ADAPTACYJNE MOŻLIWOŚCI UKŁADU SERCOWO- -NACZYNIOWEGO W GRUPACH OSÓB Z RÓŻNYM POZIOMEM WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ
|
|
- Renata Kulesza
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e ADAPTACYJNE MOŻLIWOŚCI UKŁADU SERCOWO- -NACZYNIOWEGO W GRUPACH OSÓB Z RÓŻNYM POZIOMEM WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ ADAPTIVE CAPABILITIES OF CARDIOVASCULAR SYSTEM IN A GROUP OF PEOPLE WITH DIFFERENT LEVEL OF PHYSICAL CAPACITY Halyna Tkachenko Natalia Kurhaluk Akademia Pomorska w Słupsku Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Zakład Zoologii i Fizjologii Zwierząt ul. Arciszewskigo 22b, Słupsk tkachenko@apsl.edu.pl kurhaluk@apsl.edu.pl biology.apsl@gmail.com ABSTRACT The main goal of our study was to assess physical condition of men and women in different age groups (children of different age, young people, older people) living in Pomerania region. We also analyzed the adaptive capabilities of the cardiovascular system in groups of people with different levels of physical capacity. The study included 962 persons in different age groups. Persons were grouped in appropriate age groups: 3-10 years, years, years and years old. The study was conducted in a group of 158 girls and 142 boys aged 3-10 years, 212 girls and 156 boys aged years, 125 young women and 29 men aged years and 77 senior-women aged years and 21 senior-men aged years age (students of University of the Third Age in Słupsk). Ruffier test (20 sit-ups in 20 seconds) was used to assess the adaptive capabilities of cardiovascular system under physical exercise. We have divided men and women of different age groups to groups with different levels of physical capacity. The level of adaptive capabilities of cardiovascular system in groups of people with different levels of physical capacity was calculated according to Bajewski formula (Bajewski 1979, 1984) using the following parameters: blood pressure (systolic and diastolic), heart rate, weight, height and age of the respondents. It determines the level of adaptive capacity, and the various levels of the rating scale can be regarded as indicators of the health status of respondents. Our 183
2 results show that there were men, regardless of age, with very good physical performance compared to a women group. The highest percentage of people with low level of physical capacity observed among girls aged 3-10 years, while among of boys in the group aged years old. The higher level of physical capacity was characterized by the higher level of adaptive capacity of individuals. Among the group aged 3-10 years, in both boys and girls, there were more persons with a tension of adaptive mechanisms. The persons with a satisfactory level of adaptive mechanisms in the group of persons with low physical capacity were occurring. There have been observed an equal number of persons with a satisfactory level of adaptation in the group of boys aged years, regardless of physical capacity. In the group of girls of the same age the reduced physical capacity caused an increase in the number of persons with tension of adaptive mechanisms. It has been reported a little percentage of people with an unsatisfactory level of adaptation in group with low physical capacity among women aged years. In the group of men of the same age, it has been predominated persons with a tension of adaptive mechanisms, regardless of the level of physical capacity. Group aged years has been characterized in most unsatisfactory adaptation and tension adaptation mechanisms, regardless of physical condition. Słowa kluczowe: wysiłek fizyczny, próba wysiłkowa Ruffiera, kondycja fizyczna, możliwości adaptacyjne Key words: exercises, Ruffier test, physical capacity, adaptive capabilities WPROWADZENIE Współczesne pojęcie zdrowia nie oznacza tylko braku choroby, ale ogólny dobrostan człowieka, umożliwiający mu spełnianie z wigorem czynności życia codziennego i radzenie sobie ze zmiennymi warunkami środowiskowymi. Według Lalonde a (1981) występują cztery czynniki wpływające na stan zdrowia człowieka. Są to: biologia, środowisko, styl życia oraz opieka zdrowotna. Wśród czynników determinujących stan zdrowia 50% przypisuje się właściwemu stylowi życia, którego kluczowym elementem jest aktywność fizyczna (Kałucka i in. 2002, Samiec i Sudoł- -Jednorowicz 2005, Fizjologiczne podstawy ). Aktywność fizyczna, zdrowie oraz jakość życia są ze sobą ściśle powiązane. Aktywność fizyczna jest nam potrzebna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ruch stanowi ważny składnik życia i dlatego aktywność fizyczna jest bodźcem naturalnym, fizjologicznym, na który cały organizm odpowiada pozytywnie, a także sposobem na zachowanie zdrowia, długowieczności, dobrego samopoczucia. Stanowi nieoceniony, a zarazem wciąż niedoceniany element zdrowego stylu życia (Fizjologiczne podstawy ). W wyniku regularnej aktywności fizycznej ludzkie ciało przechodzi zmiany, które mogą zapobiegać lub opóźniać występowanie pewnych schorzeń. Wysiłek fizyczny powoduje wiele pozytywnych zmian wewnątrz poszczególnych układów człowieka (Maughan 1999, Fizjologiczne podstawy ). Stanowi podstawę do budowy zdrowego stylu życia wtedy, gdy trening jest dokładny i jego wysiłek wzrasta stop- 184
3 niowo. Aktywność fizyczna sprawia, że osiągamy sprawne ciało, lepsze samopoczucie, dobrą przemianę materii, mamy wzmocnioną odporność. Dobre samopoczucie powoduje wzrost wydolności organizmu, nagromadzenie energii, chęć do pracy, odświeżenie umysłu, radość życia (Costill i Wilmore 1999, Maughan 1999, Kałucka i in. 2002). Wielostronny wpływ zwiększenia aktywności ruchowej na stan zdrowia człowieka polega na usprawnianiu czynności niektórych narządów i układów. Aktywność fizyczna nie tylko przyczynia się do zwiększenia wydolności i sprawności fizycznej, ale także do zmniejszenia zagrożenia chorobami układu krążenia i przemiany materii, takimi jak miażdżyca, cukrzyca, otyłość, nadciśnienie czy osteoporoza (Charzewska 2001, Kostka i Koziarska-Rościszewska 2009). Aktywność fizyczna jest jedną z podstawowych potrzeb każdego organizmu, prowadzącą do osiągnięcia prawidłowego rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego. Potrzebujemy jej do osiągnięcia wysokiego poziomu wydolności fizycznej i dla zapobiegania licznym chorobom. Niedostatek ruchu zwiększa ryzyko rozwoju wielu zaburzeń w organizmie. Przyczynę 50% wszystkich zgonów w Polsce stanowią choroby układu krążenia. Czołowe miejsce zajmuje choroba niedokrwienna serca, która charakteryzuje się niedostatecznym zaopatrzeniem mięśnia sercowego w tlen, najczęściej z powodu zwężenia tętnic wieńcowych przez rozwijające się w nich zmiany miażdżycowe. Zapadalność na tę chorobę występuje częściej u osób prowadzących siedzący tryb życia niż u aktywnych zawodowo. Takie wyniki badań pozwalają za zakwalifikowanie małej aktywności ruchowej do grupy tzw. czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca (Maughan 1999, Medycyna sportowa , Fizjologiczne podstawy ). Każda aktywność fizyczna wiąże się z konkretnymi zmianami w pracy układu krążenia, warunkującymi możliwość adaptacji do jego wykonania. Przystosowanie się układu krążenia do aktywności fizycznej obejmuje zwiększenie pojemności minutowej serca i objętości wyrzutowej, przyspieszenie pracy serca, zwiększenie ciśnienia tętniczego i różnicy tętniczo-żylnej wysycenia tlenem krwi (Costill i Wilmore 1999, Maughan 1999, Spina 1999, Hoffman 2002). Praca serca wzrasta wraz z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych. Przy zwiększonej temperaturze w trakcie wysiłku następuje wzrost częstotliwości skurczów serca, co jest jednym z termoregulacyjnych mechanizmów (Kobieta, sport, zdrowie 1998, Costill i Wilmore 1999). Ciśnienie tętnicze w czasie ćwiczeń fizycznych ulega zmianie. Wzrost ciśnienia skurczowego powyżej 200 mmhg następuje proporcjonalnie do zwiększenia intensywności treningu, w mniejszym zaś zakresie zwiększenie ciśnienia rozkurczowego (w prawidłowych warunkach maksymalnie o 12 procent w odniesienie do poziomu w spoczynku). Podczas wysiłku wzrasta również objętość wyrzutowa serca. Na prawidłowe dostosowanie się układu krążenia do aktywności fizycznej mają wpływ regulacyjne mechanizmy, które dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne. Do wewnętrznych zaliczamy układ bodźcotwórczo-przewodzący serca, natomiast do zewnętrznych wszystkie hormonalne i nerwowe wpływy wynikające z przywspółczulnej i współczulnej aktywności tych układów (Traczyk i Trzebski 2001). W poprzednich naszych badaniach wykazano, że studenci i seniorzy o zwiększonej aktywności ruchowej charakteryzują się lepszą wydolnością układu krążenia oraz mają niższe wartości liczbowe wskaźnika Ruffiera (Kurhalyuk i in. 2010a, b, 2012). 185
4 Zwiększenie wydolności i sprawności fizycznej uzyskane w wyniku treningu podlega szybkiej redukcji po całkowitym zaprzestaniu ćwiczeń. Do najważniejszych zmian w układach organizmu w wyniku hipokinezji należą: zmniejszenie objętości osocza, zwiększone wydalanie z moczem jonów wapnia, potasu, sodu, magnezu i fosforanów, zmniejszenie objętości i masy serca, zmniejszenie liczby erytrocytów we krwi, zmniejszenie masy mięśni szkieletowych, zmniejszenie gęstości tkanki kostnej, ograniczenie zdolności do wysiłków fizycznych i rozwój osteoporozy (Costill i Wilmore 1999, Fizjologiczne podstawy ). Podsumowując wielostronny wpływ aktywności fizycznej, a zarazem skutki bezczynności ruchowej na stan naszego organizmu, postanowiliśmy dokonać oceny kondycji fizycznej kobiet i mężczyzn w różnych przedziałach wiekowych (dzieci różnych grup wiekowych, młodzież, seniorzy) zamieszkujących tereny województwa pomorskiego oraz przeanalizować adaptacyjne możliwości układu sercowo- -naczyniowego w poszczególnych grupach osób z różnym poziomem wydolności fizycznej. MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY I METODY BADAŃ Badaniom zostało poddanych 920 osób w różnych przedziałach wiekowych. Badanych podzieliliśmy w odpowiednie grupy wiekowe: 3-10 lat, lat, lat oraz lat. Badanie przeprowadzono w grupie 158 dziewcząt i 142 chłopców w wieku 3-10 lat, 212 dziewcząt i 156 chłopców w wieku lat, 125 młodych kobiet i 29 mężczyzn w wieku lat oraz seniorów 77 kobiet w wieku lat i 21 mężczyzn w wieku lat (słuchaczy Słupskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku). Badaniami zostały objęte następujące placówki: Przedszkole Akademia Uśmiechu nr 9 w Słupsku, Szkoła Podstawowa nr 2 im. Małego Trójmiasta Kaszubskiego w Redzie, Szkoła Podstawowa im. I Armii Krajowej w Koczale, Szkoła Podstawowa w Stołcznie, V Liceum Ogólnokształcące im. Zbigniewa Herberta w Słupsku, Akademia Pomorska w Słupsku oraz Słupski Uniwersytet Trzeciego Wieku. Pomiary ciśnienia tętniczego oraz tętna osób dokonywaliśmy za pomocą ciśnieniomierza automatycznego. Do oceny wydolności układu krążenia i kondycji fizycznej zastosowano wysiłkową próbę Ruffiera (wykonanie 20 przysiadów w ciągu 20 sekund). Badania obejmowały pomiary ciśnienia tętniczego krwi i tętna przed wysiłkiem, natychmiast po wysiłku, po upływie pierwszej minuty po próbie wysiłkowej z następującym wyliczeniem wskaźnika funkcjonalnych zmian organizmu (potencjału adaptacyjnego) (Bajewski 1979, 1984). Wskaźnik Ruffiera, który służy do oceny wydolności układu krążenia organizmu, obliczaliśmy za pomocą wzoru (Jastrzębska 2010): IR = [(P + P 1 + P 2 ) 200]/10, gdzie: IR wskaźnik Ruffiera; P tętno spoczynkowe; P 1 tętno bezpośrednio po próbie; P 2 tętno po 1 minucie wypoczynku. 186
5 Interpretacja wyników poziomu wydolności fizycznej: 0 pkt bardzo dobra; 0,1-5 pkt dobra; 5,1-10 pkt średnia; 10,2-15 pkt słaba (Jastrzębska 2010). Po uzyskaniu odpowiednich wyników danego parametru dokonaliśmy podziału kobiet i mężczyzn w różnych przedziałach wiekowych z różnym poziomem wydolności fizycznej. W badaniach uwzględniono również poziom potencjału adaptacyjnego, obliczonego według wzoru Bajewskiego (Bajewski 1979, 1984), do którego wykorzystano następujące wskaźniki: ciśnienie tętnicze (skurczowe i rozkurczowe), tętno, masę ciała, wzrost i wiek badanych osób. Określa on poziom, na jakim znajdują się możliwości adaptacyjne organizmu, a poszczególne szczeble jego skali oceny mogą być traktowane jako wskaźniki stanu zdrowia badanego respondenta. Skala oceny poziomu adaptacji przedstawia się następująco: poziom zadowalający świadczy o odpowiednich bądź też wysokich zdolnościach funkcjonalnych organizmu; natężenie adaptacyjnych mechanizmów określa stan, w którym zdolności funkcjonalne organizmu są zabezpieczone kosztem rezerwy funkcjonalnej; niezadowalający poziom adaptacji oznacza obniżenie funkcjonalnych zdolności organizmu; wstrząs adaptacji określa gwałtowne obniżenie funkcjonalnych zdolności organizmu. Obliczono także udział procentowy młodzieży i osób dorosłych z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości organizmu według następującej skali: zadowalający poziom adaptacji progowe znaczenia potencjału adaptacyjnego nie przekraczają 2,1 pkt; natężenie mechanizmów adaptacji 2,11-3,20 pkt; niezadowalający poziom adaptacji 3,21-4,30 pkt; wstrząs adaptacji >4,31 pkt. Po uzyskaniu odpowiednich wyników danego parametru dokonaliśmy podziału kobiet i mężczyzn w różnych przedziałach wiekowych na grupy z różnym poziomem potencjału adaptacyjnego. Poziom adaptacyjnych możliwości organizmu dzieci obliczaliśmy według następującej skali: zadowalający poziom adaptacji progowe znaczenia potencjału adaptacyjnego nie przekraczają 1,89 pkt; natężenie mechanizmów adaptacji 1,90-2,14 pkt; niezadowalający poziom adaptacji 2,15-2,41 pkt; wstrząs adaptacji >2,42 pkt (Bajewski 1979, 1984). Otrzymane wyniki badań poddaliśmy analizie statystycznej (Zar 1999) przy pomocy programu STATISTICA 8.0 (StatSoft, Polska). Test Kołmogorowa-Smirnowa z poprawką Lilleforsa oraz test Shapiro-Wilka użyto w celu sprawdzenia normalności rozkładu danych. Wszystkie uzyskane dane znajdowały się poza rozkładem normalnym. Do określenia istotności różnic pomiędzy wskaźnikiem Ruffiera w grupie dziewcząt i chłopców różnego wieku wykorzystano rangowy test statystyczny Kruskala-Wallisa (p<0,05). WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE Pojęcie wydolność fizyczna oznacza zdolność człowieka do ciężkich lub długotrwałych wysiłków fizycznych bez szybko narastającego zmęczenia i bez niefizjologicznych zmian w organizmie oraz równoczesną zdolność organizmu do szybkiej restytucji po ich zakończeniu (Birch i in. 2009). Zależy ona od wielu czynników: wieku, płci, zaopatrzenia tlenowego tkanek, poziomu zasobów energetycznych, sprawności tlenowych procesów metabolicznych itd. Badanie wydolności fizycznej 187
6 to jeden z elementów oceny stanu zdrowia (Hoffman 2002, Klukowski 2010). W naszych badaniach mierzono wydolność fizyczną za pomocą testu wysiłkowego, jakim jest próba Ruffiera. Wyniki naszych badań dotyczące wskaźnika Ruffiera w grupie kobiet i mężczyzn w różnych przedziałach wiekowych zostały przedstawione na rycinie 1. Ryc. 1. Wskaźnik Ruffiera w grupach kobiet i mężczyzn w różnych przedziałach wiekowych (n=962) * istotna różnica pomiędzy grupą dziewcząt w wieku 3-10 lat w stosunku do grupy kobiet w wieku lat oraz grupy kobiet w wieku lat # istotna różnica pomiędzy grupą dziewcząt w wieku lat w stosunku do grupy kobiet w wieku lat oraz grupy kobiet w wieku lat ** istotna różnica pomiędzy grupą mężczyzn w wieku lat w stosunku do grup chłopców w wieku 3-10 i lat oraz mężczyzn w wieku lat & istotna różnica pomiędzy grupą dziewcząt w wieku lat w stosunku do grupy chłopców w wieku lat istotna różnica pomiędzy grupą kobiet w wieku lat w stosunku do grupy mężczyzn w wieku lat Fig. 1. Ruffier ratio in groups of men and women in different age groups (n=962) * significant difference between the groups of girls aged 3-10 years compared to the group of women aged years and women aged years # significant difference between the groups of girls aged years compared to the group of women aged years and women aged years old ** significant difference between the group of men aged years compared to groups of boys aged 3-10 years, years and men aged years & significant difference between the group of girls aged years compared to the group of boy aged years significant difference between the group of women aged years compared to a group of men aged years 188
7 Za pomocą nieparametrycznego testu Kruskala-Wallisa wykazano statystycznie istotne różnice między wskaźnikiem wydolności fizycznej w grupach kobiet w różnych przedziałach wiekowych. Wskaźnik Ruffiera u dziewcząt w wieku 3-10 lat zanotowano na poziomie (11,73±0,26) pkt w stosunku do grupy kobiet w wieku lat (9,58±0,34) pkt i kobiet w wieku lat (9,40±1,21) pkt. Wyniki naszych badań świadczą również o zmniejszeniu wskaźnika wydolności fizycznej w grupach kobiet w wieku lat (o 1,78%, p<0,05) i w wieku lat (o 1,96%, p<0,05) w porównaniu z grupą latek. Różnica pomiędzy wskaźnikiem wydolności fizycznej w grupach chłopców w przedziale wiekowym 3-10 lat a lat wzrosła o 13,58% (p<0,05), a pomiędzy chłopcami w wieku lat a mężczyznami w wieku lat o 14,28% (p<0,05). Natomiast w grupie mężczyzn w wieku lat poziom wydolności fizycznej zmniejszył się o 12,58% (p<0,05) w porównaniu z grupą latków. W przypadku przedziału wiekowego lat pomiędzy dziewczętami i chłopcami wykazano istotną statystycznie różnicę wartości wskaźnika Ruffiera. W grupie dziewcząt zanotowano o 1,39% (p<0,05) większy poziom wydolności fizycznej w porównaniu z grupą chłopców w tym samym wieku. W grupie wiekowej lat pomiędzy kobietami i mężczyznami wykazano istotną różnicę wartości wskaźnika Ruffiera. W grupie mężczyzn zanotowano poziom wydolności fizycznej o 14,66% (p<0,05) większy w porównaniu z grupą kobiet. Podsumowując, można stwierdzić, iż zarówno w grupach kobiet, jak i mężczyzn wraz z wiekiem wydolność fizyczna zmienia się. Wzrasta ona do około 20 roku życia, przez kilka lat utrzymuje się na stałym poziomie, po czym stopniowo się zmniejsza (Costill i Wilmore 1999, Fizjologiczne podstawy ). Niezbędnym środkiem do podtrzymywania wydolności fizycznej jest wysiłek fizyczny, który warunkuje normalne funkcjonowanie organizmu człowieka, a aktywność ruchowa stanowi ważny czynnik zapobiegający chorobom układu krążenia. Pierwsze badania epidemiologiczne ukazujące zależność między aktywnością fizyczną a chorobami układu sercowo-naczyniowego wykonano w latach 50. i 60. XX wieku w Anglii u londyńskich konduktorów autobusowych i w USA wśród robotników portowych. Jerry Morris wykazał mniej przypadków choroby wieńcowej serca i mniejszy wskaźnik zgonów u konduktorów autobusowych, którzy mieli większą sprawność i aktywność fizyczną, w porównaniu z kierowcami autobusów i urzędnikami państwowymi (Birch i in. 2009). W kolejnych latach wiele badań o podobnej tematyce zostało przeprowadzonych przez innych uczonych, które również wykazały istotnie te same wnioski. Aktywność fizyczna może zmniejszyć ryzyko wystąpienia takich chorób, jak udar mózgu, rak jelita grubego i piersi, cukrzyca typu I i II, osteoporoza i in. (Costill i Wilmore 1999, Maughan 1999, Spina 1999, Hoffman 2002). Wydolność fizyczna to przystosowanie organizmu do wysiłków o charakterze wytrzymałościowym, w których dominują przemiany energetyczne aerobowe. Definiuje się ją jako zdolność do wykonywania długich i ciężkich wysiłków z udziałem dużych grup mięśniowych, bez zakłóceń homeostazy organizmu i z zachowaną zdolnością do szybkiego wypoczynku (Jegier i Kozdroń 1997, Kozłowski i Nazar 1999, Jaskólski 2002). Zależy ona od wielu czynników, m.in. od budowy ciała i właściwości psychicznych człowieka, stanu zdrowia i odżywienia, sprawności mechanizmów fizjologicznych zapewniających dostawę tlenu do komórek, sprawności pro- 189
8 cesów wewnątrzkomórkowych wykorzystujących tlen do produkcji energii, rezerw energetycznych, koordynacji ruchowej (Jegier i Kozdroń 1997, Kozłowski i Nazar 1999, Jaskólski 2002). Wydolność fizyczna kształtowana jest również przez cechy uwarunkowane genetycznie, które w 80% decydują o poziomie wydolności fizycznej. Osobnik o dużej wydolności charakteryzuje się zdolnością do wykonywania wysiłków fizycznych bardziej efektywnie, mniejszym kosztem fizjologicznym w porównaniu z osobą o niskiej wydolności. Zmiany w poziomie funkcji biologicznych ustroju pod wpływem rytmów biologicznych sprawiają, że wydolność fizyczna ulega zmianom w ciągu doby. Największa występuje między godziną 6:00 a 10:00-11:00 oraz między 16:00 a 20:00, natomiast najmniejsza między 22:00 a 6:00 (Fizjologiczne podstawy ). Wydolność fizyczną warunkują również wiek, płeć oraz aktywność fizyczna. Wydolność fizyczna u kobiet pod względem poszczególnych różnic morfologicznych i fizjologicznych jest o 20-30% mniejsza niż u mężczyzn (Costill i Wilmore 1999, Maughan 1999, Spina 1999, Fizjologiczne podstawy ). Wyniki naszych badań potwierdzają tezę, że wydolność fizyczna zwiększa swój poziom do około 20 roku życia, przez kilka lat utrzymuje się na równym poziomie, po czym stopniowo maleje. Około 65 roku życia wynosi już tylko 60-70% wydolności fizycznej osiągniętej w wieku lat (Jegier i Kozdroń 1997, Kozłowski i Nazar 1999, Jaskólski 2002). Przyczynę spadku poziomu wydolności fizycznej w miarę starzenia się stanowi zmniejszenie poziomu aktywności ruchowej człowieka, a także ułatwiające życie wytwory cywilizacji technicznej. Tempo zmniejszania się wydolności w procesie starzenia się u kobiet jest większe w porównaniu z mężczyznami. Człowiek w warunkach normalnych do wykonania czynności zawodowych wykorzystuje tylko część wydolności fizycznej. Jeśli człowiek jest zmuszony do wykonania cięższego wysiłku niż zwykłego, to sięga do rezerw wydolności, które nazywa się rezerwami zależnymi od woli. Uruchomienie ich następuje pod wpływem bodźców psychologicznych, podwyższających motywację do zwiększenia wydajności pracy. Rozwój jej możliwy jest przez systematyczne ćwiczenia fizyczne (Costill i Wilmore 1999, Maughan 1999, Spina 1999, Hoffman 2002, Fizjologiczne podstawy ). Wyższy poziom wydolności fizycznej jest zawsze równoznaczny z mniejszym kosztem fizjologicznym wykonywanej pracy. U osób prowadzących siedzący tryb życia przyrost wydolności po ćwiczeniach fizycznych może wynieść 30% w stosunku do wartości początkowych. Osoby o przeciętnej aktywności fizycznej, wykonujące ćwiczenia fizyczne, mogą liczyć na wzrost VO 2max nie więcej niż o 20%. Największy wzrost wydolności fizycznej przy ćwiczeniach fizycznych może występować w okresie młodzieńczym (Kubica 1999, Maughan 1999, Spina 1999, Hoffman 2002). Ćwiczenia fizyczne stosowane w rekreacji mogą powodować zwiększenie przystosowania organizmu do wysiłków typu wytrzymałościowego. Kobiety są najbliższe możliwościom mężczyzn w adaptacji do wysiłków tego typu, różnice jednak maleją w miarę wydłużania ćwiczeń fizycznych. U dzieci stopniowo zwiększa się zdolność do wysiłków wytrzymałościowych, ale przyrosty VO 2max są stosunkowo niewielkie. Zwiększa się również tolerancja wysiłków anaerobowych. U ludzi starszych, na skutek odczuwanej duszności, dochodzi do pogorszenia tolerancji więk- 190
9 szych wysiłków fizycznych. Tak więc wiek jest jednym z najważniejszych czynników określających zdolności funkcjonalne organizmu człowieka. Jednakże intensywne ćwiczenia osób starszych, prowadzone na poziomie 60-80% VO 2max, mogą zwiększać wydolność fizyczną (Jegier i Kozdroń 1997, Kubica 1999, Kozłowski i Nazar 1999, Jaskólski 2002). Wszystko to zależne jest od zwiększania zdolności oksydacyjnych mięśni, zawartości glikogenu czy lepszego ukrwienia włókien (Maughan 1999, Spina 1999, Hoffman 2002). Ocena wydolności fizycznej ma podstawowe znaczenie w diagnostyce efektów treningu, poziomu adaptacji wysiłkowej, a także pozwala wnioskować o stanie zdrowia. Ocenę wydolności fizycznej można przeprowadzić poprzez oznaczenie poziomu maksymalnego poboru tlenu (VO 2max ) (Jegier i Kozdroń 1997, Kubica 1999, Kozłowski i Nazar 1999, Jaskólski 2002) oraz poprzez wykonanie różnych testów wysiłkowych, np. próby wysiłkowej Ruffiera (Jastrzębska 2010). Następnym naszym zadaniem było przedstawienie procentowego ujęcia osób różnego wieku i płci w zależności od poziomu wydolności fizycznej. Wyniki badań dotyczące procentowego ujęcia dziewcząt i chłopców w przedziale wiekowym 3-10 lat podzielonych na grupy według wskaźnika Ruffiera zostały przedstawione na rycinie 2. Na ich podstawie można stwierdzić, iż w przedziale wiekowym 3-10 lat występuje niewielka grupa chłopców (1%) z bardzo dobrą wydolnością w porównaniu z grupą dziewcząt. Również w przypadku chłopców zanotowano grupę z dobrą wydolnością fizyczną (9,15%) w porównaniu z grupą dziewcząt (1,89%). Większa liczba osób ze średnią wydolnością fizyczną dotyczyła grupy chłopców (37,61%), a nie dziewcząt (29,11%). Zarówno u chłopców (53,52%), jak i dziewcząt (68,98%) dominowała liczba osób ze słabą wydolnością fizyczną (ryc. 2). Ryc. 2. Procentowe ujęcie dziewcząt (A) i chłopców (B) z różnym poziomem wydolności fizycznej w przedziale wiekowym 3-10 lat (n=300) podzielonych na grupy wg wskaźnika Ruffiera Fig. 2. Percentage of girls (A) and boys (B) with different levels of physical capacity in the 3-10 years age group (n=300) divided into groups according to Ruffier ratio W przedziale wiekowym lat (ryc. 3) również występuje niewielka grupa chłopców z bardzo dobrą wydolnością (1,28%) w porównaniu z grupą dziewcząt, u których nie stwierdzono osób z bardzo dobrą wydolnością fizyczną (0%). Zanotowano przypadki z dobrą wydolnością fizyczną zarówno w grupie chłopców (11,53%), jak i u dziewcząt (6,0%). Średnią wydolność fizyczną również zaobser- 191
10 wowano w grupie chłopców (35,89%) i dziewcząt (28,77%). Największy procent osób ze słabą wydolnością fizyczną występuje w grupie dziewcząt (64,62%) (u chłopców 51,28%). Ryc. 3. Procentowe ujęcie dziewcząt (A) i chłopców (B) z różnym poziomem wydolności fizycznej w przedziale wiekowym lat (n=368) podzielonych na grupy wg wskaźnika Ruffiera Fig. 3. Percentage of girls (A) and boys (B) with different levels of physical capacity in the years age group (n=368) divided into groups according to Ruffier ratio W przedziale wiekowym lat (ryc. 4) występuje większa niż w poprzednich przedziałach wiekowych grupa mężczyzn z bardzo dobrą wydolnością (6,89%) w porównaniu z grupą kobiet, u których nie stwierdzono przypadków z bardzo dobrą wydolnością fizyczną. Osoby o dobrej wydolności fizycznej zaobserwowano zarówno w grupie kobiet (8,80%), jak i u mężczyzn (6,89%). Liczniejszą grupę osób ze średnim poziomem wydolności fizycznej zanotowano wśród kobiet (52%) (u mężczyzn 10,34%). Natomiast słaba wydolność fizyczna dotyczyła większej liczby mężczyzn (75,86%) (u kobiet 39,20%). Ryc. 4. Procentowe ujęcie kobiet (A) i mężczyzn (B) z różnym poziomem wydolności fizycznej w przedziale wiekowym lat (n=154) podzielonych na grupy wg wskaźnika Ruffiera Fig. 4. Percentage of women (A) and men (B) with different levels of physical capacity in the years age group (n=154) divided into groups according to Ruffier ratio 192
11 W przypadku osób w wieku lat można zaobserwować przypadki bardzo dobrej wydolności fizycznej w grupach mężczyzn i kobiet (po 14,28%) (ryc. 5). Zanotowano przypadki osób z dobrą wydolnością fizyczną w grupie kobiet 36,36% i mężczyzn 19,04%. Większa liczba osób ze średnim poziomem wydolności fizycznej występuje wśród mężczyzn (33,33%) niż u kobiet (11,68%). Słabą wydolnością fizyczną charakteryzowała się zarówno grupa mężczyzn (33,33%), jak i kobiet (37,66%). Ryc. 5. Procentowe ujęcie kobiet (A) i mężczyzn (B) z różnym poziomem wydolności fizycznej w przedziale wiekowym lat (n=98) podzielonych na grupy wg wskaźnika Ruffiera Fig. 5. Percentage of women (A) and men (B) with different levels of physical capacity in the years age group (n=98) divided into groups according to Ruffier ratio Podsumowując, można wywnioskować, iż grupa mężczyzn odznaczała się większym odsetkiem osób z bardzo dobrą wydolnością fizyczną w porównaniu z grupą kobiet. Największa liczba osób ze słabą wydolnością fizyczną dotyczyła grupy mężczyzn w przedziale wiekowym lat. Liczba osób z dobrą wydolnością fizyczną u mężczyzn i kobiet wzrastała wraz z wiekiem. W młodym wieku w porównaniu z okresem starości mechanizmy adaptacji są sprawniejsze fizjologicznie oraz charakteryzują się większą plastycznością. Przekroczenie granic funkcjonowania, granic adaptacyjnych sprawności organizmu przez niekorzystne warunki życia codziennego, stresy, nieprawidłowe odżywianie, przyspiesza tempo starzenia biologicznego (Kozłowski 1986). Adaptacja jest procesem ciągłego dostosowywania się organizmu do warunków, w których działa. Podczas każdego wysiłku dochodzi do aktywacji różnych ośrodków nerwowych, wielu narządów i układów organizmu. Im intensywniejszy wysiłek, tym większe powstają zmiany, które w istotny sposób determinują jego czas trwania. Ciągłe wykonywanie wysiłków powoduje zarówno adaptację ogólnoustrojową, jak i adaptację na poziomie pojedynczej komórki. Adaptacja ogólnoustrojowa dotyczy układu krążenia, oddychania, układu nerwowego, wydzielania hormonów i reakcji biochemicznych towarzyszących pracy fizycznej (Hoffman 2002). Pozytywną stroną adaptacji jest to, iż ta sama praca może być wykonywana z mniejszym zaangażowaniem organizmu i mniejszymi jego zaburzeniami, również z mniejszym kosztem fizjologicznym (Kozłowski 1986, Kurhalyuk i in. 2010a, b, 2012). 193
12 Wyniki badań określające procentowe ujęcie dziewcząt w przedziale wiekowym 3-10 lat z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości w grupach ze średnią oraz słabą wydolnością fizyczną, podzielonych wg wskaźnika Ruffiera, zostały przedstawione na rycinie 6. Wyniki dotyczące poziomu potencjału adaptacyjnego u dziewcząt w tym przedziale wiekowym obrazują, że w grupach dzieci z dobrą wydolnością fizyczną zanotowano więcej osób z zadowalającym poziomem potencjału adaptacyjnego. Nie zanotowano dziewcząt z bardzo dobrą wydolnością fizyczną. Natomiast u wszystkich dziewcząt z dobrą wydolnością fizyczną (1,89%) poziom potencjału adaptacyjnego jest zadowalający (100%). U dziewcząt ze średnią wydolnością fizyczną (29,11%) zaobserwowano 76% osób z zadowalającym poziomem oraz 24% osób z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych. W grupie dziewcząt ze słabą wydolnością fizyczną (68,98%) zwiększa się liczba osób z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (32%), natomiast zmniejsza się z zadowalającym poziomem adaptacji układu sercowo-naczyniowego (68%) (ryc. 6). Wyniki badań określające zależność potencjału adaptacyjnego od poziomu wydolności fizycznej u chłopców w przedziale wiekowym 3-10 lat zostały przedsta- Ryc. 6. Procentowe ujęcie dziewczynek w przedziale wiekowym 3-10 lat (n=158) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości w grupach ze średnią wydolnością (A) oraz słabą wydolnością (B) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 6. Percentage of girls aged 3-10 years (n=158) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a middle (A) and low exercise capacity (B) 194
13 wione na rycinie 7. Potwierdzają one tendencję zależności adaptacyjnych możliwości organizmu od wydolności fizycznej. W grupie chłopców z bardzo dobrą wydolnością fizyczną (0,7%) wszystkie osoby charakteryzowały się zadowalającym poziomem potencjału adaptacyjnego (100%). W grupie chłopców z dobrą wydolnością fizyczną zanotowano większą liczbę osób z zadowalającym poziomem adaptacji (85%) i natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (15%). Natomiast skrajnym przypadkiem jest średnia wydolność fizyczna, gdzie stwierdzono u 88% osób zadowalający poziom adaptacji i u 12% natężenie mechanizmów adaptacyjnych. W grupie osób ze słabą wydolnością fizyczną zanotowano mniejszą liczbę chłopców z zadowalającym poziomem potencjału adaptacyjnego (67%). Zwiększa się natomiast liczba osób z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (33%) w porównaniu z grupą chłopców z dobrą i średnią wydolnością fizyczną (ryc. 7). Wyniki badań określające poziom potencjału adaptacyjnego u dziewcząt w wieku lat z różnym poziomem wydolności fizycznej zostały przedstawione na rycinie 8. W grupie z bardzo dobrą wydolnością fizyczną zanotowano 100% przypadków osób z zadowalającym poziomem adaptacji. Natomiast dziewczęta z dobrą wydolnością fizyczną (6,60%) charakteryzują się w 71% zadowalającym poziomem adaptacji i 29% natężeniem mechanizmów adaptacyjnych. W grupie dziewcząt ze średnią wydolnością fizyczną (28,77%) u 61% osób zaobserwowano zadowalający poziom adaptacji, a u 39% natężenie mechanizmów adaptacyjnych. W przypadku słabej wydolności fizycznej (64,62%) pojawia się grupa osób z niezadowalającym poziomem adaptacji (3%). Natężenie mechanizmów adaptacyjnych zanotowano u 55% dziewcząt, natomiast zadowalający poziom tylko u 42% (ryc. 8). Wyniki badań przedstawiające procentowe ujęcie chłopców w wieku lat z różnym poziomem potencjału adaptacyjnego w grupach z dobrą, średnią i słabą wydolnością fizyczną zostały przedstawione na rycinie 9. Wśród chłopców z bardzo dobrą wydolnością fizyczną (1,28%) zaobserwowano 100% osób z zadowalającym poziomem adaptacji. Chłopcy z dobrą wydolnością fizyczną (11,53%) charakteryzują się zarówno zadowalającym poziomem adaptacji (50%), jak i natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (50%). Również zadowalający poziom adaptacji (64%) i natężenie mechanizmów adaptacyjnych (36%) dotyczyły grupy chłopców ze średnią wydolnością fizyczną (35,89%). W grupie chłopców ze słabą wydolnością fizyczną (51,28%) zanotowano 1% osób z niezadowalającym poziomem adaptacji i 65% osób z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (ryc. 9). Wyniki badań przedstawiające procentowe ujęcie kobiet w wieku lat z różnym poziomem potencjału adaptacyjnego, podzielonych na grupy według wydolności fizycznej, zostały przedstawione na rycinie 10. Grupa kobiet z dobrą wydolnością fizyczną (8,8%) charakteryzowała się zadowalającym poziomem adaptacji (45%) oraz natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (55%). Zadowalający poziom adaptacji (49%) oraz natężenie mechanizmów adaptacyjnych (51%) zanotowano w grupie kobiet ze średnią wydolnością fizyczną. Natomiast w przypadku grupy ze słabą wydolnością fizyczną zaobserwowano 8% osób z niezadowalającym poziomem adaptacji 25% z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych i 67% z zadowalającym poziomem adaptacji (ryc. 10). Poziom potencjału adaptacyjnego u mężczyzn w przedziale wiekowym lat w większości charakteryzuje się natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (92% 195
14 Ryc. 7. Procentowe ujęcie chłopców w przedziale wiekowym 3-10 lat (n=142) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości w grupach z dobrą wydolnością (A), ze średnią wydolnością (B) oraz słabą wydolnością fizyczną (C) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 7. Percentage of boys aged 3-10 years (n=142) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a good (A), middle (B) and low exercise capacity (C) 196
15 Ryc. 8. Procentowe ujęcie dziewcząt w przedziale wiekowym lat (n=212) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości w grupach z dobrą wydolnością (A), ze średnią wydolnością (B) oraz słabą wydolnością fizyczną (C) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 8. Percentage of girls aged years (n=212) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a good (A), middle (B) and low exercise capacity (C) 197
16 Ryc. 9. Procentowe ujęcie chłopców w przedziale wiekowym lat (n=156) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości układu sercowo-naczyniowego w grupach z dobrą wydolnością (A), ze średnią wydolnością (B) oraz słabą wydolnością fizyczną (C) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 9. Percentage of boys aged years (n = 156) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a good (A), middle (B) and low exercise capacity (C) 198
17 Ryc. 10. Procentowe ujęcie kobiet w przedziale wiekowym lat (n=125) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości układu sercowo-naczyniowego w grupach z dobrą wydolnością (A), ze średnią wydolnością (B) oraz słabą wydolnością fizyczną (C) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 10. Percentage of women aged years (n=125) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a good (A), middle (B) and low exercise capacity (C) 199
18 osób z bardzo dobrą, 90% z dobrą, 80% ze średnią oraz 50% ze słabą wydolnością fizyczną). Zadowalający poziom adaptacji układu sercowo-naczyniowego występuje u mężczyzn z bardzo dobrą wydolnością fizyczną (8%), z dobrą wydolnością fizyczną (10%), ze średnią wydolnością fizyczną (20%) oraz słabą wydolnością fizyczną (50%) (ryc. 11). Następne wyniki badań, określające procentowe ujęcie kobiet w przedziale wiekowym lat z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości układu sercowo- -naczyniowego w grupach z bardzo dobrą wydolnością, z dobrą wydolnością oraz średnią wydolnością fizyczną, zostały przedstawione na rycinie 12. W grupie kobiet starszych nie zanotowano osób ze słabą wydolnością fizyczną. Zaobserwowano natomiast w tej grupie występowanie osób z niezadowalającym poziomem adaptacyjnych możliwości organizmu: 49% z bardzo dobrą, 58% z dobrą oraz 34% ze średnią wydolnością fizyczną. Występuje również duża liczba kobiet z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych w grupach z bardzo dobrą wydolnością fizyczną (51%), z dobrą wydolnością fizyczną (42%) oraz ze średnią wydolnością fizyczną (66%). Mężczyźni w przedziale wiekowym lat charakteryzowali się występowaniem osób z bardzo dobrą wydolnością fizyczną (14,28%), wśród których zaobserwowano 72% z niezadowalającym poziomem adaptacji i 28% z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych (ryc. 13). Podobny rozkład otrzymano w grupie mężczyzn z dobrą wydolnością fizyczną. Zanotowano w niej 75% osób z niezadowalającym poziomem adaptacyjnych możliwości układu sercowo-naczyniowego i 25% z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych. Nie odnotowano w grupie mężczyzn starszych osób ze średnią i słabą wydolnością fizyczną. Każdy wzmożony wysiłek fizyczny wywołuje zintegrowaną odpowiedź wszystkich narządów na wzrost zapotrzebowania metabolicznego, głównie w mięśniach szkieletowych. Z tego powodu najważniejszym celem funkcji układu krążenia jest dostarczenie większej ilości tlenu do mięśni, aby pokryć wzmożone zapotrzebowanie na ATP (Traczyk i Trzebski 2001). Reakcję układu krążenia na wysiłki fizyczne bezpośrednio kształtują trzy mechanizmy (Fizjologiczne podstawy ): 1) zmiany aktywności autonomicznego unerwienia serca i naczyń krwionośnych oraz działanie hormonów, takich jak krążące we krwi aminy katecholowe, angiotensyna II, kortyzol i wazopresyna; 2) oddziaływanie mechaniczne na naczynia żylne tzw. pompy mięśniowej i pompy oddechowej powodujące zwiększenie dopływu krwi do serca; 3) działanie czynników miejscowych na naczynia krwionośne w różnych narządach (Fizjologiczne podstawy ). O adaptacji do ćwiczeń fizycznych decydują takie czynniki, jak wiek ćwiczącej osoby, rodzaj wykonywanych wysiłków fizycznych oraz stan ogólny organizmu. Pod wpływem wysiłku fizycznego wzrasta przepływ krwi przez mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy, płuca i skórę, a maleje przez narządy wewnętrzne, m.in. wątrobę i nerki. Wzrost przepływu krwi przez skórę w czasie wysiłku ma ważne znaczenie w termoregulacji, ponieważ ułatwia usuwanie ciepła z organizmu. Największy wzrost przepływu krwi w czasie wysiłku występuje w pracujących mięśniach szkieletowych. Przepływ krwi przez te mięśnie w spoczynku osiąga poziom ml/min, a podczas wysiłków fizycznych może osiągnąć 1000 ml/min (Spina 1999, Jaskólski i Jaskólska 2006, Fizjologiczne podstawy ). 200
19 Ryc. 11. Procentowe ujęcie mężczyzn w przedziale wiekowym lat (n=29) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości układu sercowo-naczyniowego w grupach z bardzo dobrą wydolnością (A), z dobrą wydolnością (B), ze średnią wydolnością (C) oraz słabą wydolnością fizyczną (D) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 11. Percentage of men aged years (n=29) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a very good (A), good (B), middle (C) and low exercise capacity (D) 201
20 Ryc. 12. Procentowe ujęcie kobiet w przedziale wiekowym lat (n=77) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości układu sercowo-naczyniowego w grupach z bardzo dobrą wydolnością (A), z dobrą wydolnością (B) oraz średnią wydolnością fizyczną (C) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 12. Percentage of women aged years (n=77) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a very good (A), good (B) and middle exercise capacity (C) 202
21 Ryc. 13. Procentowe ujęcie mężczyzn w przedziale wiekowym lat (n=21) z różnym poziomem adaptacyjnych możliwości układu sercowo-naczyniowego w grupach z bardzo dobrą wydolnością (A) i dobrą wydolnością fizyczną (B) podzielonych wg wskaźnika Ruffiera Fig. 13. Percentage of men aged years (n = 21) with different levels of adaptation capabilities divided by Ruffier ratio into groups with a very good (A) and good exercise capacity (B) Pod wpływem ćwiczeń fizycznych w układzie krążenia następuje zmniejszenie obciążenia serca i układu naczyniowego, a także wzrasta poziom wydolności fizycznej. Zmiany powysiłkowe w sercu i naczyniach mają duże znaczenie w zapobieganiu chorób układu krążenia (Łobożewicz 1991, Spina 1999). Najłatwiejszym do zmierzenia i zarejestrowania wskaźnikiem reakcji układu krążenia na wysiłek jest wzrost częstości skurczów serca (heart rate, HR). Jest to inaczej częstość akcji serca. W czasie spoczynku wynosi ona około 70 uderzeń na minutę, jednakże może się wahać w granicach od 30 do 100 uderzeń na minutę w zależności od wytrenowania organizmu i innych czynników (Traczyk i Trzebski 2001). Zwiększenie HR następuje natychmiast po rozpoczęciu pracy i po upływie kilku minut stabilizuje się na poziomie odpowiadającym intensywności pracy. Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcjonalnie do pobierania tlenu. Tempo wzrostu skurczów serca na minutę jest większe u dzieci niż u osób dorosłych. Wielkość HR zmienia się z wiekiem. U dzieci i młodzieży do lat 20 częstość skurczów 203
22 serca przewyższa 200 skurczów/min. Jednak po przekroczeniu 20 roku życia zmniejsza się mniej więcej o 10 skurczów/min w ciągu 10 lat. Zwiększa się wówczas również gęstość naczyń krwionośnych w pracujących mięśniach, nawet o 30-50%. Częstość akcji serca nie jest zależna od płci (Jaskólski i Jaskólska 2006, Fizjologiczne podstawy ). W zależności od rodzaju ćwiczeń zwiększa się średnica dużych naczyń tętniczych górnych lub dolnych kończyn, jednakże średnica aorty piersiowej i brzusznej nie zmienia się. Pod wpływem wysiłku fizycznego zmniejsza się natomiast całkowity opór obwodowy (Spina 1999). PODSUMOWANIE 1. W grupie mężczyzn, niezależnie od wieku, występują osoby z bardzo dobrą wydolnością fizyczną w porównaniu z grupą kobiet. Największy procent osób ze słabą wydolnością w grupie dziewcząt obserwujemy w wieku 3-10 lat, natomiast w grupie chłopców w wieku lat. 2. W przedziale wiekowym 3-10 lat zarówno u chłopców, jak i u dziewczynek występuje przewaga osób z zadowalającym poziomem adaptacji. W grupie osób ze słabą wydolnością fizyczną wzrasta liczba osób z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych. 3. W grupie chłopców w wieku lat zaobserwowano równą liczbę osób z zadowalającym poziomem adaptacji niezależnie od wydolności fizycznej. W grupie dziewcząt w tym wieku obniżenie kondycji fizycznej powoduje wzrost liczby osób z natężeniem mechanizmów adaptacji. 4. U kobiet w wieku lat zanotowano niewielki odsetek osób z niezadowalającym poziomem adaptacji w grupie ze słabą wydolnością fizyczną. W grupie mężczyzn w tym wieku nadal występuje przewaga osób z natężeniem mechanizmów adaptacyjnych niezależnie od poziomu wydolności fizycznej. 5. Przedział wiekowy lat charakteryzuje się w większości niezadowalającym poziomem adaptacji i natężeniem mechanizmów adaptacyjnych niezależnie od kondycji fizycznej. 6. Badania ukazały, że lepszy poziom wydolności fizycznej wyznacza wyższy poziom potencjału adaptacyjnego badanych osób. LITERATURA Bajewski R.M Prognozowanie stanów na granice normy i patologii. Medycyna, Moskwa. Bajewski R.M Matematyczna analiza rytmu sercowego w warunkach stresu. Nauka, Moskwa. Birch K., MacLaren D., George K Fizjologia sportu. Krótkie wykłady. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Costill D.L., Wilmore J.H Physiology of sport and exercise. Human Kinetics, Champaign, Illinois. Fizjologiczne podstawy rekreacji ruchowej z elementami fizjologii ogólnej człowieka A. Eberhardt (red.). ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa. 204
23 Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego J. Górski (red.) wyd. II. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. Hoffman J Physiological aspects of sport training and performance. Human Kinetic Publishing, USA. Jaskólski A Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zarysem fizjologii człowieka. Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław. Jaskólski A., Jaskólska A Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zarysem fizjologii człowieka, wyd. III. Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław. Jastrzębska A Testy fizjologiczne w ocenie wydolności fizycznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Jegier A., Kozdroń E Metody oceny sprawności i wydolności fizycznej człowieka. Wydawnictwo TKKF, Warszawa. Kałucka S., Ruszkowska J., Drygas W Aktywność fizyczna, wciąż niedoceniony element profilaktyki zdrowotnej. Polska Medycyna Rodzinna. Klukowski K.S Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki, t. 1. Wydawnictwo Dydaktyczne AWF, Warszawa. Kobieta, sport, zdrowie A.K. Gajewski (red.). Wydawnictwo Polskie Stowarzyszenie Sportu Kobiet, Warszawa. Kostka T., Koziarska-Rościszewska M Choroby wieku podeszłego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. Kozłowski S Granice przystosowania. Wiedza Powszechna, Warszawa. Kozłowski S., Nazar K Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. Kubica R Podstawy fizjologii pracy i wydolności fizycznej. Wydawnictwo AWF Kraków, Kraków. Kurhaluk N., Tkachenko H., Kapusta E Wiekowe i płciowe zależności kondycji fizycznej osób zamieszkujących tereny Pomorza Środkowego. XLI Międzynarodowe Seminarium Kół Naukowych Koła Naukowe szkołą twórczego działania. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn, maja 2012 r., T. 1: Kurhalyuk N., Tkachenko H., Pałczyńska K., Szornak M. 2010a. Ocena kondycji fizycznej mężczyzn i kobiet w różnym przedziale wiekowym. Zeszyty metodyczno-naukowe. 29. J. Cholewa, I. Pokora (red.). Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Katowice: Kurhalyuk N., Tkachenko H., Pałczyńska K., Szornak M., Kamiński P. 2010b. Ocena adaptacyjnych możliwości funkcjonowania układu krążenia u osób w różnym przedziale wiekowym. W: Ekofizjologiczne uwarunkowania zdrowia człowieka, N. Kurhalyuk, P. Kamiński (red.). I Konferencja Naukowa, Słupsk, 14 października 2010 r.: Lalond M A new perspective on the health of Canadians. A working document. Minister of Supply and Services, Ottawa, Canada. Łobożewicz T Stan i uwarunkowania aktywności ruchowej ludzi w starszym wieku w Polsce, Wydawnictwo AWF Warszawa, Warszawa. Maughan R.J Basic and applied sciences for sports medicine. Butterworth Heinemann, Oxford, Auckland, Boston. Medycyna sportowa A. Jegier, K. Nazar, A. Dziak (red.). Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej, Warszawa. Problemy starzenia J. Charzewska (red.). Wydawnictwo AWF Warszawa, Warszawa. Samiec W., Sudoł-Jednorowicz A Poziom aktywności fizycznej społeczeństwa polskiego. Potrzeba zmian. Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi. Spina R.J Cardiovascular adaptations to endurance exercise training in older men and women. Exercise and Sport Science Reviews, 27:
24 Traczyk W., Trzebski A Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. Zar J.H Biostatistical analysis. 4 th ed., Prentice Hall, New Jersey. 206
Ćwiczenie 9. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego
Ćwiczenie 9 Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego Zagadnienia teoretyczne 1. Kryteria oceny wydolności fizycznej organizmu. 2. Bezpośredni pomiar pochłoniętego tlenu - spirometr Krogha. 3. Pułap tlenowy
Bardziej szczegółowoTrening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Sportu Powszechnego Zakład: Fitness i Sportów Siłowych Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy Osoby prowadzące przedmiot: 1. Aleksandra
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Bardziej szczegółowoSłupskie Prace Biologiczne
Słupskie Prace Biologiczne Nr 12 ss. 251-272 2015 ISSN 1734-0926 Przyjęto: 14.10.2015 Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Akademii Pomorskiej w Słupsku Zaakceptowano: 25.02.2016 FUNKCJONOWANIE UKŁADU
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Bardziej szczegółowoAkademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Sportu Powszechnego Zakład: Fitness i Sportów siłowych Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy Osoby prowadzące przedmiot: 1. Aleksandra
Bardziej szczegółowoW zdrowym ciele zdrowy duch
W zdrowym ciele zdrowy duch "Ruch może zastąpić niemal każdy lek, ale żaden lek nie zastąpi ruchu Wojciech Oczko-nadworny lekarz Stefana Batorego Można wyróżnić aktywność fizyczną podejmowaną: w czasie
Bardziej szczegółowoFizjologia, biochemia
50 Fizjologia, biochemia sportu Krioterapia powoduje lepszą krążeniową i metaboliczną tolerancję oraz opóźnia narastanie zmęczenia w trakcie wykonywania pracy mięśniowej przez zawodników sportów wytrzymałościowych.
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE 1. ĆWICZENIE Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych i gładkich
ĆWICZENIE 1. TEMAT: testowe zaliczenie materiału wykładowego ĆWICZENIE 2 TEMAT: FIZJOLOGIA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH 1. Ogólna charakterystyka mięśni 2. Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych
Bardziej szczegółowoCzłowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.
RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka. Wychowanie Fizyczne II rok/3 semestr. Stacjonarne studia I stopnia. Rok akademicki 2018/2019
Fizjologia człowieka Wychowanie Fizyczne II rok/3 semestr Stacjonarne studia I stopnia Rok akademicki 2018/2019 Tematyka ćwiczeń: 1. Podstawy elektrofizjologii komórek. Sprawy organizacyjne. Pojęcie pobudliwości
Bardziej szczegółowoAkademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE III. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, A METABOLIZM WYSIŁKOWY tlenowy
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE III AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, A METABOLIZM WYSIŁKOWY tlenowy AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W ujęciu fizjologicznym jest to: każda
Bardziej szczegółowoPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE. WYDZIAŁ Kultury Fizycznej i Ochrony Zdrowia
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ Kultury Fizycznej i Ochrony Zdrowia Katedra Morfologicznych i Czynnościowych Podstaw Kultury Fizycznej Kierunek: Wychowanie Fizyczne SYLABUS Nazwa przedmiotu
Bardziej szczegółowoBADANIE BIOFIZYCZNE WYDOLNOŚCI UKŁADU KRĄŻENIA MŁODZIEŻY LICEALNEJ
BADANIE BIOFIZYCZNE WYDOLNOŚCI UKŁADU KRĄŻENIA MŁODZIEŻY LICEALNEJ Katarzyna Gliniewicz, VI Liceum Ogólnokształcące w Szczecinie Opiekunowie: mgr Piotr Chmiel, dr Aneta Mika Plan prezentacji Biofizyka
Bardziej szczegółowowykłady 30, ćwiczenia - 60 wykłady 20, ćwiczenia - 40 Nakład pracy studenta bilans punktów ECTS Obciążenie studenta
Lp. Element Opis 1 Nazwa Fizjologia Wysiłku Fizycznego I, II 2 Typ obowiązkowy 3 Instytut Nauk o Zdrowiu 4 Kod PPWSZ F_03 Kierunek, kierunek: Fizjoterapia 5 specjalność, specjalność: poziom i profil poziom
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia KOD S/I/st/4
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia KOD S/I/st/4 2. KIERUNEK: Sport 3. POZIOM STUDIÓW 1 : I stopień studia stacjonarne 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II rok/iii semestr 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 5
Bardziej szczegółowoĆWICZENIA IX. 3. Zaproponuj metodykę, która pozwoli na wyznaczenie wskaźnika VO nmax w sposób bezpośredni. POŚREDNIE METODY WYZNACZANIA VO 2MAX
ĆWICZENIA IX 1. Wydolność aerobowa tlenowa, zależy od wielu wskaźników fizjologicznych, biochemicznych i innych. Parametry fizjologiczne opisujące wydolność tlenową to: a) Pobór (zużycie) tlenu VO 2 b)
Bardziej szczegółowoTabela 1-1. Warunki środowiska zewnętrznego podczas badania i charakterystyka osoby badanej
Ćwiczenie 3 Klasyfikacja wysiłków fizycznych. Sprawność zaopatrzenia tlenowego podczas wysiłków fizycznych I Analiza zmian wybranych wskaźników układu krążenia i oddychania podczas wysiłku o stałej intensywności
Bardziej szczegółowoSprawozdanie nr 6. Temat: Trening fizyczny jako proces adaptacji fizjologicznej. Wpływ treningu na sprawność zaopatrzenia tlenowego ustroju.
Imię i nazwisko. Data:.. Sprawozdanie nr 6 Temat: Trening fizyczny jako proces adaptacji fizjologicznej. Wpływ treningu na sprawność zaopatrzenia tlenowego ustroju. I Wprowadzenie Wyjaśnij pojęcia: Wydolność
Bardziej szczegółowoFizjologia wysiłku fizycznego ćwiczenia cz.1. Wpływ wysiłku fizycznego na wybrane parametry fizjologiczne
Fizjologia wysiłku fizycznego ćwiczenia cz.1 Wpływ wysiłku fizycznego na wybrane parametry fizjologiczne Wysiłek fizyczny dynamiczny vs. statyczny Wpływ wysiłku fizycznego dynamicznego na RR, HR, SV, CO
Bardziej szczegółowoAKTYWNOŚĆ FIZYCZNA WSPARCIE DLA ZDROWIA I ROZWOJU
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA WSPARCIE DLA ZDROWIA I ROZWOJU P i o t r W r ó b l e w s k i Doradca Metodyczny m.st. Warszawy w zakresie wychowania fizycznego Zdrowie to stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego
Bardziej szczegółowoPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA. Katedra Fizjoterapii i Nauk o Zdrowiu. Kierunek: Fizjoterapia
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA Katedra Fizjoterapii i Nauk o Zdrowiu Kierunek: Fizjoterapia SYLABUS Nazwa przedmiotu Fizjologia Kod przedmiotu FII_03_SS_2012
Bardziej szczegółowoSEZONOWA OCENA FUNKCJONOWANIA UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO U DZIECI W WIEKU 9-10 LAT
S ł u p s k i e P r a c e i o l o g i c z n e 9 2012 SEZONOWA OCENA FUNKCJONOWANIA UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO U DZIECI W WIEKU 9-10 LAT SEASONAL ASSESSMENT OF CARDIOVASCULAR SYSTEM FUNCTIONING IN CHILDREN
Bardziej szczegółowoWYCHOWANIE FIZYCZNE II rok semestr 4 / studia stacjonarne. Specjalności: wf i gimnastyka korekcyjna, wf i edukacja dla bezpieczeństwa, wf i przyroda
Fizjologia WYCHOWANIE FIZYCZNE II rok semestr 4 / studia stacjonarne Specjalności: wf i gimnastyka korekcyjna, wf i edukacja dla bezpieczeństwa, wf i przyroda Tematyka ćwiczeń ( zajęcia 2 godz.) 1. Fizjologia
Bardziej szczegółowoWyniki badań: Imię i Nazwisko: Piotr Krakowiak. na podstawie badań wydolnościowych wykonanych dnia w Warszawie.
Wyniki badań: Imię i Nazwisko: Piotr Krakowiak na podstawie badań wydolnościowych wykonanych dnia 14.03.2014 w Warszawie. 1 2 S t r o n a WSTĘP Realizacja założeń treningowych wymaga pracy organizmu na
Bardziej szczegółowoPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA. Katedra EKONOMIKI TURYSTYKI. Kierunek: TURYSTYKA I REKREACJA
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA Katedra EKONOMIKI TURYSTYKI Kierunek: TURYSTYKA I REKREACJA SYLABUS Nazwa przedmiotu Fizjologia pracy i wypoczynku
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE 1. ĆWICZENIE Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych i
ĆWICZENIE 1. TEMAT: testowe zaliczenie materiału wykładowego ĆWICZENIE 2. TEMAT: FIZJOLOGIA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH, cz. I 1. Ogólna charakterystyka mięśni 2. Podział mięśni; charakterystyka mięśni poprzecznie-prążkowanych
Bardziej szczegółowoMAREK FELBUR student WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA
MAREK FELBUR student WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA Jest to dowolna forma ruchu ciała lub jego części, spowodowana przez mięsień szkieletowy,
Bardziej szczegółowoAkademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE V BILANS ENERGETYCZNY
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE V BILANS ENERGETYCZNY Zagadnienia : 1.Bilans energetyczny - pojęcie 2.Komponenty masy ciała, 3.Regulacja metabolizmu
Bardziej szczegółowoWyniki badań: Imię i Nazwisko: Piotr Krakowiak. na podstawie badań wydolnościowych wykonanych dnia w Warszawie.
Wyniki badań: Imię i Nazwisko: Piotr Krakowiak na podstawie badań wydolnościowych wykonanych dnia 08.05.2014 w Warszawie. 1 2 S t r o n a WSTĘP Realizacja założeń treningowych wymaga pracy organizmu na
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka - opis przedmiotu
Fizjologia człowieka - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Fizjologia człowieka Kod przedmiotu 16.1-WL-WF-FCz Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Wychowanie fizyczne Profil
Bardziej szczegółowoPOZIOM STUDIÓW: I ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II/III LICZBA PUNKTÓW ECTS: 3 LICZBA GODZIN:
KARTA PRZEDMIOTU NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia człowieka KIERUNEK: Turystyka i rekreacja POZIOM STUDIÓW: I ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II/III LICZBA PUNKTÓW ECTS: 3 LICZBA GODZIN: 30 godz. wykładów, 15 godz.
Bardziej szczegółowoWyniki badań: Imię i Nazwisko: Paweł Kownacki. na podstawie badań wydolnościowych wykonanych dnia 20.05.2014 w Warszawie.
Wyniki badań: Imię i Nazwisko: Paweł Kownacki na podstawie badań wydolnościowych wykonanych dnia 20.05.2014 w Warszawie. 1 2 S t r o n a WSTĘP Realizacja założeń treningowych wymaga pracy organizmu na
Bardziej szczegółowoOpis efektów kształcenia dla modułu zajęć
Nazwa modułu: Fizjologia człowieka Rok akademicki: 2030/2031 Kod: BTR-1-105-s Punkty ECTS: 1 Wydział: Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Kierunek: Turystyka i Rekreacja Specjalność: - Poziom studiów:
Bardziej szczegółowoStreszczenie projektu badawczego
Streszczenie projektu badawczego Dotyczy umowy nr 2014.030/40/BP/DWM Określenie wartości predykcyjnej całkowitej masy hemoglobiny w ocenie wydolności fizycznej zawodników dyscyplin wytrzymałościowych Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoNazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia. Kod modułu Język kształcenia Efekty kształcenia dla modułu kształcenia
Nazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu Kod modułu Język Efekty dla modułu Wychowanie fizyczne Zakład Fizjologii, Katedra Nauk Fizjologiczno- Medycznych Fizjologiczne podstawy treningu
Bardziej szczegółowoSPRAWNY JAK SENIOR! RZECZ O AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ WIEKU PODESZŁEGO. Mgr Radosław Perkowski
SPRAWNY JAK SENIOR! RZECZ O AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ WIEKU PODESZŁEGO. Mgr Radosław Perkowski Starość jest więc wynikiem procesu starzenia się, który charakteryzują zmiany: biologiczne psychiczne społeczne
Bardziej szczegółowoTest wydolności fizycznej Zachęcamy Cię do przeprowadzania jej co trzy miesiące i odnotowywania wyników w poniższej tabeli.
Test wydolności fizycznej Wydolność fizyczna to zdolność organizmu do ciężkich lub długotrwałych wysiłków fizycznych bez szybko narastającego zmęczenia. Pojęcie wydolności fizycznej obejmuje również tolerancję
Bardziej szczegółowoFizjologia. Układ krążenia, wysiłek, warunki ekstremalne
Fizjologia Układ krążenia, wysiłek, warunki ekstremalne Pytanie 1 1. 51 letni mężczyzna, z rozpoznaniem stabilnej dusznicy bolesnej został skierowany na test wysiłkowy. W spoczynku, częstość skurczów serca
Bardziej szczegółowoNazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia. Kod modułu Język kształcenia Efekty kształcenia dla modułu kształcenia
Nazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia Kod modułu Język kształcenia Efekty kształcenia dla modułu kształcenia Wychowanie fizyczne Zakład Fizjologii, Katedra Nauk Fizjologiczno-
Bardziej szczegółowoSprawozdanie nr 3. Temat: Fizjologiczne skutki rozgrzewki I Wprowadzenie Wyjaśnij pojęcia: równowaga czynnościowa. restytucja powysiłkowa
Imię i nazwisko. Data: Sprawozdanie nr 3 Temat: Fizjologiczne skutki rozgrzewki I Wprowadzenie Wyjaśnij pojęcia: równowaga czynnościowa restytucja powysiłkowa II Cel: ocena wpływu rozgrzewki na sprawności
Bardziej szczegółowoOpracowała Katarzyna Sułkowska
Opracowała Katarzyna Sułkowska Ruch może zastąpić wszystkie lekarstwa, ale żadne lekarstwo nie jest w stanie zastąpić ruchu. (Tissot) Ruch jest przejawem życia, towarzyszy człowiekowi od chwili urodzin.
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoZARYS FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCZNEGO Podręcznik dla studentów
ZARYS FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCZNEGO Podręcznik dla studentów ZARYS FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCIKIES Podręcznik dla studentów Pod redakcją dr n. med. Bożeny Czarkowskiej-Pączek prof. dr. hab. n. med. Jacka
Bardziej szczegółowoTemat: Charakterystyka wysiłków dynamicznych o średnim i długim czasie trwania. I Wprowadzenie Wyjaśnij pojęcia: tolerancja wysiłku
Imię i nazwisko. Data:.. Sprawozdanie nr 4 Temat: Charakterystyka wysiłków dynamicznych o średnim i długim czasie trwania. I Wprowadzenie Wyjaśnij pojęcia: tolerancja wysiłku próg beztlenowy I Cel: Ocena
Bardziej szczegółowoPlan i program Kursu Instruktorów Rekreacji Ruchowej część ogólna
Plan i program Kursu Instruktorów Rekreacji Ruchowej część ogólna Lp. Przedmiot Prowadzący Ilość godzin 1 Anatomia dr Jarosław Domaradzki 8 2 Antropomotoryka dr Marek Konefał 8 3 Teoria sportu Mgr Leszek
Bardziej szczegółowoMolekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na problemy sercowo-naczyniowe.
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na problemy sercowo-naczyniowe. Przewlekła hiperglikemia wiąże sięz uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów:
Bardziej szczegółowoSpecjalizacja: trening zdrowotny
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS w Cyklu Kształcenia 2014-2016 Katedra Fizjoterapii Jednostka Organizacyjna: Zakład Fizjoterapii Klinicznej i Praktyk Zawodowych Kierunek: Fizjoterapia
Bardziej szczegółowoSpecjalizacja: trening zdrowotny
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS W CYKLU Kształcenia 2014-2016 Katedra Fizjoterapii Jednostka Organizacyjna: Rodzaj studiów i profil : Nazwa przedmiotu: Tryb studiów Rok Zakład
Bardziej szczegółowo2. Plan wynikowy klasa druga
Plan wynikowy klasa druga budowa i funkcjonowanie ciała człowieka ział programu Materiał kształcenia L.g. Wymagania podstawowe Uczeń: Kat. Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Kat. Pozycja systematyczna 3
Bardziej szczegółowoFIZJOLOGIA SPORTU WYDZIAŁ WYCHOWANIE FIZYCZNE Studia stacjonarne II stopnia I rok/2semestr. Tematyka ćwiczeń:
FIZJOLOGIA SPORTU WYDZIAŁ WYCHOWANIE FIZYCZNE Studia stacjonarne II stopnia I rok/2semestr Tematyka ćwiczeń: 1. Metody oceny kosztu energetycznego pracy mięśniowej. Metabolizm głównych substratów energetycznych
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 10. WYMAGANIA WSTĘPNE: zaliczenie z biologicznych podstaw człowieka
Załącznik Nr 1 KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia człowieka 2. KIERUNEK: Turystyka i rekreacja 3. POZIOM STUDIÓW: I 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II/III 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 3 6. LICZBA GODZIN:
Bardziej szczegółowoWysiłek krótkotrwały o wysokiej intensywności Wyczerpanie substratów energetycznych:
Zmęczenie Zmęczenie jako jednorodne zjawisko biologiczne o jednym podłożu i jednym mechanizmie rozwoju nie istnieje. Zmęczeniem nie jest! Zmęczenie po dniu ciężkiej pracy Zmęczenie wielogodzinną rozmową
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia wysiłku fizycznego KOD WF/II/st/17
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia wysiłku fizycznego KOD WF/II/st/17 2. KIERUNEK: Wychowanie fizyczne 3. POZIOM STUDIÓW 1 : II stopień studia stacjonarne 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I rok/ii
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia wysiłku fizycznego KOD WF/II/st/17
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Fizjologia wysiłku fizycznego KOD WF/II/st/17 2. KIERUNEK: Wychowanie fizyczne. Specjalność: wychowanie fizyczne w służbach mundurowych 3. POZIOM STUDIÓW 1 : II stopień
Bardziej szczegółowoSubiektywne objawy zmęczenia. Zmęczenie. Ból mięśni. Objawy obiektywne 2016-04-07
Zmęczenie to mechanizm obronny, chroniący przed załamaniem funkcji fizjologicznych (wyczerpaniem) Subiektywne objawy zmęczenia bóle mięśni, uczucie osłabienia i wyczerpania, duszność, senność, nudności,
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Bardziej szczegółowoFIINNmk01Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku KARTA PRZEDMIOTU (SYLABUS) W CYKLU KSZTAŁCENIA
FIINNmk01Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku KARTA PRZEDMIOTU (SYLABUS) W CYKLU KSZTAŁCENIA 2014-2016 Jednostka Organizacyjna: Katedra Nauk Przyrodniczych Zakład Fizjologii Kierunek: Fizjoterapia
Bardziej szczegółowoAktywność sportowa po zawale serca
Aktywność sportowa po zawale serca Czy i jaki wysiłek fizyczny jest zalecany? O prozdrowotnych aspektach wysiłku fizycznego wiadomo już od dawna. Wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym (dynamiczne ćwiczenia
Bardziej szczegółowoKarta Opisu Przedmiotu
Politechnika Opolska Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Specjalność Forma studiów Semestr studiów Fizjoterapia Praktyczny Studia pierwszego
Bardziej szczegółowoKarta Opisu Przedmiotu
Politechnika Opolska Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Specjalność Forma studiów Semestr studiów Fizjoterapia Praktyczny Studia pierwszego
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoZadania szkoły w świetle wielodekadowych zmian kondycji fizycznej
Zadania szkoły w świetle wielodekadowych zmian kondycji fizycznej dzieci i młodzieży woj. mazowieckiego Janusz Dobosz Zakład Teorii Wychowania Fizycznego i Korektywy Akademia Wychowania Fizycznego Józefa
Bardziej szczegółowoPodkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko. Sylabus przedmiotowy 2018/ /2023
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im Z i J Łyko Sylabus przedmiotowy 018/19 0/03 Wydział Fizjoterapii Kierunek studiów Fizjoterapia Specjalność ----------- Forma studiów Stacjonarne Stopień studiów Jednolite
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Wykład monograficzny z nauk biologicznych KOD WF/II/st/31
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Wykład monograficzny z nauk biologicznych KOD WF/II/st/31 2. KIERUNEK: Wychowanie fizyczne. Specjalność: wychowanie fizyczne w służbach mundurowych 3. POZIOM STUDIÓW
Bardziej szczegółowoSYLABUS dotyczy cyklu kształcenia (skrajne daty)
Załącznik nr 4 do Uchwały Senatu nr 430/01/2015 SYLABUS dotyczy cyklu kształcenia 2016-2019 (skrajne daty) Podstawowe informacje o przedmiocie/module Nazwa przedmiotu/ modułu Fizjologia Kod przedmiotu/
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Fizjologia Wydział Lekarski I Lekarski magisterski stacjonarne polski. obowiązkowy. 155, w tym: 35 - wykłady, 48 seminaria, 72 ćwiczenia
SYLABUS Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Rodzaj przedmiotu Fizjologia Wydział Lekarski I Lekarski magisterski stacjonarne polski
Bardziej szczegółowoMiara Praca Moc Ciśnienie Temperatura. Wyjaśnij pojęcia: Tętno: . ( ) Bradykardia: Tachykardia:
Imię i nazwisko. Sprawozdanie 1 Ocena:. Podpis.. Data oddania Data i podpis Przyporządkuj podane symbole jednostek do odpowiednich zmiennych. Miara Praca Moc Ciśnienie Temperatura Jednostka stopień Celcjusza
Bardziej szczegółowoMolekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi starszych
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi starszych Zmiany funkcji organizmu wraz ze starzeniem Starzenie się a funkcja organów Hertoghe T Ann NY Acad Scien 2005;1017:448-465 Aktywność
Bardziej szczegółowoPrzygotowanie motoryczne w treningu dzieci i młodzieży
Przygotowanie motoryczne w treningu dzieci i młodzieży Michał Wilk Katedra Teorii i Praktyki Sportu AWF Katowice Wilk Sport Team Etapy szkolenia sportowego 0 1 2 3 4 Przedwstępny Wszechstronny Ukierunkowany
Bardziej szczegółowoTelefon 1: Ulica: Kod pocztowy: Województwo: Miejsce: Kraj: Poland. 90,55 kg 184,0 cm 26,7 kg/m²
Wiek: Płeć: 29 lat 8 mies. mężczyzna Telefon 1: Ulica: Kod pocztowy: Województwo: Miejsce: Kraj: Poland Dane podstawowe Data: 13.04.23 Godzina: 10:53 90,55 kg 184,0 cm 26,7 kg/m² Płyn Pomiar całkowitej
Bardziej szczegółowoBądź aktywny fizycznie!!!
Bądź aktywny fizycznie!!! Aktywność fizyczna RUCH jest potrzebny każdemu człowiekowi. Regularne ćwiczenia wpływają na dobre samopoczucie i lepsze funkcjonowanie organizmu. Korzyści z systematycznej
Bardziej szczegółowoStarzenie się jako proces demograficzny
Starzenie się jako proces demograficzny P R O C E S S T A R Z E N I A S I Ę Definicja Kirkwooda Starzenie się jest postępującym i uogólnionym uszkodzeniem funkcji organizmu, które prowadzi do utraty adaptacyjnej
Bardziej szczegółowoSylabus przedmiotu. Fizjoterapia Studia I stopnia Profil praktyczny Studia stacjonarne 2016/2017. Fizjologia wysiłku fizycznego. II rok.
Sylabus przedmiotu 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów, np. Zdrowie publiczne I stopnia profil praktyczny, studia stacjonarne):
Bardziej szczegółowoAmy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Bardziej szczegółowoZapobieganie problemom zdrowotnym dzieci i młodzieży poprzez aktywność fizyczną.
Zapobieganie problemom zdrowotnym dzieci i młodzieży poprzez aktywność fizyczną. Dr n. med. Joanna Ruszkowska Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi PABIANICE, 30
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoMedycyna sportu. udział w ćwiczeniach 3*3 h. konsultacje 1*2 h - 32 h 20 h Bilans nakładu pracy studenta: RAZEM: przygotowanie do 10 h.
Nazwa jednostki prowadzącej kierunek: Nazwa kierunku: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Moduły wprowadzające / wymagania wstępne: Nazwa modułu (przedmiot lub grupa przedmiotów): Koordynator, osoby
Bardziej szczegółowoTesty wysiłkowe w wadach serca
XX Konferencja Szkoleniowa i XVI Międzynarodowa Konferencja Wspólna SENiT oraz ISHNE 5-8 marca 2014 roku, Kościelisko Testy wysiłkowe w wadach serca Sławomira Borowicz-Bieńkowska Katedra Rehabilitacji
Bardziej szczegółowoAlicja Drohomirecka, Katarzyna Kotarska
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 384 PRACE INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR 20 2003 ALICJA DROHOMIRECKA KATARZYNA KOTARSKA SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH ZE STARGARDU SZCZECIŃSKIEGO
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoTreningu w zaburzeniach metabolicznych
Treningu w zaburzeniach metabolicznych Efekty kształcenia W zakresie wiedzy W01 zna biologiczne podłoże racjonalnych zasad zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych człowieka w prewencji, wspomaganiu
Bardziej szczegółowoPrzejawy motoryczności
3 Przejawy motoryczności Przejawy stanowią efektywną stronę motoryczności człowieka. Dają one możliwości określenia jego ruchów, czyli formy ich przejawiania, przebiegu w czasie i końcowego rezultatu.
Bardziej szczegółowoWydolność fizyczna to zdolność do wykonywania aktywności fizycznej, którą jest każda aktywność ruchowa ciała z udziałem mięśni szkieletowych
Wydolność fizyczna to zdolność do wykonywania aktywności fizycznej, którą jest każda aktywność ruchowa ciała z udziałem mięśni szkieletowych powodująca wydatek energetyczny wyższy niż w spoczynku. Wydolność
Bardziej szczegółowoPodstawy fizjologii wysiłku dynamicznego i statycznego
P O L I T E C H N I K A W A R S Z A W S K A W Y D Z I A Ł Z A R Z Ą D Z A N I A LABORATORIUM ERGONOMII I KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA PRACY Podstawy fizjologii wysiłku dynamicznego i statycznego Opracowanie:
Bardziej szczegółowoKarta Opisu Przedmiotu
Politechnika Opolska Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Specjalność Forma studiów Semestr studiów Fizjoterapia Praktyczny Studia pierwszego
Bardziej szczegółowoDiagnostyka kliniczna w fizjoterapii Fizjoterapia, studia niestacjonarne II stopnia sem. 2
SPRAWOZDANIE 1 IMIĘ I NAZWISKO GRUPA Diagnostyka kliniczna w fizjoterapii Fizjoterapia, studia niestacjonarne II stopnia sem. Ćwiczenia 1: Metody oceny układu sercowo-naczyniowego. Zadanie 1. Podaj wartość
Bardziej szczegółowoSYLABUS na rok 2013/2014 (1) Nazwa przedmiotu Fizjologia (2) Nazwa jednostki Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego
SYLABUS na rok 2013/2014 (1) Nazwa przedmiotu Fizjologia (2) Nazwa jednostki Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego prowadzącej przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - (4) Studia Kierunek
Bardziej szczegółowoPatofizjologia - opis przedmiotu
Patofizjologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Patofizjologia Kod przedmiotu 12.9-WL-Lek-Pato Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów
Bardziej szczegółowoPomiar ciśnienia krwi metodą osłuchową Korotkowa
Ćw. M 11 Pomiar ciśnienia krwi metodą osłuchową Korotkowa Zagadnienia: Oddziaływania międzycząsteczkowe. Siły Van der Waalsa. Zjawisko lepkości. Równanie Newtona dla płynięcia cieczy. Współczynniki lepkości;
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Bardziej szczegółowoKLINICZNE ZASADY PROWADZENIA TESTÓW WYSIŁKOWYCH Konspekt
Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka KLINICZNE ZASADY PROWADZENIA TESTÓW WYSIŁKOWYCH Konspekt Sprawność fizyczna (fitness) 1. Siła, moc i wytrzymałość mięśniowa (muscular fitness) 2. Szybkość 3. Wytrzymałość
Bardziej szczegółowoRecepta na zdrowie dlaczego. warto zyc aktywnie
Recepta na zdrowie dlaczego. warto zyc aktywnie Co tak naprawdę oznacza termin zdrowie? Zdrowie stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie całkowity brak choroby czy niepełnosprawności.
Bardziej szczegółowoIn fo rma cje og ó lne
Załącznik Nr do Uchwały Nr SYLAB US MODU ŁU ( PR ZE DM IOTU) In fo rma cje og ó lne Nazwa modułu: Fizjologia z elementami fizjologii wysiłku i sportu Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów
Bardziej szczegółowoPOMOCNA DŁOŃ POD BEZPIECZNYM DACHEM
POMOCNA DŁOŃ POD BEZPIECZNYM DACHEM Seminarium Wysoka jakość opieki w DPS. Standardy usług - Dobre praktyki - Kierunki rozwoju, Kraków, 31 maja 2016 r., 6 czerwca 2016 r. PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ
Bardziej szczegółowoRegionalny Program Aktywności Fizycznej Seniorów
Regionalny Program Aktywności Fizycznej Seniorów Koordynator programu: dr Gabriel Chęsy - Katedra i Zakład Fizjologii Collegium Medium im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Wojewódzka Przychodnia Sportowo Lekarska
Bardziej szczegółowo