Rola kluczowych kompetencji w obecnym modelu edukacji

Transkrypt

1 2011 Rola kluczowych kompetencji w obecnym modelu edukacji dr Magdalena Jelonek mgr Anna Szczucka Warszawa, 16 czerwca 2011

2 Agenda Jak badano uczniów i studentów? Jak system edukacyjny na poziomie ponadgimnazjalnym odpowiada na zapotrzebowanie rynku pracy? Kogo kształcą polskie szkoły? Kluczowe wyzwania dla systemu edukacji ponadgimnazjalnej Jak system edukacyjny na poziomie wyższym odpowiada na zapotrzebowanie rynku pracy? Jakie będą przyszłe kadry gospodarki? Kluczowe wyzwania dla systemu kształcenia wyższego

3 Badanie uczniów Badania realizowano od 01 września do 22 października 2010 roku. Technika ankieta audytoryjna na próbie uczniów ostatnich roczników szkół ponadgimnazjalnych Próba do badao była warstwowana ze względu na województwo i typ szkoły. Zebrano wyniki od uczniów z 1 461szkół Typy szkół: zasadnicze szkoły zawodowe, licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika, szkoły policealne (ponadgimnazjalne)

4 Badanie studentów Badania realizowano od 30 sierpnia 2010 r. do 19 stycznia 2011 r. Technika ankieta audytoryjna na próbie studentów: ostatniego roku (w przypadku studiów I stopnia) ostatnich dwóch lat (jednolitych studiów magisterskich i studiów trwających nieparzystą liczbę semestrów) niezależnie od roku (uzupełniających studiów magisterskich) Dobór losowy systematyczny na posortowanym zbiorze ze względu na: rodzaj studiów, typ uczelni, kierunki techniczne i nietechniczne Zebrano wyniki od uczniów studiujących na 1600 kierunkach Przebadano 3507 studentów uczelni niepublicznych oraz uczących się w publicznych szkołach wyższych

5 KOGO KSZTAŁCĄ POLSKIE SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE?

6 Struktura kształcenia w 2009/2010 podstawowe informacje 11,1 tys. szkół ponadgimnazjalnych 21% 6% 29% licea ogólnokształcące 44% technika i ogólnokształcące szkoły artystyczne zasadnicze szkoły zawodowe i przysposabiające do pracy licea profilowane Współczynnik skolaryzacji netto zasadnicze zawodowe licea ogólnokształcące i profilowane ogółem mężczyźni kobiety technika

7 Struktura kształcenia w 2009/2010 najbardziej popularne kierunki w kształceniu zawodowym TCH SP ZSZ Średni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych Średni personel do spraw biznesu i administracji OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY 21,7% 31,6% 8,5% 15,6% 9,5% 23,8% Pracownicy usług osobistych 13,9% 6,2% 24,1% Średni personel do spraw zdrowia 10,0% 6,6% 14,5% Technicy informatycy 7,3% 11,3% 2,0% Robotnicy obróbki metali, mechanicy maszyn i urządzeń i pokrewni 6,7% 11,7% 0,0% Pracownicy obsługi klienta 4,5% 1,9% 7,9% Sprzedawcy i pokrewni 3,9% 0,9% 7,8% Robotnicy budowlani 3,8% preferowane przez mężczyzn 6,6% 0,0% preferowane przez kobiety

8 Plany edukacyjne uczniów Wzrost aspiracji młodzieży Dalsze kształcenie planuje 86% uczniów: Liceum ogólnokształcące 99% >70% uczniów Studia dzienne Liceum profilowane Technikum 91% 94% Studia zaoczne Zasadnicza szkoła zawodowa 89% Technikum Szkoła policealna (ponadgimnazjalna) 80% Liceum 50% 60% 70% 80% 90% 100%

9 Plany edukacyjne uczniów główne ścieżki

10 Planowane kierunki kształcenia a obecne potrzeby pracodawców Odsetek uczniów Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych Specjaliści z dziedziny prawa, dziedzin społecznych i kultury 17,6 19 Specjaliści do spraw zdrowia Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania 13,8 13,2 Specjaliści nauczania i wychowania 6,8 Pracownicy usług osobistych Średni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych Specjaliści do spraw technologii informacyjno-komunikacyjnych Średni personel do spraw biznesu i administracji Średni personel do spraw zdrowia Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i dyrektorzy generalni Średni personel z dziedziny prawa, spraw społecznych, kultury i pokrewny Robotnicy obróbki metali, mechanicy maszyn i urządzeń i pokrewni Pracownicy usług ochrony Robotnicy budowlani i pokrewni - z wyłączeniem elektryków 4,6 4,5 4,2 3,2 2,4 2,1 1,9 1,4 1 0,8

11 Planowane kierunki kształcenia a preferencje pracodawców 0% 20% 40% 60% 80% 100% Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzednicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 19% 63% 41% 81% 70% 13% 81% 37% 59% 19% 30% 87% ODZWIERCIEDLENIE WYBORÓW NA RYNKU PRACY: Płed jest dla połowy przedsiębiorców bez znaczenia, ale tylko dla wyższych zawodów (od kierowniczych do usługowych). Poza tym większośd preferuje mężczyzn z wyjątkiem: zawodów biurowych i usługowych Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 7% 6% 93% 94% Kobiety zdecydowanie przeważają wśród deklarujących chęd dalszego kształcenia w zawodach biurowych (81%) i usługowych (70%) kobieta mężczyzna Wśród wybierających zawody specjalistów dominują kobiety, ale głównie w obszarach: nauczania, zdrowia, dziedzin społecznych i kultury Mężczyźni dominują obszary specjalistów ITC i nauk matematycznych i technicznych

12 Uczniowie ocena posiadanych kompetencji Ogólnie najwyżej oceniane są: kompetencje w zakresie obsługi komputera i wykorzystania internetu (4,09/5) Nieco wyżej w tym zakresie oceniają siebie mężczyźni i uczniowie liceów kompetencje interpersonalne (4,03/5) Towarzyszy temu najwyższy poziom skłonności do wykonywania prac związanych z tymi kompetencjami Najniżej oceniane są kompetencje w zakresie: OCENA PRACODAWCÓW: Poza kompetencjami zawodowymi jest to najczęstszy deficyt wśród starających się o pracę: na stanowiskach kierowniczych, techników średniego szczebla oraz pracowników biurowych i pracowników przy pracach prostych. Obsługi, naprawy i montowania urządzeo technicznych (2,58/5): - Zdecydowanie wyżej mężczyźni - Nieco wyżej uczniowie ZSZ i techników -Lepiej szkoły publiczne Wykonywania obliczeo (3,08): -nieco powyżej tej średniej znaleźli się uczniowie LO - Nieznacznie lepiej szkoły publiczne

13 Kluczowe wyzwania systemu szkolnictwa ponadgimnazjalnego zarys sytuacji Sektor ten od dwudziestu lat podlega intensywnym zmianom strukturalnym, finansowym, programowym i zarządzania Wprowadzenie struktury trzystopniowej w miejsce dwustopniowej Upowszechnianie wykształcenia na poziomie średnim i wyższym

14 Wyzwanie 1. Niezadawalający stopieo (realnego) zróżnicowania ścieżek w edukacji ponadgimnazjalnej (1/2) Upowszechnianie wykształcenia ogólnego Wzrost aspiracji młodzieży Uczniowie ZSZ uzupełniają wykształcenie 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Odsetek uczniów klas pierwszych w r.2009/2010 (GUS) 40% 30% 37% 33% 26% 27% 42% 42% 44% 26% 26% 16% 15% 15% 5% 3% 3% 1995/ / / / /2010 zasadnicze zawodowe technika oraz ogólnokszt.artystyczne licea ogólnokształcące licea profilowane

15 Wyzwanie 1. Niezadawalający stopieo (realnego) zróżnicowania ścieżek w edukacji ponadgimnazjalnej (2/2) Studia 70% uczniów techników kontynuacja na studiach 74% planuje kontynuację nauki na studiach Dominująca ścieżka wybór blisko połowy uczniów 88% uczniów planuje dalsze kształcenie na studiach Liceum ogólnokształcące 20% kobiet z ZSZ ZSZ wybór co 7 ucznia Tendencje do uzupełniania wykształcenia w technikach oraz liceach Kształcenie zawodowe Licea profilowane Najmniejsze zainteresowanie Dalsza marginalizacja znaczenia ścieżki: Ponadto wybór nietrafiony

16 Wyzwanie 2. Czy szkoły zawodowe stanowią dobrą jakościowo alternatywę dla uczniów? Utrwalone, duże róznice pomiędzy kształceniem zawodowym i ogólnym Selekcyjny charakter (grupujący uczniów słabszych) Niewystarczająca jakość kształcenia zawodowego Odsetek uczniów, którzy osiągają najsłabsze wyniki (poniżej poziomu 2) w badaniu PISA 2009 Prognoza: zwiększone zapotrzebowanie na zawody z wysokimi komp. matematycznymi i/lub znajmością rozumowania w naukach przyrodniczych plus wysokie kompetencje społeczne Obecnie (BKL): Uczniowie ZSZ najniższe oceny kompetencji niemal we wszystkich wymiarach

17 odsetek uczniów Wyzwanie 3. Problem równości w dostępie do różnych form kształcenia i możliwości jego kontynuowania 90% zależnośd między wyborem typu szkoły ponadgimnazjalnej a wykształceniem ojca i w konsekwencji wyborem ścieżki edukacyjnej i zawodowej niższe prawdopodobienstwo uzyskania wyksztalcenia wyższego dla dzieci ojców z niskim wykształceniem 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 79% 54% 44% 37% 46% 38% 33% 19% 16% 13% 15% 7% podstawowe zawodowe średnie wyższe wykształcenie ojca Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształcące Technikum

18 Wyzwanie 4. Zagrożenie wystąpienia luki kwalifikacyjnej w grupie zawodów robotniczych i rzemieślniczych Wysoki popyt na zawody robotnicze: Największa liczba poszukiwanych pracowników należy do grupy robotników wykwalifikowanych i rzemieślników Największy popyt na pracowników dotyczył zawodów robotniczych, w szczególności robotników budowlanych. Ogólnie: popyt na pracowników fizycznych wynosił przynajmniej 40% wszystkich wymienionych zawodów, do których pracodawcy szukali ludzi. Malejąca podaż robotników i rzemieślników: proporcja absolwentów szkół zasadniczych zawodowych od kilku lat pozostaje stabilna względem absolwentów pozostałych typów szkół, ALE: zmniejsza się bezwględna liczba osób opuszczających ten rodzaj szkoły. DODATKOWO: - struktura kształcenia nie jest dopasowana do potrzeb zgłaszanych przez pracodawców - odpływ z tych grup zawodów potencjalnych pracowników

19 Wyzwanie 5. Niedopasowanie podaży i popytu o charakterze kompetencyjnym Trudności ze znalezieniem pracownika w zakresie grup zawodów: Robotnicy i rzemieślnicy: -robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 26% -operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 17% Główna przyczyna: -Niedobory komp. zawodowych -Także: samoorganizacyjne, techniczne Niespełnianie wymogów pracodawcy Technicy i inny średni personel -problemy zgłosiło 15% pracodawców Główna przyczyna: -Niedobory komp. zawodowych -Także: interpersonalne, samoorganizacynje, Niedobory kompetencyjne (dominują zawodowe) Pracownicy usług i sprzedawcy -problemy zgłosiło 16% pracodawców - 90% niespełniało oczekiwań Główna przyczyna: -Niedobory komp. zawodowych -Także ogólne: interpersonalne, kognitywne, samoorganizacyne, matematyczne (sprzedawcy)

20 STUDENCI - PRZYSZŁE KADRY POLSKIEJ GOSPODARKI

21 Plan prezentacji 1. Wstępne informacje o kierunkach kształcenia w roku akademickim 2009/ Ocena kompetencji posiadanych przez studentów 3. Ocena kierunku kształcenia (w tym jego praktycznego wymiaru) 4. Studenci kierunków technicznych a studenci kierunków humanistyczno społecznych w świetle badań BKL 5. Kluczowe wyzwania dla systemu kształcenia na poziomie wyższym

22 Informacje wstępne rok akademicki 2009/2010 Współczynnik skolaryzacji netto w roku akademickim 2009/2010 = 40,9 Szersza oferta kształcenia skierowana do humanistów i studentów nauk społecznych (ponadto zazwyczaj większe nabory) Wzrost zainteresowania studiami niestacjonarnymi (zwłaszcza w przypadku studiów II stopnia) Najpopularniejsze kierunki: zarządzanie, pedagogika, prawo, a także budownictwo i informatyka. Spośród 26 najpopularniejszych kierunków kształcenia (ponad 10 tyś kandydatów) zaledwie 8 to kierunki ścisłe Najpopularniejsze kierunki studiów (według ogólnej liczby kandydatów) Zarządzanie Pedagogika Prawo Budownictwo Informatyka Ekonomia Administracja Psychologia

23 Studenci ocena posiadanych kompetencji Większośd badanych (bez względu na studiowany kierunek) ocenia wysoko te same kompetencje kompetencje w zakresie obsługi komputera i wykorzystania Internetu kompetencje interpersonalne OCENA PRACODAWCÓW: Obok kompetencji zawodowych, językowych, (nieco niżej oceniają się studenci odpowiedzialności, dyscypliny, kreatywności i umiejętności zarządzania czasem jest to najczęstszy kierunków technicznych) deficyt wśród starających się o pracę specjalistów Towarzyszy temu najwyższy poziom skłonności (współpraca w grupie, kontakty z ludźmi/klientami, komunikatywnośd). do wykonywania prac związanych z tymi kompetencjami Najniżej oceniane są kompetencje w zakresie: Obsługi, naprawy i montowania urządzeo technicznych: - Zdecydowanie wyżej mężczyźni - Studiujący na kierunkach technicznych i ścisłych Wykonywania obliczeo: - Zdecydowanie wyżej reprezentanci kierunków ścisłych i technicznych - Fatalnie: przedstawiciele nauk humanistycznych i kształcenia

24 Ocena kierunku studiów Czy wybrał(a)by Pan(i) ponownie ten sam kierunek studiów? (N = 29870) zdecydowanie nie 4% NAJBARDZIEJ NIEZADOWOLENI: studenci kierunków społeczno humanistycznych, którzy studiują na politechnikach, studenci nauk społecznych lub humanistycznych uczący się na uniwersytetach, studenci uczący się prawa poza uniwersytetami, studenci kierunków inżynieryjno - technicznych uczący się na uczelniach ekonomicznych i rolniczych raczej nie 12% zdecydowanie tak raczej tak 37% 47% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Nie oznacza to, że studenci częściej decydowaliby się na wybór kierunków technicznych Najbardziej homogeniczne grupy: zdrowie i opieka społeczna, nauki społeczne, gospodarka i prawo. Najatrakcyjniejszą potencjalnie grupą kierunków (i to zarówno dla humanistów, jak i umysłów ścisłych) są nauki społeczne Nauki techniczne stanowią atrakcyjny wybór dla uczących się w obrębie grupy usługi i rolnictwo Odsetek studentów poszczególnych grup kierunków deklarujących, że nie zdecydowaliby się raz jeszcze studiowad na tym samym kierunku (N = 29870) architektury i budownictwa artystyczna weterynaryjna rolnicza, leśna i rybactwa społeczna opieki społecznej 5% 5% 5% 20% 21% 30% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

25 Ocena praktycznego przygotowania studentów Czy te studia nauczyły Pana(-ią) praktycznego wykorzystywania zdobytej wiedzy? (N = 29391) 80% 60% 40% 20% 0% 25% nie 75% Najsilniej sukces rynkowy z kierunkiem studiów wiążą uczący się na: politechnikach, uczelniach ekonomicznych, AWF-ach, szkołach artystycznych Słabiej swoje szanse rynkowe wiążą z kierunkiem kształcenia studiujący na uniwersytetach i uczelniach kościelnych (w przypadku dwóch ośrodków akademickich: Krakowa i Warszawy oceny te są wyższe). tak KTO NAJNIŻEJ OCENIA SWOJE PRZYGOTOWANIE PRAKTYCZNE?: Studenci studiujący w ramach grup: weterynaryjnej (zaledwie 32% deklaruje, że studia przekazały wiedzę praktyczną!!!), prawnej (54%), społecznej (63%) Studenci uniwersytetów studiujący kierunki społeczne i humanistyczne Jak Pan(i) uważa, czy wiedza i umiejętności zdobyte przez Pana(- ią) w ramach studiów zwiększą Pana(-i) szanse na znalezienie dobrej pracy? (N = 28316) 100% 50% 0% 19% nie 81% tak

26 PROFIL HUMANISTYCZNO - SPOŁECZNY PROFIL TECHNICZNY - w nieco mniejszym stopniu zadowoleni z wyboru kierunku kształcenia - nieco niżej oceniają swoje szanse na znalezienie w przyszłości dobrej pracy - częściej studiują dwa kierunki (zazwyczaj podobne do siebie) - częściej są skłonni zmienid kierunek kształcenia po studiach I stopnia (zazwyczaj na podobny do studiowanego) - częściej pracują w trakcie studiów (wykonując prace niezgodne z profilem kształcenia) - nieco mniej skłonni do założenia własnego biznesu - posiadający niższe aspiracje zarobkowe - ogólnie niżej oceniają posiadane kompetencje - nieco częściej są skłonni uzupełniad posiadane kompetencje - w nieco większym stopniu zadowoleni z wyboru kierunku kształcenia - nieco wyżej oceniają swoje szanse na znalezienie w przyszłości dobrej pracy - rzadziej studiują dwa kierunki (niekoniecznie podobne do siebie) - rzadziej są skłonni zmienid kierunek kształcenia po studiach I stopnia - rzadziej pracują w trakcie studiów - nieco bardziej skłonni do założenia własnego biznesu - posiadający wyższe aspiracje zarobkowe - ogólnie wyżej oceniają posiadane kompetencje - nieco rzadziej są skłonni uzupełniad posiadane kompetencje

27 Kluczowe wyzwania dla systemu kształcenia na poziomie wyższym wstępne założenia system kształcenia wyższego działa w perspektywie długookresowej (kilkuletniej), podczas, gdy potrzeby rynku pracy (zwłaszcza kraju rozwijającego się) nie są stabilne w czasie system kształcenia na poziomie wyższym jest silnie sprzężony z systemem kształcenia na niższych poziomach w chwili obecnej polski sektor szkolnictwa wyższego znajduje się w fazie doganiania systemów krajów zachodnich oraz w fazie intensywnych reform, które już przez sam fakt destabilizacji systemu stwarzają istotną szansę dla wdrażania wszelkich zmian sektor akademicki aby zwiększyd skutecznośd działania powinien w sposób ciągły dopasowywad modele kształcenia uniwersyteckiego do zmieniającej się rzeczywistości, w tym do zmian, jakie obserwuje się w młodym pokoleniu

28 Wyzwanie 1 - Wysoki poziom przeedukowania społeczeostwa (nadmiar kwalifikacji, niekoniecznie nadmiar kompetencji) 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0, % poszukiwani specjaliści 40% wskaźnik skolaryzacji Źródło: BKL Badanie Pracodawców 2010 i Badanie Studentów 2010 oraz GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2009 r.

29 Wyzwanie 2 - Zbytnie rozbudowanie segmentu kierunków społecznych i pedagogicznych (masowośd kształcenia w tym obszarze) i równoczesny niedobór absolwentów niektórych kierunków technicznych i zdrowia Zawody w jakich najczęściej poszukiwani są pracownicy (podgrupa: zawody specjalistyczne) Procent w obrębie specjalistów Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania 20% Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych 13% Specjaliści do spraw zdrowia 41% Specjaliści nauczania i wychowania 5% Specjaliści do spraw technologii informacyjno-komunikacyjnych 12% Specjaliści z dziedziny prawa, dziedzin społecznych i kultury 9% Liczba studentów kształcących się na poszczególnych kierunkach studiów Procent w obrębie specjalistów kształcenie 10% nauki humanistyczne i sztuka 17% nauki gospodarcze 14% nauki społeczne i prawo 15% nauka 11% zdrowie i opieka społeczna 8% technika i przemysł 19%

30 Wyzwanie 3 - Prognozowane zmniejszenie liczby wyborów kierunków humanistycznych i społecznych, a zwiększenie matematycznych, fizycznych i technicznych oraz zdrowia pogorszenie się jakości kandydatów na studia hum - społ. Brak rzetelnej informacji o szansach rynkowych absolwentów Nieskuteczny system doradztwa zawodowego podejmowanie wyborów niekoniecznie opłacalnych rynkowo pogarszanie się jakości kształcenia w szkołach obowiązkowych

31 Wyzwanie 4 - Silne niedopasowanie popytu do podaży w zakresie zawodów specjalistycznych mające charakter luk kompetencyjnych specjaliści nauczania i wychowania - luki w zakresie kompetencji ogólnych i społecznych (braki kompetencyjne w zakresie: komunikatywności, samodzielności, umiejętności twórczych, dyspozycyjności, staranności, skrupulatności, dokładności i dbałości o szczegóły ) specjaliści ds. ekonomicznych i zarządzania - luki w zakresie kompetencji zawodowych (umiejętnośd oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa, znajomośd zagadnieo procesu rozliczania, stosownie ustawy o finansach publicznych, znajomośd narzędzi marketingowych, znajomośd przepisów podatkowych, prawa zamówieo publicznych) W przypadku zawodów informatycznych za lukę kompetencyjną odpowiada niedopasowana do wymagao rynku pracy struktura specjalizacji.

32 Wyzwanie 5 - Istotne luki kwalifikacyjne zidentyfikowane w obszarze zawodów zaklasyfikowanych do grupy specjaliści do spraw zdrowia najtrudniej znaleźd pracownika najmniej aplikacji na określone stanowisko najczęstsze braki kompetencyjne - brak uprawnieo i licencji

33 Wyzwanie 6 - Niski poziom wiedzy i świadomości tego, czym są kompetencje, a także problemy z adekwatną oceną poziomu posiadanych umiejętności Brak rzetelnej informacji z rynku Nieskuteczny system doradztwa zawodowego Większa przypadkowość wyborów edukacyjnych Równocześnie: Niski poziom zadowolenia z praktycznego aspektu kształcenia

34 Wyzwanie 7 - Nowe ścieżki kształcenia Równocześnie niski poziom zadowolenia z praktycznego aspektu kształcenia w szkołach wyższych Wzrost zainteresowania kierunkami technicznymi Wzrost zainteresowania studiami niestacjonarnymi Wzrost mobilności poziomej

35 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ. ZAPRASZAMY DO DYSKUSJI.. dr Magdalena Jelonek mgr Anna Szczucka