Uroczystości 70. rocznicy Forsowania Nysy Łużyckiej.

Transkrypt

1 Uroczystości 70. rocznicy Forsowania Nysy Łużyckiej. Jak co roku, na największej w Polsce nekropolii wojennej - Cmentarzu Żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego przy Pomniku Orła w Zgorzelcu odbyły się uroczystości związane z upamiętnieniem 70 Rocznicy Forsowania Nysy Łużyckiej. Hołd poległym polskim żołnierzom oddali zgromadzeni nieliczni żyjący jeszcze uczestnicy tamtych wydarzeń, kombatanci, przedstawiciele władz centralnych i regionalnych, żołnierze, liczna grupa przedstawicieli organizacji pożytku publicznego, uczniowie zgorzeleckich szkół, oraz wielu mieszkańców Zgorzelca i okolic. Wśród gości honorowych obecny był Minister Spraw Zagranicznym Grzegorz Schetyna, przedstawiciele Sejmu i Senatu RP. Związek Żołnierzy Wojska Polskiego był reprezentowany przez Zarząd Rejonowy z Jeleniej Góry pod przewodnictwem Prezesa ZR mjr. Kazimierza Kopaniarza oraz Zarząd Wojewódzki z Poznania pod przewodnictwem prezesa ZW płk Zygmunta Maciejnego. Oprawę i ceremoniał uroczystości zapewniła kompania reprezentacyjna 23. Śląskiego Pułku Artylerii pod dowództwem pułkownika Pawła Świtalskiego. Gospodarz uroczystości burmistrz Zgorzelca Rafał Gronicz w powitalnym wystąpieniu wyraził szacunek i podziw dla poświęcenia, odwagi i determinacji żołnierzom 2 Armii Wojska Polskiego. To dzięki nim mamy dziś wolną Polskę i wolną od faszyzmu Europę. Minister Spraw Zagranicznych Grzegorz Schetyna dziękując żołnierzom 2 Armii WP stwierdził: Wszyscy oni dotarli tu z najróżniejszych miejsc, głównie ze wschodniej Polski. Wszyscy tu szli, ramię w ramię, walcząc z totalitaryzmem, z faszyzmem, chcieli zapłacić za lata upokorzeń i krzywd. Chcieli wyznaczyć granice naszej ojczyzny. Ginęli tutaj, ginęli od kul, od odłamków, ginęli w nurcie rzeki, pokonując ją często wpław. Ponieśli oni, ponieśliśmy wszyscy, ogromną ofiarę. Ale dzięki tej ofierze, dzisiaj Polska opiera swą granicę o Nysę Łużycką. Polska jest silna tym oparciem.(...) Dziś Nysa Łużycka nie jest symbolem śmierci, jest symbolem historii i współpracy. Minister Grzegorz Schetyna przekazał dla uczestników uroczystości pozdrowienia od Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Prezes Zarządu Okręgowego Związku Kombatantów RP i BWP w Jeleniej Górze płk w st. spocz. Edward Jakubowski wyraził żal, że żołnierze 2 Armii WP polegli w ostatnich dniach wojny, kiedy wolny kraj budził się do życia. 85 % z tych żołnierzy nie przekroczyło 25. roku życia. Na tej największej w Polsce wojennej nekropolii spoczywa 3423 oficerów, szeregowych i wielu innych. Należy im się cześć i chwała. Modlitwę w intencji wyzwolicieli Ojczyzny celebrował wspólnie ks. dziekan Maciej Wesołowski i proboszcz parafii prawosławnej ks. Marek Bonifatiuk. Odczytano Apel Poległych, oddano Salwę Honorową. Obchody 70 rocznicy Forsowania Nysy Łużyckiej zakończyły się, jak co roku, złożeniem przez delegacje wieńców pod Pomnikiem Orła. Po uroczystości, na placu obok Cmentarza Żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego zorganizowano pokaz sprzętu i uzbrojenia wojskowego. Można było zapoznać się z takim uzbrojeniem jak: 152 mm AHS Dana, 122 mm wyrzutnia WR-40 Langusta, 122 mm wyrzutnia RM-70, czołg Leopard 2A5 z 34 BKPanc. w Żaganiu, patrol rozminowania z pojazdem, pojazd sanitarny wielonoszowy IVECO, broń strzelecka i sprzęt optyczny. Zgromadzonych uczestników uroczystości Wojsko Polskie poczęstowało grochówką z kuchni polowej. Bitwa w Łużycach 2 Armii Wojska Polskiego w ramach tzw. operacji berlińskiej w końcowej fazie II Wojny Światowej była ostatnią wielką i nadzwyczaj zaciętą bitwą w Europie przed zdobyciem Berlina. Rozpoczęła się 16 kwietnia 1945 roku i trwała do końca wojny. W dolinie między Panschwitz-Kuckau (łuż. Pančicy-Kukow) i Crostwitz (Chrósćicy) 26. pułk piechoty stracił 3/4 żołnierzy. W Horka zostało zastrzelonych 300 rannych szpitala polowego. Świadkiem tego wydarzenia był kapelan 9 dywizji piechoty, ksiądz kapitan Jan Rdzanek, który mimo postrzału w potylicę przeżył. W 5 Dywizji Piechoty zginął jej dowódca, generał brygady Aleksander Waszkiewicz. Dostał się do niewoli i został bestialsko zamordowany przez Niemców. Żołnierze polscy walczyli z wielkim poświęceniem i męstwem. Zapłacili wysoką cenę. W tej bitwie jednorazowo zginęło najwięcej Polaków podczas II wojny światowej na froncie wschodnim. Walki żołnierzy polskich pod Budziszynem zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza

2 w Warszawie. Jeleniogórski Związek Żołnierzy Wojska Polskiego w 2014 roku pobrał do urny ziemię z rejonu walk w Crostwitz i złożył ją w postumencie pomnika WOLNOŚC KRZYŻAMI SIĘ MIERZY przed jeleniogórskim dawnym Kościołem Garnizonowym. Składając tą ziemię z pola bitewnego poległych polskich żołnierzy oddajemy im hołd, że wykonali słowa przysięgi wojskowej do końca nie szczędząc krwi i życia dla Ojczyzny. Edward Basałygo (syn żołnierza 2 Dywizji Artylerii WP, biorącego udział w forsowaniu Nysy Łużyckiej w 1945 roku). zdjęcia Zbigniew Deręgowski i UM Zgorzelec. Bombardier Wacław Basałygo, uczestnik walk o Łużyce w 1945 r. żołnierz plutonu zwiadu 47 pułku artylerii haubic 122 mm 2 Dywizji Artylerii - odwodu Naczelnego Dowódcy WP, działającej w Operacji Łużyckiej w składzie 2 Armii Wojska Polskiego. Relacja fotograficzna z uroczystości r. Kompania Honorowa 23 Śląskiego Pułku Artylerii. Na zdjęciu prawym poczty sztandarowe r. Minister Spraw Zagranicznych Grzegorz Schetyna podczas uroczystości w Zgorzelcu.

3 r. Na zdjęciu prawym przemawia Prezes ZO Związku Kombatantów RP i BWP w Jeleniej Górze płk Edward Jakubowski. Na zdjęciu lewym: delegacja ZR ZŻWP w Jeleniej Górze przed złożeniem wiązanki kwiatów pod pomnikiem żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego r. Wiązanki kwiatów składają delegacje kombatantów oraz parlamentu PR r. Prezes Zarządu Rejonowego Związku Żołnierzy WP w Jeleniej Górze mjr Kazimierz Kopaniarz przed czołgiem Leopard. Na zdjęciu prawym: delegacje Związku Żołnierzy WP z Poznania i Jeleniej Góry na tle pomnika żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego w Zgorzelcu.

4 Historia zgorzeleckiego Cmentarza Żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego poległych podczas forsowania Nysy Łużyckiej i w czasie walk o Łużyce w 1945 roku. 4 września 1946 r. dowódca okręgu śląskiego, gen. dyw. Stanisław Popławski wydał rozkaz, na mocy którego kpt. Józef Czapaluk i ppor. Osowski zostali powołani do wyszukania odpowiedniego miejsca pod cmentarz poległych podczas operacji Łużyckiej żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego. Rozkaz był równocześnie sygnałem do rozpoczęcia ekshumacji zwłok poległych żołnierzy. Odpowiedzialni za jej przebieg byli ci sami oficerowie. Początkowo planowano, że cmentarz zostanie założony na terenie między Rothenburgiem a Toporowem, jednak po oględzinach zrezygnowano z tej lokalizacji m.in. ze względu na położenie w lesie, w oddaleniu od jakichkolwiek miejscowości oraz brak dróg dojazdowych. Ostatecznie cmentarz postanowiono założyć w Zgorzelcu, wybierając na ten cel miejsce we wschodniej części miasta, w pobliżu istniejącego cmentarza komunalnego. Umowę z władzami miasta podpisano 10 października 1946r. Do prac ekshumacyjnych na terenach walk skierowani zostali żołnierze 5,7,8,9 i 10 dywizji piechoty oraz 6 i 7 pułku czołgów, a więc oddziałów, które walczyły na objętych Operacją Łużycką terenach. Grupa ekshumacyjna składała się z 35 oficerów, 104 podoficerów oraz 272 szeregowych. Żołnierze zostali podzieleni na 6 grup, a każda grup dzieliła się na grupę ekshumacyjną (dowódca posiadał trzymiesięczną przepustkę uprawniającą go do poruszania się na terenie Niemiec), pisarza, kierowców i żołnierzy grabarzy oraz na grupę pracującą na terenie Zgorzelca. Członkowie grup zmieniali się rotacyjnie. Grupy pracujące na terenie Niemiec posiadały szczegółową mapę terenu oraz wykaz osób, które prawdopodobnie na nim zginęły. Wg. zgorzeleckiego historyka Romana Zgłobickiego, autora opracowania pt.:,,obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu, podczas prac ekshumacyjnych natrafiano na mogiły Wojska Polskiego będące pod opieką miejscowych Serbołużyczan. Do 29 października 1946 r., do Zgorzelca przywieziono 56 odnalezionych poległych żołnierzy WP. Cmentarz został poświęcony 1 listopada 1946 roku, podczas mszy polowej odprawianej przez proboszcza miejscowej parafii, ks. Józefa Rogoża. Uroczyste otwarcie cmentarza miało miejsce wiosną 1947 roku. Uroczyste nabożeństwo żałobne z udziałem mieszkańców i władz Zgorzelca oraz kompanii honorowej Wojska Polskiego, celebrował kapelan wojskowy I Łużyckiej Brygady Ochrony Pogranicza. Na cmentarzu, w mogiłach ziemnych opatrzonych drewnianymi krzyżami oraz palikami z tabliczkami, na których zapisano numer mogiły, spoczywało już wówczas 3384 żołnierzy. W centralnej części cmentarza znajdował się pomnik - znicz, a za nim kaplica i mównica. Na końcu nekropolii stał dębowy krzyż. Główna brama i całe ogrodzenie nekropolii wykonane były z drewna. Na bramie umieszczono napis:,,cmentarz Bohaterów 2 Armii.

5 Niedługo potem, bo już jesienią 1948 roku, przystąpiono do przebudowy nekropolii. Do prac budowlanych skierowano 8 Polaków oraz 90 Greków. W ramach przebudowy teren cmentarza wyrównano nawiezioną z sąsiednich pól ziemią, mogiły otoczono obrzeżami, a na każdej z nich umieszczono Krzyż Grunwaldzki i tabliczkę z nazwiskiem lub napisem nieznany. Cmentarz został też ogrodzony betonowym, nieco ponad metrowej wysokości murem. Prowadziła do niego nowa, metalowa brama. Kolejna przebudowa nekropolii miała miejsce w latach Autorami nowego projektu byli inżynierowie Gnasz i Żarnowski. Całkowicie zmieniono wówczas część frontową. Od strony ulicy cmentarz odgrodzono blisko półtorametrowym murem oporowym, za którym biegła druga linia muru zamykająca zieloną skarpę. Na cmentarz prowadziły dwie partie schodów i podesty z płyt betonowych. Wejścia strzegły ustawione na podestach dwie armaty. Wymieniono też krzyże, płyty, ziemię na grobach. Usunięto dębowy krzyż, a centrum ustawiono nowy pomnik obelisk. Trzecia, najbardziej okazała przebudowa nekropolii, miała miejsce w latach Jej inicjatorem był ówczesny minister obrony narodowej gen. Marian Spychalski. Autorem projektu przebudowy był mgr inż. arch. Tadeusz Ptaszycki z Krakowa, a niezbędną dokumentację opracowano w krakowskim Miastoprojekcie. Prace prowadziło Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Robót Elewacyjno Porządkowych w Legnicy. Przy przebudowie pracowali żołnierze ze Zgorzelca i Brzegu (głównie studenci seminariów duchownych). Podczas prac przeniesiono 578 grobów, zlikwidowano ogrodzenie i alejki boczne. Na mogiłach ustawiono jednakowej wielkości Krzyże Grunwaldzkie z betonu zbrojonego oraz tabliczki z nazwiskami, stopniami wojskowymi, datami urodzenia i śmierci pochowanych w nich żołnierzy. W centrum nekropolii postawiono znicz gazowy, a na koronie otaczającego cmentarz wału ziemnego ustawiono 100 piaskowych bloków, na których wyryto nazwy jednostek walczących podczas operacji berlińskiej i praskiej. Prace kamieniarskie w głównych alejach cmentarza wykonanych ze zbitego piaskowca sprowadzonego z kamieniołomów w Brennie koło Cieszyna prowadzili członkowie Krakowskiego Związku Artystów Plastyków. Od tamtej pory cmentarz ma regularny kształt kwadratu i mieści 40 rzędów (pierwotnie rzędów było ich 42) mogił. Przecinające się w centrum placu 2 aleje główne dzielą cmentarz na 4 równe części. W okresie późniejszym miały miejsce kolejne pochowki żołnierzy Wojska Polskiego: 17 października 1972r, ekshumowano 3 groby z Parowej, 30 listopada 1972 roku - 13 żołnierzy z mogiły w Pisarzowicach, 21 maja 1982 roku - 12 żołnierzy odnalezionych na terenie ówczesnej NRD. Ostatni pogrzeb miał miejsce w dniu 26 kwietnia 2008 roku do Zgorzelca przywieziono wówczas szczątki 10 żołnierzy (ośmiu mężczyzn i dwóch kobiet) 17 pułku piechoty. Na cmentarzu pochowano (według stopni wojskowych): 1 podpułkownika Nikifora Jaśkiewicza, 7 majorów, 24 kapitanów, 43 poruczników, 195 podporuczników, 98 chorążych, 7 podchorążych (w czasie wojny zaliczano ich do oficerów). Pozostali to podoficerowie i szeregowcy. Spoczywa tu także 6 kobiet żołnierzy (sanitariuszek i telefonistek). 6 maja 1978 roku, w pasie terenu oddzielającego cmentarz wojskowy od komunalnego, biegnącym wzdłuż wschodniej krawędzi nekropolii wojskowej, odsłonięto pomnik orła piastowskiego. Orzeł posadowiony na cokole przypominającym słup graniczny patrzy na zachód, w stronę granicy na Nysie Łużyckiej. Autorem projektu był rzeźbiarz Józef Potępa. Odlew orła wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Wymiary pomnika: fundament głębokość 1,5 m, wysokość pomnika 9,80 m,

6 wysokość orła 5,5 m i waga 8000 kg. W ostatnich latach nekropolia przeszła renowację alej głównych, a na jej wschodniej krawędzi ustawiono kamienne tablice z nazwiskami żołnierzy spoczywających na cmentarzu. Środki przekazywane na utrzymanie cmentarza nie są jednak wystarczające do przeprowadzenia kapitalnego remontu, który jest niezbędny. Źródło: UM Zgorzelec. Ulotka skierowana do żołnierzy podczas walk o Łużyce.