Plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych

Transkrypt

1 Zdjęcie: RZGW we Wrocławiu Plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla Regionu Wodnego Środkowej Odry Nr WBS: Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

2 2

3 Projekt: Wsparcie przygotowania krajowych dokumentów planistycznych w zakresie polityki ochrony środowiska zapewniających skuteczną realizację polityki spójności Etap II Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Część I. 3

4 Metryka Dane Opis Tytuł dokumentu Autor dokumentu (firma/ instytucja) Nazwa Projektu Część zamówienia nr Projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionu wodnego Środkowej Odry Grontmij Polska Sp. z o.o. Umowa Nr KZGW/ DPiZW-op/ POPT/1/ 2013 Rodzaj dokumentu Poufność WBS i nazwa projektu Wsparcie przygotowania krajowych dokumentów planistycznych w zakresie polityki ochrony środowiska zapewniających skuteczną realizację polityki spójności Etap II I - Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Raport NIE Uzgodnione i Zaakceptowane przez komitety sterujące regionów wodnych projekty planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionów wodnych Historia zmian Wersja Autor Data Zmiana 0.01 Grontmij Polska Sp. z o.o Wersja pierwsza dokumentu przekazana Zamawiającemu do weryfikacji 1.00 Grontmij Polska Sp. z o.o Wersja przekazana Zamawiającemu do akceptacji 2.00 Grontmij Polska Sp. z o.o Wersja przekazana Zamawiającemu do akceptacji Recenzje dokumentu Wersja Autor Data Odniesienie do innych dokumentów Nazwa dokumentu Data opracowania dokumentu Raport ze zmian do Metodyki PZRP (WBS ) Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów (WBS ) Raport z zestawieniem działań z list ujętych w Master Planach (WBS ) Raport z uzasadnieniem celów, schematem możliwości ich osiągnięcia, zestawieniem wszystkich wyselekcjonowanych działań oraz zestawieniem działań z nadanymi im priorytetami, pierwsza selekcja działań (WBS ) Raport wskazujący instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym (WBS ) Raport z analizy i oceny zgodności przyjętych ostatecznych rozwiązań planistycznych z wymogami prawnymi i środowiskowymi (WBS ) Raport opisujący wybraną metodę analizy wielokryterialnej (WBS )

5 SPIS TREŚCI Lista załączników Streszczenie w języku nietechnicznym Wprowadzenie Cele i zakres planu Podstawy prawne Relacje PZRP z innymi obszarami działania Opis procesu planistycznego Opis obszaru planowania Topografia, hydrografia, gleby, geologia, hydrologia Charakter zagrożenia powodziowego w zlewni Użytkowanie terenu Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym Inne zainteresowane strony Zarządzanie procesem planowania Zasady udziału społecznego Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Ocena zagrożenia powodziowego Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Dodatkowe analizy Podsumowanie Ocena ryzyka powodziowego Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Dodatkowe analizy Podsumowanie Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Programy ochrony przed powodzią Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe Praktyka planowania przestrzennego Retencja naturalna, mała retencja Diagnoza problemów i wnioski

6 9 Diagnoza problemów Przestrzenny rozkład zagrożenia powodziowego Diagnoza poziomu zagrożenia powodziowego Obszary o największym zagrożeniu powodziowym Przestrzenny rozkład potencjalnych strat Diagnoza rozkładu potencjalnych strat Obszary, w których występują największe potencjalne straty Diagnoza problemów Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Schemat możliwości osiągnięcia celów Nadanie kierunków działań oraz ich priorytetyzacja Zidentyfikowane działania nietechniczne na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Zidentyfikowane działania techniczne na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Instrumenty wspomagające realizację działań Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi Kompetencja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Instrumenty analityczne Instrumenty informacyjne i edukacyjne Podsumowanie działań i ich priorytety Opis metodyki budowy i oceny wariantów Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym Opis wybranego rozwiązania Wariant zerowy Wariant utrzymaniowy Rekomendowany wariant planistyczny Priorytety w realizacji działań Harmonogram, jednostki realizujące i źródła finansowania Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi Etap wstępnego wariantowania scenariuszy planistycznych Etap analizy wielokryterialnej Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa Konsultacje społeczne

7 16.2 Informowanie ogółu społeczeństwa Opis zakresu i sposobu współpracy międzynarodowej Sposób monitorowania postępów realizacji planu zarządzania ryzykiem powodziowym Literatura/Źródła

8 Spis tabel i rysunków Tabela nr 1 Rzeki regionu wodnego Środkowej Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej Tabela nr 2 Charakterystyka ważniejszych zbiorników wodnych w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 3 Struktura zaludnienia w regionie wodnym Środkowej Odry - podział wg województw. 40 Tabela nr 4 Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji Tabela nr 5 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Tabela nr 6 Struktura zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 7 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 8 Ryzyko powodziowe w ujęciu gmin Regionu Wodnego Środkowej Odry Tabela nr 9 Wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone dla Regionu Wodnego Środkowej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu Tabela nr 10 Przypisanie działań zawartych w planach i programach z zakresu ochrony przeciwpowodziowej do przyjętych w Metodyce PZRP celów zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 11 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Tabela nr 12 Ryzyko powodziowe w gminach regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 13 Ryzyko powodziowe w zlewniach Regionu Wodnego Środkowej Odry Tabela nr 14 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami opadowymi w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 15 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami zatorowymi w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 16 Priorytetyzacja realizacji działań w Regionie Wodnym Środkowej Odry Tabela nr 17 Wyniki analizy skuteczności redukcji ryzyka poprzez zwiększenie retencji leśnej Tabela nr 18 Wyniki analizy skuteczności redukcji ryzyka poprzez zwiększenie retencji na obszarach rolniczych Tabela nr 19 Zbiorcze zestawienie budynków proponowanych do wykupu lub modernizacji na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 20 Szczegółowe zestawienie budynków proponowanych do wykupu lub modernizacji w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 21 Podsumowanie analizy możliwości rozsunięcia lub likwidacji obwałowań w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 22 Zestawienie możliwości rozsunięcia lub likwidacji obwałowań w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 23 Ilościowe zestawienie planowanych przedsięwzięć technicznych w poszczególnych zlewniach w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 24 Działania techniczne o strategicznym znaczeniu, uwzględnione w Wariancie Zerowym Tabela nr 25 Przewidywane okresy użytkowania Tabela nr 26 Majątek RZGW Wrocław Tabela nr 27 Majątek Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych Tabela nr 28 Rekomendowany wariant planistyczny Tabela nr 29 Lista działań nietechnicznych planowanych do realizacji w latach Tabela nr 30 Lista inwestycji technicznych planowanych do realizacji w latach Tabela nr 31 Zmiana średniej obszarowej rocznej sumy opadów w latach w regionach wodnych

9 Rysunek nr 1 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Rysunek nr 2 Schemat przebiegu procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza Rysunek nr 3 Zlewnie bilansowe regionu wodnego Środkowej Odry Rysunek nr 4 Przestrzenny rozkład form zagospodarowania terenu regionu wodnego Środkowej Odry Rysunek nr 5 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 6 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w Regionie Wodnym Środkowej Odry Rysunek nr 7 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 8 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 9 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej Rysunek nr 10 System zarządzania kryzysowego w kraju Rysunek nr 11 Rysunek Schemat obliczania wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią oraz poziomów zintegrowanego ryzyka powodziowego Rysunek nr 12 Diagram rozkładu zintegrowanego ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na gminy Rysunek nr 13 Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na gminy Rysunek nr 14 Rozkład zintegrowanego ryzyka w poszczególnych zlewniach Rysunek nr 15 Mapa rozkładu zintegrowanego ryzyka w poszczególnych zlewniach Rysunek nr 16 Obszary problemowe regionu Środkowej Odry Rysunek nr 17 Graficzne przedstawienie odcinków obwałowań wytypowanych do rozstawienia lub likwidacji w regionie wodnym Środkowej Odry Rysunek nr 18 Zestawienie planowanych przedsięwzięć technicznych wg najważniejszych grup działania w regionie wodnym Środkowej Odry Rysunek nr 19 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Rysunek nr 20 Elementy składowe ryzyka powodziowego wykorzystane przy doborze optymalnego wariantu planistycznego Rysunek nr 21 Zmiany klimatycznego bilansu wodnego w lecie. Mapa po lewej: , mapa po prawej: Rysunek nr 22 Zagrożenie powodziowe w Polsce

10 Lista załączników 1. Lista skrótów 2. Słownik pojęć 3. Lista interesariuszy 4. Katalog celów 5. Katalog działań 6. Wstępna ocena ryzyka powodziowego 7. Mapy zagrożenia powodziowego 8. Mapy ryzyka powodziowego 9. Materiały dokumentujące proces konsultacji i udziału społecznego 10. Program działań dla planu zarządzania ryzykiem powodziowym Karty HOT SPOTów dla Regionu Wodnego Karty Zlewni dla Regionu Wodnego wraz z załącznikami mapowymi Lista działań nietechnicznych (N) Lista działań technicznych (TR) Lista działań odtworzenia funkcjonalności (OF) Lista działań utrzymaniowych (U) 11. Mapy PZRP 12. Instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym 10

11 Streszczenie w języku nietechnicznym 1

12 Streszczenie w języku nietechnicznym 1 Streszczenie w języku nietechnicznym Opracowane projekty Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym, do czego obligują akty prawa Unii Europejskiej, a wśród nich Dyrektywa 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna) oraz dyrektywa 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa). Wnioski płynące z przygotowanych planów będą podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych. Realizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym prowadzona była przy współudziale przedstawicieli jednostek rządowych, samorządowych i innych związanych z gospodarką wodną na różnych szczeblach, którzy w podziale na Zespoły Planistyczne Zlewni, Grupy Planistyczne i Komitety Sterujące brali udział w dyskusjach na poszczególnych etapach prac. Przewidziano też szeroki udział społeczeństwa w procesie przygotowania ostatecznej wersji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Obszar planowania obejmuje cały region wodny Środkowej Odry o powierzchni km 2, który pokrywa się z dorzeczem Odry na odcinku od ujścia Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej, a więc na długości ponad 433 kilometrów. Obszar ten w całości administrowany jest przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Region Środkowej Odry jest mocno zróżnicowany, począwszy od równinnych i płaskich terenów dolin rzecznych, poprzez Pogórze Sudeckie, aż po górską krainę Sudetów obejmującą szereg pasm górskich m.in. Karkonosze, Góry Izerskie, Rudawy Janowickie, Góry Kamienne, Sowie, Stołowe i inne. W ramach wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) na rozpatrywanym obszarze wyróżniono 44 znaczące powodzie historyczne, których główną przyczyną były opady deszczu, powodujące powodzie o charakterze wezbrań rzecznych opadowych. W całym regionie wodnym dominują powodzie rzeczne zaliczone do typu A11, które ze względu na mechanizm zalicza się do typu A21 (naturalne wezbranie). Wyraźnie zaznacza się dominacja wezbrań półrocza letniego, wywołanych występowaniem opadów o znacznym zasięgu obszarowym i długim czasie trwania. Dla tego obszaru w pierwszej kolejności przeprowadzono analizę rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego oraz map zagrożenia i map ryzyka powodziowego. W regionie wodnym Środkowej Odry wyznaczono w sumie 49 obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) o łącznej powierzchni km 2, co stanowi ok. 8% powierzchni całego regionu wodnego. Na podstawie analizy map zagrożenia powodziowego określono, że blisko 200 tys. ha rozpatrywanego obszaru znajduje się na terenie zagrożonym wystąpieniem powodzi o okresie powtarzalności raz na 500 lat, zaś w przypadku powodzi występujących raz na 100 lat i raz na 10 lat, powierzchnie te wynoszą odpowiednio 155 tys. ha i 19 tys. ha. Liczba mieszkańców na obszarach o prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi raz na 500 lat, raz na 100 lat i raz na 10 lat wynosi odpowiednio 251,3 tys., 111,8 tys. i 13,3 tys. Analizy przeprowadzone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego pozwoliły obliczyć wartości średniorocznych strat (AAD) dla zlewni i regionów wodnych w Polsce. Dla regionu wodnego Środkowej Odry, średnioroczne straty wynoszą 328 mln złotych. Zlewnią, w której wartości średniorocznych strat (AAD) osiąga zdecydowanie najwyższą wartość tj. 81,9 mln PLN jest zlewnia Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej (Przyodrze). 12

13 Streszczenie w języku nietechnicznym W pięciostopniowej skali określone zostało ryzyko powodziowe w odniesieniu do poszczególnych gmin. W konsekwencji wskazano 30 gmin o bardzo wysokim poziomie zintegrowanego ryzyka powodziowego, 64 gminy o poziomie wysokim i 62 gminy o poziomie umiarkowanym. Ryzyko powodziowe przeanalizowano w odniesieniu do kategorii dotyczących zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Zdefiniowano także główne obszary problemowe (tzw. hot-spoty), do których zaliczono: ujście Małej Panwi, Prudnik, Kotlinę Kłodzką, Kamieniec Ząbkowicki, Głuchołazy, Nysę, Skorogoszcz Wronów, Wrocław Długołękę Czernicę Wisznię Małą, Świdnicę, Strzegom, Kąty Wrocławskie, Legnicę, Chojnów, Prochowice, Żmigród, górny Bóbr do zbiornika Pilchowice, górną Kwisę do wodowskazu Nowogrodziec, Żagań, Zgorzelec, Przewóz, Gubin, Krapkowice, Opole, Brzeg, Oławę-Jelcz Laskowice, Głogów, Nową Sól, Czerwieńsk i Krosno Odrzańskie. Na jednym z etapów realizacji zadania podjęto próbę identyfikacji głównych problemów oraz szczegółowo scharakteryzowano strategię ochrony przeciwpowodziowej obszaru regionu wodnego Środkowej Odry. W tym celu przeanalizowano obowiązujące plany i programy ochrony przed powodzią. Zauważono, iż koncentrują się one głównie na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań mającej zazwyczaj na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Poddano także ocenie stan techniczny i bezpieczeństwo budowli piętrzących, odgrywających kluczową rolę w ochronie przeciwpowodziowej. Zwrócono uwagę na wysoki stopień generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń, które w wielu przypadkach utrudniają skuteczne i wczesne działania prewencyjne. Uwagę poświęcono również problemowi nadmiernie rozbudowanego i skomplikowanego układu zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności, a organami działającymi w ramach systemów zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej. Zasygnalizowano rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego występującego w różnych aktach prawnych, czemu nie sprzyja dualizm administracji wodnej oraz brak precyzyjnych zapisów ustawowych regulujących zakresy zadań i odpowiedzialności poszczególnych organów. Oddzielny podrozdział dotyczy samego procesu planowania i zagospodarowania przestrzennego, który jest prowadzony bez wyraźnego powiązania z celem, jakim jest zapobieganie zagrożeniu powodziowemu. Główne problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry to zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni uniemożliwiająca skuteczne ograniczenie zagrożenia powodziowego, postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, brak regulacji dotyczących warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami, niedostateczny zakres i częstotliwość prac utrzymaniowych rzek i potoków górskich, problem wzrastającego ryzyka powodzi zatorowych, brak rozwiniętej na odpowiednim poziomie osłony hydrologiczno-meteorologicznej w zlewniach, służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem. Ponadto uwidoczniono problem zbyt małej świadomości społecznej w zakresie zagrożenia powodziowego oraz niedostatecznej znajomości metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania, prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi. W dalszym etapie określone zostały najistotniejsze działania, których realizacja przyczyni się do obniżenia ryzyka powodziowego. Wyodrębniono 53 działania szczegółowe, które podzielone zostały na trzy grupy, z których najważniejsza obejmuje działania techniczne i nietechniczne mające za zadanie obniżenie kulminacji fali wezbraniowej i utrzymanie w należytym stanie istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, a także redukcję potencjalnych strat na terenach zagrożonych powodzią. Realizacja wytypowanych działań powinna być uzupełniona poprzez instrumenty wspierające, czyli działalność o charakterze prawno-finansowym, analitycznym i informacyjnoedukacyjnym, co w skumulowanym efekcie przyczyni się pośrednio do obniżenia ryzyka powodziowego. 13

14 Streszczenie w języku nietechnicznym Na podstawie wykonanej diagnozy problemów oraz w oparciu o propozycje szeregu działań zdefiniowano warianty planistyczne, które w efekcie zapewnią osiągnięcie oczekiwanych rezultatów. Opracowane warianty planistyczne, stanowią zestaw niezależnych lub powiązanych ze sobą działań, prowadzących do osiągnięcia wskazanych uprzednio celów. Dla wszystkich działań nietechnicznych i technicznych służących zarządzaniu ryzykiem powodziowym określony został koszt i źródło finansowania. Kluczowym dla regionu jest przygotowanie pakietu działań nietechnicznych związanych m.in. ze zwiększeniem retencji naturalnej dolin rzek, wykupem nieruchomości, uregulowaniem sytuacji prawnej istniejących polderów czy wdrożeniem instrumentów prawno finansowych i informacyjno edukacyjnych. Przewidywany budżet służący przygotowaniu działań nietechnicznych to 359 mln złotych. Za kluczowe działania techniczne na terenie regionu Środkowej Odry należy uznać zabezpieczenie Kotliny Kłodzkiej przed powodzią (budowa 4 zbiorników przeciwpowodziowych, przebudowa rzeki Nysy Kłodzkiej, Białej Lądeckiej, Bystrzycy Dusznickiej i Ścinawki), przygotowanie dokumentacji projektowych i terenu pod budowę zbiorników przeciwpowodziowych w zlewni Bobru, budowę zbiornika Rzymówka na Kaczawie oraz inwestycje liniowe związane z pracami regulacyjnymi na rz. Odrze. W wariancie utrzymaniowym oszacowano, że pożądane roczne koszty remontów obecnej infrastruktury wynoszą ok. 54 mln zł. 14

15 Wprowadzenie 2

16 Wprowadzenie 2 Wprowadzenie 2.1 Cele i zakres planu Opracowane projekty Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości, stwarzając jednocześnie szanse na proaktywne podejście w inicjowaniu i wdrażaniu działań inwestycyjnych oraz instrumentów wspomagających. Wnioski płynące z przygotowanych planów będą także podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych. Przedstawione Plany będą podstawą ich przyszłych aktualizacji i rozpoczną nieprzerwany proces ciągłej poprawy systemu osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami. Prace analityczne, diagnostyczne i planistyczne związane z przygotowaniem Planów oparte były na strukturze hierarchicznej zlewnia region wodny dorzecze i prowadzone przy pełnej współpracy z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Zarządami Melioracji i Urządzeń Wodnych, a także pozostałymi lokalnymi interesariuszami, którzy uczestniczyli w ich tworzeniu poprzez zorganizowany system komitetów sterujących i grup planistycznych regionów wodnych i dorzeczy oraz zespołów planistycznych zlewni. Wyżej wymienione prace, które trwały od lipca do listopada 2014 roku, były w pełni kontynuacją wcześniej wykonanych działań związanych z wstępna oceną ryzyka powodziowego oraz przygotowaniem map zagrożenia i ryzyka powodziowego dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wytycznymi w tym zakresie była Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia przedmiotowego zamówienia oraz przepisy prawa zawarte m.in. w: Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 roku ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej UE, zwana Ramową Dyrektywą Wodną (RDW); Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko; Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE); Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi; Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wraz z aktami wykonawczymi. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 16 16

17 Wprowadzenie Zakres wykonanych prac przy tworzeniu Planów przez zespoły planistyczne obejmował blisko 150 niezależnych działań i produktów pośrednich, w tym osiągnięcie kluczowych kamieni milowych dla opracowania dokumentacji, wymienionych poniżej: Zdiagnozowanie problemów zarządzania ryzykiem powodziowym, w tym diagnozy zagrożenia ryzyka powodziowego i strat, analizy obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej i źródeł wzrostu ryzyka powodziowego; Zdefiniowanie celów głównych i szczegółowych zarządzania oraz przypisanie im grup działań, tworząc schemat ich osiągnięcia w zdefiniowanym okresie; Opracowanie instrumentów wspomagających realizacje działań nietechnicznych i technicznych dla zidentyfikowanych wariatów planistycznych zarządzania ryzykiem; Sporządzenie dokumentu roboczego (projekty) Planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów regionów wodnych i dorzeczy; Przeprowadzenie konsultacji społecznych sporządzonych Planów i kampanii informacyjnej (w trakcie); Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektów Planów zarządzania ryzykiem powodziowym (w trakcie); Zapewnienie spójności Planów i aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami. Zdefiniowane trzy cele główne zarządzania ryzykiem powodziowym, tj.: 1) Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego; 2) Minimalizacja istniejącego ryzyka powodziowego; 3) Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym, realizowane będą w przypadku zagrożenia powodziami śródlądowymi przez 53 grupy działań o określonych priorytetach. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym zostały wykonane w bieżącym cyklu planistycznym dla km rzek, położonych na terenie 9 regionów wodnych i 3 dorzeczy i obejmują po raz pierwszy pakiet działań nietechnicznych, technicznych oraz identyfikację potrzeb utrzymaniowych obecnej i przyszłej infrastruktury przeciwpowodziowej. Niniejszy dokument stanowi Plan Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla regionu wodnego Środkowej Odry

18 Wprowadzenie 2.2 Podstawy prawne Na poziomie europejskim zasadnicze ramy dla opracowania PZRP określają Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z , s. 1 z późn. zm.; dalej jako Ramowa Dyrektywa Wodna) oraz dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. Urz. UE L 288 z , s. 27 z zm., dalej jako Dyrektywa Powodziowa). Ramowa Dyrektywa Wodna wymaga opracowania planów gospodarowania wodami w dorzeczu dla każdego obszaru dorzecza oraz programów działań w celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego i chemicznego. Wdrożenie programów działań ma również przyczynić się do ograniczenia skutków powodzi (art. 11 ust. 3 lit. l RDW). Ograniczanie ryzyka wystąpienia powodzi nie jest jednak zasadniczym celem tej dyrektywy. Ustanowienie ram dla oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, w celu ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, związanych w powodziami na terytorium UE jest celem Dyrektywy Powodziowej. Podstawowym instrumentem dla realizacji tego celu jest plan zarządzania ryzykiem powodziowym, skoordynowany na obszarze dorzecza lub obszaru wybrzeża. Plany te powinny zostać opracowane i opublikowane do 22 grudnia 2015 r. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym są opracowywane na podstawie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, sporządzanych zgodnie z art. 6 Dyrektywy Powodziowej. Mapy stanowią element planu zarządzania ryzykiem powodziowym. Dyrektywa Powodziowa wymaga, aby zarówno dokumenty opracowywane w ramach prac nad planami zarządzania ryzykiem powodziowym (wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego), jak i same plany zarządzania ryzykiem powodziowym były podawane do publicznej wiadomości. Stosownie do art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej na państwach członkowskich ciąży obowiązek zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Postanowienia Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej zostały transponowane do polskiego porządku prawnego w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. 2012, poz. 145 z późn. zm.). Zgodnie z tą ustawą ochrona przed powodzią jest realizowana z uwzględnieniem wszystkich elementów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności zapobiegania, ochrony, należytego przygotowania i reagowania w przypadku wystąpienia powodzi, usuwania skutków powodzi, odbudowy i wyciągania wniosków w celu ograniczania potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej

19 Wprowadzenie 2.3 Relacje PZRP z innymi obszarami działania Schemat relacji dokumentów strategicznych i planistycznych w gospodarce wodnej z Planami Zarządzania Ryzykiem Powodziowym przedstawiono na schemacie poniżej. Rysunek nr 1 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Relacje PZRP z dokumentami krajowymi o charakterze strategicznym opisującymi rozwój kraju Dokumentem strategicznym określającym główne kierunki, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju jest Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności (DSRK). Definiuje ona trzy obszary strategiczne: konkurencyjności i innowacyjności gospodarki (modernizacji), równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), efektywności i sprawności państwa (efektywności). DSRK wraz z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju stanowią ramy dla Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz 9 strategii dotyczących: Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Rozwoju Transportu, Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska, Rozwoju Regionalnego, Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Rozwoju Kapitału Społecznego, 19 19

20 Wprowadzenie Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa, Sprawnego Państwa, Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP. PZRP nie są powiązane ze Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, która stanowi integralny element koncepcji rozwoju Polski oraz ze Strategią Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, choć należy zaznaczyć, że Plany przewidują działania mające na celu budowę programów edukacyjnych, poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego, ryzyka powodziowego, co zwiększy wartość kapitału ludzkiego. DSRK wskazuje na konieczność realizacji ochrony przed powodzią. PZRP stanowi jeden z elementów, który prowadzi do spełnienia działań kierunku interwencji zwiększenia poziomu ochrony środowiska przez minimalizowanie ryzyka powodziowego. Systemy przeciwpowodziowe mają być, zgodnie z DSRK, pomocą dla modernizacji sektora rolno-spożywczego, zapewniając wzrost produktywności i konkurencyjności. PZRP są komplementarne względem realizacji tego kierunku interwencji. Strategia Rozwoju Kraju 2020 (SSRK) stanowi dokument bazujący na Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności. Wskazuje na konieczność dostosowania systemu reagowania kryzysowego do większej liczby tego typu sytuacji, co jest spójne z PZRP. SSRK precyzuje, że Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym będą zawierać wszelkie działania mające na celu minimalizację ryzyka powodziowego. Ustalenia z tych planów będą uwzględniane w dokumentach planowania przestrzennego. W SSRK znajdują się też założenia, jakie powinny spełniać PZRP. Dokument wymienia także działania, które są spójne z PZRP i mają być przełożone na działania odpowiednich strategii, np. działanie polegające na wprowadzeniu standardów budowlanych umożliwiających zmniejszenie strat towarzyszących klęskom żywiołowym przez SBEiS. SSRK wymienia także działania minimalizujące ryzyko powodziowe jako zadania o charakterze inwestycyjnym inwestycje twarde, co jest komplementarne w stosunku do założeń PZRP. Planowanie przestrzenne Planowanie przestrzenne jest realizowane w oparciu o dokument strategiczny pn. Koncepcja Zagospodarowania Kraju (Koncepcja), przyjęty w dniu 16 marca 2012 r. przez Radę Ministrów. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym stanowią dla niej założenia uszczegóławiające podstawy celów i działań, ale także wypełniają kilka z jej celów. Szczegółowy opis relacji znajduje się w rozdziale 10. Cele zarządzania ryzykiem powodziowym. Innowacyjnoś i Efektywność Gospodarki Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG) nie odnosi się w bezpośredni sposób do ryzyka powodziowego i ochrony przed powodziami. Wskazuje jednak na konieczność realizacji zadania, polegającego na stosowaniu zasad zrównoważonej architektury (zadanie nr 3.2.2) w tym m.in. uwzględnienie czynników klimatycznych i topograficznych. PZRP wskazują na działania, które również mają prowadzić do ograniczenia zabudowy na terenach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Transport W dziedzinie transportu obowiązuje, przyjęta w 2013 roku, Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Dokument skupia się między innymi na celach, jakie ma spełnić 20 20

21 Wprowadzenie transport w Polsce. Realizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym wywrze skutek na sektor transportu dzięki obniżeniu wpływu zjawisk pogodowych (w tym powodzi) na infrastrukturę. Zgodnie z zapisami strategii, kierunki interwencji w zakresie usprawniania zarządzania transportem wodnym śródlądowym będą obejmować m. in. uwzględnienie potrzeb żeglugi śródlądowej przy budowie i modernizacji obiektów hydrotechnicznych. Przy czym modernizacja i budowa obiektów hydrotechnicznych jest jednym z działań, które ma prowadzić, zgodnie z PZRP, do obniżenia ryzyka powodziowego. Planowany system zharmonizowanych usług informacji rzecznej RIS (River Information Services) będzie obejmować ogólne informacje hydrologiczne, co jest elementem realizacji działań nietechnicznych wymienionych w PZRP i wpisuje się w cel zarządzania ryzykiem powodziowym PZRP, jakim jest ograniczenie skutków powodzi przez doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko W dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego i środowiska kluczową rolę odgrywa Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska perspektywa do 2020 (SBEiS). Dla osiągnięcia celu głównego: zapewnienia wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenia warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę oraz celu szczegółowego określonego jako zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, przewidziano m.in. kierunek interwencji polegający na gospodarowaniu wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody (kierunek interwencji nr. 1.2). PZRP są jednym z narzędzi tego kierunku interwencji i komplementarne w stosunku do działania nr 9 zadanie polegające na dostosowaniu sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu. SBEiS wymienia Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym jako elementy działań mających na celu dostosowanie gospodarki wodnej do zmian klimatu. Strategia wymienia również katalog czynników, jakie należy uwzględnić w działaniach służących minimalizacji ryzyka. Są to: analiza kosztów i korzyści życia i zdrowia ludzi, ochrony środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska wymienia kierunek interwencji polegający na uporządkowaniu zarządzania przestrzenią (1.4), na który znaczący wpływ mają koszty związane z ochroną przeciwpowodziową, spowodowane utraconymi obszarami retencji wód, zabudowywaniem obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi koszty usuwania strat popowodziowych. W uzupełnieniu do systemu zintegrowanych strategii rozwoju Polski opracowany został Strategiczny Plan Adaptacji Sektorów i Obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. W ramach wdrażania tego planu priorytetowo potraktowano m.in. ochronę przeciwpowodziową, funkcjonowanie systemów, ostrzegania i reagowania w sytuacji zjawisk ekstremalnych, działań adaptacyjnych w rolnictwie, leśnictwie, budownictwie, transporcie i infrastrukturze miejskiej (sieci kanalizacji deszczowej). Rozwój regionalny Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (KSRR) stanowi dokument planistyczny, którego celem jest efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR opisuje zagrożenia dla rozwoju regionalnego, do których zalicza zjawiska ekstremalne w tym powodzie. Dodatkowo wskazuje na konieczność zastosowania nowoczesnych metod zarządzania ryzykiem powodziowym w tym jego redukcji poprzez renaturyzację cieków wodnych, rozwój systemów małej retencji oraz budowę innych 21 21

22 Wprowadzenie niezbędnych obiektów gospodarki wodnej, likwidowanie skutków zjawisk ekstremalnych, a także przeciwdziałanie erozji gleb, co będzie zrealizowane przez działania przewidziane w ramach PZRP. Jako cel główny KSRR określa wspomaganie wzrostu konkurencyjnści przez budowanie podstaw konkurencyjności województw. Jednym z elementów kierunków działań KSRR, który jest komplementarny z PZRP jest dywersyfikacja źródeł i efektywne wykorzystanie energii oraz reagowanie na zagrożenia naturalne (1.3.5). Krajowa Polityka Miejska projekt (KPM) stanowi dokument, który jest wypełnieniem działań wskazanych w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony Miasta, Obszary Wiejskie oraz w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju KPM wskazuje na problem miast związany z chaotyczną zabudową, która prowadzi do osiedlania się na terenach zalewowych, a tym samym zwiększania ryzyka powodziowego. PZRP są komplementarne wobec działania wymienionego w celu adaptacji do zmian klimatu wg KPM należy wprowadzić zmianę prawa w zakresie inwestowania na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Konieczność zmiany jest podyktowana istniejącą, chaotyczną zabudową i jest spójna z celem PZRP polegającym na poprawie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Wśród kierunków działań w zakresie gospodarki wodnej dla ochrony środowiska i adaptacji do zmian klimatu Polityka Miejska proponuje zwiększenie retencji zlewni przy pomocy środków technicznych oraz wspieranie zarządzania ryzykiem powodziowym poprzez zapewnienie infrastruktury technicznej dzięki działaniom rządowym, co jest spójne z celami PZRP. Zrównoważony rozwój wsi, rolnictwa i rybactwa Długoterminowa wizja obszarów wiejskich w Polsce określona została w Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybołówstwa na lata (SZRWRiR) i zdefiniowana w następujący sposób: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. PZRP w ramach swoich założeń i planowanych działań jest komplementarny w zakresie celu szczegółowego nr 5 Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich. W ramach celów szczegółowych SZRWRiR (w tym celu 5) zdefiniowano priorytety, które będą realizowane przez założone zadania. Wśród priorytetów, które stanowią elementy uzupełniane przez działania przewidziane w ramach PZRP są: kształtowanie przestrzeni wiejskiej z uwzględnieniem ochrony krajobrazy i ładu przestrzennego priorytet 5.2, oraz adaptacja rolnictwa do zmian klimatu oraz ich udział w przeciwdziałaniu tym zmianom (mitygacji) priorytet 5.3. W ramach realizacji zdefiniowanych potrzeb określono w Projekcie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ) działania, które wspierają działania planowane w PZRP i realizację celu szczegółowego PROW nr 4.1 Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi. Do takich należy zaliczyć działanie nr 7.6 Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof oraz wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych. Przewidziane poddziałanie Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, którego celem jest ograniczanie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje zapobiegawcze), zakłada wsparcie inwestycji przyczyniających się do ochrony upraw rolnych przed skutkami powodzi i deszczu nawalnego. Kolejne poddziałanie Wsparcie inwestycji w odtwarzanie gruntów rolnych i przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje odtworzeniowe) stanowi, w części dotyczącej powodzi i jej skutków, działania które podlegają PZRP

23 Wprowadzenie Państwo Dokumentem strategicznym dla instytucji państwa jest Strategia Sprawne Państwo 2020 (SSP) określająca ramy funkcjonowania i filozofię. Działania wymienione w tym dokumencie oraz PZRP są w części komplementarne, jednak przede wszystkim dotyczą one (celu głównego) zwiększenia skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami. SSP traktuje o doskonaleniu systemu zarządzania kryzysowego, jako jednym z kierunków interwencji celu szczegółowego polegającego na zapewnieniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wymieniony cel szczegółowy zorientowany jest na podejmowanie przez służby publiczne oraz instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek publiczny, działań w ramach bieżącego funkcjonowania, a także w sytuacjach wyjątkowych. SSP definiuje kierunki działań zbieżne z PZRP jako doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych (cel szczegółowy 3.3 SSP). SSP określa przyczyny, które powodują konieczność polepszenia funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego, do nich zalicza: niewystarczająco sprawny przepływ informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w zarządzanie kryzysowe oraz braki w koordynacji działań między strukturami zarządzania kryzysowego i instytucjami odpowiedzialnymi za działania w terenie. W ramach usprawnienia struktur zarządzania kryzysowego (w tym działań na wypadek powodzi) planuje się usprawnienie działania centrów zarządzania kryzysowego, stworzenie informatycznych systemów wspomagania procesów decyzyjnych uściślenie zasad współpracy cywilno-woskowej, poprawienie struktury wymiany informacji, zbudowanie jednolitego systemu obiegu informacji, opracowanie planów zarządzania kryzysowego w gminach oraz wzmocnienia gotowości gmin do reagowania poprzez kompleksowe działania prewencyjne (w tym związane z rozwojem infrastruktury wodno-melioracyjnej), usprawnienie procesu ostrzegania, alarmowania i informowania społeczeństwa w przypadku sytuacji kryzysowej, zwiększenie gotowości państwa do zapobiegania i usuwania skutków klęsk żywiołowych oraz zmiany w przepisach dotyczących organizacji służb odpowiedzialnych za zapobieganie klęskom żywiołowym. System bezpieczeństwa narodowego Dokumentem strategicznym dla obszaru bezpieczeństwa narodowego jest Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 (SRSBN). Wymienia ona wśród zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa Polski, zagrożenia wywołane oddziaływaniem sił natury w tym powodzie, zaś wśród systemów wsparcia bezpieczeństwa państwa system przeciwpowodziowy. SRSBN definiuje główny cel przez: wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego. Jest on realizowany przez 5 celów operacyjnych, w tym celu którym jest umocnienie zdolności państwa do obrony. W ramach działań głównych mających na względzie osiągnięcie tego celu operacyjnego, zapisano: przygotowanie i utrzymanie w gotowości do działania sił i środków do oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, akcji przeciwpowodziowych i przeciwlodowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych. Działanie to jest spójne z kilkoma działaniami nietechnicznymi wskazanymi w PZRP i określonymi celami, np. usprawnienie,,systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi. Należy zwrócić uwagę, że Siły Zbrojne RP są jednym z kluczowych elementów systemu zarządzania kryzysowego państwa i wspierają administrację publiczną w obliczu poza militarnych sytuacji kryzysowych (w tym powodzi), co prowadzi do zmniejszenia strat gospodarczych i społecznych. SRSBN wskazuje na konieczność doskonalenia tej współpracy, co jest komplementarne z celem szczegółowym PZRP nr 3.3 doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych

24 Wprowadzenie Relacje PZRP z dokumentami strategicznymi regionalnymi oraz Wojewódzkimi Poniżej opisano relacje PZRP Regionu Wodnego Środkowej Odry z dokumentami strategicznymi regionalnymi i wojewódzkimi właściwymi dla Regionu Wodnego Środkowej Odry. Strategie regionalne Jednym z dokumentów strategicznych mówiących o rozwoju ponadregionalnym jest Strategia dla Rozwoju Polski Południowej w Obszarze Województw Małopolskiego i Śląskiego do roku 2020 (SRPP). Identyfikuje ona możliwości współpracy pomiędzy województwami oraz wskazuje kierunki, typy projektów i same projekty, które umożliwiają rozwijanie i zacieśnianie tej współpracy. Strategia definiuje jako jeden z kluczowych problemów bezpieczeństwa powodzie opadowe. Cele SRPP oraz PZRP są spójne w zakresie jednego z trzech celów strategicznych: Polska Południowa przestrzenią partnerskiej współpracy na rzecz efektywnego wykorzystania możliwości rozwojowych w szczególności z kierunkiem działań - rozwijanie współpracy w zakresie ochrony środowiska i zabezpieczenia przed sytuacjami kryzysowymi (kierunek nr 2.4). Kierunek interwencji został doprecyzowany przez podział na działania, z których dwa: (ochrona dolin rzek mających zlewnie w obu województwach w tym ochrona przeciwpowodziowa ) oraz (Integracja i wzmocnienie regionalnych systemów bezpieczeństwa, w tym w zakresie reagowania i likwidacji skutków katastrof oraz klęsk żywiołowych) są spójne i uzupełnione przez działania na etapie prewencji oraz etapie przygotowania i odbudowy Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Kolejnym dokumentem strategicznym, ponadregionalnym, jest Strategia Rozwoju Polski Zachodniej do roku 2020 Aktualizacja (SRPZ), która obejmuje makroregion złożony z pięciu województw: dolnośląskie, lubuskie, opolskie, wielkopolskie oraz zachodniopomorskie. Przyjęta została przez Radę Ministrów w kwietniu 2014 r, w zakresie ochrony przeciwpowodziowej wskazuje jedynie na pośrednie działanie odbudowa Odrzańskiej Drogi Wodnej. Ma to przyczynić się do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej. PZRP wskazują również na inwestycje powiązane z tą drogą wodną, ale skupiają się na celach przeciwpowodziowych. Strategie wojewódzkie Dokumenty strategiczne dla województw wskazują w większości na istotę zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla rozwoju i spójności regionów. Zakładają również interwencję dla zmniejszenia ryzyka powodziowego poprzez wdrożenie zarówno działań nietechnicznych prewencyjnych, jak i działań technicznych przewidzianych w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 (SRWD) wymienia wśród strategicznych ograniczeń województwa zagrożenie powodziami. Klasyfikuje działania mające na celu obniżenie ryzyka powodziowego do makrosfery Zdrowie i bezpieczeństwo. SRWD wymienia planowane przedsięwzięcia związane z bezpieczeństwem powodziowym, które są ujęte w ramach działań przewidzianych w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020 (SRWLu) wśród obszarów strategicznej interwencji wymienia obszary zagrożone powodziami. Przewiduje też w ramach celu operacyjnego 3.6 (dla osiągnięcia celu strategicznego nr 3 Społeczna i terytorialna spójność regionu), wsparcie budowy oraz modernizacji systemów i infrastruktury zapobiegania powodziom, co jest spójne z działaniami przewidzianymi w ramach PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 (SRWO) wymienia powodzie jako jedną z barier rozwojowych, zalicza też obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi do obszarów problemowych SRWO definiuje jeden z celów operacyjnych (nr 7.5) jako przeciwdziałanie i usuwanie zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych, wśród działań nakierowanych na realizację ww. celu są te, związane z

25 Wprowadzenie obniżeniem ryzyka powodziowego spójne z PZRP. Dokument wymienia PZRP jako instrument minimalizujący ryzyko powodziowe, którego skuteczne wdrożenie jest oczekiwaniem wobec administracji rządowej. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie ( Śląskie ) stanowi plan samorządu województwa i określa wizję województwa, cele i główne sposoby ich realizacji. Wskazuje na ochronę przeciwpowodziową jako istotny problem gospodarki wodnej oraz proponuje wspieranie wdrażania rozwiązań w zakresie zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnym w zlewni w tym ochrony przeciwpowodziowej. Dodatkowo zgodnie z przedstawioną analizą wdrożenie PZRP stanowi szansę dla obszaru priorytetowego C Przestrzeń, jako element implementacji Dyrektywy Powodziowej, i realizacji celu strategicznego: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku (SRWW) wskazuje na nierówności w reżimach hydrologicznych rzek województwa, co objawia się m.in. powodziami. Wymieniony w SRWW cel operacyjny nr 2.8 ochrona zasobów wodnych i wzrost bezpieczeństwa powodziowego, dla poprawy stanu środowiska i racjonalnego gospodarowania jego zasobami (treść celu strategicznego nr 2) jest spójny z celami PZRP. Wymienione kierunki działań dla realizacji w/w celu stanowią odzwierciedlenie działań przedstawionych w PZRP. Do oczekiwań SRWW względem polityki rządu należą potrzeby, które są wymienione jako działania w ramach Planów: zalesienia, zbiornik Wielowieś-Klasztorna. Relacje PZRP z dokumentami planistycznymi w gospodarce wodnej wraz z dokumentem nadrzędnym jakim jest Polityka wodna państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) Główne dokumenty planistyczne są obecnie aktualizowane w ramach cyklicznego dostosowywania ich do istniejących warunków oraz dla uwzględnienia uwag Komisji Europejskiej trwają prace nad Programem wodno-środowiskowym kraju (PWŚK) oraz Planami gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (PGW). Te ostatnie będą wykonane w oparciu o MasterPlany. Obydwa dokumenty są koordynowane między sobą oraz będą uwzględniać zapisy PZRP. Polityka Wodna Państwa Projekt Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) PWP, jest dokumentem strategicznym, o wieloletnim horyzoncie czasowym, identyfikującym problemy uznane za najistotniejsze z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna oraz wytyczającym priorytetowe kierunki, na których koncentrowane będą działania państwa. Jest dokumentem wyznaczającym ramy gospodarowania wodami, wskazującym strategiczne kierunki działań i podstawowe zasady gospodarki wodnej. Wyznacznikiem tych zasad jest przede wszystkim Ramowa Dyrektywa Wodna, która m.in. wskazuje na konieczność integrowania ochrony i zrównoważonego gospodarowania wodą z innymi dziedzinami polityk wspólnotowych, takimi jak energetyka, transport, rolnictwo, rybołówstwo, polityka regionalna i turystyka. Ramy PWP opierają się na Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności przyjęcia i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce (M.P.2007 nr 39 poz. 441). Celem strategicznym dokumentu jest: zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównania dysproporcji międzyregionalnych oraz uwzględnieniu integrowania potrzeb ochrony środowiska wodnego z innymi działami gospodarki, w tym transportu, rolnictwa, energetyki i turystyki

26 Wprowadzenie PZRP są narzędziem polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym niezbędnym do realizacji celu operacyjnego 3.1 (wdrożenie polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym). Stanowią też plan działań polegających na realizacji celów operacyjnych nr 3.2 i 3.3 (odpowiednio: zwiększenie skuteczności ochrony ludności przed powodzią i skutkami suszy za pomocą efektywnych działań technicznych; wzrost wykorzystania i podnoszenie efektywności nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi i suszy) w zakresie zabezpieczenia przed powodziami. Cele te będą realizowane przez działania, których zakres określony będzie w w Planach. PWP określa, w perspektywie do 2016 roku, konieczność ograniczenia ryzyka powodziowego, między innymi wymieniając PZRP jako element kluczowy w realizacji celu. W tym samym miejscu wskazuje na zagadnienia, które są tematyką prac nad Planami, m.in.: retencja zbiornikowa, zintegrowanie systemu prognozowania zjawisk powodziowych z systemem gospodarowania zbiornikami w okresie zagrożenia powodziowego czy zwiększenie retencji naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji. Wymienia zatem elementy kluczowe dla osiągnięcia celów PZRP. W perspektywie do 2030 roku PWP przewiduje funkcjonowanie i rozwijanie zaawansowanego systemu zarządzania ryzykiem na podstawie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Dodatkowo PZRP uwzględniają osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów, co jest jednym z celów strategicznych Polityki Wodnej Państwa. Plany Gospodarowania Wodami Plan gospodarowania wodami dla dorzeczy (PGW) są podstawowym narzędziem polityki wodnej w Polsce. PGW określają zasady korzystania z wód dorzecza i uwzględniają sektory: komunalny, rolnictwo, przemysł, hydroenergetykę, żeglugę i zarządzanie ryzykiem powodziowym. Aktualnie trwa proces ich aktualizacji (z uwzględnieniem MasterPlanów), który zgodnie z harmonogramem wdrażania zapisów RDW w Polsce powinien zakończyć się do 22 grudnia MasterPlany dla obszarów dorzeczy stanowią dokumenty planistyczne, przedstawiające projekty inwestycyjne (od inwestycji transportowych po przeciwpowodziowe), które do tej pory były rozproszone w różnych programach sektorowych. Są spisami inwestycji, które powinny być zrealizowane ze względu na nadrzędny interes społeczny, pomimo ingerencji w środowisko naturalne. Przede wszystkim ze względu na ograniczenia czasowe przy ich opracowaniu, nie zawierają wszystkich elementów PGW. Dlatego też MasterPlany po wprowadzeniu do Planów Gospodarowania Wodami, stając się ich częścią, przestaną funkcjonować jako odrębne dokumenty. Należy zaznaczyć, że MasterPlany w części, stanowią główną bazę dla wykonania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, jako spisy inwestycji, które są konieczne dla zwiększenia poziomu ochrony przeciwpowodziowej. PZRP będą wpływać na zmiany stanu i potencjału obserwowane w ramach cyklicznych przeglądów i określenia zasad gospodarowania wodami. Należy zwrócić uwagę, że dla inwestycji z zakresu ochrony przeciwpowodziowej przewidziano możliwość wyznaczenia derogacji odstępstw od osiągnięcia celów środowiskowych, np. w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry przewidziano budowę zbiorników suchych oraz wielofunkcyjnych, budowę wałów, które uzyskały derogacje. Planowane działania, w szczególności techniczne uwzględniają możliwość wpływu na stan i potencjał JCWP. W przypadku określenia działań w ramach PZRP, które będą prowadziły do pogorszenia stanu wód, lub ich potencjału, powinny one znaleźć się w grupie zadań inwestycyjnych, które uzyskają odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych

27 Wprowadzenie Należy jednak podkreślić, że przewidziane w PZRP działania uwzględniają cele środowiskowe i w dużej mierze poprawiają stan i potencjał JCWP. Szczególnie przewidziane działania nietechniczne (np. renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów) są zgodne z zadaniami PGW i uzupełniają je w zakresie osiągnięcia celów Planów Gospodarowania Wodami dorzeczy. PZRP powinny być podstawą do dokonania rzetelnej oceny wyboru alternatyw na poziomie celów, jakim mają służyć poszczególne działania inwestycyjne. Wyniki analiz będą włączone do aktualizacji PGW. Program Wodno-Środowiskowy Kraju Celem Programu Wodno-Środowiskowego Kraju (PWŚK) jest zebranie najważniejszych działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie dobrego stanu wód. PWŚK uwzględnia działania przewidziane w PZRP, ale tylko takie, które pozwolą na osiągnięcie celów środowiskowych, będą to zatem, przede wszystkim, działania nietechniczne. Relacje PZRP z pozostałymi dokumentami strategicznymi Ochrona różnorodności biologicznej Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata Projekt (POZURB), stanowi wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o różnorodności biologicznej ratyfikowanej w 1996 roku. Dokument uwzględnia cele wielu konwencji, dyrektyw oraz polskich strategii. Celem nadrzędnym POZURB jest poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społecznogospodarczym kraju. Działania nietechniczne przewidziane w PZRP i ich efekty wpływają na zmniejszenie głównych zagrożeń dla ekosystemów słodkowodnych określonych w POZURB. Przykładem może być likwidacja obwałowań, które utrudniają i przerywają łączność ekosystemów na terenach zalewowych z ekosystemami dolinowymi. W Programie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Planie działań na lata przewidziano i opisano kilkadziesiąt zadań, z których część jest komplementarna w stosunku do działań przewidzianych w PZRP. Realizacja zadania nr B.IV.3 rewitalizacja małych cieków wodnych zamienionych na proste kanały melioracyjne, zapisanego w POZURB jest komplementarna w stosunku do zwiększenia retencji dolinowej cieków określonej jako jedno z działań przewidzianych w PZRP. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym są wymienione w POZURB w opisie zadania nr C.I.2 (Zapewnienie właściwego ujmowania ustaleń i wskazań planów ochrony i planów zadań ochronnych dla form ochrony przyrody, a także innych uwarunkowań form ochrony przyrody, w dokumentach planistycznych decydujących o sposobie gospodarowania na danym obszarze), przyjętego dla realizacji celu C.I: Poprawa efektywności planowania zarządzania i ochrony różnorodności biologicznej na obszarach chronionych. PZRP uwzględniają zapisy planów ochrony obszarów chronionych, a także są komplementarne w planowanych działaniach w stosunku do zadań G.II.1 i G.II.3: poprawa retencji na obszarach podmokłych oraz odtwarzanie retencji dolin rzek. Pośrednio, realizacja celów PZRP wpłynie na świadomość społeczeństwa w zakresie zagrożenia powodziowego, pośrednio zaś na zmniejszenie chaotycznej zabudowy i tym samym na zwiększenie funkcjonalności korytarzy ekologicznych wg POZURB

28 Wprowadzenie Polityka klimatyczna Polityka klimatyczna Polski Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020 (PKP) jest dokumentem wchodzącym w skład polityki ekologicznej państwa. Definiuje cel strategiczny jako włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego poprzez wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w zakresie poprawy wykorzystania energii, zwiększania zasobów leśnych i glebowych kraju, racjonalizacji wykorzystania surowców i produktów przemysłu oraz racjonalizacji zagospodarowania odpadów, w sposób zapewniający osiągnięcie maksymalnych, długoterminowych korzyści gospodarczych, społecznych i politycznych. Cele szczegółowe PKP oraz działania PZRP nie pokrywają się. Jednak w zaleceniach Polityki Klimatycznej Polski znalazł się zapis o konieczności ochrony zasobów wody poprzez m.in. zwiększenie możliwości retencjonowania wody zwłaszcza poprzez małą retencję, który jest spójny z planowanymi działaniami w ramach PZRP. Polityka leśna Polityka Leśna Państwa (PLP) przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 kwietnia 1997 r. stanowi dokument strategiczny, określający zasady zwiększania lesistości kraju. Zadanie planowane w ramach PZRP polegające na ochronie/zwiększeniu retencji leśnej w zlewni jest komplementarne z PLP. Polityka nie określa bezpośrednio celu zwiększenia retencji, jednak spodziewanym efektem zwiększenia lesistości będzie właśnie zwiększenie retencji leśnej. Polityka ekologiczna PZRP w swoich celach stanowi uzupełnienie Polityki Ekologicznej Państwa latach z perspektywą do roku 2016 (PEP) w zakresie celu nr 3.3.2, czyli racjonalizacji gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby chronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi. Wyznaczając kierunki działań dla ww. celu, PEP wskazuje na konieczność przyjęcia przez Radę Ministrów i Parlament Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami do 2030 r. (z uwzględnieniem etapu 2015 r.). Relacja PZRP z Polityką Wodną Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016), którą przygotowano na podstawie opracowania Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015), została opisana powyżej. 2.4 Opis procesu planistycznego Powodzenie wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym jest uzależnione od sposobu prowadzenia procesu planistycznego. Włączenie wielu stron-interesariuszy do tego procesu od początku procesu planistycznego może przyczynić się do szybszego, a na pewno łatwiejszego wdrożenia zapisów planów zarządzania ryzykiem powodziowym. W celu włączenia wielu organów, instytucji, przedstawicieli jednostek rządowych i samorządowych powołano komitety sterujące i grupy planistyczne działające na poziomie dorzeczy i regionów wodnych oraz zespoły planistyczne zlewni, działające w poszczególnych zlewniach planistycznych, wchodzących w skład regionów wodnych sposób ich pracy opisano w dalszych rozdziałach planu. Od początku procesu opracowywania PZRP zapewniono udział wielu gremiów związanych z szeroko pojętą ochroną przeciwpowodziową. Takie podejście było uzasadnione nie tylko wymogami prawnymi (Dyrektywa Powodziowa i ustawa Prawo wodne), ale i względami praktycznymi. Przewidziano tez udziału społeczeństwa w procesie przygotowania planów zarządzania ryzykiem. Proces udziału społeczeństwa w przygotowaniu PZRP powinien docelowo być skoordynowany z procesem udziału w opracowywaniu planów gospodarowania wodami (wynikającymi z wdrażania 28 28

29 Wprowadzenie RDW) i wykorzystywać istniejące z tego tytułu doświadczenia (w tym kanały informacyjne, sprawdzone formy i utworzone struktury). Przebieg prac planistycznych na poziomie regionu wodnego Prace planistyczne przed opracowaniem właściwych dokumentów planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: opracowanie materiałów informacyjnych o Dyrektywie Powodziowej, ustawie Prawo wodne oraz zasadach wdrażania Dyrektywy Powodziowej w Polsce wraz z ich dystrybucją powołanie składu osobowego Komitetu Sterującego oraz Grupy planistycznej regionu wodnego oraz zespołu zarządzania projektem, wyznaczenie obszarów zlewni planistycznych i powołanie zespołów planistycznych zlewni. Prace planistyczne w ramach tworzenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: przygotowanie wszystkich dokumentów niezbędnych do działania Komitetu Sterującego, grupy planistycznej regionu wodnego, zespołów planistycznych zlewni, zorganizowanie pierwszych posiedzeń Komitetu Sterującego oraz grupy planistycznej regionu wodnego, zorganizowanie szkoleń dla zespołów planistycznych zlewni wykonanie analiz przewidziane metodyką w układzie wybranych zlewni, propozycje zestawu działań i przedstawienie grupie planistycznej regionu wodnego wyników analiz, diagnozy problemów, zestawu działań przypisanych do poszczególnych celów w celu przeprowadzenia dyskusji i uzyskania wstępnej akceptacji. opracowanie wyników dyskusji w zespołach planistycznych zlewni, zgłoszonych propozycji z uzasadnieniem w przypadku odrzucenia, przedstawienie wyników grupie planistycznej regionu wodnego do zaakceptowania dla dalszych działań, przeprowadzenie badań modelowych dla działań o charakterze inwestycyjnym dla udokumentowania skutków tych działań i oceny ich skuteczności i efektywności dla redukcji ryzyka powodziowego, przeprowadzenie analiz ekonomicznych - kosztów i korzyści dla wszystkich sformułowanych wariantów planistycznych, przeprowadzenie analizy i oceny zgodności przyjętych ostatecznych wariantów działań z wymogami prawnymi i środowiskowymi, w tym szczególnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej, przeprowadzenie analizy wielokryterialnej i wypracowanie projektu ostatecznego wariantu planistycznego celem przedstawienia grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji, a także przedstawia go zespołom planistycznym zlewni, opracowanie wykazu instrumentów oraz propozycje założeń aktów prawnych dla ich wdrożenia, scalenie wariantów planistycznych wypracowanych dla poszczególnych zlewni dla regionu wodnego, przedstawienie grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji: 29 29

30 Wprowadzenie opracowanie ostatecznego wariantu planistycznego proponowanego do planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, wykaz instrumentów i dokumentów realizacyjnych, których wdrożenie jest niezbędne dla realizacji PZRP, wprowadzenie do projektów PZRP wszystkich uwag i zaleceń grupy planistycznej regionu wodnego oraz wypracowanie projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, uwzględnienie uwag wynikających ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przyjętego projektu planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, wniesienie przez grupę planistyczną regionu wodnego na Komitet Sterujący projektu PZRP dla regionu wodnego w celu ostatecznego zatwierdzenia, wprowadzenie zaleceń i poprawek Komitetu Sterującego. Na schemacie poniżej przedstawiono schemat przebiegu procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza

31 Wprowadzenie Rysunek nr 2 Schemat przebiegu procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza. Źródło: Metodyka opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, KZGW

32 Opis obszaru planowania 3 32

33 Opis obszaru planowania 3 Opis obszaru planowania 3.1 Topografia, hydrografia, gleby, geologia, hydrologia Topografia Wg podziału fizyczno geograficznego Polski zaproponowanego przez Kondrackiego (Kondracki 2009) region wodny Środkowej Odry obejmuje obszary Niziny Środkowoeuropejskiej i Masywu Czeskiego w ramach Sudetów z Przedgórzem. W podziale na podprowincje obejmuje: część Pojezierzy Południowobałtyckich ( ) w obrębie makroregionów Pojezierza Lubuskiego (315.4) i Leszczyńskiego (315.8) oraz Pradolinę Warciańsko Odrzańską (315.6) i Wyniesienia Zielonogórskie (315.7); fragment Nizin Sasko Łużyckich (317) w obrębie Obniżenia Dolnołużyckiego (317.2) i Niziny Śląsko Łużyckiej (317.7); zachodnią część Nizin Środkowopolskich (318) w ramach makroregionów: Niziny Południowowielkopolskiej (318.1), Obniżenia Milicko Głogowskiego (318.3), Wału Trzebnickiego(318.4) i Niziny Śląskiej (318.5). Południowo zachodnią część regionu obejmuje podprowincja Sudety z Przedgórzem Sudeckim (332), na którą składają się makroregiony: Przedgórze Sudeckie (332.1), Pogórze Zachodniosudeckie (332.2), Sudety Zachodnie(332.3), Sudety Środkowe ( ) oraz Sudety Wschodnie (332.6). Region Środkowej Odry jest więc mocno zróżnicowany, począwszy od równinnych i płaskich terenów Pojezierza Południowobałtyckiego i Niziny Środkowopolskiej, poprzez Pogórze Sudeckie obejmujące rejony Strzegomia i Strzelina o wysokościach względnych od 200 do 500 m z pojedynczymi masywami wyspowymi tj. Ślęża (712 m n.p.m.), aż po górską krainę Sudetów o szerokości ok. 50 km i długości 300 km, obejmującą szereg pasm górskich m.in. Karkonosze (z najwyższym szczytem Śnieżką m n.p.m.), Góry Izerskie, Rudawy Janowickie, Góry Kamienne, Góry Krucze, Sowie, Bardzkie, Stołowe, Bystrzyckie, Orlickie i Złote. Tak duża dynamika form ukształtowania terenu wynika przede wszystkim z działalności lodowców zwłaszcza z okresu zlodowaceń środkowo i południowopolskiego. Skutkiem tej aktywności jest także duża zmienność budowy geologicznej podłoża oraz odmienne warunki klimatyczne. Hydrografia Region wodny Środkowej Odry obejmuje dorzecze Odry na odcinku od ujścia Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej, pomiędzy 655,50 a 221,61 kilometrem. W całości jest administrowany przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Powierzchnia Regionu Wodnego Środkowej Odry wynosi km 2, co stanowi ok. 33% powierzchni całego dorzecza Odry. Administracyjnie Region obejmuje 5 województw: całe dolnośląskie, większość opolskiego (80%), część lubuskiego (53%), wielkopolskiego (13%) i śląskiego (8%). Pod względem hydrograficznym obszar ten należy prawie w całości do zlewiska Morza Bałtyckiego. Jedynie niewielkie fragmenty zlewni rzek: Metuja, Ostrożnica, Dzika Orlica i Izera w Sudetach wchodzą w skład dorzecza Łaby, należącego do zlewiska Morza Północnego. Podział na zlewnie bilansowe obejmujące główne rzeki regionu przedstawia Rysunek

34 Opis obszaru planowania Rysunek nr 3 Zlewnie bilansowe regionu wodnego Środkowej Odry. Sieć rzeczna ukształtowana jest pod wpływem tektoniki i litologi, co znajduje szczególne odzwierciedlenie na obszarze Sudetów. Im dalej na północ tym wyraźniej zaznacza się genetyczny wpływ zlodowacenia, stąd obecność jezior polodowcowych. Widoczna jest wyraźna asymetria położenia dopływów, z przewagą lewostronnych dopływów Odry odwadniających Pogórze Sudeckie i Sudety. Największe z nich to: Nysa Łużycka, Bóbr, Nysa Kłodzka, Bystrzyca, Oława i Ślęza z dopływami. Rzeki sudeckie cechuje reżim deszczowo roztopowy o gwałtownych i wysokich wezbraniach. Obszar Niziny Środkowopolskiej i Pojezierza odwadniają głównie prawe dopływy Odry, do których zaliczają się m.in.: Obrzyca, Barycz, Widawa, Stobrawa i Mała Panew. Zestawienie cieków regonu wodnego Środkowej Odry ujętych w opracowaniu PZRP przedstawiono w tabeli poniżej: Tabela nr 1 Rzeki regionu wodnego Środkowej Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej Rzeka Rząd Dopływ (l-lewostronny, p- prawostronny) Powierzchnia zlewni [km 2 ] Kilometr ujścia do rzeki wyższego rzędu [km] Odra od Kanału Gliwickiego do I ,97 - Nysy Łużyckiej Osobłoga II Odra (l) 991,34 634,77 Prudnik III Osobłoga (l) 225,55 34,05 Złoty Potok IV Prudnik (p) 79,90 19,93 Mała Panew II Odra (p) 2 114,69 601,55 Stoła III Mała Panew (l) 239,80 80,45 Nysa Kłodzka II Odra (l) 4 570,31 579,19 Bystrzyca III Nysa Kłodzka (l) 64,53 150,25 Biała Lądecka III Nysa Kłodzka (p) 311,18 135,

35 Opis obszaru planowania Rzeka Rząd Dopływ (l-lewostronny, p- prawostronny) Powierzchnia zlewni [km 2 ] Kilometr ujścia do rzeki wyższego rzędu [km] Morawka IV Biała Lądecka (l) 68,03 30,48 Bystrzyca Dusznicka III Nysa Kłodzka (l) 198,60 132,06 Ścinawka III Nysa Kłodzka (l) 591,79 125,96 Budzówka III Nysa Kłodzka (l) 243,88 100,06 Biała Głuchołaska III Nysa Kłodzka (p) 400,22 67,29 Ścinawa Niemodlińska III Nysa Kłodzka (p) 434,01 12,23 Oława II Odra (l) 1 135,42 509,86 Ślęza II Odra (l) 973,15 498,86 Mała Ślęza III Ślęza (p) 202,15 38,43 Bystrzyca II Odra (l) 1 782,61 494,09 Piława III Bystrzyca (p) 365,37 63,46 Czarna Woda III Bystrzyca (p) 270,21 29,83 Strzegomka III Bystrzyca (l) 566,13 16,27 Pełcznica IV Strzegomka (p) 168,58 45,66 Widawa II Odra (p) 1 745,90 493,66 Kaczawa II Odra (l) 2 263,05 444,98 Nysa Szalona III Kaczawa (p) 434,85 36,62 Czarna Woda III Kaczawa (l) 999,73 23,53 Skora IV Czarna Woda (p) 282,47 12,50 Wierzbiak III Kaczawa (p) 273,44 17,55 Barycz II Odra (p) 5 547,37 383,40 Polska Woda III Barycz (l) 462,99 96,85 Orla III Barycz (p) 1 601,42 36,13 Rów Polski III Barycz (p) 831,10 2,11 Bóbr II Odra (l) 5 874,45 248,13 Zadrna III Bóbr (p) 102,58 253,02 Lesk III Bóbr (p) 120,03 248,14 Łomnica III Bóbr (l) 116,68 219,44 Jedlica IV Łomnica (p) 56,21 1,72 Kamienna III Bóbr (l) 273,32 209,88 Wrzosówka IV Kamienna (p) 96,24 6,63 Szprotawa III Bóbr (p) 871,96 99,78 Kwisa III Bóbr (l) 1 028,51 87,01 Czarny Potok IV Kwisa (l) 56,47 108,58 Czerna Wielka III Bóbr (l) 947,86 73,10 Czerna Mała IV Czerna Wielka (l) 364,28 21,83 Nysa Łużycka II Odra (l) 4 403,45 221,61 Witka III Nysa Łużycka (p) 326,12 167,61 Czerwona Woda III Nysa Łużycka (p) 131,40 153,68 Lubsza III Nysa Łużycka (p) 911,44 15,58 Źródło: MPHP 2013 Największym lewostronnym dopływem Odry w regionie wodnym jest Bóbr o powierzchni zlewni 5 874,45 km 2 uchodzący w Krośnie Odrzańskim, zaś prawostronnym Barycz (5 547,37 km 2 ) z ujściem w okolicy Szlichtyngowej. W regionie wodnym znajdują się 33 jeziora o powierzchni powyżej 50 ha, największe z nich to: jezioro Sławskie (830 ha), jezioro Niesłysz (470 ha), jezioro Dominickie (330 ha), jezioro Wieleńskie- Trzytoniowe (209 ha) i jezioro Przemęt (208 ha). Region Środkowej Odry posiada 15 znaczących zbiorników wodnych, których wykaz przedstawia Tabela

36 Opis obszaru planowania Tabela nr 2 Charakterystyka ważniejszych zbiorników wodnych w regionie wodnym Środkowej Odry Gleby Zbiornik Rzeka pojemność przy MaxPP [mln m 3 ] Powierzchnia zalewu [km 2 ] Otmuchów Nysa Kłodzka 130,45 20,58 Nysa Nysa Kłodzka 124,71 20,77 Turawa Mała Panew 106,18 20,80 Mietków Bystrzyca 76,98 9,05 Pilchowice Bóbr 50,00 2,40 Słup Nysa Szalona 38,69 4,9 Topola Nysa Kłodzka 26,50 3,45 Leśna Kwisa 16,80 1,40 Bukówka Bóbr 16,79 1,99 Kozielno Nysa Kłodzka 16,40 3,46 Sosnówka Bóbr 14,84 1,72 Złotniki Kwisa 12,10 1,25 Dobromierz Strzegomka 11,35 1,11 Lubachów Bystrzyca 8,00 0,51 Niedów Witka 4,80 1,76 Źródło: Opracowanie własne W części górskiej regionu wodnego Sudetach, dominują gleby wytworzone ze zwietrzelin masywnych skał magmowych, metamorficznych i osadowych. Gleby na nich wytworzone są na ogół płytkie lub średnio głębokie i zawierają sporą domieszkę odłamków skalnych (szkieletu), która utrudnia, albo nawet uniemożliwia rolnicze użytkowanie. Gleby wytworzone z granitów, gnejsów, szarogłazów, piaskowców kwarcytowych i skał pokrewnych, mają uziarnienie piasków lub lżejszych glin, na ogół są silnie kwaśne i ubogie w składniki odżywcze dla roślin. Z kolei gleby wytworzone z gabra, bazaltu, zieleńców, serpentynitów, wapieni i margli, odznaczają się zwięźlejszym gliniastym uziarnieniem, mniej kwaśnym, obojętnym lub nawet alkalicznym odczynem, oraz wysoką zasobnością wapnia, magnezu i innych składników, dzięki czemu tworzą żyzne siedliska naturalne. Na obszarze Sudetów dominują gleby brunatne kwaśne, a w mniejszym stopniu gleby brunatne właściwe i wyługowane. Towarzyszą im rozproszone mozaikowo gleby bielicowe (szczególnie w Górach Stołowych, Izerskich i w Karkonoszach). W kotlinach śródgórskich większe powierzchnie zajmują gliniaste gleby płowe oraz mady rzeczne, rozmieszczone liniowo w dolinach potoków i rzek. Udział innych typów gleb tj. rędziny, czarne ziemie, gleby torfowe i murszowe jest minimalny. Część nizinna regionu - na północ od Uskoku Brzeżnego Sudeckiego pokryta jest osadami czwartorzędowymi w różnych formach akumulacji lodowcowej, eolicznej i rzecznej. W północnej części regionu dominują gleby bielicowe i glejowe, a w środkowej części gleby płowe i glejowe. Środkowa część regionu obejmująca Pogórze Zachodniosudeckie, Przedgórze Sudeckie, Nizinę Śląską, Nizinę Śląsko-Łużycką oraz część Wału Trzebnickiego, to obszar dominacji gleb płowych, wytworzonych przede wszystkim z lessów, pyłów lessopodobnych i glin pylastych. Obszar żyznych czarnych ziem oraz mad rzecznych rozciąga się ogromnym pasem wzdłuż doliny Odry. Równie cenne kompleksy stanowią mady występujące w dolinie Nysy Kłodzkiej. Duże obszary urodzajnych gleb brunatnych wytworzonych na podłożu lessowym rozciągają się w postaci zwartego pasa u podnóża Sudetów

37 Opis obszaru planowania Gleby środkowej części regionu wodnego odznaczają się najwyższą przydatnością rolniczą, co powoduje, iż w większości są zajęte pod uprawy, co skutkuje najmniejszym stopniem zalesienia. Północna część regionu, w szczególności północno-zachodnia część Niziny Śląsko-Łużyckiej (Bory Dolnośląskie), Kotlina Żmigrodzka i Milicka oraz Wzgórza Twardogórskie, zdominowana jest przez kompleks gleb wytworzonych z piasków wodnolodowcowych, aluwialnych i eolicznych. Są to suche i bardzo ubogie gleby rdzawe oraz bielicowe, w większości zalesione. W obniżeniach terenu i w rozległych dolinach występują oglejone mady rzeczne oraz gleby bagienne: gruntowo-glejowe, torfowe, murszowe i mułowe. Gleby występujące na północnych obrzeżach posiadają generalnie najniższą przydatność rolniczą spośród gleb regionu, co znajduje odzwierciedlenie w wysokiej lesistości 1 Geologia Region Środkowej Odry jest bardzo zróżnicowany pod względem geologicznym. W jego granicach wyróżnić można główne jednostki strukturalne: Masyw Sudecki z charakterystyczną mozaikową budową geologiczną wyrażającą się występowaniem szeregu prekambryjsko paleozoicznych cokołów krystalicznych (rejony: izersko karkonoski, północno kaczawski, sowigórski, bystrzycko orlicki, śnieżnicko złotostocki i jesionicki) oraz zewnętrznej i wewnętrznej niecki śródgórskiej, zbudowanych ze skał osadowych wieku od karbonu po kredę. W nadkładzie wymienionych utworów, głównie w części zachodniej i wschodniej masywu występują pokrywy osadów neogenu i czwartorzędu o zmiennej miąższości. Przedgórze sudeckie, przylegające od północy do wyżej wspomnianego Masywu Sudeckiego, zbudowane ze skał proterozoiku oraz osadowych i magmowych paleozoiku. Monoklina Przedsudecka oddalona od bloku Przedsudeckiego uskokami środkowej Odry, zbudowana z łagodnie zapadających ku północy utworów permu i triasu, nadbudowanych już poza regionem osadami jury i kredy. Monoklina Śląsko Krakowska w części południowo - wschodniej regionu zbudowana z utworów triasu i jury. Na opisane powyżej proterozoiczne i paleozoiczno mezozoiczne struktury w obrębie przedgórza sudeckiego i monokliny nakładają się utwory kenozoiku. Osady trzeciorzędu należą do dwóch basenów sedymentacyjnych: południowego związanego ze strefą Zapadliska Przedkarpackiego (rejon Kędzierzyna) i północnego nizinnego. Osady trzeciorzędu występują praktycznie ciągłą pokrywą z wyjątkiem centralnej, środkowej części masywu Sudetów. Osady czwartorzędu stanowią najwyższe ogniwo kenozoiku. Pod względem stratygraficznym osady czwartorzędu zaliczane są do trzech okresów glacjalnych: południowo i środkowopolskich oraz Bałtyckiego, Wisły i holocenu 2. 1 Strategia rozwoju Polski Zachodniej. Ekspertyza pt.: Ochrona i konserwacja wartości przyrodniczych Polski zachodniej, jako podstawa trwałego rozwoju, Zielona Góra Wydzielenie rejonów wodno-gospodarczych dla potrzeb zintegrowanego zarządzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych kraju. Region Wodny Środkowej Odry. Obszar działalności RZGW we Wrocławiu, PIG, Warszawa

38 Opis obszaru planowania Hydrologia W regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono trzy typy reżimu wodnego 3 : typ śnieżny silnie wykształcony, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego (marca lub kwietnia) przekracza 180% średniego odpływu rocznego, typ śnieżny średnio wykształcony, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego, typ śnieżno deszczowy, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący co najmniej 110% średniego odpływu rocznego. W analizowanym regionie wodnym przeważają obszary, na których występuje równowaga zasilania podziemnego z powierzchniowym, gdzie każdy z nich stanowi 45-55% odpływu całkowitego. Na niewielkim obszarze, w północnej części regionu wodnego występuje słaba przewaga zasilania podziemnego. W obrębie Sudetów występuje niewielka przewaga zasilania powierzchniowego (55-65% odpływu całkowitego) w stosunku do podziemnego (35-45%), natomiast w południowo zachodniej części regionu wodnego występuje znaczna przewaga zasilania powierzchniowego (65% odpływu całkowitego) do odpływu podziemnego (< 35%). Na podstawie analiz stosunku przepływów charakterystycznych SWQ do SNQ z wielolecia dla wodowskazów regionu wodnego Środkowej Odry można stwierdzić największą zmienność przepływów odnotowaną na wodowskazie Lubachów na Bystrzycy (stosunek SWQ/SNQ wynosi 700) oraz dla wodowskazu Chwaliszów na Strzegomce (SWQ/SNQ = 470). Najmniejsze dysproporcje w średnich wartościach przepływów charakterystycznych wykazują wodowskazy zlokalizowane na Odrze (od 12,5 dla Oławy, po 7,9 dla Połęcka), co wiąże się ze wzrostem zdolności retencyjnych zlewni wraz z przyrostem powierzchni zlewni. 3.2 Charakter zagrożenia powodziowego w zlewni Według zaleceń Komisji Europejskiej 4 powodzie ze względu na mechanizm dzielą się na typy: A21 naturalne wezbranie zalanie terenu przez wody na skutek podniesienia się ich poziomu, A22 przelanie się przez urządzania wodne np. zalanie terenu na skutek przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego, A23 awaria urządzeń wodnych lub infrastruktury technicznej zalanie terenu na skutek awarii urządzeń wodnych lub infrastruktury technicznej, w tym awarii zbiorników retencyjnych, wrót przeciwpowodziowych, A24 zatory zalanie terenu na skutek powstania naturalnego lub sztucznego zatoru na cieku, A25 zalanie terenu przez wodę na skutek innych mechanizmów, np. działania silnego wiatru, A26 brak dostępnych danych na temat mechanizmu powodzi Dynowska, Draft List of flood types and list of consequences, ver.6, r.

39 Opis obszaru planowania Ze względu na charakterystykę powodzie dzielą się na typy: A31 powódź gwałtowna (błyskawiczna), A32 powódź związana z topnieniem śniegu, A36 powódź błotna powódź, której towarzyszy transport dużej ilości rumowiska, Wydzielono również grupę zdarzeń powodziowych, którym nadano wspólną klasę A40, co oznacza brak dostępnych danych na temat charakterystyki powodzi. Wg podziału powodzi ze względu na źródło Komisja Europejska wyróżnia następujące typy: A11 - rzeczne związane z wezbraniem powodziowym wód rzecznych, strumieni, kanałów irygacyjnych, potoków górskich, jezior; spowodowane topnieniem śniegu; związane ze zjawiskami lodowymi tj. zatorami na rzekach lub kanałach; powstałe w wyniku awarii budowli piętrzącej lub przelania się wody przez budowlę piętrzącą, wywołane efektem tzw. cofki, A14 - od wód morskich związane z zalaniem obszarów wodami morskimi, zalaniem obszarów w ujściowych odcinkach rzek lub jezior przybrzeżnych, A15 - inne - powodzie wywołane spływem powierzchniowym oraz powodzie o nieznanej genezie W regionie wodnym Środkowej Odry dominują powodzie typu A11 (rzeczne), które ze względu na mechanizm zalicza się do typu A21 (naturalne wezbranie). Ze względu na brak dostępnych danych dotyczących typu powodzi najwięcej epizodów znalazło się w grupie A40. Wyraźnie zaznacza się dominacja wezbrań półrocza letniego, wywołanych wystąpieniem opadów frontalnych o znacznym zasięgu obszarowym i długim czasie trwania. Analiza wezbrań historycznych pozwala znaleźć pewne odstępstwa od reguły jak np. powódź na Bystrzycy Dusznickiej z lipca 1998 roku, w zlewni Oławy w lipcu 1957 roku, Osobłogi w maju 1986 roku czy Pełcznicy w czerwcu 1979 roku, które zostały zakwalifikowane do typu A31 (powódź gwałtowna). Powodzie tego typu wywoływane są najczęściej przez deszcze nawalne o ograniczonym zasięgu i znacznej intensywności. Wyrządzają znaczne szkody w małych zlewniach o ograniczonych możliwościach retencji i transformacji fali w korycie. Ich lokalny charakter decyduje o sporej trudności w skutecznym prognozowaniu. Problem występowania powodzi, których genezy należy upatrywać w topnieniu pokrywy śniegowej (typ A32), dotyczy głównie Kaczawy (wezbrania w marcu 1975 i 2005 roku), Nysy Łużyckiej (kwiecień 1998), Piławy (marzec 2005) oraz samej Odry poniżej Wrocławia (wezbrania z lutego 1947 i 1987 roku). Wezbranie zimowe na Odrze w 1987 zostało zakwalifikowane dodatkowo jako typ A24 (zator). Zjawisko występowania powodzi zatorowych dotyczy także Baryczy (luty 1987 roku), górnego odcinka Bobru (na wysokości Janowic Wlk.), Nysy Małej, Orli, Skory oraz Cichej Wody. Należy jednak zaznaczyć, że zatory występują raczej incydentalnie, stanowiąc przyczynek niewielkiego odsetka ogółu wezbrań powodziowych w regionie. Zanotowano także trzy wezbrania zakwalifikowane do typu A23 (awaria urządzeń wodnych lub infrastruktury technicznej), które miało miejsce na rzece Oławie w gminie Ziębice (marzec 1969 roku), na Widawie (lipiec 1958) i na Witce i Nysie Łużyckiej (sierpień 2010). Spośród 40 przeanalizowanych powodzi historycznych z lat , najczęściej występowały one w zlewni Bobru, Nysy Kłodzkiej i Kaczawy (10 przypadków), Bystrzycy (9), Odry (8), Nysy Łużyckiej (6) i Kwisy (5)

40 Opis obszaru planowania Przebieg wezbrań jest wyraźnie skorelowany z cechami fizyczno-geograficznymi zlewni. Górskie dopływy Odry wykazują tendencję do formowania szybkich i krótkotrwałych wezbrań. Inaczej wygląda sytuacja na Odrze, gdzie podczas wezbrania z lipca 1997, kiedy poniżej przekroju Ujście Nysy, czas utrzymywania się stanów wody powyżej alarmowego wynosił od 22 do 37 dni. Podobne spowolnienie propagacji fali wezbraniowej wykazują prawostronne dopływy Odry, które posiadają typowo nizinny charakter i odwadniają znacznie mniej wyniesione obszary dorzecza. 3.3 Użytkowanie terenu Zaludnienie Region wodny Środkowej Odry zamieszkuje ok. 4,9 mln mieszkańców, przy uśrednionej gęstości zaludnienia wynoszącej 125 osób/ km. Tabela 3 prezentuje strukturę zaludnienia w największych ośrodkach miejskich regionu w podziale administracyjnym wg województw Tabela nr 3 Struktura zaludnienia w regionie wodnym Środkowej Odry - podział wg województw Województwo Ilość mieszkańców Regionu Wodnego [mln] Średnia gęstość zaludnienia [osób/km2] Udział ludności w populacji regionu [%] Największe ośrodki miejskie regionu (ilość mieszkańców) dolnośląskie 2, Wrocław (631,2 tys.) opolskie 0, Opole (121,6 tys.) lubuskie 0, Zielona Góra (119,0 tys.) wielkopolskie 0, Leszno (64,7 tys.) śląskie 0, Tarnowskie Góry (61 tys.) Źródło: Rocznik Statystyczny GUS, 2013r Zagospodarowanie terenu Obszar regionu wodnego Środkowej Odry użytkowany jest głównie rolniczo. W strukturze zagospodarowania przestrzennego dominują grunty orne, stanowiące 60,7% powierzchni. Występują głównie w dolinach rzek w centralnej południowo wschodniej i północnej części Regionu. Lasy zajmują 34,2% powierzchni Regionu Wodnego, a największe ich kompleksy występują w północno zachodniej i zachodniej części regionu. Obszary zantropogenizowane zajmują 4,1 % powierzchni regionu, a składają się na nie głównie tereny zajęte przez duże aglomeracje miejskie Wrocławia (630,5 tys. mieszkańców), Opola (122,5 tys. mieszkańców), Wałbrzycha (119,9 tys. mieszkańców), Zielonej Góry (119,1 tys. mieszkańców), Legnicy (103,1 tys. mieszkańców) i Jeleniej Góry (82,8 tys. mieszkańców). Pozostałą powierzchnię zajmują strefy podmokłe (0,14%) i tereny pod wodami (0,9%). (CORINE Land Cover, Rocznik statystyczny RP, 2013). Przestrzenny rozkład wyróżnionych klas pokrycia terenu przestawia Rysunek nr

41 Opis obszaru planowania Rysunek nr 4 Przestrzenny rozkład form zagospodarowania terenu regionu wodnego Środkowej Odry źródło: CORINE Land Cover Infrastruktura i gospodarka Pod względem gospodarczym analizowany obszar regionu wodnego Środkowej Odry jest mocno zróżnicowany: występują tu zarówno rejony typowo rolnicze, jak i duże ośrodki przemysłowe. Do tych pierwszych należą obszary położone zwłaszcza na Nizinie Śląskiej, co związane jest z występującymi tam dobrej jakości glebami i sprzyjającym klimatem. Główne uprawy to pszenica, rzepak, kukurydza, buraki cukrowe i ziemniaki. Wśród zwierząt hodowlanych przoduje chów bydła, trzody chlewnej i drobiu. W niektórych częściach regionu (Dolina Baryczy, Kotlina Jeleniogórska) bardzo istotną gałąź produkcji stanowi hodowla ryb. Największy ośrodek przemysłowy regionu stanowi Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy ściśle związany z występowaniem bogatych zasobów surowców mineralnych, głównie złóż rud miedzi i srebra oraz złóż węgla brunatnego i gazu ziemnego. Nie dziwi więc rozwój gałęzi gospodarki tj. hutnictwo, przemysł metalurgiczny i mineralny. Największym zakładem przemysłowym prowadzącym podziemną eksploatacje rud miedzi jest KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie, działająca w trzech zakładach górniczych: Lubin, Rudna oraz Polkowice-Sieroszowice. Dużym zakładem przemysłowym regionu jest Kopalnia Węgla Brunatnego Turów, prowadząca odkrywkową eksploatację węgla brunatnego na terenie tzw. Worka Turoszowskiego. Wchodzi ona w skład tzw. Sudeckiego Okręgu Przemysłowego, z głównymi ośrodkami zlokalizowanymi w Wałbrzychu, Świdnicy, Jeleniej Górze, Dzierżoniowie, Bielawie, Kłodzku, Zgorzelcu i Bogatyni

42 Opis obszaru planowania Istnienie tego okręgu jest ściśle związane z bogactwem surowców mineralnych m.in. węgla kamiennego w okolicy Wałbrzycha (Dolnośląskie Zagłębie Węglowe), węgla brunatny w rejonie Bogatyni (Turoszowskie Zagłębie Węglowe), bazaltu koło Lubania, granit w Strzegomiu i Strzelinie, porfiru i melafiru w Górach Kamiennych, marmuru w okolicy Stronia Śląskiego. Znaczenie i dynamika rozwoju Sudeckiego Okręgu Przemysłowego w ostatnich dziesięcioleciach znacznie zmalało, pomimo lokalizacji wielu zakładów z branży ceramicznej i samochodowej w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Ponadto w regionie wodnym wyróżnić można Wrocławski Okręg Przemysłowy, w którym najbardziej rozwinięte gałęzie przemysłu to: maszynowo metalowy, środków transportu, spożywczy, elektroniczny, metalowy, odzieżowy i chemiczny. W południowo wschodniej części regionu wodnego, na terenie województwa opolskiego, dominuje przetwórstwo przemysłowe oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną. Inne dobrze rozwinięte gałęzie przemysłu to przemysł spożywczy, energetyczny, chemiczny, mineralny, maszynowy, metalowy, meblarski oraz budowlany. Największe zakłady przemysłowe tego regionu to: Nutrica w Opolu, Zott Polska w Opolu, Cukry Nyskie w Nysie, Górażdże Cement w Choruli, PV Prefabet w Kluczborku, Huta Małapanew w Ozimku, Walcownia Rur Andrzej w Zawadzkiem. Głównym ośrodkiem miejskim i przemysłowym północno zachodniej części regionu wodnego Środkowej Odry jest Zielona Góra, gdzie najważniejsze działy gospodarki stanowią: przemysł drzewny, metalowy i informatyczny. Dolina rzeki Bóbr to obszar zasobny w surowce wykorzystywane powszechnie w przemyśle budowlanym, tj. piaski, żwiry i gliny, których największe ilości występują w okolicach Żar i Żagania. Obszary chronione Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry znajdują się 2 parki narodowe, tj.: Karkonoski Park Narodowy i Park Narodowy Gór Stołowych. Zlokalizowane są w południowej części regionu, stanowiąc obszar źródliskowy dla kilku rzek regionu. Ponadto w dolinach rzecznych znajdują się: 20 parków krajobrazowych, obszary chronione sieci Natura 2000 (w tym 16 Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków i 141 Obszarów Specjalnej Ochrony Siedlisk), 134 rezerwaty przyrody, a także inne formy ochrony przyrody takie jak obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i pomniki przyrody. W regionie znajduje się również wiele obiektów stanowiących dobra kultury materialnej podlegające ochronie konserwatorskiej, dobra kultury współczesnej oraz obiekty użyteczności publicznej i kultu religijnego, które zajmują istotną rolę w planach ochrony przeciwpowodziowej. Należą do nich m.in. zabytkowe kościoły, domy, zespoły dworskie i pałacowe, klasztorne, cmentarze, muzea oraz instytucje kultury

43 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 43

44 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.1 Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym W poniższej tabeli zestawiono organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji. Tabela nr 4 Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji Właściwy Organ Minister Środowiska MŚ Kompetencje Minister Środowiska MŚ jest ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej. Zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września 2014 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra środowiska (Dz. U. z 2014 r. poz. 1267, z późn. zm.) kieruje on m.in. działem administracji rządowej - gospodarka wodna. Dział gospodarki wodnej obejmuje sprawy wskazane w art. 11 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jedn. Dz. U poz. 743, z późn. zm.), do których należą sprawy: kształtowania, ochrony i racjonalnego wykorzystywania zasobów wodnych; utrzymania śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność Skarbu Państwa wraz z infrastrukturą techniczną związaną z tymi wodami, obejmującą budowle oraz urządzenia wodne; budowy, modernizacji oraz utrzymania śródlądowych dróg wodnych; ochrony przeciwpowodziowej, w tym budowy, modernizacji oraz utrzymania urządzeń wodnych zabezpieczających przed powodzią oraz koordynacji przedsięwzięć służących osłonie i ochronie przeciwpowodziowej państwa; funkcjonowania państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej, z wyłączeniem zagadnień monitoringu jakości wód podziemnych; współpracy międzynarodowej na wodach granicznych w zakresie zadań należących do działu. Minister Środowiska sprawuje nadzór nad działalnością Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Zgodnie z art. 89 ust. 4 nadzór MŚ nad działalnością Prezesa KZGW polega w szczególności na: - zatwierdzaniu programów realizacji zadań związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych oraz inwestycji w gospodarce wodnej; - zatwierdzaniu corocznego sprawozdania, o którym mowa w art. 91; - zatwierdzaniu planu kontroli gospodarowania wodami wykonywanej przez Prezesa KZGW; - polecaniu przeprowadzenia kontroli nieujętych w planie kontroli. Na podstawie z art. 4 ust. 1 Prawa wodnego MŚ jest organem właściwym w sprawach gospodarowania wodami. Zgodnie z art. 4 ust. 2 składa Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej, co dwa lata, nie później niż do dnia 30 czerwca, informację o gospodarowaniu wodami dotyczącą m.in. stanu ochrony ludności i mienia przed powodzią, współpracy międzynarodowej na wodach granicznych i realizacji umów w tym zakresie; utrzymywania wód powierzchniowych oraz urządzeń wodnych; prowadzonych inwestycji. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Minister Środowiska, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Na podstawie art. 8 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (tekst jedn. Dz. U poz. 1166) Minister Środowiska oraz Prezes KZGW biorą udział w posiedzeniach Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, na prawach członka. Na podstawie art. 12 ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych realizują, zgodnie z zakresem swojej właściwości, zadania dotyczące zarządzania kryzysowego. Opracowują plany zarządzania kryzysowego, w których w szczególności uwzględnia się: - analizę i ocenę możliwości wystąpienia zagrożeń, w tym dla infrastruktury krytycznej; - szczegółowe sposoby i środki 44 44

45 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Minister Infrastruktury i Rozwoju (MIiR) Minister Spraw Wewnętrznych (MSW) Kompetencje reagowania na zagrożenia oraz ograniczania i likwidacji ich skutków; - organizację monitoringu zagrożeń i realizację zadań stałego dyżuru w ramach podwyższania gotowości obronnej państwa; - organizację realizacji zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej. MIiR jest ministrem właściwym do spraw gospodarki morskiej, jako naczelny organ administracji morskiej. Dział gospodarki morskiej obejmuje sprawy wskazane w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, do których należą sprawy: transportu morskiego i żeglugi morskiej, obszarów morskich, portów i przystani morskich, ochrony środowiska morskiego. MIiR sprawuje, zgodnie z art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn. Dz. U poz. 934, z późn. zm.), nadzór nad działalnością dyrektorów urzędów morskich w zakresie uregulowanym w ww. ustawie oraz w przepisach odrębnych. Kompetencje i terytorialny zakres działania organów administracji morskiej określa ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Na podstawie art. 42 ust. 1 i 2 tej ustawy do organów administracji morskiej należy m.in.: - uzgadnianie decyzji w sprawie wydawania pozwoleń wodnoprawnych i pozwoleń budowlanych na obszarze pasa technicznego, morskich portów i przystani, morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego, jak również wszelkich innych decyzji dotyczących zagospodarowania tego pasa; - sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej; - zarządu nad morzem terytorialnym i morskimi wodami wewnętrznymi oraz nad gruntami pokrytymi tymi wodami, o którym mowa w przepisach Prawa wodnego; - wykonywania zadań w dziedzinie ochrony przed powodzią, o których mowa w Prawie wodnym. Na podstawie art. 11 ust. 1 Prawa wodnego MIiR wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód morza terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych wraz z wodami Zatoki Gdańskiej. Minister Infrastruktury i Rozwoju: - zgodnie z art. 88c ust. 2 przygotowuje wstępną ocenę ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych i przekazuje Prezesowi KZGW (wstępna ocena ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, stanowi integralny element wstępnej oceny ryzyka powodziowego); - zgodnie z art. 88c ust. 5, uzgadnia sposób rozpatrzenia opinii marszałków województw i wojewodów do wstępnej oceny ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych; - zgodnie z art. 88h ust 3, przygotowuje plany zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych i przekazuje Prezesowi KZGW (plany zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, stanowią integralny element planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy); - zgodnie z art. 88h ust. 9, uzgadnia sposób rozpatrzenia uwag do projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. MSW jest ministrem właściwym do spraw wewnętrznych na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września 2014 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1265). Dział sprawy wewnętrzne obejmuje sprawy wskazane w art. 29 ust. 1 ustawy o działach administracji rządowej, do których należą m.in. sprawy: ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego; zarządzania kryzysowego; obrony cywilnej. MSW sprawuje nadzór nad działalnością m.in.: Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Obrony Cywilnej Kraju. Zgodnie z art. 7 ust 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej sprawuje Rada Ministrów. W przypadkach niecierpiących zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych, zawiadamiając niezwłocznie o swoich działaniach Prezesa Rady Ministrów. Minister Spraw Wewnętrznych wchodzi w skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, utworzonego przy Radzie Ministrów (art. 8 ust. 2). Na podstawie art. 9 ust. 1 do zadań Zespołu należy m.in. przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych; doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych. Na podstawie art. 14 ust. 3 minister właściwy do spraw administracji publicznej, w 45 45

46 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Minister Administracji i Cyfryzacji (MAC) Prezes KZGW Dyrektor RZGW Kompetencje uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa: - wydaje, w drodze zarządzenia, wojewodom wytyczne do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; - zatwierdza wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego i ich aktualizacje. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Prawa wodnego Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz Minister Spraw Wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Wydając powyższe rozporządzenie, ministrowie kierują się potrzebą sprawnego sporządzenia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ze szczególnym uwzględnieniem standardów i zakresu danych zawartych w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Minister Administracji i Cyfryzacji jest ministrem właściwym do spraw administracji publicznej na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Administracji i Cyfryzacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1254). Dział administracja publiczna obejmuje sprawy wskazane w art. 6 ust. 1 ustawy o działach administracji rządowej, do których należą m.in. sprawy: przeciwdziałania i usuwania skutków klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu. Zgodnie z art. 8 ust 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym Minister Administracji i Cyfryzacji wchodzi w skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, utworzonego przy Radzie Ministrów. Na podstawie art. 14 ust 3 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, Minister Administracji i Cyfryzacji, w uzgodnieniu z Minister Spraw Wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa: - wydaje, w drodze zarządzenia, wojewodom wytyczne do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; - zatwierdza wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego i ich aktualizacje. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Prawa wodnego Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, Minister Administracji i Cyfryzacji oraz Minister Spraw Wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Wydając powyższe rozporządzenie, ministrowie kierują się potrzebą sprawnego sporządzenia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ze szczególnym uwzględnieniem standardów i zakresu danych zawartych w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Zgodnie z art. 89 oraz art. 90 ustawy Prawo wodne Prezes KZGW jest centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach gospodarowania wodami, nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej (Ministra Środowiska). Zgodnie z art. 4 ust. 3 Prezes KZGW pełni funkcję organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do marszałków województw i dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej, w sprawach określonych ustawą. Na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 2 Prezes KZGW wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych, które określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16 poz. 149). Prezes KZGW przygotowuje: - wstępną ocenę ryzyka powodziowego, zgodnie z art. 88c; - mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, zgodnie z art. 88d 88f oraz rozporządzeniem w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104); - plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy, zgodnie z art. 88g - 88h. Zgodnie z art. 88h ust. 6 Prezes KZGW zapewnia aktywny udział wszystkich zainteresowanych w osiągnięciu celów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności w przygotowywaniu, przeglądzie oraz aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz podaje je do publicznej wiadomości. Na podstawie art. 90 ust. 1 pkt 6 Prezes KZGW sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej (PSHM), którą pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej zgodnie z art. 4 ust. 1 Prawa 46 46

47 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Wojewoda Kompetencje wodnego jest organem administracji rządowej niezespolonej, właściwym w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym, w zakresie określonym w ustawie, podlegającym Prezesowi KZGW. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) wykonuje swoje zadania przy pomocy Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, który działa na podstawie przepisów Prawa wodnego i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 126 poz. 878 z późn. zm.). Zgodnie z art. 92 ust. 3 do zadań dyrektora RZGW w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym należy w szczególności: koordynowanie działań związanych z ochroną przed powodzią w regionie wodnym, prowadzenie ośrodków koordynacyjnoinformacyjnych ochrony przeciwpowodziowej; sporządzanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym w regionach wodnych; współpraca w przygotowaniu wstępnej oceny ryzyka powodziowego i planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy. W ramach koordynacji działań związanych z ochroną przeciwpowodziową, zgodnie z art. 92 ust. 4a dyrektor RZGW gromadzi, przetwarza i udostępnia informacje dla potrzeb planowania przestrzennego i centrów zarządzania kryzysowego wojewody. Zgodnie z art. 88f ust. 3 Prezes KZGW przekazuje mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego dyrektorom RZGW, którzy przekazują je właściwym: dyrektorom urzędów żeglugi śródlądowej, wojewodom, marszałkom województw, starostom, wójtom (burmistrzom, prezydentom miast), komendantom wojewódzkim i powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej. Zgodnie z art. 88f ust. 6 od dnia przekazania map jednostkom samorządu terytorialnego, wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego, muszą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Na podstawie art. 88m dla terenów, dla których nie określono obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, właściwy dyrektor RZGW może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić zakazy, o których mowa w art. 88l ust. 1, kierując się względami bezpieczeństwa ludzi i mienia. W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególności ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzią, zgodnie z art. 4a Prawa wodnego, uzgodnienia z właściwym dyrektorem RZGW wymaga: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz strategia rozwoju województwa w zakresie zagospodarowania obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi; miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i plan zagospodarowania przestrzennego województwa w zakresie zagospodarowania stref ochronnych ujęć wody, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi; ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz warunków zabudowy w rozumieniu ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz. U poz. 647, z późn. zm.) - dla przedsięwzięć wymagających uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, do wydania którego organem właściwym jest marszałek województwa lub dyrektor RZGW. Na podstawie art. 88p w przypadku ostrzeżenia o nadejściu wezbrania powodziowego dyrektor RZGW, w drodze decyzji, może nakazać zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub opróżnienie zbiornika, bez odszkodowania. W przypadku wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, w celu zapobieżenia skutkom powodzi, dyrektor RZGW może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić czasowe ograniczenia w korzystaniu z wód, w szczególności w zakresie poboru wody lub wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz zmiany sposobu gospodarowania wodą w zbiornikach retencyjnych. Zgodnie z art. 4 ust 1 pkt 4 Prawa wodnego wojewoda jest organem właściwym w sprawach gospodarowania wodami. Zgodnie z art. 88c ust. 3 i 4, wojewoda opiniuje projekty wstępnej oceny ryzyka powodziowego, sporządzone przez Prezesa KZGW. Na podstawie art. 88p ust. 3 wojewoda uzgadnia decyzje nakazujące zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub opróżnienie zbiornika, bez odszkodowania, wydawane przez dyrektora RZGW. Na podstawie art. 22 ustawy o wojewodzie wojewoda odpowiada m.in. za: - zapewnienie współdziałania wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kierowania ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz 47 47

48 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Dyrektor Urzędu Morskiego Marszałek Województwa Kompetencje zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w ustawach; - dokonywania oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowywania planu operacyjnego ochrony przed powodzią oraz ogłaszania i odwoływania pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego; - wykonywania i koordynowania zadań w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego wynikających z ustaw. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym wojewoda jest organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie województwa. Do jego zadań należy: - kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa; - realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym wydawanie starostom zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego, zatwierdzanie powiatowych planów zarządzania kryzysowego, przygotowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego; - realizacja wytycznych do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu zarządzania kryzysowego; wnioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań, o których mowa w art. 25 ust. 3; - wykonywanie przedsięwzięć wynikających z dokumentów planistycznych wykonywanych w ramach planowania operacyjnego realizowanego w województwie. Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego (art. 14 ust. 7). Na podstawie art. 16 ust. 1 tworzy się wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego, do zadań których należy m.in.: - pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego; - współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej; - nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności; - współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska; - współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze. Zgodnie z art. 11 ust 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (tekst jedn. Dz. U poz. 333, z późn. zm.) w czasie stanu klęski żywiołowej wojewoda kieruje działaniami mające na celu zapobieżenie skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcie na obszarze województwa. Zgodnie z art. 38 i 39 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U poz. 934, z późn. zm.) dyrektor urzędu morskiego jest terenowym organem administracji morskiej i podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki morskiej. Terytorialny zakres działania dyrektorów urzędów morskich określa rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 7 października 1991 r. w sprawie utworzenia urzędów morskich, określenia ich siedzib oraz terytorialnego zakresu działania dyrektorów urzędów morskich (Dz. U. z 1991 r. Nr 98, poz. 438, z późn. zm.). Na podstawie art. 37 ust 3 ustawy o obszarach morskich, dyrektor urzędu morskiego uzgadnia pozwolenia wodnoprawne, decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzje o pozwoleniu na budowę oraz decyzje w sprawie zmian w zalesianiu, zadrzewianiu, tworzeniu obwodów łowieckich, a także projekty studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i planów zagospodarowania przestrzennego województwa, dotyczące pasa technicznego, pasa ochronnego oraz morskich portów i przystani. Zgodnie z art. 88f ust. 2 Prawa wodnego dyrektor urzędu morskiego przygotowuje mapy zagrożenia powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych oraz mapy ryzyka powodziowego i przekazuje Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Zgodnie z art. 9 ust 1 pkt 6c Prawa wodnego, pas techniczny jest obszarem szczególnego zagrożenia powodzią. Dyrektor urzędu morskiego jest organem właściwym do wydania decyzji, o której mowa w art. 88l ust. 2 i 7 Prawa wodnego w zakresie pasa technicznego: - może zwolnić od zakazów określonych w art. 88l ust. 1, jeżeli nie utrudni to ochrony przed powodzią; - może wskazać sposób uprawy i zagospodarowania gruntów oraz rodzaje upraw wynikające z wymagań ochrony przed powodzią, nakazać usunięcie drzew lub krzewów - w celu zapewnienia właściwych warunków przepływu wód powodziowych. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz. U poz. 596 z późn. zm.) marszałek województwa, jako przewodniczący zarządu województwa jest organem wykonawczym województwa. Na podstawie art. 14 ust. 1 samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze 48 48

49 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Kompetencje wojewódzkim określone ustawami, m. in. w zakresie: zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Marszałkowie województw realizują m.in. zadania z zakresu administracji rządowej zgodnie z art. 4 ust. 5 Prawa wodnego. Zgodnie z art. 4 ust. 3 Prawa wodnego organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do marszałków województw jest Prezes KZGW. Przepisu ust. 3 nie stosuje się w sprawach m. in. dotyczących: współfinansowania wykonywania urządzeń melioracji wodnych podstawowych z publicznych środków wspólnotowych, ustalania wysokość opłaty melioracyjnej albo opłaty inwestycyjnej, zwolnienia od zakazów związanych z zapewnieniem szczelności i stabilności wałów przeciwpowodziowych, wydania decyzji przywrócenia stanu nieutrudniającego ochrony przed powodzią i niepowodującego zanieczyszczenia wód, na koszt tego kto wykonał roboty lub czynności na obszarze szczególnego zagrożenia powodzią (opisane w art. 40 ust. 1 pkt 3, art. 88l ust. 1 lub art. 88n ust. 1, PW). Na podstawie art. 11 ust. 1 marszałek województwa wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa jako zadanie z zakresu administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16 poz. 149) wskazuje dla wód właściwego marszałka województwa. Zgodnie z art. 88c ust. 3 i 4 Prawa wodnego marszałek województwa opiniuje projekty wstępnej oceny ryzyka powodziowego, sporządzone przez Prezesa KZGW. Do zadań marszałka zgodnie z art. 140 ust. 2 Prawa wodnego należy wydawanie pozwoleń wodnoprawnych, w tym m.in.: - na wykonanie budowli przeciwpowodziowych; - oraz na: gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów; wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót; wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, jeżeli wydano decyzje, o których mowa w art. 40 ust. 3 i art. 88l ust. 2. Zgodnie z art. 88f ust. 5 marszałek województwa uwzględnia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granice obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Natomiast na podstawie art. 118 marszałek województwa uwzględnia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w strategii rozwoju województwa ustalenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Zgodnie z art. 75 ust. 1 do zadań marszałka należy również programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, w trybie, o którym mowa w art. 74 ust. 2, urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych województwa. Zgodnie z art. 75 ust. 2 jest to zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Obowiązki samorządu województwa, o których mowa w art. 14 ust. 1 pkt 6, 8 i 9 ustawy o samorządzie województwa oraz zadania administracji rządowej i zadania własne marszałka województwa wynikające z przepisów ustawy Prawo wodne wykonuje, w imieniu marszałka, właściwy wojewódzki zarząd melioracji i urządzeń wodnych (wzmiuw). Wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych są jednostkami organizacyjnymi samorządu województwa i działają jako jednostki budżetowe finansowane z budżetu samorządu województwa. Źródło: Opracowanie własne Inne zainteresowane strony Na potrzeby planu zarządzania ryzykiem powodziowym została stworzona baza danych interesariuszy, w oparciu m.in. o bazy przekazane przez RZGW i KZGW. Baza danych interesariuszy, stanowiąca załącznik do niniejszego Planu, jest uporządkowana wg następujących kategorii: typ instytucji (administracja samorządowa, rządowa, NGO, Ekologiczne NGO, inni itp.); uczestnicy konferencji, spotkań konsultacyjnych;

50 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego instytucje konsultujące; instytucje do informowania; instytucje współdecydujące. Adresatów kampanii informacyjnej, niezależnie od poziomu planowania, podzielono na nastepujące grupy: partnerzy decyzyjni instytucje, organizacje, których przedstawiciele będą pracować w komitetach sterujących lub w grupach planistycznych regionów wodnych oraz zespołach zlewni, jednostki uczestniczące w konsultacjach instytucje lub organizacje, które będą partnerami w procesie konsultacji społecznych, ogólnie rozumiane społeczeństwo społeczności narażone na powodzie (mieszkańcy i użytkownicy terenów zagrożonych) i pozostali obywatele (w tym, ponoszący wtórne skutki powodzi np. związane z utrudnieniami w działaniu kluczowych elementów infrastruktury np. komunikacyjnej, energetycznej, itp.). inne zainteresowane strony: eksperci, inne osoby fizyczne zainteresowane problemem ochrony przeciwpowodziowej. Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne zawiera tabela poniżej: Tabela nr 5 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Poziom obszaru dorzecza Poziom regionu wodnego Zlewnia partnerzy decyzyjni ministerstwa, NFOŚiGW, GDOŚ, GIS, GIOŚ, RCB, KGPSP i inne włączone w Komitet Sterujący i Grupa Planistyczna wojewodowie i marszałkowie organizacje i stowarzyszenia (organizacje i stowarzyszenia krajowe: jednostek samorządu terytorialnego, środowiskowe, zawodowe szeroko pojęte społeczeństwo media ogólnopolskie partnerzy decyzyjni instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład komitetów sterujących i grup planistycznych administracja rządowa i samorządowa (urzędy marszałkowskie i wojewódzkie) instytucje poziomu wojewódzkiego lub regionalnego (WFOŚiGW, WZMiUW, RDOŚ, NIK, ODR) Euroregiony stowarzyszenia (w tym jednostek samorządu terytorialnego, biznesu, organizacje przyrodnicze, zawodowe i inne zainteresowane) społeczeństwo media regionalne partnerzy decyzyjni (instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład zespołów planistycznych zlewni) Zespoły Planistyczne Zlewni administracja samorządowa lokalne organizacje pozarządowe społeczności lokalne (mieszkańcy, właściciele małych firm) media lokalne Zgodnie z art. 10 ust. 1 Dyrektywy Powodziowej, państwa członkowskie podają do publicznej wiadomości wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej wymaga natomiast zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Z kolei ustawodawca polski w art. 119 ust. 3a Prawa wodnego nałożył na Prezesa KZGW obowiązek zapewnienia udziału społeczeństwa w sporządzaniu lub aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r

51 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Syntetyczną informację nt. sposobu przeprowadzenia konsultacji społecznych zawarto w punkcie Zarządzanie procesem planowania Warunkiem skuteczności wdrożenia działań przedstawionych w planach zarządzania ryzykiem powodziowym jest włączenie szeregu interesariuszy do procesu planowania, szczególnie do procesów formułowania celów i priorytetów oraz definiowania i akceptowania rozwiązań proponowanych w planach. Dlatego też przy tworzeniu tego dokumentu zastosowano proces tzw. otwartego planowania. W tym celu powołany został komitet sterujący,grupa planistyczna regionu wodnego oraz zespoły planistyczne zlewni. W tabeli poniżej przedstawiono strukturę zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Środkowej Odry. Tabela nr 6 Odry Struktura zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Środkowej Region Wodny Środkowej Odry Komitet Sterujący Grupa Planistyczna Zespoły planistyczne Zlewni Komitet Sterujący Regionu Wodnego Środkowej Odry Grupa Planistyczna Regionu Środkowej Odry Zespół Planistyczny Zlewni Odry (do ujścia Nysy Kłodzkiej), Małej Panwi, Osobłogi i Stobrawy Źródło: Opracowanie własne Zespół Planistyczny Zlewni Nysy Kłodzkiej Zespół Planistyczny Zlewni Odry (ujście Nysy Kłodzkiej - ujście Kaczawy), Oławy, Ślęzy, Widawy Zespół Planistyczny Zlewni Bystrzycy i Kaczawy Zespół Planistyczny Zlewni Odry (do ujścia Nysy Łużyckiej), Baryczy i Obrzycy Zespół Planistyczny Zlewni Bobru Zespół Planistyczny Zlewni Nysy Łużyckiej Komitet Sterujący Na poziomie regionu wodnego powołano Komitet Sterujący pod przewodnictwem dyrektora RZGW we Wrocławiu. W skład Komitetu Sterującego Regionu Wodnego Środkowej Odry wchodzą: przewodniczący KS: dyrektor RZGW Wrocław przedstawiciele wojewodów: dolnośląskiego, śląskiego, opolskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, przedstawiciele marszałków województw: dolnośląskiego, śląskiego, opolskiego, lubuskiego, wielkopolskiego,

52 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego kierownik Grupy Planistycznej Do zadań i obowiązków Komitetu Sterującego należy przede wszystkim zatwierdzanie dokumentów planistycznych rekomendowanych przez grupę planistyczną regionu wodnego oraz zatwierdzanie prognozy oddziaływania na środowisko przyjętego projektu planu zarządzania ryzykiem powodziowym, Komitet Sterujący zatwierdza również cząstkowe wersje planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego Grupa Planistyczna W skład grupy planistycznej regionu wodnego (GPRW) kierowanej przez wyznaczonego zastępcę dyrektora właściwego RZGW wchodzą przedstawiciele: poszczególnych Zespołów Planistycznych Zlewni - kierownicy Urzędów Wojewódzkich Urzędów Marszałkowskich Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych (w randze Dyrektora) Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska Urzędu Żeglugi Śródlądowej Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych Wojewódzkich Inspektoratów Nadzoru Budowlanego Wojewódzkich Komend Straży Pożarnej Politechniki Wrocławskiej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Państwowego Instytutu Geologicznego Oddział Dolnośląski Do zadań i obowiązków GPRW należy w szczególności nadzorowanie prac Wykonawców w obszarze wykonywania planów dla regionu wodnego, w tym nadzór nad koordynacją prac na poziomie regionu wodnego oraz akceptacja produktów opracowanych przez Wykonawców PZRP Zespoły planistyczne zlewni Zespoły planistyczne zlewni (ZPZ), powoływane zostały przez Dyrektora RZGW we Wrocławiu i kierowane są przez osobę wyznaczoną przez kierownika grupy planistycznej regionu wodnego. W skład zespołów planistycznych zlewni (ZPZ) wchodzą przedstawiciele instytucji, organizacji oraz partnerów społecznych i gospodarczych w zlewni powołani przez Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Do zadań i obowiązków ZPZ należy w szczególności współpraca z Grupą Planistyczną Regionu Wodnego (GPRW) i rekomendowanie do akceptacji przez GPRW wyników prac Wykonawcy PZRP dotyczących zlewni. Członkowie ZPZ opiniują wyniki prac Wykonawcy oraz dostarczają Wykonawcą PZRP wszelkich informacji dotyczących obszaru zlewni, w tym propozycji działań przeciwpowodziowych do rozpatrzenia na etapie budowania wariantów planistycznych. Ponadto wspomagając merytorycznie Wykonawców na etapie konsultacji społecznych

53 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.3 Zasady udziału społecznego Proces planistyczny Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym obejmuje przeprowadzenie konsultacji społecznych. Sukces we wdrażaniu PZRP, zależy w dużym stopniu od zrozumienia i gotowości instytucji, organizacji i właścicieli obiektów do przełamywania stereotypowych wyobrażeń o skuteczności różnych działań, od chęci podejmowania wysiłku do ich wdrożenia. Powodzenie w ograniczaniu skutków powodzi zależy w równej mierze od zdolności współpracy instytucji państwowych i organizacji reprezentujących różne grupy interesariuszy i od samych działań bezpośrednio ograniczających ryzyko powodziowe. Organizacja konsultacji społecznych przy sporządzaniu planów zarządzania ryzykiem powodziowym składa się z kilku elementów: ustalenia grup konsultacyjnych, z którymi konsultowane będą wybrane problemy, ustalenia form konsultacji, zapewnienia odpowiednich warunków konsultacji. Generalnie, celem konsultacji jest sprawdzenie czy zidentyfikowane problemy, cele i wybrane działania są akceptowane przez przedstawicieli różnych społeczności oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące warunków zaangażowania się konsultowanych grup w proces przygotowania i późniejszego wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Celem konsultacji jest zebranie jak największej liczby opinii na temat przygotowanych projektów Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Pod uwagę jest brane kilka różnych form konsultacji m.in.: Badanie opinii za pomocą ankiety elektronicznej CAWI konsultacje adresowane do mieszkańców Polski zamieszkujących tereny zagrożonych powodzią. Formularz uwag na stronie oraz w formie papierowej kierowany do wszystkich zainteresowanych interesariuszy. Badania jakościowe wśród mieszkańców zamieszkujących tereny powodziowe. Spotkania konsultacyjne wśród interesariuszy w poszczególnych rejonach Dorzeczy wśród przedstawicieli JST, NGO, firm i innych jednostek. Konsultacje społeczne będą odbywać się, przynajmniej w części, wspólnie z konsultacjami na temat aktualizacji planów gospodarowania wodami zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej i Ramowej Dyrektywy Wodnej

54 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 54

55 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) została opracowana zgodnie z art. 88b ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. z dnia 10 stycznia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 145)) implementującej zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Rysunek nr 5 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Celem opracowania WORP było oszacowanie skali zagrożenia powodziowego oraz identyfikacja ryzyka powodziowego na obszarze dorzecza. Zgodnie z art. 4 Dyrektywy Powodziowej, wstępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana przy wykorzystaniu istniejących i dostępnych materiałów. Obszary, na których stwierdzono istnienie znaczącego ryzyka powodziowego, zdefiniowano jako obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP). W regionie wodnym Środkowej Odry wyznaczono 49 obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) o łącznej powierzchni km 2. Powierzchnia ta stanowi ok. 8% powierzchni całego regionu wodnego, 2,6% powierzchni dorzecza Odry oraz ok. 1% powierzchni Polski. Długość rzek znajdujących się w obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wynosi 2 837,0 km, przy całkowitej długość rzek rozpatrywanych w WORP równej km

56 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Rysunek nr 6 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w Regionie Wodnym Środkowej Odry Źródło: Opracowanie IMGW-PIB Najczęściej występującymi powodziami w obszarach były powodzie rzeczne (A11 wg klasyfikacji KE), opadowe (wg klasyfikacji PL). W zlewni rzeki Rów Polski poza powodziami opadowymi zidentyfikowano powodzie roztopowe. Najczęściej powodzie występowały w zlewni Odry, Nysy Kłodzkiej, Oławy, Baryczy, rzeki Orla, Bobru, Kwisy, Nysy Łużyckiej. Występowanie negatywnych konsekwencji dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej stwierdzono we wszystkich 49 obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi

57 Ocena zagrożenia powodziowego 6 57

58 Ocena zagrożenia powodziowego 6 Ocena zagrożenia powodziowego 6.1 Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego (MZP), zgodnie z art. 6 DyrektywwyPowodziowej, sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Rysunek nr 7 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy zagrożenia powodziowego sporządzono na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Głównym celem opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (patrz pkt. 7) było stworzenie podstaw do opracowania Planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, to jest ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy zagrożenia powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem

59 Ocena zagrożenia powodziowego Treść map zagrożenia powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (patrz: pkt 5), dla poniższych scenariuszy wystąpienia powodzi: niskie prawdopodobieństwo powodzi lub scenariusze zdarzeń ekstremalnych - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi p=0,2 %, (czyli raz na 500 lat), średnie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi p=1 %, (czyli raz na 100 lat), wysokie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi p=10 %, (czyli raz na 10 lat). Mapy zagrożenia powodziowego, oprócz granic obszarów zagrożonych, zawierają również informacje na temat głębokości oraz prędkości i kierunków przepływu wody, określających stopień zagrożenia dla ludzi i sposób oddziaływania wody na obiekty budowlane, co przedstawiono w dwóch zestawach tematycznych kartograficznej wersji map: Mapa zagrożenia powodziowego wraz z głębokością wody (dla całego analizowanego obszaru); Mapa zagrożenia powodziowego wraz z prędkościami przepływu wody i kierunkami przepływu wody (dla wszystkich miast wojewódzkich i miast na prawach powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tysięcy osób). Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawiono również obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku awarii obwałowań. Przy wyznaczaniu tych obszarów uwzględniono w obliczeniach przepływ o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1% (czyli raz na 100 lat). Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). 6.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP przeprowadzono analizy dodatkowe, w których wyniku otrzymano bogaty zasób danych, począwszy od charakterystyki czynników determinujących wrażliwość, poprzez informacje o poziomie wrażliwości, skończywszy na danych wskazujących poziom ryzyka powodziowego. Dane te zebrane zostały w Raporcie WBS (Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów). Zebrane informacje przedstawiono w podziale administracyjnym z uwzględnieniem regionów wodnych i dorzeczy. W odniesieniu do każdej z rozpatrywanych gmin zebrano szczegółowe informacje poprzez określenie: 1. Powierzchni oraz ilości typów form ochrony przyrody (na podstawie warstw MRP formy_ochrony_przyrody ; reprezentowanych przez parki narodowe, rezerwaty przyrody i obszary Natura 2000). 2. Ilości przelań przez obwałowania wraz z uwzględnieniem ich klasy (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0.2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe )

60 Ocena zagrożenia powodziowego 3. Stosunku sumarycznej długości przelań do sumarycznej długości wałów (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: p=10%, p=1% i p=0,2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). 4. Długości zalanych odcinków dróg z podziałem na typ drogi i rodzaj nawierzchni (na podstawie warstwy drogi MZP/MRP). 5. Długości zalanych odcinków kolei z uwzględnieniem liczby torów na torowisku (na podstawie warstwy koleje MZP/MRP). 6. Ilości zakładów przemysłowych z podziałem na stopień ryzyka awarii, kategorię przemysłu (na podstawie warstwy MRP zakłady_przemyslowe ). 6.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map zagrożenia powodziowego oraz analiz dodatkowych, opracowano podstawowe dane na temat zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry. W analizowanym regionie obszary zagrożenia powodziowego obejmują: ,8 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%), ,3 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1% ), ,0 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10% ), ,3 ha obszarów narażonych na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego. W tabeli poniżej przedstawiono powierzchnie obszarów zagrożenia powodziowego w ujęciu zlewni i Regionu Wodnego Środkowej Odry. Jak wskazują zestawione dane największa powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w Regionie Wodnym Środkowej Odry występuje w zlewni Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej oraz zlewni Baryczy. Natomiast najmniejsza powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego występuje w zlewniach: Obrzycy, Osobłogi, Ślęzy i Stobrawy 60 60

61 Region Wodny Środkowej Odry Zlewnia Bobru Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Baryczy Zlewnia Kaczawy Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Bystrzycy Zlewnia Małej Panwi Zlewnia Stobrawy Zlewnia Widawy Zlewnia Obrzycy Zlewnia Oławy Zlewnia Ślęzy Zlewnia Osłobogi Zlewnia Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej Ocena zagrożenia powodziowego Tabela nr 7 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionu wodnego Środkowej Odry. Obszar Powierzchnia Obszary zagrożenia powodziowego [ha] 0.2% % % W Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [os.] Obiekty użyteczności społecznej [szt.] 0.2% % % W % % % W Zagrożenie dla środowiska Obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska [szt.] Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska [szt.] 0.2% % % W % % % W

62 Region Wodny Środkowej Odry Zlewnia Bobru Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Baryczy Zlewnia Kaczawy Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Bystrzycy Zlewnia Małej Panwi Zlewnia Stobrawy Zlewnia Widawy Zlewnia Obrzycy Zlewnia Oławy Zlewnia Ślęzy Zlewnia Osłobogi Zlewnia Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej Ocena zagrożenia powodziowego Obszar Zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego Obiekty cenne kulturowo [szt.] 0.2% % % Źródło: Opracowanie własne W Oznaczenia: obszar 0,2% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%) obszar 1% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) obszar 10% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%) obszar W - obszar narażony na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego 62

63 Ocena ryzyka powodziowego 7 63

64 Ocena ryzyka powodziowego 7 Ocena ryzyka powodziowego 7.1 Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Mapy ryzyka powodziowego (MRP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Rysunek nr 8 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy ryzyka powodziowego przygotowano na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Głównym celem opracowania map ryzyka powodziowego i map zagrożenia powodziowego (patrz pkt. 6) było stworzenie podstaw do opracowania Planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, to jest ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy ryzyka powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem

65 Ocena ryzyka powodziowego Treść map ryzyka powodziowego Mapy ryzyka powodziowego stanowią uzupełnienie map zagrożenia powodziowego. Określają one wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Są to obiekty, które pozwolą na ocenę ryzyka powodziowego w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Zgodnie z założeniami Ramowej Dyrektywy Powodziowej ograniczenie skutków powodzi wobec tych obiektów decyduje o efektywności całego planu zarządzania ryzykiem powodziowym. W celu sporządzenia map ryzyka powodziowego, na obszary przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego zostały naniesione takie elementy jak: szacunkowa liczba ludności zamieszkującej obszar zagrożony; budynki mieszkalne oraz obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym (tj. szpitale, szkoły, przedszkola, hotele, centra handlowe i inne) - dla których głębokość wody wynosi > 2 m oraz < 2 m (graniczna wartość głębokości wody 2 m została przyjęta w związku z założonymi przedziałami głębokości wody i ich wpływem na stopień zagrożenia dla ludności i obiektów budowlanych); obszary i obiekty zabytkowe; obszary chronione tj. ujęcia wód, strefy ochronne ujęć wody, kąpieliska, obszary ochrony przyrody; potencjalne ogniska zanieczyszczeń wody w przypadku wystąpienia powodzi tj. zakłady przemysłowe, oczyszczalnie ścieków, przepompownie ścieków, składowiska odpadów, cmentarze; wartości potencjalnych strat dla poszczególnych klas użytkowania terenu, tj. tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, użytki rolne, wody. Wersje kartograficzne map ryzyka powodziowego zostały przygotowane w dwóch zestawach tematycznych: negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości potencjalnych strat powodziowych; negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). 7.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP przeprowadzono analizy dodatkowe będące cennym źródłem informacji i uzupełniające jednocześnie wyniki analiz podstawowych. Wykaz dodatkowych analiz zawarto w punkcie 6.2. Wyniki tych analiz są dostępne w 65 65

66 Ocena ryzyka powodziowego Raporcie WBS (Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów), poz. 2 Spisu literatury. 7.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map ryzyka powodziowego oraz analiz dodatkowych, opracowano podstawowe dane na temat ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry. Zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej (art. 2 p. 2) oraz Prawa wodnego (art.9. ust.1 p.13c) ryzyko powodziowe oznacza kombinację prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej (ustawa Prawo wodne 2001 Dyrektywa 2007/60/WE). Analiza map ryzyka zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego pozwoliła na wyznaczenie poziomów ryzyka w poszczególnych kategoriach oraz na określenie zintegrowanego poziomu ryzyka. Ryzyko powodziowe w ujęciu gmin, w regionie wodnym Środkowej Odry przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela nr 8 Ryzyko powodziowe w ujęciu gmin Regionu Wodnego Środkowej Odry Poziom ryzyka* Bardzo niski liczba gmin Niski liczba gmin Umiarkowany liczba gmin Wysoki liczba gmin Bardzo wysoki liczba gmin Źródło: Opracowanie własne Liczba gmin z ryzykiem powodziowym na danym poziomie i kategorii zagrożenia Zdrowie i życie ludzi Środowisko Dziedzictwo kulturowe Działalność gospodarcza Zintegrowane ryzyko powodziowe W regionie wodnym Środkowej Odry liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego wynosi: w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2% ), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1% ), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10% ), w obrębie obszarów narażonych na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego. Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry, w ponad 260 gminach, odnotowano potencjalne straty (dla scenariusza 0,2% to 265 gmin, dla scenariusza 1% gminy i dla scenariusza 10% gminy). Straty dla gmin w tym regionie wodnym w wysokości powyżej 1 mln zł występują w: 197 gminach/miastach (dla scenariusza 0,2%), 177 gminach/miastach (dla scenariusza 1%) i 103 gminach/miastach (dla scenariusza 10%)

67 Ocena ryzyka powodziowego Analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych, wynikających z zagrożenia powodzią, występują w zlewni Odry od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% i p=1%, natomiast dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=10% w zlewni Bobru. Dla regionu wodnego Środkowej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu, poniżej, zestawiono wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego, zindeksowane na 2014 r. Tabela nr 9 Wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone dla Regionu Wodnego Środkowej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu Region wodny Wartość AAD 2014 r. [mln PLN] Region wodny Środkowej Odry 334,0 Zlewnia bilansowa Wartość AAD 2014 r. [mln PLN] Mała Panew 3,9 Osobłoga 3,6 Stobrawa 2,0 Nysa Kłodzka 60,4 Oława 2,5 Ślęza 2,0 Widawa 5,5 Bystrzyca 20,5 Kaczawa 48,0 Barycz 18,8 Obrzyca 0,2 Bóbr 72,4 Nysa Łużycka 12,3 Odra od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej (Przyodrze) Źródło: Opracowanie własne 81,9 Analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych, wynikających z zagrożenia powodzią, występują w zlewni Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej (Przyodrze) oraz w zlewniach Bobru i Nysy Kłodzkiej

68 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 68

69 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.1 Programy ochrony przed powodzią Administracja państwowa i samorządowa, zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r., zobowiązana jest realizować zadania związane z ochroną przeciwpowodziową. Wiąże się to m.in. z wykonywaniem dokumentacji planistyczno-programowych. Organy administracji rządowej i samorządowej opracowują dokumenty o charakterze programów strategii, stanowiące podstawę do realizacji inwestycji lub działań bezinwestycyjnych, w tym także z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Źródłem informacji podczas przeprowadzania analiz w ramach PZRP na temat planowanych działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej były m.in.: 1. MasterPlany dla obszarów dorzeczy; 2. Programy krajowe; 3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko; 4. Operacyjne programy ochrony przed powodzią dla województw; 5. Oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla województw; 6. Programy małej retencji dla województw; 7. Inne projekty, programy, analizy, koncepcje, sformułowane w celu budowy, modernizacji lub remontu urządzeń wodnych służących ochronie przeciwpowodziowej. MasterPlany są dokumentami o strategicznym i nadrzędnym znaczeniu dla wszystkich istniejących w Polsce krajowych i regionalnych planów i programów sektorowych, w których planowane są działania lub inwestycje mające wpływ na stan zasobów wodnych oraz cele ochrony wód, wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej. Konieczność opracowania MasterPlanów wynika z ustaleń z Komisją Europejską, które doprowadziły do przyjęcia przez Polskę Planu działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej" (uchwała Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2013 r. nr 118/2013). MasterPlany stanowią uzupełnienie obowiązujących Planów Gospodarowania Wodami do czasu ich aktualizacji w 2015 r. Dokumentami ujętymi w MasterPlanach są m.in.: wieloletni Program Odra Ramy organizacyjne i finansowe programu określa ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006 (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz z późn. zm.), Program ochrony przed powodzią górnej Wisły. Program został zatwierdzony Uchwałą nr 151/2011 Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2011 w sprawie ustanowienia Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, Założenia do programu bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu Wisły środkowej wersja robocza powstała na potrzeby urzędu wojewody mazowieckiego. W związku z koniecznością ujednolicenia polityki wodno-gospodarczej kraju oraz koniecznością likwidacji programów sektorowych i regionalnych, implementacja powyższych programów została zawieszona

70 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym W ubiegłych latach, oprócz wymienionych MasterPlanów i planów/programów kompleksowych, powstało wiele opracowań o charakterze strategicznym, programowym, koncepcyjnym i analitycznym, które tworzą znakomitą bazę do opracowania Planów zarządzania ryzykiem powodziowym. W latach dyrektorzy RZGW opracowali i zatwierdzili 29 studiów ochrony przeciwpowodziowej, obejmujących większość zlewni, istotnych z punktu ochrony przeciwpowodziowej. Kolejnych sześć studiów wykonanych zostało w latach dla najbardziej powodziogennych zlewni w dorzeczu górnej Wisły, już w oparciu o standardy map tworzonych na potrzeby oceny zagrożenia powodziowego wymaganych przez Ramową Dyrektywę Powodziową. Ponadto Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych opracowała dwa projekty związane z podnoszeniem bezpieczeństwa powodziowego poprzez zwiększanie naturalnej retencji w lasach: Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie. Wojewodowie mają za zadanie opracowywać dwa dokumenty: Ocenę stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla województwa Operacyjne programy ochrony przed powodzią dla województwa. Administracja samorządowa szczebla wojewódzkiego ma za zadanie opracowanie dla poszczególnych województw Programów małej retencji. Nie są to programy ograniczone wyłącznie do ochrony przeciwpowodziowej. Powódź jest tylko jednym z zadań, jakie stawia się planowanym obiektom obok zaopatrzenia w wodę, energetyki wodnej, zaspokojenia potrzeb rolnictwa i rekreacji. Istniejące plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań, mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań odnosi się właśnie do tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z nich nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, nie są przedmiotem proponowanych działań zadania zmierzające do unikania lub ograniczania wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu. W tabeli nr 10 przedstawiono analizę ww. dokumentów w zakresie działań mających na celu ograniczenie zagrożenia powodziowego przyjętych w metodyce PZRP. Tabela nr 10 Przypisanie działań zawartych w planach i programach z zakresu ochrony przeciwpowodziowej do przyjętych w Metodyce PZRP celów zarządzania ryzykiem powodziowym Cele podstawowe Unikanie zwiększenia ryzyka (etap prewencji) Ograniczanie istniejącego ryzyka (etap prewencji i ochrony) Cele szczegółowe Sumaryczna liczba działań dot. celu szczegółowego Utrzymanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni 11 Unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia i obszarach chronionych wałami Unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu 0 Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego Ograniczanie istniejącego zagospodarowania 1 Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności

71 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Cele podstawowe Cele szczegółowe Sumaryczna liczba działań dot. celu szczegółowego Ograniczanie skutków Poprawa prognozowania i ostrzegania 7 w czasie powodzi (etap przygotowania) Poprawa skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych 4 Ograniczanie skutków po Poprawa skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi 2 powodzi oraz wnioski (etap odbudowy i analiz) Poprawa skuteczności analiz popowodziowych 14 Źródło: MGGP, IMGW-PIB, Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, Kraków 2013r., na zlecenie KZGW). Wymienione wyżej Programy, jako nieodpowiadające celom Dyrektywy Powodziowej, poddano nowym procedurom zgodnym z zapisami Dyrektywy Powodziowej. Inwestycje zawarte w tych Programach zostaną przyjęte do realizacji jeśli przejdą wymagane procedury (MasterPlany, Plany Gospodarowania Wodami oraz ich aktualizacja, Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym). Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią rozwiązanie bardziej korzystne ze względu na zasadność ekonomiczną czy trwałość funkcjonowania. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. PZRP zamierza wprowadzić zmianę jakościową do zarządzania ryzykiem powodziowym eksponując działania nietechniczne jako preferowane działania ograniczające ryzyko powodziowe. 8.2 Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Stan techniczny, a co za tym idzie poziom bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. O ile w lepszym stanie (i stan ten ulega systematycznej poprawie) znajdują się budowle stale piętrzące wodę, to w znacznie gorszym stanie technicznym znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę (głównie wały przeciwpowodziowe). Wynika to głównie z okresu eksploatacji tych budowli oraz niewystarczających środków finansowych na ich naprawy, przebudowy i utrzymanie. Według raportu Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego za rok 2013 Stan bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce szacuje się, że w Polsce jest użytkowanych około 100 tys. obiektów budownictwa wodnego piętrzących wodę (łącznie z melioracjami szczegółowymi), do których zalicza się głównie: zapory ziemne i betonowe, jazy, przelewy, śluzy żeglugowe, elektrownie wodne i wrota przeciwpowodziowe. Oprócz tego istnieją budowle okresowo piętrzące wodę służące głównie ochronie przeciwpowodziowej, do których należą m.in.: wały przeciwpowodziowe (o łącznej długości ponad km), wielofunkcyjne zbiorniki wodne, suche zbiorniki wodne, przepompownie. Raport za rok 2013 zawiera również oceny stanu bezpieczeństwa poszczególnych budowli, które opracowane zostały na podstawie analizy materiałów zawierających cząstkowe ich oceny. Ocena dotyczyła: 3619 budowli hydrotechnicznych, w tym: 313 zapór; 353 zbiorników wodnych; 2292 jazów; 123 śluz żeglugowych; 433 elektrowni wodnych; 6965,6 km obwałowań rzek. W Raporcie stwierdza się, że na koniec 2013 r. spośród budowli stale piętrzących wodę poddanych ocenie stanu technicznego i bezpieczeństwa - 54 stanowi lub może stanowić zagrożenie bezpieczeństwa ludzi i mienia, zaś w stosunku do wałów przeciwpowodziowych tj. obiektów okresowo 71 71

72 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym piętrzących wodę zostały zgłoszone zastrzeżenia do 3 611,763 km, co stanowi ok. 51,86% wszystkich kontrolowanych w 2013 r. odcinków wałów. Zdecydowaną większość budowli zagrażających lub mogących zagrażać bezpieczeństwu stanowią budowle niższych klas. Inną instytucją kontrolującą stan bezpieczeństwa budowli piętrzących (w tym tworzących infrastrukturę przeciwpowodziową) jest Państwowa Służba do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących (PSBBP). Raport o stanie bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2013 r został opracowany na podstawie oceny wykonanej przez Państwową Służbę do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących - OTKZ oraz na podstawie ocen i protokołów z kontroli budowli piętrzących, uzyskanych od administratorów budowli. W dorzeczu Odry 4 zbiorniki przeciwpowodziowe (11%) uznano za mogące zagrażać bezpieczeństwu. Dwa z nich zalicza się do obiektów I i II klasy. Wyniki oceny stanu technicznego zbiorników przeciwpowodziowych w dorzeczu Odry przedstawiono w tabeli poniżej. Cztery z 14 zbiorników suchych w dorzeczu Odry zalicza się do budowli klasy II. Dla 3 spośród nich PSBBP dokonało oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. Pozostałe 10 zbiorników suchych stanowią budowle klasy III i IV ich administratorzy nie mają obowiązku prawnego przekazywania ocen stanu technicznego do PSBBP. Wszystkie poddane ocenie budowle tworzące zbiorniki suche, są w stanie niezagrażającym bezpieczeństwu. Oceny stanu polderów wykonywane były poza PSBBP i mimo, że dotyczyły one m.in. budowli klasy I i II, nie były przekazywane przez administratorów tych budowli do PSBBP. W dorzeczu Odry, w obszarze działania RZGW Gliwice i Wrocław zidentyfikowano 13 polderów z 44 budowlami. Pięć budowli (11%) uznano za budowle zagrażające bezpieczeństwu, natomiast 9 (20%) za budowle mogące zagrażać bezpieczeństwu. W Polsce ogólna długość wałów przeciwpowodziowych klasy I i II wynosi 3621,3 km. Zgodnie z ustawą Prawo budowlane, ich administratorzy/właściciele mają ustawowy obowiązek okresowej oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. W latach badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęto 51% długości wałów klasy I i klasy II, pozostających w administracji ZMiUW. Z ocenionych 316 odcinków - 49% to zagrażające bezpieczeństwu, a 36% to mogące zagrażać bezpieczeństwu. W przypadku wałów w administracji RZGW badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęte były zarówno wały klasy I i II, jak i niższych klas. Ze zbadanych i ocenionych 39 odcinków - 46% oceniono jako zagrażające bezpieczeństwu, a 38% jako mogące zagrażać bezpieczeństwu. Stan ten jest wynikiem wieloletnich zaniedbań i niedofinansowania gospodarki wodnej. W PZRP oszacowano wielkość środków niezbędnych na remonty infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym Środkowej Odry na poziomie ok. 54 mln zł rocznie. Są to koszty remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, natomiast koszty o charakterze odtworzeniowym zostały ujęte w ramach działań przewidzianych w wariancie technicznym

73 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.3 Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie System prognoz i ostrzeżeń hydrologicznych i meteorologicznych wchodzi w skład krajowego systemu zarządzania kryzysowego. Krajowy system zarządzania kryzysowego w obrębie hydrologii i meteorologii można w uproszczeniu rozdzielić między IMGW PIB w zakresie prognoz i ostrzeżeń, oraz organy państwowe w zakresie zarządzania i reagowania. Państwową służbę Hydrologiczno-Meteorologiczną pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy. Jej celem jest zapewnienie osłony hydrologiczno-meteorologicznej rozumianej jako zespół czynności polegających na wykonywaniu i udostępnianiu prognoz meteorologicznych oraz hydrologicznych, mających na celu informowanie społeczeństwa i administracji publicznej o zjawiskach meteorologicznych oraz hydrologicznych, a także ostrzeganie przed nimi. System prognoz i ostrzeżeń realizowany w ramach Państwowej Służby Hydrologiczno Meteorologicznej (PSHM), który podzielony jest na dwa podsystemy: Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB i Centrum Meteorologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB, w których ramach działają Biura Prognoz Hydrologicznych (BPH) i Meteorologicznych (BPM). Rolę koordynatora osłony meteorologicznej pełni Centralne Biuro Prognoz Meteorologicznych w Krakowie. Koordynacją działalności biur prognoz meteorologicznych w sytuacjach awaryjnych i w warunkach ekstremalnych, związanych z prognozowanymi lub wstępującymi zjawiskami meteorologicznymi zajmuje się Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM (CNO PSHM). CNO PSHM wykonuje również działania związane z informowaniem kierownictwa IMGW-PIB oraz centralnych organów administracji państwowej o przebiegu i prognozowanym rozwoju groźnych zjawisk meteorologicznych. Biura Prognoz Hydrologiczne i Meteorologiczne, działają w oparciu o rejony osłony, w przypadku hydrologii, oparte o podział zlewniowy i zlewnie rzeczne, a meteorologii o podział administracyjny kraju i województwa. Rejony osłony hydrologicznej i meteorologicznej nie pokrywają się z regionami wodnymi wykorzystywanymi w zarządzaniu gospodarką wodną. Obecnie w Polsce w ramach IMGW-PIB działa ponad telemetrycznych stacji pomiarowoobserwacyjnych meteorologicznych i hydrologicznych. Dane uzyskiwane operacyjnie z telemetrycznej sieci pomiarowo-obserwacyjnej są podstawą dla prowadzenia osłony hydrologiczno-meteorologicznej obszaru Polski. Sieć telemetrycznych stacji składa się z : stacji synoptycznych I rzędu, stacji synoptycznych II rzędu, stacji klimatologicznych III rzędu, stacji klimatologicznych IV rzędu, stacji opadowych V rzędu, stacji wodowskazowych I rzędu, stacji wodowskazowych II rzędu Każdemu rzędowi stacji pomiarowo-obserwacyjnej przypisany jest odpowiedni do rangi zakres obserwacji i pomiarów w tym przekazywanych operacyjnie wodowskazowych i opadowych obserwacji manualnych. W skład systemu detekcji zjawisk hydrometeorologicznych realizowanych przez IMGW- PIP wchodzi także system radarów meteorologicznych, system detekcji wyładowań atmosferycznych jak również system produktów satelitarnych

74 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Sieć pomiarowa IMGW, pracująca na potrzeby osłony przeciwpowodziowej, składa się głównie ze standardowych sygnalizujących posterunków opadowych i hydrometrycznych (wodowskazowych). Wyjątkiem jest dorzecze Górnej Wisły, gdzie od 1995 roku wykorzystywana jest także automatyczna sieć telemetryczna - system VISTEL. Informacja z sieci posterunków sygnalizujących dociera w normalnych warunkach drogą radiową lub telefoniczną do Biur Prognoz IMGW jeden lub trzy razy na dobę i jest ona przekazywana przez obserwatorów na podstawie wykonanych przez nich obserwacji i pomiarów. Nowoczesne modele hydrologiczne wymagają możliwie częstej aktualizacji danych. Można to zapewnić jedynie poprzez automatyzację sieci obserwacyjno-pomiarowej. Województwa oraz znajdujące się w nich subregiony (część województwa obejmująca kilka powiatów bądź krainę geograficzną) osłaniane są przez wyznaczone biuro prognoz meteorologicznych IMGW- PIB. Prognozy są opracowywane na obszar kraju i poszczególne województwa, natomiast ostrzeżenia meteorologiczne mogą być wydawane odrębnie dla każdego województwa lub subregionu. Wyróżniono 79 subregionów, pokrywając cały obszar Polski. Granice obszarów osłanianych przez poszczególne biura prognoz meteorologicznych nie pokrywają się z granicami regionów wodnych. Opracowywane są prognozy krótkoterminowe na 48 godzin i średnioterminowe na 120 godzin. Ostrzeżenia meteorologiczne opracowywane są niezależnie od prognoz meteorologicznych. Ostrzeżenie meteorologiczne jest to prognoza warunków pogodowych sprzyjających wystąpieniu groźnego zjawiska ze wskazanym natężeniem w przewidywanym czasie i miejscu. Ma na celu wcześniejsze poinformowanie społeczeństwa, organów państwowych, służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ludzi oraz prowadzenie akcji ratunkowych i zabezpieczających działanie w czasie trwania i usuwania skutków groźnych zjawisk atmosferycznych. Jeśli prognoza daje dużą pewność, że zostaną przekroczone wartości progowe specyficzne dla danego zagrożenia (np. wielkość opadów, prędkość wiatru itd.) BPM opracowuje i wysyła ostrzeżenia meteorologiczne. Ostrzeżenie meteorologiczne przesyłane do odbiorcy posiada stały ustalony format. Zawiera również część w formie depeszy SMS, która może być przekazywana dalszej dystrybucji przez służby dyżurne Centrum Zarządzania Kryzysowego (CZK). W celu realizacji przez służbę prognoz meteorologicznych programu regionalnego Systemu Ostrzegania (RSO), depesza ostrzeżenie meteorologiczne zawiera informację SMS, która jest przekazywana przez służby dyżurne CZK do telewizji i prezentowana na pasku informacyjnym. Osłonę hydrologiczną kraju prowadzą określone jednostki organizacyjne IMGW-PIB. Wszystkie produkty przygotowywane przez te jednostki są przekazywane do odbiorców na poziomie krajowym i regionalnym (województwo, powiat, gmina). Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w Warszawie przekazuje informacje do centralnych organów administracji publicznej, m.in. do prezydenta kraju, premiera, do poszczególnych ministerstw czy Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności. Natomiast biura prognoz hydrologicznych przekazują produkty hydrologiczne do centrów zarządzania kryzysowego na poziomie województw, niekiedy do powiatów i gmin oraz do wszystkich odbiorców zdefiniowanych w prawie. Każdy rejon osłaniany jest przez jedno z trzech biur prognoz hydrologicznych IMGW-PIB. Ze względu na to, że rejony osłony są dużymi obszarami o zróżnicowanych charakterach zlewni, wyróżniono w nich mniejsze jednostki - podrejony hydrologiczne. Podrejony osłaniane są przez, wyodrębnione w strukturze biur, sekcje hydrologii operacyjnej. Do podstawowych produktów przekazywanych przez biura prognoz hydrologicznych i Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w normalnym stanie hydrologicznym należą: komunikaty hydrologiczne; biuletyny hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na podstawowe profile wodowskazowe

75 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Do podstawowych produktów przekazywanych w stanie zagrożenia i alarmu hydrologicznego, oprócz produktów przekazywanych w stanie normalnym, należą: Informacje o niebezpiecznym zjawisku oraz ostrzeżenia hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na dodatkowe profile wodowskazowe; prognozy kulminacji fali wezbraniowej (m.in. wysokość i czas trwania). Rysunek nr 9 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej Źródło: Opracowanie własne Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe Pojęcie zarządzania kryzysowego zawiera w sobie zarówno przedsięwzięcia zapobiegawcze i przygotowawcze jak i reagowanie, a następnie przedsięwzięcia związane z odbudową. W celu realizacji zadań z zakresu planowania cywilnego organy administracji publicznej zobowiązane są do sporządzania określonej dokumentacji planistycznej, w tym Planów zarządzania kryzysowego. Plany zarządzania kryzysowego opracowuje się na poziomie kraju, województwa, powiatu i gminy. System bezpieczeństwa i ochrony ludności w Polsce obejmuje: Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy System Państwowego Ratownictwa Medycznego Obronę cywilną 75 75

76 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Rysunek nr 10 System zarządzania kryzysowego w kraju Źródło: Opracowanie własne Organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej; Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej; dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej - jako organ administracji rządowej niezespolonej, podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej; wojewoda; organy jednostek samorządu terytorialnego. Każdy z tych organów wykonuje określone zadania związane z ochroną przed zagrożeniem powodziowym. Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach gospodarowania wodami, a w szczególności w sprawach zarządzania wodami oraz korzystania z wód, jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Organem administracji rządowej niezespolonej właściwym w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym jest dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. W ramach gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, związanym z gospodarką wodną, dyrektor regionalnego zarządu realizuje w imieniu Prezesa Krajowego Zarządu zadania związane z utrzymaniem wód lub urządzeń wodnych oraz pełni funkcje inwestora w zakresie gospodarki wodnej w regionie wodnym W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególności ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzią, uzgodnienia z właściwym dyrektorem

77 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym regionalnego zarządu gospodarki wodnej wymagają: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowe plany oraz decyzje o warunkach zabudowy, strategia rozwoju województwa w zakresie m.in. kształtowania zagospodarowania i użytkowania terenami zagrożonymi powodzią, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności: zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w odrębnych ustawach, dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Powiat (miasto na prawach powiatu) wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Do wyłącznej właściwości rady powiatu (rady miasta na prawach powiatu) należy dokonywanie oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu. Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Do zadań własnych gminy należą m.in. sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ponadto wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, m.in. w zakresie gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Marszałek województwa wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do niektórych wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa. Do zadań marszałka województwa należy także: programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych; prowadzenie ewidencji śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność publiczną, istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, a także ewidencji urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów. Istotnym elementem systemu zarządzania kryzysowego jest planowanie cywilne. Zadania z tym związane obejmują: przygotowanie planów zarządzania kryzysowego; przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych; przygotowanie i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania kryzysowego; utrzymywanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego; 77 77

78 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej; zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów Praktyka planowania przestrzennego W Polsce, po powodzi w 1997 roku, zdecydowano się na wprowadzenie zakazu lokalizowania jakichkolwiek obiektów na terenach zagrożonych powodzią. Ten kategoryczny zakaz był i nadal jest łagodzony poprzez fakt, że wchodzi w życie dopiero w momencie opracowania przez samorząd gminny miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub przy wydawaniu dokumentów zezwalających na zabudowę oraz przez wolne tempo wykonywania przez dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej studiów ochrony przeciwpowodziowej czy, obecnie, map zagrożenia powodziowego.. Ustawa Prawo wodne (t.j. Dz.U nr 0 poz. 145 z późn. zm.) wprowadza 30 -sto miesięczny termin zmodyfikowania istniejących już dokumentów po przekazaniu przez dyrektorów RZGW map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. W związku z powyższym, zgodnie z ww. ustawą, wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego będą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Warto zaznaczyć, że według ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, za spadek wartości gruntu lub ograniczenie sposobu dotychczasowego jego użytkowania spowodowane przez uchwalenie planu miejscowego wymagana jest wypłata odszkodowania lub wykupienie gruntu przez gminę. Przepis ten obejmuje także sytuację zmiany przeznaczenia terenów w wyniku wprowadzenia do mpzp map zagrożenia powodziowego. Obok braku wsparcia finansowego budżetów gmin przez budżet centralny na opracowania miejscowych planów, a czasem także studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, stanowi to jedną z kluczowych przyczyn braku planów miejscowych. Konsekwencją wprowadzenia do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów szczególnego zagrożenia powodzią jest zakaz budowy wszelkiego rodzaju obiektów budowlanych (mieszkalnych i użytkowych) oraz prowadzenia prac, które mogą utrudniać przepływ wód. Z badań ankietowych 5 wynika, że spośród gmin, które otrzymały z RZGW studia ochrony przeciwpowodziowej 47% gmin (157 gmin), wprowadziło ograniczenia w budowie obiektów publicznych, 55% (185 gmin) zakaz budowy budynków mieszkalnych, zaś 38% gmin (128 gmin) zakaz budowy obiektów, których zalanie może być szkodliwe dla środowiska. Dla obszarów, dla których nie opracowano studium, część gmin (411 gmin 55%) wyznaczyła sama strefy zalewów i wprowadza zakazy budowy obiektów publicznych, prywatnych i szkodzących środowisku (odpowiednio 36%, 28%, 38% gmin w stosunku do tych, które zdeklarowały, że mają na swoim terenie powodzie i podtopienia) Badania ankietowe prowadzone w 2013 wśród gmin, na których terenie znajdują się obszary zdefiniowane jako ONNP (źródło: Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Raport Końcowy, KZGW, Kraków 2013)

79 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Retencja naturalna, mała retencja W Polsce zaawansowane są prace nad poprawą retencji naturalnej. Szczególnie istotne w zakresie programowania zwiększania retencji w zlewni są dokumenty, których celem głównym jest zwiększenie retencji: Wojewódzkie programy małej retencji opracowywane i realizowane przez urzędy marszałkowskie Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych - program opracowany i realizowany przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie - program opracowany i realizowany przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych. Podstawowymi obiektami, przewidywanymi do retencjonowania wód w wojewódzkich programach małej retencji, są małe zbiorniki wodne (o pojemności nie przekraczającej 5,0 mln m 3 ), których konieczność lokacji uwzględniono w 95% województw. Retencja korytowa (zbiorniki liniowe budowa piętrzeń na kanałach i ciekach podstawowych) uwzględniana była w 85% programów. Znacznie mniejszy udział mają podpiętrzenia jezior, planowane w 31% programów. Propozycja zalesień była rozpatrywana w 10% programów, a agromelioracji (zwiększenie retencji glebowej) w 5%. Do 2015 r. wojewódzkie programy rozwoju małej retencji przewidywały budowę zbiorników o pojemności 860 mln m 3 (około 48 mln m 3 rocznie). W większości przypadków podstawowym przeznaczeniem zbiorników była ochrona przeciwpowodziowa, zaspokojenie potrzeb rolnictwa, rekreacja oraz hodowla ryb. Celem projektu Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych jest retencja wód powierzchniowo-gruntowych na obszarach administrowanych przez Lasy Państwowe. Działania zaplanowane w projekcie będą prowadzone tak, aby dostosować warunki do istniejącego stanu ekosystemu leśnego lub stymulować poprawę stanu przyrodniczego i zwiększenie różnorodności biologicznej. Projekt obejmuje ekosystemy nizinne całego kraju. Na obecnym etapie uczestniczy w nim 177 nadleśnictw z terenu 17 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych. Projekt Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich jest działaniem kompleksowym, realizowanym w newralgicznych obszarach górskich zlewni. Biorą w nim udział prawie wszystkie nadleśnictwa z terenów wyżynnych i górskich. Prace polegają przede wszystkim na spowalnianiu i ograniczaniu gwałtownego spływu wód w potokach górskich oraz spływu powierzchniowego. Dzięki planowanym i zrealizowanym działaniom oczekuje się spowolnienia odplywu wody ze zlewni górskich oraz wzrostu retencjonowania wód opadowych w ściółce i glebie leśnej. Ponadto, zwiększenie retencji jest celem pośrednim dokumentów sektorowych: Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata opublikowana w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski ; Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ), Krajowy program zwiększania lesistości

80 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią rozwiązanie bardziej korzystne ze względu na zasadność ekonomiczną czy trwałość funkcjonowania. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. Właściwym sposobem ochrony przed powodzią jest użytkowanie terenów zalewowych w sposób niewrażliwy na skutki zalania. Najskuteczniejszym i najwłaściwszym sposobem uniknięcia szkód na obszarach narażonych na zalanie wodami powodziowymi jest maksymalne ograniczenie ich zainwestowania, a w szczególności wykluczenie spod zabudowy mieszkaniowej, jak również ochrona i zwiększenie jak największej powierzchni retencyjnej na terenach nadrzecznych poprzez dążenie do osiągania lub utrzymania odpowiedniej ilości zasobów wodnych w sposób naturalny (np. ochrona mokradeł, torfowisk, lasów, oczek wodnych czy starorzeczy). Zwiększanie retencyjności zlewni przeprowadzane przy pomocy technicznych rozwiązań wymaga wykonania analizy rzeczywistych potrzeb wraz z podaniem uzasadnienia dla przyjętego rozwiązania. Inwestycje o charakterze inwestycyjnym mogą być zakwalifikowane do realizacji po przeprowadzeniu analizy zgodności inwestycji z wymogami ochrony zasobów wodnych wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej przetransponowanej do ustawy Prawo wodne i Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry. Zgodność ta jest oceniana dla większości projektów w procedurze ocen oddziaływania na środowisko. Ocena, czy realizacja danej inwestycji zagraża pogorszeniem stanu środowiska wodnego albo nieosiągnięciem dobrego stanu/potencjału ekologicznego wód, musi znaleźć odzwierciedlenie w treści raportu oddziaływania na środowisko i w treści wydanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W przypadku stwierdzenia naruszenia celów środowiskowych wynikających z RDW (osiągnięcie dobrego stanu/potencjału ekologicznego) inwestycja może być zakwalifikowana do realizacji jedynie w przypadku łącznego spełnienia przesłanek wymienionych w art. 38 j ustawy Prawo wodne Diagnoza problemów i wnioski 1. Plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań odnosi się do tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z działań nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu i ograniczanie istniejącego zagospodarowania nie są przedmiotem proponowanych działań. 2. Stan techniczny i bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. O ile w lepszym stanie (i stan ten ulega systematycznej poprawie) znajdują się budowle stale piętrzące wodę, to w znacznie gorszym stanie technicznym i bezpieczeństwa znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę, głównie wały przeciwpowodziowe. Wynika to z długiego okresu eksploatacji tych budowli oraz niewystarczających środków finansowych na ich naprawy, bieżącą konserwację i przebudowy. Poziom informacji dotyczącej wszystkich polderów, budowli je tworzących i ich stanu technicznego oraz bezpieczeństwa jest niedostateczny. Wynika to zarówno z braku pełnej ewidencji tych obiektów, jak i braku obowiązku przekazywania oceny ich stanu bezpieczeństwa przez ich administratorów do PSBBP-OTKZ. Należy stwierdzić, że instytucja ocen stanu technicznego i bezpieczeństwa w takich aspektach, w jakich tego oczekiwano, spełnia istotną rolę. Obecnie okresowe oceny stanu technicznego są wykonywane dla większości obiektów klasy od I do III. Można uznać, że zadowalający stan techniczny 80 80

81 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym większości obiektów hydrotechnicznych, a szczególnie zapór, jest w części rezultatem ukształtowania się praktyki opracowywania ocen stanu technicznego i bezpieczeństwa. 3. Wysoki stopień generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń. Dobrze sprawdza się w przypadku zagrożeń wielkoobszarowych, natomiast nie jest wystarczający dla często krótkotrwałych i intensywnych zagrożeń w skali lokalnej (powiat/gmina). Problemu tego nie sposób rozwiązać bez rozbudowy sieci pomiarowej IMGW-PIB, która z racji niedostatecznego finansowania znacznie się skurczyła. Dotyczy to zwłaszcza cieków III rzędu i niższych, na których często zaprzestano wieloletnich ciągłych obserwacji. 4. Generalnym problemem systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego jest nadmiernie rozbudowany i skomplikowany układ zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności, a organami działającymi w ramach systemów zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej oraz rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur w różnych aktach prawnych. W zakresie realizacji poszczególnych zadań służących bezpieczeństwu, obecne działania podejmowane w tej sferze przez podmioty odpowiedzialne za poszczególne obszary bezpieczeństwa mają często charakter sektorowy i rozproszony. Tymczasem niezbędna jest kompleksowość i spójność podejmowanych działań w celu skutecznego przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom. Ta kompleksowość i spójność powinna obejmować zarówno konsolidację wewnątrz systemu bezpieczeństwa narodowego jak i konsolidację wewnątrz systemu zarządzania kryzysowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym wskazała i powołała właściwe podmioty i struktury organizacyjne szczebla centralnego i terenowego odpowiedzialne za realizację zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym. Struktury te muszą funkcjonować i wypełniać powyższe zadania w każdej zaistniałej sytuacji kryzysowej, w tym w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Zasadą powinno być unikanie powielania rozwiązań w obszarze kierowania bezpieczeństwem państwa osobno dla sytuacji kryzysowej oraz dla zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa. Istnieje zatem konieczność zwiększenia stopnia zintegrowania funkcjonujących i planowanych do uruchamiania struktur. Powyższe wymagania dotyczące doskonalenia współdziałania muszą być podejmowane na szczeblu krajowym, wojewódzkim i oraz samorządu lokalnego (gmin i powiatów). Zadania i funkcje przypisane Rządowemu Zespołowi Zarządzania Kryzysowego i Rządowemu Centrum Bezpieczeństwa ustawą o zarządzaniu kryzysowym nie ograniczają się jedynie do zagadnień związanych z wystąpieniem sytuacji kryzysowej. Zarządzanie kryzysowe jest elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, funkcjonującym również w okresie wprowadzenia stanów nadzwyczajnych oraz w czasie wojny. Działania konsolidacyjne powinny dotyczyć głównie sfery planistycznej, obejmującej planowanie działań w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. Konieczne jest wypracowanie wspólnej dla planowania obronnego i zarządzania kryzysowego metodologii planowania bezpieczeństwa, opartej na jednolitej ocenie zagrożeń bezpieczeństwa państwa i wspólnych procedurach planistycznych. Ustalenie jednolitych zasad i procedur planowania bezpieczeństwa narodowego poprawi efektywność kierowania bezpieczeństwem narodowym oraz zapewni lepsze wykorzystanie sił i środków na potrzeby bezpieczeństwa i obrony państwa. Nie do końca precyzyjnie została określona rola Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w systemie bezpieczeństwa narodowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym konstytuuje RCB, jako państwową jednostkę budżetową podległą 81 81

82 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Prezesowi Rady Ministrów. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa realizuje liczne zadania związane z zarządzaniem kryzysowym, w tym obsługuje Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego czy ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Odpowiada również za planowanie cywilne, koordynuje przygotowanie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, współdziała z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi NATO i UE oraz innych organizacji międzynarodowych odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe i ochronę infrastruktury krytycznej, współdziała z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Informuje też Komisję Europejską i państwa członkowskie Unii Europejskiej o środkach zastosowanych w sytuacji kryzysowej w celu zabezpieczenia prawidłowego działania publicznej sieci telekomunikacyjnej oraz stacji nadawczych i odbiorczych używanych do zapewnienia bezpieczeństwa, w zakresie dotyczącym systemu łączności i sieci teleinformatycznych. Przy tak licznych zadaniach, przyjęte obecnie rozwiązania organizacyjno-prawne nie określają precyzyjnie miejsca RCB w strukturze administracji oraz jego roli w systemie zarządzania kryzysowego, a szerzej bezpieczeństwa narodowego. 5. Systemowi realizacji zadań z zakresu ochrony przed powodzią nie sprzyja dualizm, tzw. administracji wodnej oraz brak precyzyjnych zapisów ustawowych regulujących zakresy zadań i odpowiedzialności poszczególnych organów. W obecnym stanie prawnym, organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej, wojewodowie, marszałkowie województw oraz starostowie i organy wykonawcze gmin. Zatem na obszarze zlewni danego cieku wodnego za różne elementy ochrony przeciwpowodziowej odpowiada co najmniej kilka różnych organów. Ich współdziałaniu nie sprzyja bardzo ogólny zapis ustawowy (art. 88a ust. 1 ustawy Prawo wodne), który stanowi, że ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Obowiązująca ustawa Prawo wodne nie określa precyzyjnie zakresu zadań i podziału odpowiedzialności pomiędzy poszczególne organy, w szczególności na poziomie samorządu lokalnego (gmin i powiatów). Ustawa Prawo wodne nie reguluje zakresu zadań i odpowiedzialności gmin oraz powiatów w realizacji zadań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej, chociaż zadania takie (w ogólny sposób) zostały przypisane tym jednostkom na podstawie odpowiednich ustaw samorządowych. Wśród zadań wymienionych w ustawie o samorządzie gminnym i w ustawie o samorządzie powiatowym, wskazano obowiązek wyposażenia i utrzymania magazynów przeciwpowodziowych oraz opracowania planu operacyjnego ochrony przed powodzią i ogłaszanie (odwoływanie) alarmu przeciwpowodziowego. W ustawach tych nie wskazano żadnych innych zadań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Taki stan prawny może powodować utrudnienia w ustaleniu odpowiedzialności za programowanie zadań służących podniesieniu poziomu ochrony przeciwpowodziowej oraz zapewnienie odpowiedniego stanu technicznego urządzeń służących ochronie przed powodzią. Działania starostów i organów wykonawczych gmin w znacznej mierze ukierunkowane są na usuwanie skutków powodzi, a nie ochronę i zapobieganie tym powodziom, zwłaszcza w obszarze odpowiedniego kształtowania zasad zabudowy terenów zagrożonych powodzią, jak i wspierania właściwego użytkowania oraz zagospodarowania terenu zlewni, czy stosowaniu odpowiednich środków technicznych i nietechnicznych

83 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Realizacji strategii zapobiegania oraz zmniejszania skutków powodzi i określania w szczególności zadań służących podniesieniu poziomu ochrony przeciwpowodziowej na obszarze gminy czy powiatu, powinien służyć plan operacyjny ochrony przed powodzią. Nie jest jednak jasne, jakie elementy taki plan powinien zawierać i jakim celom ma służyć. Natomiast nazwa tego planu oraz wskazanie obowiązku jego opracowania w jednym przepisie z obowiązkiem dotyczącym pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego może sugerować, że dokument ten odnosić się ma do działań bieżących w przypadku wystąpienia powodzi i być ukierunkowany na działania, które należy podjąć w trakcie wystąpienia powodzi (prowadzenie akcji ratunkowej), a więc raczej stanowić część systemu zarządzania kryzysowego. Na problem ten zwracała uwagę Najwyższa Izba Kontroli oceniając faktyczne działania samorządu terytorialnego w tym zakresie. Zdaniem NIK plan operacyjny opracowywany przez jednostki samorządu terytorialnego powinien zawierać następujące elementy: identyfikację zagrożeń, ustalenie celów planu, ograniczenie skutków powodzi, ustalenie zakresu możliwych działań i rozwiązań, analizę kosztów i korzyści poszczególnych rozwiązań, wybór najlepszych rozwiązań dla poszczególnych obszarów zagrożeń, ocenę oddziaływania przyjętych rozwiązań. Warto podkreślić, że zarówno organ wykonawczy gminy jak i starosta otrzymują od dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Niejasno zdefiniowane zadania marszałków województw w zakresie ochrony przed powodzią na obszarach innych niż obszary rolnicze. Zakres zadań marszałka wynikający z ustawy Prawo wodne nie wskazuje na konieczność podejmowania działań dotyczących programowania zadań z zakresu poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego dla obszarów innych niż obszary rolnicze. Ochronie przeciwpowodziowej nie sprzyja proces wydawania przez różne i niezależne organy pozwoleń wodnoprawnych na odprowadzanie wód opadowych. W procesie tym nie przewidziano przeprowadzenia analizy łącznego wpływu tych pozwoleń na możliwości odprowadzenia wód opadowych przez ich odbiornik. 6. Proces planowania i zagospodarowania przestrzennego jest prowadzony bez wyraźnego powiązania z zapobieganiem zagrożeniom powodziowym. Ochronie przed powodzią nie sprzyja brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Niespójne przepisy prawa uniemożliwiają przeprowadzenie pełnej procedury uzgodnień tych dokumentów w zakresie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Przepisy ustawy Prawo wodne i ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym odnoszące się do zasad sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego są niespójne. W art. 88f ust. 5 ustawy Prawo wodne wskazano, że w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się granice obszarów wskazanych w art. 88d ust. 2 tej ustawy, podczas gdy w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ustalono obowiązek określenia granic i sposobów zagospodarowania jedynie części obszarów, tj. obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (art. 15 ust. 2 pkt 7 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Podobna sytuacja występuje w przypadku studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wynika, że dokument ten uzgadnia się w zakresie obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (art. 11 pkt 6 lit. i), a w ustawie Prawo wodne wskazano, że zakres uzgodnień obejmuje obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (art. 4a pkt 1). Rozbieżności te nie umożliwiają przeprowadzenia na etapie planowania 83 83

84 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym przestrzennego pełnej procedury uzgodnień w zakresie wymogów ochrony przeciwpowodziowej. Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, należy do zadań własnych gminy (art. 3 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Tak więc na organach gmin spoczywa obowiązek kształtowania przestrzeni w taki sposób, aby do minimum ograniczyć skutki powodzi. Podstawowymi narzędziami pozwalającymi gminom na określenie sposobu zagospodarowania i zabudowy terenu są studium zagospodarowania oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku ich braku decyzje o warunkach zabudowy. Dlatego przy sporządzaniu tych dokumentów planistycznych należy rozstrzygnąć, w jaki sposób zagospodarować poszczególne obszary, aby ograniczyć skutki powodzi. Ponadto w ustaleniach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wprowadzać należy podstawowe zalecenia dotyczące wymagań konstrukcyjnych budynków i budowli. Brak jest ustawowych zasad określających rodzaje, możliwych do wprowadzenia przez gminę, szczególnych warunków zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią oraz ograniczeń w ich użytkowaniu, w powiązaniu z przesłankami do takiego działania. O ile na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią obowiązują zakazy określone w art. 88l ustawy Prawo wodne, tak dla pozostałych obszarów wskazanych na mapach zagrożenia (MZP) nie ustalono zaleceń lub ograniczeń w ich użytkowaniu. Może to wpłynąć na ograniczony stopień lub rezygnację przez gminy z ustalania szczególnych zasad zagospodarowania tych terenów w celu zabezpieczeniach ich przed powodzią lub ograniczenia jej skutków. Dla terenów, dla których nie określono obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), właściwy dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej kierując się względami bezpieczeństwa ludzi i mienia może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić zakazy (o których mowa w art. 88l ust. 1 ustawy Prawo wodne) wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe (art. 88m ustawy Prawo wodne). Powyższe uregulowania prawne dają dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej możliwość wpływu na kształtowanie polityki przestrzennej na terenie gminy, chociaż działania takie należą do jej zadań własnych

85 Diagnoza problemów

86 Diagnoza problemów 9 Diagnoza problemów 9.1 Przestrzenny rozkład zagrożenia powodziowego Diagnoza poziomu zagrożenia powodziowego Do przeprowadzenia analiz rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz analiz strat wykorzystano numeryczną mapę zagrożenia powodziowego (MZP) oraz ryzyka powodziowego (MRP). Zgodnie z zapisami Metodyki (KZGW 2013) 6 poziomy ryzyka zdiagnozowano dla tzw. kategorii: a) Zdrowie i życie ludzi W ramach tej kategorii analizie poddano dwa typy danych: liczbę zagrożonych mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego (tj. liczbę osób zameldowanych w budynkach znajdujących się na obszarach zagrożenia powodziowego), liczbę obiektów (tj. budynków), w których mogą znajdować się osoby o ograniczonych możliwościach decyzyjnych, percepcyjnych lub problemach z samodzielnym poruszaniem. b) Środowisko W ramach tej kategorii analizie poddano dwa typy danych: obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska (zakłady przemysłowe), obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska (inne potencjalne ogniska zanieczyszczeń). c) Dziedzictwo kulturowe W ramach tej kategorii analizie poddano obiekty i obszary cenne kulturowo tj.: pomniki zagłady muzea, skanseny biblioteki (narodowy zasób biblioteczny) archiwa (narodowy zasób archiwalny) obiekty wpisane na listę UNESCO d) Działalność gospodarcza W ramach tej kategorii analizie poddano wartość majątku (zagrożonego powodzią). Wartość tę określano na podstawie form użytkowania terenu w oparciu o warstwy MRP użytkowanie, z uwzględnieniem następujących form: tereny zabudowy mieszkaniowej (uwzględniono dodatkowo) Metodyka opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych na podstawie opracowania o tytule jak wyżej wykonanego przez IMGW O/Kraków, KZGW, Warszawa, lipiec 2013

87 Diagnoza problemów tereny przemysłowe tereny komunikacyjne lasy tereny rekreacyjno-wypoczynkowe grunty orne użytki zielone tereny pozostałe (uwzględniono dodatkowo z wartością 0 zł) Wartość majątku dla poszczególnych form użytkowania terenu wyliczono w oparciu o dane jednostkowe pochodzące z Rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104) 7, z uwzględnieniem zróżnicowania dla poszczególnych województw. Do określenia poziomu ryzyka dla poszczególnych wskaźników wrażliwości zastosowano metodę opartą na średniej stracie rocznej (ang. Annual Average Damage AAD) z uwzględnieniem metody oczekiwanej straty rocznej (ang. Expected Annual Damage EAD). Zarówno AAD jak i EAD są wygodnymi miarami umożliwiającymi bezpośrednie podejmowanie decyzji mających na celu ograniczenie ryzyka (Lee, 2010) 8, co powoduje, że metody te zyskują dużą popularność i są intensywnie rozwijane. Konstrukcja AAD/EAD wynika wprost z powszechnie przyjętej definicji ryzyka: gdzie R jest ryzykiem, p prawdopodobieństwem wystąpienia zjawiska powodującego straty a d wielkością zniszczeń w wyniku pojawienia się danego zjawiska. Jednak implementacja tej zasady w metodzie AAD/EAD jest bardziej kompleksowa, tzn. uwzględnia złożoność zjawiska poprzez różne scenariusze jego przebiegu. Poziom ryzyka wyznaczono z wykorzystaniem metody średniej straty rocznej i określono dla następujących jednostek analitycznych: (1) heksagonów o powierzchni 10ha (umożliwiających obszarowe zróżnicowanie ryzyka), obszarów gmin, czterokilometrowych odcinków rzek i wybrzeża, obszarów zlewni uzgodnionych z RZGW. Podstawowym powodem prowadzenia analiz na siatce heksagonalnej oraz na odcinkach rzek jest trzymanie się zasady od szczegółu do ogółu. Ponadto, głównym celem przeprowadzonej analizy było przedstawienie rozkładu przestrzennego ryzyka powodziowego oraz innych niezbędnych informacji, z możliwie największą dokładnością, na jaką pozwalają dane wejściowe tj. mapy zagrożenia 7 Rozporządzenie Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, Dz. U. z 2013 r. poz Lee K. (2010): Flood Risk Management, International Perspectives in Water Resources Management: Living with Floods the Netherlands and United Kingdom, University of Iowa, Project website:

88 Diagnoza problemów powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego opracowane w skali 1: Ten poziom szczegółu pomaga w identyfikacji poszczególnych obszarów, miejsc, w których należy w pierwszej kolejności wprowadzać działania z zakresu ochrony przed powodzią. Działania te mogą mieć różnoraki charakter i mogą być realizowane w różnej skali przestrzennej, np. zalecenia środków nietechnicznych dla całej zlewni lub budowa krótkiego odcinka wału. Dlatego też niezbędna jest analiza na jednostkach przestrzennych, które pozwalają uwydatnić szczegóły ryzyka nie wynikające wprost z surowych danych MZP i MRP, dla jednostek dużo mniejszych niż zlewnia. Oczywiście, informacje odnoszące się do ryzyka powodziowego powinny być agregowane do zlewni i regionu wodnego, aby móc wyciągać wnioski o charakterze strategicznym (o mniejszym poziomie szczegółowości). W siatce heksagonalnej podstawową jednostką analityczną jest heksagon foremny o powierzchni 10 ha, czyli z przekątną ok. 400 m. Dla odcinków rzek jednostką analityczną jest odcinek 4 kilometrów. Obie wartości zostały przyjęte ze względów praktycznych. Oczko heksagonu o takiej średnicy można wizualizować w skali 1: w taki sposób, że różnica pomiędzy klasami ryzyka jest wciąż dostrzegalna (nawet do skali 1: w zależności od układu graficznego). Natomiast ryzyko przedstawione w formie odcinków jest uogólnieniem ryzyka, wynikającego z siatki heksagonów. Odcinek czterech kilometrów jest na tyle duży, że z jednej strony można go wizualizować na poziomie kraju, a z drugiej strony jest na tyle precyzyjny, że możliwym było określenie poziomu ryzyka w danej zlewni. Ze względu na przyjęty model analizy oraz typ danych wejściowych, wielkość jednostki analitycznej ma wpływ na wynik tj. im większa jednostka, tym wynik jest bardziej zgeneralizowany. Podstawę określenia poziomu ryzyka stanowiły wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią, które obliczano dla poszczególnych jednostek analitycznych z uwzględnieniem stref zalewu o p=10%, a także p=1% i p=0.2% wraz z uwzględnieniem obszarów narażonych na zalanie w wyniku awarii wałów przeciwpowodziowych. Dla heksagonów, obszarów gmin i zlewni poziomy ryzyka obliczano niezależnie; w przypadku czterokilometrowych odcinków rzek i wybrzeża zastosowano rzutowanie wyników uzyskanych dla heksagonów. Przyjęto pięć poziomów ryzyka: Poziom ryzyka 1 bardzo niski 2 niski 3 umiarkowany 4 wysoki 5 bardzo wysoki W celu uzyskania ostatecznego poziomu ryzyka (zintegrowanego ryzyka powodziowego), z uwzględnieniem wyników otrzymanych w ramach wszystkich kategorii, wykorzystano metodę średniej ważonej z uwzględnieniem współczynników wagowych dla poszczególnych kategorii. Wartości tych współczynników określono w oparciu o metodę hierarchicznej analizy problemu AHP (ang. Analytical Hierarchy Process, metoda Saaty ego)

89 Diagnoza problemów Tabela nr 11 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Kategoria Waga zdrowie i życie ludzi 0,54 środowisko 0,07 dziedzictwo kulturowe 0,07 działalność gospodarcza 0,32 Źródło: Opracowanie IMGW-PIB (Raport WBS ) Przy uwzględnieniu współczynników wagowych otrzymanych w oparciu o AHP średnia ważona do obliczenia zintegrowanego poziomu ryzyka powodziowego przyjmuje następującą postać: gdzie: - poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego R Z poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego R S poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla środowiska naturalnego R K poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego R G poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla działalności gospodarczej (2) Ostatecznie poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego na podstawie średniej ważonej określono z przyjęciem następujących przedziałów: - poziom ryzyka 1 - poziom ryzyka 2 - poziom ryzyka 3 - poziom ryzyka 4 - poziom ryzyka 5 Szczegółowy opis powyższych analiz zawiera opracowanie pt.: Raport z zakończenia realizacji zadań w zakresie identyfikacji obszarów szczególnie narażonych na niebezpieczeństwo powodzi i ryzyka powodziowego - Analiza rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat, październik 2014, IMGW PiB. Na rysunku 11 przedstawiono schemat postępowania przy obliczaniu wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią

90 Diagnoza problemów Rysunek nr 11 Rysunek Schemat obliczania wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią oraz poziomów zintegrowanego ryzyka powodziowego Źródło: Opracowanie IMGW-PIB (Raport WBS )

91 Diagnoza problemów Obszary o największym zagrożeniu powodziowym W wyniku przeprowadzonych analiz otrzymano bogaty zasób danych począwszy od charakterystyki czynników determinujących wrażliwość, poprzez informacje o poziomie wrażliwości, skończywszy na danych wskazujących poziom ryzyka powodziowego. Podstawowymi obszarami, które posłużyły do scharakteryzowania wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią były obszary zlewni bilansowych, określone przez grupy planistyczne regionów wodnych, a także obszary gmin (przedstawione z uwzględnieniem przynależności do województw i powiatów), które przyporządkowane zostały do właściwych obszarowo regionów wodnych i obszarów dorzeczy. W odniesieniu do każdej z rozpatrywanych zlewni czy gmin zebrano szczegółowe informacje w zakresie opisanych czynników wraz z uwzględnieniem podziału na obszary zagrożone powodzią dla przepływu maksymalnego o prawdopodobieństwie przewyższenia p=10%, p=1%, p=0,2% oraz obszarów zagrożonych powodzią w wyniku awarii obwałowania, przy p=1%. Na podstawie powyższych danych, w wyniku przeprowadzonej analizy wskazano poziomy wrażliwości oraz poziomy ryzyka powodziowego. W celu zobrazowania uzyskanych wyników dokonano rozkładu przestrzennego poziomu ryzyka w odniesieniu do obszarów zlewni bilansowych i gmin. Dane wynikowe zestawiono w tabelach 12 i 13. Wizualizację zintegrowanego poziomu ryzyka powodziowego w ujęciu gmin i zlewni bilansowych regionu wodnego przedstawiono na rys. 12, 13, 14 i 15. W poniższej tabeli zobrazowano rozkład ryzyka dla poszczególnych kategorii zagrożenia w ujęciu gmin regionu wodnego Środkowej Odry. Tabela nr 12 Ryzyko powodziowe w gminach regionu wodnego Środkowej Odry. Liczba gmin z ryzykiem powodziowym na danym poziomie Region Wodny Poziom ryzyka Zdrowie i życie ludzi kategorie ryzyka powodziowego Środowisko Dziedzictwo kulturowe działalność gospodarcza Zintegrowane ryzyko powodziowe Środkowej Odry Źródło: Opracowanie własne RAZEM 266 Jak wynika z powyższego zestawienia, w Regionie Wodnym Środkowej Odry występuje 30 obszarów o bardzo wysokim stopniu ryzyka, 64 obszarów o wysokim poziomie ryzyka i 62 obszarów o umiarkowanym poziomie ryzyka

92 Diagnoza problemów Rysunek nr 12 Diagram rozkładu zintegrowanego ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na gminy Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w odniesieniu do liczby gmin 22% 11% 24% 20% 23% Źródło: Opracowanie własne Na podstawie wyników analizy w ujęciu obszarów gmin w regionie wodnym Środkowej Odry poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego na poziomie wysokim i bardzo wysokim występuje: na Odrze w gminie Kędzierzyn-Koźle, Reńska Wieś, Zdzieszowice, Krapkowice, Gogolin, Prószków, Tarnów Opolski, Opole, Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Popielów, Lewin Brzeski, Skarbimierz, Lubsza, Brzeg, Oława, Oława (miasto), Jelcz-Laskowice, Siechnice, Czernica, Wrocław, Oborniki Śląskie, Brzeg Dolny, Środa Śląska, Nowa Sól, Otyń, Trzebiechów, Czerwieńsk,, Krosno Odrzańskie; na Osobłodze w gminie Krapkowice; na Prudniku w gminie Prudnik; na Małej Panwi w gminie Dobrzeń Wielki, Opole; na Nysie Kłodzkiej w gminie Bystrzyca Kłodzka, Kłodzko, Kłodzko (miasto), Bardo, Kamieniec Ząbkowicki, Paczków, Nysa, Łambinowice, Grodków, Niemodlin, Lewin Brzeski; na Białej Lądeckiej w gminie Stronie Śląskie, Lądek Zdrój, Kłodzko; na Bystrzycy Dusznickiej w gminie Polanica Zdrój, Kłodzko, Kłodzko (miasto), na Ścinawce w gminie Kłodzko, Kłodzko (miasto), Radków; na Budzówce w gminie Kamieniec Ząbkowicki; na Białej Głuchołaskiej w gminie Głuchołazy, Nysa; 92 92

93 Diagnoza problemów na Ścinawie Niemodlińskiej w gminie Niemodlin, Lewin Brzeski; na Oławie w gminie Oława, Siechnice; na Bystrzycy w gminach Świdnica, Świdnica (miasto), Kąty Wrocławskie, Wrocław; na Piławie w gminie Dzierżoniów, Dzierżoniów (miasto) i Świdnica; na Czarnej Wodzie (dopływie Bystrzycy) w gminie Kąty Wrocławskie; na Strzegomce w gminie Stare Bogaczowice, Dobromierz, Strzegom, Mietków, Kąty Wrocławskie; na Widawie w gminie Czernica, Długołęka, Wrocław, Wisznia Mała; na Kaczawie w gminach Świerzawa, Złotoryja, Legnica, Prochowice; na Nysie Szalonej w gminie Dobromierz; na Czarnej Wodzie (dopływie Kaczawy)w gminie Chojnów, Miłkowice, Legnica; na Skorej w gminie Chojnów, Chojnów (miasto), Miłkowice; na Baryczy w gminie Odolanów, Milicz, Żmigród, Wąsosz, Niechlów; na Orlej w gminie Wąsosz; na Bobrze w gminie Kamienna Góra, Kamienna Góra (miasto), Marciszów, Janowice Wielkie, Mysłakowice, Jelenia Góra, Wleń, Lwówek Śląski, Bolesławiec, Szprotawa, Żagań, Żagań (miasto), Nowogród Bobrzański; na Zadrnej w gminie Kamienna Góra, Kamienna Góra (miasto); na Lesku w gminie Boguszów-Gorce, Czarny Bór; na Łomnicy w gminie Mysłakowice; na Jedlicy w gminie Mysłakowice; na Kamiennej w gminie Piechowice, Jelenia Góra; na Wrzosówce, w gminie Jelenia Góra; na Szprotawie w gminie Szprotawa; na Kwisie w gminie Gryfów Śląski, Leśna, Lubań, Lubań (miasto); na Nysie Łużyckiej w gminie Zgorzelec, Zgorzelec (miasto), Przewóz, Gubin, Gubin (miasto); na Czerwonej Wodzie w gminie Zgorzelec (miasto); na Lubszy w gminie Gubin, Gubin (miasto). Graficzne przedstawienie wyniku analizy rozkładu przestrzennego ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na gminy przedstawia Rysunek nr

94 Diagnoza problemów Rysunek nr 13 Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na gminy Źródło: Opracowanie własne 94 94

95 Mała Panew Osobłoga Stobrawa Nysa Kłodzka Oława Ślęza Widawa Bystrzyca Kaczawa Barycz Obrzyca Bóbr Nysa Łużycka Przyodrze Diagnoza problemów W tabeli poniżej zestawiono kategorie ryzyka powodziowego dla poszczególnych zlewni w regionie wodnym Środkowej Odry. Tabela nr 13 Ryzyko powodziowe w zlewniach Regionu Wodnego Środkowej Odry. Lp. Zlewnia zdrowie i życie ludzi kategorie ryzyka powodziowego środowisko dziedzictwo kulturowe działalność gospodarcza zintegrowane ryzyko powodziowe 1 Mała Panew Osobłoga Stobrawa Nysa Kłodzka Oława Ślęza Widawa Bystrzyca Kaczawa Barycz Obrzyca Bóbr Nysa Łużycka Odra (od Kanału 14 Gliwickiego do Uścia Nysy Łużyckiej) Źródło: Opracowanie własne Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego w odniesieniu do zlewni regionu wodnego Środkowej Odry przedstawia rysunek nr 14. Natomiast przestrzenny rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na zlewnie bilansowe przedstawia rysunek nr 15. Rysunek nr 14 Rozkład zintegrowanego ryzyka w poszczególnych zlewniach Źródło: Opracowanie własne 95 95

96 Diagnoza problemów Rysunek nr 15 Mapa rozkładu zintegrowanego ryzyka w poszczególnych zlewniach 96 96

97 Diagnoza problemów 9.2 Przestrzenny rozkład potencjalnych strat Diagnoza rozkładu potencjalnych strat Analizę przestrzennego rozkładu potencjalnych strat powodziowych wykonano w oparciu o numeryczną MRP. Wartości potencjalnych strat wyliczono w regionach wodnych oraz w gminach zagrożonych powodzią dla następujących scenariuszy: wystąpienia powodzi o prawdopodobieństwie p=0,2%, p=1%, p=10%, zniszczenia lub uszkodzenia wału, Analiza została przeprowadzona w dwóch etapach. W etapie I wyliczono sumaryczne wartości potencjalnych strat dla regionów wodnych oraz dla gmin zagrożonych powodzią. W etapie II wyliczono sumaryczne wartości potencjalnych strat dla następujących klas użytkowania: tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, grunty orne oraz użytki zielone Obszary, w których występują największe potencjalne straty Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry w ponad 260 gminach odnotowano potencjalne straty: dla scenariusza przy p=0,2% to 265 gmin, dla scenariusza przy p=1% gminy, dla scenariusza przy p=10% gminy. Dla scenariusza z przepływem o prawdopodobieństwie p=0,2% największe straty (ponad 600 mln zł) zarejestrowano w Legnicy ( zł), ponad 300 mln zł w gminach: Dobrzeń Wielki ( zł), Kędzierzyn Koźle ( zł), Prochowice ( zł), a ponad 200 mln zł w Jeleniej Górze ( zł), Opolu ( zł), Wrocławiu ( zł), Nysie ( zł) i Kłodzku ( zł). Ponadto w 14 innych miastach/gminach straty osiągnęły ponad 100 mln złotych. Dla scenariusza o p=1% największe potencjalne straty wyliczono w Kędzierzynie Koźlu ( zł), Legnicy ( zł), Kłodzku ( zł), Jeleniej Górze ( zł), oraz gminach: Prochowice ( zł) i Lewin Brzeski ( zł). W pozostałych miastach/gminach tego regionu wodnego straty nie przekraczają 100 mln zł. Odmiennie przedstawiają się wartości strat w przypadku scenariusza przy p=10%. Największe straty wyliczono w gminach: Żmigród ( zł), Kunice ( zł) oraz Chojnów ( zł). Straty dla gmin w regionie wodnym Środkowej Odry w wysokości powyżej 1 mln zł występują w: 197 gminach/miastach (dla scenariusza 0,2%), 177 gminach/miastach (dla scenariusza 1%), 103 gminach/miastach (dla scenariusza 10%). Ponadto analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowymwnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych wynikających z zagrożenia powodzią w regionie wodnym Środkowej Odry występują w zlewni: 97 97

98 Diagnoza problemów Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej (Przyodrze) dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% i p=1%, Bobru dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=10%; 9.3 Diagnoza problemów W wyniku analizy rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego, jak i zgłaszania problemów przez członków zespołów planistycznych zlewni i grup planistycznych poszczególnych zlewni regionu wodnegoh, określono następujące główne problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry: 1. Zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni uniemożliwiająca skuteczne ograniczenie zagrożenia powodziowego: potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów leśnych, rolnych i zurbanizowanych; potrzeba ograniczenia spływu powierzchniowego z terenów górskich i podgórskich Sudetów, a w szczególności: Karkonoszy, Gór Sowich, Rudaw Janowickich, Gór Bystrzyckich, Masyw Śnieżnika itp.; potrzeba budowy suchych zbiorników wodnych głównie w zlewniach Nysy Kłodzkiej, Kaczawy, Bystrzycy, Bobru; potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów zurbanizowanych dużych miast. 2. Postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, która wpływa na wzrost wrażliwości tych obszarów: brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne; problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących w międzywalu i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania; problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie; zabudowa terenów zlokalizowanych bezpośrednio poniżej zbiorników retencyjnych; nieuregulowane sprawy własnościowo-prawne istniejących polderów powodziowych. 3. Brak określenia warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami dla ograniczenia wrażliwości tych obszarów na zagrożenie powodziowe: brak opracowania warunków technicznych, na podstawie których można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań. 4. Problem zwiększającego się zagrożenia powodziowego: niedostateczna przepustowość koryta rzek i obecność obiektów infrastruktury drogowej w zlewniach rzek; brak utrzymania w odpowiednim stanie wałów przeciwpowodziowych; niedostateczny zakres i częstotliwość prac utrzymaniowych rzek i potoków górskich, 98 98

99 Diagnoza problemów potrzeba opracowania wspólnej instrukcji gospodarowania systemem zbiorników retencyjnych (Racibórz, Turawa, Nysa, Otmuchów, Mietków), uwzględniająca koincydencję działań; potrzeba uporządkowania sytuacji prawnej polderów w okolicach Wrocławia wraz z opracowaniem wspólnej instrukcji gospodarowania całym systemem polderów i urządzeń Wrocławskiego Węzła Wodnego uwzględniającą koincydencję działań; potrzeba przystosowania terenów zlokalizowanych poniżej zbiorników retencyjnych na okoliczność zwiększenia zrzutów wody w celu podniesienia chwilowej retencji powodziowej w przypadku prognozy nadejścia fali wezbraniowej, potrzeba odtworzenia i zwiększenia efektywności wykorzystania systemów melioracji i urządzeń wodnych do ochrony przeciwpowodziowej, w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe (nawadniająco- odwadniające) dla zwiększenia retencji zlewni; problem terenów zabudowanych położonych w najniższych punktach zlewni i blisko wałów przeciwpowodziowych (brak odwodnienia zawala, wybijanie studzienek kanalizacji deszczowej). niedostateczna ilość bezpiecznych miejsc postojowych na Odrze dla jednostek pływających w przypadku wystąpienia powodzi; 5. Brak rozwiniętej, na odpowiednim poziomie, osłony hydrologiczno-meteorologicznej w zlewniach służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem: potrzeba wzmocnienia krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń; potrzeba stworzenia lokalnych systemów osłony przeciwpowodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń. 6. Problem zbyt małej świadomości społecznej w zakresie zagrożenia powodziowego oraz niedostateczna znajomość metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania, prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi. 7. Brak potrzebnych instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych, zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe: problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego; potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych. 8. Postępująca zabudowa na obszarach o niskim (p=0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi zwiększająca wrażliwość tych obszarów: brak wypracowania warunków, pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki, które mogą spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku wystąpienia powodzi. 9. Problem wzrastającego ryzyka powodzi zatorowych: konieczność zakupu nowych jednostek lodołamaczy; brak infrastruktury cumowniczo-postojowej dla jednostek lodołamania; konieczność remontu istniejącej infrastruktury regulacyjnej i prac utrzymaniowych Odry na odcinku od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej.

100 Diagnoza problemów W tabelach poniżej wyodrębniono główne obszary problemowe narażone na niebezpieczeństwo powodzi z podziałem na powodzie opadowe i zatorowe. Tabela nr 14 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami opadowymi w regionie wodnym Środkowej Odry Lp Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) 1 Mała Panew UJŚCIE MAŁEJ PANWI (CZARNOWĄSY) 2 Osobłoga PRUDNIK 3 KOTLINA KŁODZKA 4 KAMIENIEC ZĄBKOWICKI 5 Nysa Kłodzka GŁUCHOŁAZY 6 NYSA 7 SKOROGOSZCZ-WRONÓW 8 Widawa WROCŁAW DŁUGOŁĘKA CZERNICA WISZNIA MAŁA 9 ŚWIDNICA 10 STRZEGOM Bystrzyca 11 KĄTY WROCŁAWSKIE 12 WROCŁAW 13 LEGNICA 14 Kaczawa CHOJNÓW 15 PROCHOWICE 16 Barycz ŻMIGRÓD 17 GÓRNY BÓBR DO ZBIORNIKA PILCHOWICE 18 Bóbr GÓRNA KWISA DO WODOWSKAZU NOWOGRODZIEC 19 ŻAGAŃ 20 BOGATYNIA 21 ZGORZELEC Nysa Łużycka 22 PRZEWÓZ 23 GUBIN 24 KRAPKOWICE 25 OPOLE 26 BRZEG 27 Odra (od Kanału Gliwickiego OŁAWA 28 do ujścia Nysy Łużyckiej) GŁOGÓW 29 NOWA SÓL 30 CZERWIEŃSK 31 KROSNO ODRZAŃSKIE Źródło: Opracowanie własne

101 Diagnoza problemów Tabela nr 15 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami zatorowymi w regionie wodnym Środkowej Odry Lp 1 Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) Głogów 2 Zlewnia Odry (odcinek Kanał Gliwicki Nysa Łużycka) Nowa Sól 3 Krosno Odrzańskie Źródło: Opracowanie własne

102 Diagnoza problemów Rysunek nr 16 Obszary problemowe regionu Środkowej Odry 102

103 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym

104 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10.1 Schemat możliwości osiągnięcia celów Osiągnięcie oczekiwanych rezultatów w zarządzaniu ryzykiem powodziowym będzie realizowane poprzez ór różnego typu działania, najbardziej odpowiednie dla redukcji zidentyfikowanego ryzyka powodziowego. W kolejnym kroku, działania te, będą poddane selekcji w celu wyboru tych, które najlepiej będą realizować stawiane cele. Przyjęta zasada selekcji zestawu różnego typu działań polega na akceptacji zbioru 3 celów głównych, którym odpowiada 13 celów szczegółowych (cele główne i szczegółowe przedstawiono w sposób hierarchiczny): Ograniczenie wzrostu ryzyka powodziowego: o o Utrzymanie oraz zwiększenie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym; Wyeliminowanie/unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią; o Określenie warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami; o Unikanie wzrostu zagospodarowania oraz określenie jego warunków na obszarach o niskim (p=0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi; Minimalizacja istniejącego ryzyka powodziowego: o o o Ograniczenie istniejącego zagrożenia powodziowego; Ograniczenie istniejącego zagospodarowania; Ograniczenie wrażliwości obiektów i społeczności; Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym: o o o o o o Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych; Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych; Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi; Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych; Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe; Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia i ryzyka powodziowego. Wymienionym powyżej celom szczegółowym przypisano działania (lista działań zamieszczona jest w tabeli 17), którym następnie nadano priorytet, uzależniony od specyfiki problemów, jakie dotyczą danej zlewni. Priorytetyzacja działań ma na celu zwrócenie uwagi na konkretnego typu przedsięwzięcia, które są niezbędne aby obniżyć ryzyko powodziowe. Wypracowanie ostatecznego schematu kierunków proponowanych grup przedsięwzięć, a następnie konkretnych rozwiązań, przyczyni się do stopniowego obniżania ryzyka powodziowego i tym samym do realizacji stawianych celów szczegółowych i głównych. Wypracowana metodyka osiągania celów bazuje zatem na doprowadzeniu do minimalizacji problemów, które w danym obszarze i danym momencie są najistotniejsze

105 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10.2 Nadanie kierunków działań oraz ich priorytetyzacja W regionie wodnym Środkowej Odry określono następujące główne problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym: 1. Zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego: potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów leśnych, rolnych i zurbanizowanych. (działanie 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni, działanie 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych, działanie 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych, działanie 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego) potrzeba ograniczenia spływu powierzchniowego z terenów górskich tj. Karkonosze, Sudety (działanie 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni, działanie 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego), działanie 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę). potrzeba budowy zbiorników retencyjnych w zlewniach Osobłogi, Nysy Kłodzkiej, Kaczawy, Bystrzycy, Bobru (działanie 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę) potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów zurbanizowanych dużych miast, (działanie 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego) potrzeba zwiększenia retencji dolinowej w obszarze Odry od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej (działanie 19 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, działanie 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek) 2. Postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią ma wpływ na wzrost wrażliwości tych obszarów: problem zabudowy terenów szczególnego zagrożenia powodzią (działanie 4 Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 5 Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 6 Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych, działanie 7 Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej) brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne (działanie 8 Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne) problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących w międzywalu i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania (działanie 9 Wykup gruntów i budynków) problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w bezpośrednim sąsiedztwie (działanie 9 Wykup gruntów i budynków, działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji) nieuregulowane sprawy własnościowo-prawne istniejących polderów powodziowych (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji)

106 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 3. Brak określenia warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami dla ograniczenia wrażliwości tych obszarów na zagrożenie powodziowe. brak opracowania warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań (działanie 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 11 Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 12 Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, działanie 13 Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań, działanie 14 Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami) 4. Problem zwiększającego się zagrożenia powodziowego: brak odpowiednich środków finansowych na prowadzenia na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek (działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków), usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią: potrzeba przystosowania istniejących obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony powodziowej (działanie 28 Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią), brak dostosowania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu (działanie 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu) konieczność poprawy stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, właściwe utrzymanie eksploatacyjne zbiorników wodnych (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej) konserwacja i utrzymanie istniejących obwałowań (działanie 22 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego) brak dostosowania terenów zurbanizowanych do przepuszczania wód powodziowych (działanie 17 Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1%, działanie 23 Budowa kanałów ulgi, działanie 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu, działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, działanie 30 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 31 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku, działanie 32 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych, działanie 33 Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, działanie 34 Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie, działanie 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych, działanie 36 Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków) konieczność odtworzenia systemów melioracji potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni (działanie 26 Budowa i odtwarzanie systemów melioracji)

107 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 5. Brak rozwiniętej na odpowiednim poziomie osłony hydrologiczno-meteorologicznej w zlewniach służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem: wzmocnienie krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń (działanie 37 Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/ podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności, działanie 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego, działanie 48 Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych ) stworzenie lokalnych systemów osłony ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń (działanie 38 Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami ) 6. Problem zbyt małej świadomości społecznej w zakresie zagrożenia powodziowego oraz metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi (działanie 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania, działanie 51 Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, działanie 52 Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych). 7. Niewystarczająca sprawność istniejącego systemu reagowania na zagrożenie powodziowe i usuwania skutków powodzi (działanie 39 Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, działanie 40 Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi, działanie 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania, działanie 42 Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi, działanie 43 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych, działanie 44 Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, działanie 45 Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt, działanie 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego, działanie 47 Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian) 8. Brak potrzebnych instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych, zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania ) potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w

108 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania ). 9. Postępująca zabudowa na obszarach o niskim (p=0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi zwiększająca wrażliwość tych obszarów: brak wypracowania warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią (działanie 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 15 Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 16 Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią, działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania ) 10. Problem wzrastającego ryzyka powodzi zatorowych: konieczność zakupu nowych jednostek lodołamaczy (działanie 70 Prowadzenie akcji lodołamania), brak infrastruktury cumowniczo-postojowej dla jednostek lodołamania (działanie 70 Prowadzenie akcji lodołamania), konieczność remontu istniejącej infrastruktury regulacyjnej i prac utrzymaniowych Odry na odcinku od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej (działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków, działanie 70 Prowadzenie akcji lodołamania), 11. Niedostateczny zakres i częstotliwość przedsięwzięć utrzymaniowych i odtworzeniowych koryt i dolin rzecznych (działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków, działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej )

109 Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 16 Priorytetyzacja realizacji działań w Regionie Wodnym Środkowej Odry Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 1.1. Utrzymanie oraz zwiększanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni ŚREDNI 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych ŚREDNI 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych WYSOKI 4 Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI Wyeliminowanie/ unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 5 Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 6 Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych WYSOKI 7 Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej WYSOKI 8 Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne WYSOKI 9 Wykup gruntów i budynków WYSOKI 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI 1.3. Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami 11 Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku ŚREDNI 12 Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, ŚREDNI Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań ŚREDNI

110 2 Minimalizacja istniejącego ryzyka powodziowego Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 14 Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami WYSOKI 1.4. Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p= 0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 10 Ograniczanie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / wypracowanie wytycznych ŚREDNI 15 Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku ŚREDNI 16 Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią ŚREDNI 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni ŚREDNI 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych ŚREDNI 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych WYSOKI 17 Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1% WYSOKI 2.1. Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego ŚREDNI 19 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów NISKI 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek ŚREDNI 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę ŚREDNI Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego ŚREDNI 23 Budowa kanałów ulgi NISKI 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków WYSOKI

111 Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 25 Ochrona brzegów morskich przed erozją i powodzią od strony morza NIE DOTYCZY 26 Budowa i odtwarzanie systemów melioracji NISKI 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu NISKI 28 Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią WYSOKI 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej ŚREDNI 70 Prowadzenie akcji lodołamania ŚREDNI 30 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI 2.2. Ograniczanie istniejącego zagospodarowania 31 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 32 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych ŚREDNI 33 Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej ŚREDNI 34 Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie WYSOKI 2.3. Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych WYSOKI Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków WYSOKI

112 Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 3.1. Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 37 Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/ podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności WYSOKI 38 Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami WYSOKI 39 Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego WYSOKI Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 40 Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi WYSOKI 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania WYSOKI 42 Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi WYSOKI 3.3. Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi 43 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych WYSOKI 44 Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią WYSOKI Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt WYSOKI

113 Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 3.4. Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych. 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego WYSOKI 47 Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian WYSOKI 48 Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych ŚREDNI 3.5. Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania WYSOKI WYSOKI 3.6. Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, WYSOKI WYSOKI 113 Źródło: Opracowanie własne

114 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10.3 Zidentyfikowane działania nietechniczne na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry W ramach identyfikacji działań nietechnicznych możliwych do zastososowania w regionie wodnym Środkowej Odry, a mających wpływ na ograniczenie istniejącego zagrożenia powodziowego, wykonano analizy w zakresie: Działania: 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni Działania: 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych Działania: 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych Działania: 9 Wykup gruntów i budynków Działania: 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego Działania: 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek Działania: 34 Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie Działania: 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych Działania: 36 Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków Na potrzeby oceny efektywności rozpatrywanych działań została opracowana Analiza skuteczności redukcji ryzyka powodziowego (IMGW-IB Oddział we Wrocławiu, ), której zadaniem było wskazać potencjalne zlewnie, dla których możliwe jest uzyskanie redukcji odpływu na terenach leśnych, rolniczych i zurbanizowanych. Omówione poniżej wyniki analiz skuteczności redukcji ryzyka powodziowego poprzez ochronę/zwiększanie retencji leśnej, na obszarach rolniczych oraz na obszarach zurbanizowanych mają na celu określenie istotności takich działań i ich wpływu na ograniczenie zagrożenia powodziowego. Niezależnie od wyników tych analiz działania zmierzające do zwiększenia retencji leśnej, na obszarach rolniczych oraz na obszarach zurbanizowanych są działaniami korzystnymi zarówno dla celów wynikających z ograniczania ryzyka powodziowego, jak i dla środowiska i będą rekomendowane do realizacji w ramach wariantów planistycznych. Działanie: 1 Ochrona/zwiększanie retencji leśnej w zlewni Zwiększenie retencji obszarów rolniczych, w szerokim znaczeniu, obejmuje wszelkie działania techniczne i nietechniczne zmierzające do poprawy struktury bilansu wodnego zlewni poprzez zwiększenie jej zdolności retencyjnych. W literaturze wyróżnia się następujące formy retencji: krajobrazowa (siedliskowa), glebowa, powierzchniowa i podziemna. Ocena ilościowa takich działań jest trudna do określenia i w tym projekcie nie podjęto próby ich oszacowania. Wykonano natomiast analizę możliwości redukcji przepływów poprzez działanie zbiorników małej retencji. Ocenę skuteczności działania zbiornika poprzez jego możliwości redukcyjne wyraża stosunek pojemności całkowitej zbiornika do objętość fal hipotetycznych o prawdopodobieństwie przewyższenia p=10% oraz p=1%. Dla celów projektu obliczono możliwości redukcyjne istniejących i planowanych obiektów małej retencji na podstawie dostępnych materiałów zawartych w opracowaniach dotyczących

115 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym małej retencji. Do analiz wzięto tylko te obiekty, które posiadały informacje dotyczące lokalizacji obiektu oraz jego pojemności. Obszary o charakterze rolniczym scharakteryzowano jako zlewnie, dla których powierzchnie upraw rolnych i roślinności trawistej oraz upraw trwałych stanowią więcej niż 60% powierzchni całkowitej badanych zlewni. Dla tych zlewni przeprowadzono analizę łącznego wpływu działania zbiorników. Analizy skuteczności redukcji ryzyka powodziowego działaniami nietechnicznymi poprzez zwiększenie małej retencji na obszarach leśnych wskazały na zlewnie, dla których redukcja przepływów o prawdopodobieństwie przewyższenia p=10% jest większa niż 5%. Obszary takie zidentyfikowano jedynie w regionie wodnym Środkowej Odry. Tabela nr 17 leśnej Wyniki analizy skuteczności redukcji ryzyka poprzez zwiększenie retencji Źródło: Opracowanie własne Region Wodny Rzeka Wodowskaz Środkowej Odry Redukcja Q10% BIAŁA LĄDECKA LĄDEK ZDRÓJ 10 BIAŁA LĄDECKA ŻELAZNO 6 BYSTRZYCA BYSTRZYCA KŁODZKA 10 BYSTRZYCA LUBACHÓW 6 CZERNA MAŁA IŁOWA 10 JEDLICA KOWARY 10 KAMIENNA PIECHOWICE 10 MORAWKA BOLESŁAWÓW 6 STOŁA WESOŁA 6 % Działanie: 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych Zwiększenie retencji obszarów rolniczych, w szerokim znaczeniu, są to wszelkie działania techniczne i nietechniczne zmierzające do poprawy struktury bilansu wodnego zlewni poprzez zwiększenie ich zdolności retencyjnych. W literaturze wyróżnia się następujące formy retencji jak: krajobrazowa (siedliskowa), glebowa, powierzchniowa i podziemna. Ocena ilościowa takich działań jest trudna i w tym projekcie nie podjęto próby ich oszacowania. Wykonano natomiast analizę możliwości redukcyjnych zbiorników małej retencji na redukcję przepływów. Ocenę działania skuteczności działania zbiorników poprzez jego możliwości redukcyjne wyraża stosunek pojemności zbiornika do objętość fal hipotetycznych o prawdopodobieństwie przewyższenia p=10% oraz p=1%. Dla celów projektu obliczono możliwości redukcyjne istniejących i planowanych obiektów małej retencji na podstawie dostępnych materiałów zawartych w opracowaniach dotyczących małej retencji. Do analiz wzięto tylko te obiekty, które posiadały informacje o lokalizacji obiektu oraz ich pojemności zarówno dla istniejących obiektów jak i planowanych. Obszary o charakterze rolniczym scharakteryzowano jako zlewnie, dla których powierzchnie upraw rolnych i roślinności trawistej oraz upraw trwałych stanowią więcej niż 60% powierzchni całkowitej badanych zlewni. Dla tych zlewni przeprowadzono analizę łącznego wpływu działania zbiorników

116 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Analizy skuteczności redukcji ryzyka powodziowego działaniami nietechnicznymi poprzez zwiększenie małej retencji na obszarach rolniczych wskazała te zlewnie, dla których redukcja przepływów o prawdopodobieństwie przewyższenia p=10% jest większa niż 5%. Obszary takie zidentyfikowano jedynie w Regionie Wodnym Środkowej Odry. Tabela nr 18 Wyniki analizy skuteczności redukcji ryzyka poprzez zwiększenie retencji na obszarach rolniczych Region Wodny Rzeka Wodowskaz Redukcja Q10% % ŚLĘZA BORÓW 5 ŚLĘZA BIAŁOBRZEZIE 5 Środkowej Odry NYSA SZALONA WINNICA 8 NYSA SZALONA JAWOR 9 SKORA CHOJNÓW 10 Źródło: Opracowanie własne SKORA ZAGRODNO 18 Działanie: 3 Ochrona/ Zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych Celem określenia wpływu zmiany użytkowania zlewni zurbanizowanych na redukcję dokonano następującej analizy: Wybór zlewni zurbanizowanych dla których zmiana użytkowania w postaci zwiększenia zalesienia przyczyni się do zmiany odpływu. Przyjęto założenie, że w zlewniach zurbanizowanych obszary nieprzepuszczalne stanowią więcej niż 10%. Określenie redukcji przepływu Q 10% dla wyselekcjonowanych zlewni zurbanizowanych o powierzchni do 600 km 2 poprzez zmianę użytkowania z obszarów pokrytych roślinnością krzewiastą, trawiastą oraz gruntów odsłoniętych na obszary zalesione. Analizy skuteczności redukcji ryzyka powodziowego działaniami nietechnicznymi poprzez zmianę użytkowania na obszarach zurbanizowanych poprzez zwiększenie zalesienia nie wykazały w zlewniach regionu wodnego Środkowej Odry obszarów, dla których należałoby prowadzić działania zwiększające ten rodzaj retencji. Działania: 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego Celem działania jest spowolnienie spływu wód powierzchniowych w zlewni, zmniejszenie/opóźnienie dopływu do koryta cieku lub kanalizacji, zmniejszenie wezbrania, zmniejszenie erozji i strat z nią związanych. W ramach tego działania wpisują się dotychczasowe zadania ujęte w poszczególnych wojewódzkich programach małej retencji i programach retencji na obszarach górskich. Aby określić dokładnie wpływ działań spowolnienia spływu powierzchniowego na redukcję ryzyka powodziowego konieczna jest aktualizacja istniejących programów i przygotowanie szczegółowych analiz możliwości redukcji spływu w poszczególnych zlewniach. Konieczne jest również przygotowanie programów zwiększających retencję na terenach zurbanizowanych, szczególnie dla dużych miast regionu

117 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie 9: Wykup gruntów i budynków (propozycje przesiedleń) Na podstawie danych z MRP oraz MZP wskazano budynki znajdujące się w strefie zagrożenia powodziowego wodą o prawdopodobieństwie p=1 %. Uwzględniono budynki, które znajdują się w strefie wody o głębokości powyżej 2 metrów, odrzucając obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym oraz te znajdujące się na granicy strefy zalewowej o wspomnianej głębokości. Wyjątkiem od tej reguły są budynki znajdujące się w międzywalu, które bezwzględnie sklasyfikowano jako budynki do przesiedleń niezależnie od głębokości wody 1%. Do wykupu gruntów i budynków zakwalifikowano również obszary czaszy polderu Lipki - Oława tj. wsi Stary Otok (ok. 36 szt.), Stary Górnik (ok. 45 szt.) a także 5 nieruchomości zlokalizowanych w dolinie Bystrzycy przy ul. Gałowskiej we Wrocławiu. Zakłada się prowadzenie dalszych prac nad uszczegółowieniem ww. propozycji. Działanie 34, 35, 36: Propozycje modernizacji budynków: Na podstawie danych z MRP oraz MZP wskazano budynki znajdujące się w strefie zagrożenia powodziowego wodą o prawdopodobieństwie p=1%. Uwzględniono budynki, które znajdują się w strefie wody o głębokości od 0,5 metra do 2 metrów, odrzucając obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym oraz te, które znajdują się na granicy strefy zalewowej o wspomnianej głębokości. Zbiorcze wyniki analiz przedstawiono w tabeli poniżej: Tabela nr 19 Zbiorcze zestawienie budynków proponowanych do wykupu lub modernizacji na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry. Grupa działań RW Środkowej Odry Wykup gruntów i budynków (Działanie 9) 86 Ograniczenie wrażliwości obiektów (Działania 34,35,36) 64 Źródło: Opracowanie własne Łącznie na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry zidentyfikowano wstępnie 64 budynki przeznaczone do modernizacji oraz 86 budynków przeznaczonych do przesiedlenia. Pełne zestawienie wytypowanych lokalizacji znajduje się w tabeli 20. Jednak ze względu na brak pełnej bazy danych BDOT dla budynków z miejscowości Stary Otok i Stary Górnik w poniższym zestawieniu pominięto te nieruchomości. Zakłada się prowadzenie dalszych prac nad uszczegółowieniem ww. propozycji

118 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 20 Szczegółowe zestawienie budynków proponowanych do wykupu lub modernizacji w regionie wodnym Środkowej Odry l.p. nazwa rzeki kilometraż miejscowość brzeg rzeki liczba budynków do modernizacji Indyfikator obiektu z BDOT (modernizacja) liczba budynków do przesiedleń Indyfikator obiektu z BDOT (przesiedlenia) 1 Odra 621 Przywory prawy PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Odra 589 Narok, Golczowice lewy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Odra 530 Kotowice lewy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Odra 501 Wrocław (Pilczyce) prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Odra 378 Wojszyn lewy PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Odra 350 Drogomil lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBDA_A Odra 324 Borki lewy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBDA_A , PL.PZGIK.BDOT10k.BBDA_A Bóbr 13 Brzeźnica prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 13 Brzeźnica prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 18 Lubnica prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 38,5 Krzywa lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 38,5 Krzywa lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 40,5 Podgórzyce prawy PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 41 Podgórzyce prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 46 Nowogród Bobrzański prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 56 Popowice prawy PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 56,5 Popowice prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 62,5 Miodnica prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBDA_A Iławka 89,5 Bobrzany prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBDA_A Bóbr 166,5 Brunów prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 190,5 Pilchowice prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 206 Siedlęcin prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 223 Bobrów lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA

119 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym l.p. nazwa rzeki kilometraż miejscowość brzeg rzeki liczba budynków do modernizacji Indyfikator obiektu z BDOT (modernizacja) liczba budynków do przesiedleń Indyfikator obiektu z BDOT (przesiedlenia) Bóbr 232,5 Janowice Wielkie prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 233,5 Janowice Wielkie lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bóbr 248 Dębrznik prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Kwisa 11,5 Dobre nad Kwisą lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBDA_A Mała Panew 79 Krupski Młyn prawy Mała Panew 67 Żędowice prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Kłodzka 174 Smreczyna lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Biała Lądecka 26 Stojków lewy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bystrzyca Dusznicka 4 Kłodzko lewy 3 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Ścinawka 26 Tłumaczów prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Kłodzka 121 Podtynie lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Kłodzka 32 Kopice lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Kłodzka 25 Osiek Grodkowski lewy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Łużycka 69 Siedlec prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Łużycka 69 Siedlec prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Łużycka 112 Sobolice prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Łużycka 149 Zgorzelec prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Oława 21 Groblice prawy PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Sowina 65 (Barycz) Osiek lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bystrzyca 87 Olszyniec prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA

120 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym l.p. nazwa rzeki kilometraż miejscowość brzeg rzeki liczba budynków do modernizacji Indyfikator obiektu z BDOT (modernizacja) liczba budynków do przesiedleń Indyfikator obiektu z BDOT (przesiedlenia) Bystrzyca 15 Wrocław prawy PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Piława 19 Grodziszcze prawy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Piława 5 Pszenno prawy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bystrzyca 57 Gołaszyce lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Grzmiąca 38,5 (Bystrzyca) Okulice prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bystrzyca 18,5 Skałka prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Bystrzyca 16,5 Samotwór prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Strzegomka 39 Łażany lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Strzegomka 29 Bogdanów lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Strzegomka 19,5 Stróża prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Strzegomka 9,5 Pełcznica lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Nysa Szalona 0,5 Dunino prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Kaczawa 45 Rokitnica prawy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Kaczawa 50 Złotoryja lewy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Kaczawa 63,5 Różana prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Czarna Woda 32,5 Rokitki lewy 2 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA , PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Widawa 32,5 Brzezia Łąka prawy 1 PL.PZGIK.BDOT10k.BBBDA Źródło: Opracowanie własne 120

121 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Działania: 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek W ramach tego działania w regionie wodnym Środkowej Odry zostały wyselekcjonowane miejsca lokalizacji przedsięwzięć umożliwiających odtworzenie retencji dolinowej rzek, poprzez rozpatrzenie możliwości rozstawienia lub likwidacji części obwałowań. Na terenie regionu wodnego Środkowej Odry wytypowano obszary, na których proponowane jest odsunięcie wałów od rzeki lub ich likwidacja. W regionie obszary takie zlokalizowano wzdłuż Odry, Baryczy, Nysy Łużyckiej i Czarnej Wody w zlewni Kaczawy (łącznie wskazano 42 odcinki). Odsunięcie bądź likwidacja wałów na danym odcinku rzeki będzie skutkować poszerzeniem międzywala rzeki oraz powstaniem obszaru, który będzie zalewany podczas wezbrań stanowiąc obszar o dodatkowej możliwości retencyjnej. Pozwoli to na lokalne obniżenie zwierciadła wód powodziowych od kilku do kilkadziesięciu centymetrów, co może mieć istotne znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa powodziowego, szczególnie w pobliskich miejscowościach. Obniżenie takie sięgać może kilkanaście kilometrów w górę rzeki (stopniowo malejąc). Istotny wpływ takiego działania będzie szczególnie widoczny na rzekach obwałowanych, gdzie identyfikuje się długie i ciągłe zawężenia doliny/koryta wielkiej wody. Poniżej znajduje się tabela 21 podsumowująca wytypowane obszary. Tabela nr 21 Podsumowanie analizy możliwości rozsunięcia lub likwidacji obwałowań w regionie wodnym Środkowej Odry. Region wodny Liczba wytypowanych odcinków Pow. odzyskanej retencji [ha] Środkowej Odry Źródło: Opracowanie własne Pełne zestawienie wytypowanych przedsięwzięć znajduje się w tabeli 22 oraz na rysunku 17. Zakłada się prowadzenie dalszych prac nad uszczegółowieniem ww. propozycji

122 Środkowa Odra Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 22 Zestawienie możliwości rozsunięcia lub likwidacji obwałowań w regionie wodnym Środkowej Odry. Lp. Region wodny Nazwa rzeki Kod obiektu Brzeg rzeki Zaplanowane działania Lokalizacja względem km rzeki Pow. odzyskanej retencji Szacunkowe obniżenie zw. wody powodziowej Nazwa najbliższej miejscowości [km] [ha] [cm] 1 Odra 01_0W P Odsunięcie wału Krzesin, Miłów, Bytowiec 2 Odra 02_0W L Odsunięcie wału Łomy 3 Odra 03_0W L Odsunięcie wału Retno, Strumienno 4 Odra 04_0W L Odsunięcie wału Nietków 5 Odra 05_OW P Odsunięcie wału Nietkowice 6 Odra 06_OW L Odsunięcie wału Dobrzęcin 7 Odra 07_OW L Odsunięcie wału Leśna Góra 8 Odra 08_OW L Odsunięcie wału Leśna Góra 9 Odra 09_OW P Odsunięcie wału Głuchów, Ledno 10 Odra 10_0W L Odsunięcie wału Rajewo, Przytoczki 11 Odra 11_LW L Likwidacja wału Tarnawa, Milsko 12 Odra 12_LW L Likwidacja wału Milsko, Dąbrowa 13 Odra 13_OW P Odsunięcie wału Młynkowo 14 Odra 14_OW L Odsunięcie wału Borki, Nowa Sól 15 Odra 15_OW L Odsunięcie wału Tarnów Bycki Odra 16_OW L Odsunięcie wału Czerna, Dobrzejowice

123 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Lp. Region wodny Nazwa rzeki Kod obiektu Brzeg rzeki Zaplanowane działania Lokalizacja względem km rzeki Pow. odzyskanej retencji Szacunkowe obniżenie zw. wody powodziowej Nazwa najbliższej miejscowości [km] [ha] [cm] 17 Odra 17_OW L Odsunięcie wału Gołkowice, Mieszyn 18 Odra / Barycz 18_OW P/L Odsunięcie wału Bartodzieje 19 Odra 19_OW P Odsunięcie wału Uszczonów, Irządze 20 Odra 20_OW P Odsunięcie wału Bieliszów 21 Odra 21_OW P Odsunięcie wału Przyborów 22 Odra 22_OWB P Odsunięcie wału Domaszków, Tarchalice (w budowie) 23 Odra 23_OW L Odsunięcie wału Zaborów, Jurcz 24 Odra 24_OW L Odsunięcie wału Słup, Kobylniki 25 Odra 25_OW P Odsunięcie wału Pysząca, Brzeg Dolny 26 Odra 26_OW L Odsunięcie wału Brzeg Dolny 27 Odra / Bystrzyca 27_OW L Odsunięcie wału Pisarzowice, Wikszyn 28 Odra / Widawa 28_LW P Likwidacja wału Paniowice 29 Odra 29_OW P Odsunięcie wału Biedaszka, Babi Las, Ostrówek 30 Odra 30_OW L Odsunięcie wału Folwark, Chrzowice, Boguszyce, Źlinice, Ziemnice Małe, Ziemnice Wielkie 123

124 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Lp. Region wodny Nazwa rzeki Kod obiektu Brzeg rzeki Zaplanowane działania Lokalizacja względem km rzeki Pow. odzyskanej retencji Szacunkowe obniżenie zw. wody powodziowej Nazwa najbliższej miejscowości [km] [ha] [cm] 31 Odra 31_OW L Odsunięcie wału Żywocice 32 Odra 32_OW P Odsunięcie wału Obrowiec 33 Odra 33_OW L Odsunięcie wału Przerwa 34 Barycz 34_OW P Odsunięcie wału Wierzowice Wielkie 35 Barycz 35_OW L Odsunięcie wału Wierzowice Małe 36 Barycz 36_OW L Odsunięcie wału Kędzie, Żmigród 37 Czarna Woda 37_OW L Odsunięcie wału Grzymalin 38 Nysa Łużycka 38_OW P Odsunięcie wału Sękowice, Gubinek 39 Nysa Łużycka 39_OW P Odsunięcie wału Markosice 40 Nysa Łużycka 40_OW P Odsunięcie wału Lasów, Pieńsk 41 Nysa Łużycka 41_OW P Odsunięcie wału Lasów, Żarka nad Nysą 42 Nysa Łużycka 42_OW P Odsunięcie wału Radomierzyce Źródło: Opracowanie własne suma

125 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Rysunek nr 17 Graficzne przedstawienie odcinków obwałowań wytypowanych do rozstawienia lub likwidacji w regionie wodnym Środkowej Odry. Źródło: Opracowanie własne 10.4 Zidentyfikowane działania techniczne na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry W celu identyfikacji potencjalnych działań technicznych przeanalizowano możliwie wszystkie plany i programy opisane w rozdziale 8.1, jakie powstały na różnych szczeblach administracji oraz u wszystkich administratorów i właścicieli urządzeń wodnych, w zakresie inwestycji, modernizacji i remontów tych urządzeń. Zastosowana metodyka wyboru działań o charakterze technicznym i nietechnicznym bazuje na wytycznych regulujących politykę wodną w UE w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym zawartych w Dyrektywie powodziowej i zapisach uszczegółowiających Prawa wodnego. Na tej podstawie dokonano wyboru działań z związanych bezpośrednio ze zmniejszeniem ryzyka występowania powodzi, a także minimalizacją skutków jej występowania. Uzyskaną selekcję działań poddano weryfikacji pod kątem ich adekwatności i możliwości realizacji przy ich

126 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym zastosowaniu/wdrożeniu celów głównych i szczegółowych PZRP. Metodą selekcji była tu wiedza ekspercka w zakresie zamierzeń inwestycyjnych. Porównanie zamierzeń inwestorskich z ramami działań zawartych w Metodyce PZRP stanowiło kryterium selekcji działań. Podczas procesu weryfikacji i wyboru odrzucono działania realizujące statutową działalnością administratorów wód, takie jak utrzymanie w dobrym stanie technicznym dróg wodnych (szlaków żeglownych, jazów i śluz oraz urządzeń cumowniczych), budową stopni wodnych dla potrzeb żeglugi lub energetyki czy budową elektrowni wodnych. Podobnie zakwalifikowane zostały wszelkie planowane do wykonania suwerennie działania w zakresie przywrócenia ciągłości morfologicznej rzek, takich jak budowa przepławek, budowa wysp, nasadzenia oraz działania w kierunku poprawy stanu wód. Założono, iż wymiana zamknięć jazowych lub modernizacja wyposażenia jazów, naprawa ubezpieczeń służą jedynie w sposób pośredni ograniczaniu ryzyka powodziowego i każdy przypadek rozważano indywidualnie. Na poniższym wykresie oraz w tabeli 23 pokazano ilościowo planowane działania techniczne w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na zlewnie. Natomiast pełne zestawienie inwestycji stanowią załączniki 10.3 do niniejszego dokumentu. Rysunek nr 18 Zestawienie planowanych przedsięwzięć technicznych wg najważniejszych grup działania w regionie wodnym Środkowej Odry Działanie 21 Działanie 22 Działanie 23 Działanie 24 Działanie 26 Działanie 27 Działanie 29 Liczba inwestycji Źródło: Opracowanie własne

127 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę 22 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego 23 Budowa kanałów ulgi 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków 26 Budowa i odtwarzanie systemów melioracji 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 23 Ilościowe zestawienie planowanych przedsięwzięć technicznych w poszczególnych zlewniach w regionie wodnym Środkowej Odry INWESTYCJE Lp ZLEWNIA Źródło: Opracowanie własne 1. Mała Panew Osobłoga Stobrawa Nysa Kłodzka Oława Ślęza Widawa Bystrzyca Kaczawa Barycz Obrzyca Bóbr Nysa Łużycka Odra (Przyodrze) Jak widać z powyższego zestawienia przeważają zadania związane z regulacją i utrzymaniem odcinków rzek i potoków, budową i modernizacją wałów przeciwpowodziowych, a także zadania związane z budową obiektów retencjonujących wodę. Inwestycje te mają charakter działań lokalnych i mogą wpłynąć na redukcje ryzyka powodziowego jedynie lokalnie na pewnych odcinkach rzek.

128 Instrumenty wspomagające realizację działań

129 Instrumenty wspomagające realizację działań 11 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.1 Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym powinno obejmować realizację inwestycji przeciwpowodziowych, prace utrzymaniowe infrastruktury przeciwpowodziowej, wykup nieruchomości lub zmianę ich funkcji w wyniku wprowadzenia map zagrożenia powodziowego do planów zagospodarowania przestrzennego, funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, system ostrzegania powodziowego i Informatyczny System Osłony Kraju, akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi i likwidacje szkód powodziowych, a także ewentualny udział Skarbu Państwa w finansowaniu ubezpieczeń katastroficznych. W związku z założeniami reformy Prawa Wodnego przedłożonymi do rozpatrzenia na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 21 października 2014 r. przeprowadzono analizę struktury finansowania zaproponowanej w ramach reformy. Realizacja inwestycji przeciwpowodziowych została przypisana w zależności od rodzajów wód określonym organom: Zarządowi Dorzecza Odry, zarządowi województwa/marszałkowi województwa, jednostkom samorządu regionalnego (szczególnie gminom). Inwestycje te projektuje się finansować w szczególności ze środków budżetu państwa, dotacji z NFOŚiGW, WFOŚiGW, wpływów z rocznych opłat za oddanie w użytkowanie nieruchomości, urządzeń wodnych lub ich części, opłat rocznych za oddanie w użytkowanie gruntów pokrytych wodami, budżetu UE i innych źródeł. Analogiczny podział kompetentnych organów i sposobu finansowania został przeprowadzony dla utrzymania w należytym stanie technicznym infrastruktury przeciwpowodziowej. Funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, w ramach reformy zostanie przeorganizowane zmniejszona zostanie liczba urzędów gospodarki wodnej do 6 i powstaną 2 państwowe osoby prawne Zarządy Dorzeczy Wisły i Odry (pozostałymi organami właściwymi w sprawach gospodarki wodnej będą: minister właściwy ds. gospodarki wodnej, prezes KZGW oraz marszałek województwa). Finansowanie całości będzie opierało się na takich samym założeniach jak w przypadku inwestycji przeciwpowodziowych. System ostrzegania powodziowego oraz Informacyjny System Osłony Kraju (za które odpowiadał będzie wojewoda oraz IMGW PIB) finansowany ma być zgodnie z obowiązującymi przepisami, brak jest jednak proponowanych rozwiązań finansowych w szczególności dla systemu ISOK i finansowania zadań IMGW PIB. Akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi oraz likwidacje szkód powodziowych finansowane będą ze Skarbu Państwa. Odszkodowania będą wypłacane przez Zarządy Dorzecza, brak jest jednak regulacji co do sposobu finansowania powyższych działań. Przy dalszym wdrażaniu reformy należy zagwarantować właściwą alokację środków w części nr 21 i 22 budżetu, wdrożyć najszerszy zakres zasady zwrotu kosztów usług wodnych, rozważyć zasadność wprowadzenia nowych opłat (retencyjnej, powodziowej), uchwalić jasną regulację odnośnie podmiotu ponoszącego koszty wykupu nieruchomości oraz odszkodowań za ograniczenie/wyłączenie możliwości korzystania z nieruchomości/zmianę funkcji nieruchomości, wprowadzić przepisy dotyczące opłat adiacenckich (dotyczących właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości, których wartość wzrosła na skutek redukcji strefy zagrożenia powodzią w wyniku realizacji inwestycji przeciwpowodziowej), przyjąć jasne stanowisko odnośnie udziału Skarbu Państwa w finansowaniu systemu ubezpieczeń katastroficznych, uwzględnić w ramach systemu finansowania ZRP koszty funkcjonowania Systemu ISOK oraz realizacji zadań IMGW PIB. Dodatkowo wdrożenie PZRP może być wspierane np. poprzez objęcie zalesień terenów zalewowych (które nie biorą udziału w aktywnym przepływie wody), dodatkowym wsparciem ze środków krajowych, systemem ulg w podatku rolnym dla właścicieli gospodarstw rolnych rezygnujących z intensywnego gospodarowania na terenach zalewowych, zwolnienia z opłaty skarbowej decyzji, zezwoleń, pełnomocnictw, i wszelkich innych czynności związanych z realizacją PZRP. Zaproponowane powyżej rozwiązania należy przeprowadzić przed rokiem 2020 (po tej dacie znacząco zostanie zmniejszona kwota środków finansowych jakie Polska

130 Instrumenty wspomagające realizację działań będzie otrzymywała z UE). Należy także rozważyć korzyści wynikające ze współudziału Banku Światowego przy realizacji strategicznych inwestycyjnych działań przeciwpowodziowych Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi W pierwszej kolejności należy wskazać trzy zasady wiodące przy projektowaniu instrumentów prawnych związanych z wdrażaniem map zagrożenia powodziowego (dalej jako: MZP): dopuszczenie dalszego zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią w sposób sprzeczny z zasadami ustalonymi w ramach PZRP (Instrument Wspierający: Lokalizacyjne i techniczne aspekty zabudowy na obszarach zagrożonych powodzią - Wytyczne) jest wykluczone z uwagi na konieczność zatrzymania procesu wzrostu ryzyka powodziowego oraz uniknięcia kolejnych nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę przeciwpowodziową i związane z jej realizacją nieakceptowalne koszty środowiskowe; ani budżet państwa, ani budżety samorządów terytorialnych nie są wstanie ponieść w krótkim okresie czasu skumulowanego ciężaru kosztów wykupu/odszkodowań względem podmiotów prywatnych w wyniku zmian przeznaczenia nieruchomości (zob. Stanowisko nr 18 Konwentu Marszałków Województw z dnia 29 października 2014 r.) ; PZRP w tym i kolejnym cyklu inwestycyjnym zakładają wdrożenie pakietu technicznych i nietechnicznych (zwiększanie naturalnej retencji) inwestycji przeciwpowodziowych, których celem jest redukcja stref zagrożenia powodziowego. Realizację tych inwestycji należy potraktować priorytetowo jeżeli chodzi o strukturę alokacji środków w szczególności w ramach budżetu państwa. Dla zilustrowania skali kosztów związanych z implementacją MZP w procesie planowania przestrzennego należy wskazać zakres potencjalnych obciążeń finansowych odnosząc się do następujących stanów faktycznych: 1) relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej (wskazania nastąpią w ramach analizy wielokryterialnej), a w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania (zob. Wytyczne) zabudowa nie może pozostać na tych terenach; 2) relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów wskazanych w ramach PZRP jako obszary naturalnej retencji; 3) zmiana funkcji istniejących obiektów prywatnych tak by nowa funkcja była dopuszczalna w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania; 4) zmiana przeznaczenia niezagospodarowanych nieruchomości na skutek uwzględnienia opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania w obowiązujących m.p.z.p. lub wydanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (dalej jako: wzizt). W świetle wskazanych powyżej zasad wiodących oraz kategorii potencjalnych obciążeń finansowych proponuje się wdrożenie następujących instrumentów prawnych: a) dokonanie nowelizacji art. 88f ust. 5 PW zgodnie, z którym przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granice obszarów,

131 Instrumenty wspomagające realizację działań o których mowa w art. 88d ust. 2 (w tym obszary szczególnego zagrożenia powodzią), uwzględnia się w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planie zagospodarowania przestrzennego województwa, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzji o warunkach zabudowy. b) dokonanie nowelizacji art. 88f ust. 8 PW, zgodnie z którym koszty wprowadzenia zmian w planach oraz decyzjach, o których mowa w ust. 5, ponoszą odpowiednio budżety właściwych gmin albo województw. Nowy przepis musi jasno stanowić, że koszty te ponosi Skarb Państwa. c) transpozycja MZP do obowiązujących m.p.z.p. następuje w istniejącym trybie tj. w terminie 30 miesięcy od dnia przekazania MZP samorządom, przy czym; katalog aktów planistycznych z art. 88f ust. 5 należy rozszerzyć o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; w stosunku do wydanych decyzji o wzizt oraz pozwoleń na budowę nie uwzgledniających MZP wprowadza się obowiązek wznowienia postępowania z urzędu lub decyzje te wygasną; niezwłocznie wprowadza się obowiązek uwzględniania MZP oraz Wytycznych w toku postępowań w sprawie pozwolenia na budowę; organ administracji planistycznej lub architektoniczno budowlanej ma prawo zwrócić się z zapytaniem do RZGW o aktualność MZP w świetle dostępnych analiz hydraulicznych opracowanych w ramach zadań organów gospodarki wodnej oraz Państwowej Służby Hydrologiczno Meteorlogicznej, czyli np. uwzględniających inwestycje przeciwpowodziowe zrealizowane w latach r.; w przypadku gdy obszar zagrożenia powodziowego został zredukowany w wyniku zamodelowania Wariantu O w rozumieniu PZRP jednostka samorządu terytorialnego (dalej jako: JST) uwzględnia w toku stosownej procedury nowe obszary; wymaga to uzgodnienia z Dyrektorem RZGW; studia ochrony przeciwpowodziowej, dla rzek które w WORP zostały wskazane do opracowania map w II cyklu planistycznym, zachowują ważność do czasu przekazania właściwym organom nowych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Do terenów objętych studiami w odpowiednim zakresie (dostępność danych) stosuje się reżim opracowany w ramach Wytycznych PZRP; d) Na 6 miesięcy przed terminem sporządzenia każdej aktualizacji map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, wynikającej z art. 88f ust. 11 ustawy organ gminy zobowiązany jest do rozpoczęcia procedury przyjęcia lub weryfikacji konieczności zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszarów wskazanych w art. 88d ust.2 ustawy, w ramach której przy uwzględnieniu aktualnego stopnia zagrożenia powodzią przyjęte zostaną postanowienia odnośnie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu oraz kształtowania infrastruktury na potrzeby ewakuacji ludności z terenów zagrożonych. Obowiązek rozpoczęcia procedury przyjęcia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dotyczy również obszarów wskazanych w art. 88d ust.2, dla których w terminie do 22 grudnia 2019 r. opracowano po raz pierwszy mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. e) umocowanie zakazów i ograniczeń określonych w Wytycznych PZRP w ustawie Prawo wodne oraz Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie;

132 Instrumenty wspomagające realizację działań f) odszkodowania w przypadku relokacji zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej będą realizowane w trybie specustawy powodziowej z zastrzeżeniem konieczności nowelizacji ustawy PW (uwzględnienie w katalogu inwestycji przeciwpowodziowych działania polegającego na odtwarzaniu naturalnej retencji); g) odszkodowania relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów wskazanych w ramach PZRP jako obszary naturalnej retencji będą realizowane w trybie specustawy powodziowej z zastrzeżeniem konieczności nowelizacji ustawy PW (uwzględnienie w katalogu inwestycji przeciwpowodziowych działania polegającego na odtwarzaniu naturalnej retencji); h) koszty zmiany funkcji obiektów prywatnych oraz dostosowania tych obiektów do wymogów Wytycznych PZRP będą ponoszone przez właścicieli przy wsparciu ze środków NFOIŚGW/WFOŚIGW; (zróżnicowanie wysokości wsparcia uzależnione będzie od sytuacji majątkowej podmiotu zobowiązanego; wprowadzony zostanie system ulg podatkowych); i) wyłączenie art. 36 u.p.z.p w stosunku do zmian m.p.z.p./ decyzji wzizt wynikających z konieczności uwzględnienia MZP (studiów ochrony przeciwpowodziowej) przy założeniu, iż: wyłączenie to wprowadza się na okres pierwszego cyklu planistycznego ( ); wyłączenie skutkuje zamrożeniem potencjalnych roszczeń z tytułu zmiany przeznaczenia nieruchomości w jakimkolwiek trybie; W okresie do 2019 r. JST dokonują inwentaryzacji nieruchomości w zakresie skali potencjalnych zmian przeznaczenia; inwentaryzacja następuje przy uwzględnieniu przekazanych JST warstw numerycznych dla Wariantu 0 oraz Wariantu Inwestycyjnego w rozumieniu PZRP; W cyklu planistycznym ze stosownych zakazów/ograniczeń zagospodarowania zwolnienie zostaną tereny, które w wyniku realizacji Wariantu Inwestycyjnego nie będą już wchodziły w zakres obszarów szczególnego zagrożenia po aktualizacji MZP; j) W cyklu planistycznym od momentu uwzględnienia MZP w m.p.z.p. uruchamiany jest mechanizm odpowiedzialności wprowadzony do ustawy Prawo wodne i opierający się na następujących zasadach: Po uchwaleniu lub zmianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniających mapy zagrożenia powodziowego sporządzone do dnia 22 grudnia 2019 r. w rozumieniu art. 88h ust. 10 ustawy, przepis art. 36 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717) stosuje się, z tym że odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę, wykupienia nieruchomości lub jej części albo odszkodowania równego obniżeniu wartości nieruchomości lub jej części można żądać od Skarbu Państwa reprezentowanego przez wojewodę

133 Instrumenty wspomagające realizację działań Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi W warunkach polskich wyróżnia się trzy kategorie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi: 1. Objęte mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego w ramach ISOK wysokości ubezpieczeń na tych terenach powinny być zróżnicowane z uwagi na położenie nieruchomości w strefie wody 10%, 1% i 0,2% oraz głębokość zalewu; 2. Nie objęte mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego w ramach ISOK ale objęte studiami ochrony przeciwpowodziowej wymaga opracowania zgeneralizowanego wzoru różnicowania składki ubezpieczeniowej, uwzględniającego możliwość zastosowania zróżnicowanych zmiennych stopnia zagrożenia przeciwpowodziowego; 3. Nie objęte mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego w ramach ISOK ani studiami ochrony przeciwpowodziowej - konieczne jest opracowanie zgeneralizowanego wzoru różnicowania składki ubezpieczeniowej w zależności od poziomu dostępności danych na temat stopnia zagrożenia (powodzie historyczne; dokumentacja pozostająca w posiadaniu RZGW lub ZMiUW). Należy także dokonać zmian w OWU (z uwagi na niską jakość wykupowanych ubezpieczeń) i uwzględnić zapisy o przyczynianiu się poszkodowanych do szkody (np. budowanie na terenach nieprzeznaczonych pod zabudowę z uwagi na uprzednio stwierdzone ryzyko powodziowe w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego). W przypadku OWU funkcjonujących w obrębie ubezpieczeń mienia publicznego towarzystwa ubezpieczeniowe powinny stosować z pełną konsekwencją zapisy o odpowiedzialności samych ubezpieczonych, jeżeli są oni odpowiedzialni za niski stopień ochrony przed powodzią. Docelowy kształt propozycji instrumentów ubezpieczeniowych powinien zostać uzgodniony w ramach prac nad PZRP z grupą roboczą ds. ubezpieczeń katastroficznych przy PIU oraz Komisją Nadzoru Finansowego, opracowującą obecnie dokument pn. Wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem powodzi w sektorze ubezpieczeń Kompetencja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Koszty związane z kompensacją oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych wynikają z konieczności relokacji jednostek, utraty dóbr lub dostępu do nich, utraty źródeł dochodu lub środków utrzymania, ograniczeń dostępu do dotychczas powszechnie dostępnych terenów (zielone, rekreacyjne). Wprowadzenie rekompensat za czasowe ograniczenie władztwa nad nieruchomością jest konieczne na poziomie specustawy powodziowej. Jeśli możliwe jest dojście do porozumienia stron, zaleca się pozyskanie nieruchomości na drodze umów cywilnoprawnych, co pozwala na swobodne określenie rekompensaty za czasowe ograniczenie praw do nieruchomości. Postulowane jest natomiast wprowadzenie możliwości wydłużenia terminu na osiągnięcie porozumienia za zgodna wolą stron. Rekompensata kosztów związanych z utratą możliwości prowadzenia w danym miejscu działalności gospodarczej lub gospodarstwa rolnego powinna zostać wprowadzona jako mechanizm kompensacyjny pozwalający na pokrycie kosztów wynikających z przerwy w działaniu i przeniesienia w inne miejsce przedsiębiorstwa, zakładu lub gospodarstwa rolnego. Przy projektowaniu inwestycji, które wiązały się będą z koniecznością dokonania wywłaszczeń i zajęć czasowych, dobrą praktyką jest sporządzanie tzw. planów przesiedleń, których celem jest zapewnienie, że środki utrzymania jednostek dotkniętych projektem znajdują się co najmniej na tym samym poziomie, na którym były

134 Instrumenty wspomagające realizację działań przed rozpoczęciem realizacji inwestycji. Rekomendowane jest szersze wdrożenie obowiązku opracowania planów przesiedleń jako dobrej praktyki przy przygotowaniu i realizacji inwestycji. Zalecane jest powiązanie prac nad planami przesiedleń z przygotowaniem raportu o oddziaływaniu na środowisko Instrumenty analityczne Wyróżniono dwie grupy instrumentów analitycznych: system gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpieniu powodzi oraz system gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych. System gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpienia powodzi to instrumenty wspierające poprawę i rozwój krajowego i lokalnego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń. Postuluje się dostosowanie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym do nowoczesnych metod, w tym doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Podstawowym instrumentem w tej grupie jest budowa i wprowadzenie jednego oficjalnego systemu informacyjnego zarządzania ryzykiem powodziowym dla wszystkich służb w Polsce. Instrumenty wspierające, których celem jest przyspieszenie podejmowania działań zapobiegających skutkom powodzi, to przede wszystkim budowa i usprawnienie lokalnych systemów monitoringów i ostrzegania (i włączenie ich do Planu operacyjnego ochrony przeciwpowodziowej powiatu/gminy). System lokalny powinien być obsługiwany przez mieszkańców i obejmować kontrolę stanu i przepływu wody w punktach pomiarowych, a także stanu wałów i urządzeń hydrotechnicznych. Wśród dodatkowych instrumentów, zapewniających sprawne funkcjonowanie Systemu wyróżnia się: zwiększenie liczby stacji monitoringu na rzekach i rozszerzenie prognoz na mniejsze rzeki i zlewnie (obecnie prognozy hydrologiczne prowadzone są dla posterunków wodowskazowych dużych rzek), wdrożenie nowoczesnych modeli prognostycznych o większej dokładności, wprowadzenie zlewniowego podziału osłony hydrometeorologicznej w ramach zarządzania w Gospodarce Wodnej w celu ograniczenia chaosu kompetencyjnego i wynikających z niego problemów w przetwarzaniu danych, a także wdrożenie badania skuteczności i oceny sprawdzalności prognoz i ostrzeżeń najwłaściwiej poprzez rozporządzenie Ministra Środowiska. System gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych opierać się ma na analizie szkód popowodziowych, a w konsekwencji prowadzić do weryfikacji i aktualizacji mapy zagrożenia ryzyka powodziowego. W tym celu należy wprowadzić centralny system raportowania strat popowodziowych, jeden wspólny dla wszystkich jednostek zajmujących się szacowaniem i raportowaniem strat i wypłacaniem odszkodowań. W systemie tym należałoby gromadzić dane o wszystkich rodzajach szkód, we wszystkich grupach poszkodowanych dotyczące wysokości i źródeł finansowania odszkodowań. Zestawienie powyższych danych z mapami ryzyka powodziowego pozwoli na porównanie strat przewidywanych ze stratami realnymi, co prowadzi do ich aktualizacji i weryfikacji. Zestawienia takie proponuje się wykonywać w cyklu jednorocznym, dwuletnim (dla potrzeb zarzadzania kryzysowego) i sześcioletnim (dla potrzeb zarządzania ryzykiem powodziowym). Całość powinna być uregulowana w akcie prawnym, wymuszającym jednolity wzór raportu dla wszystkich jednostek zgłaszających straty powodziowe, w celu zapewnienia kompletności danych i ich przekazywania

135 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.3 Instrumenty informacyjne i edukacyjne Instrumenty informacyjne i edukacyjne pełnią funkcję wspierającą. Celem ich jest zmniejszenie potencjału szkód popowodziowych poprzez kształtowanie zachowań w sytuacji zagrożenia powodzią i zmniejszenie osadnictwa w obszarach powodziowych. Cel ten można osiągnąć poprzez edukację i informowanie na poziomie różnych grup wiekowych. Wśród tej grupy instrumentów wyróżniono kampanie informacyjne, kampanie edukacyjne dla palcówek edukacji szkolnej, dla placówek edukacji przedszkolnej i edukację dla bezpieczeństwa na terenach dużych obiektów (np. zakładów pracy). Proponuje się przeprowadzenie Kampanii Informacyjnej dotyczącej Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Zapoznanie ze strukturą dokumentu i jego założeniami, rozpowszechnienie informacji dotyczących przepisów prawa i możliwych działań zmniejszających ryzyko powodziowe, a także informacji o poziomie ryzyka inwestycyjnego w obszarach zagrożonych powodziami. Należy przeprowadzić na szeroką skalę Kampanię Informacyjną strony poprzez zlecenie reklamy profesjonalnym firmom, eventy promocyjne, kampanie outdoorowe i banerowe, a także klasyczne biuletyny. Kampanie edukacyjne w szkołach powinny opierać się na przeprowadzaniu lekcji dotyczących bezpieczeństwa w sytuacji powodziowej (wymaga to stworzenia materiałów dydaktycznych dla nauczycieli i szkoleń dla nich), przeprowadzeniu kursów pierwszej pomocy dla uczniów i utworzeniu instrukcji postępowania w czasie powodzi obejmującej placówkę. Edukacja przedszkolna powinna zostać przeprowadzona dodatkowo w ramach spotkań ze strażakami i policją i opierać się na takich środkach przekazu jak filmy animowane, gry planszowe, zachęcanie do tworzenia rodzinnych planów powodziowych, konkursy plastyczne, plakaty. Na terenie wszystkich obiektów, skupiających okresowo duże grupy ludzi, a zagrożonych ryzykiem powodzi, powinno się stworzyć instrukcje postępowania w czasie powodzi i włączyć ją, jako stały element do podstawowego szkolenia BHP

136 Podsumowanie działań i ich priorytety

137 Podsumowanie działań i ich priorytety 12 Podsumowanie działań i ich priorytety 12.1 Opis metodyki budowy i oceny wariantów Na podstawie wykonanej diagnozy problemów oraz w oparciu o propozycje działań zgłoszonych w ramach prac zespołów planistycznych zlewni, dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza, zdefiniowano działania, które w efekcie zapewnią osiągnięcie celów głównych i szczegółowych. Działaniom nietechnicznym oraz technicznym zostały nadane priorytety, odzwierciedlające charakter zagrożenia i problematykę powodzi. Weryfikacja i uzasadnienie przyjętych celów głównych i szczegółowych dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza następuje w drodze formułowania i oceny wariantów planistycznych. Wariant planistyczny, to zestaw niezależnych lub powiązanych z sobą działań, prowadzących do osiągnięcia wskazanych celów, przy założeniu określonego poziomu bezpieczeństwa powodziowego i sposobie zarządzania ryzykiem powodziowym. Formułowanie wariantów planistycznych bazowało na dokonaniu wyboru działań ograniczających ryzyko powodziowe (które mogą zmniejszyć, zneutralizować lub rozłożyć w czasie zdiagnozowane problemy) oraz przypisaniu działań do celów i opierało się o założenia reguły SMART (zdefiniowanie mierzalnych celów i okresu realizacji, efektywnych i akceptowalnych społecznie). Pierwszym zidentyfikowanym wariantem jest wariant zerowy, oparty na scenariuszu zaniechania działań mających na celu jakąkolwiek poprawę obecnej sytuacji. Wariant ten oznacza pozostanie w obecnym zakresie rodzajowym i przestrzennym infrastruktury przeciwpowodziowej oraz sterowanie wielkością powodzi w ramach obowiązujących przepisów. W wariancie zerowym nie zakłada się zatem realizacji działań inwestycyjnych, ani ponoszenia corocznych nakładów o charakterze utrzymaniowym, przewiduje się jedynie ponoszenie niezbędnych kosztów eksploatacyjnych, związanych z użytkowaniem istniejących obiektów. Wariant ten uwzględnia natomiast inwestycje techniczne rozwojowe zrealizowane w okresie od powstania map zagrożenia i ryzyka powodziowego do końca 2014 roku. Wariant zerowy stanowi wariant bazowy, do którego odnoszone są efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w kolejnych analizowanych wariantach. Na potrzeby analizy kosztów i korzyści społecznych (CBA) oszacowano coroczny przyrost strat powodziowych powstałych z uwagi na niewłaściwy stan techniczny (pogarszająca się funkcjonalność) urządzeń przeciwpowodziowych i postępującą degradację tego stanu. Uwzględniono także wzrost zagrożenia powodziowego wynikającego ze zmian klimatu, a także wzrost wartości majątku znajdującego się w obszarze zagrożenia powodziowego wynikającego ze wzrostu gospodarczego kraju i braku odpowiednich przepisów skutecznie ograniczających rozwój gospodarczy tych obszarów. Metodyka formułowania wariantu utrzymaniowego opiera się na identyfikacji pożądanej wysokości corocznych kosztów remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Przy identyfikacji wariantu utrzymaniowego określenie utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej definiowane jest jako bieżące nakłady finansowe na remonty, ponoszone w celu zachowania określonego standardem stanu tej infrastruktury poprzez dokonywanie koniecznych napraw. Coroczne koszty remontów na obszarze regionu Środkowej Odry zaprognozowano w stałej kwocie ok. 54 mln zł. Koszty odtworzenia infrastruktury, mające charakter inwestycji, nie są ujęte w wariancie utrzymaniowym, przyjmuje się jednak założenie o ponoszeniu kosztów odtworzenia w okresie analizy, dzięki czemu ma miejsce zastępowanie zużytych składników budowli składnikami nowymi w zależności od potrzeb, tj. w momencie braku możliwości dalszej eksploatacji danego składnika lub całej budowli / urządzenia. Koszty o charakterze odtworzeniowa funkcjonalności ujęto w wariancie technicznym. Efektywność wariantu utrzymaniowego podlega weryfikacji w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami

138 Podsumowanie działań i ich priorytety powodziowymi w wariancie zerowym oraz średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie utrzymaniowym. Zdefiniowano ponadto wariant nietechniczny, zawierający działania nietechniczne (N) oraz działania wspierające (Nwspierające) oraz warianty techniczne, które razem z działaniami nietechnicznymi tworzą tzw. warianty kombinowane. Zidentyfikowane warianty techniczne, stanowiące możliwe do zastosowania rozwiązania problemów występujących w danej zlewni, składają się z dwóch kategorii: i) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) oraz ii) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) i) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) Odtworzenie funkcjonalności jest rozumiane jako jednorazowe działanie o charakterze nakładów inwestycyjnych mające na celu odbudowę pożądanego przez eksploatatora poziomu technicznego / funkcjonalności istniejących obiektów przeciwpowodziowych oraz likwidację wieloletnich zaniedbań i przygotowanie infrastruktury do dalszych bieżących działań eksploatacyjnych i ponoszenia corocznych kosztów utrzymaniowych. ii) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) Drugą kategorią działań technicznych dla obszarów problemowych są działania techniczne rozwojowe, które zawierają nowe inwestycje, nie dotyczące odtworzenia istniejącej infrastruktury. Z powyżej wymienionych, różnych kategorii działań technicznych i nietechnicznych utworzono warianty planistyczne. Każdy wariant planistyczny zawiera działanie wybrane w drodze analizy wielokryterialnej (TR Nowe 1 lub TR Nowe 2 lub Nietechniczne) oraz działania nietechniczne wspierające i działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności lub alternatywy odtworzenia funkcjonalności. Warianty planistyczne zostały zagregowane na poziomie regionów wodnych oraz obszarów dorzeczy. Zarówno dla działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności, jak i dla działań technicznych rozwojowych, zidentyfikowano rozwiązania alternatywne, zastosowano jednakże odmienne podejście: dla oceny efektywności działań, zdefiniowanych jako możliwe do zastosowania rozwiązania o charakterze odtworzenia funkcjonalności, dokonano uproszczonej oceny efektywności hydraulicznej oraz udatności środowiskowej, z kolei analiza wielokryterialna dotyczy możliwych do zastosowania rozwiązań w ramach działań technicznych rozwojowych i nietechnicznych. Przedmiotem analizy wielokryterialnej są bowiem warianty rozwiązań w obszarach problemowych, a jej celem jest dokonanie wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Takie podejście zapewnia, że ocenie poddane są poszczególne rozwiązania problemu w danym obszarze problemowym/obszarach problemowych, a nie sumy działań. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. W kontekście powyższego podejścia istotne jest uchwycenie efektu wdrożenia danego rozwiązania i porównanie efektu tego rozwiązania z efektem rozwiązania alternatywnego. W ten sposób można uniknąć łącznej oceny, obejmującej szereg działań, ponieważ taka łączna ocena mogłaby prowadzić do zaburzenia wyniku mianowicie większy wpływ na wynik oceny miałyby działania bardziej

139 Podsumowanie działań i ich priorytety efektywne i tym samym byłaby możliwość nie wychwycenia działań nieefektywnych, które byłyby rekomendowane do realizacji tylko dlatego, że byłyby oceniane łącznie z działaniami efektywnymi. Ocena efektywności wariantów planistycznych, stanowiących sumę rekomendowanych działań dla poszczególnych regionów wodnych (a także obszarów dorzeczy), następuje w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych. Efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w analizowanych wariantach (utrzymaniowym, nietechnicznym i technicznym /kombinowanym) podlegają ocenie w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie zerowym oraz niższymi od nich średniorocznymi stratami powodziowymi w pozostałych wariantach. Poniższy schemat zawiera podsumowanie algorytmu formułowania wariantów planistycznych: Rysunek nr 19 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Legenda: WP 1, 2 wariant planistyczny 1, 2 TR Nowe 1, 2 działania rozwojowe techniczne - możliwe rozwiązania problemu: działania oraz 29 N działania nietechniczne zakwalifikowane do wdrożenia jako komplementarne w stosunku do Technicznych. Są to działania: 1-3; 9; 18-20; 30-36, 70 Nwspierające działania nietechniczne towarzyszące za każdym razem działaniom technicznym: 4-8; 10-17; 28; 37-41; OF działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności: działania 24 i 29 MCA analiza wielokryterialna

140 Podsumowanie działań i ich priorytety 12.2 Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym W regionie wodnym Środkowej Odry w obszarze szczególnego zagrożenia powodzią zidentyfikowano osób, 182 obiektów użyteczności społecznej oraz 75 obiektów stanowiących duże i potencjalne zagrożenie dla środowiska. Długoterminowym celem strategicznym jest zredukowanie tej liczby do zera. Taki cel jest jednak niemożliwy do osiągnięcia w perspektywie najbliższych 6, a nawet 12 lat stąd w perspektywie najbliższych 6 lat celem jest zredukowanie tej liczby o 20% i jednoczesne objęcie pozostałych osób zagrożonych specjalnie przygotowanymi planami działań w ramach prewencji, a także reagowania na występujące zagrożenie. Wśród zaplanowanych działań są działania ograniczające wielkość zagrożenia, a tym samym wielkość obszaru szczególnego zagrożenia powodzią, ale także ograniczenie wrażliwości poprzez wzmocnienie regionalnych i lokalnych systemów prognozowania i ostrzegana społeczeństwa o nadchodzącym zagrożeniu oraz przygotowaniu planów ewakuacji mieszkańców (w tym szczególnie osób starszych i niepełnosprawnych). Planowane jest także wzmocnienie organizacji odpowiedzialnych za prowadzenie akcji ratunkowych. Strategicznym celem jest także wdrożenie przepisów prawnych, które z jednej strony ograniczą wzrost zagospodarowania obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, ale też sukcesywne wycofywanie zabudowy mieszkaniowej i wrażliwej infrastruktury gospodarczej z tych obszarów. Region Wodny Środkowej Odry charakteryzuje się także dużą liczbą wałów przeciwpowodziowych chroniących obszary zurbanizowane i gospodarczo rozwinięte. Niestety stan techniczny tych wałów jest niezadawalający. Dla ochrony tych obszarów, w perspektywie długoterminowej planowane jest wzmocnienie i przebudowa wszystkich wałów, dla których stan techniczny jest niezadowalający. Postuluje się aby odcinki wałów chroniące obszary o dużej wrażliwości na zagrożenie powodziowe miały system monitorowania ich stanu bezpieczeństwa aby można było podjąć akcje ratunkowe ze stosownym wyprzedzeniem. Wyselekcjonowano również odcinki wałów, dla których należy w perspektywie najbliższych 6 lat przeprowadzić szczegółowe analizy możliwości zwiększania rozstawu, co wprost przyczyni się do wzrostu retencji dolinowej i obniżenia poziomu wód powodziowych. Założono, że wszystkie przedsięwzięcia polegające na przebudowie wałów przeciwpowodziowych wymagać będą analizy opcji gdzie rozważanymi opcjami będą działania oddające przestrzeń rzece. W regionie wodny Środkowej Odry wyznaczono ok ha terenów znajdujących się w obszarze szczególnego zagrożenia powodzią a całkowitą wartość majątku w tym obszarze wyceniono na 14,6 mld zł. Potencjalne straty spowodowane powodzią 1% oszacowano na kwotę 3,9 mld zł. Średnioroczne straty powodziowe oszacowano na kwotę 334 mln zł. Długofalowym celem strategicznym zarządzania ryzykiem powodziowym jest redukcja strat do uzasadnionego ponoszonymi wydatkami poziomu. W okresie najbliższych 6 lat, ze względu na ogromne zaniedbania utrzymaniowe i inwestycyjne, głównym celem jest ograniczenie poziomu zagrożenia powodziowego oraz wrażliwości terenów zagrożonych w obszarach o zidentyfikowanym najwyższym poziomie ryzyka powodziowego poprzez podjęcie koniecznych inwestycji technicznych. Jednocześnie celem jest ograniczenie poziomu ryzyka w całym regionie wodnym poprzez podjęcie działań nietechnicznych ograniczających wrażliwość obszarów szczególnego zagrożenia powodzią oraz instrumentów wzmacniających wszystkie elementy systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Planuje się w okresie 6 lat prowadzić intensywną działalność edukacyjną społeczeństwa dla podniesienia świadomości występującego zagrożenia powodziowego w miejscu zamieszkania, pracy lub wypoczynku oraz zdolności świadomego uczestnictwa w zaplanowanych działaniach kryzysowych. Ważnym celem na najbliższe 6 lat jest stworzenie systemu finansowania działań nietechnicznych i technicznych ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia źródeł finansowania utrzymania systemu przeciwpowodziowego na stałym poziomie funkcjonalności. Wieloletnia praktyka zarządzania gospodarką wodną wskazuje bowiem na ogromne zaniedbania w utrzymaniu infrastruktury

141 Podsumowanie działań i ich priorytety przeciwpowodziowej w należytym stanie technicznym zapewniającym jej pożądany poziom funkcjonalności. Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Środkowej Odry opiera się na ekonomicznie (społecznie i finansowo) rekomendowanym i uzasadnionym doborze działań nietechnicznych, technicznych i instrumentów wspomagających w celu maksymalizacji efektywności przedsięwziętych działań. Rysunek nr 20 Elementy składowe ryzyka powodziowego wykorzystane przy doborze optymalnego wariantu planistycznego. Źródło: Opracowanie własne Opis wybranego rozwiązania W ramach przygotowania Projektu Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, przeanalizowana została specyfika obszaru regionu wodnego Środkowej Odry, pod kątem ryzyka powodziowego. W ramach tej analizy, oprócz ogólnej charakterystyki obszaru, uwzględnione zostały uwagi odnośnie lokalnego ryzyka powodziowego, zgłaszane przez reprezentantów poszczególnych gmin, biorących udział w procesie planistycznym. Na podstawie zgromadzonych danych o charakterze regionalnym i lokalnym, zidentyfikowano, główne kierunki działań, jakie należy podjąć w regionie wodnym, w celu obniżenia obecnego ryzyka powodziowego. Zgromadzone dane zostały następnie skonfrontowane z wynikami analiz przeprowadzonych na podstawie Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego (WORP). Po zidentyfikowaniu głównych problemów oraz obszarów o największym znaczeniu dla zmniejszenia ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkwej Odry, poddano selekcji szereg działań o charakterze technicznym oraz nietechnicznym, które uznano za priorytetowe. Dobór konkretnych działań technicznych, bazował na analizie inwestycji zgromadzonych w MasterPlanach, innych dokumentach planistycznych oraz inwestycji zgłaszanych podczas spotkań z członkami: Zespołów Planistycznych Zlewni, Grupy Planistycznej i Komitetu Sterującego. Ponadto analizie poddano obecny stan infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym wraz z kosztami niezbędnymi do utrzymania tej infrastruktury w pożądanym stanie. Komplementarność przeprowadzonych analiz pozwoliła na opracowanie wariantu zerowego, wariantu utrzymaniowego i wariantu planistycznego