ŻOŁNIERZE WYKLĘCI W GMINIE BIAŁE BŁOTA JÓZEF ŻERNICKI

Transkrypt

1 ŻOŁNIERZE WYKLĘCI W GMINIE BIAŁE BŁOTA JÓZEF ŻERNICKI

2 Copyright Józef Żernicki 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone Wydanie pierwsze ISBN: Projekt okładki: Justyna Krakówka Wydawca:

3 Od Autora Broszura powstała dzięki zaangażowaniu i dobrej woli wielu ludzi. Szczególne podziękowania należą się śp. powstańcowi porucznikowi Edwardowi Lipowczykowi, ps. E-2, Rodzinie porucznika Józefa Trojana, ps. Kruk oraz Rodzinom, Kolegom i Znajomym zmarłych już konspiratorów. Dziękuję Profesorowi Januszowi Kutcie za udzieloną akredytację i możliwość wglądu do archiwów oraz Łukaszowi Włochowi z Delegatury IPN w Bydgoszczy za pomoc w zebraniu materiałów. Specjalne podziękowania kieruję dla Pani dr Alicji Paczoskiej-Hauke z IPN Bydgoszcz za merytoryczne wskazówki przy przygotowaniu tej publikacji. Mojemu Przyjacielowi, śp. Edwardowi Lipowczykowi, Wyklętemu ziemi bydgoskiej, pracę tę poświęcam Autor

4

5 (...) Broszura Józefa Żernickiego jest napisana w sposób przejrzysty: narracja jest klarowna i ciekawa. Autor przy jej pisaniu wykorzystał materiał sądowy (archiwalia Wojskowego Sądu Rejonowego w Bydgoszczy) oraz śledczy (dokumenty wytworzone przez pion śledczy UB). Materiał źródłowy uzupełnił o zebrane relacje od członków konspiracji oraz ich krewnych. Struktura książeczki zamyka się w kilku małych rozdziałach, poprzedzonych krótkim i celnym w swej treści wstępem. Całość zamyka zakończenie i aneks ilustracyjny. Na uwagę zasługują bardzo trafnie dobrane przez autora cytaty (Jana Pawła II, Zbigniewa Herberta, mjr. Łupaszki ). Poszczególne części książeczki mają podobną strukturę wewnętrzną: ustalony został skład osobowy tych grup (wraz z podaniem pseudonimów żołnierzy i podstawowych danych osobowych), opisane zostały ich akcje (autor wybrał najważniejsze) oraz przedstawiono represje, jakie dotknęły ich członków (...) Broszura nie zawiera błędów merytorycznych i w pełni zasługuje na opublikowanie. dr Marek Szymaniak Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Gdańsku Delegatura IPN w Bydgoszczy Żołnierze Armii Krajowej! Daję Wam ostatni rozkaz. Dalszą swą pracę i działalność prowadźcie w duchu odzyskania pełnej niepodległości Państwa i ochrony ludności polskiej przed zagładą. Starajcie się być przewodnikami Narodu i realizatorami niepodległego Państwa Polskiego. W tym działaniu Każdy z Was musi być dla siebie dowódcą. W przekonaniu, że rozkaz ten spełnicie, że zostaniecie na zawsze wierni tylko Polsce oraz by Wam ułatwić dalszą pracę - z upoważnienia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zwalniam Was z przysięgi i rozwiązuję szeregi AK. W imieniu służby dziękuję Wam za dotychczasową ofiarną pracę. Wierzę głęboko, że zwycięży nasza Święta Sprawa, że spotkamy się w prawdziwie wolnej i demokratycznej Polsce. Niech żyje Wolna, Niepodległa, Szczęśliwa Polska. Dowódca Sił Zbrojnych w Kraju Leopold Okulicki, Niedźwiadek gen. Bryg. 308

6

7 Naród, który zapomina o swojej historii - jest skazany na zagładę. (bł. Jan Paweł II) W końcowej fazie II wojny światowej, z początkiem 1944 r., Armia Czerwona przekroczyła granicę II Rzeczypospolitej. Polskie Państwo Podziemne włączyło się do walki z Niemcami, realizując w ten sposób plan Burza i uaktywniło swoje władze cywilne. Tuż za frontem szły oddziały NKWD - sowieckiej wojskowej policji politycznej, które zaczęły aresztować i wywozić do łagrów żołnierzy AK i członków służb cywilnych Polskiego Państwa Podziemnego. Rozpoczyna się walka o wolność i niezawisłość Polski z nową sowiecką okupacją oraz jej rodzimymi kolaborantami, nazywana też Polskim Powstaniem Antykomunistycznym w latach Komunizm był najbardziej zbrodniczym systemem, jaki człowiek wymyślił i praktykował - pochłonął ponad 170 milionów istnień ludzkich. ŻOŁNIERZE WYKLĘCI Tak określani są żołnierze podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, którzy przeciwstawili się sowietyzacji Polski i wprowadzeniu komunizmu w latach Żołnierze wyklęci to także tytuł książki Jerzego Ślaskiego, uważanego za współautora tej nazwy. Ich hasło brzmiało: Jeden wróg poszedł, a drugi przyszedł. Oni, mimo braku szans, walczyli o Boga, Honor i Ojczyznę. Oto słowa majora Zygmunta Szendzielarza, ps. Łupaszko: Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nazywają nas zdrajcy, wyrodni synowie naszej Ojczyzny, my jesteśmy z miast i wiosek polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków, oddanych sprawie i wybranych przez cały naród... Przez konspirację antykomunistyczną z okresu przewinęło się ponad 200 tys. ludzi, z czego ponad 20 tys. wzięło udział w walce czynnej z bronią w ręku. Skala ofiary złożonej na ołtarzu wolności w tamtym czasie przez naszych rodaków to kilkadziesiąt tysięcy poległych i pomordowanych i około 200 tys. aresztowanych i uwięzionych. Ostatni żołnierz wyklęty - Józef Franczak, ps. Lalek - zginął z bronią w ręku prawie dwadzieścia lat po wojnie - 21 października 1963 r. Partyzanci z terenu gminy Białe Błota mają znaczny wkład w ten ostatni zbrojny zryw przeciw zniewoleniu komunistycznemu. Przywróćmy pamięć tych powstańców! Dzięki takim bohaterom możemy dziś dumnie powiedzieć, że jesteśmy Polakami. Ich duchy potrzebują tego, aby nowe pokolenie Polaków, które wyrwało się z jarzma kłamstwa komunistycznego, wskrzesiło pamięć i szacunek dla ich ofiary. Przynajmniej to możemy dla nich uczynić - to jest nasz obowiązek. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 2011 roku ustanowił dzień 1 marca Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych, który jest wyrazem hołdu dla bohaterskich żołnierzy drugiej konspiracji. Nie dajmy zginąć poległym. (Zbigniew Herbert) 3

8 ODDZIAŁ BOJOWY ARMII KRAJOWEJ (OB-AK) Założycielem tego zbrojnego ugrupowania był mieszkaniec Kobylarni, porucznik Sylwester Wiśniewski, pseudonim S-1. Plan zorganizowania oddziału AK powstał w maju 1945 roku w obozie na terenie Niemiec. Opracowany został wspólnie z porucznikiem Pruszczyńskim, więźniem z Powstania Warszawskiego. Pod koniec maja 1945 r. Wiśniewski wrócił do Polski do Kobylarni, gdzie mieszkali jego rodzice. Wkrótce zaczął się przygotowywać do realizacji planu z obozu. Na początku lipca 1945 r. przysięgę złożyli pierwsi członkowie OB-AK. Edward Lipowczyk - pseudonim E-2 Józef Trojan - zastępca dowódcy, pseudonim J-3 Grzegorz Major - pseudonim G-4 Szopka Franciszek - pseudonim F-5 W sierpniu 1945 r. dołączył do tej grupy następny członek, Henryk Śmigielski, otrzymując pseudonim H-6 W październiku 1945 r. wstąpił ostatni konspirator Henryk Kamzelewski, pseudonim H-7 Celem tej grupy była walka z okupacyjnym NKWD i jego kolaborantami - PPR, UB, MO, ORMO. Uzbrojenie oddziału AK stanowiło: 5 karabinów Mauser 2 karabiny rosyjskie 10-strzałowe 1 karabin typu francuskiego 7 pistoletów różnego kalibru Nagant, Walter, P-38 1 automat pepesza 1 automat MP 1 sztucer 1 fuzja 4

9 SKŁAD OSOBOWY ODDZIAŁU ARMII KRAJOWEJ, WALCZĄCEGO OD LIPCA DO KOŃCA LISTOPADA 1945 ROKU NA TERENIE POWIATÓW BYDGOSKIEGO I SZUBIŃSKIEGO Pseudonim S-1 E-2 J-3 G-4 Imię i nazwisko imiona ojca i matki Dowódca oddziału porucznik Sylwester Wiśniewski Leon, Katarzyna (z domu Słonina) Edward Lipowczyk Roman, Franciszka (z domu Kwiatek) Józef Trojan Jerzy, Zofia (z domu Długosz) Grzegorz Major Wincenty, Helena (z domu Szulke) Miejsce zamieszkania (data urodzenia) Kobylarnia ( ) Kobylarnia leśniczówka ( ) Zielonka tzw. Głodna Ameryka ( ) Trzciniec ( ) F-5 H-6 Franciszek Szopka Franciszek, Marta (z domu Kiełczyńska) Henryk Śmigielski Wojciech, Józefa Biedaszkowo dom kolejowy Trzciniec ( ) Ojrzanowo ( ) H-7 Henryk Kamzelewski Marcin, Maria (z domu Krakus) Białe Błota ( ) 5

10 AKCJE ODDZIAŁU BOJOWEGO ARMII KRAJOWEJ Działalność OB-AK była wymierzona przeciwko sowieckim okupantom NKWD i rodzimym kolaborantom - PPR i jej zbrojnemu ramieniu (UB, MO i ORMO) oraz różnym poplecznikom komunistów. Grupa powstańców przeprowadziła od lipca do końca listopada 1945 r. 23 akcje, skierowane przeciwko urzędom i osobom z nimi powiązanymi politycznie czy też służbowo. Były też działania ekspropriacyjne. Oto kilka przykładów takich akcji: 1. Białe Błota 2. Brzoza 3. Stryszek 4. Szosa Bydgoszcz - Inowrocław 5. Białe Błota 6. Bydgoszcz rozbrojono miejscowy posterunek MO - trzech milicjantów się poddało (zdobyto 5 karabinów Mauser z amunicją i osprzętem) zatrzymano samochód z dwoma funkcjonariuszami PUBP z Inowrocławia i enkawudzistę (zdobyto automat pepeszę, pistolet P38 oraz samochód - sowietnik uciekł) zatrzymano milicjanta na motocyklu (zdobyto pistolet oraz zarekwirowano 15 tys. służbowej gotówki). Po wylaniu benzyny milicjanta uwolniono zatrzymano samochód Starostwa Powiatowego z Włocławka (podjęto i pokwitowano sumę 100 tysięcy złotych służbowej kasy urzędnika starostwa i kierowcę uwolniono) skonfiskowano od miejscowych gospodarzy dwa pistolety Walter kal. 7,65 - i P38 - kal. 9 mm przeprowadzono akcję ekspriopracyjną na Powiatowej Spółdzielni Samopomocy Chłopskiej (zarekwirowano 13 tys. zł, pokwitowano 30 tys.) 7. Ojrzanowo przeprowadzono akcję represyjną na sołtysie, miejscowym sekretarzu Polskiej Partii Robotniczej (pokwitowano gromadzkie fundusze, pozrzucano i poniszczono portrety dostojników państwowych, tj. Bieruta i Stalina, zastosowano też karę cielesną) 6

11 ROZBICIE ODDZIAŁU BOJOWEGO ARMII KRAJOWEJ ARESZTOWANIA I WYROKI Pomimo prowadzonych na szeroką skalę obław i zasadzek przez organa bezpieczeństwa publicznego, wymiany ognia i werbunku kilkunastu informatorów w rejonie działania OB-AK, przez długi czas nie udało się tych partyzantów pochwycić. Jednak na skutek zdrady osoby, która była ich współpracownikiem, 30 listopada 1945 r. o świcie nastąpiły aresztowania. Zatrzymany został Edward Lipowczyk, Franciszek Szopka, Henryk Kamzelewski, jak też kilku współpracowników. 14 lutego 1946 roku Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu na sesji wyjazdowej w Inowrocławiu skazał: Edwarda Lipowczyka na karę śmierci. Naczelna Prokuratura Wojskowa złożyła rewizję do Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie, 21 marca 1947 na sesji wyjazdowej w Rawiczu zmieniono wyrok na 15 lat (do tego czasu przebywał w celi śmierci). Franciszka Szopkę - na 10 lat więzienia. Henryka Kamzelewskiego - na 6 lat więzienia. Pozostałym członkom oddziału udało się uniknąć aresztowania. Dowódca Sylwester Wiśniewski uciekł na południe Polski (w Krakowskie), gdzie nadal prowadził aktywną działalność w oddziale Tarzana, używał pseudonimu Jeremi. Aresztowany r., skazany na 15 lat pozbawienia wolności wyrokiem WSR w Bydgoszczy (z 12 marca 1948 roku). Józef Trojan - jak twierdził - udał się do Anglii na szkolenie, skąd wrócił po pół roku i założył własny oddział Narodowego Zjednoczenia Wojskowego - Pogotowie Akcji Specjalnej ROTA. Zginął w walce podczas obławy r. Grzegorz Major ujawnił się w WUBP w Poznaniu r., skorzystał z ustawy amnestyjnej. Henryk Śmigielski ujawnił się r. w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Szubinie. Skorzystał z ustawy amnestyjnej r. zmarł w Bydgoszczy żołnierz OB-AK - por. Edward Lipowczyk, ps. E-2. Był skazany na podwójną karę śmierci, zamienioną na długoletnie więzienie w Rawiczu. Kawaler Orderu Polonia Restituta, uhonorowany Medalem Prezydenta Bydgoszczy i wieloma odznaczeniami bojowymi i honorowymi. 7

12 POGOTOWIE AKCJI SPECJALNEJ ROTA WSTĘP Według materiałów znajdujących się w archiwum, Pogotowie Akcji Specjalnej ROTA założył porucznik Józef Trojan, pseudonim KRUK, mieszkaniec podbydgoskiej Zielonki. Po rozbiciu w listopadzie 1945 r. OB-AK, udaje się on - jak sam twierdził - do Londynu, gdzie przechodzi szkolenie i wraca po pół roku w maju 1946 r. z misją założenia oddziału zbrojnego, którego celem jest prowadzenie dalszej walki z nowym okupantem. W okresie od maja do lipca 1946 r. werbuje osiemnastu członków i współpracowników o różnorodnym statusie społecznym i pochodzeniu. Wiekowo są to, tak jak ich dowódca, w większości ludzie młodzi, ale zdarzają się też czterdziesto- i pięćdziesięciolatkowie. W przysiędze, którą składali przed dowódcą powstańcy z Roty, jest mowa o Honorze i Ojczyźnie. Naczelnym hasłem natomiast jest Nieubłagana walka z komunizmem. PAS ROTA była to umundurowana i uzbrojona formacja partyzantów. Na rękawie mieli biało- -czerwone opaski z napisem ROTA - Główna Komenda. Jej dowódca, porucznik Kruk, występował w mundurze angielskim. Uzbrojenie oddziału PAS ROTA : 3 karabiny typu francuskiego 3 karabiny typu Mauser 3 pistolety Nagant Belgijka 9 mm i 7,65 1 automat MP 1 fuzja 8

13 POGOTOWIE AKCJI SPECJALNEJ ROTA SKŁAD OSOBOWY 1. Józef Trojan porucznik, do końca listopada 1945 r. członek OB-AK, ps. J-3 ps. Kruk, dowódca grupy ur r. 2. Henryk Sika, podporucznik ps. Szakal, zastępca dowódcy ur r. 3. Zbigniew Kłos ps. Groźny ur r. 4. Franciszek Główczewski ps. Wysoki ur r. 5. Mieczysław Kwaśniewski ps. Sęk ur r. 6. Bogdan Wiśniewski ps. Błysk ur r. 7. Regina Nowak ps. Szarotka, sanitariuszka ur r. 8. Helena Trojan siostra Kruka ur r. 9. Jan Trojan brat Józefa ur r. WSPÓŁPRACOWNICY 10. Stanisław Willa inżynier budownictwa ur r. 11. Helena Willa żona Stanisława ur r. 12. Zenon Willa podchorąży Oficerskiej Szkoły Piechoty ur r. 13. Edmund Podemski dyrektor fabryki Tosca ur r. 14. Bogusław Golczyk milicjant I Komisariatu MO w Bydgoszczy ur r. 15. Jadwiga Janowicz narzeczona Szakala ur r. 16. Wacław Nowak i jego żona Jadwiga rodzice Szarotki brak danych 17. Józef Szydłowski z Bromierza Małego ur r. 18. Jan Zuchenkowski gajowy z Kobylarni brak danych 9

14 AKCJE BOJOWE POGOTOWIA AKCJI SPECJALNEJ ROTA Lasy pod Bydgoszczą w kierunku na Inowrocław były dogodnym miejscem na prowadzenie akcji bojowych. Najczęściej przeprowadzano je na drugiej górce za miastem przed Stryszkiem. W pobliżu tego miejsca w gęstym lesie usytuowany był schron, zbudowany z desek i kryty papą. Służył do ukrywania się przed pościgami i na potrzeby magazynowe. Patrol Roty na szosie zatrzymał pojazd wiozący czterech milicjantów. Był tam szef Komendy Powiatowej MO w Inowrocławiu, por. Kiedrzyński, jego zastępca, ppor. Strauss, kapr. podchor. Matusik i szofer - szer. Gózik. Rozbrojono dowódcę i zastępcę, zrewidowano i zatrzymano legitymacje służbowe i legitymacje partyjne oraz pieczęcie urzędowe KPMO w Inowrocławiu. Na zarekwirowane rzeczy wystawiono opieczętowane AK-owskie pokwitowania, a milicjantów uwolniono. Przeprowadzano też akcje ekspropriacyjne, gdzie pozyskiwano niezbędne środki na potrzeby organizacji, na które zawsze wystawiano pokwitowania, a były to między innymi: Powszechna Spółdzielnia Spożywców w Łabiszynie Samopomoc Chłopska w Nowej Wsi Wielkiej Stacja kolejowa w Trzcińcu Restauracja w Kobylarni Ostatnią akcją oddziału PAS ROTA było przygotowanie rozbrojenia posterunku milicji w Nowej Wsi Wielkiej. Podczas pozyskiwania kolejnego samochodu - jako środka lokomocji potrzebnego do realizacji tego zamierzenia - partyzanci natknęli się na zorganizowaną zasadzkę, urządzoną przez siły bezpieczeństwa, czyli UB i MO. Po krótkiej wymianie ognia partyzanci wycofali się do miejscowości Zielonka. Ukrywali się przy zabudowaniach państwa Trojanów - rodziców Kruka. Po wstępnych i bezskutecznych poszukiwaniach UB ściąga posiłki z KWMO w Bydgoszczy - m.in. psy tropiące. Partyzanci zostają namierzeni w grochu za domem, gdzie ich ukryła siostra Kruka - Helena. Następuje wymiana strzałów. Kruk rani milicjanta - przewodnika psa - i ucieka, jednak inny milicjant, uzbrojony w automat, trafia w plecy dowódcę ROTY. Reszta otoczonego oddziału poddaje się. Ciężko ranny Kruk umiera wkrótce na kolanach własnej matki. Zostaje pochowany w szczerym polu, w miejscu, które rok później stało się cmentarzem parafii Ciele. W tym samym grobie, w 1949 r. spoczął jego ojciec Jerzy, a w 1979 r. - matka Zofia. 10

15 POKŁOSIE Zofia i Jerzy Trojanowie reemigrowali w 1923 r. ze Stanów Zjednoczonych Ameryki, z Edison w stanie Cansas. Tam urodzili się w 1911 r. córka Władysława, w 1913 r. córka Genowefa, w 1915 r. syn Jan i w 1917 r. córka Helena. Natomiast najmłodszy syn Józef urodził się już w Polsce, w 1926 r. Data ostatniej akcji ROTY nie była przypadkowa - 4 lipca 1946 roku przypadała 170. rocznica uchwalenia Deklaracji Niepodległości USA (Święto Narodowe). Kruk postanowił uczcić to święto. Czworo starszego rodzeństwa Józefa Trojana urodziło się w Stanach Zjednoczonych Ameryki, skąd w 1923 roku wraz z rodzicami reemigrowali do Polski, aby nacieszyć się odzyskaną po 123 latach niepodległością, tak upragnioną przez wszystkich Polaków. Represje aparatu bezpieczeństwa wobec członków i współpracowników organizacji 1. Józef Trojan - Kruk zginął zastrzelony 2. Henryk Sika - Szakal kara śmierci (zamieniona na 15 lat więzienia) 3. Zbigniew Kłos - Groźny kara śmierci (zamieniona na 15 lat więzienia) 4. Bogdan Wiśniewski - Błysk 15 lat więzienia 5. Franciszek Główczewski - Wysoki 12 lat więzienia 6. Mieczysław Kwaśniewski - Sęk 8 lat więzienia 7. Regina Nowak - Szarotka 5 lat więzienia 8. Bogusław Golczyk (milicjant) 7 lat więzienia 9. Józef Szydłowski (leśnik) 7 lat więzienia Przez ponad pół wieku komuniści, by zniszczyć pamięć o wielkich bohaterach, w tym o naszym Józefie Trojanie i jego żołnierzach, zrobili z nich pospolitych bandytów. Takie opinie powtarzają też do dzisiaj nieliczni nasi ziomkowie. Powinnością chrześcijanina jest wybaczanie swoim wrogom, prześladowcom i bluźniercom, ale też naszym obowiązkiem jest zachowanie pamięci o ofiarach tych prześladowań, pamięci o naszych bohaterach zamordowanych, więzionych, wykluczonych, poniżonych, zapomnianych. 11

16 MŁODZIEŻOWE ORGANIZACJE POAKOWSKIE W czasie gdy dorosłe zbrojne podziemie dogorywało, w jego miejsce zaczęły powstawać podziemne młodzieżowe organizacje sprzeciwu przed zniewoleniem komunistycznym. Do roku 1956 w Polsce powstało około 1000 podziemnych grup młodzieżowych, przez które przewinęło się ponad osób. Aparat represji traktował je na równi z dorosłymi. Armia Krajowa Oddział ZEMSTA Była to młodzieżowa organizacja, która powstała na terenie Bydgoszczy oraz w miejscowości Przyłęki (powiat bydgoski) w grudniu 1952 roku i działała do 27 lutego 1953 roku. Założycielem i jej dowódcą był Janusz Roman ps. Robert (ur r.), syn Franciszka i Eugenii (zd. Fiutowskiej). Jego ojciec był przedwojennym oficerem Wojska Polskiego. W 1952 roku zostaje aresztowany przez WUBP Bydgoszcz za przynależność do organizacji Zryw Młodych do Walki z Komunizmem, za co wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Bydgoszczy r. skazany zostaje na dwa lata więzienia. W związku z darowaniem kary na podstawie amnestii zostaje zwolniony z więzienia dnia 6 grudnia 1952 r. Prawie natychmiast przystępuje do organizowania własnego oddziału pod nazwą Armia Krajowa Oddział ZEMSTA. Werbuje do niego swojego kolegę z Technikum Mechanicznego w Bydgoszczy Henryka Malickiego (ur r.), syna Kazimierza i Olgi (zd. Fellmuth), który otrzymał pseudonim Zawisza oraz został mianowany dowódcą placówki Przyłęki - miejscowości, gdzie mieszkał z rodzicami. Zawisza zwerbował kolejnych członków, którymi byli jego koledzy z Przyłęk - Czesław Siwiński (ur r.), syn Romana i Anieli (zd. Zak) i Tadeusz Gadaszewski (ur r.), syn Pawła i Teresy (zd. Bronickiej). Były też próby zwerbowania księdza proboszcza Stanisława Mocnego (ur r.) z parafii Brzoza. Za to, że nie doniósł na UB o tej próbie, ksiądz proboszcz miał bardzo poważne problemy. Młodzi buntownicy natomiast pisali i rozwieszali antykomunistyczne ulotki. W czasie przeprowadzonej rewizji u ww. członków organizacji zakwestionowano: 1 maszynę do pisania, 1 paczkę czcionek drukarskich, oraz 1 książkę o treści faszystowskiej. Owa książka nosiła tytuł Geniusz Niepodległości - było to przedwojenne wydanie obrazujące życie i działalność Józefa Piłsudskiego. 25 maja 1953 r. (80 dni po śmierci Stalina) wszyscy wymienieni za próbę obalenia przemocą demokratycznego ustroju państwa polskiego otrzymali kolejno następujące wyroki: 7 lat, 6 lat, 5 i pół roku, oraz 5 lat więzienia - z czego większość odsiedzieli. W rozpracowanie ugrupowania zaangażowanych było kilkunastu funkcjonariuszy operacyjnych i śledczych oraz konfidentów Urzędu Bezpieczeństwa (w latach późniejszych tajni współpracownicy). Roberta i Zawiszę zadenuncjowała ich wspólna koleżanka, która miała kryptonim ps. Zofia. System i skala naboru konfidentów to niedościgniona specjalność bolszewizmu, wiernie przeniesiona na grunt zniewolonej Polski. Przeważały metody przymusu, wykorzystywania mniejszych lub większych uprzednich przewinień obywatela metodą przetargu: albo idziesz do więzienia, albo współpraca. Konfidentów spontanicznych, bezinteresownych, ideowych, było najmniej. W całym okresie trwania komunizmu w Polsce zarejestrowanych było 1,5 miliona konfidentów - prawie drugie tyle, to armia etatowych ubeków, a później esbeków. Około 5,2 miliona osób było w tym okresie inwigilowanych. Archiwa IPN-u zawierają jeszcze około 17 milionów ocalonych teczek - te najciekawsze już dawno zniszczono. 12

17 ZAKOŃCZENIE Każdy z wymienionych konspiratorów to osobna karta historii z mniej lub bardziej złożonymi losami. Niektórzy po wyjściu z długoletniego więzienia natychmiast przystępowali do aktywnej działalności antykomunistycznej, np. Henryk Sika - Szakal. Niektórzy łamali się i kolaborowali jako TW (tajni współpracownicy). Byli wykorzystywani - niekiedy za pieniądze - do inwigilacji środowisk, z których się wywodzili. Natomiast większość podjęła normalne życie, wyłączając się z działalności konspiracyjnej i politycznej. Wszyscy jednak byli bacznie obserwowani przez UB, a później SB, aż do 1989 roku, niekiedy będąc tego zupełnie nieświadomi. Przykładem może być operacja o kryptonimie ALBATROS (sygnatura akt. IPN By 044/662), prowadzona od 1972 do 1977 roku przeciwko rodzinie Lipowczyków, podejrzewanych o szpiegostwo w związku z wizytą brata, Mariana, który mieszkał w RFN. Uruchomiono całą machinę możliwości SB i służb wywiadowczych PRL na skalę krajową i międzynarodową, włączając do tego całą armię tajnych współpracowników, którymi byli sąsiedzi, znajomi i - szok - bliska rodzina państwa Lipowczyków. Sprawa po sześciu latach została umorzona z braku dowodów. Historia kołem się toczy i lubi się powtarzać. Obyśmy nie musieli podejmować tak trudnych wyborów, jakie podejmowali nasi bohaterowie! Józef Żernicki 13

18 Akta śledcze, dotyczące Pogotowia Akcji Specjalnej ROTA (archiwum IPN w Bydgoszy)

19 Przysięga organizacyjna sanitariuszki Szarotki Pokwitowanie ekspriopracyjne wystawione przez Kruka

20 Fragment bydgoskiej gazety z 1946 r.

21 Strona tytułowa akt SB z lat siedemdziesiątych (Kwestionariusz ewidencyjny, krypt. Albatros ), dotyczących nieustającej inwigilacji przez bezpiekę Edwarda Lipowczyka, ps. E-2.

22 Schemat organizacji Zemsta, sporządzony przez funkcjonariusza UB w czasie prowadzonego śledztwa przeciwko członkom tej organizacji

23 Henryk Malicki ps. Zawisza - zastępca dowódcy młodzieżowej grupy podziemnej Armia Krajowa Oddział ZEMSTA Janusz Roman ps. Robert - dowódca młodzieżowej grupy podziemnej Armia Krajowa Oddział ZEMSTA

24 Tadeusz Gadaszewski - członek młodzieżowej grupy podziemnej Armia Krajowa Oddział ZEMSTA Czesław Siwiński - członek młodzieżowej grupy podziemnej Armia Krajowa Oddział ZEMSTA

25 Henryk Kamzelewski - członek zbrojnej formacji z 1945 roku pod nazwą Oddział Bojowy Armii Krajowej Sylwester Wiśniewski, ps. S-1, Bajan, Jeremi, założyciel OB-AK Józef Trojan z siostrą Heleną, 1944 r. Zbigniew Kłos, ps. Groźny, członek PAS ROTA

26 Zdjęcie Edwarda Lipowczyka z więzienia w Rawiczu Por. Edward Lipowczyk, listopad 2011 r.

27

28 ŻOŁNIERZE WYKLĘCI ISBN: