM Grupa % Badana 5,4 94,6 100,0 Kontrolna 7,8 92,2 100,0 p (grupa) 0,064 Grupa uczestnicząca w programie (badana) 5 porcji dziennie lub więcej Mniej niż 5 porcji dziennie RAZEM Etap % I etap 5,4 94,6 100,0 II etap 6,4 93,6 100,0 p (etap) 0,311 Grupa kontrolna 5 porcji dziennie lub więcej Mniej niż 5 porcji dziennie RAZEM Etap % I etap 7,8 92,2 100,0 II etap 6,9 93,1 100,0 p (etap) 0,585 Etap II 5 porcji dziennie lub więcej Mniej niż 5 porcji dziennie RAZEM Grupa % Badana 6,4 93,6 100,0 Kontrolna 6,9 93,1 100,0 p (grupa) 0,

169 Wiedza rodziców nt. prawidłowego żywienia (tabele) 7. Dlaczego Pani/Pana zdaniem dzieci powinny jeść owoce i warzywa? Etap I Grupa badana Grupa kontrolna % Odpowiedzi p Ponieważ zapobiegają chorobom 51,5 50,5 0,618 Ogólnie dla zdrowia 90,8 90,1 0,726 Ponieważ są smaczne 39,6 38,0 0,527 Ze względu na koszty 0,4 0,4 0,998 Ze względu na szybkość i wygodę 1,7 1,6 0,285 Ze względu na utrzymanie prawidłowej masy ciała 43,3 45,7 0,348 Grupa uczestnicząca w programie (badana) I etap II etap Odpowiedzi % p Ponieważ zapobiegają chorobom 51,5 54,9 0,101 Ogólnie dla zdrowia 90,8 89,2 0,237 Ponieważ są smaczne 39,6 41,2 0,426 Ze względu na koszty 0,4 0,8 0,221 Ze względu na szybkość i wygodę 1,7 3,3 0,011 * Ze względu na utrzymanie prawidłowej masy ciała 43,3 52,7 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi Grupa kontrolna I etap II etap Odpowiedzi % p Ponieważ zapobiegają chorobom 50,5 53,2 0,388 Ogólnie dla zdrowia 90,1 92,7 0,224 Ponieważ są smaczne 38,0 44,8 0,029 * Ze względu na koszty 0,4 0,4 0,989 Ze względu na szybkość i wygodę 1,6 7,7 0,019 * Ze względu na utrzymanie prawidłowej masy ciała 45,7 49,0 0,301 * istotny wzrost częstości odpowiedzi 166

170 Wiedza rodziców nt. prawidłowego żywienia (tabele) Etap II Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedzi % p Ponieważ zapobiegają chorobom 54,9 53,2 0,526 Ogólnie dla zdrowia 89,2 92,7 0,026 * Ponieważ są smaczne 41,2 44,8 0,179 Ze względu na koszty 0,8 0,4 0,391 Ze względu na szybkość i wygodę Ze względu na utrzymanie prawidłowej masy ciała * istotnie wyższa częstotliwość w grupie kontrolnej 3,3 7,7 0,250 52,7 49,0 0, Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? Odpowiedzi Etap I Ważne Nieważne RAZEM Etap % Badana 99,0 1,0 100,0 Kontrolna 98,8 1,2 100,0 p (grupa) 0,774 Średnia z odpowiedzi Pytanie Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p 1,71 0,47 1,71 0,48 0,852 Odpowiedzi Grupa uczestnicząca w programie (badana) Ważne Nieważne RAZEM Etap % I etap 99,0 1,0 100,0 II etap 99,1 0,9 100,0 p (etap) 0,

171 Wiedza rodziców nt. prawidłowego żywienia (tabele) Średnia z odpowiedzi Pytanie Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? I etap II etap średnia SD średnia SD p 1,71 0,47 1,7 0,47 0,498 Odpowiedzi Grupa kontrolna Ważne Nieważne RAZEM Etap % I etap 98,8 1,2 100,0 II etap 99,4 0,6 100,0 p (etap) 0,325 Średnia z odpowiedzi Pytanie Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? I etap II etap średnia SD średnia SD p 1,71 0,48 1,69 0,47 0,558 Odpowiedzi Etap II Ważne Nie ważne RAZEM Etap % Badana 99,1 0,9 100,0 Kontrolna 99,4 0,6 100,0 p (grupa) 0,585 Średnia z odpowiedzi Pytanie Czy Pani/Pan sądzi, że to ważne, aby dziecko spożywało owoce i warzywa każdego dnia? Badana Kontrolna średnia SD średnia SD p 1,7 0,47 1,69 0,47 0,

172 Wiedza rodziców nt. prawidłowego żywienia (tabele) 9. Jedzenie warzyw i owoców zapobiega Etap I Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedzi % p Chorobom serca 72,0 74,8 0,247 Problemom z trawieniem 91,1 90,1 0,506 Cukrzycy 51,4 50,5 0,734 Chorobom skóry 43,7 46,7 0,244 Nadwadze i otyłości 95,0 93,2 0,149 Nowotworom 58,2 60,2 0,443 Grupa uczestnicząca w programie (badana) I etap II etap Odpowiedzi % p Chorobom serca 72,0 81,3 0,000 * Problemom z trawieniem 91,1 93,2 0,056 Cukrzycy 51,4 61,1 0,000 * Chorobom skóry 43,7 52,1 0,000 * Nadwadze i otyłości 95,0 96,5 0,074 Nowotworom 58,2 65,3 0,000 * * istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych Grupa kontrolna I etap II etap Odpowiedzi % p Chorobom serca 74,8 78,4 0,170 Problemom z trawieniem 90,1 89,5 0,777 Cukrzycy 50,5 58,5 0,011 * Chorobom skóry 46,7 49,2 0,434 Nadwadze i otyłości 93,2 94,4 0,466 Nowotworom 60,2 61,9 0,591 * istotny wzrost częstości odpowiedzi prawidłowych 169

173 Wiedza rodziców nt. prawidłowego żywienia (tabele) Etap II Grupa badana Grupa kontrolna Odpowiedzi % p Chorobom serca 81,3 78,4 0,183 Problemom z trawieniem 93,2 89,5 0,012 * Cukrzycy 61,1 58,5 0,309 Chorobom skóry 52,1 49,2 0,283 Nadwadze i otyłości 96,5 94,4 0,050 ** Nowotworom 65,3 61,9 0,187 * istotnie wyższa częstotliwość odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej ** wyższa częstotliwość odpowiedzi prawidłowych w grupie badanej (na pograniczu istotności) 170

174 Opinia rodziców o programie Owoce w szkole OPINIA RODZICÓW O PROGRAMIE OWOCE W SZKOLE Większość ankietowanych rodziców dzieci uczestniczących w programie Owoce w szkole pozytywnie oceniło program. Aż 88% rodziców odpowiedziało, że program jest bardzo dobry lub dobry. Program bardzo dobrze oceniło 818 osób(70,6%), natomiast dobrze 199 osób(17,2%). Pewne zastrzeżenia do programu miały 103 osoby(8,9%). Inną opinię niż powyżej podane wyraziło 19 osób(1,6%). Żadnej opinii o programie nie miało 17 osób (1,5%) (tab. 1, ryc. 1). Wśród ankietowanych rodziców (1158 osób) 103 osoby (8,9%) miały zastrzeżenia do programu (tab. 2, ryc. 2). Zastrzeżenia te dotyczyły: nieodpowiedniej jakości warzyw i owoców 51 osób(49,51%) małego urozmaicenia warzyw i owoców 32 osoby (31,07%) złego opakowania 6 osób (5,83%) braku informacji o źródle pochodzenia 5 osób (4,85%) małej częstotliwości dostaw 3 osoby (2,91%) sugestii udostępniania samych soków 3 osoby (2,91%) ograniczenia udostępniania warzyw i owoców do klas I-III 2 osoby(1,94%) brak danych 1 osoba (0,97%). Wśród rodziców zgłaszających zastrzeżenia do jakości warzyw i owoców (51 osób) pojawiły się uwagi dotyczące (tab. 3, ryc. 3): ogólnych zastrzeżenia do jakości warzyw i owoców 35 osób (64,81%); uwagi do jakości marchwi 14 osób (25,93%). Zastrzeżenia dotyczące jakości marchwi: niesmaczna (gorzka, wysuszona), niedokładnie obrana, nieestetyczna, nieświeża, zepsuta, zła gatunkowo; uwagi do jakości jabłek 3 osoby (5,56%). Zastrzeżenia dotyczące jakości jabłek: niedojrzałe, twarde, kwaśne; uwagi dotyczące jakości papryki 2 osoby (3,7%). Zastrzeżenia dotyczące jakości papryki: zepsuta, sfermentowana, zła gatunkowo. 171

175 Opinia rodziców o programie wnioski Wśród ankietowanych rodziców (1158 osób) 19 osób(1,64%) z nich wyraziło inną opinię o programie (tab. 4, ryc. 4). Rodzice, którzy udzielili odpowiedzi inna opinia o programie, wymieniali przede wszystkim: preferencje dziecka (moje dziecko nie lubi warzyw i owoców) 16 osób (84,21%), względy zdrowotne dziecka (np. alergia pokarmowa) 2 osoby (10,53%), brak odpowiedzi 1 osoba (5,26%). Wnioski: 1. Większość rodziców uczniów biorących udział w programie Owoce w szkole ocenia program bardzo dobrze. 2. Zastrzeżenia rodziców do programu najczęściej dotyczą złej jakości owoców i warzyw oraz małego urozmaicenia dostarczanych produktów. 3. Dyrektorzy szkół powinni zwrócić większą uwagę na jakość oraz urozmaicenie dostarczanych warzyw i owoców. 172

176 Opinia rodziców o programie spis rycin i tabel Spis rycin: 1. Opinia rodziców o programie 2. Zastrzeżenia rodziców dotyczące programu 3. Zastrzeżenia rodziców dotyczące jakości owoców i warzyw 4. Inna opinia rodziców dotycząca programu Owoce w szkole Spis tabel: 1. Opinia rodziców o programie 2. Zastrzeżenia rodziców dotyczące programu 3. Zastrzeżenia rodziców dotyczące jakości owoców i warzyw 4. Inna opinia rodziców dotycząca programu Owoce w szkole 173

177 Opinia rodziców o programie zastrzeżenia (ryciny) Ryc. 1. Opinia rodziców o programie Ryc. 2. Zastrzeżenia rodziców dotyczące programu 174

178 Opinia rodziców o programie zastrzeżenia (ryciny) Ryc. 3. Zastrzeżenia rodziców dotyczące jakości owoców i warzyw Zastrzeżenia dotyczące jakości marchewki: niesmaczna: gorzka, wysuszona niedokładnie obrana, nieestetyczna nieświeża, zepsuta, sfermentowana zła gatunkowo Zastrzeżenia dotyczące jakości papryki: zepsuta, sfermentowana zła gatunkowo Zastrzeżenia dotyczące jakości jabłka: niedojrzałe twarde kwaśne inne opinie dotyczące programu Owoce w szkole 175

179 Opinia rodziców o programie zastrzeżenia (ryciny) Ryc. 4. Inna opinia rodziców dotycząca programu Owoce w szkole 176

180 Opinia rodziców o programie zastrzeżenia (tabele) Tabela. 1 Opinia rodziców o programie Opinia rodziców o programie N =1158 n % To jest bardzo dobry program ,64% To jest dobry program ,18% Nie mam opinii 17 1,47% Mam pewne zastrzeżenia 103 8,89% Inna opinia 19 1,64% To jest zły program 0 0% Brak danych 2 0,17% Razem ,00% Tabela 2. Zastrzeżenia rodziców dotyczące programu OdpowiedziZastrzeżenia dotyczące programu N=103 n % Jakość 51 49,51% Małe urozmaicenie 32 31,07% Złe opakowanie 6 5,83% Brak źródeł pochodzenia 5 4,85% Mała częstotliwość 3 2,91% Sugestia udostępniania samych soków 3 2,91% Ograniczenie do klas ,94% Brak danych 1 0,97% Razem ,00% 177

181 Opinia rodziców o programie zastrzeżenia (tabele) Tabela 3. Zastrzeżenia rodziców dotyczące jakości owoców i warzyw Zastrzeżenia dotyczące jakości owoców i warzyw N=51 n % Ogólne zastrzeżenia 35 68,63% Dotyczące marchwi 14 27,45% Dotyczące jabłka 3 5,88% Dotyczące papryki 2 3,92% * nie sumuje się do 100%, gdyż są wielokrotne odpowiedzi Tabela 4. Inna opinia rodziców dotycząca programu Owoce w szkole Inna opinia dotycząca programu Owoce w szkole N=19 n % Preferencje dziecka (moje dziecko nie lubi warzyw i owoców) 16 84,21% Względy zdrowotne (alergia dziecka) 2 10,53% Brak danych 1 5,26% Razem ,00% 178

182 Podsumowanie i dyskusja wyników Podsumowanie i dyskusja wyników Spożycie warzyw i owoców przez dzieci jest niższe od rekomendacji z tego zakresu. WHO zaleca spożywanie co najmniej 400 g warzyw i owoców dziennie. W szkołach objętych Programem w dni szkolne dostarczane były na ogół 2 porcje owoców i warzyw tygodniowo. Wśród dzieci, które były objęte interwencją istotnie wzrosła ilość spożywanych owoców, warzyw oraz warzyw i owoców łącznie w ciągu dni szkolnych oraz ogółem (dni szkolnych i weekendowych). W tym samym czasie w grupie kontrolnej spadła ilość owoców w dni szkolne oraz ogółem, ilość warzyw pozostała bez zmian w dni szkolne oraz ogółem oraz spadła łączna ilość warzyw i owoców ogółem. Warto zwrócić uwagę na sezonowość spożycia owoców w Polsce 1,2. W ostatnich latach spożycie to stało się dużo bardziej równomierne, jedynie dwa miesiące charakteryzowały się wyraźnie mniejszą konsumpcją, tj. czerwiec i lipiec. Spadek zaczyna się już od maja 3. Do podobnych wniosków odnośnie sezonowości spożycia jabłek doszła Trębacz (Polacy lubią jabłka, hasło ogrodnicze 2001/4), która podaje, że w czerwcu roku 2000 spożycie osiągnęło jedynie 3,25% rocznego spożycia. Według autorki w miesiącach czerwiec najczęściej spożywane przez respondentów są truskawki i czereśnie odpowiednio 87% i 66,7% wskazań. Jabłka były na trzecim miejscu jedynie 39% wskazań. Na jesieni najwięcej wskazań przez respondentów miały jabłka (84% wskazań), śliwki (58,2%) i gruszki (56%). Z badań tych wynika również, że młodsi respondenci najbardziej lubią jabłka, banany i truskawki, co potwierdzają wyniki otrzymane w ramach ewaluacji. Wyniki tych prac tłumaczą spadek spożycia owoców w grupie kontrolnej w semestrze wiosennym na zakończenie programu. Pomimo tego w grupie objętej Programem Owoce w szkole poziom spożycia owoców nie tylko utrzymał się, lecz także istotnie wzrósł. W badaniu zaobserwowana większy wzrost spożycia owoców niż warzyw przez dzieci z grupy objętej interwencją. Porcja dostarczanych warzyw jest mniejsza (60 g) niż owoców (150 g), co odzwierciedlają wyniki badania. Ponadto wśród dzieci obserwuje się większe preferencje owoców niż warzyw ze względu na słodki smak. Wyniki odnośnie preferencji owoców i warzyw wśród uczniów wykazały, że bardziej lubiane są przez nich owoce niż 1 Kowrygo B., Studium wpływu gospodarki rynkowej na sferę żywności i żywienia w Polsce, Rozpr. Nauk. Monogr. SGGW, Adamczyk G., Wybrane aspekty zachowań konsumpcyjnych i wzorców spożycia żywności w polskich gospodarstwach domowych w latach dziewięćdziesiątych, Rocz. Akad. Roln., Poznań (2002), 1, Ostrowska B., Popyt na żywnościowe produkty ogrodnicze w latach Praca magisterska. Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SSGW, Warszawa,

183 Podsumowanie i dyskusja wyników warzywa. Znacznie wyższy odsetek dzieci deklarował, że nie lubi jakiegoś z wymienionych w ankiecie warzyw niż odnośnie owoców. Wpływ ma także fakt, że zwyczajowo między posiłkami częstszy jest zwyczaj pojadania owoców niż warzyw. Silniejszy efekt programu na spożycie owoców niż warzyw wykazali również autorzy badania oceniającego skuteczność programu interwencyjnego Pro Children w Norwegii, Hiszpanii i Holandii 4. Ponadto wcześniejsze badania dotyczące oceny skuteczności programów mających na celu wzrost spożycia owoców i warzyw pokazały, że z wyżej wymienionych powodów łatwiej jest zwiększyć spożycie owoców niż warzyw 5. Należy zwrócić uwagę na niższe spożycie zarówno owoców i warzyw w grupie badanej i kontrolnej w dni weekendowe w porównaniu do dni szkolnych. Podkreśla to wyniki niniejszej ewaluacji odzwierciedlające skuteczność i niezbędność Programu Owoce w szkole prowadzonego w dni szkolne. Nasuwa się jednak wniosek o konieczności zwiększenia działań również w ramach tego programu odnośnie edukacji rodziców z zakresu zasad prawidłowego żywienia i jego znaczenia dla zdrowia i kondycji ze szczególnym uwzględnieniem roli warzyw i owoców w diecie. Niecały rok szkolny z programem Owoce w szkole mógł być za krótki, aby zmienił nawyki dzieci w weekendy, tym bardziej, że ocena dotyczyła klas III szkół podstawowych, a więc dzieci 9-10-letnich, które dopiero zaczynają samodzielnie dokonywać wyborów żywieniowych, a większość ich wyborów jest jednak związana ze środowiskiem rodzinnym. Edukacja żywieniowa rodziców jest niezwykle istotna, gdyż dokonywane przez nich wybory, wspólne spożywanie posiłków, dostępność w domu określonych produktów kształtują nawyki dzieci. Problemem jest bądź brak wiedzy rodziców na temat wpływu odżywiania na funkcjonowanie organizmu, bądź też brak czasu, a niekiedy również chęci do podejmowania działań prozdrowotnych. Szkoła jest miejscem, w którym edukacja rodziny w zakresie zdrowia może być prowadzona w formie aktywnej współpracy opiekunów z placówką. Istnieje potrzeba kontynuacji programu wraz z działaniami edukacyjnymi odnoszącymi się zarówno do dzieci jak i rodziców. Szkoła powinna ponadto inicjować dodatkowe działania motywujące dzieci do zwiększonego spożycia warzyw i owoców, organizując (w dni bez dostaw porcji) m.in. wspólne zdrowe śniadania, marchewkowe 4 Te Velde S.J., Brug J., Wind M., Hildonen C., Bjelland M., Pérez-Rodrigo C., Klepp K.I., Effects of a comprehensive fruit - and vegetable-promoting school based intervention in three European countries: the Pro Children Study. Br. J. Nutr., 2008, 99, 4, Ciliska D., Miles E., Oma B. i wsp., Effectiveness of community-based interventions to increase fruit and vegetable consumption. J. Nutr. Educ., 2000, 32,

184 Podsumowanie i dyskusja wyników środy czy kolorowe piątki (już praktykowane w niektórych szkołach), podczas których dzieci przynoszą do szkoły warzywa czy owoce z domu, wspólnie je spożywają czy też wymieniają się zdrowymi przepisami. Aby osiągnąć pozytywne efekty, niezbędne jest jednoczesne prowadzenie działań edukacyjnych zachęcających uczniów do samodzielnych, prozdrowotnych wyborów. Warto podkreślić, że na zakończenie Programu spożycie warzyw i owoców ogółem w dni szkolne było o 21% wyższe w grupie objętej interwencją w porównaniu do grupy kontrolnej. Jeśli zmiany tej wielkości byłyby utrzymane w dalszych latach, mogą korzystnie wpłynąć na poprawę sposobu żywienia uczniów i tym samym wpłynąć na ich stan zdrowia w przyszłości 6,7. Do podobnych wniosków dochodzą autorzy oceny skuteczności wcześniej już wspominanego programu ProChildren w 3 krajach. Na pozytywne aspekty Programu wskazują ponadto wyniki odnoszące się do niektórych zachowań żywieniowych dzieci i rodziców. W grupie objętej Programem w czasie jego trwania istotnie (o 10%) wzrosła wiedza dzieci odnośnie ilości zalecanych porcji warzyw i owoców w codziennej diecie, w tym samym czasie w grupie kontrolnej nie uległa zmianie. Ponad 33,5% prawidłowych wskazań w grupie objętej Programem vs 23,6% w grupie kontrolnej sugeruje dalszą potrzebę działań edukacyjnych z tego zakresu. W trakcie programu w grupie z interwencją wzrosła też liczba dzieci deklarujących, że rodzice zachęcają ich codziennie lub prawie codziennie do jedzenia owoców. Średnia z odpowiedzi odzwierciedlających częstotliwość otrzymywania przez dzieci przygotowanych do zjedzenia krojonych owoców między posiłkami była istotnie wyższa pomiędzy grupą z interwencją a kontrolną po zakończeniu Programu. Dzieci w grupie objętej Programem zarówno w I, jak i II etapie badania częściej deklarowały, że mogą kupić owoce w sklepiku szkolnym niż w grupie kontrolnej (w II etapie badania odpowiednio 15,6% vs 8,8%). Blisko 22,4% dzieci uczestniczących w Programie podało, że istnieje co najmniej jedna bariera w jedzeniu owoców. Wśród tej grupy dzieci w II etapie aż 53,7% odpowiedziała, że powodem są zbyt krótkie przerwy, 29,7% woli zjeść coś słodkiego, a 11,5% zajmuje to za dużo czasu. Warto zwrócić uwagę na istotny spadek liczby odpowiedzi, bo moi koledzy nie jedzą w grupie objętej Programem w II etapie badania. 6 Gundgaard J., Nielsen J.N., Olsen J., Sorensen J., Increased intake of fruit and vegetables: estimation of impact in termsof life expectancy and healthcare costs. Public Health Nutr., 2003, 6, Veerman J.L., Barendregt J.J., Mackenbach J.P., Brug J., Using epidemiological models to estimate the health effects of diet behaviour change: the example of tailored fruit and vegetable promotion. Public Health Nutr., 2006, 9,

185 Podsumowanie i dyskusja wyników Wskazuje to na wpływ Programu na zmniejszenie przyczyny niejedzenia owoców, jaką byli niejedzący rówieśnicy. W grupie kontrolnej nieobjętej Programem w tym samym czasie wzrósł natomiast wyraźnie odsetek dzieci twierdzących: wolę zjeść coś słodkiego zamiast owocu w stosunku do I etapu. Po interwencji, w grupie uczestniczącej w programie, dzieci istotnie statystycznie częściej odpowiadały, że ich rodzice zachęcają je do jedzenia warzyw codziennie lub przez większość dni. Uczestnictwo dziecka w programie Owoce w szkole mogło mieć pewien pozytywny wpływ na zachowania rodziców i zachęcenie ich do częstszego przypominania dziecku o spożywaniu warzyw. Pozytywne zmiany związane z zabieraniem przez dzieci warzyw do szkoły zaobserwowano tylko w grupie, która uczestniczyła w programie Owoce w szkole. Może to świadczyć o tym, że program miał korzystny wpływ na zachowania żywieniowe uczniów związane ze spożyciem warzyw. Wydaje się, że uczestnictwo w programie Owoce w szkole zachęciło dzieci do spożywania warzyw. Na zakończenie interwencji dzieci z grupy objętej Programem znacznie rzadziej uważały, że jedzenie warzyw zajmuje zbyt dużo czasu. Odpowiedź: moi koledzy nie jedzą warzyw, więc ja też nie również istotnie rzadziej pojawiała się wśród dzieci, które uczestniczyły w programie. Prawdopodobnie, fakt dostępności warzyw w szkole, jak również spożywanie tych warzyw przez kolegów zachęcił do jedzenia warzyw te dzieci, które z różnych przyczyn ich nie spożywały. Przed przystąpieniem do programu i pod koniec programu większość dzieci (ponad 90% w obu grupach) deklarowało, że rzadko mogą kupić lub nie mają możliwości zakupu warzyw w sklepiku szkolnym. W ramach ewaluacji dokonano oceny wpływu Programu na wybrane nawyki żywieniowe dzieci oraz ich aktywność fizyczną. Na zakończenie Programu nie stwierdzono istotnych różnic w częstotliwości spożycia I śniadania, częstotliwości spożycia dań typu fast food, słodkich napojów i słonych przekąsek pomiędzy grupą badaną a kontrolną. Nie zaobserwowano różnic w deklarowanej aktywności fizycznej pomiędzy uczniami w grupie badanej a kontrolnej. Program nie wykazał wpływu na spożycie warzyw i owoców wśród badanych rodziców. Wykazano jednak wpływ Programu na niektóre zachowania żywieniowe rodziców, a szczególnie na postawy rodziców odnoszące się do żywienia dzieci, takie jak np. częstsze zachęcanie dzieci do spożycia owoców i warzyw, częstsze dawanie krojonych 182

186 Podsumowanie i dyskusja wyników owoców między posiłkami, czy częstsze dawanie dzieciom warzyw do szkoły. Brak wiedzy rodziców co do ilości zalecanych porcji warzyw i owoców dziennie (jedynie ok. 6% prawidłowych wskazań w obu grupach: badanej i kontrolnej) wskazuje na konieczność włączenia edukacji rodziców w programy edukacyjne z zakresu poprawy żywienia. Większość ankietowanych rodziców dzieci uczestniczących w programie Owoce w szkole pozytywnie ocenia program. Aż 88% odpowiedziało, że jest bardzo dobry lub dobry. Świadczy to o pozytywnym odbiorze przez rodziców możliwości spożycia przez ich dzieci darmowej porcji warzyw i owoców podczas pobytu w szkole. Zastrzeżenia do programu miało jedynie 8,9% ankietowanych rodziców i dotyczyły one przede wszystkim jakości udostępnianych warzyw i owoców oraz rzadziej małego urozmaicenia produktów. Zgodnie ze Strategią krajową wdrożenia w Rzeczypospolitej Polskiej Programu «Owoce w szkole» w latach szkolnych 2010/ produkty kwalifikujące się do dystrybucji powinny cechować się najwyższą jakością, zdrowotnością oraz różnorodnością. Osoba przyjmująca w szkole od dostawcy daną partię warzyw i owoców powinna dokładnie sprawdzać jakość dostarczanych partii produktów. Dyrektor szkoły powinien egzekwować jakość dostarczanych produktów, gdyż obniżona jakość niektórych partii towaru, czy od niektórych dostawców, może wpływać na pożądane wśród dzieci walory smakowe, takie jak słodkość, chrupkość czy soczystość, i być punktem krytycznym wpływającym na efektywność Programu. Obniżona jakość warzyw i owoców, na którą zwracają uwagę niektórzy rodzice, może też wynikać z uszkodzeń mechanicznych w wyniku niespożycia i przetrzymywania produktów przez dziecko w niektórych przypadkach. W środowisku szkolnym istnieje szereg możliwości wdrażania zasad prawidłowego stylu życia, m.in. poprzez: organizację wspólnych śniadań, zwiększanie odsetka uczniów korzystających z obiadów, zamianę dostępnych na jej terenie produktów spożywczych na prozdrowotne, a także wprowadzanie różnych codziennych form aktywności fizycznej wśród młodzieży. Należy podkreślić, że najbardziej skuteczne programy edukacyjne z zakresu prawidłowego żywienia i aktywnego stylu życia opierają się na środowisku szkolnym, będącym centrum działań. Szkoły obejmują swoim zasięgiem także rodziców czy też lokalną społeczność. Aby program edukacyjny z zakresu poprawy żywienia i aktywności fizycznej odniósł oczekiwane i utrwalone w czasie rezultaty w zmianie nawyków żywieniowych dzieci na prozdrowotne, istnieje potrzeba zaangażowania całego środowiska szkolnego oraz rodziców w aktywne działania. Przegląd Programów z zakresu zwiększenia spożycia warzyw 183

187 Podsumowanie i dyskusja wyników i owoców wśród uczniów wykazał, że ponad 75% tych programów wykorzystywało wielokomponentowe działania. Trudno było ocenić, które z tych działań były najbardziej efektywne. Dlatego autorzy metaanalizy wskazują na fakt, że wzrost dostępności, a tym samym spożycia warzyw i owoców wśród uczniów może zostać osiągnięty poprzez szereg działań, takich jak zmiana asortymentu w stołówkach szkolnych, sklepikach, programy aktywizujące jak wspólne gotowanie, próbowanie nowych smaków, pikniki zdrowego jedzenia i wiele innych 8. Program Owoce w szkole, w ramach którego dostarczane są darmowe porcje owoców i warzyw dla dalszego podnoszenia i utrwalenia uzyskanych do tej pory pozytywnych efektów, powinien być wsparty działaniami szkoły stwarzającymi uczniom możliwość m.in. spożycia II śniadania na odpowiednio długiej przerwie, prawidłowo zbilansowanych obiadów szkolnych, kupienia w sklepikach prozdrowotnych produktów, uprawiania aktywności fizycznej oraz zintensyfikowanymi działaniami edukacyjnymi obejmującymi również rodziców. Działania te powinny uwzględniać edukację uczniów w sposób motywujący ich do samodzielnych prozdrowotnych wyborów. 8 SA J., Lock K.E., Will European agricultural policy for school fruit and vegetables improve public Health? A review of school fruit and vegetable programmes. Eur. J. Public Health, 2008, 18, 6,

188 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół 4. RAPORT Z ANKIET PRZEPROWADZONYCH WŚRÓD DYREKTORÓW SZKÓŁ 4.1. Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia wśród dyrektorów szkół podstawowych uczestniczących w programie Owoce w szkole w roku szkolnym 2010/2011 Badanie przeprowadzono w 38 wybranych losowo szkołach w 5 województwach (tabela 1). Tabela 1. Liczba badanych szkół Liczba badanych szkół Województwo Miejskie Wiejskie Ogółem Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie Ogółem Wyniki dotyczące organizacji programu Owoce w szkole 1. Osobą odpowiedzialną za organizację programu w 36 szkołach, które udzieliły odpowiedzi, jest dyrektor w 13 szkołach (36,1%), nauczyciel świetlicy w 9 szkołach (25%), następnie zastępca dyrektora w 7 szkołach (19,4%), intendent w 4 szkołach (11,1%), inne osoby w 2 szkołach (5,6%). 2. Osobami odpowiedzialnymi za wydawanie uczniom warzyw i owoców w badanych placówkach są przede wszystkim nauczyciele klas I-III w 11 szkołach (28,9%), pracownicy obsługi, np. woźny w 9 szkołach (23,7%), intendent w 8 szkołach (21,1%), pracownik stołówki w 6 szkołach (15,8%), nauczyciel świetlicy w 6 szkołach (15,8%). 185

189 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół 3. Częstotliwość dostaw warzyw i owoców do szkół w semestrze zimowym wynosiła: dostawy 3 razy w tygodniu w 18 szkołach (47,36%), 2 razy w tygodniu w 14 szkołach (36,8%), raz na tydzień w 6 szkołach (15,8%). Do połowy szkół miejskich warzywa i owoce dostarczano 3 razy w tygodniu. Z taką samą częstotliwością owoce i warzywa dostarczano tylko do co trzeciej szkoły wiejskiej. Połowa szkół wiejskich i co czwarta szkoła miejska miały dostarczane warzywa i owoce dwa razy w tygodniu. 4. Plakat programu Owoce w szkole znajduje się we wszystkich szkołach wiejskich oraz w 18 szkołach miejskich (90%). 5. Uczniowie spożywają udostępniane warzywa i owoce najczęściej w klasie 32 szkoły (84,1%), następnie w stołówce szkolnej 10 szkół (26,8%) oraz na korytarzu podczas przerwy 8 szkół (21,4%). Wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ szkoły udzielały więcej niż jednej odpowiedzi. 6. Wśród 37 szkół, które udzieliły odpowiedzi, we wszystkich udostępniane były jabłka oraz marchew. Inne udostępniane owoce i warzywa to: papryka w 31 szkołach (83,8%), rzodkiewki w 26 szkołach (70,3%), gruszki w 21 szkołach (56,8%), soki w 21 szkołach (56,8%), najrzadziej pojawiały się truskawki (tylko w 1 szkole; 2,7%). Wyniki dotyczące opinii dyrektorów szkół o programie Owoce w szkole 1. Problemy z przystąpieniem do programu zgłosiło 11 szkół (29,5%). W przypadku szkół miejskich problemy z przystąpieniem do programu miały 4 szkoły (20%), w przypadku szkół wiejskich problemy zgłosiło 7 szkół (38,9%). Problemy podawane przez dyrektorów szkół wynikały z braku dostawcy lub rezygnacji dostawcy przed rozpoczęciem programu. Z tego powodu szkoły nie wzięły udziału w programie w poprzednim roku szkolnym. 2. Większość szkół (34 placówki, co stanowi 89,5%) nie ma problemów wynikających z uczestniczenia w programie. Problemy wynikające z uczestnictwa w programie zgłosiły 4 szkoły miejskie (20%). Problemy zgłoszone przez dyrektorów to: zła jakość dostarczanych warzyw, np. marchewki 1 szkoła nieodpowiednia forma przygotowania warzyw utrudniająca dzieciom spożycie 1 szkoła dostarczanie jednorazowo 3 porcji warzyw i owoców 1 szkoła dostarczania soków w szklanych butelkach 1 szkoła. 186

190 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół 3. Prawie wszyscy dyrektorzy szkół (36 szkół; 94,7%) stwierdzili, że szkoła odnosi korzyści wynikające z uczestnictwa w programie. W jednej szkole (3%) dyrektor stwierdził, że brak jest korzyści. Także w jednej szkole (3%) w opinii dyrektora trudno stwierdzić, czy są korzyści wynikające z programu. Wśród najczęstszych korzyści wynikających z uczestnictwa w programie dyrektorzy szkół wymieniali: wartość edukacyjną programu (nabywanie wiedzy przez uczniów) 17 szkół (47,2%) zmiana nawyków żywieniowych na prawidłowe (np. większe spożycie warzyw w stołówce szkolnej, rezygnacja z zakupu słodyczy w sklepiku szkolnym) 15 szkół (41,7%) podniesienie wartości odżywczej diety dzieci 8 szkół (22,2%) zadowolenie uczniów i rodziców z faktu darmowych porcji warzyw i owoców 3 szkoły (8,3%). Wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ dyrektorzy udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Wyniki dotyczące opinii uczniów o programie 1. Wśród 35 szkół, które udzieliły odpowiedzi na pytanie, według opinii dyrektora większość uczniów pozytywnie ocenia program w 31 szkołach (88,6%). W 3 szkołach (8,6%) uczniowie mieli różne opinie na temat programu. Uczniowie negatywnie ocenili program w jednej szkole (2,9%). Stwierdzenia w poszczególnych kategoriach: Dobrze: uczniowie odbierają program bardzo pozytywnie każdego dnia uczniowie czekają na warzywa i owoce. Różnie: jest problem z warzywami, dzieci chętniej spożywają owoce i piją soki niż jedzą warzywa rzodkiewkę jedzą tylko do kanapek uczniowie nie jedzą warzyw. Źle: uczniowie odbierają program jako coś narzuconego. 187

191 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół 2. Na pytanie, czy w opinii dyrektora uczniowie chętnie spożywają otrzymane porcje owoców i warzyw pozytywną odpowiedź uzyskano w 33 placówkach z 37 badanych (89,2%). W 3 szkołach (8,1%) uczniowie zgłaszali różne uwagi, niechętnie owoce i warzywa spożywają uczniowie z jednej szkoły (2,7%). Uwagi uczniów co do udostępnianych warzyw i owoców (zgłoszone przez dyrektorów): uczniowie chętnie spożywają wszystkie dostarczane warzywa i owoce 26 szkół (70%) uczniowie najchętniej spożywają owoce i soki, warzywa mniej chętnie 6 szkół (16%) asortyment warzyw i owoców jest mało urozmaicony 4 szkoły (11%) marchewka czasami jest gorzka 2 szkoły (5%). 3. Wśród 36 szkół, które udzieliły odpowiedzi, najchętniej z udostępnianych warzyw i owoców dzieci spożywają: jabłka w 33 szkołach (91,7%), gruszki w 12 szkołach (33,3%), marchew w 12 szkołach (33,3%), rzodkiewki w 8 szkołach (22,2%), paprykę w 3 szkołach (8,3%). Wyniki dotyczące organizacji żywienia w szkołach 1. Wśród 37 szkół, które udzieliły odpowiedzi, w 24 placówkach (64,9%) przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut. 2. Wszystkie badane szkoły miejskie posiadają stołówkę, w przypadku szkół wiejskich stołówkę posiadało 14 placówek (77,8%). 3. Wszystkie badane szkoły miejskie organizują dla uczniów obiady, w przypadku szkół wiejskich obiady organizuje 16 placówek (88,9%). Obiady pełne (zupa, II danie) organizuje ogółem 25 placówek (69,4%), w tym 16 szkół miejskich (80%) oraz 9 szkół wiejskich (56,3%). 4. Ogółem w badanych szkołach z obiadów korzysta 42,8% uczniów, w tym 41,7% w szkołach miejskich oraz 44,2% w szkołach wiejskich. 188

192 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół Wyniki dotyczące sklepików szkolnych 1. Sklepik szkolny znajduje się w 25 szkołach (65,8%), w tym w 15 szkołach miejskich (75%) oraz w 10 szkołach wiejskich (55,6%). 2. Na pytanie: Czy szkoła ma wpływ na asortyment sklepików szkolnych? większość dyrektorów odpowiedziało pozytywnie (23 dyrektorów, 92%), w tym 14 dyrektorów szkół miejskich (93,3%) oraz 9 dyrektorów szkół wiejskich (90%). 3. Na pytanie: Czy szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia w sklepiku szkolnym? 21 dyrektorów (91,3%) deklaruje, że w szkole wprowadzono ograniczenia w asortymencie sklepiku. Tak, odpowiedziało 13 dyrektorów (92,9%) szkół miejskich oraz 8 dyrektorów szkół wiejskich (88,9%). Wprowadzone ograniczenia podawane przez dyrektorów: zakaz sprzedaży chipsów w 18 szkołach (85,7%) zakaz sprzedaży słodzonych napojów w 13 szkołach (61,9%) ograniczenia sprzedaży słodyczy i lodów w 5 szkołach (23,8%) wprowadzenie zdrowej żywności w 3 szkołach (14,3%) inne ograniczenia (produkty z konserwantami, niebezpieczne opakowania) w 2 szkołach (9,5%). 4. Owoce i warzywa są dostępne w sklepikach szkolnych tylko w 8 szkołach (32%), w 17 placówkach (68%) owoce i warzywa nie są dostępne w sklepikach szkolnych. W szkołach miejskich owoce i warzywa są dostępne w 4 placówkach (26,7%), w szkołach wiejskich w 4 placówkach (40%). Wyniki dotyczące realizacji programów/działań związanych z edukacją żywieniową 1. Większość szkół zarówno wiejskich, jak i miejskich realizuje programy/działania z zakresu poprawy żywienia i aktywności fizycznej. Programy takie realizuje 32 szkół (84,2%) w tym 18 szkół miejskich (90%) oraz 14 szkół wiejskich (77,8%). Najczęściej realizowane programy w badanych szkołach: Trzymaj formę 13 szkół (34,2%) Szklanka mleka 6 szkół (15,8%) Szkoła Promująca Zdrowie 5 szkół (13,2%) 5 porcji warzyw, owoców i soków 4 szkoły (10,5%) wewnętrzne programy szkół 6 szkół (15,8%). 189

193 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół 2. Większość szkół realizuje zajęcia dla uczniów na temat prawidłowego żywienia w ramach programu Owoce w szkole 35 szkół (92,1%). Zajęcia takie nie są realizowane w 2 szkołach miejskich (10%) i w jednej wiejskiej (5,6%). 3. Dni zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców organizowane są w 30 placówkach (78,9%), w tym w 17 szkołach miejskich (85%) oraz w 13 szkołach wiejskich (72,2%). W szkołach organizowane są: dni zdrowego żywienia w 13 szkołach (43,3%) rajdy w 9 szkołach (30%) pikniki w 8 szkołach (26,7%) festyny w 7 szkołach (23,3%). 4. W większości szkół miejskich 16 (80%) prowadzone są zajęcia przekazujące rodzicom wiedzę o prawidłowym żywieniu dzieci, natomiast w przypadku szkół wiejskich takie zajęcia prowadzone są tylko w połowie placówek (9 szkół, 50%). Zarówno w przypadku szkół miejskich, jak i wiejskich zajęcia te cieszą się zainteresowaniem rodziców tak odpowiedziało 22 dyrektorów szkół (88%). 5. Większość szkół prowadzi zajęcia przekazujące rodzicom wiedzę o zaletach aktywności fizycznej w przypadku szkół miejskich takie zajęcia prowadzone są w 16 placówkach (80%), w przypadku szkół wiejskich w 11 placówkach (61,1%). Zajęcia te cieszą się zainteresowaniem tak odpowiedziało 96% dyrektorów szkół ogółem. 6. Ogółem w 17 szkołach (44,7%) znajduje się reklama żywności i napojów. Reklama żywności i napojów znajduje się w połowie szkół wiejskich oraz w ponad 1/3 szkół miejskich. 7. We wszystkich badanych szkołach znajdują się plakaty, postery o zdrowym stylu życia, tylko w jednej szkole wiejskiej nie ma takiego plakatu. Wyniki dotyczące aktywności fizycznej 1. Wszystkie ankietowane szkoły organizują pozalekcyjne zajęcia sportowe. 2. W pozalekcyjnych zajęciach sportowych organizowanych przez szkołę uczestniczy 37,4% uczniów ogółem (w szkołach miejskich 33,5%, w szkołach wiejskich 43% uczniów). 190

194 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół podsumowanie 3. Z przeprowadzonej ankiety wynika, że boisko ogółem posiada 37 szkół (97,4%), salę gimnastyczną 35 szkół (92,1%), inne obiekty sportowe 15 szkół (39,5%), przy tym: boisko znajduje się we wszystkich szkołach miejskich boisko posiada 17 szkół wiejskich (94,4%) sala gimnastyczna znajduje się w 18 szkołach miejskich (90%) oraz w 17 szkołach wiejskich (94,4%) połowa szkół miejskich posiada inne obiekty sportowe (np. sala gimnastyki korekcyjnej, plac zabaw, siłownia), jeśli chodzi o szkoły wiejskie, inne obiekty sportowe znajdują się w 5 szkołach (27,8%). PODSUMOWANIE I WNIOSKI ORGANIZACJA PROGRAMU OWOCE W SZKOLE 1. Osobami odpowiedzialnymi za organizację programu na terenie szkoły jest w większości szkół dyrektor szkoły, nauczyciel świetlicy oraz zastępca dyrektora szkoły. W niektórych placówkach organizacją programu zajmuje się intendent, nauczyciel klas I-III lub inny pracownik szkoły. 2. Osobami odpowiedzialnymi za wydawanie warzyw i owoców są najczęściej nauczyciele klas I-III, pracownicy obsługi lub intendent. 3. Uczniowie spożywają owoce i warzywa najczęściej w klasie, rzadziej w stołówce lub na korytarzu podczas przerw. W szkołach wiejskich najczęściej uczniowie spożywają w klasie, jednak więcej uczniów niż w mieście spożywa owoce i warzywa w stołówce i na korytarzu. Spożywanie warzyw i owoców w klasie lub w stołówce daje możliwość włączenia tych produktów do II śniadania i spożycia posiłku w spokojnej atmosferze. Niekorzystne wydaje się spożywanie II śniadania na korytarzu podczas przerwy. 4. Częstotliwość dostarczania warzyw i owoców w semestrze zimowym najczęściej wynosiła 3 razy w tygodniu w szkołach miejskich oraz 2 razy w tygodniu w szkołach wiejskich. 191

195 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół podsumowanie 5. W ramach programu uczniom udostępniane są następujące warzywa i owoce: jabłka, gruszki, truskawki, marchew, rzodkiewki, papryka, soki owocowe, warzywne lub owocowo-warzywne. W większości szkół udostępniano wszystkie wymienione warzywa i owoce za wyjątkiem truskawek, co było spowodowane porą roku semestr zimowy. W niektórych placówkach w asortymencie nie znalazły się wszystkie wymienione produkty, co spowodowało, że asortyment warzyw i owoców mógł być nieurozmaicony. 6. Szkoły uczestniczące w programie umieszczają w widocznym miejscu plakat programu informujący, że dana placówka realizuje ten program. OPINIA DYREKTORÓW O PROGRAMIE 1. Dyrektorzy szkół pozytywnie oceniają program, zauważają liczne korzyści wynikające z uczestnictwa szkoły w programie. Dyrektorzy podkreślają korzyści edukacyjne programu oraz zmianę nawyków żywieniowych przez uczniów np. częstsze spożywanie warzyw w stołówce, rezygnacja z zakupu słodyczy w sklepiku szkolnym. Dyrektorzy zwracają także uwagę na poprawę wartości odżywczej diety dzieci. 2. Problemy szkół z przystąpieniem do programu wynikały z braku dostawcy lub wycofania się dostawcy już po rozpoczęciu roku szkolnego. Szkoły nie zgłaszały żadnych innych problemów z przystąpieniem do programu. 3. Większość szkół nie zgłaszała problemów wynikających z uczestnictwa w programie. Problemy zgłaszane przez nieliczne szkoły wynikały ze złej jakości warzyw i owoców, nieodpowiedniej formy przygotowania warzyw utrudniającej dzieciom spożycie, dostarczanie jednorazowo 3 porcji warzyw i owoców, co wiązało się z koniecznością przechowywania produktów oraz dostarczania soków w szklanych butelkach. 192

196 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół podsumowanie OPINIA UCZNIÓW O PROGRAMIE (według dyrektorów szkół) 1. W opinii dyrektorów szkół uczniowie pozytywnie oceniają program, czekają na porcje warzyw i owoców, chętnie spożywają udostępniane warzywa i owoce. Są jednak szkoły, w których program oceniany jest pozytywnie, ale z uwagami dotyczącymi jakości warzyw i owoców (np. gorzka marchewka, zwiędnięta rzodkiewka) oraz małego urozmaicenia asortymentu. 2. W opinii większości dyrektorów szkół uczniowie chętnie spożywają wszystkie otrzymywane warzywa i owoce, są zadowoleni z uczestnictwa w programie. 3. Uczniowie najchętniej spożywają owoce i soki owocowe, z warzyw marchewkę. Opinie negatywne uczniów w nielicznych placówkach wynikają z małego urozmaicenia asortymentu dostarczanych warzyw i owoców (w jednej ze szkół dostępne były tylko jabłka i marchew). ORGANIZACJA ŻYWIENIA W SZKOLE 1. Przerwa śniadaniowa trwa krócej niż 15 minut w prawie połowie szkół, co wydaje się niezadowalające z uwagi na to, że uczeń nie ma wystarczająco dużo czasu, aby spokojnie spożyć II śniadanie. II śniadanie wzbogacone dostarczanymi warzywami i owocami jest ważnym posiłkiem szkolnym i powinno być spożywane w miejscu przeznaczonym na spokojną konsumpcję. W przypadku klas I-III nauczyciel powinien korzystać z możliwości samodzielnego ustalania długości przerwy. 2. Wszystkie badane szkoły miejskie posiadały stołówkę szkolną, w przypadku szkół wiejskich stołówki nie posiadała prawie co trzecia szkoła. 3. Wszystkie badane szkoły miejskie organizują dla uczniów obiady, w przypadku szkół wiejskich obiadów nie organizuje 89% szkół. 4. W badanych placówkach z obiadów korzysta niezadowalająca ilość uczniów szkół miejskich oraz wiejskich (mniej niż połowa). 193

197 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół podsumowanie SKLEPIKI SZKOLNE 1. Sklepik szkolny znajduje się w ponad połowie szkół, częściej w szkołach miejskich. 2. Dyrektorzy szkół deklarują, że mają wpływ na asortyment sklepiku szkolnego oraz że wprowadzają ograniczenia sprzedaży niektórych produktów, takich jak chipsy, słodkie napoje oraz słone przekąski. Deklaracje dyrektorów nie są jednak zgodne z obserwacjami dotyczącymi asortymentu sklepików. Z licznych badań i raportów wynika, że asortyment w większości szkół jest nieodpowiedni dla dzieci. 3. Sklepiki szkolne mające w swojej ofercie owoce i warzywa są w zdecydowanej mniejszości. Sklepiki oferujące uczniom owoce i warzywa częściej znajdują się w szkołach wiejskich. PROGRAMY/DZIAŁANIA PROZDROWOTNE W SZKOLE 1. Większość szkół zarówno wiejskich, jak i miejskich realizuje programy/działania z zakresu poprawy żywienia i aktywności fizycznej. Realizowane programy są to gotowe programy zewnętrzne, których autorami są jednostki zewnętrzne (np. Trzymaj formę, Jem kolorowo ) lub są to programy wewnętrzne szkół. Fakt wprowadzenia opracowanych programów edukacyjnych nie wykluczał realizmwania własnego programu. Należy zwrócić uwagę, że forma i zakres realizowania programów jest bardzo różnorodna. Samo wprowadzenie programu nie jest równoznaczne z osiągnięciem oczekiwanych wyników. Aktywizacja dzieci i rodziców do korzystnych zachowań nie zależy od rodzaju programu, ale od konsekwencji i atrakcyjności podejmowanych działań. 2. Większość dyrektorów deklaruje przeprowadzanie zajęć dla uczniów na temat prawidłowego żywienia w ramach programu Owoce w szkole. 3. Dni zdrowego stylu życia, takie jak dni zdrowego żywienia, rajdy, pikniki, festyny realizowane są w większości szkół miejskich i w mniejszym stopniu w szkołach wiejskich. 194

198 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół wnioski 4. W większości szkół miejskich prowadzone są zajęcia przekazujące rodzicom wiedzę o prawidłowym żywieniu dzieci oraz zajęcia o roli aktywności fizycznej, natomiast w przypadku szkół wiejskich takie zajęcia prowadzone są tylko w połowie placówek. 5. Prawie we wszystkich szkołach znajdują się plakaty, postery o zdrowym stylu życia. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA 1. Wszystkie ankietowane szkoły organizują pozalekcyjne zajęcia sportowe. 2. Z pozalekcyjnych zajęć sportowych korzysta niezadowalająca ilość uczniów zarówno w szkołach miejskich, jak i w wiejskich. 3. Boisko szkolne znajduje się we wszystkich szkołach miejskich oraz w 95% szkół wiejskich. Salę gimnastyczną posiada 90% szkół miejskich i 94% szkół wiejskich. Inne obiekty sportowe (np. sala gimnastyki korekcyjnej, siłownia) znajdują się w połowie szkół miejskich oraz 23% szkól wiejskich. WNIOSKI 1. Program Owoce w szkole jest pozytywnie oceniany przez dyrektorów szkół uczestniczących w programie. 2. W opinii dyrektorów szkół program Owoce w szkole jest pozytywnie odbierany przez uczniów. Uczniowie chętnie spożywają udostępniane warzywa i owoce. 3. W opinii dyrektorów korzyści wynikające z programu to przede wszystkim korzyści edukacyjne zmiana nawyków żywieniowych uczniów oraz poprawa wartości odżywczej diety dzieci. 4. Problemy zgłaszane przez nieliczne szkoły wynikały ze złej jakości warzyw i owoców od niektórych dostawców lub z przechowywaniem produktów. Dyrektorzy szkół powinni zwrócić większą uwagę na wybór dostawców pod kątem jakości dostarczanych warzyw i owoców. 195

199 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół spis rycin Spis rycin 1. Osoba odpowiedzialna za program Owoce w szkole 2. Osoba odpowiedzialna w szkole za wydawanie owoców i warzyw 3. Częstotliwość dostaw warzyw i owoców w ramach programu Owoce w szkole 4. Miejsce konsumpcji dostarczanych warzyw i owoców w szkole 5. Problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole 6. Problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole 7. Występowanie korzyści wynikających z uczestnictwa w programie Owoce w szkole 8. Rodzaje warzyw i owoców dostarczanych w ramach całej edycji programu Owoce w szkole 9. Odbiór programu Owoce w szkole przez dzieci 10. Chęć spożywania przez dzieci otrzymywanych porcji warzyw i owoców 11. Rodzaje owoców i warzyw najchętniej spożywane przez dzieci w ramach programu Owoce w szkole 12. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut w szkołach miejskich i wiejskich 13. Posiadanie stołówki w szkołach miejskich i wiejskich 14. Organizacja obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 15. Forma obiadów organizowanych przez szkoły miejskie i wiejskie 16. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 17. Sklepik szkolny w szkołach miejskich i wiejskich 18. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 19. Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 20. Dostępność owoców i warzyw w sklepikach szkolnych 21. Realizacja programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z w szkołach miejskich i wiejskich 22. Prowadzenie zajęć w szkołach w ramach programu Owoce w szkole z zakresu prawidłowego żywienia 23. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców w szkołach miejskich i wiejskich 24. Prowadzenie zajęć dla rodziców, mające na celu przekazanie wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci 196

200 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół spis tabel 25. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej 26. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół 27. Umieszczanie w szkołach plakatu programu Owoce w szkole 28. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 29. Organizacja pozalekcyjnych zajęć sportowych w szkołach miejskich i wiejskich 30. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych 31. Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkołach Spis tabel 1. Osoba odpowiedzialna za program Owoce w szkole 2. Osoba odpowiedzialna w szkole za wydawanie owoców i warzyw 3. Częstotliwość dostaw warzyw i owoców w ramach programu Owoce w szkole 4. Miejsce konsumpcji dostarczanych warzyw i owoców w szkole 5. Problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole 6. Problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole 7. Występowanie korzyści wynikających z uczestnictwa w programie Owoce w szkole 8. Rodzaje warzyw i owoców dostarczanych w ramach całej edycji programu Owoce w szkole 9. Odbiór programu Owoce w szkole przez dzieci 10. Chęć spożywania przez dzieci otrzymywanych porcji warzyw i owoców 11. Rodzaje owoców i warzyw najchętniej spożywane przez dzieci w ramach programu Owoce w szkole 12. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut w szkołach miejskich i wiejskich 13. Posiadanie stołówki w szkołach miejskich i wiejskich 14. Organizacja obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 15. Forma obiadów organizowanych przez szkoły miejskie i wiejskie 16. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 17. Sklepik szkolny w szkołach miejskich i wiejskich 18. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 197

201 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół spis tabel 19. Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 20. Dostępność owoców i warzyw w sklepikach szkolnych 21. Realizacja programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z w szkołach miejskich i wiejskich 22. Prowadzenie zajęć w szkołach w ramach programu Owoce w szkole z zakresu prawidłowego żywienia 23. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców w szkołach miejskich i wiejskich 24. Prowadzenie zajęć dla rodziców, mające na celu przekazanie wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci 25. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej 26. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół 27. Umieszczanie w szkołach plakatu programu Owoce w szkole 28. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 29. Organizacja pozalekcyjnych zajęć sportowych w szkołach miejskich i wiejskich 30. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych 31. Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkołach 198

202 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 1. Osoba odpowiedzialna za program Owoce w szkole *pedagog szkolny, referent 1a. Osoba odpowiedzialna za program Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich *pedagog szkolny, referent 199

203 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 2. Osoba odpowiedzialna w szkole za wydawanie owoców i warzyw *sekretarz szkoły, referent 2 a. Osoba odpowiedzialna za wydawanie owoców i warzyw w szkołach miejskich i wiejskich *sekretarz szkoły, referent 200

204 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 3. Częstotliwość dostaw warzyw i owoców w ramach programu Owoce w szkole 3 a. Częstotliwość dostaw warzyw i owoców w szkołach miejskich i wiejskich 201

205 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 4. Miejsce konsumpcji dostarczanych warzyw i owoców w szkole 100% 80% Jakie jest miejsce konsumpcji warzyw i owocow? 84,1% 60% 40% 20% 26,8% 21,4% 0% 4 a. Miejsce konsumpcji dostarczanych warzyw i owoców z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 202

206 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 5. Problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole *brak dostawcy, rezygnacja dostawcy 5 a. Problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich *brak dostawcy, rezygnacja dostawcy 203

207 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 6. Problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole *jednorazowe dostarczanie 3 porcji warzyw i owoców, forma warzyw utrudniająca spożycie (zbyt duża marchew), jakość dostarczanej marchwi, bezpieczeństwo szklanych butelek 6 a. Problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich *jednorazowe dostarczanie 3 porcji warzyw i owoców, forma warzyw utrudniająca spożycie (zbyt duża marchew), jakość dostarczanej marchwi, bezpieczeństwo szklanych butelek 204

208 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 7. Występowanie korzyści wynikających z uczestnictwa w programie Owoce w szkole Czy wystapily korzyści wynikające z uczestnictwa w programie "Owoce w szkole"? 2,6% 2,6% tak nie trudno powiedzieć 94,7% 7 a. Występowanie korzyści wynikających z uczestnictwa w programie Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich Czy wystąpily korzysci wynikające z uczestnictwa w programie "Owoce w szkole"? tak nie trudno powiedzieć wiejskie 94,0% 6,0% miejskie 94,7% 5,3% ogółem 94,7% 2,6% 2,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 205

209 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 7 b. Korzyści wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole 206

210 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 8. Rodzaje warzyw i owoców dostarczanych w ramach całej edycji programu Owoce w szkole 8 a. Rodzaje warzyw i owoców dostarczanych w ramach całej edycji programu z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 207

211 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 9. Odbiór programu Owoce w szkole przez dzieci 9 a. Odbiór programu Owoce w szkole przez dzieci w szkołach miejskich i wiejskich 208

212 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 10. Chęć spożywania przez dzieci otrzymywanych porcji warzyw i owoców 10 a. Chęć spożywania przez dzieci otrzymywanych porcji warzyw i owoców w szkołach miejskich i wiejskich 209

213 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 11. Rodzaje owoców i warzyw najchętniej spożywane przez dzieci w ramach programu Owoce w szkole 11 a. Rodzaje owoców i warzyw najchętniej spożywane przez dzieci w szkołach miejskich i wiejskich w ramach programu Owoce w szkole 210

214 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 12. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut w szkołach miejskich i wiejskich 13. Posiadanie stołówki przez szkoły miejskie i wiejskie 211

215 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 14. Organizacja obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 15. Forma obiadów organizowanych w szkołach 212

216 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 16. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 17. Sklepik szkolny w szkołach miejskich i wiejskich 213

217 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 18. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 214

218 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 19. Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 19 a. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadzone przez szkoły miejskie i wiejskie 215

219 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 20. Dostępność owoców i warzyw w sklepikach szkolnych 20 a. Dostępność owoców i warzyw w sklepikach szkolnych w szkołach miejskich i wiejskich 216

220 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 21. Realizacja programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z w szkołach miejskich i wiejskich 217

221 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 22. Prowadzenie zajęć w szkołach w ramach programu Owoce w szkole z zakresu prawidłowego żywienia 22 a. Prowadzenie zajęć w ramach programu Owoce w szkole z zakresu prawidłowego żywienia z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 218

222 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 23. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców w szkołach miejskich i wiejskich 23 a. Forma organizacji dnia zdrowego stylu życia *imprezy środowiskowe, dzień o szkodliwości palenia papierosów, konkurs międzyszkolny "czy wiesz, co jesz"?, przygotowywanie zdrowych posiłków podczas zajęć ferii zimowych i letnich, dni sportu szkolnego. 219

223 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 24. Prowadzenie zajęć dla rodziców o prawidłowym żywieniu dzieci 24 a. Prowadzenie zajęć dla rodziców o prawidłowym żywieniu dzieci w szkołach miejskich i wiejskich 220

224 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 24 b. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu w szkołach miejskich i wiejskich 221

225 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 25. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej 25 a. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 222

226 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 25 b. Zainteresowanie rodziców zajęciami o aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 223

227 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 26. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół 26 a. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół miejskich i wiejskich 224

228 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 27. Umieszczanie w szkołach plakatu programu Owoce w szkole 27 a. Umieszczanie plakatu programu Owoce w szkole na terenie szkół wiejskich i miejskich 225

229 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 28. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 29. Organizacja pozalekcyjnych zajęć sportowych w szkołach miejskich i wiejskich 226

230 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie ryciny 30. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 31. Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkołach miejskich i wiejskich *2 szkoły korzystają z sąsiedniego boiska orlik **np. sala korekcyjna, ścianka wspinaczkowa, sala zabaw, plac do gier, kort tenisowy 227

231 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 1. Osoba odpowiedzialna za program Owoce w szkole Kto w szkole jest odpowiedzialny za program Owoce w szkole? ogółem (N=36) n % dyrektor 13 36,1 wicedyrektor 7 19,4 kierownik/ nauczyciel świetlicy 9 25,0 intendent 4 11,1 nauczyciel klas I-III 1 2,8 inni* 2 5,6 *inni: referent, pedagog szkolny 1 a. Osoba odpowiedzialna za program Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich Kto w szkole jest odpowiedzialny za program Owoce w szkole? ogółem (N=36) miejskie (N=18) wiejskie (N=18) n % n % n % dyrektor 13 36,1 5 27,8 8 44,4 wicedyrektor 7 19,4 2 11,1 5 27,8 kierownik/ nauczyciel świetlicy 9 25,0 7 38,9 2 11,1 intendent 4 11,1 3 16,7 1 5,6 nauczyciel klas I-III 1 2,8 1 5,6 0 0 inni* 2 5, ,1 *referent, pedagog szkolny 228

232 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 2. Osoba odpowiedzialna w szkole za wydawanie owoców i warzyw Kto w szkole jest odpowiedzialny za wydawanie uczniom warzyw i owoców? ogółem (N=38) n % kierownik/ nauczyciel świetlicy 6 15,8 intendent 8 21,1 nauczyciel klas I-III 11 28,9 pracownik obsługi/woźny 9 23,7 pracownik stołówki/kuchni 6 15,8 inni* 2 5,3 *referent, sekretarz szkoły 2a. Osoba odpowiedzialna za wydawanie owoców i warzyw w szkołach miejskich i wiejskich Kto w szkole jest odpowiedzialny za wydawanie uczniom warzyw i owoców? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % kierownik/ nauczyciel świetlicy 6 15,8 5 25,0 1 5,6 intendent 8 21,1 4 20,0 4 22,2 nauczyciel klas I-III 11 28,9 4 20,0 7 38,9 pracownik obsługi/woźny 9 23,7 4 20,0 5 27,8 pracownik stołówki/kuchni 6 15,8 3 15,0 3 16,7 inni* 2 5,3 1 5,0 1 5,6 *referent, sekretarz szkoły 229

233 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 3.Częstotliwość dostaw warzyw i owoców w ramach programu Owoce w szkole Jaka jest częstotliwość dostaw warzyw i owoców? ogółem (N=38) n % 3 razy w tygodniu 18 47,4 2 razy w tygodniu 14 36,8 raz na tydzień 6 15,8 3a.Częstotliwość dostaw warzyw i owoców w szkołach miejskich i wiejskich Jaka jest częstotliwość dostaw warzyw i owoców? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % 3 razy w tygodniu 18 47, ,0 7 38,9 2 razy w tygodniu 14 36,8 5 25,0 9 50,0 raz na tydzień 6 15,8 4 20,0 2 11,1 4.Miejsce konsumpcji dostarczanych warzyw i owoców w szkole Jakie jest miejsce konsumpcji warzyw i owoców? ogółem (N=38) n % korytarz 8 21,4 klasa 32 84,1 stołówka 10 26,8 4a.Miejsce konsumpcji dostarczanych warzyw i owoców z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jakie jest miejsce konsumpcji warzyw i owoców? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % korytarz 8 21,4 3 15,0 5 27,8 klasa 32 84, , ,7 stołówka 10 26,8 4 20,0 6 33,3 230

234 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 5.Problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole Czy wystąpiły problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole? ogółem (N=38) n % tak* 11 29,5 nie 27 71,0 *np. brak dostawcy, rezygnacja dostawcy, problem ze znalezieniem dostawcy 5a.Problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich Czy wystąpiły problemy z przystąpieniem do programu Owoce w szkole? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak* 11 29,5 4 20,0 7 38,9 nie 27 71, , ,1 *np. brak dostawcy, rezygnacja dostawcy, problem ze znalezieniem dostawcy 6. Problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole Czy wystąpiły problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole? ogółem (N=38) n % tak* 4 10,5 nie 34 89,5 * np. zła jakość dostarczanych warzyw np. marchewki, dostarczanie jednorazowo 3 porcji warzyw i owoców, dostarczanie soków w szklanych butelkach 6a. Problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich Czy wystąpiły problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak* 4 10,5 4 20,0 0 0 nie 34 89, , * np. zła jakość dostarczanych warzyw np. marchewki, dostarczanie jednorazowo 3 porcji warzyw i owoców, dostarczanie soków w szklanych butelkach 231

235 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 6b. Czy wystąpiły problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole z podziałem na województwa Czy wystąpiły problemy wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak* ,2 2 28, nie ,8 5 71, * np. zła jakość dostarczanych warzyw np. marchewki, dostarczanie jednorazowo 3 porcji warzyw i owoców, dostarczanie soków w szklanych butelkach 7. Występowanie korzyści wynikających z uczestnictwa w programie Owoce w szkole Czy wystąpiły korzyści wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole? ogółem (N=38) n % tak 36 94,7 nie 1 2,8 trudno powiedzieć 1 2,8 7a. Występowanie korzyści wynikających z uczestnictwa w programie Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich Czy wystąpiły korzyści wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N18) n % n % n % tak 36 94, , ,0 nie 1 2,8 1 5,3 0 0 trudno powiedzieć 1 2, ,0 7b. Wystąpienie korzyści wynikających z uczestnictwa w programie Owoce w szkole z podziałem na województwa Czy wystąpiły korzyści wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpacki e (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolski e (N=7) n % n % n % n % n % tak ,5 6 85,7 nie ,3 trudno powiedzieć ,

236 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 7c. Korzyści wynikające z uczestnictwa w programie Owoce w szkole Jeżeli tak, to jakie korzyści wynikające z uczestnictwa w Programie wystąpiły? ogółem (N=36) n % wartość edukacyjna programu 17 47,2 zmiana nawyków żywieniowych na prawidłowe 15 41,7 podniesienie wartości odżywczej diety 8 22,2 zadowolenie uczniów i rodziców z otrzymywania darmowych porcji warzyw u owoców 3 8,3 8. Rodzaje warzyw i owoców dostarczanych w ramach całej edycji programu Owoce w szkole Jakie rodzaje warzyw i owoców są dostarczane w ramach całej edycji programu? ogółem (N=37) n % jabłka gruszki 21 56,8 soki 21 56,8 marchew papryka 31 83,8 rzodkiewka 26 70,3 truskawki 1 2,7 8a. Rodzaje warzyw i owoców dostarczanych w ramach całej edycji programu z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jakie rodzaje warzyw i owoców są dostarczane w ramach całej edycji programu? ogółem (N=37) miejskie (N=20) wiejskie (N=17) n % n % n % jabłka gruszki 21 56, , ,7 soki 21 56, ,0 9 52,9 marchew papryka 31 83, , ,4 rzodkiewka 26 70, , ,8 truskawki 1 2,7 1 5,

237 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 8b. Rodzaje warzyw i owoców dostarczanych w ramach całej edycji programu z podziałem na województwa Jakie rodzaje warzyw i owoców są dostarczane w ramach całej edycji programu? mazowieckie (N=7) opolskie (N=8) podkarpacki e (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolski e (N=7) n % n % n % n % n % jabłka gruszki 5 71,4 2 25,0 4 57,1 7 87,5 3 42,9 soki 3 42,9 7 87,5 4 57,1 3 37,5 4 57,1 marchew papryka , ,5 3 42,9 rzodkiewka 4 57,1 6 75,0 4 57, ,1 truskawki , Odbiór programu Owoce w szkole przez dzieci Jak dzieci odbierają program Owoce w szkole? ogółem (N=35) n % dobrze 31 88,6 źle 1 2,9 trudno powiedzieć 3 8,6 9a. Odbiór programu Owoce w szkole przez dzieci w szkołach miejskich i wiejskich Jak dzieci odbierają program Owoce w szkole? ogółem (N=35) miejskie (N=18) wiejskie (N=17) n % n % n % dobrze 31 88, , ,1 źle 1 2,9 1 5,6 0 0 trudno powiedzieć 3 8,6 2 11,1 1 5,9 234

238 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 9b. Odbiór programu Owoce w szkole przez dzieci w szkołach z podziałem na województwa Jak dzieci odbierają program Owoce w szkole? mazowieckie (N=5) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=7) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % dobrze ,7 5 71,4 6 85,7 źle ,3 0 0 trudno powiedzieć ,3 1 14,3 1 14,3 10. Chęćspożywania przez dzieci otrzymywanych porcji warzyw i owoców Czy dzieci chętnie spożywają otrzymywane porcje warzyw i owoców w ramach programu? ogółem (N=37) n % tak 33 89,2 nie 1 2,7 różnie 3 8,1 10a. Chęć spożywania przez dzieci otrzymywanych porcji warzyw i owoców w szkołach miejskich i wiejskich Czy dzieci chętnie spożywają otrzymywane porcje warzyw i owoców w ramach programu? ogółem (N=37) miejskie (N=19) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 33 89, , ,4 nie 1 2,7 1 5,3 0 0 różnie 3 8,1 2 10,5 1 5,6 235

239 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 10b. Chęć spożywania przez dzieci otrzymywanych porcji warzyw i owoców w szkołach z podziałem na województwa Czy dzieci chętnie spożywają otrzymywane porcje warzyw i owoców w ramach programu? mazowiecki e (N=6) opolskie (N=9) podkarpacki e (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolski e (N=7) n % n % n % n % n % tak ,7 6 75,0 6 85,7 nie ,5 0 0 różnie ,3 1 12,5 1 14,3 11. Rodzaje owoców i warzyw najchętniej spożywane przez dzieci w ramach programu Owoce w szkole Które rodzaje owoców i warzyw dzieci spożywają najchętniej? ogółem (N=36) n % jabłka 33 91,7 gruszki 12 33,3 marchew 12 33,3 papryka 3 8,3 rzodkiewka 8 22,2 11a. Rodzaje owoców i warzyw najchętniej spożywane przez dzieci w szkołach miejskich i wiejskich w ramach programu Owoce w szkole Które rodzaje owoców i warzyw dzieci spożywają najchętniej? ogółem (N=36) miejskie (N=19) wiejskie (N=17) n % n % n % jabłka 33 91, , ,0 gruszki 12 33,3 5 26,0 7 41,0 marchew 12 33,3 8 42,0 4 23,0 papryka 3 8, ,0 rzodkiewka 8 22,2 5 26,0 3 18,0 236

240 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 11b. Rodzaje owoców i warzyw najchętniej spożywane przez dzieci z podziałem na województwa w ramach programu Owoce w szkole Które rodzaje owoców i warzyw dzieci spożywają najchętniej? mazowieckie (N=7) opolskie (N=8) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=7) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % jabłka , ,7 gruszki 3 42,9 1 12,5 2 28,6 4 57,1 2 28,6 marchew 5 71,4 1 12,5 1 14,3 4 57,1 1 14,3 papryka 2 28, ,3 0 0 rzodkiewka ,5 1 14,3 2 28,6 2 28,6 12. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut w szkołach miejskich i wiejskich Czy przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut? ogółem (N=37) n % tak 24 64,9 nie 13 35,1 12a. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut? ogółem (N=37) miejskie (N=19) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 24 64, , ,7 nie 13 35,1 7 36,8 6 33,3 12b. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut z podziałem na województwa Czy przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut? mazowieckie (N=6) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorska (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak 4 66,7 5 55,6 4 57,1 5 62,5 6 85,7 nie 2 33,3 4 44,4 3 42,9 3 37,5 1 14,3 237

241 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 13. Posiadanie stołówki przez szkoły Czy szkoła posiada stołówkę? ogółem (N=38) n % tak 34 89,5 nie 4 10,5 13a. Posiadanie stołówki przez szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła posiada stołówkę? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 34 89, ,8 nie 4 10, ,2 14. Organizacja obiadów w szkołach Czy szkoła organizuje obiady? ogółem (N=38) n % tak 36 94,7 nie 2 5,3 14a. Organizacja obiadów w szkołach miejskich i wiejskich Czy szkoła organizuje obiady? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 36 94, ,9 nie 2 5, ,1 238

242 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 15. Forma obiadów organizowanych przez szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli szkoła organizuje obiady to w jakiej formie? ogólnie (N=36) obiady: n % pełne 25 69,4 zupy lub II dania 11 30,6 15a. Forma obiadów organizowanych przez szkoły z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli szkoła organizuje obiady to w jakiej formie? ogólnie (N=36) miejskie (N=20) wiejski (N=16) obiady: n % n % n % pełne 25 69, ,0 9 56,3 zupy lub II dania 11 30,6 4 20,0 7 43,8 16. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołach miejskich i wiejskich Jaki procent uczniów korzysta z obiadów? ogółem miejskie wiejskie średnia zakres średnia zakres średnia zakres 44,4% ,6% ,1% a. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołachz podziałem na województwa Jaki procent uczniów korzysta z obiadów? mazowieckie opolskie podkarpackie pomorskie wielkopolskie średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres 60,0% ,1% ,5% ,7% ,0%

243 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 17. Sklepik szkolny Czy na terenie Państwa szkoły znajduje się sklepik szkolny? ogółem (N=38) n % tak 25 65,8 nie 13 34,2 17a. Sklepikw szkołach miejskich i wiejskich Czy na terenie Państwa szkoły znajduje się sklepik szkolny? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 25 65, , ,6 nie 13 34,2 5 25,0 8 44,4 17b. Sklepik w szkołach z podziałem na województwa Czy na terenie Państwa szkoły znajduje się sklepik szkolny? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak 5 71,4 5 55,6 5 71,4 6 75,0 4 57,1% nie 2 28,6 4 44,4 2 28,6 2 25,0 3 42,9% 18. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła ma wpływ na asortyment sklepiku szkolnego? ogółem (N=25) miejskie (N=15) wiejskie (N=10) szkoły prowadzące sklepik n % n % n % tak 23 92, ,3 9 90,0 nie 2 8,0 1 6,7 1 10,0 240

244 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 19. Wprowadzenie ograniczeń asortymentu sklepiku szkolnego przez szkołę Czy szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego? ogółem (N=23) n % tak 21 91,3 nie 2 8,7 19 a. Wprowadzenie ograniczeń asortymentu sklepiku szkolnego przez szkołę z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego? ogółem (N=23) miejskie (N=14) wiejskie (N=9) n % n % n % tak 21 91, ,9 8 88,9 nie 2 8,7 1 7,1 1 11,1 19 b. Wprowadzenie ograniczeń asortymentu sklepiku szkolnego przez szkołę z podziałem na województwa Czy szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego? mazowieckie (N=5) opolskie (N=4) podkarpackie (N=5) pomorskie (N=6) wielkopolskie (N=3) n % n % n % n % n % tak 5 100% 4 100% 5 100% 5 83,3% 2 66,7% nie 0 0% 0 0% 0 0% 1 16,7% 1 33,3% 241

245 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 19 c. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadzone przez szkołę Jakie ograniczenia zostały wprowadzone w sklepiku szkolnym? ogółem (N=21) n % zakaz sprzedaży chipsów 18 85,7 zakaz sprzedaży słodzonych napojów 13 61,9 zakaz sprzedaży słodyczy i lodów 5 23,8 wprowadzenie "zdrowej" żywności 3 14,3 inne* 2 9,5 *np. brak żywności z konserwantami, brak niebezpiecznych opakowań 19 d. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadzone przez szkołę z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jakie ograniczenia zostały wprowadzone w sklepiku szkolnym? ogółem (N=21) miejskie (N=13) wiejskie (N=8) n % n % n % zakaz sprzedaży chipsów 18 85, , zakaz sprzedaży słodzonych napojów 13 61,9 9 69,2 4 50,0 zakaz sprzedaży słodyczy i lodów 5 23,8 4 30,8 1 12,5 wprowadzenie "zdrowej" żywności 3 14,3 2 15,4 1 12,5 inne* 2 9,5 1 7,7 1 12,5 *np. brak żywności z konserwantami, brak niebezpiecznych opakowań 19 e. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadzone przez szkołę z podziałem na województwa Jakie ograniczenia zostały wprowadzone w sklepiku szkolnym? zakaz sprzedaży chipsów zakaz sprzedaży słodzonych napojów zakaz sprzedaży słodyczy i lodów wprowadzenie "zdrowej" żywności mazowieckie (N=5) opolskie (N=4) podkarpackie (N=5) pomorskie (N=5) wielkopolskie (N=2) n % n % n % n % n % 4 80, ,0 1 50,0 3 60,0 3 75,0 2 40, ,0 3 60,0 1 20, , ,0 0 0 inne , ,0 *np. brak żywności z konserwantami, brak niebezpiecznych opakowań 242

246 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 20. Dostępność w sklepiku szkolnym owoców i warzyw Czy w sklepiku szkolnym są dostępne owoce i warzywa? ogółem (N=25) szkoły prowadzące sklepik n % tak 8 32,0 nie 17 68,0 20 a. Dostępność w sklepiku szkolnym owoców i warzyw z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy w sklepiku szkolnym są dostępne owoce i warzywa? ogółem (N=25) miejskie (N=15) wiejskie (N=10) szkoły prowadzące sklepik n % n % n % tak 8 32,0 4 26,7 4 40,0 nie 17 68, ,3 6 60,0 20 b. Dostępność w sklepiku szkolnym owoców i warzyw z podziałem na województwa Czy w sklepiku szkolnym są dostępne owoce i warzywa? mazowiecki e (N=5) opolskie (N=5) podkarpacki e (N=5) pomorskie (N=6) wielkopolski e (N=4) szkoły prowadzące sklepik n % n % n % n % n % tak 2 40,0 1 20,0 1 20,0 3 50,0 1 25,0 nie 3 60,0 4 80,0 4 80,0 3 50,0 3 75,0 243

247 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 21. Realizacja przez szkoły programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Czy szkoła realizuje programy/ działania z zakresu prawidłowego żyw. i aktywności fizycznej? ogółem (N=38) n % tak 32 84,2 nie 6 15,8 21 a. Realizacja przez szkoły programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła realizuje programy/ działania z zakresu prawidłowego żyw. i aktywności fizycznej? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 32 84, , ,8 nie 6 15,8 2 10,0 4 22,2 21 b. Realizacja przez szkoły programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z podziałem na województwa Czy szkoła realizuje programy/ działania z zakresu prawidłowego żyw. i aktywności fizycznej? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpacki e (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolski e (N=7) n % n % n % n % n % tak 6 85,7 8 88,9 6 85,7 6 75,0 6 85,7 nie 1 14,3 1 11,1 1 14,3 2 25,0 1 14,3 244

248 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 21c. Programy realizowane przez szkoły Jakie programy są realizowane przez szkoły? ogółem (N=38) n % Jem kolorowo 1 2,6 Trzymaj formę 13 34,2 Szklanka mleka 6 15,8 Wiem, co jem 1 2,6 Szkoła promująca zdrowie 5 13,2 Znajdź właściwe rozwiązanie 1 2,6 Nie pal przy mnie, proszę! 2 5,3 Czyste powietrze wokół nas 1 2,6 I śniadanie w domu, II śniadanie w szkole 1 2,6 Moje dziecko idzie do szkoły 1 2,6 Bądźmy zdrowi wiemy, więc działamy 2 5,3 Między nami 1 2,6 5 porcji warzyw, soków owoców 4 10,5 Rusz się człowieku 1 2,6 Sprawne ciało zdrowy duch, teraz mózg wprawiamy w ruch 1 2,6 Zdrowi i aktywni 1 2,6 Koszmania 1 2,6 Tornister na wagę złota 1 2,6 Przyjaciele Zippiego 2 5,3 *pogadanki o żywieniu Wewnętrzne* 6 15,8 245

249 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 21d. Programy realizowane przez szkoły z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jakie programy są realizowane przez szkoły? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % Jem kolorowo 1 2,6 1 5,0 0 0 Trzymaj formę 13 34,2 7 35,0 6 33,3 Szklanka mleka 6 15,8 5 25,0 1 5,6 Wiem, co jem 1 2,6 1 5,0 0 0 Szkoła promująca zdrowie 5 13,2 4 20,0 1 5,6 Znajdź właściwe rozwiązanie 1 2,6 1 5,0 0 0 Nie pal przy mnie, proszę! 2 5,3 2 10,0 0 0 Czyste powietrze wokół nas 1 2,6 1 5,0 0 0 I śniadanie w domu, II śniadanie w szkole 1 2,6 1 5,0 0 0 Moje dziecko idzie do szkoły 1 2,6 1 5,0 0 0 Bądźmy zdrowi - wiemy, więc działamy 2 5,3 1 5,0 1 5,6 Między nami 1 2,6 1 5, porcji warzyw, soków owoców 4 10,5 2 10,0 2 11,1 Rusz się człowieku 1 2, ,6 Sprawne ciało - zdrowy duch, teraz mózg wprawiamy w ruch 1 2,6 1 5,0 0 0 Zdrowi i aktywni 1 2,6 1 5,0 0 0 Koszmania 1 2,6 1 5,0 0 0 Tornister na wagę złota 1 2, ,6 *pogadanki o żywieniu Przyjaciele Zippiego 2 5,3 2 10,0 0 0 Wewnętrzne* 6 15,8 4 20,0 2 11,1 246

250 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 21e. Programy realizowane przez szkoły z podziałem na województwa Jakie programy są realizowane przez szkoły? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % Jem kolorowo ,3 Trzymaj formę 2 28,6 1 11,1 3 42,9 4 50,0 3 42,9 Szklanka mleka 1 14,3 2 22,2 1 14,3 2 25,0 0 0 Wiem, co jem 1 14, Szkoła promująca zdrowie ,2 2 28,6 1 12,5 0 0 Znajdź właściwe rozwiązanie , Nie pal przy mnie, proszę! , Czyste powietrze wokół nas ,3 I śniadanie w domu, II śniadanie w szkole 1 14, Moje dziecko idzie do szkoły ,3 Bądźmy zdrowi - wiemy, więc działamy ,6 Między nami ,3 5 porcji warzyw, soków owoców 2 28,6 1 11, ,5 0 0 Rusz się człowieku , Sprawne ciało - zdrowy duch, teraz mózg wprawiamy w ruch , Zdrowi i aktywni ,5 0 0 Koszmania ,5 0 0 Tornister na wagę złota , Przyjaciele Zippiego , ,3 Wewnętrzne* 1 14,3 4 44,4 1 14, *pogadanki o żywieniu 247

251 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 22. Prowadzenie zajęć w ramach programu Owoce w szkole z zakresu prawidłowego żywienia Czy w ramach programu Owoce w szkole szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu ogółem (N=38) n % tak 35 92,1 nie 3 7,9 22 a. Prowadzenie zajęć w ramach programu Owoce w szkole z zakresu prawidłowego żywienia z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy w ramach programu Owoce w szkole szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 35 92, , ,4 nie 3 7,9 2 10,0 1 5,6 22 b. Prowadzenie zajęć w ramach programu Owoce w szkole z zakresu prawidłowego żywienia z podziałem na województwa Czy w ramach programu Owoce w szkole szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpacki e (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolski e (N=7) n % n % n % n % n % tak ,5 5 71,4 nie ,5 2 28,6 248

252 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 23. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców Czy szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców?/ Czy w szkole są organizowane dni zdrowego odżywiania? ogółem (N=38) n % tak 30 78,9 nie 8 21,1 23 a. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców?/ Czy w szkole są organizowane dni zdrowego odżywiania? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 30 78, , ,2 nie 8 21,1 3 15,0 5 27,8 23 b. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców z podziałem na województwa Czy szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpacki e (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak 6 85,7 7 77,8 6 85,7 6 75,0 5 71,4 nie 1 14,3 2 22,2 1 14,3 2 25,0 2 28,6 249

253 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 23 c. Forma organizacji dnia zdrowego stylu życia Jeśli szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia to w jakiej formie? ogółem (N=30) n % pikniki 8 26,7 rajdy 9 30,0 dni zdrowego żywienia 13 43,3 festyny 7 23,3 inne* 5 16,7 *imprezy środowiskowe, dzień o szkodliwości palenia papierosów,konkurs międzyszkolny "czy wiesz, co jesz"?, przygotowywanie zdrowych posiłków podczas zajęć ferii zimowych i letnich,dni sportu szkolnego 23 d. Forma organizacji dnia zdrowego stylu życia z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeśli szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia to w jakiej formie? ogółem (N=30) miejskie (N=17) wiejskie (N=13) n % n % n % pikniki 8 26,7 6 35,3 2 15,4 rajdy 9 30,0 6 35,3 3 23,1 dni zdrowego żywienia 13 43,3 8 47,1 5 38,5 festyny 7 23,3 5 29,4 2 15,4 inne* 5 16,7 1 11,8 4 15,4 *imprezy środowiskowe, dzień o szkodliwości palenia papierosów,konkurs międzyszkolny "czy wiesz, co jesz"?, przygotowywanie zdrowych posiłków podczas zajęć ferii zimowych i letnich,dni sportu szkolnego 250

254 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 23 e. Forma organizacji dnia zdrowego stylu życia z podziałem na województwa Jeśli szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia to w jakiej formie? mazowieckie (N=6) opolskie (N=7) podkarpacki e (N=6) pomorskie (N=6) wielkopolski e (N=5) n % n % n % n % n % pikniki 3 50,0 1 14,3 2 33,3 1 16,7 1 20,0 rajdy 1 16,7 1 14,3 4 66,7 1 16,7 2 40,0 dni zdrowego żywienia 3 50,0 4 57,1 3 50,0 2 33,3 1 20,0 festyny , ,3 1 20,0 inne* ,6 1 16,7 1 16,7 1 20,0 *imprezy środowiskowe, dzień o szkodliwości palenia papierosów,konkurs międzyszkolny "czy wiesz, co jesz"?, przygotowywanie zdrowych posiłków podczas zajęć ferii zimowych i letnich,dni sportu szkolnego 24. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci? ogółem (N=38) n % tak 25 65,8 nie 13 34,2 24 a. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 25 65, ,0 9 50,0 nie 13 34,2 4 20,0 9 50,0 251

255 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 24 b. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na województwa Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak 6 85,7% 7 77,8 3 42,9 5 62,5 4 57,1 nie 1 14,3 2 22,2 4 57,1 3 37,5 3 42,9 24 c. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? ogółem (N=25) n % tak 22 88,0 nie 3 12,0 24 d. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? ogółem (N=25) miejskie (N=16) wiejskie (N=9) n % n % n % tak 22 88, ,5 8 88,9 nie 3 12,0 2 12,5 1 11,1 24 e. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na województwa Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? mazowieckie (N=6) podkarpackie (N=7) podkarpackie (N=3) pomorskie (N=5) wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak ,0 2 50,0 nie ,0 2 50,0 252

256 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 25. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom dzieci wiedzy o zaletach aktywności fizycznej? ogółem (N=38) n % tak 27 71,1 nie 11 28,9 25 a. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom dzieci wiedzy o zaletach aktywności fizycznej? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 27 71, , ,1 nie 11 28,9 4 20,0 7 38,9 25 b. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej z podziałem na województwa Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom dzieci wiedzy o zaletach aktywności fizycznej? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak 5 71, ,0 3 42,9 6 75,0 3 57,1 nie 2 28,6 0 0,0 4 57,1 2 25,0 3 42,9 253

257 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 25 c. Zainteresowanie rodziców zajęciami mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się ona zainteresowaniem? ogółem (N=26) n % tak 25 96,0 nie 1 3,7 25 d. Zainteresowanie rodziców zajęciami mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się ona zainteresowaniem? ogółem (N=26) miejskie (N=15) wiejskie (N=11) n % n % n % tak 25 96, , nie 1 3,7 1 7, e. Zainteresowanie rodziców zajęciami mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej z podziałem na województwa Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się ona zainteresowaniem? mazowieckie (N=5) opolskie (N=9) podkarpackie (n=3) pomorskie (N=6) wielkopolskie (N=3) n % n % n % n % n % tak , nie ,

258 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 26. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół Czy na terenie szkoły znajduje się reklama żywności i napojów? ogółem (N=38) n % tak 17 44,7 nie 21 55,3 26 a. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkoły z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy na terenie szkoły znajduje się reklama żywności i napojów? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 17 44,7 7 35, ,6 nie 21 55, ,0 8 44,4 26 b. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkoły z podziałem na województwa Czy na terenie szkoły znajduje się reklama żywności i napojów? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak 4 57,1 5 55,6 4 57,1 1 12,5 3 42,9 nie 3 42,9 4 44,4 3 42,9 7 87,5 4 57,1 255

259 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 27. Umieszczanie plakatu programu Owoce w szkole Czy na terenie szkoły znajduje się plakat programu Owoce w szkole? ogółem (N=38) n % tak 36 94,7 nie 2 5,3 27 a. Umieszczanie plakatu programu Owoce w szkole z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy na terenie szkoły znajduje się plakat programu Owoce w szkole? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 36 94, , nie 2 5,3 2 10, b. Umieszczanie plakatu programu Owoce w szkole z podziałem na województwa Czy na terenie szkoły znajduje się plakat programu Owoce w szkole? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak ,5 6 85,7 nie ,5 1 14,3 256

260 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 28. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej Czy na terenie szkoły znajdują się inne plakaty, postery o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej? ogółem (N=38) n % tak 37 97,4 nie 1 2,6 28 a. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy na terenie szkoły znajdują się inne plakaty, postery o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak 37 97, ,4 nie 1 2, ,6 28 b. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej z podziałem na województwa Czy na terenie szkoły znajdują się inne plakaty, postery o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak , nie ,

261 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 29. Organizacja pozalekcyjnych zajęć sportowych Czy Państwa szkoła organizuje pozalekcyjne zajęcia sportowe? ogółem (N=38) n % tak nie a. Organizacja pozalekcyjnych zajęć sportowych z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy Państwa szkoła organizuje pozalekcyjne zajęcia sportowe? ogółem (N=38) miejskie (N=20) wiejskie (N=18) n % n % n % tak nie b. Organizacja pozalekcyjnych zajęć sportowych z podziałem na województwa Czy Państwa szkoła organizuje pozalekcyjne zajęcia sportowe? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % tak % nie ,0% 258

262 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 30. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie ogółem miejskie wiejskie średnia zakres średnia zakres średnia zakres 37,4% ,5% ,0% a. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na województwa mazowieckie opolskie podkarpackie pomorskie wielkopolskie średni średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres a zakres 40,7% ,4% ,5% ,8% ,4% Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkole Jakie obiekty sportowe znajdują się w szkole? ogółem (N=38) n % boisko 37 97,4% sala gimnastyczna 35 92,1% inne* 15 39,5% *2 szkoły korzystają z sąsiedniego boiska orlik **np. dojazd na basen, sala korekcyjna, ścianka wspinaczkowa,sala zabaw, plac do gier, kort tenisowy 259

263 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół uczestniczących w programie tabele 31 a. Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkole z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jakie obiekty sportowe znajdują się w szkole? ogółem (N=38) miejskie(n=20) wiejskie (N=18) n % n % n % boisko 37 97,4% % 17 94,4% sala gimnastyczna 35 92,1% 18 90,0% 17 94,4% Inne* 15 39,5% 10 50,0% 5 27,8% *2 szkoły korzystają z sąsiedniego boiska orlik **np. dojazd na basen, sala korekcyjna, ścianka wspinaczkowa,sala zabaw, plac do gier, kort tenisowy 31 b. Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkole z podziałem na województwa Jakie obiekty sportowe znajdują się w szkole? mazowieckie (N=7) opolskie (N=9) podkarpackie (N=7) pomorskie (N=8) wielkopolskie (N=7) n % n % n % n % n % boisko 7 100% 8 88,9% 7 100% 8 100% 7 100% sala gimnastyczna 6 85,7% 9 100% 7 100% 6 75,0% 7 100% Inne* 4 57,1% 4 44,4% 3 42,9% 2 25,0% 2 28,6% *2 szkoły korzystają z sąsiedniego boiska orlik **np. dojazd na basen, sala korekcyjna, ścianka wspinaczkowa,sala zabaw, plac do gier, kort tenisowy 260

264 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie 4.2. Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia wśród dyrektorów szkół podstawowych nieuczestniczących w programie Owoce w szkole w roku szkolnym 2010/2011. Badanie przeprowadzono w 20 wybranych losowo szkołach w pięciu województwach (tabela 1). Tabela 1. Liczba badanych szkół Województwo Miejskie Wiejskie Ogółem Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie Ogółem Informacje o programie Owoce w szkole 1. Podstawowym powodem nieuczestniczenia w programie są: trudne warunki lokalowe placówki tak odpowiedziało 8 dyrektorów (40%), problemy z dostawcą 7 dyrektorów (35%), brak zainteresowania rodziców 5 szkół (25%), negatywne opinie o programie innych szkół - 2 placówki (10%), uczestnictwo w innych programach 1 szkoła (5%), brak informacji o programie (5%). Wśród szkół miejskich najwięcej nie przystąpiło do programu z powodu problemów z dostawcą 4 szkoły (36%) oraz braku zainteresowania rodziców 4 szkoły (36%). Szkoły wiejskie nie przystąpiły do programu z powodu trudnych warunków lokalowych 6 szkół (66,7%) oraz problemów z dostawcą 3 szkoły (33,3%). 261

265 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie 2. Rodzice uczniów w większości szkół byli informowani o programie tak odpowiedziało 16 szkół (80%). 3. Większość dyrektorów odpowiedziało, że informacje o programie były wyczerpujące tak odpowiedziało 18 dyrektorów (90%). Wszystkie szkoły miejskie miały wystarczające informacje o programie, 2 szkoły wiejskie (22%) takich informacji nie posiadały. 4. Na pytanie:co pomogłoby w podjęciu decyzji o przystąpieniu do programu? jedna czwarta dyrektorów (5 szkół) odpowiedziała: brak problemów z dostawcą. Inne argumenty podawane przez dyrektorów, które pomogłyby w przystąpieniu do programu to: lepsze warunki lokalowe 2 szkoły (10%) dostarczanie owoców codziennie 2 szkoły (10%) większa promocja programu, dodatkowe informacje o programie 2 szkoły (10%) zgoda i przekonanie rodziców 1 szkoła (5%) objęcie programem klas I-VI 1 szkoła (5%) pozytywne opinie innych szkół 1 szkoła miejska (5%) brak danych 5 szkół (25% ogółu szkół), większość miejskich. Wyniki dotyczące organizacji żywienia w szkołach 1. Przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut w większości placówek tak odpowiedziało 18 dyrektorów (90%). 2. Wśród badanych szkół stołówkę posiadało 13 szkół (65%), w tym 10 szkół miejskich (90,9%) oraz 3 szkoły wiejskie (33,3%). 3. Wszystkie badane szkoły miejskie organizują dla uczniów obiady, w przypadku szkół wiejskich obiady organizuje 6 szkół (66,7%). 4. Ogółem w badanych szkołach z obiadów korzysta 36,6% uczniów, w tym 37,6% w szkołach miejskich oraz 34,8% w szkołach wiejskich. 262

266 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie Wyniki dotyczące sklepików szkolnych w badanych placówkach 1. Sklepik szkolny znajduje się w 11 szkołach (55%), w tym w 6 szkołach miejskich (54,5%) oraz w 5 szkołach wiejskich (55,6%). 2. Na pytanie: Czy szkoła ma wpływ na asortyment sklepiku szkolnego? prawie 82% dyrektorów odpowiedziało, że ma wpływ na asortyment sklepików. 3. Na pytanie: Czy szkoła prowadzi jakieś ograniczenia co do asortymentu sklepiku szkolnego? 8 dyrektorów (89%) odpowiedziało twierdząco. Wprowadzone zmiany w asortymencie sklepików podawane przez dyrektorów to: zakaz sprzedaży słodzonych napojów 7 szkół (87,5%) zakaz sprzedaży chipsów 5 szkół (62,5%) ograniczenia sprzedaży słodyczy i lodów 2 szkoły (25%) wprowadzenie owoców, jogurtów 1 szkoła (12,5%) wprowadzenie sprzedaży wody i soków 1 szkoła (12,5%). 4. Ogółem w 7 szkołach (63,6%) posiadających sklepik szkolny nie są dostępne warzywa i owoce. Warzywa i owoce w sklepikach szkolnych nie są dostępne w połowie szkół miejskich oraz w 80% szkół wiejskich. Wyniki dotyczące programów/działań z zakresu poprawy żywienia i aktywności fizycznej 1. Większość szkół zarówno wiejskich, jak i miejskich realizujeprogramy/działania z zakresu poprawy żywienia i aktywności fizycznej. Wśród 19 szkół, które udzieliły odpowiedzi, programy takie realizuje 18 szkół (94,7%), w tym wszystkie szkoły miejskie oraz 7 szkół wiejskich (87,5%). Najczęściej realizowane programy w badanych szkołach to: Szklanka mleka 3 szkoły (16,7%) Trzymaj formę 2 szkoły (11%) 5 porcji warzyw, owoców i soków 2 szkoły (11%) wewnętrzne programy szkół 1 szkół (5,6%). 2. Wszystkie szkoły prowadzą zajęcia na temat zdrowego odżywiania (11 szkół miejskich i 9 szkół wiejskich). 3. Dni zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców organizowane są w większości badanych placówek (16 szkół; 80%), w tym w 9 szkołach miejskich (81,8%) oraz 7 szkół wiejskich (77,8%) w formie: 263

267 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie Pikników 7 szkół (43,8%) Dni zdrowego żywienia 7 szkół (43,8%) Inne 5 szkół (31,3%) Rajdów 4 szkoły (25%) Festynów 3 szkoły (18,8%). 4. Dwie trzecie badanych szkół (65%) prowadzi zajęcia przekazujące rodzicom wiedzę na temat zdrowego żywienia dzieci, w tym 7 szkół miejskich (63,6%) oraz 6 szkół z terenów wiejskich (66,7%). Zajęcia te cieszą się zainteresowaniem w 8 szkołach ogółem (80%). 5. Dwie trzecie szkół (65%) prowadzi zajęcia przekazujące rodzicom wiedzę na temat roli aktywności fizycznej. Tego typu zajęcia prowadzone są w 6 szkołach miejskich (54,5%) oraz w 7 szkołach wiejskich (77,8%). Zajęcia o roli aktywności fizycznej cieszą się zainteresowaniem rodziców w 9 szkołach (82%). 6. W 7 szkołach (39%) znajdują się reklamy żywności i napojów. Takie reklamy na swoim terenie posiadają 4 szkoły miejskie (36,4%) oraz 3 szkoły wiejskie(33,3%). 7. We wszystkich szkołach znajdują się plakaty, postery o zdrowym stylu życia, takie jak np. piramida zdrowia. 8. Pozalekcyjne zajęcia sportowe dla swoich uczniów organizują wszystkie placówki 11 szkół miejskich i 9 szkół wiejskich. 9. Z pozalekcyjnych zajęć sportowych korzysta 35,1 % uczniów, w tym 35,7% z miast, oraz 34,3% uczniów uczących się na wsi. 10. Z przeprowadzonej ankiety wynika, że: boisko znajduje się w 18 szkołach (90%), w tym w 10 szkołach miejskich (90,9%), oraz w 8 placówkach z terenów wiejskich (88,9%), sala gimnastyczna znajduje się w 17 placówkach (85%) posiadają ją prawie wszystkie szkoły miejskie (90,9%) i ponad trzy czwarte szkół wiejskich (77,8%), inne obiekty sportowe, takie jak baseny czy siłownie, znajdują się tylko w 7 szkołach (35%), w tym w 5 szkołach miejskich (45,5%) oraz w co piątej szkole wiejskiej (22%). 264

268 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie podsumowanie PODSUMOWANIE I WNIOSKI Informacje o programie Owoce w szkole Podstawowym powodem nieuczestniczenia szkół w programie są trudne warunki lokalowe placówek oraz problemy z dostawcą. Inne powody nieskorzystania z programu, podawane przez dyrektorów, to: brak zainteresowania rodziców, negatywne opinie o programie innych szkół, prowadzenie innych programów, brak informacji o programie. Jeśli chodzi o szkoły miejskie, najwięcej szkół nie przystąpiło do programu z powodu problemów z dostawcą oraz braku zainteresowania rodziców. Szkoły wiejskie nie przystąpiły do programu z powodu trudnych warunków lokalowych oraz problemów z dostawcą. Rodzice uczniów w większości szkół byli informowani o programie. Dyrektorzy placówek deklarowali, że mieli wystarczające informacje o programie. W podjęciu decyzji o przystąpieniu do programu pomógłby głównie brak problemów z dostawcą, lepsze warunki lokalowe, a także większa częstotliwości dostaw owoców i warzyw, większa promocja programu, zainteresowanie rodziców, objęcie programem wszystkich klas, pozytywne opinie innych szkół. Żywienie W większości placówek przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut. Wśród badanych szkół stołówkę posiadało większość szkół miejskich oraz co trzecia szkoła wiejska. Wszystkie badane szkoły miejskie organizują dla uczniów obiady, w przypadku szkół wiejskich obiady organizuje dwie trzecie placówek. W badanych placówkach z obiadów korzysta niezadowalająca ilość uczniów szkół miejskich oraz wiejskich. Sklepiki szkolne Sklepik szkolny znajduje się w ponad połowie szkół, zarówno miejskich jak i wiejskich. Większość dyrektorów szkół deklaruje, że szkoła ma wpływ na asortyment sklepiku szkolnego oraz, że wprowadza ograniczenia sprzedaży niektórych produktów takich jak chipsy, słodkie napoje oraz słone przekąski. Sklepiki szkolne mające w swojej ofercie owoce i warzywa są w zdecydowanej mniejszości, zarówno w szkołach miejskich jak i wiejskich. 265

269 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie wnioski Programy/działania z zakresu poprawy żywienia i aktywności fizycznej. Większość szkół zarówno wiejskich, jak i miejskich deklaruje realizacjęprogramów/działań z zakresu poprawy żywienia i aktywności fizycznej. Wszyscy dyrektorzy badanych szkół deklarują prowadzenie zajęć na temat zdrowego odżywiania. W większości badanych placówek organizowane są dni zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców. Dwie trzecie badanych szkół prowadzi zajęcia przekazujące rodzicom wiedzę na temat zdrowego żywienia dzieci. Dwie trzecie szkół prowadzi zajęcia przekazujące rodzicom wiedzę na temat roli aktywności fizycznej. We wszystkich szkołach zarówno miejskich, jak i wiejskich znajdują się plakaty, postery o zdrowym stylu życia. Aktywność fizyczna Wszystkie ankietowane szkoły organizują pozalekcyjne zajęcia sportowe. Z pozalekcyjnych zajęć sportowych korzysta niezadowalająca liczba uczniów. Prawie wszystkie szkoły miejskie posiadają boisko i salę gimnastyczną. Większość szkół wiejskich posiada boisko, trzy czwarte placówek na wsi posiada natomiast salę gimnastyczną. Inne obiekty sportowe posiada co trzecia szkoła miejska oraz co piąta szkoła wiejska. WNIOSKI 1. Problemy szkół z przystąpieniem do programu Owoce w szkole polegają głównie na dostępności dostawców warzyw i owoców na danym terenie oraz warunków lokalowych. Na trzecim miejscu wymieniany jest brak zainteresowania rodziców. 2. Przystąpienie szkoły do programu Owoce w szkole nie zależy od zaangażowania szkoły w organizację działań edukacyjnych dotyczących zdrowego stylu życia przeprowadzanych na terenie szkoły. 3. W szkołach nieuczestniczących w programie należy zwiększyć działania związane z informowaniem rodziców o programie zarówno w aspekcie organizacyjnym, jak i edukacyjnym. 266

270 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie spis rycin Spis rycin 1. Powód nie przystąpienia szkół do programu Owoce w szkole 2. Informowanie rodziców o programie Owoce w szkole 3. Zainteresowanie rodziców programem Owoce w szkole 4. Czy informacje dla rodziców o programie Owoce w szkole były wystraczające? 5. Warunki, które mogłyby pomóc szkołom w podjęciu decyzji o przystąpieniu do programu Owoce w szkole 6. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut w szkołach miejskich i wiejskich 7. Posiadanie stołówki przez szkołę 8. Organizacja obiadów w szkołach 9. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 10. Występowanie sklepiku szkolnego w szkołach miejskich i wiejskich 11. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 12. Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 13. Dostępność owoców i warzyw w sklepikach szkolnych 14. Realizacja programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z w szkołach miejskich i wiejskich 15. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 16. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców w szkołach miejskich i wiejskich 17. Prowadzenie zajęć dla rodziców mające na celu przekazanie wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci 18. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej dzieci 19. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół 20. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 21. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 22. Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkołach miejskich i wiejskich 267

271 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie spis rycin Spis tabel 1. Powód nie przystąpienia szkoły do programu Owoce w szkole 2. Informowanie rodziców o programie Owoce w szkole 3. Zainteresowanie rodziców programem Owoce w szkole 4. Czy informacje dla rodziców o programie Owoce w szkole były wystraczające 5. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut 6. Posiadanie stołówki przez szkołę 7. Organizacja obiadów w szkołach 8. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 9. Sklepik szkolny 10. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego 11. Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego 12. Dostępność warzywiowoców w sklepikach szkolnych 13. Realizacja przez szkołę programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej 14. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu 15. Organizacja w szkole dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców 16. Prowadzenie zajęć dla rodziców mające na celu przekazanie wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci 17. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej dzieci 18. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół 19. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej w szkołach 20. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 21. Rodzaje obiektów sportowych znajdujące się w szkołach 268

272 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 1. Powód nieprzystąpienia szkół do programu Owoce w szkole 1a. Powód nieprzystąpienia do programu Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich. 269

273 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 2. Informowanie rodziców o programie Owoce w szkole 2 a. Informowanie rodziców o programie Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich. 270

274 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 3. Zainteresowanie rodziców programem Owoce w szkole 3 a. Zainteresowanie rodziców programem Owoce w szkole w szkołach miejskich i wiejskich 271

275 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 4. Czy informacje dla rodziców o programie Owoce w szkole były wystraczające 4 a. Czy informacje dla rodziców o programie Owoce w szkole były wystraczające z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 272

276 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 5. Warunki, które mogłyby pomóc szkołom w podjęciu decyzji o przystąpieniu do programu Owoce w szkole 5 a. Warunki, które mogłyby pomóc szkołom w podjęciu decyzji o przystąpieniu do programu Owoce w szkole z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 273

277 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 6. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut w szkołach miejskich i wiejskich 274

278 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 7. Posiadanie przez szkołę stołówki 7 a. Posiadanie stołówki przez szkoły miejskie i wiejskie 275

279 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 8. Organizacja obiadów w szkołach 8 a. Organizacja obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 276

280 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 8 b. Forma obiadów organizowanych przez szkoły miejskie i wiejskie 9. Procent uczniów korzystających z obiadów w szkołach miejskich i wiejskich 60% Jaki procent uczniów korzysta z obiadów? 50% 40% 30% 36,6% 32,3% 42,7% 20% 10% 0% ogółem miejskie wiejskie 277

281 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 10. Sklepik szkolny w szkołach miejskich i wiejskich 11. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 278

282 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 12. Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 12 a. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadzone przez szkoły 279

283 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 12 b. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadzone przez szkoły miejskie i wiejskie 280

284 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 13. Dostępność owoców i warzyw w sklepikach szkolnych 13 a. Dostępność owoców i warzyw w sklepikach szkolnych w szkołach miejskich i wiejskich 281

285 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 14. Realizacja programów/działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z w szkołach miejskich i wiejskich Czy szkoła realizuje programy/ działania z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej? tak nie wiejskie 87,5% 12,5% miejskie 100% ogółem 94,7% 5,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 15. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 282

286 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 16. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców w szkołach miejskich i wiejskich 16 a. Forma organizacji dni zdrowego stylu życia * pogadanki, zajęcia praktyczne, tydzień profilaktyki, konkurs na dzieci z zakresu wiedzy o zdrowym żywieniu; wycieczka na gospodarstwa rolne 283

287 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 17. Prowadzenie zajęć dla rodziców mające na celu przekazanie wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci 17 a. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu w szkołach miejskich i wiejskich 284

288 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 18. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej dzieci 18 a. Zainteresowanie rodziców zajęciami o aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 285

289 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 19. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół 19 a. Występowanie reklamy żywności i napojów na terenie szkół miejskich i wiejskich 286

290 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 20. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej w szkołach miejskich i wiejskich 21. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie 287

291 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie ryciny 22. Rodzaje obiektów sportowych znajdujących się w szkołach miejskich i wiejskich *np. siłownia, sala do gimnastyki korekcyjnej, gabinet fizjoterapii, basen 288

292 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 1. Powód nieprzystąpienia szkoły do programu Owoce w szkole Dlaczego szkoła nie przystąpiła do programu? ogółem (N=20) n % warunki lokalowe 8 40 dostawca 7 35 rodzice 5 25 negatywne opinie 2 10 tylko dla kl trudności organizacyjne ze strony organizatora 2 10 niedostateczna reklama 1 5 dostępność innych programów 1 5 1a. Powód nieprzystąpienia szkoły do programu Owoce w szkole z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Dlaczego szkoła nie przystąpiła do programu? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % warunki lokalowe dostawca rodzice negatywne opinie tylko dla kl trudności organizacyjne ze strony organizatora niedostateczna reklama dostępność innych programów

293 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 1b. Powód nieprzystąpienia szkoły do programu Owoce w szkole z podziałem na województwa Dlaczego szkoła nie przystąpiła do programu? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % warunki lokalowe dostawca rodzice negatywne opinie tylko dla kl trudności organizacyjne ze strony organizatora niedostateczna reklama dostępność innych programów Informowanie rodziców o programie Owoce w szkole Czy rodzice byli informowani o programie? ogółem (N=20) n % tak nie a. Informowanie rodziców o programie Owoce w szkole z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy rodzice byli informowani o programie? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie

294 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 2b. Informowanie rodziców o programie Owoce w szkole z podziałem na województwa Czy rodzice byli informowani o programie? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie Zainteresowanie rodziców programem Owoce w szkole Czy rodzice byli zainteresowani programem? Ogółem (N=14) n % tak 6 43 nie 3 21 różnie a. Zainteresowanie rodziców programem Owoce w szkole z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy rodzice byli zainteresowani programem? ogółem (N=14) miejskie (N=9) wiejskie (N=5) n % n % n % tak nie różnie b. Zainteresowanie rodziców programem Owoce w szkole z podziałem na województwa Czy rodzice byli zainteresowani programem? Mazowieckie (N=2) Opolskie (N=3) Podkarpackie (N=2) Pomorskie (N=3) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie różnie

295 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 4. Czy informacje dla rodziców o programie Owoce w szkole były wystarczające? Czy informacje o programie były wystarczające? ogółem (N=20) n % tak nie a. Czy informacje dla rodziców o programie Owoce w szkole były wystarczające z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy informacje o programie były wystarczające? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b. Czy informacje dla rodziców o programie Owoce w szkole były wystarczającez podziałem na województwa Czy informacje o programie były wystarczające? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

296 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 5. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut Czy przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut? ogółem (N=20) n % tak nie a. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b. Przerwa śniadaniowa trwająca minimum 15 minut z podziałem na województwa Czy przerwa śniadaniowa trwa minimum 15 minut? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

297 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 6. Posiadanie stołówki przez szkołę Czy szkoła posiada stołówkę? ogółem (N=20) n % tak nie a. Posiadanie stołówki w szkołach miejskich i wiejskich Czy szkoła posiada stołówkę? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b. Posiadanie stołówki szkolnej z podziałem na województwa Czy szkoła posiada stołówkę? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

298 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 7. Organizacja obiadów w szkołach Czy szkoła organizuje obiady? ogółem (N=20) n % tak nie a. Organizacja obiadów z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła organizuje obiady? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b. Organizacja obiadów w szkołach z podziałem na województwa Czy szkoła organizuje obiady? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

299 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 7 c. Forma obiadów organizowanych przez szkoły Jeżeli szkoła organizuje obiady to w jakiej formie? ogółem (N=17) n % pełne niepełne d. Forma obiadów organizowanych przez szkoły z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli szkoła organizuje obiady to w jakiej formie? ogółem (N=17) miejskie (N=11) wiejskie (N=6) n % n % n % pełne niepełne e. Forma obiadów organizowanych przez szkoły z podziałem na województwa Jeżeli szkoła organizuje obiady to jakiej formie? Mazowieckie (N=3) Opolskie (N=4) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=3) n % n % n % n % n % pełne niepełne Procent uczniów korzystających z obiadów z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jaki procent uczniów korzysta z obiadów? ogółem miejskie wiejskie % a. Procent uczniów korzystających z obiadów z podziałem na województwa Jaki procent uczniów korzysta z obiadów? Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie % ,

300 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 9. Sklepik szkolny Czy na terenie szkoły znajduje się sklepik szkolny? ogółem (N=20) n % tak nie a. Sklepik szkolny z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy na terenie szkoły znajduje się sklepik szkolny? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b. Sklepik szkolny z podziałem na województwa Czy na terenie szkoły znajduje się sklepik szkolny? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

301 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 10. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego Czy szkoła ma wpływ na asortyment sklepiku szkolnego? ogółem (N=11) n % tak 9 82 nie a. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła ma wpływ na asortyment sklepiku szkolnego? ogółem (N=11) miejskie (N=6) wiejskie (N=5) n % n % n % tak nie b. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego z podziałem na województwa Czy szkoła ma wpływ na asortyment sklepiku szkolnej? Mazowieckie (N=3) Opolskie (N=2) Podkarpackie (N=2) Pomorskie (N=2) Wielkopolskie (N=2) n % n % n % n % n % tak nie

302 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 11. Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego Czy szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na województwa? ogółem (N=9) n % tak 8 89 nie a.Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na województwa miejskie i wiejskie Czy szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na województwa? ogółem (N=9) miejskie (N=5) wiejskie (N=4) n % n % n % tak nie b.Wprowadzenie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na województwa Czy szkoła wprowadziła jakieś ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na województwa? Mazowieckie (N=3) Opolskie (N=2) Podkarpackie (N=1) Pomorskie (N=1) Wielkopolskie (N=2) n % n % n % n % n % tak nie

303 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 11c. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadziła szkoła Jeżeli tak to jakie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadziła szkoła? ogółem (N=8) n % brak słodkich napojów gazowanych 7 88 brak chipsów 5 63 ograniczenie słodyczy 2 25 włączenie owoców, jogurtów, kanapek 1 13 włączenie wody i soków d. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli tak to jakie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadziła szkoła? ogółem (N=8) miejskie (N=4) wiejskie (N=4) n % n % n % brak słodkich napojów gazowanych brak chipsów ograniczenie słodyczy włączenie owoców, jogurtów, kanapek włączenie wody i soków e. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego z podziałem na województwa Jeżeli tak to jakie ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego wprowadziła szkoła? brak słodkich napojów gazowanych Mazowieckie (N=2) Opolskie (N=2) Podkarpackie (N=1) Pomorskie (N=1) Wielkopolskie (N=2) n % n % n % n % n % brak chipsów ograniczenie słodyczy włączenie owoców, jogurtów, kanapek włączenie wody i soków

304 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 12. Dostępność warzyw i owoców w sklepiku szkolnym Czy w sklepiku szkolnym są dostępne owoce i warzywa? ogółem (N=11) n % tak 4 36 nie a.Dostępność warzyw i owoców w sklepiku szkolnym z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy w sklepiku szkolnym są dostępne owoce i warzywa? ogółem (N=11) miejskie (N=6) wiejskie (N=5) n % n % n % tak nie b.Dostępność warzyw i owoców w sklepiku szkolnym z podziałem na województwa Czy w sklepiku szkolnym są dostępne owoce i warzywa? Mazowieckie (N=3) Opolskie (N=2) Podkarpackie (N=2) Pomorskie (N=2) Wielkopolskie (N=2) n % n % n % n % n % tak nie Realizacja przez szkołę programów/ działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej Czy szkoła realizuje programy/ działania z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej? ogółem (N=19) n % tak nie

305 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 13a.Realizacja przez szkołę programów/ działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła realizuje programy/ działania z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej? ogółem (N=19) miejskie (N=11) wiejskie (N=8) n % n % n % tak nie b.realizacja przez szkołę programów/ działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej z podziałem na województwa Czy szkoła realizuje programy/ działania z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej? Mazowieckie (N=3) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie Prowadzenie w ramach programu Owoce w szkole zajęć mających na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu Czy w ramach programu Owoce w szkole szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu? ogółem (N=20) n % tak nie a.Prowadzenie w ramach programu Owoce w szkole zajęć mających na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy w ramach programu Owoce w szkole szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie

306 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 14b.Prowadzenie w ramach programu Owoce w szkole zajęć mających na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu z podziałem na województwa Czy w ramach programu Owoce w szkole szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie dzieciom wiedzy o prawidłowym żywieniu? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie Organizowanie w szkole dni zdrowego odżywiania Czy w szkole są organizowane dni zdrowego odżywiania? ogółem (N=20) n % tak nie a.Organizowanie w szkole dni zdrowego odżywiania z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy w szkole są organizowane dni zdrowego odżywiania? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b. Organizowanie w szkole dni zdrowego odżywiania z podziałem na województwa Czy w szkole są organizowane dni zdrowego odżywiania? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

307 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 16. Prowadzenie w szkole zajęć dla rodziców o prawidłowym żywieniu dzieci Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci? ogółem (N=20) n % tak nie a.Prowadzenie w szkole zajęć dla rodziców o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na szkołę miejską i wiejską Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b.Prowadzenie w szkole zajęć dla rodziców o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na województwa Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

308 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 16c. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? ogółem (N=10) n % tak 8 80 nie d. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? ogółem (N=10) miejskie (N=6) wiejskie (N=4) n % n % n % tak nie e. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci z podziałem na województwa Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? Mazowieckie (N=2) Opolskie (N=2) Podkarpackie (N=1) Pomorskie (N=1) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

309 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 17. Prowadzenie w szkole zajęć dla rodziców o zaletach aktywności fizycznej dzieci Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej dzieci? ogółem (N=20) n % tak nie a. Prowadzenie w szkole zajęć dla rodziców o zaletach aktywności fizycznej dzieci z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej dzieci? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b.Prowadzenie w szkole zajęć dla rodziców o zaletach aktywności fizycznej dzieci z podziałem na województwa Czy szkoła prowadzi zajęcia mające na celu przekazanie rodzicom wiedzy o zaletach aktywności fizycznej dzieci? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie c. Zainteresowanie rodziców zajęciami o aktywności fizycznej dzieci Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? ogółem (N=11) n % tak 9 82 nie 1 9 niewielką

310 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 17d. Zainteresowanie rodziców zajęciami o aktywności fizycznej dzieci z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? ogółem (N=11) miejskie (N=5) wiejskie (N=6) n % n % n % tak nie niewielką e. Zainteresowanie rodziców zajęciami o aktywności fizycznej dzieci z podziałem na województwa Jeżeli szkoła prowadzi takie zajęcia to czy cieszą się one zainteresowaniem? Mazowieckie (N=3) Opolskie (N=3) Podkarpackie (N=1) Pomorskie (N=1) Wielkopolskie (N=3) n % n % n % n % n % tak nie niewielką

311 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 18. Występowanie reklamy żywności i napojów w szkole Czy na terenie szkoły znajduje się reklama żywności i napojów? ogółem (N=18) n % tak 7 39 nie a. Występowanie reklamy żywności i napojów z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy na terenie szkoły znajduje się reklama żywności i napojów? ogółem (N=18) miejskie (N=9) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b.Wystepowanie reklamy żywności i napojów w szkole z podziałem na województwa Czy na terenie szkoły znajduje się reklama żywności i napojów? Mazowieckie (N=3) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=3) n % n % n % n % n % tak nie

312 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 19. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej Czy na terenie szkoły znajdują się inne plakaty, postery o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej? ogółem (N=20) n % tak nie a. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Czy na terenie szkoły znajdują się inne plakaty, postery o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % tak nie b.Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej z podziałem na województwa Czy na terenie szkoły znajdują się inne plakaty, postery o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % tak nie

313 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 20. Uczniowie korzystający ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Ile/Jaki procent uczniów korzysta ze sportowych zajęć pozalekcyjnych? ogółem miejskie wiejskie % a. Uczniowie korzystający ze sportowych zajęć pozalekcyjnych z podziałem na województwa Ile/Jaki procent uczniów korzysta ze sportowych zajęć pozalekcyjnych? Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Wielkopolskie % Obiekty sportowe znajdujące się w szkole Jakie obiekty sportowe znajdują się w szkole? ogółem (N=20) n % boisko sala gimnastyczna inne 7 35 *sala korektywy, gabinet fizykoterapii, siłownia bieżnia 21a. Obiekty sportowe znajdujące się w szkole z podziałem na szkoły miejskie i wiejskie Jakie obiekty sportowe znajdują się w szkole? ogółem (N=20) miejskie (N=11) wiejskie (N=9) n % n % n % boisko sala gimnastyczna inne *sala korektywy, gabinet fizykoterapii, siłownia - bieżnia 310

314 Raport z ankiet wśród dyrektorów szkół nieuczestniczących w programie tabele 21b.Obiekty sportowe znajdujące się w szkole z podziałem na województwa Jakie obiekty sportowe znajdują się w szkole? Mazowieckie (N=4) Opolskie (N=5) Podkarpackie (N=3) Pomorskie (N=4) Wielkopolskie (N=4) n % n % n % n % n % boisko sala gimnastyczna inne *sala korektywy, gabinet fizykoterapii, siłownia - bieżnia 311

315 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 4.3. Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie Owoce w szkole w roku szkolnym 2010/2011 Organizacja żywienia Stwierdzono różnicę: w ilości szkół posiadających stołówkę 89,5% szkół uczestniczących posiada stołówkę 65% szkół nieuczestniczących posiada stołówkę w ilości szkół organizujących dla uczniów obiady 95% szkół uczestniczących organizuje obiady 85% szkół nieuczestniczących organizuje obiady w ilości uczniów korzystających z obiadów szkolnych 43% uczniów korzysta z obiadów w szkołach uczestniczących 37% uczniów korzysta z obiadów w szkołach nieuczestniczących. Sklepiki szkolne Stwierdzono różnicę: w ilości szkół posiadających sklepik szkolny 66% szkół uczestniczących posiada sklepik 55% szkół nieuczestniczących posiada sklepik w ilości szkół, które mają wpływ na asortyment sklepiku 92% dyrektorów szkół uczestniczących ma wpływ na asortyment sklepiku 82% dyrektorów szkół nieuczestniczących ma wpływ na asortyment sklepiku. Różnic nie stwierdzono: w podejmowanych przez szkoły uczestniczące i nieuczestniczące ograniczeniach asortymentu sklepików szkolnych w dostępności owoców i warzyw w sklepikach szkolnych w szkołach uczestniczących i nieuczestniczących 312

316 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie Programy/działania Stwierdzono różnicę: w ilości szkół uczestniczących i nieuczestniczących realizujących programy/działania z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej 95% szkół nieuczestniczących realizuje programy/działania 84,2% szkól uczestniczących realizuje programy/działania w ilości szkół mających na swoim terenie reklamę żywności i napojów 55% szkół uczestniczących ma reklamę żywności i napojów 61% szkół nieuczestniczących ma reklamę żywności i napojów Różnic nie stwierdzono: w ilości szkół uczestniczących i nieuczestniczących organizujących dni zdrowego stylu życia dla uczniów i rodziców w realizacji przez szkołę edukacji prozdrowotnej rodziców większość szkół zarówno uczestniczących, jak i nieuczestniczących deklaruje prowadzenie zajęć dla rodziców na temat zdrowego stylu życia, zajęcia te jednak cieszą się większym zainteresowaniem w szkołach uczestniczących w programie w ilości szkół uczestniczących i nieuczestniczących, w których znajdują się plakaty, postery o zdrowym stylu życia w odsetku rodziców zainteresowanych zajęciami edukacyjnymi na temat prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej. Aktywność fizyczna Różnic nie stwierdzono: w ilości szkół prowadzących sportowe zajęcia pozalekcyjne w ilości uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych Różnice stwierdzono: w ilości szkól posiadających boisko, salę gimnastyczną oraz inne obiekty sportowe na korzyść szkół uczestniczących 313

317 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie wnioski WNIOSKI 1. Szkoły biorące udział w programie miały lepsze warunki lokalowe (posiadanie stołówki, boiska, sali gimnastycznej). Ponadto szkoły uczestniczące w programie częściej niż nieuczestniczące organizowały obiady, więcej uczniów z nich korzystała, dyrektorzy częściej deklarowali wpływ na zmianę asortymentu w sklepikach szkolnych. Reklama żywności lub napojów rzadziej znajdowała się w szkołach uczestniczących. 2. Większość szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie podejmowała działania w zakresie edukacji żywieniowej swoich uczniów. Fakt nieprzystąpienia do programu Owoce w szkole nie wykluczał prowadzenia przez szkołę edukacji w zakresie prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej w innych programach DYSKUSJA I KIERUNKI NIEZBĘDNYCH DZIAŁAŃ 1. Szkoły uczestniczące w programie powinny zintensyfikować działania edukacyjne dla uczniów, dotyczące prawidłowego żywienia ze szczególnym uwzględnieniem roli warzyw i owoców w codziennej diecie. Proponuje się podjęcie w tych szkołach działań wpływających na aktywizację uczniów na rzecz prawidłowego żywienia np. organizowanie dni marchewkowych, owocowych (dzieci z domu przynoszą warzywa i owoce), wspólne spożywanie II śniadania, konkursy tematyczne, zakładanie ogródków przyszkolnych lub klasowych, itp. 2. W szkołach uczestniczących w programie powinny zostać podjęte działania mające na celu edukację rodziców w zakresie prawidłowego żywienia dzieci ze szczególnym uwzględnieniem roli warzyw i owoców w diecie dziecka. Edukacja powinna być prowadzona systematycznie przez cały okres trwania programu, co daje szansę na stworzenie jednolitego środowiska wychowawczego, a tym samym na większą efektywność podejmowanych działań. 3. W szkołach nieuczestniczących w programie należy także prowadzić działania mające na celu edukację rodziców w zakresie prawidłowego żywienia dzieci oraz roli aktywności fizycznej, co może się przyczynić do zainteresowania rodziców programem. 314

318 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie dyskusja 4. W szkołach uczestniczących i nieuczestniczących edukacja rodziców powinna być prowadzona w atrakcyjnej formie uwzględniającej efektywne wykorzystanie czasu rodzica (pogadanki na zebraniach, informacje wysyłane w formie elektronicznej, wspólne imprezy rodzinne na terenie szkoły). 5. W szkołach uczestniczących i nieuczestniczących powinny być prowadzone działania w zakresie informowania rodziców o celach i założeniach programu. 315

319 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie spis rycin Spis rycin 1. Posiadanie stołówki przez szkołę. 2. Organizowanie obiadów przez szkołę. 3. Forma obiadów w szkole. 4. Procent uczniów korzystających z obiadów. 5. Sklepik szkolny na terenie szkoły. 6. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego. 7. Wprowadzenie ograniczeń asortymentu sklepiku szkolnego. 8. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego. 9. Dostępność owoców i warzyw w sklepiku szkolnym. 10. Realizacja programów/ działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej. 11. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców. 12. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci. 13. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci. 14. Prowadzenie zajęć przekazujących rodzicom wiedzę o zaletach aktywności fizycznej dzieci. 15. Zainteresowanie rodziców zajęciami o zaletach aktywności fizycznej dzieci. 16. Występowanie reklamy żywności i napojów. 17. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej. 18. Organizacja pozalekcyjne zajęć sportowych w szkole. 19. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych. 20. Obiekty sportowe znajdują się w szkole. 316

320 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 1. Posiadanie stołówki przez szkołę 2. Organizowanie obiadów przez szkołę 317

321 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 3. Forma obiadów w szkole 4. Procent uczniów korzystających z obiadów 318

322 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 5. Sklepik szkolny na terenie szkoły 6. Wpływ szkoły na asortyment sklepiku szkolnego 319

323 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 7. Wprowadzenie ograniczeń asortymentu sklepiku szkolnego 8. Ograniczenia asortymentu sklepiku szkolnego 320

324 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 9. Dostępność owoców i warzyw w sklepiku szkolnym 10. Realizacja programów/ działań z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej 321

325 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 11. Organizacja dnia zdrowego stylu życia dla dzieci i rodziców 12. Prowadzenie zajęć mających na celu przekazanie rodzicom wiedzy o prawidłowym żywieniu dzieci 322

326 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 13. Zainteresowanie rodziców zajęciami o prawidłowym żywieniu dzieci 14. Prowadzenie zajęć przekazujących rodzicom wiedzę o zaletach aktywności fizycznej dzieci 323

327 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 15. Zainteresowanie rodziców zajęciami o zaletach aktywności fizycznej dzieci 16. Występowanie reklamy żywności i napojów 324

328 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 17. Umieszczanie plakatów, posterów o zdrowym stylu życia, roli aktywności fizycznej 18. Organizacja pozalekcyjne zajęć sportowych w szkole 325

329 Porównanie szkół uczestniczących i nieuczestniczących w programie 19. Procent uczniów korzystających ze sportowych zajęć pozalekcyjnych 20. Obiekty sportowe znajdują się w szkole 326