WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

Transkrypt

1 WICEPREZES NAJWYśSZEJ IZBY KONTROLI Marian Cichosz LKA P/12/137 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

2 I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę P/12/137 - Realizacja przepisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami uŝywania tytoniu i wyrobów tytoniowych NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Kontrolerzy 1. Michał Kapek, specjalista kontroli państwowej, upowaŝnienie do kontroli nr z dnia 5 października 2012 r. (dowód: akta kontroli str. 1-2) 2. Dariusz Bienek, specjalista kontroli państwowej, upowaŝnienie do kontroli nr z dnia 5 października 2012 r. (dowód: akta kontroli str. 3-4) Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej Główny Inspektorat Sanitarny ul. Targowa 65, Warszawa Marek Posobkiewicz, p. o. Głównego Inspektora Sanitarnego Ocena ogólna II. Ocena kontrolowanej działalności NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia negatywnie 1 działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie w latach Uzasadnienie oceny ogólnej Negatywną ocenę uzasadniają: 1. Nieskuteczna realizacja i koordynacja Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce na lata , w tym: a. niezapewnienie współdziałania pomiędzy resortami i instytucjami centralnymi uczestniczącymi w realizacji POZNPT; b. brak skutecznego monitoringu realizacji zadań programowych i uzyskiwanych efektów; 2. Przekazywanie przez Głównego Inspektora Sanitarnego 3 do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów 4 sprawozdań z realizacji POZNPT za lata 2010 i 2011 po ustawowym terminie składania przez Radę Ministrów sprawozdania Sejmowi. 3. Niepełne wykonanie, przypisanego GIS zadania 3A POZNPT objęcie programem antynikotynowym dla dzieci mniejszej ilości placówek niŝ planowano. 4. Niezapewnienie pełnej realizacji zadań Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego. 1 NajwyŜsza Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. JeŜeli sformułowanie oceny ogólnej według proponowanej skali byłoby nadmiernie utrudnione, albo taka ocena nie dawałaby prawdziwego obrazu funkcjonowania kontrolowanej jednostki w zakresie objętym kontrolą, stosuje się ocenę opisową, bądź uzupełnia ocenę ogólną o dodatkowe objaśnienie 2 Dalej zwanego POZNPT. 3 Dalej zwanego GIS. 4 Dalej zwanej KPRM. 2

3 Jednocześnie NIK pozytywnie ocenia prawidłową realizację przepisów ustawy antynikotynowej w zakresie obejmującym m.in. przestrzeganie zakazu palenia tytoniu w siedzibie Głównego Inspektoratu Sanitarnego 5 oraz wykonywanie obowiązków dotyczących przeprowadzania kontroli w tym zakresie w jednostkach podlegających takiej kontroli. III. Opis ustalonego stanu 1. Przestrzeganie zakazu palenia w siedzibie Głównego Inspektoratu Sanitarnego i realizacji niektórych obowiązków z tym związanych 1.1. Oznakowanie obiektów i środków transportu W wyniku przeprowadzonych w dniu 9 października 2012 r. oględzin stwierdzono, Ŝe informację słowną i graficzną o zakazie palenia na terenie budynku zajmowanego przez Inspektorat zamieszczono w miejscach widocznych dla wszystkich osób korzystających z ww. obiektu, zgodnie z art. 5 ust. 1a ustawy antynikotynowej. (Dowód: akta kontroli str. 5-8) 1.2. Spełnianie wymogów ustawowych przez palarnie wyznaczone na terenie obiektów jednostki Na terenie siedziby (w budynku) Inspektoratu nie wyznaczono palarni. (Dowód: akta kontroli str. 5-6) 1.3. Przestrzeganie zakazu palenia na terenie jednostki W wyniku oględzin przeprowadzonych w dniach 9 i 17 października 2012 r., a takŝe obserwacji prowadzonych w czasie prowadzonej kontroli, na terenie obiektu zajmowanego przez Inspektorat nie stwierdzono przypadków naruszania zakazu palenia, o którym mowa w art. 5 ust. 1 ustawy antynikotynowej. (Dowód: akta kontroli str. 5-8) 1.4. Obowiązki wynikające z ustawy antynikotynowej w świetle regulaminów obowiązujących w Inspektoratem Zgodnie z 9 pkt 6 Zarządzeń Nr 11/09 z dnia 14 lipca 2009 r. oraz nr 13/11 z dnia 6 października 2011 r. Dyrektora Generalnego Głównego Inspektoratu Sanitarnego w sprawie ustalenia regulaminu pracy Głównego Inspektoratu Sanitarnego, zatrudnionych tam pracowników zobowiązano w szczególności do przestrzegania przepisów BHP, a takŝe przepisów przeciwpoŝarowych (w tym przepisów dotyczących zakazu palenia tytoniu w miejscach do tego nieprzeznaczonych). (Dowód: akta kontroli str. 9-11, 15-18) W przypadku nieprzestrzegania ustalonego w Regulaminie porządku, przewidziano moŝliwość zastosowania kar ( 44 pkt 3 i 4 pierwszego z ww. zarządzeń i 42 pkt 3 i 4 drugiego) określonych w ustawie o słuŝbie cywilnej (dot. członków korpusu słuŝby cywilnej) lub w ustawie Kodeks Pracy (dot. pozostałych grup pracowników). (Dowód: akta kontroli str. 9, 10, 13,14-16, 20-21) Ponadto, w 2011 r. zatwierdzono Strategię wspierania działań antynikotynowych w Głównym Inspektoracie Sanitarnym, której jednym z celów było zapewnienie pracownikom Inspektoratu miejsc pracy wolnych od dymu tytoniowego. (Dowód: akta kontroli str ) 5 Zwanego dalej Inspektoratem. 3

4 Ocena cząstkowa Ustalone nieprawidłowości 1.5. Skargi i wnioski dotyczące realizacji przepisów ustawy antynikotynowej W latach do Inspektoratu nie wpłynęły skargi w zakresie realizacji przepisów ustawy antynikotynowej. Jak poinformował Dyrektor Generalny, w latach (I półrocze) nie odnotowano przypadków naruszenia przepisów ustawy antynikotynowej, w związku z czym nie stosowano kar porządkowych w tym zakresie. Ponadto zaznaczył, Ŝe ( ) w 2012 r., w związku z sygnałami napływającymi od pracowników, Ŝe dym tytoniowy dostaje się do pomieszczeń biurowych przez okna, strefę bezdymną rozszerzono równieŝ o patio urzędu. (Dowód: akta kontroli str ) 1.6. Problemy w realizacji ustawy antynikotynowej Jak poinformował Dyrektor Generalny Inspektoratu, realizacja przepisów ustawy antynikotynowej nie stanowiła w Inspektoracie problemów. Wskazał jednocześnie, Ŝe jedną z form pomocy w jej realizacji był Podręcznik dla funkcjonariuszy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie stosowania ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami uŝywania tytoniu i wyrobów tytoniowych, w którym przedstawiono epidemiologiczne, społeczne, ekonomiczne i zdrowotne konsekwencje wdychania dymu tytoniowego, a takŝe objaśniono najwaŝniejsze (polskie i międzynarodowe) akty prawne. (Dowód: akta kontroli str. 22, 24-25) 1.7. Kontrole przestrzegania przepisów ustawy antynikotynowej W latach w Inspektoracie nie przeprowadzano kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ustawy antynikotynowej. (Dowód: akta kontroli str ) NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. 2. Wykonanie Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce na lata (POZNPT) i innych zadań wynikających z ustawy antynikotynowej 2.1. Przygotowywanie projektów sprawozdań z realizacji POZNPT Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy antynikotynowej, Rada Ministrów składa coroczne sprawozdanie Sejmowi z realizacji POZNPT 6 w terminie do 30 kwietnia następnego roku. Podmiotem odpowiedzialnym za sporządzenie i przedstawienie Ministrowi Zdrowia (MZ) projektu ww. sprawozdania, jak wskazano w POZNPT, był GIS, którego Minister Zdrowia upowaŝnił do opracowania i uzgadniania projektów dokumentów rządowych (sprawozdanie z realizacji POZNPT jest dokumentem rządowym), na podstawie 6 ust. 3 Regulaminu pracy Rady Ministrów. (Dowód: akta kontroli str , 262) W działalności kontrolowanej jednostki w powyŝszym zakresie stwierdzono nieprawidłowość polegającą na przekazaniu przez GIS Sekretarzowi Komitetu Stałego Rady Ministrów sprawozdań z realizacji POZNPT za lata 2010 i 2011 w terminie uniemoŝliwiającym Radzie Ministrów terminowe przedstawienie ich Sejmowi. Sprawozdanie za 2010 r. przekazano w dniu 27 czerwca 2011 r., 6 Program przyjęty został na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 16 lutego 2010 r. protokół ustaleń Nr 7/

5 natomiast za rok 2011 w dniu 31 maja 2012 r. (odpowiednio: 58 i 31 dni po upływie ustawowego terminu złoŝenia przez Radę Ministrów sprawozdania Sejmowi) 7. W ocenie NIK zasadniczymi przyczynami opóźnień w przedkładaniu Sejmowi sprawozdań były: Rozbudowana i czasochłonna procedura konsultowania i opiniowania projektu sprawozdania, powodująca jego wielokrotne opiniowanie przez te same komórki organizacyjne Inspektoratu i MZ. W ramach procedury, zgodnie z którą przygotowywano sprawozdania z realizacji POZNPT za lata 2010 i 2011, m.in. trzykrotnie przedkładano projekt do akceptacji przez Departament Prawny oraz Departament BudŜetu, Finansów i Inwestycji MZ, a następnie przez kierownictwo Ministerstwa Zdrowia (po przygotowaniu wstępnego projektu, projektu po uzgodnieniach wewnątrzresortowych i międzyresortowych). W efekcie ostateczny projekt sprawozdania za 2010 r. został przyjęty przez Kierownictwo MZ w dniu 20 czerwca 2011 r., natomiast za rok 2011 w dniu 16 maja 2012 r. (odpowiednio: 51 i 16 dni po upływie ustawowego terminu złoŝenia przez Radę Ministrów sprawozdania Sejmowi). Dyrektor Departamentu Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz Głównego Inspektoratu Sanitarnego (DPZ) 8, (komórki organizacyjnej, odpowiedzialnej, zgodnie z regulaminem organizacyjnym Inspektoratu, za przygotowanie sprawozdań z realizacji POZNPT), wyjaśniła, Ŝe ww. dokumenty przygotowywano wg zasad i trybu prowadzenia prac legislacyjnych, zgodnie z zarządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2004 r. w sprawie zasad i trybu prowadzenia prac legislacyjnych w Ministerstwie Zdrowia 9 oraz wg obowiązującej w Inspektoracie procedury GIS- ZSZ-LE-03. (Dowód: akta kontroli str , 39-44, 46-51) Przewlekłe przekazywanie sprawozdań cząstkowych przez pozostałych uczestników realizujących POZNPT. Mimo iŝ GIS przesłał pismo w sprawie dostarczenia tych sprawozdań do wszystkich uczestników programu w dniu 8 grudnia 2010 r. oraz w dniu 30 listopada 2011 r., ostatnie sprawozdanie cząstkowe dotarło do GIS 22 lutego 2011 r., tj. po upływie 53 dni od zakończenia okresu sprawozdawczego. Mając na względzie czasochłonność uzyskiwania danych za rok poprzedni oraz złoŝoność obowiązujących procedur, w dniu 28 czerwca 2011 r. GIS zgłosił Ministrowi Zdrowia uwagę do ustawy antynikotynowej dotyczącą terminu składania Sejmowi RP sprawozdania z realizacji POZNPT. (Dowód: akta kontroli str. 32, 47-51, ) Niedotrzymywanie przez GIS terminów wskazanych przez kierownictwo MZ. Zgodnie z wytycznymi MZ, okres składania uwag w ramach uzgodnień wewnętrznych i międzyresortowych wynosił od 3 do 5 dni. Kolejne projekty sprawozdań, zawierające ww. uzgodnienia, GIS przekazywał do MZ w terminach wynoszących od 5 do 18 dni. W sprawie niedotrzymywania terminów przekazywania dokumentów Dyrektor DPZ wyjaśniła, Ŝe wydłuŝenie czasu przekazywania projektu sprawozdania było efektem konieczności konsultacji projektu z Departamentem Prawnym MZ, a następnie wprowadzeniem przez departament merytoryczny uwag do projektu. Ponowne przekazanie projektu dokumentu pod obrady Kierownictwa MZ poprzedzone jest przekazaniem go do akceptacji Departamentu Prawnego 7 Kancelaria prezesa Rady Ministrów przekazała sprawozdania do Sejmowej Komisji Zdrowia w dniach 12 sierpnia 2011 r. oraz 10 września 2012 r. Sejm przyjął sprawozdania odpowiednio w dniach: 13 stycznia 2012 r. i 12 października 2012 r. 8 Określanego w dalszej części skrótem Dyrektor DPZ 9 Dz. U. MZ Nr 15, poz. 133 ze zm. 5

6 Inspektoratu, Departamentu Prawnego MZ oraz Departamentu BudŜetu, Finansów i Inwestycji MZ. (Dowód: akta kontroli str , 46) Opóźnione przekazanie przez GIS Sekretarzowi Komitetu Stałego Rady Ministrów, przyjętych przez kierownictwo MZ sprawozdań z realizacji POZNPT. Zgodnie z wytycznymi MZ, ww. sprawozdania naleŝało przedłoŝyć w KPRM na drugi dzień od daty przyjęcia ich przez MZ, tj. 21 czerwca 2011 r. za rok 2010, a 17 maja 2012 r. za rok Faktycznie GIS przekazał ww. sprawozdania z 6 i 14 dniowym opóźnieniem, tj. odpowiednio w dniach 27 czerwca 2011 r. i 31 maja 2012 r. W sprawie opóźnień w przekazywaniu sprawozdań Radzie Ministrów, Dyrektor DPZ wyjaśniła, Ŝe projekty sprawozdań przekazywano do KPRM pismami Ministra Zdrowia. WydłuŜony czas przekazania pisma do KPRM spowodowany był uwagami do treści projektu, przekazywanymi na roboczo przez Ministerstwo Zdrowia. (Dowód: akta kontroli str , 41-45) 2.2. Realizacja POZNPT Zgodnie z rozdz POZNPT, Z upowaŝnienia ministra właściwego do spraw zdrowia za realizację i koordynację programu odpowiada Główny Inspektor Sanitarny, który dysponuje środkami budŝetowymi przeznaczonymi na realizację programu, w części 46 Zdrowie ( ). W rozdziale 6.6. programu wskazano, Ŝe ( ) Kwoty na finansowanie poszczególnych zadań będzie określał GIS koordynator programu na podstawie uzgodnionych z Międzyresortowym Zespołem Koordynacyjnym planów i kosztorysów ( ). Zgodnie z decyzjami MZ środki będą ujmowane w części 46 budŝetu w dziale 581 ochrona zdrowia oraz w odpowiednich działach i częściach budŝetu resortów współdziałających w realizacji programu. Dla sprawnego realizowania zadań i zarządzania programem, w tym równieŝ dysponowania środkami fiansowymi w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zdrowia, minister ten przekazuje środki budŝetowe na ten cel Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu z upowaŝnieniem do powierzania określonych zadań jednostkom współuczestniczącym. ( ). (Dowód: akta kontroli str. 218, 230, 262, 265, 266) Na realizację zadań ujętych w POZNPT w kolejnych latach objętych kontrolą wydatkowano ze środków publicznych: ,68 zł w 2010 r. i ,97 zł w 2011 r., z tego z części 46 budŝetu państwa 10 pochodziło rocznie po zł. Pozostałe środki pochodziły z budŝetów innych uczestników programu bądź powiatowych i wojewódzkich jednostek Inspekcji Sanitarnej (co szczegółowo opisano poniŝej). Zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy antynikotynowej, nakłady budŝetu państwa na realizację POZPT powinny stanowić 0,5% wartości podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych, tj zł w 2010 r. i zł w 2011 r. (Dowód: akta kontroli str. 267, , 365, ) Wyjaśniając przyczyny niskiego poziomu finansowania POZNPT, p.o. Głównego Inspektora Sanitarnego zacytował pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów z dnia 18 grudnia 2009 r. 11 w sprawie projektu Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i Zadania na lata ( ) finansowanie Programu we wskazanych latach powinno odbywać się w ramach środków posiadanych przez poszczególnych jego realizatorów i ustanowienie Programu nie powinno stanowić tytułu do ubiegania się o dodatkowe środki z budŝetu państwa na jego realizację.. 10 w części 46 - Zdrowie, w dziale 851- Ochrona zdrowia, w rozdziale Inspekcja sanitarna. 11 Znak: CA4/8870/285/09/1331BMI8KOM. 6

7 Odnośnie działań podejmowanych przez GIS w zakresie niewystarczającego poziomu finansowania Programu p. o. Głównego Inspektora Sanitarnego poinformował, Ŝe przedmiotowy problem niejednokrotnie podejmowano na posiedzeniach Kierownictwa Ministerstwa Zdrowia, co skutkowało m.in. przygotowaniem przez GIS projektu pisma do Ministra Finansów (do podpisu Ministra Zdrowia) w sprawie finansowania Programu. Ponadto, wnioski dotyczące zwiększenia finansowania Programu przekazywano do KPRM w sprawozdaniach z działalności MZK. P. o. Głównego Inspektora Sanitarnego wyjaśnił ponadto, Ŝe kolejnym działaniem było skierowanie w dniu 16 sierpnia 2011 r., przez GIS do resortów i instytucji odpowiedzialnych za realizację Programu pisma z prośbą o oszacowanie kosztów związanych z realizacją Programu na lata Otrzymane tą drogą dane miały posłuŝyć do reorganizacji Programu, a takŝe stanowić podstawę do ubiegania się o środki na jego realizację. Dane te nie były jednak, zdaniem GIS, wystarczające do podjęcia czynności przez Koordynatora Programu. (Dowód: akta kontroli str , ) W sprawie finansowania POZNPT, Minister Finansów poinformował, w trybie art. 29 ust. 1 pkt 2 lit. f ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 12 : ( ) Stosownie do art. 4 ust. 3 ustawy antynikotynowej, realizacja programu finansowana jest z budŝetu państwa w wysokości 0,5% wartości podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe przepis ten nie stanowi, iŝ 0,5% wpływów z podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych przekazywane jest bezpośrednio z Ministerstwa Finansów na finansowanie programu, natomiast oznacza on, Ŝe corocznie na realizację programu poszczególni realizatorzy powinni łącznie przeznaczać równowartość 0,5% wpływów z ww. podatku. Kwoty na finansowanie poszczególnych zadań realizowanych w ramach programu określa Główny Inspektor Sanitarny koordynator programu, na podstawie planów i kosztorysów uzgodnionych z powołanym przez Prezesa Rady Ministrów Międzyresortowym Zespołem Koordynującym, w celu zapewnienia warunków optymalnej współpracy między resortami i instytucjami centralnymi uczestniczącymi w programie. Zgodnie z postanowieniami programu, jego realizatorami są wskazane ministerstwa, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe, media, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dysponenci części budŝetowych odpowiedzialni za jego realizację samodzielnie planują środki na finansowanie zadań wynikających z programu w ramach limitu wydatków ustalonego na dany rok dla poszczególnych części. Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy antynikotynowej Rada Ministrów składa corocznie sprawozdanie Sejmowi z realizacji programu w terminie do 30 kwietnia. W niniejszym sprawozdaniu (przygotowywanym przez Ministra Zdrowia) zamieszczone są równieŝ informacje o wydatkach ponoszonych na finansowanie programu w okresie, którego dotyczy sprawozdanie 13. Mając na uwadze, iŝ realizacja programu ma charakter wielopłaszczyznowy, Ministerstwo Finansów nie posiada informacji dotyczących wydatków ponoszonych na realizację Programu przez jego realizatorów w roku bieŝącym. Dane w tym zakresie będą zamieszczone w sprawozdaniu z realizacji programu w 2012 r. (Dowód: akta kontroli str ) W ramach realizacji POZNPT, GIS ponosił bezpośrednią odpowiedzialność za dwa zadania: 12 Dz. U. z 2012 r., poz. 82, dalej zwanej ustawą o NIK. 13 Ze sprawozdań z POZNPT za lata 2010 i 2011 wynika, Ŝe realizacja programu jest finansowana w wysokości odpowiednio: 1,2% i 1% środków przewidzianej w ustawie. 7

8 1. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu poprzez wielopłaszczyznowe populacyjne działania informacyjno edukacyjne (Zadanie 1). W ramach tego zadania organizowano ogólnokrajowe kampanie edukacyjne Światowy Dzień bez Tytoniu kampania społeczna skierowana do ogółu społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet planujących ciąŝę, cięŝarnych i młodych matek (w 2010 r.) oraz rodziców i opiekunów dzieci dot. biernego palenia (w 2011 r.); Światowy Dzień Rzucania Palenia kampania społeczna skierowana do osób palących; wystawa pt. OstrzeŜenia Zdrowotne wydana przez biuro WHO w Polsce i udostępniona jednostkom Państwowej Inspekcji Sanitarnej (wystawiona w 19 miastach); ogólnopolskie badania ankietowe pt. Zachowania Zdrowotne Kobiet w CiąŜy ; ogólnopolska kampania medialna pt. Miasta Wolne od Dymu, ogólnopolskie badania ankietowe pt. Zachowania Zdrowotne MłodzieŜy. (Dowód: akta kontroli str ) 2. Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzieŝ oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieŝy propagujące modę na niepalenie. Krajowy program edukacyjny dla dzieci w wieku przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów (Zadanie 3A 14 ). Zadanie to realizowano poprzez Krajowy program edukacji antytytoniowej pt. Czyste Powietrze Wokół Nas - adresowany do dzieci w wieku przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów. W roku szkolnym 2009/2010 wzięło w nim udział dzieci przedszkolnych i szkolnych oraz rodziców i opiekunów, natomiast w roku szkolnym 2010/2011 odpowiednio dzieci przedszkolnych i szkolnych oraz rodziców i opiekunów. (Dowód: akta kontroli str ) W okresie objętym kontrolą, nie wyodrębniono ani nie oznaczono środków na realizację POZNPT, natomiast GIS wykonywał zadania związane z POZNPT w ramach środków otrzymywanych od Ministra Zdrowia w ogólnym budŝecie Inspektoratu, w rozdziale Inspekcja sanitarna. W roku 2010 GIS otrzymał na realizację swoich zadań zł, w roku zł, a na rok 2012 zaplanowano zł. Z ww. kwot na realizację POZNPT GIS przeznaczał po zł rocznie. Środki te wykorzystywano na organizację ogólnopolskich akcji i konkursów, obchodów światowego dnia rzucania palenia, opracowanie i wydanie podręcznika w zakresie stosowania ustawy antynikotynowej, druk poradników do realizacji programów profilaktycznych, ulotek, naklejek i tabliczek antynikotynowych oraz zakup innych materiałów i usług związanych z programem. (Dowód: akta kontroli str ) Część zadań ujętych w POZNPT finasowano równieŝ z budŝetów innych uczestników programu: w 2010 r.: MSWiA zł oraz jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) ,68 zł (w tym ,04 zł stanowiły środki własne, a ,64 zł pozyskane); w 2011 r.: MSW ,50 zł, jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej ,47 zł (w tym ,14 zł środki własne i ,33 zł pozyskane) oraz MON zł. (Dowód: akta kontroli str. 357, 358, ) W ramach koordynacji realizacji zadań POZNPT GIS podejmował m.in. następujące czynności: 14 Za zadanie 3B odpowiadał Minister Edukacji Narodowej. GIS uczestniczył w realizacji programów adresowanych do szkół podstawowych i gimnazjów Nie Pal Przy Mnie Proszę ( dla klas I-III) Znajdź Właściwe Rozwiązanie (dla starszych uczniów). 15 Zwanej dalej PIS. 8

9 Ustalone nieprawidłowości a) sporządzenie projektów sprawozdań z realizacji POZNPT za lata 2010 i 2011; b) zlecenie badań postaw wobec palenia tytoniu; c) organizacja i obsługa pod względem organizacyjno-technicznym dwóch posiedzeń Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego (MZK). d) opracowanie i wydawanie materiałów informacyjno-edukacyjnych, na potrzeby działań organizowanych w ramach niektórych zadań programu. W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyŝej zakresie stwierdzono następujące nieprawidłowości: 1. Objęcie ogólnokrajowym programem edukacji antytytoniowej mniejszej liczby placówek przedszkolnych, niŝ określone zostało w POZNPT w zadaniu 3A. Celem 3 zadania POZNPT było Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzieŝ oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieŝy propagujące modę na niepalenie. Zadanie 3A realizowano poprzez krajowy program edukacyjny dla dzieci w wieku przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów (str. 17 programu). Wg opisu zadania programem miały zostać objęte przedszkola i oddziały przedszkolne w szkołach (str. 18 POZNPT). Ewaluacja i monitoring miał być oparty o wskaźniki, w tym m.in. liczba przedszkoli i szkół realizujących antytytoniowy program przedszkolny (str. 18 POZNPT). Zgodnie z zapisem zawartym w POZNPT w zadaniu 3A, Krajowy program edukacyjny dla dzieci w wieku przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów miał objąć: ok. 30% przedszkoli w roku 2009/2010, ok. 50% przedszkoli w roku 2010/2011, ok. 70% przedszkoli w roku 2011/2012, ok. 100% przedszkoli w roku 2012/2013 Jak przedstawiono w sprawozdaniach z realizacji POZNPT za lata 2010 i 2011, edukacyjnym programem antynikotynowym objęto: a) w roku szkolnym 2009/ placówki przedszkolne, w tym przedszkoli i oddziały przedszkolne, co stanowiło 34,9% 16 przedszkoli i 13,9% oddziałów przedszkolnych. b) w roku szkolnym 2010/ placówek, w tym przedszkoli i oddziałów przedszkolnych, co stanowiło 41,0% przedszkoli i 18,6% oddziałów przedszkolnych 17. Wg opublikowanej na stronie internetowej GIS informacji z przedszkolnego programu edukacji antytytoniowej za rok szkolny 2011/2012, programem objęto przedszkola, oddziały przedszkolne oraz 118 punktów i zespołów przedszkolnych, co stanowiło odpowiednio: 45,0%, 25,2% oraz 7,8% tych placówek ogółem 18. Wykazanych w sprawozdaniach danych (wskazująceych na osiągnięcie planowanych wskaźników w przypadku przedszkoli w roku 2010) nie obliczono łącznie, tj. z uwzględnieniem wszystkich typów placówek wychowania przedszkolnego (przedszkola, oddziały przedszkolne, zespoły wychowania przedszkolnego, punkty przedszkolne), lecz odrębnie: osobno przedszkola i osobno oddziały przedszkolne 19. Ponadto, wykazane w sprawozdaniach wyliczenia nie uwzględniają zespołów wychowania przedszkolnego oraz punktów przedszkolnych. W latach 2011 i 2012 wkaźniki dotyczące wszystkich typów placówek były niŝsze od planowanych w POZNPT. (Dowód: akta kontroli str , , , ) 16 W przypadku samych przedszkoli, współczynnik 30%, planowany w POZNPT został osiągnięty. 17 Wskaźniki obliczono poprzez odniesienie danych uzyskanych w GIS do danych w Systemie Informacji Oświatowej prowadzonego przez Ministra Edukacji Narodowej. 18 W porównaniu do danych Systemu Informacji Oświatowej MEN. 19 po uwzględnieniu wszystkich typów placówek wychowania przedszkolnego wskaźniki wyniosły 23,5% w roku 2010 i 29,1% w roku 2011, odpowiednio o 6,5% i 20,9% mniej niŝ określono w POZNPT. 9

10 Dyrektor DPZ wyjaśniła, Ŝe zasięg programu jest zwiększany w kaŝdej edycji. Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej kaŝdego roku przedstawiają ofertę programową dyrektorom placówek wychowania przedszkolnego. Udział w programie jest zawsze dobrowolny i zdarza się, Ŝe w województwach, w których realizowane są inne programy promocji zdrowia (w szczególności te o charakterze komercyjnym, przygotowane w ramach marketingowej działalności firm), program PIS nie osiąga zaplanowanego wcześniej wskaźnika. Nie bez wpływu na taką sytuację miały ograniczenia finansowe na realizację zadań POZNPT i niemoŝność wydania dodatkowych materiałów związanych z realizacją programu, zachęcających dyrektorów do wzięcia w nim udziału, a takŝe tych przeznaczonych dla dzieci. Często bowiem programy komercyjne zawierają w swej ofercie bogate oprzyrządowanie, nierzadko połączone z konkretnymi gratyfikacjami dla nauczycieli realizujących program i/lub dla samych placówek (np. środki finansowe na doposaŝenie placówek lub zapewnienie sprzętu sportowego). Ponadto, jako przyczynę nieobjęcia przedmiotowym programem wszystkich typów placówek wychowania przedszkolnego, Dyrektor DPZ wyjaśniła, Ŝe miało to miejsce na skutek późnego wejścia w Ŝycie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2010 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (1 września 2010 r.). W związku z powyŝszym, w roku szkolnym 2010/2011 nie było moŝliwości przedstawienia oferty programowej innym formom wychowania przedszkolnego, niŝ ujęte w sprawozdaniu przedszkola i oddziały przedszkolne. (Dowód: akta kontroli str , 37-38) 2. Niewystarczająca koordynacja realizacji programu. GIS podejmował nieskuteczne działania związane z koordynacją programu, o czym świadczą następujące ustalenia: Niedostateczne wykorzystanie Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego powołanego w celu zapewnienia współpracy między uczestnikami POZNPT 20. Zgodnie z zapisem zawartym w pkt 6.2 POZNPT, Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Zdrowia powołał Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny w celu zapewnienia warunków optymalnej współpracy między resortami i instytucjami centralnymi uczestniczącymi w realizacji programu (Dowód: akta kontroli str. 262) W okresie objętym kontrolą, posiedzenia zespołu zorganizowano tylko 2-krotnie, a programy kolejnych posiedzeń nie obejmowały wszystkich zadań, do których powołano MZK. PowyŜsze stanowiło jedną z przyczyn ograniczonej wymiany informacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami programu, nieskutecznego egzekwowania części obowiązków spoczywających na uczestnikach POZNPT (np. opracowywyanie rocznych programów) oraz niedostosowania podejmowanych działań w ramach POZNPT do bieŝących potrzeb w zakresie przeciwdziałania nikotynizmowi. (Dowód: akta kontroli str , ) Jak wyjaśnił p. o. Głównego Inspektora Sanitarnego, w celu wzmocnienia infrastruktury do koordynacji Programu, w Głównym Inspektoracie Sanitarnym, Departamencie Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz, utworzono Wydział Profilaktyki Palenia Tytoniu składający się ze specjalistów zdrowia publicznego. Zaznaczył jednak, Ŝe ograniczone środki na realizację Programu ( zł rocznie) stanowiły istotną barierę w budowaniu infrastruktury umoŝliwiającej sprawniejszą koordynację Programu przez GIS. 20 Szczegółowo opisane w pkt 2.7. wystąpienia. 10

11 (Dowód: akta kontroli str ) Przewlekłe prace nad projektami sprawozdań z realizacji POZNPT za lata 2010 i 2011, co było jedną z przyczyn przedłoŝenia ww. sprawozdań Sejmowi RP w terminie przekraczającym określony w art. 4 ust. 2 ustawy antynikotynowej. (Dowód: akta kontroli str. 32) Niepodejmowanie działań w celu monitorowania stopnia realizacji określonego w POZNPT celu strategicznego, a takŝe części celów szczegółowych 21. Ponadto, zarówno badania zlecone przez GIS, jak i wykonane niezaleŝnie 22, wskazują na systematycznie zwiększającą się liczbę osób palących codziennie 23. (Dowód: akta kontroli str ) 2.3. Efekty realizacji POZNPT Efektem realizacji POZNPT, zgodnie z jego załoŝeniami miało być osiągnięcie w 2013 r. celu strategicznego tj. Zmniejszenie zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu (choroby układu krąŝenia, nowotwory złośliwe, nienowotworowe choroby układu oddechowego, zgony niemowląt) przez zmniejszenie ekspozycji na dym tytoniowy oraz 6 celów szczegółowych, w tym m.in.: - Zwiększenie odsetka osób, które nigdy nie wypaliły Ŝadnego papierosa wśród: dzieci i młodzieŝy (z obecnych 65% do 67%), ludzi wchodzących w dorosłe Ŝycie, w wieku lat, w tym MęŜczyzn (z obecnych 45% do 47%), Kobiet (z obecnych 64% do 66%). - Zwiększenie odsetka młodzieŝy w wieku lat, która zaprzestaje palenia tytoniu (z obecnych 5% do 15%) 24. (Dowód: akta kontroli str. 230, 241) W ramach monitoringu GIS zlecił ogólnopolskie badania ankietowe na temat postaw wobec palenia tytoniu 25 TNS OBOP i TNS PENTOR. W wyniku tych badań uzyskano informacje w zakresie osiągniętych efektów, które dotyczyły dwóch celów szczegółowych: 1) Zmniejszenie odsetka młodzieŝy palącej tytoń w wieku lat oraz 2) Zmniejszenie odsetka codziennych palaczy tytoniu, w wieku powyŝej 20 lat. (Dowód: akta kontroli str ) Wyniki tych badań nie przystają jednak do przyjętych w POZNPT załoŝeń, wg których odsetek młodzieŝy palącej tytoń w wieku lat wynosił 12,4% i powinien ulec zmniejszeniu do 10%, podczas gdy wg uzyskanych wyników badań, liczba młodzieŝy palącej tytoń w tym wieku uległa nieznacznemu zmniejszeniu z 8% w 2009 r. do 7,5% w roku Ponadto, w POZNPT wskazano, Ŝe odsetek codziennych palaczy tytoniu w wieku powyŝej 20 lat, w przypadku męŝczyzn miał ulec zmniejszeniu z 34% do 32%, a u kobiet z 23% do 22%. Wg uzyskanych wyników badań, liczba palaczy wśród 21 Zamówione przez GIS opracowania nie obejmowały np. takich celów szczegółowych jak zwiększenie odsetka osób, które nigdy nie wypaliły Ŝadnego papierosa wśród dzieci i młodzieŝy, czy zwiększenie odsetka młodzieŝy w wieku lat, która zaprzestaje palenia tytoniu. 22 Postawy wobec palenia papierosów komunikat badań wykonanych przez Centrum Badania Opinii Społecznej CBOS (stan na lata 2010, 2011 i 2012). 23 Z 29% w 2009 r. (wg OBOP i PENTOR) do 31% (wg OBOP) i 32% (wg PENTOR) w 2011 r. oraz z 30% w 2010 r. do 31% w roku 2012 (wg CBOS). 24 Cele szczegółowe w POZNPT przyjęto na podstawie badań Centrum Onkologii w Warszawie z 2007 r. oraz Instytutu Matki i Dziecka z 2006 r. 25 Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu dane dot. lat 2009 i Badania przeprowadzone przez TNS OBOB Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu dane dot. roku Badania przeprowadzone przez TNS PENTOR. 11

12 Ustalone nieprawidłowości męŝczyzn w ww. grupie wiekowej wzrosła z 38% w 2009 r. do 43% w 2011 r., a wśród kobiet zmalała odpowiednio z 27,2% do 24,8%. (Dowód: akta kontroli str , 241) Wyniki przeprowadzonych badań wykazały m.in., Ŝe: po wprowadzeniu ograniczeń palenia w miejscach publicznych odsetek osób palących nie zmienił się w sposób istotny; zakaz palenia w miejscach publicznych cieszył się akceptacją społeczną; zmniejszył się odsetek osób naraŝonych na bierne palenie w miejscach pracy oraz w obiektach uŝyteczności publicznej; na rozpowszechnianie codziennego palenia duŝy wływ miał wiek (najwięcej palaczy odnotowano wśród osób w wieku lat, a najmniej wśród nastolatków); na ograniczenie palenia tytoniu największy wpływ mogą mieć takie czynniki jak: wzrost cen papierosów, zakaz palenia w miejscach publicznych oraz kampanie społeczne. (Dowód: akta kontroli str ) W ocenie NIK, badania ankietowe zlecone przez GIS pracowniom badania opinii publicznej nie zapewniają rzetelnej ewaluacji rezultatów działań podejmowanych w ramach programu, z powodu nieadekwatności danych zawartych w POZNPT oraz przyjętych w metodologi przeprowadzonych badań. Ponadto, nie udzieliły one odpowiedzi w zakresie stopnia realizacji celu strategicznego POZNPT (str. 12 programu), tj. ograniczenia zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu (choroby układu krąŝenia, nowotwory złośliwe, nienowotworowe choroby układu oddechowego, zgony niemowląt) na skutek zmniejszenia ekspozycji na dym tytoniowy. W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyŝej zakresie stwierdzono następujące nieprawidłowości, które nie przesądzają jednak o ocenie działań podejmowanych w celu wykonania poszczególnych zadań: 1. Brak precyzyjnych informacji w zakresie poziomu zrealizowania celu strategicznego oraz 2 celów szczegółowych POZNPT; 2. Szczegółowe opisywanie w systemie sprawozdawczości zakresów podejmowanych działań, a nie osiągniętych poprzez nie efektów. GIS nie miał danych ani informacji pozwalających na bieŝący monitoring realizacji załoŝonych w POZNPT celów. Do dnia zakończenia kontroli nie było moŝliwości oceny w jakim stopniu przewidziane w programie cele zrealizowano. Pomimo Ŝe zlecano badania opini społecznej oraz gromadzono róŝnego rodzaju informacje oraz dane statystyczne pochodzące ze źródeł zewnętrznych, w Inspektoracie nie wypracowano skutecznego mechanizmu monitorowania i ewaluacji osiąganych efektów kaŝdego z 10 zadań PONZPT. W sprawozdaniach sporządzanych w okresie objętym kontrolą zawarto szczegółowe opisy podjętych działań, a nie rozliczenie efektów jakie one przyniosły w zakresie stopnia realizacji poszczególnych celów określonytch w POZNPT. Dyrektor DPZ poinformowała, Ŝe realizacja polityki państwa w obszarze ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu opierała się o długofalowe działania międzysektorowe, których efekty widoczne będą po wielu latach, a wyrazi się to zwiększoną świadomością społeczną, zmianą postaw i zachowań, a następnie poprawą zdrowia ludności. Ponadto wyjaśniła, Ŝe ze względu na duŝe niedofinansowanie POZNPT 26, jego realizacja przebiegała w sposób ograniczony, uniemoŝliwiający przeprowadzenie pełnej analizy (statystycznej i ekonomicznej) dotyczącej realizacji celów określonych w Programie na lata (Dowód: akta kontroli str ) 26 W 2010 r. Program winien być sfinansowany środkami z budŝetu państwa w kwocie ,5 tys. zł, podczas gdy faktycznie na ten cel przeznaczono 1 044,9 tys. zł, a w 2011 r. odpowiednio ,8 tys. zł, a wydatkowano 915,6 tys. zł. 12

13 Uwagi dotyczące badanej działalności Wg niezaleŝnych badań przeprowadzanych corocznie przez CBOS, liczba palących od 2007 r. się nie zmienia i wynosi 30-31% społeczeństwa. Badania te wskazują jednak na zmiany w strukturze wiekowej osób palących. Np. w porównaniu do 2010 r., w 2012 r. odsetek osób palących w wieku lat wzrósł z 23,5% do 34,5% (w tym wśród kobiet z 19% do 38% a wśród męŝczyzn z 28% do 31%). Z kolei wśród osób w wieku oraz 65 i więcej nieznacznie spadł, tj. kolejno z 24% do 23% wśród kobiet i z 42% do 36% wśród męŝczyzn oraz z 9% do 8% wśród kobiet i z 29% do 27% wśród męŝczyzn. (Dowód: akta kontroli str ) 2.4. Opracowywanie corocznych programów ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu Zgodnie z zapisami zawartymi w POZNPT, odpowiedzialność za realizację poszczególnych zadań spoczywała na: Głównym Inspektorze Sanitarnym - Zadania 1 i 3A; Państwowym Wojewódzkim Inspektorze Sanitarnym w Łodzi Zadanie 2; Ministrze Edukacji Narodowej - Zadanie 3B; Prezesie NFZ - Zadanie 4A; Centrum Onkologii Instytucie w Warszawie - Zadanie 4B; Ministrze Obrony Narodowej - Zadanie 5; Dyrektorze Generalnym SłuŜby Więziennej - Zadanie 6; Ministrze Spraw Wewnętrznych - Zadanie 7; Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi Zadanie 8; Ministrze Finansów - Zadanie 9 oraz Ministrze Zdrowia - Zadanie 10. W rozdziale 6.6. ww. programu (str. 37) wskazano, Ŝe resorty uczestniczące w realizacji POZNPT opracowują własne roczne programy ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu. (Dowód: akta kontroli str. 230, ) Z uzyskanych informacji wynika, Ŝe roczne programy ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu na lata opracowali tylko Główny Inspektor Sanitarny, Państwowi Wojewódzcy Inspektorzy Sanitarni z 16 województw oraz Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie w Warszawie. (Dowód: akta kontroli str. 138) W sprawie nieopracowywania przez resorty uczestniczące w POZNPT rocznych programów, GIS wyjaśnił, Ŝe zapisy POZNPT nie narzucają obowiązku przekazywania rocznych programów do Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Ponadto zaznaczył, Ŝe resorty realizują zadania zgodnie ze swoimi kompetencjami i Główny Inspektorat Sanitarny nie odnotował zgłaszania trudności przez resorty w tym zakresie. (Dowód: akta kontroli str. 52, 54) NIK zwraca uwagę, Ŝe pomimo nieopracowywania własnych rocznych programów ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu przez resorty uczestniczące w programie, kwestii realizacji tego zadania, określonego w pkt 6.6. POZNPT, nie omawiano w czasie obrad MZK, któremu przewodniczył Główny Inspektor Sanitarny Przeprowadzanie kontroli przestrzegania zakazu palenia tytoniu Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej 27 w dziedzinie bieŝącego nadzoru sanitarnego, zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej 28, naleŝy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w tym wynikające z przepisów ustawy antynikotynowej. Stosownie do art. 7 ust. 2 oraz art. 8a ust. 1 pkt 1 tej ustawy GIS kieruje Inspekcją, w tym ustala ogólne kierunki działania jej organów oraz koordynuje i nadzoruje ich działalność. 27 zwanej dalej PIS lub Inspekcją. 28 Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz ze zm. 13

14 PIS w ramach sprawowania bieŝącego nadzoru w zakresie warunków i wymogów higieniczno-sanitarnych przeprowadziła w latach (I półrocze) kontroli w zakresie przestrzegania zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych, określonego w art. 5 ustawy antynikotynowej, w jednostkach zobowiązanych do jego przestrzegania. Kontroli tych przeprowadzono: w 2010 r., w 2011 r. i w I połowie 2012 r. W wyniku ich przeprowadzenia stwierdzono, Ŝe: - w zakładach (98,4% wszystkich skontrolowanych jednostek, w tym z wykorzystaniem palarni ) przestrzegano przepisy dotyczące zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych, z czego: w 2010 r. (w tym z wykorzystaniem palarni), w 2011 r. (w tym z wykorzystaniem palarni) i w I połowie 2012 r. (w tym z wykorzystaniem palarni); - w zakładach (1,6% wszystkich skontrolowanych jednostek) nie przestrzegano powyŝszych przepisów, z czego: w w 2010 r. (4,5%), w 563 w 2011 r. (0,21%) oraz w 144 w I połowie 2012 r. (0,1%). (Dowód: akta kontroli, str ) Wśród przyczyn nieprzestrzegania ww. przepisów podano w szczególności tolerancyjność pracodawcy dla palących podwładnych, natomiast w mniejszym stopniu nieznajomość przepisów prawa. Wśród innych przyczyn nieprzestrzegania zakazów palenia w kontrolowanych zakładach wymieniono: - brak moŝliwości lokalowych na stworzenie palarni zgodnie z wymogami prawa; - niesubordynację pracowników i brak moŝliwości wyegzekwowania przepisu przez pracodawcę; - obawę właścicieli i ajentów przed utratą konsumentów w lokalach gastronomicznych. (Dowód: akta kontroli, str ) 2.6. Mandaty karne wystawione za nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu Zgodnie z postanowieniami 2 pkt 8 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego 29 funkcjonariusze tej inspekcji są uprawnieni do nakładania grzywien za wykroczenia określone w art. 13 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 ustawy antynikotynowej. W wyniku kontroli (opisanych w poprzednim podrozdziale) przeprowadzonych w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 30 czerwca 2012 r. PIS nałoŝyła 333 mandaty (243 w 2011 r. i 90 w 2012 r.), w tym: 140 za złamanie zakazu palenia w kontrolowanych jednostkach (88 w 2011 r. i 52 w 2012 r.) oraz 193 za nieumieszczenie w nich znaku zakazu palenia (155 w 2011 r. i 38 w 2012 r.) na łączną kwotę ,98 zł (44 560,98 zł w 2011 r. i zł w 2012 r.). (Dowód: akta kontroli, str. 450) W 2011 r. ww. mandaty za złamanie zakazu palenia PIS nałoŝyła w 14 województwach (z wyjątkiem województw opolskiego i podkarpackiego) natomiast za nieumieszczenie znaku zakazu palenia w 15 (z wyjątkiem woj. lubuskiego). Do 30 czerwca 2012 r. nałoŝono odpowiednio - w 14 (z wyjątkiem województw podlaskiego i podkarpackiego) i w 11 (z wyjątkiem łódzkiego, mazowieckiego, opolskiego, podkarpackiego i podlaskiego). (Dowód: akta kontroli, str ) 29 Dz. U. z 2002 r. Nr 174, poz ze zm. 14

15 2.7. Realizacja przez Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny zadań określonych w POZNPT Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny utworzono na podstawie Zarządzenia nr 3 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 stycznia 2004 r. Zgodnie z zarządzeniem, Zespół jest organem pomocniczym Rady Ministrów ( 1.1), w skład którego wchodzą: Minister Zdrowia (jako przewodniczący) oraz 11 członków przedstawicieli wyznaczonych przez ministra właściwego ds. finansów publicznych, ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, Ministra Obrony Narodowej, ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego, Ministra Sprawiedliwości, ministra właściwego ds. wewnętrznych, ministra właściwego ds. środowiska, ministra właściwego ds. kultury fizycznej i sportu, ministra właściwego ds. rolnictwa, przedstawiciela UOKiK oraz przedstawiciela Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej Curie w Warszawie ( 2). Zgodnie z cytowanym zarządzeniem w skład MZK nie wchodził GIS. Do zadań Zespołu naleŝało zapewnienie warunków optymalnej współpracy między resortami i instytucjami centralnymi uczestniczącymi w realizacji POZNPT, a w szczególności: uzgadnianie zakresu realizowanych zadań i kosztów ich realizacji; uzgadnianie zmian w projekcie Programu i planach realizacyjnych oraz opracowywanie projektu sprawozdań dla Sejmu RP ( 3). Zarządzeniem nr 64 z dnia 3 września 2010 r. Prezes Rady Ministrów zmienił ww. zarządzenie i m.in. powołał w skład MZK Głównego Inspektora Sanitarnego (jako wiceprzewodniczącego zespołu) oraz zastąpił jednego z członków przedstawiciela ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego, przedstawicielem ministra właściwego ds. zdrowia ( 1). (Dowód: akta kontroli str ) Zgodnie z 4 pkt 1 Regulaminu działania MZK (przyjętego na posiedzeniu Zespołu w dniu 1 grudnia 2010 r.), Zespół obraduje na posiedzeniach co najmniej raz w roku. W okresie objętym kontrolą, posiedzenia MZK odbyły się dwukrotnie: 1 grudnia 2010 r. i 12 grudnia 2011 r., w których z całego składu nie wzieło udziału odpowiednio 4 i 3 członków, w tym przewodniczący zespołu Minister Zdrowia. Przedmiotem obrad kolejnych posiedzeń było: a) w dniu 1 grudnia 2010 r. przyjęcie uchwałą protokołu z posiedzenia MZK w dniu 17 grudnia 2009 r., przyjęcie Regulaminu działania MZK, omówienie zmian w zarządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 września 2010 r. w sprawie utworzenia MZK oraz zmian legislacyjnych w ustawie antynikotynowej, przedstawienie wyników badań epidemiologicznych na temat palenia tytoniu przez osoby dorosłe (GATS), omówienie problematyki związanej z niedofinansowaniem działań w zakresie realizacji POZNPT, wysłuchanie raportu WHO nt. moŝliwości wprowadzenia skutecznej strategii ograniczania konsumpcji tytoniu w Polsce (2010 r.); (Dowód: akta kontroli str ) b) w dniu 12 grudnia 2011 r. - omówienie problematyki handlu w Polsce całymi liśćmi tytoniu papierosowego (zjawisko nieobjęte podatkiem akcyzowym), wysłuchanie wystąpienia w sprawie realizacji zadań w zakresie POZNPT w latach podejmowanych przez GIS, wyraŝenie konieczności dalszych prac nad zaostrzaniem przepisów w celu poszerzania miejsc wolnych od dymu tytoniowego, podkreślenie konieczności zwiększenia wymiany informacji między resortami oraz określenia dokładnych kryteriów współpracy, zwrócenie uwagi na konieczność stworzenia dokładnego budŝetu POZNPT, bowiem w obecnym kształcie środki wykorzystywano 15

16 Ustalone nieprawidłowości głównie na wydruk materiałów edukacyjnych, podczas gdy na pozostałe zadania środków brakowało. (Dowód: akta kontroli str ) W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyŝej zakresie stwierdzono następujące nieprawidłowości: Niezrealizowanie przez MZK w latach 2010 i 2011 dwóch z trzech zadań głównych przewidzianych do realizacji wg POZNPT. W czasie dwóch posiedzeń MZK, które odbyły się w okresie objętym kontrolą, nie uzgodniono: projektów sprawozdań rocznych dla Sejmu RP sprawozdania przygotowywał Inspektorat i nie były przedmiotem obrad MZK; zmian w projekcie programu i planach realizacyjnych; szczegółowego zakresu realizowanych zadań i kosztów ich realizacji. (Dowód: akta kontroli str. 109, , ) W ocenie NIK działania MZK nie zapewniały warunków optymalnej współpracy między resortami i instytucjami centralnymi uczestniczącymi w realizacji POZNPT. W złoŝonych wyjaśnieniach GIS poinformował, Ŝe projekty sprawozdań konsultowano z członkami MZK przy okazji dokonywanych uzgodnień zewnętrznych. Podkreślił, Ŝe na posiedzeniach MZK omawiano działania resortów podjęte w danym roku sprawozdawczym, które następnie wykazywano w sprawozdaniach z POZNPT. W kwestii dotyczącej niepodejmowania podczas posiedzeń zespołu konkretnych, szczegółowych propozycji zmian do programu i planów realizacyjnych podał, Ŝe zapisy POZNPT wyznaczają ogólne kierunki działań resortów, które nie tracą na aktualności i nie wymagają zmian w krótkim czasie. Poinformował równieŝ, Ŝe pojawiające się nowe problemy, są dyskutowane na forum MZK, co prowadzi do podejmowania działań przez właściwe resorty (np. kwestia liści tytoniowych). Zaznaczył jednak, Ŝe niedostateczne finansowanie zadań programu skutkuje podejmowaniem przez resorty działań przede wszystkim statutowych, niewymagających dodatkowych nakładów finansowych. ( ) Główny Inspektorat Sanitarny nie dysponuje narzędziami do wpływania na kształt polityki realizowanej przez resorty w obszarze ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu. Jako przyczynę zwoływania posiedzeń MZK tylko raz w roku, mimo zgłaszania przez członków MZK potrzeby częstszych spotkań, wskazał ( ) brak pełnej infrastruktury do zarządzania i koordynacji Programem, brak narządzi do nadzorowania i egzekwowania realizacji zadań oraz niedostateczne finansowanie Programu ( ). (Dowód: akta kontroli str. 52, 54-56, 69-76) Ocena cząstkowa Wnioski pokontrolne NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia negatywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. IV. Wnioski Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli, wnosi o: 1. Zapewnienie skutecznej realizacji POZNPT, w tym: a. Prowadzenie monitoringu realizacji zadań przewidzianych w POZPT. b. Zapewnienie realizacji przez MZK zadań określonych w POZNPT. 16

17 c. Objęcie ogólnokrajowym programem edukacji antytytoniowej liczby placówek przedszkolnych zgodnej z załoŝeniami zawartymi w zadaniu 3A POZNPT. 2. Przekazywanie sprawozdań z realizacji POZNPT do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w terminach umoŝliwiających Radzie Ministrów terminowe przedstawienie ich Sejmowi. 3. Sporządzanie sprawozdań z realizacji POZNPT w sposób umoŝliwiający ocenę stopnia realizacji celów przewidzianych w programie. Prawo zgłoszenia zastrzeŝeń Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków V. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK, kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeŝeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. ZastrzeŜenia zgłasza się do Prezesa NajwyŜszej Izby Kontroli. Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK, proszę o poinformowanie NajwyŜszej Izby Kontroli Delegatury w Katowicach, w terminie 15 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków pokontrolnych oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W przypadku wniesienia zastrzeŝeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeŝeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. Warszawa, dnia 23 stycznia 2013 r. Wiceprezes NajwyŜszej Izby Kontroli Marian Cichosz... podpis 17