Radiologia jest dziedziną medycyny będącą podstawowym

Transkrypt

1 r a d i o lo g i a Klasyczne i współczesne metody obrazowania radiologicznego w diagnostyce stomatologicznej cz. I lek. dent. Marta Katarzyńska-Konwa 1, dr n. med. Izabela Obersztyn 2 Radiologia jest dziedziną medycyny będącą podstawowym instrumentem w praktyce dentystycznej, ponieważ każdy pacjent na pewnym etapie diagnostyki lub terapii będzie wymagał wykonania rentgenogramu. Wiele patologii leczonych w obrębie jamy ustnej nie jest widocznych gołym okiem, a rentgenodiagnostyka stanowi dla lekarzy doskonałe narzędzie umożliwiające rozpoznanie stanu chorobowego, właściwą diagnozę i związane z tym implikacje kliniczne. Można śmiało powiedzieć, że zdjęcie rentgenowskie stanowi drugą, dodatkową parę oczu dla lekarza stomatologa (1). Jednak, aby mogło być ono w pełni wykorzystane w procesie leczniczo-terapeutycznym, musi być poprawnie wykonane i odpowiednio zinterpretowane. Lampa rentgenowska Promienie X to wysoko energetyczna radiacja elektromagnetyczna o wysokiej częstotliwości i krótkich falach TITLE: Classical and modern methods of radiological imaging in dentist diagnosis part I STRESZCZENIE: Promieniowanie radiologiczne we współczesnej medycynie wykorzystywane jest zarówno do diagnostyki, jak i terapii. W praktyce stomatologicznej zdjęcia rentgenowskie dostarczają lekarzowi dentyście wielu potrzebnych informacji pozwalających na postawienie prawidłowej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Promieniowanie rentgenowskie wykorzystywane jest dodatkowo jako forma terapii przeciwnowotworowej. W artykule zostały przedstawione zdjęcia najczęściej stosowane w stomatologii, tj. pantomogram, zdjęcie zębowe, skrzydłowo-zgryzowe i zgryzowe. Opisano również radioterapię, jej działania niepożądane oraz algorytm postępowania z pacjentami przed radioterapią, jak i po radioterapii w aspekcie opieki stomatologicznej. SŁOWA KLUCZOWE: pantomogram, zdjęcie zębowe, zdjęcie skrzydłowo-zgryzowe, zdjęcie zgryzowe, radioterapia SUMMARY: X-ray is used to diagnose and treat in modern medicine. In dental practice, radiographs can show a lot of information, which can be helpful in the correct diagnosis and implementing the treating. X-ray is also used in cancer therapy. In the article, the most popular radiographes are discussed, for example panoramic X-ray, periapical radiograph, bitewing radiograph and occlusal radiograph. Moreover, radiotherapy, its unwanted effects and the algorithm for handling a patient, who is before or after radiotherapy are described. KEY WORDS: panoramic X-ray, periapical radiograph, bitewing radiograph, occlusal radiograph, radiotheraphy powstająca poprzez wyhamowanie rozpędzonych elektronów. Głównym urządzeniem, które służy do wytwarzania promieniowania rentgenowskiego, jest lampa rentgenowska zbudowana z dwóch elektrod: anody i katody. Elektrody umieszczone są w bańce szklanej, w której panuje próżnia. Katodę stanowi włókno wolframowe uwalniające elektrony, natomiast anodę wolframowe ognisko zatopione w rdzeniu miedzianym. Anoda powoduje zamianę energii kinetycznej elektronów uwolnionych z katody na fotony promieniowania rentgenowskiego (2). Zdjęcia zewnątrzustne Zdjęcie pantomograficzne Zdjęcia rentgenowskie wykorzystywane w stomatologii możemy podzielić na zewnątrzustne i wewnątrzustne. Różnica w nazwie polega na lokalizacji filmu w trakcie projekcji. W zdjęciu zewnątrzustnym klisza znajduje się poza jamą ustną, w odróżnieniu od zdjęć wewnątrzustnych, w przypadku których detektor znajduje się w jamie ustnej. Podstawowym zdjęciem zewnątrzustnym wykonywanym we wszystkich dziedzinach stomatologii jest zdjęcie pantomograficzne zwane potocznie panoramą (fot. 1). Jest to zdjęcie przeglądowe, które daje wgląd w stan uzębienia i części szczękowej czaszki twarzowej (3). Uwidacznia wszystkie zęby i tkanki je otaczające. Na zdjęciu możemy ocenić zęby, zlokalizować istnienie zmian wokół korzeni, sprawdzić, które zęby były leczone endodontycznie, i jaki jest wynik leczenia. Oprócz stomatologii ogólnej zdjęcie to wykorzystywane jest w ortodoncji do zlokalizowania i sprawdzenia obecności zawiązków zębów stałych, resorpcji korzeni zębów mlecznych. Za pomocą danego zdjęcia możemy zlokalizować i sprawdzić istnienie takich zmian jak: torbiele, zmiany nowotworowe w obrębie szczęki i żuchwy, ocenić stan zatok szczękowych, głównie dno, ścianę 64

2 t w ó j p r z e g l ą d s t o m a t o l o g i c z n y 12/2014 r a d i o lo g i a przednią i tylną oraz obecność i umiejscowienie zębów mądrości. W periodontologii i przed planowanym zabiegiem implantacji pantomogram służy lekarzowi dentyście do wstępnej oceny pionowej wysokości kości zębodołu. W przypadku urazów dotyczących dolnej części twarzy zdjęcie pantomograficzne umożliwia zlokalizowanie pęknięć i złamań w obrębie żuchwy, jak również ocenę stawu skroniowo-żuchwowego, głównie u pacjentów ze szczękościskiem. Szeroki wachlarz możliwości wykorzystania tego typu zdjęcia stanowi o jego zaletach. Niestety nie jest ono wolne od wad. Należy pamiętać, że jest to jedynie dwuwymiarowy cień (obraz) trójwymiarowego obszaru (obiektu). Jedną z podstawowych wad jest warstwowość zdjęcia. Na zdjęciu widoczne są struktury tylko w obrębie badanej warstwy. Kolejną wadą jest rzutowanie się odcinka szyjnego kręgosłupa na przedni odcinek żuchwy, co utrudnia diagnostykę stomatologiczną w tym odcinku. Lekarz dentysta powinien również pamiętać, że obraz pantomograficzny nie jest obrazem rzeczywistym. Jest to obraz powiększony o około 15%. Podczas wykonywania zdjęcia rtg. pacjent powinien stać lub siedzieć, nie poruszając się przez czas projekcji. Średni czas ekspozycji wynosi około 15 sekund. Wydaje się, że czas wykonania zdjęcia jest krótki, natomiast u dzieci poniżej 5. roku życia i osób niepełnosprawnych nieporuszanie się przez cały okres ekspozycji może okazać się bardzo trudne, co uniemożliwi wykonanie zdjęcia. Dawka promieniowania to około μsv, co odpowiada wykonaniu 4-5 zdjęć zębowych (4). Można pokusić się o stwierdzenie, że zdjęcie pantomograficzne służy do wstępnej i ogólnej, orientacyjnej diagnostyki stomatologicznej. Niestety pomimo uwidocznienia tak wielu struktur na zdjęciu pantomograficznym nie jest ono wystarczająco precyzyjnym zdjęciem do postawienia trafnej diagnozy. Zdjęcia wewnątrzustne Do bardziej szczegółowej diagnostyki wykorzystywane są zdjęcia wewnątrzustne. Zaliczamy do nich zdjęcie zębowe (najbardziej popularne) oraz zdjęcie zgryzowe i skrzydłowo-zgryzowe. Zdjęcia skrzydłowo-zgryzowe Zdjęcia skrzydłowo-zgryzowe swoją nazwę zawdzięczają skrzydełku zamontowanemu na kliszy rentgenowskiej. Skrzydełko w trakcie projekcji znajduje się pomiędzy zębami górnego i dolnego łuku zębowego. Zdjęcie uwidacznia zarówno korony zębów górnych i dolnych, natomiast nie widać korzeni zębów ani tkanek okołowierzchołkowych (fot. 2). Dlatego wskazania do wykonania zdjęć skrzydłowo-zgryzowych dotyczą przede wszystkim oceny przyzębia brzeżnego w chorobach przyzębia. Umożliwiają również ocenę powierzchni stycznych zębów, wykrycie próchnicy pierwotnej i wtórnej powierzchni stycznych oraz ocenę wypełnień klasy drugiej wg Blacka. Na podstawie tych zdjęć możemy dodatkowo ocenić kształt i wielkość komór zębów, ocenić obecność zębiny wtórnej i zębiniaków w komorze, mogących utrudniać leczenie endodontyczne (5, 6). Zdjęcia zgryzowe Kolejną grupą zdjęć wewnątrzustnych wykorzystywanych w stomatologii są zdjęcia zgryzowe. Nazwa zdjęcia pochodzi od metody wykonania zdjęcia, bowiem film ustawia się w jamie ustnej w płaszczyźnie zgryzu. Zdjęcia zębowe możemy podzielić na zdjęcie szczęki i żuchwy, a w zależności od ustawienia tubusa lampy wyróżniamy zdjęcie standardowe: osiowe i skośne. Wskazania do wykonania zdjęć zgryzowych w szczęce dotyczą diagnostyki obecności i położenia zatrzymanych zębów, głównie kłów, jak również zębów nadliczbowych, dodatkowych (fot. 3). Dodatkowo na podstawie tych zdjęć możemy ocenić rozległość zmian patologicznych w obrębie kości, tj. torbieli czy nowotworów. Zdjęcia zgryzowe wykorzystywane są do diagnostyki rozszczepów podniebienia oraz do wykrywania i oceny położenia korzeni zębów i narzędzi wtłoczonych do światła zatoki szczękowej. W żuchwie wskazania do wykonania zdjęć zgryzowych obejmują ocenę i położenie złogów ślinowych, tj. kamienie w przewodach wyprowadzających ślinianek podżuchwowych, diagnostykę złamań i przemieszczeń odłamów kostnych, głównie w przednim odcinku żuchwy. Poza tym za pomocą zdjęć zgryzowych w żuchwie również możemy ocenić rozległość zmian w obrębie żuchwy i położenie niewyrżniętych zębów dolnych (7, 8). Zdjęcia zębowe Opisane powyżej zdjęcia są rzadziej wykorzystywane w stomatologii, głównie ze specjalnych wskazań. Podstawowym zdjęciem diagnostycznym wykorzystywanym w codziennej praktyce stomatologicznej jest zdjęcie zębowe. Służy ono do wizualizacji pojedynczych zębów wraz z tkankami przyzębia wierzchołkowego. Tego rodzaju zdjęcia wykorzystuje się do oceny stanu przyzębia, oceny morfologii korzeni przed planowanym zabiegiem ekstrakcji, diagnozowania złamań i pęknięć korzeni zębów. Możemy pokusić się o stwierdzenie, że główne zastosowanie zdjęcia zębowe znajdują w stomatologii zachowawczej i endodoncji. Za pomocą tych zdjęć jesteśmy w stanie ocenić głębokość ubytków próchnicowych i ich odległość od komory miazgi. Dzięki nim możemy poddać analizie stan tkanek okołowierzchołkowych, 65

3 r a d i o lo g i a 1 fot. archiwum autorek Fot. 1. Zdjęcie pantomograficzne 2 Fot. 2. Zdjęcie skrzydłowo-zgryzowe 66

4 t w ó j p r z e g l ą d s t o m a t o l o g i c z n y 12/2014 r a d i o lo g i a GRUPA ZĘBÓW WARTOŚĆ KĄTA Siekacze górne +45 Kły górne +50 Przedtrzonowce górne +40 Trzonowce górne +30 Siekacze dolne -25 Kły dolne -20 Przedtrzonowce dolne -15 Trzonowce dolne -5 Tab. 1. Orientacyjne kąty padania promieniowania centralnego w zależności od badanych zębów w technice izometrii Cieszyńskiego a co za tym idzie wykryć zmiany w obrębie wierzchołków korzeni. Stanowią one nieodzowny element diagnostyki w leczeniu endodontycznym. Zdjęcia wewnątrzustne wykonane w trakcie leczenie endodontycznego pozwalają na wstępną ocenę liczby kanałów, zakrzywienia korzeni, obliterację kanałów, uzyskanie dodatkowych informacji w trakcie leczenia, jak i po jego zakończeniu. Zdjęcia zębowe mogą być wykonywane za pomocą dwóch technik: techniki izometrii Cieszyńskiego, zwanej również techniką dwusieczną kąta, techniki kąta prostego. Pierwsza z nich polega na skierowaniu promienia centralnego prostopadle do dwusiecznej kąta zawartego między długą osią zęba a filmem. W celu ułatwienia wykonania zdjęcia tą techniką zostały podane orientacyjne kąty padania promienia centralnego dla zębów szczęki i żuchwy. Wartości kątów zostały przedstawione w tab. 1. Do zalet tej techniki możemy zaliczyć łatwość ustalenia detektora w jamie ustnej oraz brak konieczności stosowania dodatkowych urządzeń niezbędnych do wykonania zdjęcia. Eliminuje to konieczność sterylizacji przyrządów potrzebnych do wykonania zdjęcia w technice kąta prostego. Niestety istnieje wiele wad tej techniki. Pierwsza z nich dotyczy zależności ustawienia lampy od posiadanego doświadczenia osoby wykonującej zdjęcie. Powoduje to powstanie licznych błędów i artefaktów na zdjęciu. Zdjęcia takie nie są powtarzalne, co uniemożliwia porównywanie wyników leczenia endodontycznego w odstępie czasu. Oprócz wyżej wymienionych wad na zdjęciach wykonanych tą metodą dochodzi do rzutowania się na siebie cieni struktur anatomicznych, np. łuku jarzmowego na korzenie zębów górnych. Do prawidłowego odwzorowania zęba wykorzystuje się raczej technikę kąta prostego. W technice tej film (detektor) ustawiony jest w specjalnych pozycjonerach. Umożliwiają one ustawienie tubusa lampy rentgenowskiej równolegle do długiej osi zęba. Prawidłowa odległość lampy od badanego zęba pozwala na uzyskanie obrazu o zachowanych proporcjach i bardzo dobrej jakości. Do zalet tej techniki niewątpliwie zaliczyć możemy powtarzalność zdjęć, a co za tym idzie możliwość dokładnego, rzetelnego porównywania wyników leczenia. Ponadto łuk kości jarzmowej nie rzutuje się na wierzchołki korzeni zębów górnych. W tej technice wymagane jest użycie odpowiednich pozycjonerów, które wymagają sterylizacji, co generuje koszty i stanowi wadę metody. Warunki anatomiczne, tj. płaskie, płytkie podniebienie, również mogą uniemożliwić prawidłowe wykonanie zdjęcia techniką kąta prostego. Nierzadko akcesoria pomocnicze mogą powodować odruch wymiotny u pacjenta, głównie przy wykonywaniu zdjęć w odcinku tylnym (9, 10). Należy również pamiętać, że może wystąpić trudność w odróżnieniu i identyfikacji kanałów korzeniowych. W danej sytuacji istnieje możliwość odchylenia lampy pod odpowiednim kątem w poziomie. Podstawowe zdjęcie wykonane jest w pozycji ortoradialnej. Wiązka promieniowa- reklama Końcówki do ślinociągu 100 szt. Końcówki do ślinociągu miętowe 100 szt. Producent: Dental Market. Producent: Asa Dental. Kolory: zielone, niebieskie, białe, Jednorazowe końcówki o zapachu pomarańczowe, różowe, żółte, i kolorze mięty. błękitne, czerwone. Cena: 5,90 Cena: 8,90 Cena: 6,90 Końcówki do ślinociągu 100 szt. Producent: Euronda. Kolory: zielone, limonkowe, niebieskie, pomarańczowe, różowe, czerwone, żółte, fioletowe, przezroczyste. Cena: 12,90 Końcówki do ślinociągu 100 szt. Producent: Asa Dental. Przezroczyste z miękką końcówką. Dental Tree Zaopatrzenie Stomatologiczne i Protetyczne tel. kom , Infolinia sklep@dentaltree.pl,

5 r a d i o lo g i a Fot. 3. Zdjęcie zgryzowe przedstawiające zatrzymany ząb 13 Fot. 4. Zdjęcie zębowe zęba 13. Na zdjęciu widoczne przejaśnienie dążące do komory miazgi oraz przejaśnienie wokół korzenia miazgi Fot. 5. Zdjęcie zębowe zęba 46. Na zdjęciu widoczna prawidłowa obturacja kanałów korzeniowych nia w tej projekcji pada pod kątem 90 o do osi długiej zęba. Niestety struktury znajdujące się w płaszczyźnie policzkowo-językowej, położonej równolegle do wiązki promieniowania, powodują, że stają się one niewidoczne dla promieniowania (11, 12). Jest to związane z faktem, że na zdjęciu rentgenowskim przedstawione są dwie płaszczyzny badanej trójwymiarowej struktury (13). W tej sytuacji należy wykonać zdjęcia w projekcji skośnej, z odchyleniem tubusa lampy w stronę mezjalną lub dystalną. Maksymalne odchylenie lampy wynosi 20 o. Większy kąt odchylenia powoduje rozmycie obrazu i nakładanie się struktur anatomicznych. Takie zasady wykonywania zdjęć kąta prostego zostały opisane przez Waltona i Torabinajeda (14). Schemat przedstawiający ustawienie padania wiązki promieniowania względem badanego zęba w projekcji skośnej został przedstawiony na ryc. 1. W celu wykonania dokładnej diagnostyki radiologicznej przed planowanym leczeniem endodontycznym zaleca się wykonanie pierwszego zdjęcia w projekcji ortoradialnej, a następnie wykonanie zdjęcia w projekcji skośnej. Dawka promieniowania dla jednego zdjęcia zębowego waha się w granicach od 1,6 do 9 μsv, średnia wartość wynosi 2,17 μsv. Zdjęcia te powin- 68

6 t w ó j p r z e g l ą d s t o m a t o l o g i c z n y 12/2014 r a d i o lo g i a ny być szczególnie wykonywane przed planowanym leczeniem endodontycznym, ponieważ umożliwiają one: identyfikację nakładających się kanałów korzeniowych, określenie stopnia zakrzywienia kanału, lokalizację zobliterowanych kanałów, ocenę stanu tkanek okołowierzchołkowych (fot. 4), uwidocznienie powikłań powstałych podczas leczenia endodontycznego, przesunięcie nakładających się na obraz struktur anatomicznych, kontrolę obturacji kanałów (fot. 5). Promieniowanie rentgenowskie a choroba nowotworowa Promieniowanie rentgenowskie jest wykorzystywane w medycynie nie tylko do diagnostyki, ale również jako forma terapii choroby nowotworowej. Opieka nad pacjentem poddawanym radioterapii jest niesamowitym wyzwaniem dla lekarzy różnych specjalności. Lekarze dentyści również w swojej praktyce spotykają pacjentów poddawanych radioterapii w obrębie głowy i szyi. Pacjent, u którego planuje się zastosowanie radioterapii, powinien przed planowanymi naświetlaniami zostać skonsultowany przez lekarza stomatologa w celu kontroli stanu jamy ustnej oraz prawidłowego zaplanowania leczenia stomatologicznego (15, 16). Badanie kliniczne wewnątrzustne powinno być rozszerzone o zdjęcie pantomograficzne i ewentualne zdjęcia dodatkowe opisane powyżej (17). Wykonanie dokładnej diagnostyki popartej zdjęciami radiologicznymi ma na celu takie zaplanowanie leczenia zarówno zachowawczego, jak i chirurgicznego, które doprowadzi do sanacji jamy ustnej przed radioterapią. Ma to ogromne znaczenie, ponieważ dawki promieniowania stosowane w naświetlaniu przeciwnowotworowym powodują szereg powikłań. Do działań niepożądanych radioterapii możemy zaliczyć: suchość i pieczenie w jamie ustnej, zaburzenia smaku, próchnicę popromienną, brunatne przebarwienia zębów, zmniejszone wydzielanie śliny, zbliznowacenie tkanek, martwicę popromienną (16). Leczenie zachowawcze Leczenie zachowawcze zębów u chorych ze zmianami nowotworowymi w obrębie głowy i szyi wymagających naświetlania pociąga za sobą uwzględnienie trzech elementów. Po pierwsze, należy oszacować szanse na wyleczenie pacjenta, po drugie, należy określić stopień współpracy z danym pacjentem oraz, po trzecie, opisać topografię obszaru napromieniowanego. Najczęściej pacjenci chorujący na raka płaskonabłonkowego głowy i szyi stanowią grupę społeczną o niskim poziomie socjoekonomicznym. Higiena jamy ustnej u tych pacjentów jest na bardzo niskim poziomie. Dodatkowo zdecydowana większość pacjentów od dłuższego czasu pali papierosy. Chorzy ci niestety nie potrafią współpracować z lekarzem dentystą, często nie stosują się do zaleceń lekarza i nie pojawiają się na wizytach kontrolnych. Niestety u takiej grupy pacjentów w większości przypadków podejmuje się decyzję o ekstrakcji zębów z głęboką próchnicą, z miazgą w stanie zapalnym, martwicy lub zgorzeli, ze zmianami w tkankach okołowierzchołkowych (16, 18). Pozostawione korzenie i zatrzymane zęby również wymagają bezwzględnego usunięcia. Ekstrakcję powinno się wykonać minimum na 3 tygodnie przed planowaną radioterapią (19). Niektóre pozycje piśmiennictwa mówią o 2 tygodniach odstępu, podczas którego dojdzie do wygojenia tkanek (20). Zabieg ekstrakcji powinien być wykonany atraumatycznie. Najlepiej usuwać po kilka zębów w trakcie jednej wizyty, a ranę zaopatrzyć szwem. Bardzo ważne jest zastosowanie znieczulenia bez środków obkurczających naczynia. Takie postępowanie doprowadza do wygoje- Ryc. 1. Schemat przedstawiający projekcję w pozycji skośnej. Odchylenie lampy pod kątem 20 stopni w stronę mezjalną lub dystalną, powoduje, że kanał językowy przesuwa się w tym samym kierunku co bieg promieniowania, a kanał policzkowy w stronę przeciwną 69

7 r a d i o lo g i a nia ran i zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych podczas radioterapii i osteoradionekrolizy (21, 22, 23, 24). Wykonanie sanacji jamy ustnej przed radioterapią jest bezwzględnie wskazane, ponieważ w trakcie trwania cyklu naświetlań nie należy usuwać zębów. Zabiegi stomatologiczne mogą być wykonywane dopiero po upływie 6 miesięcy od zakończenia radioterapii (15). Nie należy zapominać również o 2-tygodniowej osłonie antybiotykowej (tydzień przed zabiegiem i tydzień po). Niestety w piśmiennictwie nie wskazuje się jednoznacznie, jakie antybiotyki i w jakich dawkach powinny być stosowane (16). McLoad i wsp. zaproponowali stosowanie amoksycyliny w dawce 3 g przed zabiegiem i 250 mg 3 razy dziennie po zabiegu (25). Reuther i wsp. proponują zastosowanie penicyliny na 4-7 dni przed zabiegiem i 4-7 dni po zabiegu (26). Martin i wsp. zalecają podawanie penicyliny w dawce 3 g, w przypadku nadwrażliwości klindamycynę w dawce 600 mg (27). U pacjentów poddawanych radioterapii istnieje duże ryzyko rozwoju próchnicy popromiennej. Rozwija się ona około 4-6 miesięcy po zakończeniu cyklu radioterapii i charakteryzuje się bardzo szybkim i agresywnym przebiegiem. Bardzo często zaatakowane są wszystkie zęby. Promienie jonizujące powodują zmiany zwyrodnieniowe w miazdze zęba, a co za tym idzie upośledzają funkcje miazgi. Szkliwo staje się kruche i bardziej podatne na czynniki próchnicogenne. Rozwojowi próchnicy sprzyja również upośledzone wydzielanie śliny. Często występuje stan zapalny dziąseł i przyzębia. Pacjenci przed radioterapią i po radioterapii wymagają opieki stomatologicznej oraz bardzo dużej samodyscypliny, aby jak najbardziej ograniczyć możliwość wystąpienia powikłań (16). Podsumowanie Zdjęcia rentgenowskie stanowią nieodzowny element diagnostyki stomatologicznej. Wiele decyzji diagnostycznych, planów leczenia i kontroli w prowadzonej terapii opiera się właśnie na tym badaniu. Dla lekarzy dentystów są one błogosławieństwem, gdyż uwidaczniają struktury niewidoczne gołym okiem i usprawniają w ten sposób w dużej mierze trudny proces decyzyjny. Jako lekarze stomatolodzy musimy pamiętać, że promieniowanie rentgenowskie nie pozostaje bez wpływu na organizm człowieka. Powinniśmy do minimum ograniczyć narażenie pacjenta i środowiska na napromieniowanie. Współczesna radiologia dąży do ograniczenia dawki promieniowania oraz wykonania badań ukazujących trójwymiarowość obrazu. Niedoskonałości dwuwymiarowych zdjęć pantomograficzych i zębowych zostały wyeliminowane przez tomografię komputerową z wiązką stożkową. Tomografia wolumetryczna znalazła bardzo szerokie zastosowanie, ponieważ ma ogromną wartość diagnostyczną i ułatwia zaplanowanie leczenia stomatologicznego (28). Wykorzystanie radiografii cyfrowej w diagnostyce stomatologicznej wiąże się z wyeliminowaniem klisz rentgenowskich, które zostają zastąpione odpowiednią płytką, a obraz jest wyświetlany na monitorze komputera, co umożliwia obróbkę zdjęcia rentgenowskiego. Bardzo ważną zaletą nowoczesnej radiografii cyfrowej jest redukcja dawki promieniowania, co sprawia, że możemy wykonać odpowiednią liczbę zdjęć rentgenowskich potrzebnych do przeprowadzenia prawidłowego leczenia, nie narażając pacjenta na zbyt duże napromieniowanie (29, 30). Radiografia cyfrowa i tomografia wolumetryczna to przyszłość współczesnej stomatologii. Ich zalety i możliwości wykorzystania zostaną przedstawione w kolejnej części artykułu. Piśmiennictwo 1. Krupiński J.: Specyfika obrazowania radiologicznego w endodoncji. Magazyn Stomatologiczny, 2004, 4, White S.C., Pharoah M.J.: Radiologia stomatologiczna. Wyd. Czelej, Lublin 2003, Kochanowski M. i wsp.: Porównanie dokładności obrazowania radiogramów 2D z obrazowaniem tomografii stożkowatej 3D podczas diagnostyki i planowania leczenia stomatologicznego. Magazyn Stomatologiczny, 2013, 9, Whaites E.: Podstawy radiodiagnostyki stomatologicznej. Wyd. Medyczne Sanmedica, Warszawa 1994, Różyło T.K., Różyło-Kalinowska I.: Radiologia stomatologiczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, Whaites E.: Podstawy radiodiagnostyki stomatologicznej. Wyd. Medyczne Sanmedica, Warszawa 1994, Różyło T.K., Różyło-Kalinowska I.: Radiologia stomatologiczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, Whaites E.: Podstawy radiodiagnostyki stomatologicznej. Wyd. Medyczne Sanmedica, Warszawa 1994, Whaites E.: Podstawy radiodiagnostyki stomatologicznej. Wyd. Medyczne Sanmedica, Warszawa 1994, Różyło T.K., Różyło-Kalinowska I.: Radiologia stomatologiczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, Mikołajczak T., Wilk G.: Wartość diagnostyczna zdjęć zewnątrzustnych wykonanych w projekcji skośnej i ich zastosowanie w leczeniu endodontycznym. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 2008, 54, 3, Krupiński J.: Metody, zasady leczenia endodontycznego. Rentgenodiagnostyka w endodoncji. Por. Stom., 2004, 1 (27), Krupiński J.: Specyfika obrazowania radiologicznego w endodoncji. Mag. Stom., 2004, 4 (149), Walton R.E., Torabinajed M.: Principles and practice of endodontics. Wyd. W.B. Saunders Company Philadelphia London Toronto Montreal Sydney Tokyo Wrzosek A. i wsp.: Algorytm postępowania w chirurgii stomatologicznej u pacjentów leczonych energią promie- 70

8 t w ó j p r z e g l ą d s t o m a t o l o g i c z n y 12/2014 r a d i o lo g i a nistą na podstawie piśmiennictwa. Dent. Med. Probl., 2012, 49, 1, Chrcanovic B.R. i wsp.: Osteoradionecrosis of jaws-a current overview-part 2: dental management and therapeutic options for treatment. Oral Maxillofac. Surg., 2010, PubMed. 18. Gliński B. i wsp.: Powikłania ze strony uzębienia po radioterapii nowotworów głowy i szyi. Onkologia Info, 2011, 8,1, Chang D.T., Sandow P.R., Morris C.G.: Do pre-irradiation dental extractions reduce the risk of osteoradionecrosis of the manible? Head Neck, 2007, 29, Zlotolow I.M.: Dental oncology and maxillofacial prosthetics. Cancer of head and neck. Wyd. B.C Decker, 2001, Sulaiman F., Huryn J.: Dental extractions in the irradiated head and neck patient: A retrospective analysis of memorial Sloan-Kettering Cancer Center Protocols. Criteria and end results. J. Oral Maxillofac. Surg., 2003, 61, Epstein J.R. i wsp.: Study of the relationship of dental extractions in patients receiving radiotheraphy. Head Neck Surg, 1987, 10, Kraut R.A.: Prophylactic hyperbaric oxygen to avoid osteoradionecrosis when extractions follow radiation therapy. Clin. Prev.Dent., 1985, 7, Marciani R.D., Ownby H.E.: Osteoradionecrosis of the jaws. J. Oral Maxillofac. Surg., 1986, 44, McLeod N., Bater M., Brenna P.: Management of patients at risk of osteonecrosis: results of survey of dentists and oral & maxillofacial surgery units in the UK, and suggestions for the best practice. Br. J. Oral Maxillofac. Surg., 2010, 48, Reuther T. i wsp.: Osteoradionecrosis of the jaws as a side effect of radiotherapy of head and neck tumor patients- -a report of the thirty year retrospective review. Int. J. Oral Maxillofac. Surg., 2003, 32, Martin M., Kanatas A., Hardy P.: Prophylactic antibiotics and the patient with a history of radiotherapy. Br. Dent. J., 2005, 198, Miszczuk K., Miszczuk R., Sierpińska T.: Zastosowanie tomografii wolumetrycznej w diagnostyce stomatologicznej. Protet. Stomatol., 2012, 62, 6, Różyło T.K., Różyło-Kalinowska I. : Radiologia stomatologiczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, Wawrzyn-Sobczak K., Stokowska W., Szadkowski W.: Zastosowanie radiografii cyfrowej i tomografii wolumetrycznej w przebiegu leczenia endodontycznego na podstawie obserwacji własnych i piśmiennictwa. Magazyn Stomatologiczny, 2010, 9, Akademickie Centrum Stomatologii i Medycyny Specjalistycznej w Bytomiu, Pl. Akademicki 17 2 Akademickie Centrum Stomatologii i Medycyny Specjalistycznej w Bytomiu, Pl. Akademicki 17 dyrektor: dr n. med. Izabela Obersztyn, asystent Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu TESTY SPECJALISTYCZNE APARATURY RENTGENOWSKIEJ KONTROLA DAWEK Dla gabinetów stomatologicznych z aparatem RTG reklama TLD Nowoczesna kontrola dawek RTG Zdjęcie wykonane w Centrum Stomatologii Estetycznej DENTestetica w Krakowie LABORATORIUM DOZYMETRII ul. Radzikowskiego Kraków rtg@ifj.edu.pl tel.: fax: LABORATORIUM DOZYMETRII ul. Radzikowskiego Kraków ladis@ifj.edu.pl tel.: fax: