Program Wieloletni. e-biuletyn

Transkrypt

1 Nr 6 październik 2004 r e-biuletyn INSTYTUT EKOLOGII TERENÓW UPRZEMYSŁOWIONYCH ADRESY INTERNETOWE Szanowni Państwo, Demokratyczne państwo daje nam możliwość wyrażania swoich opinii, a także uczestnictwa w działaniach służących poprawie jakości życia. Procedury tworzenia lokalnych planów na rzecz środowiska i zdrowia uwzględniają udział społeczeństwa. W ramach Programu Wieloletniego opracowano Lokalny Plan Działań na rzecz Środowiska i Zdrowia dla Miasta i Gminy Olkusz. Niektóre miasta w Polsce posiadają już podobne dokumenty, przykładem może być program dla miasta Łodzi przygotowany według metodyki tak zwanych Zdrowych Miast. Jednak plan dla Olkusza jest pierwszym opracowanym zgodnie z ramowymi założeniami Światowej Organizacji Zdrowia w pełni uwzględniającymi demokratyzację procesu jego przygotowywania. O tym jak w Olkuszu przebiegały prace nad tworzeniem planu systematycznie Państwa informowaliśmy, zarówno za pośrednictwem e-biuletynu, jak i na stronie internetowej Programu Wieloletniego. Oficjalna prezentacja planu odbyła się 12 października br. w Urzędzie Miasta i Gminy. O wyborze Olkusza jako miejsca stworzenia modelowego planu zdecydowała dojrzałość i otwartość władz samorządowych na nowe wyzwania i działania oraz specyficzne warunki środowiskowe. Plan opracowano na podstawie obiektywnej diagnozy jakości życia oraz wszystkich dostępnych danych statystycznych z zakresu jakości środowiska oraz zdrowia. Bardzo ważnym elementem była subiektywna ocena przez mieszkańców jakości życia. Ponadto z uwagi na obciążenia środowiska metalami ciężkimi wykonano badanie narażenia dzieci przedszkolnych na metale toksyczne. W tym numerze e-biuletynu prezentujemy cele Lokalnego Planu Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia dla Miasta i Gminy Olkusz, wyniki ankiety dotyczącej jakości życia przeprowadzonej wśród mieszkańców Olkusza oraz wyniki badań narażenia dzieci w wieku przedszkolnym na ołów i kadm. Zapraszamy do lektury i współpracy z nami. Lokalny Plan Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia dla Miasta i Gminy Olkusz Zdjęcie: M. Grzegrzółka Zgodnie z Europejskim Planem Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia, przyjętym podczas Konferencji Ministrów Zdrowia i Ministrów Ochrony Środowiska w Helsinkach w 1994 roku Polska zobowiązała się do opracowania i wdrożenia krajowego planu działań na rzecz środowiska i zdrowia oraz lokalnych planów działań na rzecz środowiska i zdrowia (LPDŚZ). W polskim prawie nie ma zapisów odnośnie takiego wymogu, niemniej jednak zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, władze publiczne mają obowiązek zapobiegać negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska oraz zapewnić ochronę środowiska w kraju. Z tego konstytucyjnego warunku wynika, że miasto i gmina jest dla mieszkańców (choć nie wolno negować obowiązków mieszkańców względem swojej gminy), że wysoka jakość życia mieszkańców i jego stała poprawa musi być istotnym elementem strategii rozwoju. Przy tym szeroko pojmowana jakość życia obejmuje zarówno stan środowiska, jak dobrobyt mieszkańców, ich zdrowie, bezpieczeństwo, a także uczestnictwo w życiu społecznym miasta i gminy. Należy więc systemowo i systematycznie eliminować i ograniczać uciążliwości, a wzmacniać korzyści wynikające z istniejących lokalnych walorów. Trzeba zapewniać harmonijny rozwój wszystkich sfer życia zbiorowego rzutujących na jego jakość. Niemniej zawsze występują zagadnienia, które mają szczególne znaczenie, bądź zostały szczególnie zaniedbane w przeszłości. dokończenie na str 2-1

2 dokończenie ze str. 1 Z istoty działania samorządu terytorialnego wynika, że winien on podejmować samodzielnie decyzje o tym, czy ma być przygotowywany i następnie realizowany lokalny plan działań na rzecz środowiska i zdrowia. LPDŚZ jest bowiem swoistego rodzaju dodatkowym dokumentem i działaniem skorelowanym z innymi dokumentami i wynikającymi z nich działaniami, w szczególności zaś ze strategią rozwoju danej gminy i lokalnym programem ochrony środowiska. LPDŚZ uzależniony jest od możliwości realizacyjnych, czyli zarówno od dostępnych środków na realizację planu, jak i aktywności poszczególnych lokalnych interesariuszy. Na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych, analizy programów i planów, a także dostępnych danych statystycznych i badań opracowano Lokalny Plan Działań na rzecz Środowiska i Zdrowia dla miasta i gminy Olkusz na lata Powstał on w wyniku współdziałania rady i zarządu gminy, forum interesariuszy oraz prowadzącego proces opracowania planu. W poszczególnych etapach opracowywania planu aktywnie uczestniczyła społeczność lokalna. Za cel nadrzędny planu przyjęto ochronę i poprawę stanu zdrowia oraz jakości życia mieszkańców przez eliminację uciążliwości i zagrożeń oraz zrównoważony rozwój miasta i gminy Olkusz. Ponadto wprowadzono dwa, równorzędne cele główne: CG1 - Poprawa stanu zdrowia przez poprawę jakości środowiska CG2 - Poprawa stanu zdrowia przez zmianę uwarunkowań społeczno-ekonomicznych. Elementem jakości życia, wysuwanym przez mieszkańców miasta i gminy Olkusz na plan pierwszy, jest poczucie bezpieczeństwa - zarówno w obliczu zagrożeń dla życia i mienia jak też bezpieczeństwa socjalnego i ekonomicznego, co łączy się głównie z sytuacją na rynku pracy. Podobnie jak wszystkie inne problemy znalazło to swój wyraz w zadaniach planu. Schemat Lokalnego Planu Działań na rzecz Środowiska i Zdrowia dla miasta i gminy Olkusz PATRONAT MEDIALNY dokończenie na str

3 Prezentacja Lokalnego Planu Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia dla Miasta i Gminy Olkusz 12 października br. w Urzędzie Gminy w Olkuszu odbyło się spotkanie kończące proces przygotowania Lokalnego Planu Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia dla Miasta i Gminy Olkusz. W spotkaniu udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych, mieszkańcy Olkusza oraz pracownicy Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach. Andrzej Kallista, Burmistrz Olkusza podkreślił, że z ogromną satysfakcją przyjął inicjatywę realizacji jednego z zadań Programu Wieloletniego Środowisko a Zdrowie na terenie gminy. Dziękując realizatorom, stwierdził iż opracowanie będące efektem wspólnego wysiłku pracowników naukowych Instytutu, przy wsparciu środowisk lokalnych, pozwoli na podjęcie planowych, popartych naukową analizą działań skutecznie wpływających na poprawę jakości życia mieszkańców Olkusza. Lokalny Plan ma na celu zintegrowanie działań na rzecz środowiska i zdrowia z realizacją programu rozwoju społeczno-gospodarczego w ramach lokalnego systemu zarządzania środowiskowego. Został przygotowany przy aktywnym udziale społeczeństwa i władz samorządowych Olkusza. Podstawę do jego sporządzenia stanowiły wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród mieszkańców Gminy, diagnoza stanu środowiska oraz wyniki badań narażenia na ołów i kadm dzieci w wieku przedszkolnym. Celem nadrzędnym Planu jest ochrona i poprawa stanu zdrowia oraz jakości życia mieszkańców przez eliminację uciążliwości i zagrożeń, a także zrównoważony rozwój miasta i gminy Olkusz. Cele bezpośrednie Lokalnego Planu sformułowano w dwóch równoważnych grupach relacji: zdrowie i stan środowiska, zdrowie i uwarunkowania społeczno- ekonomiczne. Doświadczenia zdobyte w trakcie przygotowywania Lokalnego Planu zostaną wykorzystane do opracowania poradnika dla samorządów opisującego procedurę jego tworzenia. O wyborze Olkusza jako miejsca stworzenia modelowego planu zdecydowała dojrzałość i otwartość władz samorządowych na nowe wyzwania i działania oraz specyficzne warunki środowiskowe powiedział w swoim wystąpieniu Ryszard Janikowski, koordynator projektu. Niektóre miasta w Polsce posiadają już podobne dokumenty, jednak plan dla Olkusza jest pierwszym opracowanym zgodnie z ramowymi założeniami światowej Organizacji Zdrowia w pełni uwzględniającymi demokratyzację procesu jego przygotowywania. Jan Skowronek, Dyrektor IETU dziękując władzom Olkusza oraz wszystkim, którzy aktywnie włączyli się w działania zmierzające do stworzenia Planu podkreślił, iż dzięki posiadaniu takiego dokumentu zarówno gmina jak i olkuskie przedsiębiorstwa zyskały nowy atut w staraniu się o środki unijne na inwestycje proekologiczne. Zdjęcia UMiG Olkusz - 3 -

4 Badania ankietowe Lokalny Plan Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia dla Miasta i Gminy Olkusz przygotowany został przez mieszkańców oraz władze samorządowe pod kierunkiem Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. W ramach realizowanego zadania przeprowadzono ankietę, której przedmiotem była ocena przez mieszkańców warunków i jakości życia w mieście i gminie. Ankieta wraz z opracowaną wcześniej przez IETU diagnozą stanu środowiska oraz wyniki badań stanowiły podstawę do przygotowania planu. Miejsko-wiejska gmina Olkusz zlokalizowana jest pomiędzy Katowicami głównym ośrodkiem Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, odległym o około 50 km a Krakowem ważnym centrum kulturalnym, naukowym, przemysłowym, oddalonym o około 40 km. Powierzchnia gminy wynosi 150,7 km 2 w tym miasto Olkusz 25,6 km 2. Olkusz liczy mieszkańców a gęstość zaludnienia wynosi 335 osób/km 2. Analiza wybranych wskaźników opisujących miasto i gminę Olkusz wskazuje, że obszar ten nie wyróżnia się w sposób szczególny na tle województwa małopolskiego i powiatu olkuskiego. Charakterystyczną cechą jest wysoki odsetek ludności w wieku produkcyjnym. Blisko 40% ludności posiada wyższe i średnie wykształcenie. Stopa bezrobocia w mieście i gminie Olkusz kształtuje się na poziomie około 10% w przypadku mężczyzn i blisko 30% w odniesieniu do kobiet. Znamienne jest ujemne saldo migracji stałych i czasowych, co świadczy o odpływie siły roboczej do sąsiadujących ośrodków Krakowa i Katowic. Jakość gleb obszaru gminy Olkusz została ukształtowana przez wielowiekową działalność, głównie przemysłową. Rolnictwo jest rozdrobnione a gleby zanieczyszczone metalami ciężkimi. Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza są przemysł, gospodarka komunalna i komunikacja. Na terenie miasta i gminy Olkusz obserwuje się dewastację i degradację naturalnych układów wodnych i zanieczyszczenie wód. Zarówno w mieście, jak i w gminie uregulowana jest gospodarka odpadami komunalnymi. Występuje tendencja do rozszerzania się terenów zagrożonych akustycznie przez ruch samochodowy, co spowodowane jest uruchomieniem płatnej autostrady A-4. Zdecydowana większość badanych mieszkańców Olkusza jest zadowolona ze swojego miejsca zamieszkania (76,8%). Najwięcej bardzo zadowolonych osób znajdziemy wśród młodzieży (23,7% odpowiedzi). Średnio co dziesiąty Olkuszanin jest niezadowolony z miejsca, w którym mieszka. Bardziej niezadowoleni są mieszkańcy miasta (14,7%) niż wsi (7,4%). Najwięcej bardzo niezadowolonych respondentów można znaleźć wśród dorosłych mieszkanek miasta Olkusz. Niemal co trzeci zapytany mieszkaniec miasta nie czuje się bezpieczny w swoim miejscu zamieszkania Wśród głównych problemów miasta i gminy Olkusz respondenci wymieniają najczęściej: Bezrobocie (87,1%); Nieporządek i wadliwą organizację przestrzeni publicznej problem ważniejszy dla mieszkańców miasta (46,6%) niż wsi (32,2%); Patologie społeczne (36,2%); Ubóstwo (29,7%). Dwa problemy związane ze środowiskiem: brak dobrej jakości wody do picia i zanieczyszczenie powietrza, znajdują się na kolejnych pozycjach i są wskazywane przez odpowiednio 23,8% i 17,4% respondentów. Mieszkańcy uważają, że powyżej wymienione problemy środowiska wywierają najistotniejszy wpływ na stan ich zdrowia. Najmniej badanych wymienia wśród głównych problemów: Złą sytuację mieszkaniową (12,7%); Zły stan zdrowia mieszkańców (10,3%); Zanieczyszczenie gleb (6,3%). Przy analizie odpowiedzi udzielonych na pytanie: Który z problemów środowiska uważa Pan(i) za najistotniejszy dla stanu swojego zdrowia? zastanawia zgodność przekonań u wszystkich wyróżnionych grup mieszkańców. I tak, najwięcej, bo ponad 60% respondentów wskazuje, że zanieczyszczenie powietrza jest najważniejszym problemem. Wśród kolejnych, najczęściej wymienianych problemów mieszkańcy umieszczają: jakość wody do picia

5 (56,4% odpowiedzi) i dzikie wysypiska odpadów (35,6% odpowiedzi). Około 1/3 mieszkańców zdecydowała, że wśród najistotniejszych problemów środowiska znalazła się jakość żywności sprzedawanej w sklepach. Natomiast jakość żywności pochodzącej z upraw własnych nie stanowi dla zdecydowanej większości Olkuszan powodu do niepokoju, gdyż tylko 2% mieszkańców uważa ten problem za istotny. Co zastanawiające, sądzi w ten sposób zaledwie trzech badanych mieszkańców wsi (a siedmiu badanych mieszkańców miasta). Co czwarty ankietowany Olkuszanin uważa, że wśród czynników środowiskowych wywierających istotny wpływ na stan jego zdrowia znajduje się hałas drogowy. poprawa jakości wody do picia wydaje się być najpilniejszym działaniem, gdyż wymienia je ponad połowa respondentów, poprawa jakości powietrza to działanie jest ważne dla prawie połowy mieszkańców miasta i 1/3 mieszkańców wsi, zapewnienie dostępu do kanalizacji działanie ważne tylko dla mieszkańców wsi (35% odpowiedzi), ochrona krajobrazu i środowiska Jury Krakowsko- Częstochowskiej to działanie jest uznane za potrzebne przez 37% mieszkańców. Wśród czynników, które najbardziej utrudniają odczuwanie pełnej satysfakcji ze stanu zdrowia, mieszkańcy gminy i miasta Olkusz wymieniają najczęściej trzy czynniki: jakość opieki zdrowotnej, brak wolnego czasu, zanieczyszczenie środowiska. Co ciekawe, ludzie w wieku powyżej 20 lat najczęściej uzależniają swój stan zdrowia od jakości opieki zdrowotnej (48% wskazań), a dopiero na drugim miejscu od stanu środowiska czy czasu wolnego (39% wskazań). Młodzież natomiast wiąże najczęściej stan osłabienia zdrowia z brakiem czasu wolnego (44% odpowiedzi) i zanieczyszczeniem środowiska (39% odpowiedzi) niż z jakością opieki zdrowotnej (29% odpowiedzi). Ostatnie, ważne pytanie było sformułowane w następujący sposób: Co mógł(a)by Pan(i) zrobić we własnym zakresie, ażeby cieszyć się lepszym zdrowiem? Pytanie to miało na celu skłonić mieszkańców do refleksji, gdyż największy wpływ na własne zdrowie mamy my sami. Możemy rozwijać zdrowy styl życia, możemy też działać zupełnie w odwrotnym kierunku. Olkuszanie chcą przede wszystkim poświęcać więcej czasu na aktywny wypoczynek. Myśli tak 70% zapytanych mieszkańców. 65% ankietowanych Olkuszan chciałoby wieść spokojniejsze życie i unikać stresu. ¼ badanych mieszkańców sądzi, że spędzanie większej ilości czasu z rodziną i przyjaciółmi poprawiłoby ich stan zdrowia. Co jeszcze przyczyniłoby się do poprawy stanu zdrowia Olkuszan? 30% zapytanych mężczyzn uważa, że zerwanie z nałogami. 1/5 badanych mieszkańców sądzi, że byłoby to oglądanie mniej telewizji, a dla 1/5 młodzieży czytanie większej ilości książek. Wszystkie zaproponowane tu działania są zależne tylko od woli mieszkańców Olkusza i okolic. Działania dotyczące ochrony środowiska, które przyczyniłyby się do poprawy jakości życia Olkuszanie szeregują w następujący sposób: - 5 -

6 Ocena narażenia na ołów i kadm dzieci uczęszczających do przedszkoli w Olkuszu Pomimo, iż w ostatnich latach w Polsce nastąpiło ograniczenie emisji pyłów, zanieczyszczenie środowiska w okręgach przemysłowych jest nadal znaczne. Bardzo ważnymi składnikami pyłów emitowanych ze źródeł przemysłowych i komunikacji są metale toksyczne, a wśród nich ołów i kadm. Metale te deponowane w glebie, stanowią zagrożenie dla człowieka, nawet przez wiele lat po zaprzestaniu emisji. Wyniki wieloletnich badań prowadzonych w województwie śląskim potwierdziły jednoznacznie występowanie zależności pomiędzy stanem zanieczyszczenia środowiska, a określonymi skutkami zdrowotnymi, objawiającymi się u mieszkańców obszarów objętych bezpośrednim wpływem emisji zanieczyszczeń. Zanieczyszczenie środowiska metalami toksycznymi daje podstawę do obaw zwłaszcza o stan zdrowia i rozwój dzieci, bowiem zdrowie populacji wieku rozwojowego w znacznym stopniu determinowane jest warunkami środowiskowymi. Dzieci są zatem grupą populacji najbardziej wrażliwą na negatywne oddziaływanie większości zanieczyszczeń środowiska. Ołów i kadm to trucizny środowiskowe, które zaburzając wiele procesów metabolicznych działają na cały organizm dziecka, a w szczególności na układy - krwiotwórczy i nerwowy. Skutki oddziaływania tych pierwiastków na organizm dziecka są zwykle odległe i długotrwałe. Bardzo często ujawniają się w postaci zaburzeń rozwoju umysłowego, a więc mogą rzutować na całe przyszłe życie. W obszarach zanieczyszczonych istotne znaczenie w narażeniu dzieci na trucizny środowiskowe, a zwłaszcza na ołów i kadm ma miejsce zamieszkania, lokalizacja przedszkola i placu zabaw oraz charakterystyczne zachowanie się małych dzieci (np. wkładanie do ust brudnych rąk i zabawek) i brak nawyków przestrzegania higieny. W wielu badaniach toksykologicznych przeprowadzonych w okręgach przemysłowych udowodniono, że główną drogą wprowadzania metali do organizmu dziecka jest przewód pokarmowy, a największy udział w ich pobieraniu mają tzw. źródła poza żywnościowe, do których zalicza się: glebę, piasek w piaskownicach, pył zalegający na powierzchni ziemi, brud na rękach i kurz w pomieszczeniach mieszkalnych. Ze źródeł tych może pochodzić nawet 50-70% ołowiu i kadmu dostających się do organizmu dziecka. Ze względu na dużą wrażliwość i bliski kontakt z otoczeniem, dzieci wymagają szczególnej ochrony przed truciznami środowiskowymi. Dlatego należy podejmować działania profilaktyczne i naprawcze, zmierzające do ograniczenia dostępności metali znajdujących się poszczególnych mediach środowiska (w glebie, kurzu i żywności) poprzez poprawę warunków sanitarno higienicznych w mieszkaniach i przedszkolach oraz eliminację pylenia wtórnego przez odpowiednie zagospodarowanie miejsc w których dzieci przebywają najczęściej (placów zabaw). Ograniczenie narażenia na trucizny środowiskowe można również uzyskać propagując oświatę zdrowotną i świadomość ekologiczną wśród dzieci i opiekunów. Najważniejszymi wskaźnikami, na podstawie których można bezpośrednio i obiektywnie ocenić narażenie środowiskowe są wyniki badań monitoringu biologicznego, obejmującego oznaczanie stężeń ołowiu i kadmu we krwi. Podstawą do podejmowania właściwych i skutecznych działań naprawczych i profilaktycznych na rzecz ochrony dzieci powinna być również wiedza na temat stanu skażenia ołowiem i kadmem wszystkich mediów środowiska, będących źródłami tych metali dla dzieci oraz ranking ich udziału w narażeniu całkowitym. Celem badań było wykonanie oceny narażenia na ołów i kadm, dzieci uczęszczających do wybranych przedszkoli w Olkuszu. Zakres wykonanych prac był następujący: przegląd lokalizacji przedszkoli w Olkuszu oraz wybór czterech z nich, jako obiektów badań, przygotowanie badań od strony formalnej (m.in. uzyskanie zezwoleń na przeprowadzenie badań dzieci i organizacja badań), pobór próbek krwi od dzieci, wykonanie analiz krwi, w zakresie oznaczeń stężeń ołowiu i kadmu oraz podstawowych wskaźników morfologii krwi, opracowanie i przygotowanie techniczne ankiety dotyczącej warunków socjalnych życia dziecka. Badaniami polegającymi na pobraniu próbek krwi z żyły łokciowej, objęto dzieci w wieku 4-6 lat, obojga płci (ogółem 78 osób) uczęszczające do wybranych przedszkoli w Olkuszu. Narażenie na ołów i kadm oraz ogólny stan zdrowia dzieci oceniono na podstawie wyników oznaczeń stężeń tych metali we krwi i wskaźników morfologii krwi. Podstawą wykonania badań dzieci było nawiązanie współpracy z pracownicami przedszkoli oraz z rodzicami. Warunkiem uczestnictwa dziecka w badaniach było pisemne oświadczenie, wyrażające zgodę rodziców lub prawnych opiekunów na pobranie próbki krwi. Narażenie na ołów i kadm oraz ogólny stan zdrowia dzieci oceniono na podstawie wyników oznaczeń stężeń tych metali we krwi i wskaźników morfologii krwi.

7 Przedszkole Nr 3 Przedszkole Nr 5 Przedszkole Nr 10 Przedszkole Nr Podstawą wykonania badań dzieci było nawiązanie współpracy z pracownicami przedszkoli oraz z rodzicami. Warunkiem uczestnictwa dziecka w badaniach było pisemne oświadczenie, wyrażające zgodę rodziców lub prawnych opiekunów na pobranie próbki krwi. Wyboru przedszkoli jako obiektów badań dokonano na podstawie ich przeglądu i oceny lokalizacji na obszarze miasta. Wybrane przedszkola zlokalizowane były wśród zabudowy mieszkaniowej, w budynkach wolnostojących, użytkowanych tylko jako przedszkola. Żadne z nich nie znajdowało się w bezpośrednim sąsiedztwie drogi o nasilonym ruchu samochodowym. Wszystkie przedszkola posiadały place zabaw, których zagospodarowanie było zróżnicowane. Wiele zastrzeżeń budziło wyposażenie placów w urządzenia do zabawy, ograniczone zwykle do metalowych huśtawek i zjeżdżalni (z wyjątkiem Przedszkola nr 10), niekiedy zdewastowanych do stanu mogącego zagrażać dzieciom. Na wszystkich placach znajdowały się piaskownice. Nawierzchnie placów zabaw w znacznej części były zadarnione, ale w miejscach, w których dzieci bawią się najczęściej, (np. wokół huśtawek) - zadeptane i pylące. Ważny problem stanowiła zieleń wokół przedszkoli, lub jej brak. Często były to duże drzewa, nadmiernie zacieniające teren oraz nieliczne krzewy i zaniedbane żywopłoty, wymagające właściwej pielęgnacji. Oceniono, że pomieszczenia przedszkolne były czyste i estetycznie urządzone, niemniej jednak w kilku przypadkach wymagały modernizacji. Modernizacji, wymagały również przedszkolne place zabaw, ponieważ zagospodarowanie i wyposażenie w urządzenia do zabawy (huśtawki, zjeżdżalnie, kiwaki itp.) było bardzo skromne, a występująca zieleń nie stanowiła dobrej oprawy estetycznej miejsc zabaw, ani ochrony dzieci przed pyleniem wtórnym. Dzieci uczęszczające do wybranych przedszkoli w przeważającej większości (90,6% populacji) od urodzenia mieszkały w Olkuszu i pochodziły najczęściej z rodzin od dawna mieszkających na terenie tego miasta. Około 30% populacji ojców i 4 % matek miało kontakt zawodowy z metalami ciężkimi (praca w hucie metali nieżelaznych, warsztat samochodowy, stacja benzynowa itp.). Najwięcej ojców mających kontakt z metalami było w grupach dzieci z Przedszkoli nr 5 i nr 13. Dzieci mieszkały zwykle w pobliżu przedszkola, na osiedlach - w budynkach dużych, wielorodzinnych (z Przedszkoli nr 10 i nr 13), a w centrum miasta i na obrzeżu w budynkach mniejszych 1 2 piętrowych lub jednorodzinnych (z Przedszkoli nr 3 i nr 5). Więcej budynków (67%) zlokalizowanych było przy ulicach o niezbyt nasilonym ruchu samochodowym, ale w pobliżu 15% budynków znajdywały się takie instytucje jak: stacja benzynowa, warsztat samochodowy, ślusarski lub inne zakłady przetwarzające metale. Dzieci bawiły się najczęściej na dworze, wśród zieleni (60%) lub na podwórku o pylącej nawierzchni oraz przy ulicy,

8 przebywając w pogodne dni po około 5 godzin, a zimą po 1-2 godzin. Według ankietowanych rodziców mieszkanie i pokój dziecka, ten w którym najczęściej przebywa, utrzymywane były w czystości, ponieważ odkurzano codziennie (55%) lub raz w tygodniu (45%). Niemal wszystkie dzieci myły ręce przed posiłkami, ale zabawki myte były tylko sporadycznie (92%). Ponadto znaczny odsetek dzieci (30%) obgryzało paznokcie lub ssało palce (12%). Na ogół dzieci były odżywiane prawidłowo, ale znaczna większość w posiłkach domowych spożywała warzywa i owoce, które pochodziły z upraw własnych. Nie spożywało warzyw i owoców pochodzących z upraw zlokalizowanych na obszarze Olkusza tylko 20% dzieci. Warunki życia dzieci, zarówno w domu jak i w przedszkolu miały zapewne wpływ na poziom narażenia na toksyczne zanieczyszczenia środowiska. Ołów Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badań stwierdzono, że wartości średnich stężeń ołowiu we krwi wyliczone dla dzieci z poszczególnych przedszkoli były niższe od wartości referencyjnych, ale istotnie wyższe od wyników badań dzieci z miejscowości rekreacyjnych w Beskidach. W świetle przyjętych kryteriów interpretacyjnych, dzieci mieszkające w Olkuszu i uczęszczające do wybranych przedszkoli nie były nadmierne narażone na ołów. Niemniej jednak należy zwrócić uwagę, że bardziej narażone były dzieci z Przedszkola Nr 5, zlokalizowanego w północno zachodnim rejonie miasta (Pomorzany), niż dzieci z pozostałych przedszkoli. Uzyskane wyniki świadczyły więc o występującej zależności narażenia dzieci od lokalizacji przedszkola i miejsca zamieszkania. Kadm Zakresy stężeń kadmu we krwi oraz wartości średnich, wyliczone dla poszczególnych grup dzieci były podobne do wyników badań przeprowadzonych przez wielu autorów, na obszarach nie objętych bezpośrednią emisją ze źródeł przemysłowych i były nieco niższe od stężeń kadmu występujących we krwi dzieci z obszarów przemysłowych Oceniono, że dzieci uczęszczające do wybranych przeszkoli w Olkuszu nie były nadmiernie narażone na ten pierwiastek. Na uwagę zasługuje jednak ok. 10% populacji dzieci, u których kadm we krwi występował w zakresie podwyższonych stężeń: 0,5 0,87 µg/l, przekraczających przyjęte stężenie referencyjne µgcd/l. Narażenie dzieci na kadm stanowi podstawę do identyfikacji i oceny środowiskowych źródeł kadmu i działań w kierunku ograniczenia narażenia dzieci. Morfologia krwi Wyniki oznaczeń wskaźników morfologii krwi, upoważniły do stwierdzenia, że u dzieci uczęszczających do wybranych przedszkoli nie powinny występować istotne zaburzenia funkcjonowania układu krwiotwórczego. Wartości średnich geometrycznych analizowanych wskaźników, wyliczone dla poszczególnych grup badanej populacji mieściły się w zakresach wartości prawidłowych. Tylko u około 5% populacji dzieci wartości niektórych oznaczonych wskaźników nie odpowiadały tym wartościom. parametr Pb Cd Ery Hb Ht MCV MCH MCHC statystyczny µg/dl µg/l T/l g/dl % fl pg g/dl n min. 1,90 0,20 3,81 11,4 33,1 76,8 26,2 31,6 maks. 14,40 0,87 5,49 16,8 44,5 97,2 36,7 43,8 G 4,00 0,35 4,41 13,0 37,3 84,5 29,4 34,8 50 percentyl 3,55 0,33 4,38 12,8 36,9 84,1 29,1 34,5 90 percentyl 7,33 0,61 4,79 14,6 40,5 88,1 31,8 35,8 n - liczba próbek G - średnia geometryczna Wyniki analiz krwi dzieci z 4 przedszkoli w Olkuszu Wnioski Stężenia ołowiu i kadmu oznaczone we krwi dzieci uczęszczających do wybranych przedszkoli w Olkuszu, interpretowane w aspekcie narażenia grupowego, nie wskazywały na nadmierne narażenie na te metale toksyczne. Oceniono, że u około 10% badanej populacji występowały jednak przekroczenia poziomów uznanych za dopuszczalne. Przy podejmowaniu działań naprawczych i profilaktycznych, na szczególną uwagę zasługują dzieci uczęszczające do Przedszkola nr 5, u których stężenia ołowiu były najwyższe, a wartości wskaźników hematologicznych - najniższe Wskazane jest przeprowadzenie badań obejmujących ocenę zanieczyszczenia metalami toksycznymi poszczególnych mediów środowiska (źródeł ołowiu i kadmu dla dzieci ) oraz ocenę ich udziału w narażeniu całkowitym. Uzyskane wyniki i informacje stanowią obiektywną podstawę do planowania i realizacji działań na rzecz poprawy warunków życia dzieci i ochrony ich wrażliwych organizmów przed skutkami długotrwałego i podstępnego oddziaływaniem trucizn środowiskowych. dr Elżbieta Kulka, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych

9 dokończenie ze str. 2 Cel główny CG 1 Poprawa stanu zdrowia przez poprawę jakości środowiska. Działania zapobiegawcze i naprawcze w zakresie środowiskowych uwarunkowań zdrowia mieszkańców Olkusza. Cel bezpośredni 1 - Podniesienie jakości wody do picia wraz z kompleksowym rozwiązaniem gospodarki wodno- ściekowej: Cykliczne informowanie mieszkańców o jakości wody do picia w mieście i gminie Olkusz; Działania zakładów w zakresie poprawy gospodarki wodno-ściekowej; Sukcesywne skanalizowanie obszaru miasta i gminy Olkusz (kan. sanitarna i deszczowa); Budowa oczyszczalni w zakładach przemysłowych. Cel bezpośredni 2 - Poprawa jakości powietrza i zwiększenie komfortu aerosanitarnego i akustycznego: Modernizacja uciepłownienia miasta, a w szczególności osiedli Skalskie i Krakowskie Przedmieście; Modernizacja i usprawnienie procesów technologicznych skutkujące zmniejszeniem emisji pyłowych i gazowych w zakładach przemysłowych miasta i gminy Olkusz; Poprawa jakości autobusów miejskich; Analiza i ocena wyników pomiaru hałasu drogowego drogi krajowej nr 94 i w śródmieściu oraz kolejowego z uwzględnieniem wibracji wynikającej z ruchu kolejowego na linii LHS. Cel bezpośredni 3 - Ochrona potencjału przyrodniczokrajobrazowego i rozwój infrastruktury turystycznorekreacyjnej: Dolesianie, odnowa, modernizacja, przebudowa i utrzymanie drzewostanu i terenów zieleni miejskiej; Koncepcja zagospodarowania cennych krajobrazowo terenów dla potrzeb turystyczno- rekreacyjnych (włączenie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego); Opracowanie kompleksowej waloryzacji przyrodniczej gminy. Cel bezpośredni 4 - Kompleksowe rozwiązanie gospodarki odpadowej: Zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta i gminy Olkusz. Cel główny CG 2 Poprawa stanu zdrowia przez zmianę uwarunkowań społeczno-ekonomicznych. Działania zapobiegawcze i naprawcze w zakresie społeczno-ekonomicznych uwarunkowań zdrowia mieszkańców Olkusza. Cel bezpośredni 1 - Eliminacja uciążliwości i rozwój infrastruktury technicznej.: Przygotowanie do budowy obwodnic Olkusza (włączenie do planu zagospodarowania przestrzennego; Modernizacja drogi- kierunek Trzebinia; Modernizacja wiaduktu i drogi krajowej nr 94; Modernizacja dróg gminnych i powiatowych. Cel bezpośredni 2 - Poprawa warunków miejsca zamieszkania i uporządkowanie przestrzenne: Uporządkowanie i zazielenienie wokół i na terenie szkół i przedszkoli; Rekultywacja i odnowa terenów poprzemysłowych; Studium wykonalności budowy krytej pływalni; Modernizacja parku miejskiego (ul. Mickiewicza); Budowa ścieżek rowerowych. Cel bezpośredni 3 - Zapewnienie bezpieczeństwa, zapobieganie patologiom i wyrównywanie szans: Utworzenie monitoringu bezpieczeństwa publicznego; Wzmocnienie działania straży miejskiej; Modernizacja oświetlenia w Mieście i Gminie; Powołanie Centrum Integracji Społecznej; Budowa Powiatowej Komendy Policji. Cel bezpośredni 4 - Zróżnicowanie form opieki zdrowotnej i ułatwienie dostępu do usług medycznych: Ułatwienie tworzenia specjalistycznych i niepublicznych placówek medycznych. dr hab. inż. Ryszard Janikowski, prof. IETU Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych e-biuletyn Redaguje zespół: Wanda Jarosz, Jolanta Brol, Zofia Nowińska, Barbara Jarzębska - Zespół Informacji Promocji i Szkoleń, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Opracowanie graficzne: Jolanta Brol Zdjęcia: Mirosław Grzegrzółka; UMiG Olkusz Kontakt: Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice, ul. Kossutha 6 tel.: (32) wew. 136, 280, fax: (32) srodowisko.a.zdrowie@ietu.katowice.pl Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego Sosnowiec, ul. Kościelna 13 tel.: (32) fax: (32) Program dofinansowany jest przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - 9 -