Krok... w kierunku kreatywnoœci

Transkrypt

1

2

3 Krok... w kierunku kreatywnoœci

4

5 Mariola J¹der Krok... w kierunku kreatywnoœci Program stymulowania twórczoœci na etapie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2005

6 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005 Recenzent: dr hab. Krzysztof J. Szmidt Redakcja wydawnicza: Daria Loska Projekt okładki: Agata Fuks Korekta: Agnieszka Hebda ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) , fax (012) Wydanie I, Kraków 2005

7 Spis treœci Nota informacyjna o Autorce Wstęp...19 Cele programu...11 Cele w sferze poznawczej...11 Cele w sferze emocjonalno-motywacyjnej...11 Cele w sferze działaniowej Treści programu Etap I...14 Etap II Etap III Etap IV Rodzaje ćwiczeń proponowane dla poszczególnych etapów Przykłady wybranych metod i technik pracy twórczej z dziećmi Zasady dydaktyczne i organizacyjne...20 Spodziewane efekty pracy z dziećmi Ewaluacja programu Literatura ANEKS 1. Test rysunkowy Kate Franck ANEKS 2. Test skojarzeń graficznych wersja dla dzieci...29 ANEKS 3. Test twórczości Urbana TCT DP w wersji dla dzieci

8 6

9 Nota informacyjna o Autorce Jestem absolwentką Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie kierunek pedagogika o specjalności przedszkolnej i wczesnoszkolnej, studiów podyplomowych kierunek psychopedagogika kreatywności (Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1999), absolwentką Studium Pedagogiki Zabawy KLANZA (Lublin 1999). Ponadto ukończyłam wiele warsztatów związanych ze stymulowaniem twórczości. Posiadam także uprawnienia do prowadzenia zajęć według programu edukacyjnego Porządek i przygoda lekcje twórczości opracowanego przez zespół inicjatorów psychopedagogiki twórczości i zatwierdzonego przez MEN. Należę do Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności. Od kilkunastu lat pracuję z dziećmi w wieku przedszkolnym. Prowadzę również zajęcia ze studentami, a doraźnie treningi twórczości z uczniami szkół średnich (badania w zakresie wpływu treningu twórczości na samoocenę i poczucie wartości uczniów). Jako edukator współpracuję z dwoma ośrodkami doskonalenia, prowadząc szkolenia dla nauczycieli szkół i przedszkoli. Moje zainteresowania psychopedagogiką twórczości sięgają co najmniej dziesięciu lat wstecz. Interesują mnie metody stymulowania wyobraźni twórczej dzieci i dorosłych oraz rozwijania na tej bazie uzdolnień kierunkowych: plastycznych, skojarzeniowych, myślenia wyobrażeniowego, twórczego rozwiązywania problemów itp. Jestem autorką licznych publikacji w czasopismach pedagogicznych związanych z rozwijaniem umiejętności twórczych i komunikacyjnych dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Ponadto w druku znajduje się moja książka Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię. Myślę, że ukończone przeze mnie formy doskonalenia w zakresie psychopedagogiki kreatywności oraz zdobyte na tym polu wieloletnie doświadczenie upoważniają mnie do zaprezentowania autorskiego programu stymulowania twórczości u dzieci i przyczynią się do poszerzenia mojej działalności w tej dziedzinie. Mariola Jąder 7

10 8

11 Wstêp Odkryj i maksymalnie wykorzystaj zarówno zdolności własne, jak i swoich wychowanków. Witold Dobrołowicz Postawa twórcza pozwalająca kreować zmiany i twórczo się do nich adaptować to w obecnym świecie jednocześnie potrzeba i wartość dla współczesnego człowieka. Od osób żyjących w XXI wieku oczekuje się orientacji twórczej polegającej na niekonwencjonalnym rozwiązywaniu problemów poznawczych i decyzyjnych, poszukiwaniu i realizowaniu zmian, a także na elastyczności w wykonywaniu pracy zawodowej i w życiu społecznym oraz umiejętności kreowania własnego życia. Zdaniem wielu filozofów, socjologów, pedagogów i psychologów, przygotowanie ludzi do aktywności twórczej to główne zadanie współczesnej szkoły i systemu edukacji. Kształcenie twórczej osobowości powinno rozpoczynać się stosunkowo wcześnie od pierwszych lat pobytu dziecka w szkole, a nawet już w przedszkolu (Rozwijanie aktywności..., 1990, s. 5). Pierwsze lata kształcenia i wychowania decydują bowiem w dużym stopniu o karierze szkolnej dziecka, a pośrednio o przyszłej jego karierze zawodowej i osobistej. Niestety dzisiejszy kształt oświaty, jej stan programowo-organizacyjny, nadal nie spełnia tego zadania na poziomie zadowalającym w stosunku do obecnych wymagań życiowych i zawodowych oraz w sytuacji preferowania osób o kreatywnym podejściu do pracy i życia. Co więcej, wiele danych empirycznych nadal świadczy o występowaniu swoistego hamowania przez system szkolny naturalnej dla dziecka aktywności twórczej i potęgowaniu u niego różnego rodzaju barier emocjonalnych i społecznych, których główne źródło upatrywane jest w szkole czy w przedszkolu (W. Dobrołowicz, 1995). Jak wynika z badań, dziecko na etapie przedszkola szkoły podstawowej jest ciekawe świata, otwarte i chłonne wiedzy. Warto więc poświęcić więcej czasu na kształtowanie jego osobowości twórczej już od najmłodszych 9

12 lat, aby w późniejszym okresie kształcenia i w życiu dorosłym mogło ono odważnie podjąć każde zadanie życiowe, wypowiadać otwarcie swoje sądy i opinie, w twórczy sposób podchodzić do rozwiązywania zadań życiowych i zawodowych, myśleć samodzielnie, znajdywać oryginalne rozwiązania prozaicznych spraw, a co najważniejsze, czuć się przy tym w pełni wartościowym i szczęśliwym człowiekiem. Obserwując pozytywne efekty własnej pracy z dziećmi przedszkolnymi i uczniami z wykorzystaniem metod aktywizujących i twórczych i ich widoczny wpływ na rozwój wyobraźni i osobowości dziecka, za celowe uznałam napisanie programu systematycznej pracy z dziećmi w tym zakresie. Program zawiera: cele, treści, propozycje wykorzystania twórczych metod i technik pracy, zasady dydaktyczne i organizacyjne, spodziewane efekty obserwowane u dzieci, sposób ewaluacji programu oraz literaturę metodyczną dostępną w języku polskim. Propozycja programu Krok... została opracowana w konsultacji z dr. hab. K. J. Szmidtem z Uniwersytetu Łódzkiego i uzyskała trzy pozytywne opinie merytoryczne i metodyczne. Oparta jest o podstawę programową wychowania przedszkolnego zatwierdzoną przez MEN (DzU Nr 2/2000 Rozporządzenie MEN z dnia 1 grudnia 1999 r.) i jest programem rozszerzającym w stosunku do programu podstawowego, tj. programu ABC... Program wychowania przedszkolnego XXI wieku opracowanego przez E. Bełczewską, M. Herde, E. Kwiatkowską, J. Wasilewską, A. Ładę-Grodzicką, wydanego przez WSiP SA (Warszawa 2000). Zarówno program, jak i dołączone do niego ćwiczenia z powodzeniem można stosować także w pracy z uczniami. Przedstawiona propozycja jest poszerzeniem treści podstawowych programu ABC... o zagadnienia związane ze stymulowaniem: poczucia bezpieczeństwa, integracji w grupie, samoświadomości, wyobraźni, zdolności skojarzeniowych oraz twórczego myślenia i działania. Proponuję odejście od podziału treści programowych na grupy wiekowe czy klasy. Nie wyodrębniam także poziomów kształcenia ze względu na możliwość wybiórczego i bardzo elastycznego podejmowania wybranych działań w zależności od zainteresowań dzieci, nauczyciela oraz indywidualnych predyspozycji każdego uczestnika zajęć w danej grupie wiekowej. Płynne poruszanie się w obrębie programu pozwala nauczycielowi dostosować treści do różnic indywidualnych oraz potrzeb i zainteresowań dzieci. Składam serdeczne podziękowania dla dr. hab. K. J. Szmidta za cenne uwagi i wskazówki podczas opracowywania programu. Mariola Jąder 10

13 Cele programu Celem strategicznym programu jest kształtowanie osobowości twórczej dzieci, a w szczególności: budowanie poczucia własnej wartości, rozwijanie odwagi, odkrywanie własnych możliwości twórczych, rozwijanie zainteresowań i umiejętności samodzielnego myślenia, kształtowanie pozytywnej samooceny, doświadczanie samego siebie w różnych sytuacjach podczas zabaw i zajęć, nabywanie poczucia bezpieczeństwa i przekraczanie własnych wewnętrznych barier psychicznych, uczenie się prawidłowych relacji z ludźmi oraz rozwiązywania zadań dydaktycznych w sposób twórczy. Cel strategiczny można zoperacjonalizować na cele taktyczne odnoszące się do trzech wskazanych poniżej sfer osobowości dziecka. Cele w sferze poznawczej rozwijanie wrażliwości wzrokowej, słuchowej i dotykowej; rozwijanie spostrzegawczości; rozwijanie umiejętności koncentracji uwagi; stymulowanie i rozwijanie wyobraźni twórczej; kształtowanie operacji umysłowych: analizy, syntezy, uogólniania, kojarzenia, przewidywania, wnioskowania; stymulowanie i rozwijanie zdolności twórczych: płynności, giętkości i oryginalności myślenia; stymulowanie rozwoju mowy; stymulowanie umiejętności odkrywania i rozumienia problemów. Cele w sferze emocjonalno-motywacyjnej rozwijanie zaciekawienia problemami wymagającymi twórczego myślenia; rozwijanie spontanicznej motywacji poznawczej i przekształcanie jej w motywację świadomą, niezbędną do podejmowania dłuższych wysiłków poznawczych, fizycznych i artystycznych; 11

14 kształtowanie umiejętności wyrażania własnych potrzeb, poglądów, zainteresowań; pomoc w pokonywaniu barier hamujących aktywność twórczą: nieśmiałości, obawy przed nieznanym; kształtowanie umiejętności odkrywania, rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji; pomoc w rozumieniu i akceptowaniu własnych i cudzych stanów emocjonalnych, w kształtowaniu pozytywnej samooceny oraz poczucia własnej wartości i poszerzaniu samowiedzy; kształtowanie zachowań prospołecznych i umiejętności współpracy w grupie zadaniowej, rozwijanie życzliwości i wrażliwości na potrzeby innych; wdrażanie do przyjmowania pochwał i krytyki ze strony innych osób, uczenie konstruktywnego komunikowania się i uważnego słuchania innych; ośmielanie i pobudzanie dzieci do aktywności własnej w rozwiązywaniu problemów dywergencyjnych; budzenie i rozwijanie poczucia odpowiedzialności; pomoc w minimalizowaniu postaw agresywnych i odreagowywaniu napięć i konfliktów psychicznych. Cele w sferze dzia³aniowej rozwijanie samodzielności i wytrwałości w procesie odkrywania i rozwiązywania problemów; pobudzanie i rozwijanie umiejętności ekspresyjnego wyrażania myśli i emocji w języku sztuki i poprzez spontaniczną dramatyzację; doskonalenie sprawności językowych i umiejętności wypowiadania się; doskonalenie umiejętności integrowania sprawności umysłowych, emocjonalnych i praktycznych w rozwiązywaniu problemów dywergencyjnych (por. K. J. Szmidt, J. Bonar, 1998; K. J. Szmidt, B. Rakowiecka, K. Okraszewski, 1997). Cele te realizuje się w trakcie pracy z dziećmi, uwzględniając etapy: ćwiczeń integracyjnych, poznawania siebie i innych, rozwijania własnej ekspresji, zdolności twórczego myślenia i działania w trakcie rozwiązywania zadań twórczych oraz samodzielnego tworzenia. 12

15 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki