BIOLOGICZNE DZIAŁANIE AZBESTU. SKUTKI ZDROWOTNE CHOROBY AZBESTOZALEŻNE. SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA CHORÓB SPOWODOWANYCH AZBESTEM W POLSCE I NA ŚWIECIE
|
|
- Lidia Murawska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska Instytut Medycyny Pracy w Łodzi BIOLOGICZNE DZIAŁANIE AZBESTU. SKUTKI ZDROWOTNE CHOROBY AZBESTOZALEŻNE. SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA CHORÓB SPOWODOWANYCH AZBESTEM W POLSCE I NA ŚWIECIE Biologiczne działanie azbestu Chorobotwórcze działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Biologiczna agresywność pyłu azbestu jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien w dolnej części układu oddechowego. Proces ten zależy od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma średnica poszczególnych włókien, długość odgrywa mniejszą rolę. Włókna cienkie o średnicy poniżej 3 µm przenoszone są łatwiej i odkładają się w końcowych odcinkach dróg oddechowych, podczas, gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 µm, zatrzymują się w górnej części układu oddechowego. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy mają tendencje do zatrzymywania się wyżej niż igłowate włókna azbestów amfibolowych, z łatwością przenikające do obrzeży płuca. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien oraz stężenie włókien i czas trwania narażenia, a więc kumulowana dawka pyłu azbestu w ciągu życia osobniczego, a także efektywność biologicznych mechanizmów oczyszczania układu oddechowego. Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że zatrzymywanie chryzotylu w górnych drogach układu oddechowego jest bardziej prawdopodobne, niż zatrzymywanie amfiboli. Usuwanie zaś chryzotylu z płuc jest bardziej skuteczne, a więc retencja amfiboli w płucach jest większa. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna o średnicy mniejszej od 3 μm, i długości powyżej 5 μm tj. tak zwane włókna respirabilne, które z powietrzem dostają się do pęcherzyków płucnych, skąd mogą penetrować tkankę płucną. Dane literaturowe wskazują, że do najważniejszych cech determinujących zdolność włókien do wywołania nowotworów należą ich fizyczne wymiary, a więc średnica poniżej 3 µm oraz długość powyżej 5 µm. Rakotwórczość włókien krótkich jest dyskusyjna i niewątpliwie są one rakotwórcze w znacznie mniejszym stopniu. Wniosek ten ma istotne znaczenie, gdyż większość tzw. włókien (być może słuszniej byłoby 67
2 nazywać je wydłużonymi cząsteczkami), które normalnie znajdują się w powietrzu wewnątrz i zewnątrz budynków ma długość mniejszą niż 5 µm. Jako potencjalnie rakotwórcze należy traktować wszystkie włókna o udowodnionej rakotwórczości u zwierząt, jednakże szacowanie potencjalnego ryzyka powinno uwzględniać zarówno skład chemiczny włókien jak i ich wymiary, biorąc pod uwagę tylko włókna respirabilne o długości przekraczającej 5 µm. Nie istnieje dowód epidemiologiczny wskazujący, że chryzotyl stwarza mniejsze ryzyko raka płuca niż azbest amfibolowy. W praktyce aktualnie zalecane jest traktowanie wszystkich odmian azbestu jako powodujące takie samo ryzyko raka płuca. Skutki zdrowotne choroby azbestozależne Pojawianie się patologii będących następstwem ekspozycji na pył azbestu jest zależne od rodzaju ekspozycji. W narażeniu na pył azbestu wyróżnia się ekspozycję zawodową, parazawodową (domową) i środowiskową. Różnią się one w sposób istotny wielkością stężeń włókien, ich rozmiarami, długością trwania narażenia, a co za tym idzie skutkami dla zdrowia i wielkością ryzyka wystąpienia określonych nowotworów złośliwych. Narażenie zawodowe na pył azbestu może być przyczyną następujących chorób: pylicy azbestowej (azbestozy), łagodnych zmian opłucnowych, raka płuca i międzybłoniaków, a także obturacyjnego przewlekłego zapalenia oskrzeli. W ekspozycji parazawodowej i środowiskowej praktycznie głównym skutkiem, który należy brać pod uwagę jest międzybłoniak oraz wzrost ryzyka raka płuca. Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugerują, że z azbestem może być również związane występowanie innych nowotworów: krtani, żołądka i jelit, trzustki, jajnika oraz chłoniaków. Jednak zwiększenie ryzyka w tych grupach nowotworów nie jest wystarczająco pewne, ze względu na rozbieżność wyników w różnych badaniach można je określać jedynie jako prawdopodobne. Długie okresy między pierwszym narażeniem a pojawieniem się patologii zwłaszcza nowotworów oznaczają, że aktualnie wykrywane skutki odnoszą się do warunków pracy, jakie istniały lat temu. Tabela 1. Choroby zawodowe spowodowane pyłem azbestu w latach
3 Rok pylica azbestowa rak płuca Liczba przypadków nowotwory złośliwe międzybłoniak inne* opłucnej razem inne choroby** ogółem *** *** *** *** *** 193 Razem *** 3694 * do tej kategorii zaliczono nowotwory kontrowersyjne, jako umiejscowienie wynikające z ekspozycji na pył azbestu, m.in. raka krtani ** przewlekłe zapalenie oskrzeli, choroby górnych dróg oddechowych, choroby skóry *** choroby opłucnej (rozległe zgrubienia, rozległe blaszki, wysięk opłucnowy) wymienione w wykazie chorób zawodowych z 2002 r. 69
4 Azbestoza, czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej z obecnością ciałek lub włókien azbestowych jest główną patologią zawodową robotników narażonych na pył azbestu. Ciężkość azbestozy zależy zarówno od kumulowanej dawki włókien azbestu, jak i okresu, jaki upłynął od pierwszego narażenia. Procesy zwłóknieniowe przebiegają stosunkowo wolno - rzadko objawy kliniczne pojawiają się w okresie krótszym od 10 lat. Włókna azbestowe mogą zalegać w tkance płucnej przez długi okres i proces zwłóknieniowy może się ujawnić po wielu latach od ustania narażenia. Azbestozy nie stwierdza się w warunkach narażeń komunalnych. Stężenia włókien azbestu występujące na stanowiskach pracy są x wyższe od stężeń odnotowywanych w środowisku. W przeszłości różnice były znacznie większe, a stężenia w zakładach przetwórstwa azbestu wynosiły ponad 100 tys. włókien/l. Powszechnie uznawana jest teza, że pylica azbestowa istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuca. Rozpoznawanie azbestozy, szczególnie jej wczesnych stadiów, stwarza znaczne trudności ze względu na brak swoistości objawów klinicznych choroby, zarówno subiektywnych jak i objawów przedmiotowych oraz zmian radiologicznych. Największą wartość rozpoznawczą mają zmiany radiologiczne płuc, które charakteryzują się zróżnicowanym stopniem zaawansowania i różną dynamiką. Zmiany opłucnowe spowodowane pyłem azbestu mogą występować pod postacią odgraniczonych blaszek, zgrubień i odczynów wysiękowych. Łagodne zmiany opłucnowe nie mają większego znaczenia klinicznego. Zgrubienia opłucnej zwykle towarzyszą procesom włóknienia sąsiadującej tkanki płucnej. Rozlane zwłóknienie i zgrubienia opłucnej obserwowane są w przypadkach dużej ekspozycji. Kliniczny przebieg jest często bezobjawowy lub występują łagodne objawy pod postacią duszności, hiperwentylacji. Okres utajenia (latencja) wynosi zwykle lat. Skutkiem zdrowotnym narażenia na azbest jest też rak płuca i międzybłoniak opłucnej lub otrzewnej. Rak płuca jest najpowszechniejszym nowotworem złośliwym powodowanym przez azbest. Powiązanie między zawodową ekspozycją na pył azbestu a występowaniem raka płuca po raz pierwszy zostało zasygnalizowane równocześnie przez Lyncha i Smitha w Stanach Zjednoczonych oraz Gloyne a w Wielkiej Brytanii w 1935 roku, tj. ok. 50 lat po zastosowaniu azbestu na skalę przemysłową. W 1938 roku Nordmann użył sformułowania rak zawodowy robotników azbestu, wyprzedzając o wiele lat uznanie azbestu za substancję rakotwórczą. 70
5 Przez dalsze 20 lat związek między rakiem płuca a ekspozycją na pył azbestu traktowany był jako wielce prawdopodobna hipoteza. W 1955 r. Doll w pierwszym badaniu uznanym za epidemiologicznie poprawne udowodnił związek przyczynowy między narażeniem na pył azbestu a występowaniem raka płuca. Nowotwory płuca powodowane przez azbest pod względem klinicznym i patomorfologicznym nie różnią się od nowotworów występujących w populacji spontanicznie. Istnieją dostateczne dowody epidemiologiczne pozwalające stwierdzić, że wszystkie typy azbestu zwiększają ryzyko wystąpienia raka płuca. Zagrożenie zachorowaniem na raka płuca w badanych populacjach zawodowo narażonych na pył azbestu wykazuje duże zróżnicowanie w zależności od typu włókna, technologii przetwórstwa, zawartości włókien respirabilnych w pyle, średnicy, długości, kształtu włókna, stężenia pyłu, liczby lat pracy w warunkach narażenia i ogólnej dawki pyłu. Obecnie niemożliwe jest oddzielenie przypadków raka płuca spowodowanych paleniem od przypadków spowodowanych narażeniem na azbest. Nowotwory te, jeśli chodzi o postać histopatologiczną, nie różnią się. Badania występowania raka płuca w zależności od palenia papierosów i narażenia na azbest wśród izolarzy wykazały multyplikatywny charakter działań obu tych czynników jednocześnie (Hammond, 1979). Jeśli ryzyko zgonu z powodu raka płuca wśród osób nigdy niepalących i nienarażonych na pył azbestu przyjęto jako 1,0, to wśród nigdy niepalących i narażonych na pył azbestu wyniosło ponad 5, wśród palących, ale nienarażonych na pył azbestu było ponad dziesięciokrotnie wyższe, zaś wśród osób palących i narażonych na pył azbestu ryzyko to było ponad 50-krotnie zwiększone. Największe ryzyko raka płuca, 4-7-krotnie zwiększone, a dla intensywnie palących 50-krotnie zwiększone w porównaniu z populacją referencyjną odnotowano wśród osób narażonych na mieszaniny włókien chryzotylu, amozytu i krokidolitu, występujących w bardzo dużych stężeniach, zwłaszcza w pracach izolacyjnych na statkach oraz przy usuwaniu starych izolacji; duże - 19-krotnie zwiększone ryzyko raka płuca stwierdzono wśród osób narażonych na pył azbestu, zatrudnionych przy produkcji wyrobów tekstylnych. Tak wysokie wartości ryzyka są spowodowane długotrwałym narażeniem na wysokie stężenia pyłu zawierającego wysoki odsetek respirabilnych włókien azbestu, powstających w procesach miażdżenia surowca w przemyśle tekstylnym. Okres latencji raka płuca w populacjach narażonych zawodowo określa się liczbą lat od pierwszej ekspozycji na pył azbestu do zgonu 71
6 spowodowanego nowotworem. Okres ten nie został dotąd dla raka płuca precyzyjnie określony. Pojedyncze nowotwory związane z narażeniem na azbest zaobserwować można już po latach od pierwszego narażenia. Przyjmuje się, że największe ryzyko zgonu występuje w okresie lat od pierwszej ekspozycji. Odnotowano w piśmiennictwie skrócenie okresu latencji do 16 lat, a nawet do 5-14 lat. Podtrzymywany jest także pogląd, że okres utajenia nowotworu zależy od dawki; niskie dawki wydłużają okres latencji. Niektórzy z autorów (Liddell, 1986) na podstawie wyników badań stwierdzają, że nie ma żadnego dowodu na podtrzymywanie tezy o zależności okresu latencji od dawki pyłu. Znaczne skrócenie okresu latencji (do 5-14 lat) obserwowano w populacjach po raz pierwszy eksponowanych na duże stężenie pyłu w tzw. wieku rakowym, czyli powyżej 45 r. życia. Stwierdzono więc, że okres latencji nowotworu zależy nie tylko od dawki, ale także od wieku, w którym ma miejsce pierwsza ekspozycja. Jest to wniosek niezwykle istotny dla profilaktyki tych schorzeń. Oszacowany wzrost ryzyka względnego (RR) zapadalności na raka płuca wynosi 0,5 do 4% dla każdego roku ekspozycji w kategoriach włókno-rok. Dwukrotne zwiększenie ryzyka względnego (RR) raka płuca powoduje dawka kumulowana 25 i więcej włókno-lat ekspozycji, a także zatrzymanie w płucach ok. 2 mln włókien (> 5 μm długości) na 1 gram suchej tkanki płucnej. Przyjmuje się, że jeden rok znacznej ekspozycji na pył azbestu jest okresem wystarczającym do zwiększenia ryzyka, przy ekspozycji umiarkowanej do zwiększenia ryzyka wystarczające jest 5-10 lat narażenia, zaś u osób narażonych na chryzotyl jako kryterium raczej należy kierować się historią zawodową niż pomiarem liczby włókien. Międzybłoniak opłucnej - rzadko występujący nowotwór złośliwy - jest przedmiotem znacznego zainteresowania ze względu na udowodniony związek przyczynowy z ekspozycją na pył azbestu zarówno zawodową jak i środowiskową. Pierwsze doniesienie Wagnera (z 1960 roku), wykazujące endemiczne występowanie międzybłoniaka opłucnej wśród mieszkańców w rejonie kopalń krokidolitu w obecnej Republice Południowej Afryki, spowodowało znaczny wzrost zainteresowania tym nowotworem i podejmowanie badań dotyczących tego problemu. Międzybłoniaki opłucnej są nowotworami trudnymi do diagnozowania histopatologicznego, zwykle wymagającymi wykluczenia istnienia pierwotnego guza o innym umiejscowieniu. We wczesnych stadiach międzybłoniaka brak jest objawów. Nowotwory te charakteryzują się wysoką śmiertelnością oraz krótką przeżywalnością 72
7 wynoszącą około półtora roku od momentu wystąpienia najczęstszych objawów klinicznych w postaci trudności oddechowych, bólów w klatce piersiowej, kaszlu, wysięku w jamie opłucnej. Międzybłoniaki są nowotworami występującymi na ogół powyżej 65 roku życia, a więc dotyczą ich wszystkie trudności związane z ustalaniem i klasyfikacją przyczyn zgonu u osób w starszym wieku. Nagromadzone wyniki licznych badań epidemiologicznych i eksperymentalnych związku przyczynowego międzybłoniaka i ekspozycji na pył azbestu pozwoliły na następujące ustalenia: Około 80% frakcji etiologicznej międzybłoniaka opłucnej związane jest z ekspozycją na pył azbestu. Główną rolę w etiologii międzybłoniaka opłucnej odgrywa azbest niebieski (krokidolit), znacznie mniejszą amozyt i tremolit. Międzybłoniak opłucnej związany jest zarówno z ekspozycją zawodową jak i środowiskową. Latencja nowotworu, tj. okres od pierwszego kontaktu z azbestem do ujawnienia międzybłoniaka, jest bardzo długi i zwykle wynosi od 30 do 50 lat. Nie stwierdzono zależności między występowaniem międzybłoniaka opłucnej a paleniem papierosów. Nie istnieje bezpieczna granica stężenia włókien we wdychanym powietrzu, przy zachowaniu której nie występuje międzybłoniak opłucnej, jednakże uważa się, że znaczne ryzyko występuje przy masywnych narażeniach. Należy podkreślić, że przy ekspozycji środowiskowej międzybłoniak opłucnej jest brany pod uwagę jako główny jej skutek. W krajach wysoko uprzemysłowionych, w których już w latach 30-tych XX wieku zużywane były znaczne ilości azbestu zarówno w przemyśle jak i w budownictwie, średnie wartości współczynników zapadalności na międzybłoniaka opłucnej kształtują się na poziomie przypadków na 1 mln ludności rocznie. W krajach tych obserwuje się znaczne zróżnicowanie terytorialne współczynników. Najwyższe wartości występują w rejonach stoczni oraz zakładów przetwórstwa azbestu. 73
8 Sytuacja epidemiologiczna chorób spowodowanych azbestem w Polsce i na świecie Azbest jest uznanym czynnikiem rakotwórczym, jednym z najgroźniejszych zanieczyszczeń środowiska człowieka. Szacuje się, że na świecie rocznie na choroby azbestozależne umiera 100 tys. osób. W latach w jedenastu uprzemysłowionych krajach świata średnio rocznie współczynnik zapadalności na międzybłoniaka wynosił od 14 w Norwegii do 35 w Australii przypadków na 1 milion ludności. Średni roczny współczynnik zapadalności w 470-milionowej populacji w tym okresie wynosił 18 przypadków na milion ludności powyżej 15 lat. Roczne zużycie azbestu 25 lat wcześniej w tych krajach wahało się w granicach 2,0 do 5,5 kg na mieszkańca rocznie. Wyniki analizy wskazują, że zużycie 2,8 kg azbestu rocznie na 1 mieszkańca powoduje zapadalność w granicach 18 przypadków międzybłoniaka na milion mieszkańców. Szacuje się, że w Wlk.Brytanii, Francji, Holandii, Finlandii, Szwecji, Nowej Zelandii i Australii szczyt zapadalności na międzybłoniaki, jako skutek wielkości zużycia azbestu przypadać będzie na lata Prawie połowa zgonów z powodu międzybłoniaka w tym okresie będzie miała związek z narażeniem zawodowym w budownictwie i przemyśle stoczniowym. Przyjmuje się, że tłem dla współczynnika zapadalności jest wartość poniżej 1-2 przypadków rocznie na milion mieszkańców, zaś mniej niż 5% prawidłowo diagnozowanych międzybłoniaków jest związane z ekspozycją pozazawodową, środowiskową lub z przyczyną nieustaloną. W rozważanym okresie szczytu zapadalności na choroby azbestozależne istotnym problemem będzie również rak płuca. Szacuje się, że w wymienionych ośmiu krajach 5-7% ogólnej liczby raków płuca będzie związane z ekspozycją na azbest. W Holandii w latach na międzybłoniaka opłucnej zmarło 5526 osób. W okresie tym liczba zgonów wzrosła z 65 przypadków w 1969 roku do 265 w 1998 roku, zaś współczynnik zapadalności z 1,0 do 3,9 na osiągając maksymalną wartość 43 przypadków na w 1998 roku. Na podstawie opracowanych modeli, uwzględniających specyfikę demograficzną przewiduje się w Holandii w latach ok zgonów z powodu międzybłoniaka opłucnej. W wielu krajach Europy Zachodniej, a także w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie podjęte zostały prewencyjne programy rządowe mające na celu minimalizację odległych skutków ekspozycji środowiskowej na pył azbestu połączone z monitorowaniem przypadków międzybłoniaka opłucnej. 74
9 W Polsce odnotowuje się, wg danych rejestru chorób nowotworowych, w 2005 roku 93 przypadki zgonów z powodu międzybłoniaka rocznie, tj. ok. 2-3 na 1 mln ludności. Jeżeli dane te uznane zostałyby za wiarygodne, należałoby traktować je jako wskaźnik bardzo niskiego narażenia na pył azbestu populacji generalnej w naszym kraju. Należy jednocześnie zaznaczyć, że dane te, ze względu na długi okres latencji, nie odzwierciedlają jeszcze w pełni skutków narażenia ludności z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. W kontekście społecznego poczucia zagrożenia zdrowia wynikającego z narażenia zawodowego i środowiskowego, wymaga wyjaśnienia niska zapadalność na te nowotwory. Niepokojący jest fakt braku zainteresowania międzybłoniakiem opłucnej wśród klinicystów i patologów w Polsce, brak stosowania standardów międzynarodowych w jego rozpoznawaniu, co jaskrawo znajduje swój wyraz w uznaniu za chorobę zawodową tylko około 3% ogólnej ich liczby. Pył azbestu ze względu na właściwości pylicotwórcze i rakotwórcze uważany jest za jeden z pyłów stwarzających największe zagrożenie dla zdrowia pracowników. Pomimo niestosowania w Polsce już od ponad 8 lat azbestu do produkcji różnych wyrobów, liczba zawodowych chorób azbestozależnych systematycznie wzrasta, co jest związane ze specyfiką biologicznego działania azbestu, którego następstwa zdrowotne mogą się ujawniać w trakcie trwania zatrudnienia, jak również wiele lat po zaprzestaniu pracy w narażeniu. W wykazie chorób zawodowych z 2002 roku wymienione zostały następujące choroby będące skutkiem zawodowej ekspozycji na azbest: Pylica azbestowa Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu w tym: rozległe zgrubienia opłucnej rozległe blaszki opłucnej lub osierdzia wysięk opłucnowy Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli Nowotwory złośliwe w tym : rak płuca, rak oskrzela międzybłoniak opłucnej albo otrzewnej 75
10 Wśród ogółu chorób zawodowych spowodowanych azbestem w latach dominującą rolę stanowi pylica azbestowa, a następnie raki płuca oraz międzybłoniaki. W ostatnich 4 latach, tj. od momentu włączenia chorób opłucnej do wykazu chorób zawodowych znacząco wzrosła liczba przypadków i ich udział w strukturze patologii zawodowych powodowanych azbestem. W Polsce pylica wywołana pyłem azbestu została wyodrębniona, jako oddzielna pozycja w wykazie chorób zawodowych pod nazwą azbeścica, po raz pierwszy w 1974 roku. W wykazach wcześniejszych, a także późniejszych aż do 2002 r. klasyfikowana była w ogólnej grupie pylice. W latach ogółem odnotowano 2427 przypadków azbestozy. Liczba przypadków pylicy azbestowej wykazuje tendencję wzrostową, średnio o ok. 3 nowe przypadki rocznie. Przypadki stwierdzone u mężczyzn stanowiły 67,5%. Widoczne (tab. 1) znaczne zwiększenie liczby przypadków azbestozy w latach związane było z przeprowadzanymi w tym okresie przez instytuty medycyny pracy badaniami klinicznymi robotników zatrudnionych w wybranych zakładach przetwórstwa azbestu. Wzrost liczby pylic azbestowych odnotowywany od 2001 roku należy wiązać również z wdrożonym przez Ministerstwo Zdrowia programem badań profilaktycznych byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu (Program Amiantus). Pacjent z rozpoznaną azbestozą w ostatnim 5-leciu to osoba w wieku 61 lat z ponad 16-letnim stażem pracy w narażeniu na pył azbestu. Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu, czyli zmiany zwłóknieniowe opłucnej pod postacią odgraniczonych blaszek lub rozlanego zgrubienia opłucnej mogą występować równocześnie lub niezależnie od zwłóknienia tkanki płucnej. Zmiany opłucnowe powodowane azbestem, jak już zaznaczono, wymienione zostały dopiero w wykazie chorób zawodowych obowiązującym od 2002 r. W latach ogółem odnotowano 289 przypadków zmian opłucnowych uznanych za chorobę zawodową. Stanowiły one 53,4% ogółu zawodowych chorób azbestozależnych (tab. 1). Rak płuca jest najpowszechniejszym nowotworem złośliwym powodowanym przez azbest. 76
11 Ogółem w latach stwierdzono 416 przypadków raka płuca jako choroby zawodowej spowodowanej azbestem (tab. 1). Liczba przypadków ma trend rosnący, średnio o 1,2 przypadku rocznie. Liczba przypadków zawodowego raka płuca spowodowanych azbestem znacznie zwiększyła się od wprowadzenia w 2000 roku badań profilaktycznych osób zatrudnionych w przemyśle azbestowym w programie Amiantus. W latach azbestozależne raki płuca stanowiły 47,8% ogółu przypadków raka płuca uznanego za chorobę zawodową. W ostatnim 5-leciu pacjent ze stwierdzonym zawodowym rakiem płuca spowodowanym azbestem to osoba w wieku niemal 61 lat z nieco ponad 16-letnim stażem pracy w narażeniu na pył azbestu. Międzybłoniaki uznane są za nowotwory swoiste dla narażenia na pył azbestu. Pierwszy przypadek międzybłoniaka opłucnej uznanego za chorobę zawodową stwierdzony został w Polsce w 1976 r. W latach ogółem zarejestrowano 192 przypadki międzybłoniaka opłucnej jako choroby zawodowej (tab. 1). W tym okresie średnioroczny przyrost liczby przypadków wynosił 0,7. W pięcioleciu w strukturze patologii zawodowych spowodowanych azbestem międzybłoniak opłucnej stanowił ok. 7,4%. W okresie tym przypadki stwierdzone wśród mężczyzn wynosiły 79%. Pacjent z międzybłoniakiem opłucnej uznanym za chorobę zawodową w ciągu ostatnich 5 lat, to osoba, która ukończyła już 58 lat i przepracowała ponad 14 lat w narażeniu na pył azbestu. Przypadki międzybłoniaka opłucnej w populacji generalnej oraz przypadki uznane za chorobę zawodową stanowiły znikomy odsetek, zaledwie 3,1% wśród mężczyzn i 1,5% wśród kobiet, ogólnej liczby międzybłoniaków opłucnej rozpoznanych w populacji generalnej. Zwraca uwagę znaczna różnica wieku osób z rozpoznanym międzybłoniakiem uznanym za chorobę zawodową oraz w populacji generalnej. Międzybłoniaki uznawane za chorobę zawodową występują u osób młodszych, pozostających w zatrudnieniu, zaś w populacji generalnej u osób w wieku późniejszym - emerytalnym, w którym nie są kojarzone z przebytą ekspozycją zawodową. Stan ten świadczy o niedostatecznej wiedzy na temat azbestu jako czynnika etiologicznego międzybłoniaka wśród lekarzy, a także o nieprzeprowadzaniu dostatecznie wnikliwego wywiadu dotyczącego narażenia na azbest w przypadku podejrzenia lub rozpoznania tego nowotworu. 77
12 Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli. Wykaz chorób zawodowych przewiduje możliwość uznania przewlekłego zapalenia oskrzeli za chorobę zawodową po spełnieniu określonych warunków, ponieważ etiologia choroby jest uwarunkowana różnymi przyczynami, wśród których dominujące znaczenie ma palenie tytoniu. Narażenie musi być długotrwałe, a stężenie czynników szkodliwych, w ostatnich 10 latach pracy powinno przekraczać normatywy higieniczne. Stopień zaawansowania choroby musi być znaczny, a upośledzenie sprawności wentylacyjnej płuc trwałe przyjęto kryterium spirometryczne (FEV1 poniżej 50% wartości należnej). W latach odnotowano 72 przypadki przewlekłego obturacyjnego zapalenia oskrzeli uznanego za chorobę zawodową spowodowaną pyłem azbestowym. Przykład. Zapadalność na międzybłoniaka opłucnej w obszarze klęski ekologicznej spowodowana zanieczyszczeniem środowiska azbestem Środowiskowe zanieczyszczenie azbestem spowodowane zagospodarowaniem odpadów azbestowo-cementowych przez mieszkańców szczegółowo zostało rozeznane w gminie Szczucin, będącej obszarem oddziaływania jednego z dużych zakładów przetwórstwa azbestu. Gminę zamieszkuje ok. 14 tys. osób, a jej obszar wynosi 12 tys. ha. Problem zanieczyszczenia gminy azbestem szczegółowo omówiony został w wykładzie Charakterystyka, właściwości, zastosowanie i zużycie azbestu. Zanieczyszczenie środowiska azbestem. Mieszkańcy gminy Szczucin od 48 lat, tj. od momentu uruchomienia zakładu wyrobów azbestowo-cementowych, podlegają zawodowej, parazawodowej i środowiskowej ekspozycji na pył azbestu chryzotylowego i krokidolitu. Liczba osób eksponowanych zawodowo od momentu uruchomienia zakładu do połowy lat dziewięćdziesiątych wynosiła w przybliżeniu 2600 osób, w tym około 300 osób zmarło, tak więc można przyjąć, że 2300 osób było zawodowo narażonych. Stanowi to 16% ludności zamieszkałej na terenie gminy. Przez ekspozycję parazawodową (domową) rozumie się kontakt z azbestem wynikający ze wspólnego zamieszkiwania z osobą zatrudnioną przy produkcji wyrobów azbestowych. Pył azbestu przenoszony jest do domu na włosach, ciele i odzieży roboczej. Przyjmując, że wspólnoty mieszkaniowe osób zatrudnionych liczą średnio 4 osoby, to w ciągu 38 lat funkcjonowania zakładu tzw. parazawodowy kontakt z pyłem azbestu mogło mieć około 10 tys. osób. Osoby te stanowią grupę wysokiego ryzyka następstw zdrowotnych również ze względu na fakt, że pracownicy zakładu byli grupą "uprzywilejowaną" w dostępie 78
13 do odpadów produkcyjnych. Odpady azbestowo-cementowe, przedstawiające znaczną wartość dla okolicznej ludności jako materiał służący nie tylko do budowy i utwardzania dróg, ale także stosowany w budownictwie, rozprowadzane były odpłatnie na tzw. talony. Rozproszenie odpadów azbestowo-cementowych na terenie całej gminy spowodowało, że środowiskowej ekspozycji poddani są w mniejszym lub większym stopniu wszyscy jej mieszkańcy. W latach wśród mieszkańców Szczucina odnotowano 73 przypadki międzybłoniaka opłucnej (tab. 2, 3). W większości 40 przypadków były to zachorowania osób, które nigdy nie pracowały w wytwórni materiałów zawierających azbest. Ich ekspozycja na pył azbestu wynikała wyłącznie z zamieszkania na terenie zanieczyszczonym, głównie na skutek niewłaściwego postępowania z odpadami poprodukcyjnymi, bądź też zamieszkiwania z osobą pracującą w ZWAC. Na międzybłoniaka opłucnej zachorowało 15 mężczyzn i 25 kobiet (tab. 4). Były to osoby urodzone w latach Znaczna część z nich podlegała środowiskowemu narażeniu na pył azbestu od dzieciństwa. 79
14 Tabela 2. Przypadki międzybłoniaka opłucnej wśród mieszkańców gminy Szczucin Osoby niepracujące w zakładzie wyrobów azbestowo-cementowych (okres obserwacji ) NR ID. ROK ZGONU LUB DGN IDENT. ROK URODZENIA WIEK W CHWILI ZGONU LUB DGN PŁEĆ S.K M G.J M L.Zb M K.J K P.M K 1, K.M M P.G K K.S M N.D K Sz.Z K G.J K T.J M P.S K F.J K R.W M K.M K S.Z K Cz.W K U.N K F.T M J.Z K Ch.K K P.C K H.N K D.T K M.I K Ch.W K W.P M K.M M W.A K B.A M K.E M J.J M W.Z K P.M K B.A M A.B * K P.G * K G.R * M M.A K *osoba żyjąca 80
15 NR ID. Tabela. 3. Przypadki międzybłoniaka opłucnej wśród pracowników zakładów azbestowo-cementowych w Szczucinie (okres obserwacji ) ROK ZGONU LUB DGN IDENT. STAŻ PRACY W NARAŻENIU (W LATACH) OKRES LATENCJI (W LATACH) WIEK W CHWILI ZGONU LUB DGN Sz.F M K.M M M.E K N.J M S.J M L.R K K.I M D.S M R.S. 3,5 m-ca M C.T M K.A M T.R M H.F M W.M M C.S M Cz.S 5 m-cy M Ł.A M Ł.H M R.B K B.S M S.T M P.J M Ch.J M G.M M Ś.M M K.M M Z.J M Sz.A M S-K.Z * K P.S * M Ch.T * M N.M * K K.T M *osoba żyjąca PŁEĆ 81
16 Dla 15 z 40 osób (tj. 37,5%) okres ekspozycji rozpoczął się w wieku przedszkolnym, w tym 9 (22,5%) narażonych było od urodzenia. Przeciętny wiek w chwili wystąpienia ekspozycji mierzony średnią arytmetyczną wynosił około 13 lat, a przeciętny okres latencji nowotworu prawie 41 lat. Tabela 4. Charakterystyka mieszkańców gminy Szczucin (niepracujących w ZWAC) z rozpoznaniem międzybłoniaka opłucnej w okresie r. wg płci Mężczyźni (n = 15) Kobiety (n = 25) Ogółem (N = 40) zakres x ± s Me zakres x ± s Me zakres x ± s Me Rok urodzenia Wiek w chwili wystąpienia ekspozycji na azbest (lata) Wiek w chwili zgonu (lata)* Okres latencji (lata) Czas przeżycia od rozpoznania (miesiące)* ,3 ± 11, ,0 ± 11, ,2 ± 11,9 11, ,1 ± 15, ,7 ± 11, ,8 ± 13, ,9 ± 5, ,1 ± 4, ,9 ± 4, ,3 ± 13, ,3 ± 12, ,4 ± 13,1 10 Wśród byłych pracowników ZWAC odnotowano 33 przypadki międzybłoniaka opłucnej (tabela 5), w tym 28 u mężczyzn i 5 u kobiet. Osoby, które zachorowały na międzybłoniaka rozpoczynały pracę w Zakładzie w wieku lat, średnia wieku wynosiła około 31 lat. Długość okresu zatrudnienia była znacznie zróżnicowana od niecałych 4 miesięcy do 28 lat, przeciętnie wynosiła 14 lat. Przeciętnie biorąc nowotwór ujawniał się po około 30 latach od rozpoczęcia pracy w Zakładzie, ale rozpiętość okresu latencji była bardzo duża od 11 do 42 lat. 82
17 Tabela 5. Charakterystyka pracowników ZWAC z rozpoznaniem międzybłoniaka opłucnej w okresie ,2006 r. wg płci Mężczyźni (n = 28) Kobiety (n = 5) Ogółem (N = 33) zakres x ± s Me zakres x ± s Me zakres x ± s Me Rok urodzenia Rok rozpoczęcia pracy w ZWAC Rok zakończenia pracy w ZWAC Staż pracy w ZWAC (lata) 0, ,5 ± 9,4 13, ,4 ± 8,0 19 0, ,0 ± 9,2 15 Wiek w chwili rozpoczęcia pracy w ZWAC (lata) Wiek w chwili zgonu (lata)* ,7 ± 9, ,4 ± 4, ,1 ± 8, ,6 ± 14, ,7 ± 4, ,2 ± 13,6 63,5 Okres latencji (lata) ,2 ± 8,6 32, ,2 ± 6, ,4 ± 8,3 32 Czas przeżycia od rozpoznania (miesiące)* ,0 ± 6, ,3 ± 13, ,5 ± 7,4 6,5 *w charakterystyce pominięto 3 osoby żyjące w dniu r. (2 kobiety, 1 mężczyzna) 83
18 Liczba przypadków zapadalności na międzybłoniaka opłucnej w latach kształtowała się następująco: Liczba przypadków 2000 r r r r r r r. 5 Ogółem 44 Średnio rocznie odnotowywano ok. 6 przypadków na 14 tys. ludności zamieszkującej gminę. W przeliczeniu na 1 mln dawałoby to 500 przypadków międzybłoniaka. Ryzyko zapadalności jest więc 125-krotnie zwiększone w porównaniu z zapadalnością w populacji generalnej w Polsce. Jak już wcześniej wspomniano azbest jest minerałem niezniszczalnym, stopień zanieczyszczenia nim środowiska w gminie Szczucin jest bardzo znaczny i mimo podejmowanych przez władze i mieszkańców działań zmierzających ku poprawie stanu środowiska, zdrowotne skutki ekspozycji będą ujawniać się jeszcze przez wiele lat. Dalsza obserwacja tej populacji pozwoli ocenić czy ryzyko występowania chorób azbestozależnych utrzymuje się czy maleje. Trudności związane z określeniem wielkości ryzyka choroby nowotworowej przypisywanego w populacji generalnej ekspozycji środowiskowej na pył azbestu nie zwalniają od konieczności eliminowania źródeł zanieczyszczeń oraz okresowej kontroli stężenia włókien. Jednym z poważnych argumentów przemawiających za koniecznością ograniczenia pyłu azbestu w środowisku komunalnym jest m.in. udowodniony multyplikatywny model interakcji między narażeniem na ten minerał, paleniem papierosów a występowaniem raka płuca. Ryzyko raka płuca w warunkach jednoczesnego narażenia na obydwa te kancerogeny wzrasta ok. 50-krotnie. Należy podkreślić, że włókna azbestu nie są współcześnie jedynym kancerogenem występującym w środowisku otaczającym człowieka, zaś ich interakcje, szczególnie w warunkach niskich stężeń, nie są poznane. Dlatego też, mając na względzie wzrastający trend zapadalności na nowotwory złośliwe, w szczególności raki płuca i międzybłoniaki, należy dążyć do kontroli, ograniczenia i eliminacji z otaczającego środowiska każdego rozpoznanego czynnika rakotwórczego. 84
Szkodliwe oddziaływanie azbestu na zdrowie ludzi
Szkodliwe oddziaływanie azbestu na zdrowie ludzi dr n. med. B. Świątkowska Kierownik Ośrodka Referencyjnego Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego związanych z Azbestem Rodzaje azbestu Grupa serpentynów chryzotyl
Bardziej szczegółowoZakres działań edukacyjno informacyjnych na terenie Gminy Liniewo. I ABC o azbeście
Zakres działań edukacyjno informacyjnych na terenie Gminy Liniewo I ABC o azbeście 1. Informacje o szkodliwym działaniu azbestu oraz o założeniach Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032.
Bardziej szczegółowoReferat: ASPEKTY ZDROWOTNE ZWIĄZANE Z OBECNOŚCIĄ AZBESTU W ŚRODOWISKU CZŁOWIEKA
Referat: ASPEKTY ZDROWOTNE ZWIĄZANE Z OBECNOŚCIĄ AZBESTU W ŚRODOWISKU CZŁOWIEKA IWONA DOBRZELECKA INSTYTUT MEDYCYNY PRACY I ZDROWIA ŚRODOWISKOWEGO W SOSNOWCU Azbest to nazwa kilku krzemianów, które występują
Bardziej szczegółowoDziałania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w świetle realizacji rządowego Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata
Działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w świetle realizacji rządowego Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 Katarzyna Kitajewska Departament Higieny Środowiska Kolegium GIS, 12 stycznia
Bardziej szczegółowoModuł 1. Główne Pojęcia Dotyczące Azbestu
Moduł 1 Główne Pojęcia Dotyczące Azbestu W Module 1 będziemy zajmować się następującymi zagadnieniami: Co to jest azbest? Dlaczego azbest był używany? Jakie rodzaje azbestu rozróżniamy? Jakie są zagrożenia
Bardziej szczegółowoWioletta Buczak-Zeuschner. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Lublinie
Choroby zawodowe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy uznanych za rakotwórcze u ludzi w aspekcie zmian wykazów substancji, mieszanin, czynników i procesów technologicznych
Bardziej szczegółowoPrzeżycia 5-letnie chorych na nowotwory złośliwe z lat w podregionach woj. dolnośląskiego
Przeżycia 5-letnie chorych na nowotwory złośliwe z lat 2000- w podregionach woj. dolnośląskiego Analizie poddano 109.725 dolnośląskich na nowotwory złośliwe z lat 2000-, z pięcioletniej obserwacji stracone
Bardziej szczegółowoLubsko, lipiec 2018 r.
Lubsko, lipiec 2018 r. Azbest znany był już w starożytności. Nazywano go lnem kamiennym, kamieniem bawełnianym. Ponieważ wrzucony w płomienie nie tylko się nie pali, ale staje się czystszy, z jego nitek
Bardziej szczegółowoW Polsce głównym składnikiem azbestu jest skała serpentynit, powszechnie występująca na Dolnym Śląsku, w Górach Sowich, w okolicach Ślęży, Ząbkowic
W Polsce głównym składnikiem azbestu jest skała serpentynit, powszechnie występująca na Dolnym Śląsku, w Górach Sowich, w okolicach Ślęży, Ząbkowic Śląskich i Niemczy. Skała poddana obróbce wykazała bardzo
Bardziej szczegółowoLek. Elżbieta Pachucka Włas Z-ca Dyrektora ds. Medycznych. Lek. Iwona Skórska Ciszewska Kierownik Poradni Chorób Zawodowych
Lek. Elżbieta Pachucka Włas Z-ca Dyrektora ds. Medycznych Lek. Iwona Skórska Ciszewska Kierownik Poradni Chorób Zawodowych AZBEST W PRZESZŁOŚCI Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów naturalnie
Bardziej szczegółowoPrzeżycia 5-letnie chorych na nowotwory złośliwe z lat na tle w podregionach woj. dolnośląskiego
Przeżycia 5-letnie chorych na nowotwory złośliwe z lat na tle w podregionach woj. dolnośląskiego Analizie poddano 109.725 dolnośląskich zachorowań na nowotwory złośliwe z lat, z pięcioletniej obserwacji
Bardziej szczegółowoMit Nie zachorujesz na raka płuc, jeżeli nigdy nie paliłeś/aś.
Palenie papierosów Wiadomo, że palenie tytoniu stanowi przyczynę ogromnej liczby przypadków zachorowań na raka płuc. Około dziewięć na dziesięć osób, u których doszło do rozwoju tego nowotworu, jest palaczami
Bardziej szczegółowoNowotwory gruczołu krokowego skala problemu. Dr n med. Urszula Wojciechowska
Nowotwory gruczołu krokowego skala problemu Dr n med. Urszula Wojciechowska Rak gruczołu krokowego na świecie Rak gruczołu krokowego jest drugim najczęściej diagnozowanym rakiem i piątą co do częstości
Bardziej szczegółowoNowotwory złośliwe w województwie pomorskim,
Nowotwory złośliwe w województwie pomorskim, ze szczególnym uwzględnieniem raka płuca Prof. Jan Skokowski - prezes Stowarzyszenia Walki z Rakiem Płuca Źródło: Pomorski Rejestr Nowotworów, Gdańsk 2014 Lista
Bardziej szczegółowoTabela Nr 1. Rozliczenie środków finansowych z Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego
Informacja dla Zarządu Województwa Łódzkiego na temat realizacji w 2004 roku Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego Wojewódzki Program Profilaktyki Gruźlicy Płuc
Bardziej szczegółowoWojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Rzeszowie
Ciągłe monitorowanie czynników rakotwórczych i mutagennych występujących w środowisku pracy w ramach sprawowanego nadzoru Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad warunkami pracy Agnieszka Rybka, starszy asystent
Bardziej szczegółowoANALIZA PRZYCZYN UMIERALNOŚCI MIESZKAŃCÓW POWIATU OLECKIEGO. 1. Długość życia i umieralność mieszkańców powiatu oleckiego
ANALIZA PRZYCZYN UMIERALNOŚCI MIESZKAŃCÓW POWIATU OLECKIEGO 1. Długość życia i umieralność mieszkańców powiatu oleckiego Analiza opracowana na podstawie publikacji GUS, Departamentu Badań Demograficznych
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Bardziej szczegółowoHematoonkologia w liczbach. Dr n med. Urszula Wojciechowska
Hematoonkologia w liczbach Dr n med. Urszula Wojciechowska Nowotwory hematologiczne wg Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (rew 10) C81 -Chłoniak Hodkina C82-C85+C96
Bardziej szczegółowoDemontaż i bezpieczne składowanie wyrobów zawierających azbest z obszaru województwa małopolskiego
Demontaż i bezpieczne składowanie wyrobów zawierających azbest z obszaru województwa małopolskiego Przygotowanie i realizacja projektu " Demontaż i bezpieczne składowanie wyrobów zawierających azbest z
Bardziej szczegółowoJak należy pracować przy usuwaniu wyrobów azbestowych, aby chronić zdrowie?
Jak należy pracować przy usuwaniu wyrobów azbestowych, aby chronić zdrowie? na podstawie wywiadu z pracownikiem Mazowieckiego Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Płocku Trochę prawa o azbeście Ustawa
Bardziej szczegółowoSłużba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000. Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi. Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk
Służba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000 Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk Korzystny wpływ skryningu na zmniejszenie umieralności z powodu raka
Bardziej szczegółowo- o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest.
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IV kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-178-04 Druk nr 3387 Warszawa, 21 października 2004 r. Pan Józef Oleksy Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku,
Bardziej szczegółowo1) AZBEST czy ETERNIT
1) AZBEST czy ETERNIT Azbest, to grupa nieorganicznych, metamorficznych minerałów o strukturze włóknistej, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami różnych metali (magnezu, wapnia, sodu,
Bardziej szczegółowoCzynniki chemiczne rakotwórcze
Czynniki chemiczne rakotwórcze Materiał szkoleniowo- dydaktyczny opracowała: Magdalena Kozik - starszy specjalista ds. BHP Czynniki chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w takim stanie, w jakim
Bardziej szczegółowoZachorowania na nowotwory złośliwe we Wrocławiu trendy zmian w latach 1984-2009
Zachorowania na nowotwory złośliwe we Wrocławiu trendy zmian w latach 1984-29 W 29 roku woj. dolnośląskie liczyło 2 874 88, w tym Wrocław 622 986 mieszkańców, mieszkańcy Wrocławia stanowili więc 21,7%
Bardziej szczegółowo4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa
4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa Analiza potencjału rozwojowego powinna się odnosić między innymi do porównywalnych danych z miast o zbliżonych parametrach. Dlatego też do tej części opracowania
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób nowotworowych oraz opinie konsultantów krajowych i wojewódzkich na temat rozwoju onkologii
Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób nowotworowych oraz opinie konsultantów krajowych i wojewódzkich na temat rozwoju onkologii IV posiedzenie Zespołu do spraw Bezpieczeństwa Zdrowotnego przy Wojewodzie
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKI DOTYCZĄCE RAKA PŁUCA
bioprognos OncoLUNG Nieinwazyjne badanie krwi umożliwiające zasugerowanie diagnozy u pacjentów z podejrzeniem nowotworu złośliwego płuca oraz ograniczenie liczby nieadekwatnych badań diagnostycznych, skrócenie
Bardziej szczegółowostatystyka badania epidemiologiczne
statystyka badania epidemiologiczne Epidemiologia Epi = wśród Demos = lud Logos = nauka Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzenienia i uwarunkowań chorób u ludzi, wykorzystująca tą
Bardziej szczegółowoUsuwanie wyrobów zawierających azbest. WFOŚiGW w Zielonej Górze czerwiec, 2016 r.
Usuwanie wyrobów zawierających azbest WFOŚiGW w Zielonej Górze czerwiec, 2016 r. Usuwanie azbestu Realizacja Programu priorytetowego NFOŚiGW pn.: SYSTEM Wsparcie działań ochrony środowiska i gospodarki
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
Bardziej szczegółowoAutorzy Magdalena Bendik Emilia Czajkowska Szkoła Podstawowa w Raszówce Kl. IV
Autorzy Magdalena Bendik Emilia Czajkowska Szkoła Podstawowa w Raszówce Kl. IV Wstęp Co to jest azbest? Jak pozbyć się azbestu? Zagrożenia Skutki używania azbestu Zakaz stosowania azbestu Co zrobić, aby
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM. Dorota Stępień Świętokrzyskie Centrum Onkologii Zakład Epidemiologii Nowotworów
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM Dorota Stępień Świętokrzyskie Centrum Onkologii Zakład Epidemiologii Nowotworów Nowotwory złośliwe stanowią narastający problem zdrowotny i ekonomiczny
Bardziej szczegółowoRak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna
Bardziej szczegółowo6) pylica talkowa nie można określić 7) pylica grafitowa nie można określić 8) pylice wywoływane pyłami metali nie można określić
WYKAZ CHORÓB ZAWODOWYCH WRAZ Z OKRESEM, W KTÓRYM WYSTĄPIENIE UDOKUMENTOWANYCH OBJAWÓW CHOROBOWYCH UPOWAŻNIA DO ROZPOZNANIA CHOROBY ZAWODOWEJ POMIMO WCZEŚNIEJSZEGO ZAKOŃCZENIA PRACY W NARAŻENIU ZAWODOWYM
Bardziej szczegółowouzyskano tylko w 13 przypadkach gruźlicy PŁUC tzn. w 21,0% przypadków gruźlicy u dzieci
Sytuacja epidemiologiczna gruźlicy w Polsce 2012/2013 Dane o zachorowaniach na gruźlicę w Polsce pochodzą z Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę, który prowadzony jest w Instytucie Gruźlicy i Chorób
Bardziej szczegółowoChoroby zawodowe. w przypadku zatruć ostrych 3 dni, w przypadku zatruć przewlekłych w zależności od rodzaju substancji
Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. WYKAZ CHORÓB ZAWODOWYCH WRAZ Z OKRESEM, W KTÓRYM WYSTĄPIENIE UDOKUMENTOWANYCH OBJAWÓW CHOROBOWYCH UPOWAŻNIA DO ROZPOZNANIA CHOROBY ZAWODOWEJ
Bardziej szczegółowoChoroby zawodowe. w przypadku zatruć ostrych - 3 dni, w przypadku zatruć przewlekłych - w zależności od rodzaju substancji
Wykaz chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym
Bardziej szczegółowoDr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II
Dr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II Przewodnicząca Komisji Ekologii i Ochrony Powietrza Rady Miasta Krakowa Schorzenia dolnych dróg oddechowych
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoZapadalność. I.3. Zapadalność
I.3. Zapadalność Ocenę stanu zdrowia ludności uzupełniają informacje na temat rozpowszechniania się chorób w populacji. Rejestracja przypadków zachorowań jest trudniejsza w porównaniu z odnotowywaniem
Bardziej szczegółowoEuropejski kodeks walki z rakiem
Europejski kodeks walki z rakiem Dlaczego walczymy z rakiem? Nowotwory są drugą przyczyną zgonów w Polsce zaraz po zawałach i wylewach. Liczba zachorowao na nowotwory złośliwe w Polsce to ponad 140,5 tys.
Bardziej szczegółowoINFORMACJE DOTYCZĄCE PRAC W KONTAKCIE Z AZBESTEM
PAŃSTWOWY POWIATOWY INSPEKTOR SANITARNY W GRODZISKU MAZ. POWIATOWA STACJA SANITARNO - EPIDEMIOLOGICZNA W GRODZISKU MAZ. ul. Żwirki i Wigury 10, 05-825 Grodzisk Mazowiecki, e-mail: grodzisk@psse.waw.pl
Bardziej szczegółowoStruktura demograficzna powiatu
Struktura demograficzna powiatu Gminą o największej ilości mieszkańców w Powiecie Lubelskim są Niemce posiadająca według stanu na dzień 31.12.29 r. ponad 17 tysięcy mieszkańców, co stanowi 12% populacji
Bardziej szczegółowoZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU 14 czerwca 2012 r dr n. med. Piotr Tomczak Klinika Onkologii U.M. Poznań Epidemiologia raka nerki RCC stanowi 2 3% nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY SKÓRY. W USA około 20% populacji zachoruje nowotwory skóry.
NOWOTWORY SKÓRY Nowotwory skóry są zmianami zlokalizowanymi na całej powierzchni ciała najczęściej w miejscach, w których nastąpiło uszkodzenie skóry. Najważniejszym czynnikiem etiologicznym jest promieniowanie
Bardziej szczegółowoWszyscy jesteśmy narzędziami w rękach losu, musimy jednakże postępować w taki sposób, jak gdyby było inaczej - odparła czarownica.
Wszyscy jesteśmy narzędziami w rękach losu, musimy jednakże postępować w taki sposób, jak gdyby było inaczej - odparła czarownica. - W przeciwnym razie pozostaje nam umrzeć z desperacji. Philip Pullman
Bardziej szczegółowoWytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Bardziej szczegółowoZachorowania na nowotwory złośliwe w podregionach województwa dolnośląskiego w latach
Zachorowania na nowotwory złośliwe w podregionach województwa dolnośląskiego w latach 2012-2013 W roku 2013 woj. dolnośląskie liczyło 2.908.457 mieszkańców. Od roku 2000, kiedy wprowadzono administracyjne
Bardziej szczegółowoZachorowalność na nowotwory złośliwe w roku 2015 w podregionach województwa dolnośląskiego
Zachorowalność na nowotwory złośliwe w roku 2015 w podregionach województwa dolnośląskiego W roku 2015 woj. dolnośląskie liczyło 2.904.207 mieszkańców. Od roku 2000, kiedy wprowadzono administracyjne pojęcie
Bardziej szczegółowoZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH
ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH ORZECZENIA USTALAJĄCE PROCENTOWY USZCZERBEK NA ZDROWIU WYDANE W 2011 ROKU Warszawa 2012 Opracowała Akceptowała Agnieszka Sikora
Bardziej szczegółowoCentra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie w Krakowie, Nowym Sączu i Tarnowie
1. WYKAZ CHORÓB ZAWODOWYCH WRAZ Z OKRESEM, W KTÓRYM WYSTĄPIENIE UDOKUMENTOWANYCH OBJAWÓW CHOROBOWYCH UPOWAśNIA DO ROZPOZNANIA CHOROBY ZAWODOWEJ POMIMO WCZEŚNIEJSZEGO ZAKOŃCZENIA PRACY W NARAśENIU ZAWODOWYM
Bardziej szczegółowoEuropejski Kodeks Walki z Rakiem
Europejski Kodeks Walki z Rakiem Europejski kodeks walki z rakiem powstał z inicjatywy Unii Europejskiej, która już w latach 80 uznała zmagania z rakiem w społeczeństwie Europejczyków za jeden z najważniejszych
Bardziej szczegółowoPAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ
PAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ Przewodnik po programach profilaktycznych finansowanych przez NFZ Lepiej zapobiegać niż leczyć Program profilaktyki chorób układu krążenia Choroby układu krążenia są główną
Bardziej szczegółowoII. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE
II. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE 1. Mieszkania oddane do eksploatacji w 2007 r. 1 Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce w 2007 r. oddano do użytku 133,8 tys. mieszkań, tj. o około 16% więcej
Bardziej szczegółowoCHOROBY ZAWODOWE NIEBEZPIECZEŃSTWO W PRACY XXI WIEKU
CHOROBY ZAWODOWE NIEBEZPIECZEŃSTWO W PRACY XXI WIEKU Według Kodeksu Pracy (Art. 235) za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy
Bardziej szczegółowoProgramy przesiewowe w onkologii. Badam się więc mam pewność
Programy przesiewowe w onkologii Badam się więc mam pewność Badanie przesiewowe zorganizowane przeprowadzenie testu medycznego lub wywiadu u osób, które nie zgłaszają się po pomoc kwalifikowaną w związku
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA ROZDZIA 4 NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE Arkadiusz Jeziorski W Polsce do lekarzy onkologów zgłasza się rocznie ponad 130 tysięcy nowych pacjentów; około 80 tysięcy
Bardziej szczegółowoProfilaktyka Raka Piersi i Raka Szyjki Macicy prezentacja dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych
Profilaktyka Raka Piersi i Raka Szyjki Macicy prezentacja dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych 2015-02-03 1 opracowała: Agnieszka Podlaszczak Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
Bardziej szczegółowoPodsumowanie realizacji Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego w 2007 roku.
Podsumowanie realizacji Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego w 2007 roku. Wojewódzki Program Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego został
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
INFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa pracodawcy: 2. NIP: 3. Województwo: Warmińsko-Mazurskie
Bardziej szczegółowoANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA
ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA 25 UZUPEŁNIENIA ZAWARTE W ODPOWIEDNICH PUNKTACH CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO DLA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH
Bardziej szczegółowoOCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH
OCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH MATERIAŁY INFORMACYJNE 1 WRZESIEŃ 2013 R. SPIS TREŚCI Na czym polega pomiar
Bardziej szczegółowoZakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji i podwyższeniu świadczeń najniższych w marcu 2017
Bardziej szczegółoworozpowszechnienie (występowanie i rozmieszczenie chorób, inwalidztwa, zgonów oraz innych stanów związanych ze zdrowiem, w populacjach ludzkich),
EPIDEMIOLOGIA Określenie Epidemiologia pochodzi z języka greckiego: epi na demos lud logos słowo, nauka czyli, nauka badająca: rozpowszechnienie (występowanie i rozmieszczenie chorób, inwalidztwa, zgonów
Bardziej szczegółowoUchwała Nr 136/16 Rady Gminy Celestynów z dnia 9 marca 2016 roku
Uchwała Nr 136/16 Rady Gminy Celestynów z dnia 9 marca 2016 roku w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Profilaktyki Chorób Układu Oddechowego na 2016 rok Na podstawie art. 18 ust.1 w związku z art.7 ust.1
Bardziej szczegółowoPrzewlekła obturacyjna choroba płuc. II Katedra Kardiologii
Przewlekła obturacyjna choroba płuc II Katedra Kardiologii Definicja Zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe.
Bardziej szczegółowoRaport z konsultacji społecznych projektu Programu usuwania azbestu z terenu miasta Torunia
Raport z konsultacji społecznych projektu Programu usuwania azbestu z terenu miasta Torunia Urząd Miasta Torunia Wydział Komunikacji Społecznej i Informacji Sierpień 2014 r. SPIS TREŚCI I Przedmiot konsultacji...
Bardziej szczegółowoPrognozy demograficzne
Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny z okazji Dnia Statystyki Polskiej Prognozy demograficzne Demografia Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego Urząd Statystyczny w Lublinie
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANIANACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANIANACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM I. CZĘŚĆ OGÓLNA A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa pracodawcy:
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
ZAŁĄCZNIK Nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
Bardziej szczegółowoKodeks Walki z Rakiem
Kodeks Walki z Rakiem 11 zasad Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem 1. Nie pal; jeśli już palisz, przestań. W krajach rozwiniętych 25-30% wszystkich zgonów z powodu nowotworów ma związek z paleniem tytoniu.
Bardziej szczegółowoStan i ruch naturalny ludności. w województwie zachodniopomorskim w 2016 r.
Urząd Statystyczny w Szczecinie Stan i ruch naturalny ludności w województwie zachodniopomorskim w 2016 r. OPRACOWANIA SYGNALNE Szczecin, maj 2017 Stan i struktura ludności W województwie zachodniopomorskim
Bardziej szczegółowoWZÓR INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
ZAŁĄCZNIK Nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24.07.2012r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (Dz.
Bardziej szczegółowoWZÓR INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
WZÓR INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM I CZĘŚĆ OGÓLNA A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa pracodawcy:.........
Bardziej szczegółowoNASTĘPNY KROK W WALCE Z RAKIEM PŁUCA
NASTĘPNY Z RAKIEM PŁUCA Czy wiedzą Państwo, że: Rak płuca, z szacunkową liczbą 353 000 zgonów każdego roku, to niekwestionowany lider pod względem liczby zgonów spowodowanych przez choroby nowotworowe
Bardziej szczegółowoZakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2015 roku. Warszawa 2015 Opracowała: Ewa Karczewicz
Bardziej szczegółowoAZBEST. ciągle groźny. AZBEST ciągle groźny
AZBEST AZBEST AZBEST w Polsce 1 Szacuje się, że obecnie na terenie kraju nadal użytkowanych jest ok. 14,5 mln ton wyrobów zawierających azbest, z czego na dachach i elewacjach ok. 1350 mln m 2 ; 2 Na terenie
Bardziej szczegółowoNiebezpieczne substancje. Maj 2015 r.
Maj 2015 r. ? Na jakie obciążenia i zanieczyszczenia narażone są płuca podczas pracy? Jaki wpływ mają na nas różnego rodzaju obciążenia i zanieczyszczenia?? 2 10 Co stanowi potencjalne zagrożenie? Aerozole
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH EPIDEMIOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Kornafel Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM we Wrocławiu Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne
Bardziej szczegółowoSytuacja demograficzna kobiet
dane za rok 2017 Sytuacja demograficzna kobiet Województwo pomorskie ma 2 324,3 tys. mieszkańców, z czego 51,3% stanowią (1 192, 3 tys.), z medianą 1 wieku 40,7 lat ( 38,0 lat). Rodzi się mniej dziewczynek
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
Wzór druku INFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa jednostki organizacyjnej:... 4. Adres
Bardziej szczegółowoSIGMA KWADRAT. Prognozy demograficzne. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE
SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Prognozy demograficzne Statystyka i demografia PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE
Bardziej szczegółowoWZÓR 01. Patrz rozporządzenie 1272/2008 CLP tab. 3.1 https://clp.gov.pl/clp/pl/akty-prawne/
WZÓR 01 Jako przykład wybrano Galwanizernię. Firma zatrudnia łącznie 10 ludzi, ale kontakt z czynnikiem rakotwórczym / mutagennym ma tylko 2 pracowników (2 panów). Są oni zatrudnieni na stanowiskach pracy
Bardziej szczegółowoZałącznik Nr 3 do zarządzenia Nr 69/2007/DSOZ z dnia 25 września 2007 r. Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia
Informacje ogólne o programach profilaktycznych realizowanych przez lekarza poz i pielęgniarkę poz na podstawie umów zawartych o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w Podstawowej Opiece Zdrowotnej 1.
Bardziej szczegółowoW Z Ó R. lub. wpisać tylko tego adresata, do którego kierowane jest pismo, 2. pracodawca sam decyduje, czy pismu nadaje znak, 3
W Z Ó R., dnia.. Miejscowość. Pieczęć nagłówkowa z nr Regon Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ul. Mickiewicza 1 45-367 Opole lub Państwowa Inspekcja Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu
Bardziej szczegółowoChoroby układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu ostrołęckiego
Choroby układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu ostrołęckiego Podczas akcji przebadano 4400 osób. Na badania rozszerzone skierowano ok. 950 osób. Do tej pory przebadano prawie 600 osób. W wyniku pogłębionych
Bardziej szczegółowoZałożenia do Stalowowolskiego Programu Wspierania Seniorów na lata Stalowa Wola, dn. 28 wrzesień 2016r.
Założenia do Stalowowolskiego Programu Wspierania Seniorów na lata 2017-2019 Stalowa Wola, dn. 28 wrzesień 2016r. Prognoza ludności na lata 2014-2050 1. Znaczne zmniejszenie liczby dzieci i osób dorosłych,
Bardziej szczegółowoSytuacja w zakresie zachorowań na raka szyjki macicy w woj. dolnośląskim w latach 2005-2011
Sytuacja w zakresie zachorowań na raka szyjki macicy w woj. dolnośląskim w latach 25-211 Ostatnie, opublikowane w roku 212 dane dla Polski [1] wskazują, że w latach 28-29 w woj. dolnośląskim stwierdzano
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. (J.t.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1367)
R090869 1 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (J.t.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1367) Na podstawie art. 237 1 pkt 3 6 i 1 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. (tekst jednolity)
Dz.U.2013.1367 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (tekst jednolity) Na podstawie art. 237 1 pkt 3-6 i 1 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy
Bardziej szczegółowoSTAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU
STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI W końcu 2007 r. liczba ludności województwa świętokrzyskiego wyniosła 1275,6 tys. osób, co odpowiadało
Bardziej szczegółowoEpidemiologia raka szyjki
Epidemiologia raka szyjki W 2004 roku na raka szyjki macicy (kanału łączącego trzon macicy z pochwą) zachorowało blisko 3 500 Polek, a prawie 2 000 zmarło z jego powodu. Wśród wszystkich zachorowań kobiet
Bardziej szczegółowoWzory komunikatów dla kaŝdego poziomu alertu w wypadku przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10
Wzory komunikatów dla kaŝdego poziomu alertu w wypadku przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 OGŁASZA SIĘ ALERT POZIOMU I wystąpiło ryzyko przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu
Bardziej szczegółowoPROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY MIEJSKIEJ MIELEC NA LATA 2012-2032
PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY MIEJSKIEJ MIELEC NA LATA 2012-2032 GMINA MIEJSKA MIELEC ul. Żeromskiego 26, 39-300 Mielec AZBEST AZBEST to minerał o budowie włóknistej.
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. (J.t.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1367)
R090869 1 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (J.t.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1367) Na podstawie art. 237 1 pkt 3 6 i 1 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks
Bardziej szczegółowoz dnia 30 czerwca 2009 r. (Dz.U. Nr 105, poz. 869)
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie chorób zawodowych z dnia 30 czerwca 2009 (Dz.U. Nr 105, poz. 869) (zm. Dz.U. z 2012 poz. 662) Na podstawie art. 237 1 pkt 3-6 i 1 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974
Bardziej szczegółowo