Trasa 3 Kościoły protestanckie na Śląsku (ok. 118 km) Mapa DOLNY ŚLĄSK GALILEOS Mapa samochodowokrajoznawcza 1:250000

Transkrypt

1 Trasa 3 Kościoły protestanckie na Śląsku (ok. 118 km) Mapa DOLNY ŚLĄSK GALILEOS Mapa samochodowokrajoznawcza 1: z prostokątną zakrystią, kwadratową wieżą z krenelażem, iglicowym hełmem i ośmioboczną sygnaturką z prześwitem. Wnętrze w stylu późnobarokowo-rokokowym, ołtarze z XVIII w. Krzyże pokutne w szczytach transeptu. Kościół otoczony jest kamiennym murem z XVII w. W otoczeniu lapidarium pozostałe po dawnym cmentarzu. Ruiny pałacu W zachodniej części wsi ruiny barokowego pałacu z I połowy XVII wieku, przebudowanego w 1778, który należał do Augustianów. Ruiny otacza zniszczony i zdziczały park krajobrazowy. Tąpadła > Wiry > Wirki > Gogołów > Miłochów > Świdnica > Sulisławice > Wiśniowa > Bagieniec > Bolesławice > Jaworzyna Śląska > Czechy > Czeski Młyn > Strzegom > Żółkiewka Kolonia > Żółkiewka > Żelazów > Kostrza > Rogoźnica > Zimnik > Czernica > Zębowice > Jawor > Zębowice > Mściwojów > Targoszyn > Goczałków > Goczałków Górny Graniczna > Strzegom > Morawa > Pastuchów > Przyłęgów > Łażany > Żarów > 2. Gogołów Bożanów > Wierzbna > Panków > Śmiałowice > Gruszów Kościół filialny św. Marcina > Marcinowice > Zebrzydów > Mysłaków > Tąpadła Gotycki kościół wzniesiony w XV wieku na miejscu starszej romańskiej świątyni. Jednonawowy, na planie 1. Wiry prostokąta. Ciekawe wyposażenie: późnobarokowy Kościół parafialny św. Michała Archanioła ołtarz główny z obrazem św. Marcina z XVIII wieku, Wzniesiony został w XV w. na miejscu pierwotnego z późnorenesansowy ołtarz boczny z wieku XVII, XIII w., przebudowany w wieku XVII, rozbudowany w późnogotycka Madonna z Dzieciątkiem z wieku XV. 1906, odnowiony w roku Budynek jednonawowy Dwór Wzniesiony został w roku 1538, najprawdopodobniej dla rodu von Nimptsch. W późniejszych wiekach kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk i był też przy tych okazjach przebudowywany lub modernizowany. Dziś znajduje się w opłakanym stanie. Przy dworze zabytkowy zespół zabudowań gospodarczych oraz pozostałości parku krajobrazowego z XIX w. Wiatrak holenderski z XIX wieku. Obecnie z odrestaurowanym śmigłem i mechanizmem obrotowym dachu na wzór oryginału. 3. Świdnica Kościół parafialny św. Stanisława i Wacława (katedra świdnicka) pl. Kościelny Wniesiony został w latach , najprawdopodobniej z fundacji Bolka II Małego, księcia świdnicko-jaworskiego. Powstał na miejscu wcześniejszego, wzmiankowanego w 1250 roku. Jest to największy kościół na Dolnym Śląsku, posiada też najwyższą na Dolnym Śląsku wieżę. Jego architektura jest gotycka, natomiast z gotyckiego wyposażenia po pożarze z 1532 roku zachowały się jedynie nieliczne elementy. Wyposażenie (niezwykle bogate zresztą) barokowe, co jest zasługą jezuitów, do których kościół należał w latach Zarówno architektura jak i wyposażenie kościoła są godne najwyższej uwagi. Przed fasadą znajduje się kolumna św. Floriana z 1684 roku.

2 Od północy kościół jest połączony z dawną basteją bramy Strzegomskiej, wybudowaną w XVI w, przebudowywaną w wieku XVIII, XIX i w latach wieku XX. Kościół parafialny św. Barbary i basteja bramy Strzegomskiej ul. Basztowa nr 2 Budynek gotycki, wzniesiony w latach z fundacji patrycjusza Johanna Sachenkircha, w miejscu kaplicy wzmiankowanej w 1399 roku. Kilkakrotnie niszczony, służył ewangelikom w latach i Po 1818 arsenał i magazyn, obecnie Dom Technika. Na elewacji znajdują się dwie rzeźby, m.in. św. Barbary. szachulcowej. Ze względu na uwarunkowania historyczne budowano go w taki sposób, by pomieścić się mogło jak najwięcej osób. Do wyjątkowo cennych elementów wyposażenia kościoła należą jego ołtarz i ambona. Barokowa ambona, dzieło Augusta Gotfrieda Hoffmanna, pochodzi z roku Jest zdobiona scenami biblijnymi oraz płaskorzeźbionymi alegoriami Wiary, Nadziei i Miłości. Nad drzwiami do ambony umieszczona jest rzeźba Jezusa Dobrego Pasterza. Warto jednak zaznaczyć, że całe wyposażenie jest wyjątkowo interesujące. W 2001 roku kościół został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Kościół i klasztor Franciszkanów Kapucynów, obecnie Zbór Zielonoświątkowy między ul. Zamkową a ul. Muzealną Obiekt ten posiada dość burzliwą historię. W XIII wieku wzniesiono tu zamek książęcy, który spłonął w 1313 roku. Został odbudowany, jednakże znów spłonął w roku W latach znów został odbudowany w Ewangelicki kościół Pokoju im. Trójcy Św. pl. Pokoju stylu renesansowym. Do roku 1673 zdążył jednak Wzniesiony został w latach jako jeden z popaść w ruinę. W roku 1676 został przez Christopha trzech kościołów Pokoju na Śląsku. Trójnawowa bazylika Wenzla von Nostitza przekazany zakonowi o kształcie zbliżonym do krzyża greckiego w konstrukcji franciszkanów kapucynów. Klasztor został wzniesiony w 1680 roku. Po 1810 roku służył jako szpital dla ubogich i przytułek, w latach jako Muzeum miejskie. Kościół wzniesiony w latach , w roku 1818 przeszedł klasycystyczną przebudowę i od tego czasu do 1945 służył jako ewangelicki kościół garnizonowy. W latach funkcjonowała tu polskokatolicka parafia św. Antoniego. Od 1986 roku znajduje się w rękach zboru Kościoła Zielonoświątkowego. Kościół parafialny Krzyża Św. i klasztor Krzyżowców ul. Westerplatte Teren ten i obiekty na nim położone zostały przekazane krzyżowcom z czerwoną gwiazdą

3 przez Henryka IV. Był to wówczas kościół i szpital św. Michała. W 1340 roku kompleks został rozbudowany o komandorię, zaś w 1633 uległ zniszczeniu w wyniku pożaru. Po tych zniszczeniach wzniesiono na tym samym miejscu w latach barokowy zespół złożony z kościoła i klasztoru. W latach całość znajdowała się w rękach prywatnych, potem zaś odkupiona przez parafię św. Stanisława i Wacława. Po późnoklasycystycznej przebudowie z lat w roku 1868 poświęcono kościół św. Krzyża. Dziś kościół spełnia swoją rolę, natomiast w dawnej komandorii mieści się biblioteka parafialna oraz siedziba Klubu Inteligencji Katolickiej. Kościół parafialny św. Józefa i klasztor Urszulanek zwarta zabudowa po południowej stronie ul. Kotlarskiej Późnobarokowy kościół wzniesiony w latach dla sprowadzonych z Sobótki w 1700 roku urszulanek. Kościół został uszkodzony w 1807 przez wojska napoleońskie, po czym go odbudowano. Bryła kościoła prostokątna ze ściętymi narożami; wnętrze zaś jest eliptyczne. Na fasadzie umieszczono figury świętych: Augustyna, Józefa i Urszuli. Wyposażenie jest późnobarokowe. Architektoniczny ołtarz główny pochodzi z 1781, zdobią go figury świętych Karola Boromeusza i Urszuli oraz obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus, św. Anielą Merci oraz św. Augustynem. Ołtarze boczne Matki Boskiej Różańcowej i Serca Jezusowego. Ponadto rokokowa ambona ufundowana ok przez opata cystersów krzeszowskich Placyda Montferinga. Na wschód od kościoła mieści się dwuczęściowy, trójkondygnacyjny klasztor. W jego zachodniej części szkoła wzniesiona w latach z centralną kwadratową wieżą i kaplicą. Część wschodnia została wybudowana w roku 1764, zaś całość przebudowana w Kolegium i konwikt jezuicki pl. Jana Pawła II nr 1 Barokowy budynek wzniesiony w latach , modernizowany na potrzeby królewskiego domu poprawczego na początku i pod koniec XIX wieku. Wewnątrz dwutraktowy, częściowo przesklepiony refektarz z polichromiami z ok roku wykonanymi przez J. G. Etgensa. Prócz tego barokowy obraz olejny z przedstawieniem panoramy Świdnicy w czasie pożaru w 1716 roku. Na zachód dawny konwikt, wzniesiony w wyniku modernizacji wcześniejszego domu (z fundacji J. Tamma, 1671) przebudowany w latach , użytkowany jako lazaret, po 1802 zaś jako królewski dom poprawczy. Dziś w kolegium mieści się kuria świdnickiej diecezji, plebania katedry, księgarnia katolicka oraz siedziba Caritas, zaś w byłym konwikcie Spółdzielnia Pracy. Dwór opatów krzeszowskich ul. Franciszkańska 18 Został wybudowany w latach Jest to budynek w stylu barokowym, z wewnętrznym dziedzińcem ozdobionym detalami architektonicznymi w postaci wazonów i ślimacznic. Pałac został zarekwirowany w 1741 roku przez Prusy, pełnił funkcję siedziby komendanta twierdzy świdnickiej. Po kasacie zakonu w 1810 roku pałac pełnił rolę arsenału a od 1918 był siedzibą urzędu podatkowego. Obecnie w gruntownie wyremontowanym pałacu mieści się Miejska Biblioteka Publiczna. Obwarowania miejskie Kamienne mury zostały wzniesione zapewne przez Henryka IV w XIII wieku. W późniejszych czasach rozbudowywane i wzmacniane. Po 1807 częściowa likwidacja umocnień przez Francuzów, całkowita wraz z rozbiórką bram w roku Na ich miejscu wytyczona założenie parkowe. Zachwały się fragmenty z XV-XVI wieku na północ i południe od placu Wolności, przy dawnej bramie Dolnej. Odcinek wału twierdzy z bramą Mikołajską z XVIII wieku, na południowy zachód od kościoła parafialnego. Pod placem św. Małgorzaty, przy bramie Kapturowej dawna kaponiera (obecnie piwiarnia) sklepiona kolebką. W parku Sikorskiego relikty fleszy Jawornickiej, w parku Centralnym flesza Nowomłyńska z drugiej połowy wieku XIX. Ratusz północno-zachodnie naroże bloku śródrynkowego Wzniesiony został w końcu wieku XIII (wzmiankowany w roku Rozbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku, spłonął w roku 1528, częściowo odbudowany w roku 1536, znów spłonął w roku Odbudowano go w formie barokowej w latach (1726?). W wieku XIX modernizowany i kilkakrotnie remontowany. Dziś mieści się w nim Muzeum Dawnego Kupiectwa. We

4 wnętrzu ratusza w północnej części drugiej kondygnacji późnogotycka Sala Rajców (do 1852 roku była także kaplicą), na której ścianach znajdują się polichromie przedstawiające Sąd Ostateczny, Sąd nad jawnogrzesznicą i Ukrzyżowanie (1537?). Od południowego wschodu kwadratowa wieża, zaprojektowana w 1548 roku, zniszczona i odbudowana w wieku XVIII. Zawaliła się w roku Od 2010 trwa jej odbudowa. Na narożach bloku śródrynkowego znajdują się figury św. Floriana, św. Jana Nepomucena, fontanna Neptuna oraz fontanna z Atlasem. Przed wykuszem ratusza kolumna Trójcy Św. Szkoła dla dzieci niezamożnych tkaczy śląskich ul. Wałbrzyska Wzniesiona w latach Zespół budynków: szkoła, dom mieszkalny dla pracowników, internat, budynek gospodarczy, sala gimnastyczna. Architektura związana z nurtem rodzimego budownictwa, z elementami modernizmu i neorenesansu, o bogatym kamiennym detalu. Gimnazjum ewangelickie, obecnie szkoła podstawowa ul. Franciszkańska 7 Wzniesione zostało w latach , w formach stylu arkadowego. Dawniej stał tutaj klasztor franciszkanów i kościół Najświętszej Maryi Panny. Kamienice Świdnica posiada wiele bardzo ciekawych kamienic, powstałych między wiekiem XVI a XX. Największa ich część znajduje się w Rynku, są jednak inne przy ulicach: Franciszkańskiej, Grodzkiej, Kotlarskiej, Pułaskiego czy Trybunalskiej. Zabudowania czynszowe i osiedla Na północnym zachodzie dzielnica kamienic czynszowych: przy ul. Żeromskiego, Jagiellońskiej, Bolesława Chrobrego i pl. św. Małgorzaty o cechach historyzmu i secesji, wybudowana na przełomie XIX i XX wieku. Na południe od centrum wokół parku Sikorskiego kolonia willowa z przełomu XIX i XX wieku, szczególnie godna uwagi neorenesansowa willa rodziny von Richthofen (ul. Sikorskiego 19). Modernistyczne budownictwo mieszkaniowe na wschód od centrum (ulice: Okrężna, Strzelińska, Francuska, Jodłowa, Wodna), na północny zachód (ulice Kanonierska i Łukasińskiego oraz osiedle Witoszowskie, zbudowane ok roku (ulice Leśna i Główna). 4. Sulisławice Zespół pałacowo-parkowy Pałac wzniesiony został na obmurowanej skarpie ziemnej, otoczony fosą - obecnie zniszczoną, czytelną obecnie jeszcze na odcinku zachodnim, natomiast od południa ograniczony wodami stawu. Zachowany budynek pałacowy wzniesiony został w miejscu wcześniejszej siedziby rycerskiej. Budowla pierwotna pochodząca najprawdopodobniej z wieku XVI, na co wskazywałoby m.in. umocnienie skarpy, została przebudowana w roku 1778 roku. Szczyt mógł pochodzić z późniejszej przebudowy. Obecnie budowla zachowana w ruinie, od lat 50. naszego stulecia pozbawiona jest użytkownika. Jeszcze w końcu lat 70. XX wieku zachowany był szczyt elewacji frontowej - północnej, jak również częściowo barokowy hełm wieńczący wieżę. Od strony południowej pałacu, za stawem rozciąga się park, przedzielony potokiem na dwie części, różniące się zarówno wiekiem (bliższa pałacu - starsza, drzewa dęby i wiązy sięgają wiekiem lat), jak i stylistycznie (bliższa pałacu - podmokła, regularna dalsza - położona wyżej, ma charakter naturalistyczny, jest powiązana z otoczeniem). Dawniej zabudowania otoczone były kamiennym murem, od strony wschodniej zachowany jest szpaler dębów, stanowiący niegdyś naturalną granicę założenia. Na platformie ziemnej za pałacem od strony stawu znajdował się klomb i nasadzenia ozdobnych krzewów. 5. Wiśniowa Pałac WXVI wieku wzniesiono tu renesansowy dwór. Na jego miejscu w latach wzniesiono pałac. Znaczna przebudowa miała miejsce w 1899 roku kiedy to dodano południowe skrzydło z wieżyczką na planie kwadratu. Obiekt jest w stylu francuskiego

5 neorenesansu. W jednym z narożników znajduje się okrągła wieżyczka zakończona kopułą w kształcie stożka. Dziś niestety już dość mocno zniszczony, mimo to wciąż nadal wart uwagi. 6. Bagieniec Dwór Wzniesiony w latach XIV wieku prawdopodobnie dla Nicolasa von Sachenkircha, rozbudowany na początku XVII wieku (dal rodziny von Ronau) oraz na początku wieku XVIII. Modernizowany na początku wieku XX, wtedy też miała miejsce nieukończona rozbudowa. Od 2002 jest w remoncie. Zbudowany na planie czworoboku, otoczony fosą i stawem. Od południa dochodzi do niego most. 7. Bolesławice Kościół parafialny św. Jadwigi Budowla późnogotycka, wzniesiona na początku XVI wieku, rozbudowano zaś ją w roku Kilkakrotnie modernizowany i remontowany. We wnętrzu kamienne sakramentarium z 1515 roku. Pałac Barokowy budynek wzniesiony w roku 1783 zapewne dla rodu von Kroya. Na fasadzie centralny barokowy portal z pilastrami, przerwanym naczółkiem i wieńczącymi wazami. Na północ znajduje się dawny ogród, od zachodu park, zaś na południe folwark z barokową bramą. 8. Jaworzyna Śląska Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku Istniejąca w Jaworzynie od 1895 roku parowozownia została w roku 1991 zamknięta i przekształcona w Skansen Lokomotyw Parowych filię Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. Od 2004 funkcjonuje jako Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku. Turyści mogą również zwiedzić wystawę poświęconą historii komunikacji, którą tworzą zabytkowe radioodbiorniki, dalekopis, telefony i centralki telefoniczne. Ciekawą propozycją dla dzieci i młodzieży jest Muzeum Zabawkarstwa Samochodowego. W dwóch historycznych pociągach została otwarta wystawa poświęcona Roli kolei w przesiedleniach po II wojnie światowej, obrazująca migracje i losy ludności na terenie Śląska po II wojnie. Uruchomiona została makieta kolejowa w skali H0 sterowana autentycznymi urządzeniami zabezpieczenia ruchu kolejowego. Dla turystów udostępniona Obecnie Muzeum udostępnia ekspozycję obejmującą jest również drezyna do jazd rekreacyjnych na torach zabytkowy tabor kolejowy normalnotorowy od roku Muzeum do lat 70. XX w. Zbiór składa się z ponad 50 lokomotyw (pochodzenia polskiego, niemieckiego, 9. Strzegom austriackiego, angielskiego i amerykańskiego), około 50 Kościół parafialny św. Piotra i Pawła wagonów oraz żurawi kolejowych i pługu odśnieżnego. Kościół gotycki, pierwotny wzniesiony od XIII wieku. Cały zbiór ustawiony jest w wachlarzowej hali z 19 Obecny korpus powstał w latach , stanowiskami oraz na liczącym 1,5 km odcinku torów. Poza taborem kolejowym do Muzeum przybyła także unikatowa kolekcja motocykli Harley-Davidson i Indian. Modele z lat zostały pieczołowicie odrestaurowane i obecnie są sprawne technicznie. W zabytkowych pomieszczeniach dawnej parowozowni zorganizowano szereg tematycznych ekspozycji poświęconych historii techniki i przemysłu. Do zwiedzana udostępnione są wystawy maszyn i urządzeń przemysłowych, rolniczych i stolarskich, komputer ODRA z 1974 roku, maszyny poligraficzne, urządzenia rzemieślnicze, urządzenia gospodarstwa domowego rodem ze Śląska.

6 rozbudowano go o transept i prezbiterium w latach Później był jeszcze kilkakrotnie przebudowywany i modernizowany. Kościół ustawiony jest na planie krzyża; zbudowany z granitowego i bazaltowego kamienia łamanego oraz z cegły i piaskowca. Olbrzymia nawa środkowa której długość wynosi 76 m dominuje w bryle kościoła. Wewnątrz kościoła godne uwagi są: późnogotycka chrzcielnica z XVI wieku, ambona renesansowa z 1592 roku, ołtarz św. Anny w stylu barokowym wykonany z drewna w latach , ołtarz św. Krzyża z 1740 roku, ołtarz szkaplerzny z 1725 roku, sakramentarium w stylu gotyku z początku XV wieku, płyty nagrobne z XVI i XVII wieku. Na dzwonnicy kościelnej znajduje się dzwon kościelny pochodzący z 1318 roku. Został on ufundowany przez ojca Przedbora z Widawy pod Krakowem. Komandoria joannitów, obecnie plebania parafii św. Piotra i Pawła pl. Jana Pawła II 10 Gotycka, wzniesiona pod koniec wieku XV ( ?). Starsza była wzmiankowana w 1291 roku. W roku 1704 dokonano przebudowy w stylu barokowym. Kaplica-basteja św. Antoniego przy bramie Nowej Basteja wzniesiona w 3 ćwierci XV wieku w stylu późnogotyckim. W wieku XVI przebudowano ją na kaplicę. Modernizowana w wiekach XIX i XX. Posiada późnogotyckie kamienne portale. Do wyposażenia należy neobarokowy ołtarz główny św. Antoniego. Kościół pomocniczy św. Barbary (dawna synagoga) ul. Kościelna Znajduje się on najprawdopodobniej w dawnej dzielnicy żydowskiej. Wzniesiony został jako synagoga w wieku XIV (wzmiankowana była w 1346 roku). Po pogromie (1410) i wypędzeniu Żydów (1454) przebudowano ją na katolicki kościół św. Barbary. Zmodernizowany został w wieku XVI, zaś podczas wojny trzydziestoletniej opuszczony i zdewastowany. Odbudowano go ok dzięki Ottonowi von Nostitzowi. W latach służył jako magazyn. Wewnątrz warte uwagi są: chrzcielnica z 1500 roku, sakramentarium z piaskowca z XIV wieku, barokowy ołtarz główny z obrazem przedstawiającym Męczeństwo św. Barbary, oraz portal zachodni w stylu gotyckim z XIV wieku. Kościół Najświętszego Zbawiciela i Matki Boskiej Szkaplerznej, dawny karmelitów ul. Kościuszki Pierwotny kościół z klasztorem stały na dawnym Przedmieściu Świdnickim. Obecny wybudowano około 1500 roku, barokizowany był w latach W latach przebudowany w stylu klasycystycznym, w latach 1812 (1813?)-1945 należał do ewangelików. W 1869 została mu przywrócona pierwotna gotycka forma. Bardzo interesujący jest późnogotycki kamienny portal ze sterczynami, w tympanonie którego przedstawiona jest koronacja Maryi oraz herby Strzegomia, Czech i Śląska. Na południe od kościoła znajduje się klasztor, który został wzniesiony w tym samym czasie co i kościół. W latach był opuszczony. W latach przeprowadzono barokową odbudowę. Obecnie jest to budynek mieszkalny. Kaplica św. Jadwigi Wzniesiona przez joannitów w 1460 roku w Starym Strzegomiu na miejscu drewnianego kościoła św. Piotra. Służyła jako kaplica szpitalna, po wojnie trzydziestoletniej i pożarze odbudowana w Od 1819 pełniła funkcję kaplicy cmentarnej. Warto zwrócić uwagę na ołtarz główny z figurą św. Jadwigi z XVIII wieku, kamienne gotyckie sakramentarium 2 połowy wieku XV oraz ambonę z początku XIX wieku. Dom Zgromadzenia Sióstr Elżbietanek, tzw. Dom św. Józefa ul. Obywatelska 3-5 Dom zakonny wzniesiony w latach częściowo na miejscu dawnego zamku książęcego (wzmiankowanego w 1313, wielokrotnie przebudowywanego, ostatecznie rozebranego w roku 1888 zachowały się jednak fragmenty murów).

7 Rozbudowany został w 1899 o sierociniec (od południa). Na fasadzie przy portalu znajdują się ceramiczne figury św. Elżbiety i św. Józefa. W korytarzu wmurowana jest kamienna tablica inskrypcyjna z 1600 roku relikt zamku książęcego. Mury miejskie Z kamienia łamanego, wzniesione na rozkaz Bolka I w latach Do dziś zachował się tylko południowo zachodni odcinek zewnętrznego pierścienia murów i kamienna baszta Dziobowa (Ptasia) wzniesiona w 1378 roku z fundacji mieszczanina Heinricha Eckerhartsdorffa. Wieża Targowa i Ratusz Wieża znajduje się w południowo-wschodniej części bloku śródrynkowego. Wzmiankowana była w roku 1433, rozbudowana równo sto lat później, wielokrotnie remontowana. Wolno stojąca, na planie kwadratu. Najprawdopodobniej jest pozostałością starego ratusza. Nowy ratusz znajduje się w północno-wschodnim narożniku bloku śródrynkowego. Wzniesiony został w stylu neogotyckim w latach Interesujący i bogaty detal, ciekawa też jest sala posiedzeń na drugiej kondygnacji. Smatruz (hala targowa) Rynek 39 Znajduje się w północno-zachodnim narożniku bloku śródrynkowego. Pierwotnie (w 1532) w przyziemiu znajdowało się więzienie i ciąg sklepionych kramów, zaś na drugiej kondygnacji sala rady miejskiej. Później przebudowywany, po wojnie zaadaptowany na hotel. 10. Kostrza Kościół filialny Podwyższenia Krzyża Wzniesiony został na początku XVI wieku. na wieży znajduje się dzwon z 1768 roku. W murze są 3 renesansowe nagrobki z lat Ponadto na uwagę zasługują późnogotyckie z ok. połowy XVI w. i barokowe z XVIII w. drewniane polichromie figury, barokowy, drewniany ołtarz z końca XVII w. i obrazy wojnie przez około 2 lata był wykorzystywany jako olejne z XVIII w. więzienie NKWD. Kamieniołom był dalej We wsi znajduje się także pięć wyrobisk granitu wykorzystywany. Od 1983 roku istnieje tu muzeum państwowe. Zachowały się częściowo ogrodzenia, drogi 11. Rogoźnica wewnętrzne, skarpy, schody, fundamenty bloków Kościół parafialny Matki Boskie Różańcowej (dawny mieszkalnych (przeznaczonych dla osób, ewangelicki) budowanych z prefabrykowanych płyt drewnianych) i Budowla neogotycka, wzniesiona w latach z wież wartowniczych, krematorium, szubienica oraz fundacji Bolka von Richthofena. Kościół murowany z budynek wejściowy z murowaną bramą obozową od granitu, jednonawowy z transeptem, prezbiterium od wschodu. W roku 2004 kamieniołom wykupiono z rąk wschodu i kwadratową wieżą od zachodu zwieńczoną prywatnego właściciela, odchwaszczono do i hełmem-iglicą. Neogotyckie wyposażenie pochodzi z II udostępniono zwiedzającym. połowy XIX wieku. Obok kościoła znajduje się W obozie znajduje się obecnie pomnik pamięci klasycystyczne mauzoleum Richthofenów. więźniów i ofiar w formie kamiennego obelisku z tablicą Kościół filialny św. Szymona i Judy Tadeusza pamiątkową projektu A. Prockiego. Gotycki, wzniesiony ok roku, dwukrotnie przebudowywany. Od zachodu dobudowana wieża. Wewnątrz znajdują się: manierystyczny ołtarz główny z XVII wieku oraz zespół trzynastu nagrobków z lat Obóz koncentracyjny Groß-Rosen (obecnie muzeum) Na południe od Rogoźnicy znajduje się dawny obóz koncentracyjny Konzentrationslager Groß-Rosen. Powstał w 1940 jako filia obozu w Sachsenhausen. Po 1 maja 1941 stał się samodzielnym obozem. Przez mniej więcej dwa lata nie był powiększany, potem jednak został rozbudowany i stanął na czele przeszło setki obozów pracy rozsianych na terenach Śląska, Czech i Niemiec. Przewinęło się przez niego ogółem tysięcy więźniów. Więźniowie pracowali z początku przede wszystkim w pobliskim kamieniołomie, byli też wykorzystywani przez niemieckie firmy, np. Siemens 12. Zimnik und Halske czy Blaupunkt. W późniejszym okresie Kopalnia granitu więźniowie pracowali w najróżniejszych miejscach. W Granit zimnicki eksploatowany jest od 1928 roku. W lutym 1945 przystąpiono do ewakuacji wyruszył stąd czasie okupacji niemieckiej w wyrobiskach zimnickich jeden z serii tzw. marszów śmierci. Obóz został pracowało ponad 2000 więźniów francuskich wyzwolony przez Armię Czerwoną 13 maja Po

8 więzionych na zamku w pobliskim Jaworze. Zbiornik wodny (dawne wyrobisko) w najgłębszym miejscu sięga 28 m i usłany jest półkami i ściankami granitowymi. We wsi znajduje się kopalnia granitu oraz zabytkowa neogotycka dzwonnica wybudowana w 1869 roku, której dzwon zwoływał robotników do pracy. 13. Jawor Kościół parafialny św. Marcina Budynek w stylu wczesnogotyckim został wzniesiony mniej więcej w okresie między 1330 a 1370 (pierwotny kościół był wzmiankowany w 1242 roku. Prace trwały do drugiej ćwierci XV wieku. W latach był to kościół protestancki. W późniejszych latach zniszczony w pożarze, potem kilkakrotnie remontowany i restaurowany. Kościół ten charakteryzuje się bardzo bogatą architekturą, detalem oraz wyposażeniem (głównie barokowym, warto zwrócić uwagę na obrazy Willmanna oraz Schefflera). Ewangelicki kościół Pokoju Trójcy Św. Kościół ten został wzniesiony w latach według projektu A. Säbischa jako jeden z trzech Kościołów Pokoju na Śląsku. Do początku XVIII wieku był rozbudowywany, później zaś kilkakrotnie remontowany. Od 2001 roku znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Wybudowany został w konstrukcji szachulcowej, na ceglanej podmurówce. Wewnątrz znajdują się bogato zdobione empory. Posiada bardzo bogate wyposażenie wnętrza pochodzące głównie z XVII i XVIII wieku. Pobernardyński klasztor i kościół NMP ul. Klasztorna 7 Zespół klasztorny został wzniesiony dla franciszkanów obserwantów w latach w stylu późnogotyckim. W latach służył jako przytułek dla biednych, później zaś był szkołą ewangelicką. W 1638 z rozkazu Ferdynanda został zwrócony bernardynom, po sekularyzacji z 1810 roku spełniał różne funkcje świeckie. Obecnie jest siedzibą Muzeum Regionalnego. Kaplice św. Barbary i św. Wojciecha Na północ od rynku znajduje się kaplica św. Barbary, która została wzniesiona wcześniej od fary, przebudowano ją w roku Służyła jako kaplica szpitalna, czasowo zaś jako magazyn. Posiada nieskomplikowaną architekturę. Na południe od rynku znajduje się kaplica św. Wojciecha, która pierwotnie była synagogą. Po wypędzeniu Żydów w 1420 z miasta służyła jako kaplica szpitalna. Do II wojny światowej stał obok niej szpital, który uległ zniszczeniu i nie został odbudowany. Mury miejskie Wzniesiono je około połowy XIV wieku, w latach rozbudowane zostały o drugi pierścień. W szczytowym okresie mury posiadały siedem baszt, dziewięć małych wież oraz cztery wieże bramne. Po rozbiórkach z XIX stulecia zachowały się fragmenty wewnętrznych murów zwłaszcza od południa i północy, przy kościele parafialnym obszerna basteja zwana zamkiem Anioła, częściowo też umocnienia zewnętrznego pasa murów a także kamienna wieża bramy Strzegomskiej z XIV wieku. Zamek Pierwotna warownia powstała prawdopodobnie w połowie XIII w. wzniesiona przez księcia świdnickojaworskiego Bolka I. Założenie wieloboczne, otoczone kamiennym murem pełniło do 1368 roku rolę siedziby książąt świdnickich, a potem przez krótki czas było w posiadaniu księżnej Agnieszki, po której Jawor przejęli niemieccy możni. Wielokrotnie przebudowywany i odbudowywany po zniszczeniach (np. z wojny trzydziestoletniej) stracił swój wygląd średniowiecznej warowni. Po zajęciu Śląska przez Fryderyka II króla Prus od roku 1764 r. aż do końca II wojny światowej pełnił rolę więzienia. Zachowany zamek kryje w swym murach ślady pierwotnej zabudowy.

9 Ratusz Pierwsze wzmianki o Jaworskim ratuszu pochodzą już z 1373 roku, wielokrotnie przebudowywany, modernizowany. Obecny gmach w stylu neorenesansu niderlandzkiego wybudowany został w latach Średniowieczna 61-metrowa wieża posiada przy szczycie osiem posągów książąt i rycerzy umieszczonych tamże w XIV wieku Dzieciątkiem w otoczeniu św. Barbary i Katarzyny, skrzydła postaci patronów i sceny z życia Marii. Predella zawiera scenę Złożenia do grobu. Zespół pałacowo-parkowy Pałac w Targoszynie powstał w 1897 r. w neobarokowym stylu z elementami neorenesansu i rokoka. Fundatorem rezydencji był ostatni właściciel targoszyńskiego majątku baron Manfred von Richthofen. Park krajobrazowy założony w 1879 roku wg projektu Eduarda Petzolda dla Ulricha von Richtofena. Przekształcany na przełomie XIX i XX wieku oraz po II wojnie światowej. południowa, dwunastoosiowa z trójosiowym ryzalitem, gdzie mieści się balkon, wsparty na czterech filarach w stylu korynckim. Mieści się w nim przedszkole, a całością zarządza Fundacja św. Jadwigi, która dzierżawi pałac od Agencji Własności Rolnej. Otoczony parkiem z jeziorkiem o powierzchni prawie 1 ha, na wschód od pałacu założono 15. Goczałków Górny Zespół pałacowo-parkowy Pierwsze informacje o pałacu w Goczałkowie Górnym pochodzą z 1615 r., kiedy to baron von Schliewitz wybudował tutaj swoją rezydencję. Pałac był dwa razy przebudowywany: gruntownie na przełomie XVIII / XIX w. oraz pobieżnie w 1889 r. Dzisiejsze założenie posiada trzy kondygnacje i kryte jest dachami spadowymi. 20 listopada 2007 miał miejsce pożar, który obrócił pałac w natomiast 22-hektarowy park angielski. Teatr W 1799 w przebudowanych sukiennicach urządzono ruinę. 17. Pastuchów teatr. W latach przebudowano go na bank i Wieża mieszkalno-obronna giełdę, jednak po 1875 przywrócono mu jego 16. Morawa Według znanych nam źródeł murowana wieża w poprzednią funkcję. Obecny kształt teatru nawiązujący Zespół-pałacowo parkowy w formie i konstrukcji do idei Bauhausu to wynik Jego najistotniejszą częścią jest cenny architektonicznie Pastuchowie zbudowana została w 2. połowie XV lub w przebudowy z lat , wtedy też zostały pałac. Został wybudowany w latach 60. XIX wieku przez pierwszym kwartale XVI wieku przez przedstawicieli Eduarda von Kramsta. Obiekt został zaprojektowany w rycerskiego rodu von Kalkreuth. Niedługo potem zatracone cechy barokowe i historycyzujące. dwóch stylach neorenesansowym i dostawiono do niej dwór i wzbogacono gospodarczą zabudową, jej wnętrza zaś, elewacje i detale neoklasycystycznym. 14. Targoszyn Budynek trójkondygnacyjny, nakryty dachem przekształcono w stylu renesansowym, o czym Kościół filialny św. Jadwigi Murowany kościół wzniesiony na przełomie XV/XVI dwuspadowym. Założenie jest murowane głównie z przypomina zachowany do dzisiaj kamienny portal z wieku, rozbudowany w XVIII wieku. Na szczególną cegły i powstało na planie rzutu prostokąta. Od strony wyrytą nań inskrypcją, wzmiankującą fundatorów uwagę zasługuje gotycki tryptyk w ołtarzu głównym z wschodniej znajduje się czworoboczna wieża, górująca przebudowy: Caspar Kalkreuth v. Buschkan, Margareta 1512 roku. Część środkowa przedstawia Madonnę z nad resztą zabytku. Najcenniejszą elewacją jest strona Landiskronin v. der Lederhose W XVII wieku

10 Zbudowany ok. poł. XIII w. z kamienia łamanego, w stylu późnoromańskim, powiększony w XVIII w. o wieżę zachodnią. Jest to budowla jednonawowa z kwadratowym prezbiterium zakończonym absydą sklepioną półkopułą. W prezbiterium założono sklepienia krzyżowo-żebrowe wsparte na narożnych kolumienkach. W zachodniej ścianie nawy zachował się skromny portal uskokowy. W prezbiterium widnieje późnogotyckie tabernakulum i kamienna chrzcielnica. właścicielami wsi była m.in. rodzina von Seidlitz, von Graffon i von Reibnitz, a pod koniec stulecia majątek kupił tu Karl Julius baron von Zedlitz und Neukirch. Nie wiadomo jednak dokładnie, do kogo zamek w tym czasie należał, Pastuchów bowiem aż do drugiej połowy XVII stulecia był podzielony między kilku gospodarzy, którzy zamieszkiwali w nieistniejących już dworach wieża w tamtym okresie nie pełniła już roli reprezentacyjnej. Na początku XVIII wieku wieś przeszła drogą posagu w ręce Hansa Heinricha III von Hochberg, a po jego śmierci w 1743 stała się własnością Hochbergów z Książa i taki stan utrzymał się do Później, aż do 1945, administrowali nią przedstawiciele rodziny von Kramsta oraz von Wietersheim-Kramsta z ostatnim przedwojennym posiadaczem miejscowego folwarku, Christianem von Wietersheim-Kramsta z Morawy. Po nadejściu nowego ładu wieżę znacjonalizowano i włączono w skład PGR-u, przeznaczając do celów mieszkalno-gospodarczych dla pracowników owego cyrku. Od kilku lat ponownie znajduje się ona w rękach prywatnych. Kościół parafialny Św. Barbary 18. Łażany Kościół parafialny Trójcy Św. Kościół wzniesiony został około 1300 roku (wzmiankowany był w 1335). Rozbudowany został w 1560 z fundacji Formosy z domu Nimtzin (Nimptsch), wdowy po Zygmuncie von Mulhelmsie (Mühlheimie). Kilka razy modernizowany, ostatni remont w Ołtarz (z obrazem Zbawiciela, F. Winter) obecnie znajduje się przy północnej ścianie nawy. Na elewacji wschodniej dwa kamienne epitafia. Pałac Wzniesiony w stylu renesansowym dla von Nostitzów w końcu XVI wieku; barokowa przebudowa w W chwili obecnej pałac jest w ruinie zachowanej do korony murów. Otoczony jest fosą, od północy kamienny most. 19. Wierzbna Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP Wzniesiony ok roku, wzmiankowany W latach miała miejsce barokowa przebudowa podczas której doszło do zmiany orientacji kościoła. Do wyposażenia należą barokowe ołtarze z początku XVIII wieku. Główny z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, boczne: z obrazem św. Józefa oraz drugi z obrazem Św. Rodziny. Ambona i chrzcielnica (podobnie jak ołtarze) pochodzą z XVIII wieku. Dwór Wzniesiony po 1650 roku dla opatów z Krzeszowa, obecnie znajduje się w ruinie. 20. Panków Dwór Wzniesiony w wieku XV, kilkakrotnie przebudowywany, dziś w ruinie. Otoczony fosą, od frontu (tj. od wschodu) czteroarkadowy most kamienny z XVI wieku. 21. Śmiałowice Kościół św. Wawrzyńca Późnoromański z XIII w. rozbudowany ok r. z barokowymi rzeźbami i całopostaciowymi nagrobkami właścicieli okolicznych dóbr; wokół kościoła obronny mur cmentarny z XVII w. ze strzelnicami, obok pręgierz o granitowym cokole i słupie z piaskowca. Pałac Barokowy z początku XVII w., przebudowany w 1822 r. i pałacowy park; obok boiska dąb - pomnik przyrody o obwodzie powyżej 5,2 m. 22. Marcinowice Kościół filialny św. Wacława Późnobarokowy kościół wzniesiony na planie krzyża greckiego z I połowy XVIII wieku. Wielokrotnie remontowany i modernizowany. 23. Zebrzydów Kościół filialny Matki Boskiej Szkaplerznej Kościół ten wzmiankowany był już w Obecna murowana, jednonawowa budowla gotyckorenesansowa, orientowana, wzniesiona została na początku XVI wieku. W murze wokół kościoła znajdują się wmurowane epitafia i krzyże pokutne, a we wnętrzu kamienna gotycka chrzcielnica, cztery gotyckie rzeźby Madonny i barokowy ołtarz główny.