3 4 /2004. marzec kwiecień PALESTRA PALESTRA 3 4/ lat pisma

Transkrypt

1 marzec kwiecień 3 4 /2004 PALESTRA PALESTRA PALESTRA 3 4/2004 P i s m o A d w o k a t u r y Po l s k i e j 80 lat pisma

2 marzec kwiecieñ 3 4/2004 PALESTRA Pismo Adwokatury Polskiej Rok XLIX nr Naczelna Rada Adwokacka 1

3 Redaktor Naczelny: Stanisław Mikke Wydaje Naczelna Rada Adwokacka Warszawa Kolegium: Zbigniew Banaszczyk Lech Gardocki Andrzej Marcinkowski Marek Antoni Nowicki Lech K. Paprzycki Krzysztof Piesiewicz Stanisław Rymar Krzysztof Pietrzykowski Andrzej Tomaszek Andrzej Warfołomiejew Witold Wołodkiewicz Józef Wójcikiewicz Stanisław Zabłocki Redaktor techniczny: Hanna Orłowska Projekt okładki: Pola Dwurnik Adres Redakcji: Warszawa, ul. Świętojerska 16 tel./fax Internet: Opracowanie graficzne, fotoskład i druk: Agencja Wydawnicza MakPrint Warszawa, ul. Dyliżansowa 1 tel./fax: Arkuszy wydawniczych: 23,5 Papier: III Offset, 80 gr. Nakład: 6000 egz. 2

4 SPIS TREŚCI Ewa Stawicka, adwokat Oto człowiek LAT ODRODZONEJ ADWOKATURY POLSKIEJ Wprowadzenie Stanisław Rymar, adwokat, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej (Warszawa) Znak pamięci, znak nadziei Wystąpienie Minister Jolanty Szymanek-Deresz, Szefowej Kancelarii Prezydenta RP Andrzej Stoga, dr, Kustosz Muzeum Adwokatury (Warszawa) Henryk Krajewski Patriota, Obywatel, Adwokat Czesław Jaworski, adwokat (Warszawa) Adwokatura w najnowszej historii Polski Andrzej Kubas, dr hab., adwokat, Wiceprezes NRA (Kraków) Adwokatura Polska w XXI wieku Hans-Jürgen Hellwig, prof. adwokat, Prezydent CCBE (Niemcy) CCBE i Polska Adwokatura w odniesieniu do kwestii Unii Europejskiej ADWOKATURA A PAŃSTWO I OBYWATEL dyskusja panelowa z udziałem: Prezesa Trybunału Konstytucyjnego prof. dr. hab. Marka Safjana, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego prof. dr. hab. Lecha Gardockiego, Prezesa Sądu Administracyjnego prof. dr. hab. Romana Hausera, Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej adwokata Stanisława Rymara oraz Prezesa Centrum Stosunków Międzynarodowych Janusza Reitera LAT PALESTRY Stanisław Mikke, adwokat, Redaktor Naczelny Palestry (Warszawa) Na osiemdziesięciolecie Stanisław Car, adwokat, Redaktor Palestry (Warszawa) Nasze zadania i program ( Palestra nr 1/1924) Paweł Ziętara, dr adwokat, UW (Warszawa) Czasy pierwszej Palestry Marek Sołtysik, (Kraków) W imię sztuki do pierwszej krwi! Osiemdziesiąt lat temu wyboru dokonała: Karolina Stremska, adwokat (Warszawa)

5 Spis treści Mariusz Swora, adwokat, dr adiunkt, UAM (Poznań) Tajemnica adwokacka w świetle wybranych przepisów ustawy o ochronie danych osobowych Barbara Pabin, doktorantka, Uniwersytet Wrocławski (Wrocław) E-czynności w pracy adwokata Agnieszka Koniewicz, doktorantka, UW (Warszawa) E-administracja: szansą na załatwianie spraw drogą elektroniczną? Katarzyna Bilewska, apl. adw., doktorantka, UW (Warszawa) Udział osób prawnych w organach spółek kapitałowych Maria Szafraniec, dr adiunkt, Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego (Warszawa) Przestępstwo łapownictwa w świetle ostatniej nowelizacji Marek Żylicz, dr hab., UW (Warszawa) Terroryzm lotniczy Krzysztof Gienas, apl. prok. (Szczecin) Zjawisko rozpowszechniania pornografii dziecięcej za pośrednictwem Internetu 130 BEZ TOGI Stanisław Mikke, adwokat (Warszawa) Wolne i odpowiedzialne CO PISZCZY W PRAWIE Marian Filar, prof. dr hab., UMK (Toruń) Prawo czy wola ludu PO LEKTURZE Andrzej Bąkowski, adwokat (Warszawa) Józef Retinger nieznany bohater Europy PRAWO KULTURA NAUKA NA ŚWIECIE Tadeusz Biliński, (Warszawa) Triady chińska mafia. (5) Nasz jest cały świat Z DZIEJÓW WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Marcin Zaborski, adwokat (Warszawa) Specjalne sądy wojskowe w Polsce w latach (Wojskowy Sąd PKP, Wojskowy Sąd KBW oraz Wojskowe Sądy Rejonowe) SYLWETKI WYBITNYCH ADWOKATÓW Andrzej Bąkowski, adwokat (Warszawa) Adwokat Cezary Ponikowski ( )

6 Spis treści CZASOPIŚMIENNICTWO PRAWNICZE Stanisław Milewski, (Warszawa) Juryści spod Wawelu (2) PALESTRA PRZED LATY Rok 1962, nr 10 i 11. O niektórych zagadnieniach immunitetu adwokackiego. Wiceminister Sprawiedliwości RSFRR o adwokaturze radzieckiej. Orzecznictwo Wyższej Komisji Dyscyplinarnej. Przegląd wydawnictw prawniczych. Prasa o adwokaturze STO LAT TEMU (21) Wyboru dokonała: Karolina Stremska, adwokat (Warszawa) PRAWO ZA GRANICĄ Katarzyna Ludwichowska, asystent, UMK (Toruń) Niemożliwość świadczenia w świetle zmian w niemieckim prawie zobowiązań 195 Radosław Skowron, apl. adw. (Kraków) Studia LL.M. moda czy tradycja? PRAWA CZŁOWIEKA Marek A. Nowicki, adwokat, Rzecznik Praw Obywatelskich w Kosowie (Prisztina) Europejski Trybunał Praw Człowieka przegląd orzecznictwa (październik grudzień 2003 r.) Z WOKANDY LUKSEMBURGA Tomasz Tadeusz Koncewicz, apl. adw. (Wrocław) Kilka uwag na temat interpretacji prawa wspólnotowego PRZED SĄDAMI WSPÓLNOTOWYMI Anna Zawidzka, dr, UW (Warszawa), Maciej Taborowski, asystent, Instytut Nauk Prawnych PAN (Warszawa) Skarga na bezczynność instytucji wspólnotowych RECENZJE Henryk Haak: Ochrona prawna udzielana przez sąd opiekuńczy recenzja: Kazimierz Lubiński, prof. dr hab., UMK (Toruń) Lech K. Paprzycki, Anna Błachnio-Parzych, Rafał Paprzycki: Opiniowanie psychiatryczne i psychologiczne w procesie karnym. Orzecznictwo i piśmiennictwo recenzja: Józef Gurgul, dr, prok. w st. spocz. (Warszawa)

7 Spis treści SYMPOZJA, KONFERENCJE Sprawozdanie z konferencji Wykładnia prawa oprac. Magdalena Kornak, (Warszawa) NOWE KSIĄŻKI oprac. Agnieszka Metelska, adwokat (Warszawa) PRZEGLĄD CZASOPISM PRAWNICZYCH oprac. Agnieszka Metelska, adwokat (Warszawa) PYTANIA I ODPOWIEDZI PRAWNE Czy podniesienie zarzutu nieważności testamentu przerywa bieg przedawnienia roszczenia o zachowek? oprac. Andrzej Marcinkowski, adwokat (Warszawa) NAJNOWSZE ORZECZNICTWO Zbigniew Strus, sędzia SN (Warszawa) Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego Izba Cywilna Zbigniew Szonert, dr, sędzia NSA w st. spocz. (Warszawa) Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego GLOSY Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2003 r. III CZP 81/82 oprac. Jerzy P. Naworski, dr sędzia, SO (Toruń) Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 2 października 2002 r. III PZP 17/02 oprac. Andrzej Świątkowski, adwokat, prof. dr hab., UJ (Kraków) Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 15 października 2002 r. I A Ca 423/02 oprac. Wiesław Szczepiński, adwokat (Warszawa) KRONIKA ADWOKATURY Z prac Prezydium NRA Z prac Rzecznika Prasowego NRA Z ŻYCIA IZB ADWOKACKICH Białystok, Bydgoszcz, Koszalin SZPALTY PAMIĘCI Adw. Mirosław Jan Oskar Oppeln-Bronikowski ( ) oprac. Edmund Mazur, adwokat (Warszawa)

8 Spis treści KOMUNIKATY Seminarium w Brukseli. Systemy prawne analiza porównawcza. Sprostowanie Table of contents Table des matieres Inhaltsverzeichnis

9 8

10 Sprawozdania Oto człowiek Była tam wielokulturowość i mrowie różnobrzmiących języków. Była władza centralna rzymska administrująca daleką prowincją w poczuciu wyższości przemieszanym z lekką odrazą oraz lokalne z nią współrządzenie. Polityka i gospodarcze interesy, szkoły filozoficzne i pospolita przestępczość, wdowie grosze i brudne srebrniki. Perfekcja jednolitego cesarskiego systemu znajdowała swe dopełnienie w rysunku na odwrocie powszechnie używanej monety. Niełatwo jest w ciągu dnia przejść jerozolimską Via Dolorosa. Na znacznej części swej długości wije się ona bardzo wąskimi, ciemnawymi uliczkami o niebywale zaśmieconym, miejscami śliskim bruku, w agresywnych zapachach natartej ziołami baraniny i wśród gęstwy straganów lub wejść do ponurych sklepików z krzykliwie natrętnymi przekupniami na progach. Cały czas lekko pod górę. Ile czasu zajęło takie wstępowanie, w rosnącym upale, skazańcowi z masywną drewnianą belką zadaną na zmaltretowane plecy? Mogło się wydać dłuższym aniżeli trzy ostatnie, szybko i intensywnie przeżyte lata. Te bowiem pełne były tłumnych zdumień, radości ozdrowieńców, spotkań, dyskusji, nieustających wędrówek, odwiedzin u przyjaciół i u nieznajomych. Przegrali ci, którzy do końca z nim trzymali. Bezczynne siedzenie w wypełnionej strachem, zaryglowanej izbie. Niektórzy z rozpadającej się grupki najwierniejszych podejmują ucieczkę do pobliskiej wioski Emaus. On z celnikami i grzesznikami jadał, a ci nawet palcem nie kiwnęli, żeby go uratować. Elity finansowe i intelektualne, z którymi kontaktu przecież nie unikał, także zawiodły. Bo gdzież się podział sympatyczny młody człowiek, któremu do doskonałości brakło uprzednio jedynie gotowości do rozdania biednym swego majątku? I co się stało z rozumnym Nikodemem po jego pamiętnej nocnej wizycie? Trzy grobowe dni. Zmartwychpowstał w przedrannej ciszy, nie mącąc nawet snu strażników śmierci. Nagle od nowa nabrała sensu ufność uratowanej niegdyś od kamiennego samosądu dziewczyny, rzezimieszka nawróconego na chwilę przed zgonem i wszystkich innych, po których wedle obiegowych opinii nie należy się już spodziewać poprawy. Nadziei i wyobraźni zbrakło jedynie faryzeuszom wszech czasów. Ewa Stawicka 9

11 10

12 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej Zamek Królewski w Warszawie 10 grudnia 2003 roku WPROWADZENIE Osiemdziesi¹t piêæ lat istnienia Polskiej Odrodzonej Adwokatury to data, która sk³ania do g³êbokiej refleksji nie tylko nad tym, co minê³o, ale przede wszystkim nad tym, co z pewnoœci¹ nadejdzie. Z t¹ intencj¹ zorganizowano 10 grudnia 2003 roku obchody Jubileuszu Adwokatury na pocz¹tku nowej drogi dla korporacji, która tak jak ca³a Polska stoi u progu wejœcia do Unii Europejskiej i przygotowuje siê na nieuniknione zmiany. Na Zamek Królewski w Warszawie miejsce obchodów Jubileuszu, przybyli znakomici goœcie: przedstawiciel Ojca Œwiêtego Nuncjusz Apostolski w Polsce, doktor prawa Ksi¹dz Arcybiskup Józef Kowalczyk; Prymas Polski, doktor prawa Ksi¹dz Kardyna³ Józef Glemp; Minister Jolanta Szymanek-Deresz, Szef Kancelarii Prezydenta RP; Ryszard Kaczorowski, by³y Prezydent RP na uchodÿstwie; prof. dr hab. Lech Gardocki, Pierwszy Prezes S¹du Najwy szego; prof. dr hab. Andrzej M¹czyñski, Wiceprezes Trybuna³u Konstytucyjnego; dr Lech K. Paprzycki, Prezes S¹du Najwy - szego; prof. dr hab. Walerian Sanetra, Prezes S¹du Najwy szego; prof. dr hab. Tadeusz Ereciñski, Prezes S¹du Najwy szego; prof. dr hab. Roman Hauser, Prezes Naczelnego S¹du Administracyjnego; Grzegorz Kurczuk, Minister Sprawiedliwoœci; prof. dr hab. Andrzej Zoll, Rzecznik Praw Obywatelskich; Andrzej Jagie³³o, Przewodnicz¹cy Krajowej Rady S¹downictwa; Wies³aw Johann, sêdzia Trybuna³u Konstytucyjnego; Janusz Niemcewicz, sêdzia Trybuna³u Konstytucyjnego; Ferdynand Rymarz, Przewodnicz¹cy Pañstwowej Komisji Wyborczej; prof. dr W³adys³aw Bartoszewski, Przewodnicz¹cy Rady Ochrony Pamiêci Walk i Mêczeñstwa; Andrzej PrzewoŸnik, Sekretarz tej Rady; prof. dr hab. Leon Kieres, Prezes Insytutu Pamiêci Narodowej; prof. dr hab. Witold Kulesza, Dyrektor G³ównej Komisji Œcigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu; Sylweriusz M. Królak, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwoœci; Hanna Szachu³owicz, Prezes S¹du Apelacyjnego w Warszawie; dr Ewa Kulesza, G³ówny Inspektor Ochrony Danych Osobowych; prof. dr hab. Jerzy Makarczyk, doradca Pre- 11

13 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej zydenta RP; Lech Kaczyñski, Prezydent m. st. Warszawy; dr Hanna Machiñska, Dyrektor Oœrodka Informacji Rady Europy; prof. dr hab. Jadwiga Staniszkis, Wydzia³ Filozofii i Socjologii UW; prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski, Dyrektor Biura Orzecznictwa S¹du Najwy szego; Andrzej Kalwas, Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych; Iwona Karpiuk-Suchecka, Prezes Krajowej Rady Komorniczej; sêdzia Marek Czecharowski, Przewodnicz¹cy Rady Programowo-Naukowej Zrzeszenia Prawników Polskich; pu³kownik Krzysztof Parulski, Stowarzyszenie Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej; dr n. wet. Bartosz Winiecki, Prezes Krajowej Izby Lekarsko-Weterynaryjnej; Ró a Thun, Prezes Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana; prof. dr hab. Witold Wo³odkiewicz, Rektor Europejskiej Wy szej Szko³y Prawa i Administracji; prof. dr hab. Micha³ P³achta, Dziekan Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdañskiego; prof. dr hab. Cezary Mik, Dziekan Wydzia³u Prawa Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego; o. Bogus³aw Trzeciak z redakcji Forum Iuridicum; wielu parlamentarzystów oraz kilkaset Kole anek i Kolegów adwokatów. Gor¹co powitani byli goœcie zagraniczni: prof. Hans-Jürgen Hellwig Prezydent CCBE; Jacques Leroy Prezes Miêdzynarodowego Zwi¹zku Adwokatów (UIA); JUDr. Stanislav Balík Prezes Czeskiej Rady Adwokackiej; JUDr. Petr Polednik cz³onek Czeskiej Rady Adwokackiej; JUDr. Jitka Machová Dyrektor Departamentu Spraw Zagranicznych Czeskiej Rady Adwokackiej; Hartmut Kilger Prezes Niemieckiej Rady Adwokackiej; Michael Laurans Stowarzyszenie Prawników Anglii i Walii. Zamek Królewski przywita³ przyby³ych ca³ym swoim bogactwem historii, tradycji i kultury. Nie mo na by³o lepiej wybraæ miejsca na to uroczyste spotkanie. To w³aœnie tutaj, za czasów Stanis³awa Augusta, odbywa³y siê zgromadzenia królewskie, a tak e uczty, bale, koncerty i przedstawienia teatralne. I to w³aœnie Apartament Wielki sta³ siê wspania³ym miejscem Jubileuszowego spotkania, a w nim uznawana za najwspanialsz¹ na ca³ym Zamku Sala Wielka z trzydziestoma dwoma kolumnami, z kandelabrami na marmurowych postumentach. Ale tego dnia, mo na by œmia³o rzec dnia Adwokatury, jedno zw³aszcza wydawa³o siê symboliczne i znacz¹ce. Sufit Sali Wielkiej pokrywa plafon przedstawiaj¹cy Rozwik³anie Chaosu, ukazuj¹cy Jowisza najwy szego poœród staro ytnych bogów, wprowadzaj¹cego ³ad w chaos wype³niaj¹cy wszechœwiat. Uroczystoœci rozpoczê³a Msza Œwiêta celebrowana przez Jego Eminencjê Ksiêdza Kardyna³a Józefa Glempa, Prymasa Polski w Katedrze Archidiecezji w Warszawie. Prymas, w homilii, powiedzia³ miêdzy innymi: (...) Chcemy, jako duchowni, do³¹czyæ siê do Waszego dziêkczynienia za 85 lat trwania w bardzo specyficznej s³u bie dla cz³owieka i dla Polski. Potrzeba nam takiego braterstwa, które w tekstach Unii Europejskiej zosta³o pominiête, ale które, o dziwo, zosta³o zast¹pione s³owem Solidarnoœæ. I niech ta 12

14 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej wielka idea tak pojêtego braterstwa, wspólnoty, ³¹cznoœci, yczliwoœci jednego do drugiego nie jeden przeciwko drugiemu, ale jeden z drugim do tego, byœmy, wchodz¹c w dalsze lata tej zorganizowanej pracy i s³u by mogli j¹ wype³niæ zgodnie z naszym sumieniem ukszta³towanym przez Bo e prawo. (...). Hymn narodowy, rozpoczynaj¹cy drug¹ czêœæ uroczystoœci odœpiewa³ Chór Akademicki Uniwersytetu Warszawskiego. Adwokat Stanis³aw Rymar Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej przywita³ goœci i przypomnia³, e uroczystoœæ jest znakiem pamiêci i znakiem nadziei, odwo³uj¹c siê do myœli, które zosta³y zawarte w jego tekœcie opublikowanym w albumie pod tytu³em Adwokatura Polska Pro Patria et Iustitia, wydanym z okazji Jubileuszu. Adwokat Stanis³aw Rymar Prezes NRA ZNAK PAMIÊCI, ZNAK NADZIEI Adwokatura polska czci swoje 85-lecie w szczególnym dla nas, Polaków, momencie historycznym. Przekroczyliœmy symboliczny próg trzeciego tysi¹clecia, pokonujemy próg zjednoczonej Europy, od kilkunastu lat walczymy z progiem naszej mentalnoœci, oddzielaj¹cym zniewolenie od wolnoœci... Cywilizacja europejska, z któr¹ zawsze uto samialiœmy siê i której niewzruszaln¹ czêœci¹ czuliœmy siê niezale nie od przejœciowych uk³adów geopolitycznych, opiera siê na wolnoœci i godnoœci. Godnoœæ narodowa, swoboda wyra ania myœli, a nade wszystko wolnoœæ i godnoœæ jednostki s¹ filarami naszej kultury. Adwokatura narodzi³a siê z koniecznoœci obrony tych wartoœci. Sta³a siê ich stra nikiem, a jednoczeœnie aktywnym kreatorem kultury politycznej, prawnej i pañstwowej, opartej na wolnoœci i godnoœci osoby ludzkiej. Advocare oznacza wezwanie na pomoc. Stajemy przeto zawsze tam, gdzie w nierównej konfrontacji jednostki z w³adz¹ cz³owiek potrzebuje pomocy. Stajemy po stronie jednostki przeciw w³adzy naruszaj¹cej prawa cz³owieka i wolnoœci obywatelskie. Takie jest nasze powo³anie i takie jest i zawsze byæ powinno nasze usytuowanie w ustanowionym porz¹dku prawnym. Dlatego w³aœnie adwokatura jest wolnym zawodem. Wolnym od wszelkiego rodzaju zale noœci s³u bowych, podporz¹dkowañ administracyjnych czy politycznych ale tak e wolnym swoj¹ odwag¹ i niezale noœci¹. Adwokat musi czuæ siê wolnym, by skutecznie stawaæ w obronie wolnoœci. Samorz¹d adwokacki w Polsce ma 85 lat. Jako jedyny wytrwa³ próbê czasu i historii. Nie przesta³ istnieæ ani w okresie okupacji hitlerowskiej, ani w 13

15 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej mrocznych czasach stalinizmu, ani w stanie wojennym. Przetrwa³ mimo nieustannych ciosów, ograniczeñ administracyjnych siêgaj¹cych niemal likwidacji, mimo represji politycznych i ekonomicznych stosowanych wobec adwokatów broni¹cych jego niezale noœci. Nawet w najtrudniejszych momentach trwa³ w sercach, w tradycji, w duchu adwokatury. Wszelkie próby zniewolenia i podporz¹dkowania kolejnym w³adzom adwokatura polska przesz³a z podniesion¹ g³ow¹. Jej przedstawiciele zawsze byli wœród tych, którzy walczyli o prawdê i godnoœæ, nara aj¹c przy tym nie tylko karierê zawodow¹ i wygodny byt materialny ale niejednokrotnie tak e wolnoœæ i ycie. Dziœ Polska jest wolnym krajem, dziœ Europa i œwiat stoj¹ przed nami otworem. Powoli odbudowujemy nasz¹ kulturê obywatelsk¹ i prawn¹, umacniamy instytucje demokratyczne. I oto mamy do czynienia z sytuacj¹ paradoksaln¹: w warunkach wolnoœci i demokracji, a wiêc tych wartoœci, za którymi adwokatura zawsze siê opowiada³a i o które aktywnie walczy³a znów przychodzi nam zmagaæ siê z atakami na niezale noœæ naszego samorz¹du, znów musimy broniæ podstaw wolnoœci zawodu adwokackiego. Co nas czeka na tym nowym zakrêcie? Czy mocni nasz¹ histori¹, powo- ³aniem, etosem zdo³amy wygraæ kolejn¹ walkê o przetrwanie? Jakim orê- em, jak¹ si³¹ dziœ dysponujemy? Czy przekonamy oponentów, e wolna adwokatura jest nieod³¹cznym sk³adnikiem ³adu demokratycznego? Musimy byæ widoczni najwy szymi kwalifikacjami zawodowymi, nieskaziteln¹ uczciwoœci¹, poczuciem godnoœci. Kodeks etyki adwokackiej musi naprawdê staæ siê nasz¹ ksiêg¹ zasad, by przeciwstawiæ siê zagro eniom, jakie niesie brutalny wolny rynek. Musimy zrozumieæ niezwyk³e znaczenie rygorystycznego przestrzegania kanonów etycznych w naszym yciu zawodowym nawet jeœli wokó³ s³yszymy, e to prze ytek i sentymentalizm. Po tym bowiem, a nie tylko po kolorze naszywek na togach, powinniœmy byæ rozpoznawani wœród innych zawodów prawniczych. Nie wolno nam nigdy odst¹piæ od bezwzglêdnego strze enia tajemnicy zawodowej, nawet gdyby nios³o to za sob¹ zagro enie. To podstawowy kanon naszej etyki i naszej wolnoœci. Nie pozwolimy go sobie odebraæ, bo oznacza³oby to upadek adwokatury. Musimy obroniæ prawo wolnego i demokratycznego powo³ywania naszego samorz¹du i nie wolno nam dopuœciæ do oddania jego uprawnieñ w³adzy administracyjnej. Ale te powiedzmy to g³oœno samorz¹d nie mo e s³u yæ ochronie nieuczciwoœci i Ÿle rozumianemu kole eñstwu. Chcemy nadal sami decydowaæ o tym, kogo bêdziemy witaæ w szeregach adwokatury ale musimy znacznie silniej poczuæ odpowiedzialnoœæ za poziom zawodowy i etyczny adwokatów. Chcemy zachowaæ nasze niezale ne s¹downictwo dyscyplinarne i nie wahaæ siê przed usuwaniem z naszych szeregów ludzi niegodnych miana adwokata. Chcemy w ka dy dostêpny sposób upowszechniaæ zasady etyki i godnoœci zawodu adwokackiego, zw³aszcza wœród m³odzie y adwo- 14

16 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej kackiej, a tak e prezentowaæ je na zewn¹trz i przedstawiaæ ich wielk¹ rolê w prawid³owym funkcjonowaniu naszego œrodowiska zawodowego. W chwili jubileuszu 85-lecia Odrodzonej Adwokatury Polskiej niech refleksje zawarte w tej publikacji bêd¹ ho³dem dla wielkiej przesz³oœci naszego zawodu, ale tak e znakiem naszej nadziei wobec czasów wspó³czesnych i woli trwania. W obliczu nowych, nieznanych dotychczas zagro eñ adwokatura musi pozostaæ zawodem, którego powo³aniem jest gotowoœæ niesienia pomocy cz³owiekowi, gdy wymaga tego jego dobro. Jest to wpisane w etos naszego zawodu i nigdy nie wolno nam o tym zapomnieæ. Jako pierwsza zabra³a g³os Minister Jolanta Szymanek-Deresz, Szef Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jak wiadomo adwokat. Szanowni Pañstwo, Kole anki i Koledzy, Czujê siê podwójnie uhonorowana, bo z jednej strony mam zaszczyt reprezentowaæ Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ale równie wielkim zaszczytem dla mnie jest to, e jako adwokat mogê dzisiaj stan¹æ przed Pañstwem i z pozycji urzêdu, który reprezentujê, urzêdu Prezydenta RP, ale tak- e w odczuciu adwokata z okazji tego Jubileuszu 85-lecia Odrodzonej Adwokatury Polskiej mogê Pañstwu przekazaæ to, co dla adwokatury jest najistotniejsze i to, co jest warte podkreœlenia. Zacznê od historii, bowiem historia adwokatury by³a zawsze œciœle zwi¹zana z histori¹ narodu polskiego. To adwokaci przyczynili siê do budowania demokratycznego pañstwa. U zarania II Rzeczypospolitej 1/3 sêdziów stanowili adwokaci, z adwokatury wyszli dwaj pierwsi premierzy niepodleg³ej Polski: Jan Kucharzewski i Jan Kanty Steczkowski oraz wybitni parlamentarzyœci, adwokaci odegrali tak e wielk¹ rolê w ujednolicaniu prawa II Rzeczypospolitej. Wielu z nich wesz³o w sk³ad powo³anej w 1919 r. Komisji Kodyfikacyjnej bêd¹cej organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej. Najpierw oczywiœcie by³ to organ doradczy Naczelnika Pañstwa, a póÿniej od roku 1921 Prezydenta RP. Koszmar okupacji, mimo ogromnych strat wœród adwokatów, nie zniszczy³ polskiej palestry, której reprezentantem by³ tajny samorz¹d bêd¹cy wówczas jedynym autentycznym samorz¹dem zawodowym. Na jego czele sta³ adwokat Boles³aw Bielawski. W okresie powojennym to w³aœnie adwokatura odwo³ywa³a siê do zasad, które powinny staæ siê podstaw¹ tworzenia wolnego, demokratycznego pañstwa. Nie sposób w tym miejscu wymieniæ wszystkich nazwisk zas³u onych adwokatów, którzy tak wspaniale zapisali siê w dziejach Narodu i historii polskiej palestry. Ale nale y z³o yæ uk³on pod adresem w³adz samorz¹dowych, e przywi¹zuj¹ tak wielk¹ wagê do historii adwokatury i e ta 15

17 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej materia sta³a siê przedmiotem pierwszego egzaminu, jaki sk³adaj¹ aplikanci adwokaccy. Najdobitniej rolê adwokata w spo³eczeñstwie oddaj¹ zwiêz³e s³owa Statutu palestry z 1918 roku, jednego z pierwszych aktów odrodzonej Polski, by³ to dekret Naczelnika Pañstwa, te s³owa by³y powtórzone póÿniej w Prawie o adwokaturze z 1932 i 1938 r., a mówi¹ one o tym, e adwokat jest powo³any do obrony prawa i s³usznoœci. W moim przekonaniu oddaj¹ one wiernie to, co jest najwa niejsze w zawodzie, który jest przede wszystkim misj¹ spo³eczn¹, misj¹ udzielania pomocy jednostce. Takie pojmowanie zawodu adwokata zawodu zaufania spo³ecznego ³¹czy siê œciœle z koniecznoœci¹ pielêgnowania etosu zawodowego. By³o to przedmiotem wielkiej troski organów adwokatury na ziemiach polskich jeszcze w czasach zaborów i w II Rzeczypospolitej, kiedy to przygotowano projekt Kodeksu etycznego jego autorem by³ prof. Aleksander Mogilnicki, ale izby adwokackie ustala³y w³asne regulaminy okreœlaj¹ce zasady etyczne, bowiem ten projekt niestety nie wszed³ w ycie. Dzisiaj zapewnieniu przestrzegania zasad etyki zawodowej s³u y sprawne i skuteczne s¹downictwo dyscyplinarne. Jest ono niezbêdne dla ochrony presti u i wizerunku adwokatury w spo³eczeñstwie. Jest to szczególnie wa - ne dzisiaj, w okresie spadku zaufania do prawa, z którym ³¹czy siê spadek zaufania do prawników. Zawód adwokata to zawód zaufania publicznego zorganizowany w korporacjê prawa publicznego. Umocowanie dla jej dzia³ania stanowi Konstytucja, która w czêœci okreœlaj¹cej podstawowe zasady ustrojowe okreœli³a rolê zawodu zaufania publicznego i samorz¹du zawodowego, w ramach którego zawód ten jest wykonywany. Zorganizowanie w korporacjê oznacza wykonywanie przez ni¹ czêœci w³adztwa publicznego w sposób oparty bezpoœrednio na ustawie. Sprawowanie pieczy nad nale ytym wykonywaniem zawodu nierozerwalnie zwi¹zane z istot¹ samorz¹du oznacza tak e wspó³uczestnictwo w okreœlaniu warunków wykonywania zawodu adwokata. Piecza ta sprawowana musi byæ w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony, takie bowiem granice wyznacza Konstytucja. Presti naszego zawodu i jego niezale noœæ to cechy czyni¹ce zawód adwokata szczególnie atrakcyjnym dla absolwentów szkó³ prawniczych. Wi¹ e siê z tym szczególna powinnoœæ obowi¹zek zagwarantowania równego dostêpu do zawodu, powinnoœæ uczynienia wszystkiego, by prawo jego wykonywania mieli najlepsi prawnicy. Zapewniæ to mog¹ jasne, czytelne i obiektywne kryteria przyjmowania na aplikacjê adwokack¹. Jesteœmy dzisiaj uczestnikami szerokiej dyskusji spo³ecznej dotycz¹cej dostêpu do zawodów prawniczych. Znane jest stanowisko Naczelnej Rady Adwokackiej, która przedstawi³a w³asny projekt prawa o adwokaturze. Pragnê podkreœliæ, e Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Pan Aleksan- 16

18 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej der Kwaœniewski jest otwarty na propozycje ustawodawcze œrodowisk prawniczych. W opinii Prezydenta Rzeczypospolitej musz¹ one wychodziæ naprzeciw oczekiwaniom spo³ecznym, tym oczekiwaniom, które wi¹ ¹ siê z jasnymi i obiektywnymi zasadami jak najszerszego dostêpu do zawodu, ale jednoczeœnie z prawem zachowania dla korporacji zawodowych decydowania o tym, kto finalnie bêdzie móg³ wykonywaæ ten zaszczytny zawód. Jestem g³êboko przekonana, e mo liwe jest wypracowanie w tej tak wa - nej sprawie rozwi¹zañ satysfakcjonuj¹cych œrodowisko adwokackie i e Prezydent RP bêdzie móg³ skorzystaæ ze swojej inicjatywy ustawodawczej i wniesie Prawo o adwokaturze pod obrady Sejmu RP. Szanowni Pañstwo, Kole anki i Koledzy, Koñcz¹cy siê rok to przede wszystkim historyczna decyzja obywateli naszego pañstwa w sprawie przyst¹pienia do Unii Europejskiej. Za kilka miesiêcy prawo unijne stanie siê czêœci¹ polskiego porz¹dku prawnego. Adwokatura jest niezbêdnym ogniwem w jego wdra aniu do praktyki obrotu prawnego. Dziêki szkoleniom w zakresie prawa europejskiego adwokaci s¹ przygotowani coraz lepiej do wype³nienia tego zadania. Na pocz¹tku tego roku Naczelna Rada Adwokacka uchwali³a nowy regulamin wykonywania zawodu adwokata, który umo liwia rozwój nowoczesnego rynku us³ug prawniczych. Jak wskazano Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej w sprawozdaniu, Adwokatura Polska w paÿdzierniku 2002 roku jako pierwsza w Europie Œrodkowo-Wschodniej otworzy³a swoje przedstawicielstwo w Brukseli. Aktywnie dzia³a tak e w miêdzynarodowych organizacjach adwokackich oraz w pracach nad utworzeniem Karnej Izby Adwokackiej skupiaj¹cej obroñców przed Miêdzynarodowym Trybuna³em Karnym. S¹ to nowe wyzwania i nowe szanse dla polskich adwokatów i jestem przekonana, e bêd¹ one wykorzystywane jak najlepiej. W imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej chcia³abym Pañstwu, Kole ankom i Kolegom przekazaæ yczenia satysfakcji z wykonywanego zawodu, ale równie chcia³abym przekazaæ s³owa uznania i szacunku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dla dzia³añ adwokatury na rzecz ochrony godnoœci jednostki oraz wolnoœci i praw obywatelskich. Nie mo na mówiæ o historii i dokonaniach Adwokatury, nie bior¹c jednoczeœnie pod uwagê starañ tych, którzy Adwokaturê stanowi¹. To ich praca i trud w³o one w budowanie praworz¹dnego pañstwa i egzekwowanie stanowionego prawa czyni¹, i Adwokatura wczoraj i dziœ to silne i powa ane œrodowisko, ciesz¹ce siê zas³u onym presti em. Aby podkreœliæ zas³ugi tych osób, podczas uroczystoœci Jubileuszowych Pani Minister dokona³a aktu dekoracji przyznanymi przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej orderami i odznaczeniami pañstwowymi. Prezes NRA wrêczy³ natomiast odznaczenia 17

19 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej samorz¹dowe Adwokatura Zas³u onym by³ym adwokatom: Wies³awowi Johannowi sêdziemu Trybuna³u Konstytucyjnego, Ferdynandowi Rymarzowi Przewodnicz¹cemu Pañstwowej Komisji Wyborczej, prof. dr. hab. Wies³awowi Chrzanowskiemu i dwudziestu czterem adwokatom. Adwokaci nie zapominaj¹ o zas³ugach tych, którzy pozostawili po sobie trwa³y œlad. Kustosz Muzeum Adwokatury Polskiej dr Andrzej Stoga przypomnia³ sylwetkê adwokata Henryka Krajewskiego, którego portret, bêd¹cy kopi¹ obrazu Jana Matejki, symbolicznie ods³oni³ Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Andrzej Stoga HENRYK KRAJEWSKI PATRIOTA, OBYWATEL, ADWOKAT* Ponad 100 lat temu, w 1884 roku tak oto wypowiedzia³ siê o pos³annictwie zawodu adwokata: W naszym pojmowaniu adwokatura nie jest funkcj¹ ani spraw¹ prywatn¹, ale jest ona urzêdem publicznym mundus publicum przy którego sprawowaniu nie wolno zaciemniaæ prawdy... U nas œwiat³y i prawy obroñca zapobiega sporom i usuwa zawik³ania, pod egid¹ prawa i sumienia urz¹dza stosunki spo³eczno- -prawne, kieruj¹c siê zawsze najwy szym prawem dobra publicznego... Adwokat Henryk Krajewski, yj¹cy w latach , ca³e swoje d³ugie ycie poœwiêci³ dwom celom: walce o wyzwolenie Polski spod jarzma caratu oraz doskonaleniu zawodu adwokata, który z pasj¹ uprawia³. Za sw¹ dzia³alnoœæ patriotyczn¹, któr¹ rozpocz¹³ bêd¹c jeszcze studentem, zap³aci³ bardzo wysok¹ cenê. By³ trzykrotnie skazywany na syberyjsk¹ katorgê, dwa razy wtr¹cano go do os³awionego X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Tam, ciê kie œledztwa i tortury dwukrotnie pchnê³y go ku próbom samobójczym, które podejmowa³, aby nie zdradziæ swych towarzyszy walki. Zdawaæ by siê mog³o, e to zbyt wiele jak na ycie jednego cz³owieka, ale nie w przypadku Henryka Krajewskiego. Po ka dym represyjnym uderzeniu podnosi³ siê i wydawa³ siê byæ jeszcze bardziej zdeterminowany. Tak by³o w 1860 roku, gdy po powrocie z oœmioletniej katorgi natychmiast w³¹czy³ siê w nurt ycia konspiracyjnego Warszawy. Nast¹pi³o ponowne aresztowanie i ponowna zsy³ka na Sybir. Tam, niezra- ony, pisze memoria³ w sprawie koncesji autonomicznych dla Królestwa Polskiego, który wysy³a wprost do cara Aleksandra II swego przeœladowcy. * Autor korzysta³ z opracowañ adw. dr. Zdzis³awa Krzemiñskiego i Krzysztofa Pola. 18

20 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej Henryk Krajewski bierze udzia³ w Powstaniu Styczniowym jako bliski wspó³pracownik Romualda Traugutta. Obejmuje kierownictwo Wydzia³u Spraw Zagranicznych Rz¹du Narodowego. To on w³aœnie by³ autorem s³ynnej Odezwy do ludów i narodów Europy (13 lipca 1863 roku) wzywaj¹cej do zerwania stosunków z Rosj¹. Wraz z Romualdem Trauguttem i innymi cz³onkami Rz¹du Narodowego wtr¹cony zosta³ do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, cudem tylko unikaj¹c wyroku œmierci nie unikn¹³ jednak e trzeciej zsy³ki na Sybir. Nie tylko walka polityczna, ale tak e praca zawodowa liczy³a siê w yciu adwokata Henryka Krajewskiego. By³ przede wszystkim cywilist¹, wieloletnim radc¹ prawnym Kancelarii Ordynacji Zamoyskich i licznych urzêdów warszawskich. Ale te potrafi³ zab³ysn¹æ w procesach karnych, jak choæby w g³oœnym procesie znanego szewca warszawskiego, Stanis³awa Hiszpañskiego, oskar onego o zabójstwo. Mowa obroñcza Henryka Krajewskiego przynios³a nie tylko sukces obronie, ale tak e s³awê obroñcy. Jego ³atwoœæ wymowy, celnoœæ argumentów, rzetelnoœæ w zbieraniu materia³ów, ale nade wszystko ogromna wiedza prawnicza, uczyni³a go postaci¹ powszechnie znan¹, cenion¹ i lubian¹ w œrodowisku warszawskim. Nawet w³adze carskie stolicy zwraca³y siê do Henryka Krajewskiego z proœb¹ o poœrednictwo, gdy chcia³y porozumieæ siê, jak to okreœla³y, z niepokorn¹ spo³ecznoœci¹ adwokatów warszawskich. I jeszcze jedna uwaga dla przypomnienia. Adwokat Henryk Krajewski wyjedna³ u w³adz carskich w 1886 roku zgodê na utworzenie Kasy Pomocy Adwokackiej. By³ to zal¹ ek przysz³ej korporacji adwokatów. Wspiera³ tê Kasê z w³asnych funduszy do koñca ycia, a w testamencie zapisa³ jej sw¹ bibliotekê. Pragn¹c uczciæ tê szlachetn¹ postaæ patrioty, obywatela i adwokata Naczelna Rada Adwokacka zleci³a wykonanie kopii portretu Henryka Krajewskiego pêdzla Jana Matejki z roku 1892 obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Fundusze na ten cel zebrano prêdko. Pochodz¹ one zarówno od indywidualnych adwokatów, kancelarii adwokackich, Fundacji Centrum Prawa Gospodarczego, Redakcji Palestry i samej Naczelnej Rady Adwokackiej. Wykonania kopii podjê³a siê pani Krystyna Stêpieñ, profesor Akademii Sztuk Piêknych w Warszawie specjalistka w dziedzinie kopii portretowych. Po piêciu miesi¹cach pracy i przy wszelkich u³atwieniach ze strony Muzeum Narodowego otrzymaliœmy kopiê portretu, która niew¹tpliwie jest wysokiej klasy dokonaniem artystycznym. Mo na mieæ tylko nadziejê, e sam Jan Matejko oceni³by to dzie³o równie wysoko. 19

21 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej Tê czêœæ uroczystoœci zakoñczy³a Oda do Radoœci odœpiewana ywio³owo i z wielk¹ pasj¹ przez Chór Akademicki Uniwersytetu Warszawskiego. Osiemdziesi¹t piêæ lat Polskiej Odrodzonej Adwokatury za nami. Jak wygl¹da³a jej droga przez te lata? Jak Adwokatura zapisa³a siê w historii najnowszej naszego kraju, jak¹ widzi j¹ Polska dwudziestego pierwszego wieku i jak Adwokatura Polska odnajdzie siê w realiach europejskich? Na te pytania próbowali odpowiedzieæ prelegenci: Czes³aw Jaworski, Andrzej Kubas, Marcin Zaborski* oraz Hans-Jürgen Hellwig. Czes³aw Jaworski ADWOKATURA W NAJNOWSZEJ HISTORII POLSKI Prof. Zygmunt Cybichowski w swojej Encyklopedii Podrêcznej Prawa Publicznego 1 poda³ nastêpuj¹c¹ definicjê: Adwokatura inaczej palestra jest to korporacja dyplomowanych prawników, powo³ana z mocy ustawy do udzielania porad prawnych oraz prowadzenia spraw przed wszelkimi s¹dami i urzêdami. Adwokat jest nie tylko rzecznikiem interesów strony, w imieniu której dzia³a, ale równie... rzecznikiem prawa i s³usznoœci, maj¹cym na wzglêdzie dobro publiczne.... Definicja ta sformu³owana przed kilkudziesiêciu laty zadziwia swoj¹ aktualnoœci¹, o czym œwiadczy zapis pkt. 1.1 Kodeksu Etyki Adwokatów Unii Europejskiej (CCBE) traktuj¹cy o pozycji adwokata w spo³eczeñstwie. Pozwala ona spojrzeæ na adwokaturê jednoczeœnie z dwóch pozycji struktury organizacyjnej (w Polsce samorz¹du zawodowego) umo liwiaj¹cej adwokatowi bêd¹cemu cz³onkiem tej struktury pe³nienie w sposób niezale ny funkcji pe³nomocnika, doradcy i przede wszystkim obroñcy przed s¹dem. Dziêki takiej konstrukcji adwokatura mo e i powinna wypowiadaæ siê we wszystkich sprawach dotycz¹cych praw i wolnoœci jak najszerzej ujmowanych, a tak e wymiaru sprawiedliwoœci, a adwokat wykonuj¹c swój zawód w okreœlonej formie powinien dochodziæ interesów swoich klientów, stawaæ siê ich doradc¹, chroniæ tych wszystkich, których prawa i wolnoœci zosta³y powierzone jego pieczy. Bior¹c tê definicjê za punkt odniesienia chcê wspomnieæ o kilku wydarzeniach, które sk³adaj¹ siê na historiê polskiej adwokatury i stanowi¹ cz¹stkê najnowszej historii Polski. * Tekst wyst¹pienia adwokata Marcina Zaborskiego zosta³ opublikowany w Palestrze 2003, Nr Z. Cybichowicz, Encyklopedia Podrêczna Prawa Publicznego, t. I, s

22 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej Bêdê mówi³ o wydarzeniach, a nie historii, bo historia polskiej adwokatury jako uporz¹dkowany opis jej dziejów zatrzyma³a siê na II wojnie œwiatowej. Wypada wyraziæ yczenie, aby nastêpne uroczystoœci jubileuszowe, a w szczególnoœci wielki jubileusz 100-lecia niepodleg³ej, samorz¹dnej adwokatury, przyczyni³y siê do doprowadzenia jej historii przynajmniej do koñca XX wieku. Najnowsza historia to lata od 1945 r. do czasów wspó³czesnych. Ca³y ten okres mo na podzieliæ na kilka podokresów, którym dla ich bli szej charakterystyki nadajê nastêpuj¹ce tytu³y: dalszy bieg œmiertelnych zmagañ narodu polskiego (lata ); przetrwanie i nadzieja (lata ); stan zapaœci (lata ); budzenie siê z letargu (lata ); walka o prawa cz³owieka i prawa narodu (lata ); zmiana systemu (lata ); budowa demokratycznego pañstwa prawnego (lata ); ku zjednoczonej Europie (lata ). I oto zapowiadane wydarzenia. 28 czerwca 1956 r. w Poznaniu dosz³o do buntu spo³eczeñstwa skierowanego przeciwko systemowi komunistycznemu Polski Ludowej 2. Walki trwa³y dwie doby. W t³umieniu buntu bra³o udzia³ ponad 10 tys. o³nierzy, 400 czo³gów, wozów pancernych i transporterów opancerzonych oraz 900 samochodów. Zginê³y 74 osoby. Setki aresztowano i pozbawiono wolnoœci. We wrzeœniu 1956 r. przed S¹dem Wojewódzkim w Poznaniu rozpoczê³y siê procesy. Skierowano 41 aktów oskar enia przeciwko 123 osobom. W obronie oskar- onych i pozbawionych wolnoœci wyst¹pili poznañscy adwokaci. Ich odwa - ne wnioski dowodowe i s³ynne wyst¹pienia obroñcze przesz³y do historii polskiej adwokatury. Poddano ostrej krytyce panuj¹cy system polityczny i ekonomiczny. Twierdzono, e okres b³êdów i wypaczeñ zrodzi³ wypadki poznañskie, w czasie których robotnicy s³usznie domagali siê realizacji i przestrzegania nale nych im praw i wolnoœci. Liderami ³awy obroñczej byli niew¹tpliwie adwokaci: Stanis³aw Hejmowski i Gerard Kujanek. Szczególny atak na stanowisko obrony w sprawach poznañskich przypuœci³a prasa (Gazeta Poznañska, Trybuna Wolnoœci i in.). Wies³aw Górnicki 3 (póÿniejszy doradca gen. W. Jaruzelskiego) jedn¹ z mów obroñczych nazwa³ deklaracjami politycznymi utrzymanymi w endekoidalnej tonacji. Radio Wolna Europa wyemitowa³o wypowiedÿ jednego z obroñców: z najwy szym szacunkiem sk³aniam czo³o przed tym ch³opcem, który z bia³o-czerwon¹ flag¹ wyszed³ na ulice Poznania. 28 czerwca zacz¹³ siê nowy rozdzia³ w naszej historii. Wierzê, e krew ofiar nie pop³ynê³a na pró no. 2 Poznañski Czerwiec 1956 r., Konferencje IPN, pod red. Stanis³awa Jankowiaka i Agnieszki Rogulskiej; Jaros³aw Maciejewski i Zofia Trojanowicz, Poznañski czerwiec 1956 r. (wyd. 2, Poznañ 1990 r.); Obchody 47. Rocznicy Poznañskiego Czerwca 1956 r., Palestra 2003, Nr 7 8, s W. Górnicki, Prawdy i pó³prawdy, Trybuna Wolnoœci, 7 paÿdziernika 1956 r. nr

23 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej Powszechnie uwa a³o siê, e Poznañ utorowa³ drogê polskiemu PaŸdziernikowi. Istotny w tym udzia³ mieli poznañscy adwokaci. Polski PaŸdziernik w adwokaturze to zmiana kagañcowej ustawy z 1950 r. o ustroju adwokatury, powszechnie zg³aszane postulaty demokratyzacji ycia politycznego i spo³ecznego, powo³anie komisji w Izbie warszawskiej, która mia³a zaj¹æ siê zbadaniem dzia³alnoœci i postaw adwokatów wystêpuj¹cych w charakterze obroñców w procesach tajnych; to Zjazd Adwokatury, który odby³ siê w Warszawie w dniach 24 i 25 paÿdziernika 1959 r. To ostatnie wydarzenie, utrwalone w protokole zjazdowym, opublikowane zosta³o na ³amach Palestry 4. Pasjonuj¹ca lektura. Pasjonuj¹ca i pouczaj¹ca. Znakomite wyst¹pienia delegatów. Za arta dyskusja o pryncypia. O pryncypia wa ne i dzisiaj. Jak e wspó³czeœnie brzmi wypowiedÿ dziekana Izby ³ódzkiej adw. Zygmunta Albrechta: Jest bardzo znamienne, e na przestrzeni dziejów stosunek do adwokatury okaza³ siê zupe³nie niezale ny od systemu politycznego panuj¹cego w danym kraju..., e funkcja adwokatury jest czymœ niezale - nym... i e w ka dych warunkach politycznych ma swoje znaczenie, a stosunek jej do w³adzy i wzajemny stosunek w³adzy do niej jest zale ny... od stosunku pañstwa do zasady obrony. Jaka powinna byæ rola prawnika i prawa w spo³eczeñstwie, w pañstwie. Wiele uwagi poœwiêci³ tej sprawie adw. Zygmunt Kopankiewicz z Warszawy:...o pozycji spo³ecznej prawnika... nie sposób mówiæ w oderwaniu i abstrakcji... bez powi¹zania tego problemu ze spraw¹ pozycji i autorytetu prawa w spo³eczeñstwie i pañstwie. Autorytet prawa to wielka rzecz. Spo³ecznoœæ, która nierz¹dem stoi..., w której prawo gdzieœ na szarym koñcu siê wlecze, która nie uznaje autorytetu prawa spo³ecznoœæ taka nie szanuje sêdziego, pogardza prokuratorem i lekcewa y adwokata... Autorytet prawa zale y... od dwóch czynników:... jego doskona³oœci i jego poszanowania, tj. przestrzegania przez wszystkich, kogo prawo dotyczy... Zadaniem adwokatury jest obrona praw cz³owieka i obywatela, obrona praw cz³owieka w jego konfliktach miêdzyludzkich i obrona praw obywatela w jego konfliktach z w³adz¹ pañstwow¹. W wielu wypowiedziach pojawia siê s³owo dyfamacja, dyfamacja adwokatury. Protestowano przeciwko znies³awianiu, pomawianiu adwokatów i adwokatury. Ówczesna prasa œciœle wykonywa³a polecenia ówczesnej w³adzy. I w koñcu uchwa³a Zjazdu. Zawiera³a stwierdzenie, e Adwokatura Polska w³¹czy³a siê do potê nego nurtu dziejowego zmierzaj¹cego do budowy systemu (wówczas oczywiœcie socjalistycznego) opartego na pe³nym przestrzeganiu prawa, poszanowaniu wolnoœci i godnoœci cz³owieka. 4 Protoko³y Krajowych Zjazdów Adwokatury z 1 3 paÿdziernika 1983 r. i listopada 1986 r. w archiwach NRA, a ponadto Palestra 1987, Nr 7 8, II Krajowy Zjazd Adwokatury. 22

24 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej By³ to okres buduj¹cej siê nadziei. Niestety nadziei niespe³nionej. Dla adwokatury koñczy siê uchwaleniem represyjnej ustawy z 19 grudnia 1963 r. o ustroju adwokatury. Ustawa ta rozbudowa³a katalog œrodków nadzoru zewnêtrznego, który mia³ spe³niaæ wobec samorz¹du adwokackiego i adwokatów rolê kaftana bezpieczeñstwa umo liwiaj¹cego interwencjê organów administracji w sprawy adwokatury tylekroæ, ilekroæ organy te uznaj¹ za stosowne. Nadchodz¹ lata zastoju i powszechnej szarzyzny. Zostaj¹ one okraszone licznymi procesami. Procesami stricte politycznymi (J. Kuronia i K. Modzelewskiego, taterników, komandorów, uczestników zajœæ marcowych i in.) oraz procesami o charakterze politycznym. Ka dy czyn, który partia panuj¹ca uzna³a za wyzwanie rzucone rz¹dz¹cym, wywo³ywa³ daleko id¹ce implikacje polityczne. Zapada³y bardzo surowe kary, z karami œmierci w³¹cznie, które zosta³y orzeczone po raz pierwszy w historii polskiego wymiaru sprawiedliwoœci za przestêpstwa gospodarcze. W procesach politycznych najczêœciej bronili adwokaci J. Olszewski, W. Si³a-Nowicki, W. Lis-Olszewski, St. Szczuka, A. Grabiñski, T. de Virion, W. Ferfet, a w okresach póÿniejszych St. Afenda, K. G³ogowski, J. Taylor, H. Rossa, L. Piotrowski, P. Andrzejewski, M. Bednarkiewicz, M. Dubois, K. Piesiewicz, E. Wende, A. B¹kowski, A. Kern, M. Olczyk i wielu, wielu innych. Niektórzy z nich dzia³ali w opozycji. Podpisywali protesty, opracowywali raporty, w który wykazywali gwa³cenie praw cz³owieka, naruszanie praw i wolnoœci obywatelskich. Bronili i sami byli represjonowani. Byli zatrzymywani, pozbawiani wolnoœci, pozbawiani prawa wykonywania zawodu. Godnie realizowali wypisan¹ na sztandarze Polskiej Adwokatury dewizê: Polsce wiernoœæ, Potrzebuj¹cym pomoc. I znowu Poznañ. 3 4 stycznia 1983 r. Ogólnopolski Zjazd Adwokatury. 450 delegatów ze wszystkich izb adwokackich. Bardzo wielu zaproszonych goœci ze wszystkich œrodowisk, a przede wszystkim z NSZZ Solidarnoœæ, wielkiego ruchu spo³ecznego. Namiêtne, bezpardonowe dyskusje podsumowuje uchwa³a Zjazdu. Od wielu lat w naszym kraju narasta³ kryzys moralny, spo- ³eczny, polityczny i gospodarczy. Kryzys ten dotyka równie prawo i wymiar sprawiedliwoœci. Wyjœciem z tej sytuacji mo e staæ siê przebudowa panuj¹cego systemu. Ma byæ ona realizowana przy przyjêciu metody dialogu i kompromisu. Jej celem w zakresie prawa winno byæ dostosowanie prawa polskiego do norm prawa miêdzynarodowego, podpisanych przez Polskê konwencji, a w zakresie adwokatury przywrócenie jej pe³nej samorz¹dnoœci i niezale noœci. Uchwa³a sk³adaj¹ca siê z dwóch czêœci, w kilkudziesiêciu oddzielnych punktach postulowa³a przyjêcie takich rozwi¹zañ, które doprowadzi³yby do zmiany panuj¹cego systemu autorytarnego w demokratyczny system pañstwa prawa. Zjazd ten odbi³ siê szerokim echem w opinii publicznej i przyczyni³ siê do wzrostu roli i znaczenia naszego zawodu. 23

25 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej Dnia 26 maja 1982 r., w okresie stanu wojennego, w okresie, w którym wielu adwokatów by³o internowanych i pozbawionych wolnoœci za obronê praw i wolnoœci obywatelskich, Sejm Polski Ludowej uchwali³ ustawê Prawo o adwokaturze, która w ust. 1 powo³ywa³a adwokaturê do wspó³dzia³ania w ochronie praw i wolnoœci. Demokratyczna, nowoczesna, liberalna treœæ tej ustawy w zestawieniu z czasem jej uchwalenia pozwoli³a na okreœlenie tego wydarzenia polskim paradoksem. Niebawem okaza³o siê, e uchwalenie demokratycznego prawa nie oznacza jego stosowania. Podjête przez Krajowy Zjazd Adwokatury w dniu 3 paÿdziernika 1983 r. uchwa³y zosta³y zaskar one przez Ministra Sprawiedliwoœci, a S¹d Najwy szy 20 paÿdziernika 1984 r. uchwa³y te uchyli³. Powsta³ spór o prawid³ow¹ interpretacjê przepisów ustawy, a w szczególnoœci o to, na czym ma polegaæ wspó³dzia³anie adwokatury w ochronie praw i wolnoœci obywatelskich, w kszta³towaniu i stosowaniu prawa. By³ to spór o mówienie prawdy oraz formy i sposób jej przedstawiania. S¹d Najwy szy uchylaj¹c te uchwa³y w istocie rzeczy uzna³, e wspó³udzia³ adwokatury, o którym mowa w art. 1, mo e byæ realizowany tylko przez udzielanie pomocy prawnej w konkretnej sprawie. Adwokaturze jako podmiotowi zaufania publicznego próbowano zamkn¹æ usta. Na szczêœcie nie uda³o siê. Najlepszym dowodem by³ przebieg nastêpnego Zjazdu w 1986 r. i kolejnych Zjazdów, a do uchylenia wspomnianych orzeczeñ przez S¹d Najwy szy powo³any ju w III Rzeczypospolitej. Adwokatura ci¹gle przypomina³a, e jest t¹ czêœci¹ inteligencji polskiej, która z racji swoich tradycji historycznych i funkcji publicznej powo³ana jest do zajmowania stanowiska w kluczowych kwestiach ycia spo³ecznego kraju. Wracaj¹c jeszcze do Zjazdów z roku 1983 i 1986 chcê podkreœliæ ich niepowtarzaln¹ atmosferê. Atmosferê solidarnoœci, jednoœci, szczeroœci a do bólu; atmosferê troski o dobro wspólne o Polskê, o polskie spo³eczeñstwo, polskie m¹dre i sprawiedliwe prawo, o prawo do wolnoœci, niepodleg³oœci i niezale noœci. O prawo stanowienia o sobie. Ta szczególna atmosfera prze- ³o y³a siê nie tylko na treœæ uchwa³ zjazdowych, ale by³a widoczna w wielu, bardzo wielu wyst¹pieniach delegatów. W mojej pamiêci i w moim sercu na zawsze pozostan¹ wspania³e, m¹dre przemówienia Andrzeja Rozmarynowicza (o obowi¹zku mówienia prawdy), Anny Boguckiej-Skowroñskiej (o etosie zawodu adwokata i prawie do g³oszenia pogl¹dów zgodnych z w³asnym sumieniem), W³adys³awa Si³y-Nowickiego (o prawie adwokatury do wypowiadania siê w wa nych sprawach publicznych), Andrzeja Kubasa (o istocie samorz¹du), Piotra Andrzejewskiego (o prawie narodu polskiego do kultury europejskiej), Marii Budzanowskiej (o trudzie, godnoœci i odpowiedzialnoœci sprawowania funkcji prezesa NRA). Stawiano wa ne pytania, pytania o nieprzemijaj¹cym znaczeniu: Jakich 24

26 85 lat Odrodzonej Adwokatury Polskiej praw ma broniæ adwokatura? Czy jest Ÿle, e adwokatura upomina siê o realizacjê praw cz³owieka w yciu spo³ecznym? Mówi¹c o wa nych wydarzeniach w historii adwokatury nie sposób nie wspomnieæ o morderstwie ks. Jerzego Popie³uszki i o procesie, który mia³ doprowadziæ do os¹dzenia sprawców zbrodni. Ten mord wstrz¹sa sumieniami wszystkich, którzy je posiadaj¹. Adwokat ma broniæ przede wszystkim cz³owieka, sprawcy czynu, ale równie powinien broniæ ofiarê przestêpstwa, broniæ prawa, które zostaje brutalnie pogwa³cone. Adwokat musi podj¹æ siê obrony prawa szczególnie wówczas, gdy pañstwo formalnie oskar aj¹c zbrodniarza, faktycznie zaczyna go broniæ. Tak w³aœnie by³o w tym procesie, powszechnie zwanym procesem Ks. Popie³uszki. Obrony prawa, obrony dobrego imienia Ofiary podjêli siê wybitni adwokaci: Jan Olszewski, Andrzej Grabiñski, Krzysztof Piesiewicz, Edward Wende. Ich wyst¹pienia godne najwy szego szacunku i uznania dotyka³y najbardziej egzystencjalnych problemów, ci¹gle aktualnych mordu politycznego, okrucieñstwa ponad miarê, obrony godnoœci ofiary, istoty i skutków totalitaryzmu, istoty terroryzmu uprawianego przez pañstwo i zdeprawowane jednostki. Jak e prorocze by³y s³owa wypowiedziane przez adw. Edwarda Wende: Pamiêæ Jego bêdzie czczona i doczeka siê pomników, tych z kamienia i tych, które yj¹ w pamiêci szlachetnie myœl¹cych 5. Nie zdarzy³o siê jeszcze dotychczas, aby Ofiara mordu zosta³a wyniesiona na O³tarze, a Jej Obroñcy doszli do najwy szych godnoœci premiera, senatora, pos³a w demokratycznym, suwerennym Pañstwie Rzeczypospolitej Polskiej. Artyku³ prof. Adama Strzembosza, by³ego Pierwszego Prezesa S¹du Najwy szego, pt. Adwokaci obroñcy pracowników naukowych i studentów Uniwersytetu Warszawskiego w stanie wojennym, zmusza do g³êbszej refleksji. Trzeba zgodziæ siê z Profesorem, e historia ka dego narodu jest kszta³towana przez postawy i zachowania jego cz³onków, grup spo³ecznych, które powinny byæ spisane i opisane. Wypada równie uznaæ za s³uszn¹ inn¹ konstatacjê, e nale y pilnie uzupe³niæ historiê polskiej adwokatury poza okres II wojny œwiatowej, bo jak pisze Profesor zas³uguje na to. Dobrym przyk³adem mo e staæ siê praca pracowników naukowych Uniwersytetu 5 P. Raina, Ks. Jerzy Popie³uszko Mêczennik za Wiarê i Ojczyznê, cz. II, Olsztyn 1990; Krystyna Daszkiewicz, Uprowadzenie i morderstwo Ks. Jerzego Popie³uszki; Edward Wende, Przemówienie, Palestra 2002, Nr