Darmowy fragment

Transkrypt

1

2 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010 Recenzent: prof. dr hab. Andrzej Radziewicz-Winnicki, profesor zwyczajny Uniwersytetu Śląskiego Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Projekt okładki: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART Publikacja ukazała się dzięki wsparciu finansowemu Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) , fax (12) impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2010

3 Spis treści Ewa Marynowicz-Hetka O wielości przestrzeni refleksji nad praktyką pracy socjalnej/społecznej i wzajemności przepływu kontekstów praktyki i teorii kilka uwag wprowadzenia A Multifaceted Character of Reflection on Social Work Practice and Interrelations between Practice and Theory A Word of Introduction... 9 Wstęp Introduction Część pierwsza Próba refleksji nad kształceniem do pracy socjalnej Lech Witkowski O dwoistościach autorytetu pracownika socjalnego (w kształceniu profesjonalnym i jako wyzwania praktycznego) On Dualities of Authority of Social Worker (within Professional Education and as Practical Challenge) Oksana Lytvak Proces kształcenia pracowników socjalnych na Ukrainie w kontekście doświadczeń edukacyjnych w Polsce Social Workers Training Process in Ukraine against the Backdrop of Polish Educational Experiences Marta Czechowska-Bieluga, Ewa Sarzyńska Szkolenia szansą na rozwój pracowników socjalnych rzeczywistość czy utopia? Training as an Opportunity for Social Workers Development Reality or Utopia? Małgorzata Ciczkowska-Giedziuń Kształcenie pracowników socjalnych do pracy z rodziną Social Workers Education Towards Working with Families Ilona Maria Mroczek Uniwersytecka oferta kształcenia pracowników socjalnych na terenie Lublina The Graduate Offer of Social Worker Training in Lublin... 79

4 Spis treści Część druga Praca socjalna w stronę aktywnej polityki społecznej Elżbieta Trafiałek Pracownik socjalny wobec wyzwań aktywnej polityki społecznej The Social Worker in the Challenges of the Active Social Policy Halina Worach-Kardas Wielosektorowość w polityce społecznej i jej implikacje dla pracy socjalnej Multi-sector Social Policy and its Implications for the Social Work Tadeusz Kamiński Polityczne konteksty pracy socjalnej w Polsce Political Contexts of Social Work in Poland Marta Komorska Praktyka pracy socjalnej w kontekście aktywnej polityki społecznej The Practice of Social Work in Context of Active Social Politics Magdalena Pakuła Współdziałanie sektora pozarządowego i władz samorządowych Miasta Lublin w zakresie pracy socjalnej The Cooperation between NGOs and the Lublin Municipality on Social Work Anna Kanios Partnerstwo lokalne na rzecz osób wykluczonych społecznie w opinii pracowników socjalnych Local Partnership for Socially Excluded Persons in the Opinion of Social Workers Krystyna Faliszek, Ewa Leśniak-Berek Praca socjalna w projektach systemowych ośrodków pomocy społecznej w województwie śląskim Social Work in System Projects of Social Welfare Centres in Śląskie Voivodeship Część trzecia Innowacyjne rozwiązania w obszarze pracy socjalnej Zofia Kawczyńska-Butrym Stare i nowe wyzwania pracy socjalnej Old and New Challenges of Social Work Bożena Matyjas Interwencja kryzysowa jako nowa forma pomocy i wsparcia społecznego Crisis Intervention as a New Form of Help and Social Support

5 Spis treści Anna Jarkiewicz Film dokumentalny jako narzędzie pracy socjalnej Documentary Film as a Tool of Social Work Mirosława Gawęcka Nowe spojrzenie na pracę socjalną zorientowaną na rodzinę z perspektywy teorii systemowej i konstruktywizmu A New Look at Family-orientated Social Work from the Viewpoint of Systems Theory and Constructivism Barbara Sordyl Rodzina migracyjna jako nowa przestrzeń pracy socjalnej doświadczenia pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej w Andrychowie Family Migration as a New Realm of Social Work Experience of the Personnel of the Social Welfare Centre in Andrychow Anna Linka Działania społeczne w społeczności wielokulturowej Social Activity in Multicultural Community Część czwarta Praca socjalna analizy wielokontekstowe Piotr Sałustowicz Praca socjalna kolonializacja, etnizacja i transnacjonalizacja Social Work Colonialization, Ethnicization and Transnationalization Anna Kotlarska-Michalska Przestrzeń wymiany doświadczeń między teoretykami a praktykami pracy socjalnej. Możliwości i bariery Experience Sharing between Social Work Theorists and Practitioners. Opportunities and Barriers Krzysztof Czekaj, Monika Zawartka-Czekaj Potrzebne i niechciane obszary pracy socjalnej w polskim systemie pomocy społecznej. Nowe obszary w diagnozowaniu problemów społecznych w pomocy społecznej Wanted and Unwanted Areas of Social Work in Polish Social Assistance System. New Areas in the Diagnosis of Social Problems in Social Assistance Małgorzata Porąbaniec Wykluczenie społeczne i marginalizacja mieszkańców bloków socjalnych a lokalna działalność pomocowa Exclusion and Marginalization of Residents of Social Blocks and Local Aid Activity

6 Spis treści Beata Szluz Bezdomność jako wyzwanie dla współczesnej pracy socjalnej Homelessness as the Challenge for the Modern Social Work Urszula Kazubowska Rodzina jako swoista przestrzeń w pracy socjalnej aktualność i perspektywy The Family as the Specific Space in the Social Work The Topicality and Prospects Karolina Klimek-Mirosław Pedagogiczny wymiar aktywności pracowników socjalnych Pedagogic Dimension of the Activity of Social Workers Anna Piech Formy przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego na przykładzie Centrum Integracji Społecznej INTEGRO w Lublinie Forms of the Phenomenon Countering of Social Exclusion on an Example of Social Integration Centre INTEGRO in Lublin Aneks Lorraine Filion Międzynarodowe Stowarzyszenie francuskojęzyczne osób pracujących z rodzinami niepełnymi AIFI Przewodnik dobrych praktyk w mediacji rodzinnej na odległość i międzynarodowej Wykaz autorów Bibliografia Spis tabel i wykresów

7 Ewa Marynowicz-Hetka O wielości przestrzeni refleksji nad praktyką pracy socjalnej/społecznej i wzajemności przepływu kontekstów praktyki i teorii kilka uwag wprowadzenia A Multifaceted Character of Reflection on Social Work Practice and Interrelations between Practice and Theory A Word of Introduction XIX Zjazdowi Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy Socjalnej, który odbył się w dniach października 2009 roku na Uniwersytecie Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie, towarzyszyło seminarium naukowe pt. Wielość przestrzeni w pracy socjalnej związki kontekstów teoretycznych i praktycznych. Debata na ten temat zapisała się w naszej pamięci nie tylko jako bogata w treści, ale również w wybitnych specjalistów, którzy w sposób bezpośredni bądź pośredni towarzyszyli nam w pracy stowarzyszeniowej. Należy podkreślić szczególnie obecność Profesora Lecha Witkowskiego wybitnego filozofa edukacji, którego wystąpienia na naszych Zjazdach (w Szczecinie, Rzeszowie i Lublinie) wzbogacają nas w filozoficzną refleksję nad praktyką pracy socjalnej, kształceniem do tego obszaru oraz stanowią wyjątkową inspirację do badań nad tym obszarem aktywności. Współuczestnictwo w Zjeździe reprezentantów podejmujących namysł nad polem pracy socjalnej z punktu widzenia różnych wymiarów, poczynając od perspektywy metateoretycznej, a na uwagach metodycznych kończąc, jest najlepszym wskaźnikiem spełniania przez nasze Stowarzyszenie celu łączenia i integrowania tych wszystkich, którzy mają coś do powiedzenia na temat kształcenia do pracy socjalnej, jej praktyki i badań nad tym polem, niezależnie od reprezentowanej specjalności i przygotowania zawodowego. Podejmowane przez Lecha Witkowskiego zagadnienie dwoistości zjawisk edukacyjnych pozwala również wzbogacić rozpatrywanie złożoności problematyki socjalnej. Niedawno wydana obszerna monografia podejmująca refleksję na te-

8 10 Praca socjalna. Kształcenie działanie konteksty mat dylematów autorytetu (Witkowski, 2009b) powinna być z uwagą studiowana także w środowisku nauczycieli, badaczy i praktyków pracy socjalnej. Odniesienia do niej stanowiły podstawowe kategorie analizy dokonanej przez Profesora Lecha Witkowskiego na ostatnim seminarium towarzyszącym XIX Zjazdowi. Wyjątkowym gościem tego Zjazdu była również Lorraine Filion Kierownik Centrum Mediacji przy Sądzie Najwyższym prowincji Quebek w Kanadzie, która w swym wystąpieniu plenarnym przybliżyła nam swoje poglądy na temat związków pracy socjalnej z mediacją. Tym samym zainaugurowała tę część naszej debaty zjazdowej, która mogła odnosić się do praktycznych zastosowań jednej z głównych funkcji pracy socjalnej, zwłaszcza jej wymiaru społecznego, to jest funkcji mediacyjnej (bliżej na ten temat zob. Marynowicz-Hetka, t. I, 2006, 2007, 2009, s ). Szczególnego znaczenia nabrało podkreślenie wysokich kompetencji metodycznych tych, którzy stosują podejście mediacyjne w swej aktywności, jak również tych, którzy stosują mediację jako technikę rozwiązywania sytuacji trudnych. W omawianym rozumieniu mediacja, a także samo to podejście stosowane w działaniu społecznym, jest niczym innym jak tworzeniem instytucji symbolicznej i procesem rozdzielania oraz łączenia, w którym ważne staje się równoważenie stosunków władzy w danym środowisku życia jednostki (Imbert, 1992). Przykład takiej perspektywy rozumienia mediacji transgranicznej i na odległość znajduje się w dołączonym do niniejszej publikacji Aneksie przewodniku opracowanym przez ekspertów tej praktyki, desygnowanych do opracowania przez L Association Internationale Francophone des Interventions Auprés des Familles Séparées (AIFI), którego założycielem i pierwszym prezydentem jest Lorraine Filion. Należy zaznaczyć, że namysł nad tak pojmowanym podejściem mediacyjnych odpowiadał tematyce seminarium towarzyszącemu XIX Zjazdowi, która odwoływała się do kategorii przestrzeni, a dokładniej do jej postrzegania pomiędzy. Tak też rozumie się mediację i podstawową rolę tego, kto ją prowadzi. Mediator jest tym trzecim, jest usytuowany pomiędzy. Seminaria zjazdowe, pełniąc ważną funkcję komunikacji społecznej, mogą także sprzyjać uświadomieniu sobie swojego punktu widzenia na temat pracy socjalnej pojmowanej jako zespół podejść teoretycznych czy też jako pewien rodzaj praktyki. Obserwując rozwój dyskusji, której ślady odnajdujemy w literaturze przedmiotu poświęconej pracy socjalnej, możemy mieć niejednokrotnie wątpliwość, co wybrać, jakie podejście teoretyczne jest/może być najsłuszniejsze? Jakie rozwiązania praktyczne są/będą najskuteczniejsze? I może najważniejsze pytanie: jeśli już wybierzemy tę drogę, to jak ustrzec się przed fundamentalizmem w propagowaniu idei (jedynie słusznej) i praktyki (jedynie skutecznej), czyli pytanie, które często sobie stawiamy, dotyczy tego, jak pogodzić wymóg uważności analizy i respektu dla każdego publikowanego/wyrażanego poglądu z koniecznością selekcjonowania lektur oraz stanowisk teoretycznych i praktycznych. Ten proces, jak dobrze wiemy, jest niezwykle żmudny i długotrwały, zwłaszcza gdy interesuje

9 E. Marynowicz-Hetka. O wielości przestrzeni refleksji nas nie tylko to, jaka jest praktyka, jaka jest wiedza na temat tej praktyki, lecz także jak kształtują się relacje między tymi obszarami, przede wszystkim zaś (gdy interesuje nas to, w jaki sposób kształcić) jak kształtować do badania i działania w owej praktyce. Złożoność pola praktyki pracy socjalnej wymaga w istocie perspektywy transwersalnej, łączącej dyscypliny humanistyczne i społeczne w przestrzeni edukacji do tego pola praktyki. Zwykle staramy się, aby każde seminarium towarzyszące Zjazdowi pełniło funkcję integrowania i łączenia wielości. Pamiętajmy jednak o tym, że o poziomie dyskusji decydują sami uczestnicy zgłaszający te a nie inne problemy i tak a nie inaczej je analizujący. Tak tworzony program seminarium towarzyszącego każdemu Zjazdowi w pewnym sensie odzwierciedla poziom dyskusji o pracy socjalnej w Polsce. Pozwala także na ocenę rozdźwięku między codzienną praktyką pracy socjalnej a refleksją nad nią. Istotne jest jednak to, aby odkrywanie nowych problemów do analizy i badań było poprzedzone studiami o dotychczasowych dokonaniach. Taką możliwość dają właśnie coroczne seminaria towarzyszące Zjazdom dokumentowane w postaci publikacji. Przygotowywanie Zjazdu jest procesem. Szczególnie dużo czasu zajmuje ustalenie tematyki seminarium, które w rezultacie jest wypadkową oczekiwań i wyobrażeń wielu stron: organizatorów, zarządu i uczestników. Z jego formułowaniem wiążą się dylematy sprostania wielu funkcjom niemożliwym do pogodzenia, takim jak: zrzeszanie, spełnianie oczekiwań, promowanie ośrodka głównego organizatora i temu, co najważniejsze w długoletniej działalności, rozwojowi refleksji/wiedzy o pracy socjalnej i kształceniu do niej. Mamy tu wyraźnie obserwowaną dwoistość celów (bieżące i finalizujące), która narzuca i wyznacza ramy naszego postępowania. Fuzja dwu wymiarów temporalnych (tu i teraz oraz długiego trwania) jest w zasadzie niemożliwa do osiągnięcia. Także w naszym Stowarzyszeniu ta dwoistość jest widoczna. Można przewidywać, że będzie coraz bardziej różnicować środowisko. Seminaria, które towarzyszą Zjazdom, mogą zachęcać do udziału w nich z uwagi na swoją pojemność i otwartość na wielość/różnorodność. Jednak bardziej wysmakowanych badaczy pracy socjalnej mogą niepokoić nadmierna otwartość i niespecyficzność podejmowanej problematyki, zwłaszcza niezbyt jasno określony punkt widzenia. Jest to dylemat, nad którym warto się zastanowić, szukając innych rozwiązań organizacyjnych. Póki co, chcąc pogodzić oczekiwania i aspiracje, przyjmujemy, że program seminarium stanowi efekt łączenia swobodnych zgłoszeń z ukierunkowanymi zaproszeniami wybitnych badaczy. Problematyka seminarium towarzyszącego XIX Zjazdowi PSSPS (Wielość przestrzeni pracy socjalnej związki kontekstów teoretycznych i praktycznych) koncentrowała się wokół idei dwóch, a nawet trzech wymiarów pracy socjalnej, jej praktyki i podejść teoretycznych, epistemologicznych oraz trzeciej drogi: konstruowania wiedzy profesjonalnej. Na tym tle szczególnego znaczenia nabrało usytuowanie problemów pomiędzy, wyrażone w tytule jako wielość przestrzeni. Wyodrębniono:

10 12 Praca socjalna. Kształcenie działanie konteksty przestrzeń edukacyjną, jej kształtowanie, wyobrażenia i praktykę; przestrzeń refleksyjnej praktyki pracy socjalnej, analizowaną w odniesieniu do kontekstów teoretycznych z punktu widzenia interdyscyplinarnego; przestrzeń działania społecznego, analizowaną w kontekście sił ludzkich środowiska społecznego i tych jego aspektów, które warunkują jakość działania. Tak zarysowane ramy generowały wiele nurtów zasługujących na uwypuklenie w dyskusji seminaryjnej, których ślad znajdujemy również w tym tomie. Są nimi następujące pytania: Jakiego rodzaju konfiguracje związków kontekstów teoretycznych i praktycznych można wyróżnić? Można tu obserwować wyraźną oscylację: od rozdzielenia pełnego do przepływu zupełnego, czyli jest to pytanie o związki teorii z praktyką oraz o drogi konstruowania teorii pracy socjalnej. W jaki sposób obecna jest praca socjalna w owych oscylujących konfiguracjach związków tworzonych w przenikaniu trzech wcześniej wymienionych przestrzeni (edukacyjnej, refleksyjnej praktyki i działania społecznego)? Można założyć, że w przestrzeni edukacyjnej jest obecna jako wiedza, którą się przekazuje w toku nauczania i kształcenia, bądź też jako wiedza podzielana, w mniejszym zaś stopniu jako wiedza, którą się wspólnie tworzy w toku partycypacji wszystkich podmiotów danej aktywności. W przestrzeni refleksyjnej praktyki praca socjalna obecna jest jako wiedza współtworzona w debacie tych, którzy pracują w polu pracy socjalnej z udziałem tych, którzy zajmują się kształceniem do tego pola i w obszarze badań dla/nad/ w pracy socjalnej. W przestrzeni działania społecznego owe konfiguracje związków kontekstów teoretycznych i praktycznych są wielorakie i wyrażają się fizycznie w zintegrowanym paradygmacie analizy działania (szerzej na ten temat zob.: Marynowicz-Hetka, 2008, s ). Jakiego rodzaju związki tych kontekstów można polecić jako sprzyjające przestrzeni refleksyjnej praktyki? Są nimi z pewnością te konfiguracje, które nie zawierają wyraźnej demarkacyjnej granicy między tym, co teoretyczne, a tym, co praktyczne. Raczej charakteryzują się hybrydalnym kształtem i zmiennością, wyrażając tym samym wzajemność wzbogacania oraz konstruowania wiedzy podzielanej przez uczestników aktywności. Kształtowaniu refleksyjnej praktyki sprzyja zwłaszcza stosowanie podejścia partycypacyjnego do poznawania złożoności tego pola aktywności 1. 1 Na ten temat interesujący cykl seminariów badawczych grupujących badaczy i praktyków pracy socjalnej/społecznej organizuje od czterech lat europejskie stowarzyszenie: Centre Europèen de ressources pour la recherche en travail social (CERTS)/European Resource Centre for Social Work Research (ERCSWR). Por. nt. Pensée Plurielle. Parole, Pratiques & Réflexion du social: La recherche partcipative dans le champ du travail social. Aspects épistémologiques (2008) oraz Participative Approaches in Social Work Research/Les approches participatives dans les recherches du travail social (w druku).