GEOGRAFIA NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA ZAKRES ROZSZERZONY

Transkrypt

1 GEOGRAFIA NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA ZAKRES ROZSZERZONY podręcznik Ciekawi świata 1 zakres rozszerzony Maria Zawadzka-Kuc, Radosław Wróblewski MEN 502/1/2012 I. Cele nauczania II. Treści nauczania III. Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu IV. Dostosowanie zasad oceniania z geografii do możliwości słuchaczy ze specjalnymi wymaganiami edukacyjnymi I. Cele nauczania 1. Sprawne odczytywanie, analizowanie i interpretacja informacji statystycznych i graficznych z map, wykresów, tabel. 2. Prawidłowe posługiwanie się terminologią geograficzną. 3. Umiejętność interpretacji związków przyczynowo-skutkowych procesów zachodzących na Ziemi i relacji człowiek środowisko. 4. Rozumienie relacji człowiek -przyroda-społeczeństwo w skali globalnej, regionalnej. 5. Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego 6. świata.kształtowanie myślenia praktycznego oraz zdolności wykorzystania zdobytej wiedzy w życiu codziennym. 7. Rozwijanie poczucia odpowiedzialności słuchacza za osobiste postępy w dziedzinie edukacji szkolnej; wyrabianie umiejętności efektywnej samooceny. 8. Poszerzanie i doskonalenie umiejętności geograficznych w ramach przygotowania do egzaminu maturalnego. 9. Dostarczanie nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w uczeniu się oraz specjalnych uzdolnieniach i osiągnięciach słuchacza. 1

2 II. Treści nauczania Źródła informacji geograficznej Atmosfera Hydrosfera Litosfera Pedosfera i Biosfera TEMAT L.p 1. Źródła informacji geograficznej. Nauki geograficzne i ich metody badań Zakres treści Twórcy geografii. Miejsce geografii w systemie nauk. Znaczenie geografii. 2. Mapa i jej elementy. Klasyfikacje map Skala mapy. Odwzorowania kartograficzne. Podział map ze względu na skalę i treść. Generalizacja mapy. 3. Interpretacja treści map topograficznych i hipsometrycznych. Pomiary na mapie. 4. Interpretacja map tematycznych, wykresów i tabel. 5. Badamy swój region. Podsumowanie treści. 6. Wszechświat. Budowa Układu Słonecznego. 7. Ziemia się kręci ruch obiegowy. Następstwa ruchu obiegowego Ziemi. Podstawowa jednostka rachuby czasu rok. 8. Ziemia się kręci ruch obrotowy. Następstwa ruchu obrotowego Ziemi. Rachuba czasu na Ziemi. Podsumowanie treści. Orientacja mapy. Analiza rysunku poziomicowego. Profil terenu. Obliczanie pomiaru odległości na mapie, obliczanie powierzchni na mapie, obliczanie spadków. Znaki topograficzne Metody prezentacji cech jakościowych i ilościowych. Etapy prowadzenia badań geograficznych. Jak powstał Wszechświat? Teoria Wielkiego Wybuchu. Ziemia - kształt i wymiary. Fazy Księżyca. Zaćmienia. Strefy oświetlenia kuli ziemskiej. Pory roku. Szerokość geograficzna i obliczanie wysokości górowania Słońca. Obliczanie czasu słonecznego. Strefy czasowe. Czas letni i zimowy. Linia zmiany daty. 9. Atmosfera i jej budowa. Znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi. 10. Obieg ciepła w atmosferze. temperatura powietrza 11. Wilgotność powietrza, opady i osady atmosferyczne Rozkład temperatury powietrza na Ziemi. Zmiany temperatury powietrza wraz z wysokością. Obliczenia związane z temperaturą powietrza. Obieg wody i para wodna. Rodzaje chmur. Mgły. Osady atmosferyczne. Opady na kuli ziemskiej. 12. Ciśnienie atmosferyczne. Rodzaje Rozkład ciśnienia atmosferycznego na Ziemi. Typy wiatrów wiatrów. 13. Cyrkulacja powietrza atmosferycznego Masy powietrza i fronty atmosferyczne. 14. Strefowy i astrefowy układ typów klimatu Prognozowanie pogody. Mapa 15. synoptyczna. Ekstremalne zjawiska atmosferyczne. Podsumowanie treści. 16. Zasoby wody w przyrodzie. Obieg wody w przyrodzie i bilans wodny Czynniki klimatotwórcze. Strefy i typy klimatów. Klimat górski i klimat lokalny. Prognoza pogody na podstawie własnych obserwacji. Globalne ocieplenie klimatu. Mechanizm efektu cieplarnianego. El Nino i inne anomalie pogodowe. Występowanie wody na Ziemi. Rozmieszczenie zasobów wody słodkiej. Bilans wodny. 17. Charakterystyka wód wszechoceanu Skład i właściwości wody morskiej: zasolenie. Ruchy wody morskiej: falowanie, pływy, prądy morskie 2

3 i głębinowe (upwelling) i ich wpływ na gospodarkę. Prądy morskie jako jeden z czynników kształtujących klimat na kuli ziemskiej. 18. Wody podziemne i źródła Czynniki wpływające na wód podziemnych i rodzaje wód podziemnych. Typy źródeł. 19. Sieć rzeczna kuli ziemskiej Elementy sieci rzecznej. Zlewiska oceanów i obszary bezodpływowe na Ziemi. Ustroje rzeczne wybranych rzek na kuli ziemskiej. Przyrodnicze i gospodarcze znaczenie rzek. 20. Jeziora i bagna kuli ziemskiej Jeziora jako naturalne zbiorniki wodne. Klasyfikacja genetyczna jezior. Typy jezior ze względu na genezę misy jeziornej. Największe jeziora antropogeniczne. Funkcje jezior. Etapy życia jeziora. 21. Lodowce kuli ziemskiej Występowanie i powstawanie lodowców. Ruchy lodu w lodowcu. Lądolody. Typy lodowców na kuli ziemskiej. Wieloletnia zmarzlina. 22. Gospodarowanie wodą. Podsumowanie treści. 23. Budowa wnętrza ziemi. Składniki skorupy ziemskiej. Światowe zużycie wody słodkiej. Przykłady zanieczyszczeń, ich źródła i skutki. Dostępność wody pitnej w różnych regionach świata. Przykłady nieracjonalnej gospodarki wodnej. Ochrona wód. Badania i budowa wnętrza Ziemi. Skały i minerały. Geneza powstania skał. 24. Zasoby naturalne ziemi Rodzaje złóż, ich i znaczenie. Zastosowanie surowców mineralnych. 25. Dzieje ziemi Wybrane metody określania wieku skał. Tablica stratygraficzna i główne wydarzenia w dziejach Ziemi. Plejstocen epoka zlodowaceń. Holocen najmłodsza epoka okresu czwartorzędu. Rozwój cywilizacji a zmiany w środowisku przyrodniczym. 26. Mapa i przekrój geologiczny jako źródło wiedzy geologicznej 27. Teoria tektoniki płyt litosfery 28. Plutonizm i wulkanizm. Trzęsienia ziemi 29. Procesy górotwórcze. Pionowe ruchy litosfery 30. Procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi. 31. Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi. Podsumowanie treści. Podstawowe struktury tektoniczne. Analiza przekroju geologicznego. Ruchy płyt litosfery i ich rozmieszczenie. Teoria tektoniki płyt litosfery wyjaśnieniem przyczyn i skutków procesów endogenicznych. Podstawowe typy intruzji wulkanicznych. Typy wulkanów i ich erupcja. Występowanie i znaczenie wulkanów oraz ich wpływ na środowisko geograficzne. Geneza trzęsień ziemi i ich. Skutki trzęsień możliwość ich przewidywania. Poziome ruchy górotwórcze orogenezy (kaledońska, hercyńska, alpejska). Rodzaje gór. Ruchy epejrogeniczne i izostatyczne wynikiem pionowych ruchów litosfery. Wietrzenie. Zjawiska krasowe. Ruchy masowe skał. Rzeźbotwórcza działalność rzek, wód morskich i jeziornych. Typy wybrzeży. Działalność lodowców górskich i lądolodów. Rzeźbotwórcza działalność wiatru. Pustynie kuli ziemskiej. Główne formy lądowe. Formy powierzchni dna oceanu. 3

4 2. MAPA I JEJ ELEMENTY 1. ŹRÓDŁA INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ 32. Pedosfera powłoka glebowa ziemi. Budowa gleby. Gleby świata gleby strefowe i astrefowe. Bonitacja i przydatność rolnicza gleb 33. Zróżnicowanie biosfery na kuli ziemskiej. Zwierzęta lądów i oceanów. 34. Środowisko przyrodnicze a działalność człowieka. Antropogeniczne zmiany środowiska i jego ochrona. 35. Podsumowanie nauczanych treści. Przygotowanie do egzaminu semestralnego. Wpływ czynników glebotwórczych na rozwój gleby. Proces glebotwórczy. Budowa profilu glebowego. Charakterystyka gleb strefowych, śródstrefowych i niestrefowych. Klasy bonitacyjne. Degradacja gleb i ich ochrona. Przestrzenne zróżnicowanie biosfery. Roślinność górska. Zasady zrównoważonego rozwoju. Globalne zagrożenie środowiska. Ochrona przyrody na świecie przykłady form ochrony przyrody. III. Plan wynikowy z geografii w zakresie rozszerzonym z wymaganiami edukacyjnymi TEMAT Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Dział: Źródła informacji geograficznej Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: geografia, źródła informacji geograficznej., co to jest mapa, elementy mapy, różnice między siatką geograficzną a kartograficzną. omawia trójpodział geografii (podaje nazwy trzech jej części), źródła informacji geograficznej znajdujące się w klasie. różnice między globusem, mapą i planem, definiuje odwzorowanie kartograficzne. określa zakres tematyki obejmującej geografię fizyczną, społecznoekonomiczną i regionalną, poza podręcznikowe źródła wiedzy geograficznej. formy skali mapy oraz jej poprawne przekształcenia, wskazuje odpowiednie odwzorowanie w zależności od celu. podaje zakres badań nauk geograficznych, określa sposób korzystania z poza podręcznikowyc h źródeł wiedzy. odwzorowanie kartograficzne stosowane na mapach, zależność treści mapy od jej skali, interpretuje zdjęcie lotnicze/ satelitarne. Wymagania wykraczające (ocena celująca) rolę geografii w systemie nauk o jej powiązania z innymi naukami przyrodniczymi, ekonomicznymi i społecznymi, ocenia stopień wiarygodności informacji pochodzących z różnych źródeł (w tym Internetu). ocenia przydatność odwzorowań w zależności od wskazanego celu. 4

5 4. INTERPRETACJA TREŚCI MAP TOPOGRAFICZNYCH I HIPSOMETRYCZNYCH 3. KLASYFIKACJE MAP wskazuje różne sposoby klasyfikacji map, definiuje generalizację mapy. wskazuje metody interpretacji treści przedstawionych na mapie, sposoby mierzenia odległości na mapie, rodzaje sygnatur, wymienia rodzaje izolinii, obiekty przedstawiane za pomocą różnych rodzajów sygnatur. na przykładzie klasyfikację map według sali. wskazuje metody interpretacji treści przedstawionych na mapie, omawia sposób wykonania profilu hipsometrycznego dokonuje prostych pomiarów na różnych mapach, oblicza na podstawie mapy rzeczywiste odległości w terenie. na przykładach klasyfikację map według treści. odczytuje i interpretuje treści przedstawione na wskazanej mapie, wyszukuje przykłady różnych graficznych metod prezentacji zjawisk na mapach, dokonuje prostej analizy rysunku poziomicowego, wykonuje prosty profil hipsometryczny, na podstawie mapy sposób obliczania rzeczywistej powierzchni. proces generalizacji treści mapy. dobiera do wskazanych zjawisk metody przedstawienia ich na mapie, wykonuje prosty profil hipsometryczny, a następnie go interpretuje, na podstawie mapy sposób obliczania rzeczywistej powierzchni, a następnie przelicza wskazane powierzchnie, sposób obliczania spadków wraz z interpretacją wyników, zasadę interpolacji. określa sposób generalizacji w zależności od przeznaczenia mapy, rozpoznaje i charakteryzuje różne mapy, biorąc pod uwagę kryterium skali i treści map. uzasadnia zastosowanie danej metody do prezentacji konkretnego zjawiska, wykonuje interpolację na dowolnym rysunku poziomicowym (mapie topograficznej), dokonuje bezbłędnej interpretacji treści dowolnej mapy topograficznej 5

6 6. BADAMY SWÓJ REGION 5. INTERPRETACJA MAP TEMATYCZNYCH, WYKRESÓW I TABEL jakościowe metody prezentacji zjawisk, ilościowe metody prezentacji zjawisk, pojęcia: wykres, diagram. elementy środowiska przyrodniczego, dziedziny społecznogospodarczej człowieka, elementy środowiska geograficznego. wskazuje różnice między poszczególnymi metodami (grupa metod prezentujących cechy jakościowe), na przykładach sposoby stosowania metod prezentacji cech jakościowych. omawia sposoby przedstawiania na mapie elementów środowiska przyrodniczego, omawia sposoby przedstawiania na mapie efektów społecznogospodarczej człowieka, typuje elementy środowiska geograficznego do zadań terenowych. różnice między poszczególnymi metodami (grupa metod prezentujących cechy ilościowe), na przykładach sposoby stosowania metod prezentacji cech ilościowych, różnice w zastosowaniu metod kartograficznych, wyszukuje przykłady różnych graficznych metod prezentacji zjawisk na mapach. odczytuje z mapy efekty społecznogeograficznej człowieka, planuje badanie wybranych elementów środowiska geograficznego. Dział: Ziemia we Wszechświecie odczytuje z mapy i interpretuje informacje przedstawione różnymi metodami kartograficznymi, interpretuje zawartość wskazanej tabeli, wykresów lub innych form prezentacji danych. odczytuje z mapy i opisuje efekty społecznogeograficznej człowieka, planuje, a następnie przeprowadza badanie wybranych elementów środowiska geograficznego. uzasadnia zastosowanie danej metody do prezentacji konkretnego zjawiska, wykonuje na podstawie danych statystycznych graficzną prezentację zjawiska za pomocą wybranej metody. stosuje różne techniki prezentacji danych, proponuje odpowiednie źródła, formułuje problem badawczy, podaje cel badań, a następnie planuje przeprowadzenie badań umożliwiających charakterystykę geograficzną własnego regionu. 6

7 9. ZIEMIA SIĘ KRĘCI RUCH OBIEGOWY 8. UKŁAD SŁONECZNY 7. WSZECHŚWIAT Wielki Wybuch, sklepienie niebieskie, sfera niebieska, zenit, widnokrąg, horyzont, gwiazdozbiór etapy powstawania wszechświata. składniki Układu Słonecznego, nazywa rzeczywisty kształt dowody na kształt Ziemi. parametry ruchu obiegowego konsekwencje ruchu obiegowego strefy oświetlenia Ziemi i wskazuje ich zasięg, przelicza szerokość geograficzną i wysokość górowania Słońca w określonym punkcie podczas równonocy, wydziela astronomiczne i kalendarzowe pory roku. elementy składające się na Wszechświat, porównuje odległości we Wszechświecie, na mapie nieba gwiazdozbiory Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy oraz Gwiazdę Polarną. różnice między gwiazdą a planetą, wymienia cechy planet, podaje wymiary planety, rozpoznaje i wymienia fazy Księżyca. omawia oświetlenie Ziemi podczas równonocy i przesileń, przelicza szerokość geograficzną i wysokość górowania Słońca w określonym punkcie podczas równonocy, sposób wydzielenia klimatycznych pór roku. pojęcie: rok świetlny, opisuje budowę Wszechświata, nazwy przyrządów służących do badania Wszechświata, określa zasady wyznaczania położenia ciał na sferze niebieskiej. różnice między planetami wewnętrznymi a zewnętrznymi, wyjaśnia powstawanie zaćmień Słońca i Księżyca, powstawanie faz Księżyca. przelicza szerokość geograficzną podczas przesilenia zimowego, oblicza wysokość górowania Słońca na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocy i dniach przesileń, różnice między astronomicznymi kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku. lokalizuje Układ Słoneczny we Wszechświecie, opisuje budowę galaktyki Drogi Mlecznej, wskazuje na mapie nieba wybrane gwiazdozbiory, dokonuje prostych obserwacji nieba. różnice miedzy teorią geocentryczną a heliocentryczną, konsekwencje wynikające z kształtu zależności między fazami Księżyca oraz zaćmieniami Słońca i Księżyca. genezę dni i nocy polarnych oraz zorzy polarnej, przelicza szerokość geograficzną i wysokość górowania Słońca w określonych punktach podczas przesileń i równonocy, różnice między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim. opisuje rozwój poglądów na powstanie i budowę Wszechświata, planuje obserwację dowolnych ciał niebieskich za pomocą różnych dostępnych przyrządów. charakteryzuje ciała niebieskie Układu Słonecznego, znaczenie pola magnetycznego planuje i dokonuje obserwacji faz i zaćmień Księżyca. zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów i ruchem obiegowym zależność między wyróżnieniem stref oświetlenia Ziemi i astronomicznych pór roku a zmianami wysokości Słońca nad horyzontem wciągu roku, określa lata przestępne w kalendarzu gregoriańskim. 7

8 12. OBIEG CIEPŁA W ATMOSFERZE. TEMPERATURA POWIETRZA 11. ATMO- SFERA 10. ZIEMIA SIĘ KRĘCI RUCH OBROTOWY doba słoneczna, gwiazdowa, czas strefowy, uniwersalny słoneczny, urzędowy, parametry ruchu obrotowego konsekwencje ruchu obrotowego podaje przeliczniki kątowe 1 godziny oraz 4 minut,, dlaczego w życiu nie stosuje się czasu słonecznego. skład atmosfery. i krótko charakteryzuje konsekwencje ruchu obrotowego uzasadnia przeliczniki czasowe 1 oraz 15, tłumaczy sposób wydzielania stref czasowych, oblicza różnicę czasu na podstawie znajomości długości geograficznej, opisuje widomą wędrówkę Słońca nad horyzontem. pojęcia: górowanie Słońca, południe słoneczne, oblicza czas słoneczny na podstawie długości geograficznej wskazanych punktów, zamienia czas słoneczny na strefowy oraz strefowy na słoneczny, oblicza różnicę czasu na podstawie znajomości długości geograficznej i odwrotnie, podaje przebieg międzynarodowe j linii zmiany daty. Dział: Atmosfera i omawia omawia skład budowę atmosfery. atmosfery. wpływ siły Coriolisa na środowisko przyrodnicze, oblicza długość geograficzną na podstawie czasu słonecznego we wskazanych punktach, działanie linii zmiany daty, oblicza współrzędne geograficzne na podstawie różnic czasu i wysokości górowania Słońca, podaje przebieg międzynarodowe j linii zmiany daty i podaje datę przy przemieszczaniu się przez tę linię z różnych kierunków. funkcje ozonosfery i jonosfery. analizuje i uzasadnia wpływ występowania zjawiska dnia i nocy na dobowy rytm życia organizmów żywych na Ziemi. opisuje i ocenia funkcje atmosfery. bilans promieniowania, bilans cieplny czynniki kształtujące temperaturę powietrza, strefowość termiczna, amplituda temperatury powietrza, wpływ czynników na temperaturę powietrza na oblicza średnią temperaturę powietrza. i wyjaśnia wpływ czynników na temperaturę powietrza na oblicza średnią temperaturę powietrza oraz roczną (dobową) amplitudę temperatury powietrza. opisuje bilans cieplny rozkład temperatur powietrza na proces ochładzania mas powietrza w gradientach: wilgotno adiabatycznym i sucho adiabatycznym, oblicza spadek temperatury powietrza wraz z wysokością. i wyjaśnia rozkład temperatur powietrza na czynniki kształtujące temperaturę powietrza na powierzchni Ziemi. i wyjaśnia rozkład amplitudy temperatury powietrza na opisuje zjawisko inwersji termicznej i jej rodzaje. 8

9 15. CYRKULACJA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO 14.CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE. RODZAJE WIATRÓW 13. WILGOTNOŚĆ POWIETRZA, OPADY I OSADY ATMOSFERYCZNE pojęcia związane z wilgotnością powietrza, czynniki decydujące o intensywności parowania. ciśnienie atmosferyczne, izobara, hektopaskal, układy baryczne (wyż, niż, zatoka, siodło, klin), wiatr, pasat, monsun, fen, bryza, zależności między układami barycznymi a wiatrami. cyrkulacja atmosferyczna, masa powietrza (ciepła, zimna), front atmosferyczny (ciepły, zimny, zokludowany), objaśnia cyrkulację atmosfery w strefie międzyzwrotnikow ej. omawia genezę opadów i osadów atmosferycznych, proces kondensacji pary wodnej, wyróżnia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych. zależności między układami barycznymi a wiatrami, wyjaśnia genezę pasatów, wyróżnia i klasyfikuje rodzaje wiatrów. objaśnia cyrkulację atmosfery w strefie międzyzwrotnikow ej i w wyższych szerokościach geograficznych, określa rodzaje mas powietrza i frontów atmosferycznych ze względu na ich temperaturę i miejsce powstania. rozkład opadów atmosferycznych na warunki niezbędne do powstania opadu atmosferycznego opisuje typy opadów i osadów atmosferycznych porównuje typy mgieł. pojęcia: stopień baryczny, wiatr zboczowy, cyklon tropikalny, trąba powietrzna, genezę wiatrów zmiennych i lokalnych, porównuje cechy układów barycznych. ruch mas powietrza atmosferycznego, różnice między masami powietrza. i wyjaśnia rozkład opadów atmosferycznych na klasyfikuje chmury ze względu na wysokość ich występowania, opisuje cechy wybranych typów chmur. wpływ wiatru na zmiany pogody oraz na działalność gospodarczą. procesy pogodowe w strefach frontalnych, wyróżnia fronty klimatologiczne i określa ich znaczenie. cechy różnych typów opadów, rozpoznaje rodzaje chmur. rozkład ciśnienia atmosferycznego na Ziemi w porze letniej i zimowej, na rysunku proces powstawania wiatru fenowego. mechanizm powstawania frontów atmosferycznych i określa szczególne zjawiska im towarzyszące. 9

10 19. ZASOBY WODY W PRZYRODZIE 18. EKSTREMALNE ZJAWISKA ATMOSFERYCZN E ZJAWISKA ZJAWISKAZJAWI SKA ATMOSFERYCZN E 17. PROGNOZOWANIE POGODY. MAPA SYNOPTYCZNA 16. STREFOWY I ASTREFOWY UKŁAD TYPÓW KLIMATU czynniki klimatotwórcze, wyróżnia w obrębie stref klimatów typy klimatów strefowych. pogoda, elementy pogody, mapa synoptyczna, stacja meteorologiczna, prognoza krótkoterminowa i długoterminowa, wskazuje elementy klimatu (mierzalne i obserwowalne). wylicza globalne zmiany klimatów świata. charakteryzuje poszczególne strefy klimatyczne, wyróżnia w obrębie stref klimatów typy klimatów strefowych i astrefowych, czyta i interpretuje wykresy, mapy i dane klimatyczne. zasady korzystania z map synoptycznych. wylicza globalne zmiany klimatów świata i wskazuje przyczyny tych zmian. typy klimatów strefowych i astrefowych, przyczyny zróżnicowania klimatycznego w obrębie stref klimatycznych, wykonuje wykres temperatur i opadów. przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie serii obserwacji meteo, określa zmiany pogody podczas przejścia frontu ciepłego i frontu chłodnego. skutki przyrodnicze istnienia globalnych zmian klimatu. typy klimatów strefowych i astrefowych oraz rozpoznaje klimatogramy dla typów klimatów, charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat wybranych regionów świata. przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie serii obserwacji meteo lub serii map synoptycznych. przyczyny i skutki (przyrodnicze i gospodarcze) istnienia globalnych zmian klimatu. opisuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat wybranych regionów świata, związek między ą człowieka a klimatem lokalnym (miejscowym). przewiduje na podstawie swoich obserwacji pogodę na najbliższe dni. proponuje działania mające ograniczyć wpływ człowieka na zanieczyszczenie atmosfery. podaje wartość zasobów wody na Ziemi. omawia strukturę procentową zasobów wód na Ziemi. Dział: Hydrosfera podział wód lądowych, właściwości wody. wody słodkiej na Ziemi. ocenia konsekwencje społecznogospodarcze ograniczonego dostępu do zasobów słodkiej wody. 10

11 22. WODY PODZIEMNE I ŹRÓDŁA 21. CHARAKTERYSTYKA WÓD POWIERZCHNIOWYCH 20. OBIEG WODY W PRZYRODZIE I BILANS WODNY cykl hydrologiczny, bilans wodny, transpiracja, infiltracja, postacie wody na Ziemi. różnicę między oceanem a morzem, podaje nazwy ruchów wód morskich i wymienia ich przyczyny. źródło, wody podziemne, wody artezyjskie, wody subartezyjskie, wody podziemne. omawia zmiany stanów skupienia wody, wyróżnia główne elementy obiegu wody w przyrodzie. rozmieszczenie na Ziemi oceanów oraz mórz różnych typów, genezę prądów morskich oraz wskazuje na przykładach ich wpływ na klimat i gospodarkę wybrzeży, różne sposoby gospodarczego wykorzystania wód Wszechoceanu. różne typy źródeł. za pomocą schematu wielki obieg wody. zróżnicowanie wód morskich i oceanicznych, biorąc pod uwagę ich zasolenie, ogólny model krążenia prądów morskich na Ziemi i ich wpływ na klimat, genezę pływów wód morskich oraz wykazuje na przykładach ich wpływ na gospodarkę człowieka na lądzie, omawia różne sposoby gospodarczego wykorzystania dna oceanicznego i brzegu morskiego. pojęcia: strefa aeracji, strefa saturacji, okno hydrogeologiczn e, różnych typów wód podziemnych. za pomocą schematu wielki i mały obieg wody. zróżnicowanie wód morskich i oceanicznych, biorąc pod uwagę ich zasolenie oraz temperaturę, genezę falowania oraz upwellingu, wykazuje na przykładach ich wpływ na życie i gospodarkę człowieka, opisuje model krążenia prądów morskich na różnych oceanach i ich wpływ na klimat regionów. ocenia gospodarcze i przyrodnicze znaczenie wód podziemnych. analizuje wielki i mały obieg wody w różnych regionach (strefach) i jego wpływ na człowieka, analizuje i uzasadnia obszarów o dodatnim i ujemnym bilansie wodnym. analizuje zależność między temperaturą prądów morskich a bogactwem łowisk morskich i oceanicznych, ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów. ocenia znaczenie występowania basenów i studni artezyjskich dla przyrody i gospodarki wybranych państw świata. 11

12 25. LODOWCE KULI ZIEMSKIEJ 22. JEZIORA I BAGNA KULI ZIEMSKIEJ 23. SIEĆ RZECZNA KULI ZIEMSKIEJ ciek, dorzecze, dział wodny, rzeka główna, zlewisko, dorzecze, system rzeczny, ustrój rzeczny. jezioro, jeziorność, staw, misa jeziorna. granica wieloletniego śniegu, lądolód, lodowiec górski, wieloletnia zmarzlina, warunki klimatyczne i orograficzne powstawania lodowców górskich i lądolodów. najdłuższe rzeki kontynentów, klasyfikuje rzeki o różnym ustroju. wymienia typy genetyczne jezior, największe jeziora kontynentów. uzasadnia zróżnicowane przebiegu granicy wieloletniego śniegu w zależności od szerokości geograficznej, typy lodowców. pojęcia: rzeki stałe, epizodyczne, okresowe, strumień, struga, potok, sieć rzeczną kontynentów, na przykładach różne ustroje rzeczne. pojęcia: tereny podmokłe, jeziora oligotroficzne, eutroficzne, dystroficzne, różne klasyfikacje jezior, omawia klasyfikację jezior (z przykładami) według genezy misy jeziornej. na przykładach genezę lądolodów i lodowców górskich na różnych kontynentach, wskazuje różnice między nimi. rolę rzek w krajobrazie i gospodarce, rozpoznaje i charakteryzuje na podstawie wykresów stanów wód i klimatogramów różne ustroje rzeczne. rolę jezior w krajobrazie i gospodarce, opisuje etapy zanikania jezior. i uzasadnia obecne rozmieszczenie obszarów zlodzonych, etapy przekształcania śniegu w lód. na przykładach wpływ człowieka na zasilanie rzek wodą. na dowolnym przykładzie typ jeziora i jego znaczenie dla regionu, w którym się znajduje, ocenia znaczenie obszarów podmokłych. ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współcześnie zlodzonych. 12

13 29. ZASOBY NATURALNE ZIEMI 28. SKŁADNIKI SKORUPY ZIEMSKIEJ 27. BUDOWA WNĘTRZA ZIEMI 26. GOSPODAROWANIE WODĄ pojęcie: racjonalna gospodarka wodą, źródła zanieczyszczeń wody. skorupa ziemska, litosfera, płaszcz i jądro warstwa nieciągłości, warstwy tworzące wnętrze Ziemi. minerał, skała magmowa, skała głębinowa, skała wylewna, cechy minerałów oraz przykłady minerałów skałotwórczych. surowce mineralne, złoża surowców mineralnych, rodzaje złóż mineralnych. omawia przyrodniczą i gospodarczą rolę wody, zużycie wody na różnych kontynentach. opisuje zmiany temperatury i ciśnienia we wnętrzu podaje cechy warstw wnętrza Ziemi. podstawowy podział skał ze względu na genezę. omawia formy występowania złóż surowców mineralnych. na przykładach skutki nieracjonalnej gospodarki wodą. Dział: Litosfera petrologiczny schemat budowy wnętrza porównuje warstwy skorupy ziemskiej. pojęcia: sedymentacja, diageneza, genezę skał magmowych, osadowych i metamorficznych, porównuje poszczególne typy skał. pojęcia: cykl skalny, złoża bilansowe, gospodarcze zastosowanie surowców mineralnych. na przykładach skutki nieracjonalnej gospodarki wodą i uzasadnia działania, które wspomagają racjonalne wykorzystanie wody. charakteryzuje cechy warstw budujących wnętrze Ziemi. klasyfikuje i opisuje skały w obrębie określonych typów genetycznych. ocenia zmiany środowiska przyrodniczego wywołane eksploatacją surowców mineralnych, rozpoznaje na schematach formy występowania najważniejszych złóż mineralnych. analizuje i uzasadnia przestrzenne zróżnicowanie dostępu do wody słodkiej (mapa), przedstawia współczesne skutki takiego stanu, proponuje własne rozwiązania wspomagające racjonalne wykorzystanie wody dla przykładowego regionu. rozchodzenie się fal sejsmicznych we wnętrzu określa związek między budową wnętrza Ziemi a procesami zachodzącymi na jej powierzchni. rozpoznaje okazy różnych typów skał i minerałów, związki zachodzące między warunkami powstawania skał a ich składem chemicznymi postacią fizyczną. analizuje i ocenia działania podejmowane przez człowieka, służące racjonalnemu gospodarowaniu zasobami złóż mineralnych w przykładowym regionie. 13

14 32. TEORIA TEKTONIKI PŁYT LITOSFERY 31. MAPA I PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY JAKO ŹRÓDŁO WIEDZY GEOLOGICZNEJ 30. DZIEJE ZIEMI skamieniałość, skamieniałość przewodnia, glacjał, interglacjał, dokonuje podziału dziejów Ziemi na ery i okresy. odkrywka geologiczna, odsłonięcie geologiczne, struktury tektoniczne. prądy konwekcyjne, ryft, subdukcja, spreading, kolizja, przyczyny ruchu płyt litosfery. rolę prekambru w historii Ziemi (w jej przeszłości geologicznej), charakterystyczne wydarzenia w okresach geologicznych, okresy geologiczne, w których zachodziły ruchy górotwórcze, zmiany środowiska przyrodniczego, które nastąpiły po orogenezie alpejskiej. elementy opisu odkrywki geologicznej, różnice między głównymi strukturami tektonicznymi. wskazuje na mapie duże i małe płyty litosfery, wymienia zjawiska występujące na granicach płyt, rozpoznaje na schemacie strefy ryftów, subdukcji i kolizji. ważne wydarzenia geologiczne w przeszłości omawia ewolucję życia organicznego podczas holocenu. planuje opis odkrywki geologicznej lub odsłonięcia geologicznego. założenia teorii dryfu kontynentów, ruch płyt litosfery. omawia ewolucję życia organicznego, uzasadnia wpływ warunków środowiskowych na formy życia w okresach, wybrane metody badań dziejów Ziemi. planuje i przeprowadza opis odkrywki geologicznej lub odsłonięcia geologicznego. omawia procesy geologiczne działające na granicach płyt litosfery, genezę gór fałdowych, nawiązując do teorii tektoniki płyt. i ocenia zmiany środowiska w holocenie związane z ą człowieka, opisuje różne metody badań dziejów Ziemi. dokonuje analizy i interpretacji zdarzeń na podstawie profilu geologicznego, interpretuje budowę geologiczną obszaru na podstawie dowolnego przekroju i mapy geologicznej. uzasadnia rozmieszczenie zjawisk geologicznych, wykorzystując teorię płyt litosfery (np. gorące plamy). 14

15 35. PROCESY GÓROTWÓRCZE. PIONOWE RUCHY LITOSFERY 34. TRZĘSIENIA ZIEMI 33. PLUTONIZM I WULKANIZM plutonizm, intruzja magmowa, wulkan, wulkanizm, lawa, magma, krater, materiał piroklastyczny, stratowulkan, omawia wulkanów na produkty erupcji wulkanicznych. epicentrum, hipocentrum, fala sejsmiczna, sejsmograf, obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne na Ziemi. górotwór, orogeneza, góry fałdowane, zrębowe, wulkaniczne, izostazja, uchy epejrogeniczne, obszary występowania ruchów skorupy ziemskiej, rodzaje gór. na przykładach typy wulkanów, procesy plutoniczne, na mapie świata przykłady obszarów wulkanicznych. przyczyny trzęsień ziemi, podaje różnice między hipocentrum a epicentrum. przyczyny ruchów skorupy ziemskiej, na mapie przykłady różnych rodzajów gór, różnice między górami fałdowymi a zrębowymi. pojęcia: batolit, dajka, lakolit, lopolit, silla, gejzer, porównuje różne formy intruzji magmowych, przebieg erupcji wulkanu, produkty erupcji wulkanicznych. omawia przebieg trzęsienia ziemi, klasyfikuje trzęsienia ziemi ze względu na ich genezę. pojęcia: geosynklina, flisz, powstawanie różnych rodzajów gór, podaje dowody istnienia ruchów skorupy ziemskiej, porównuje ruchy izostatyczne i epejrogeniczne. wpływ wulkanów na rzeźbę powierzchni opisuje zjawiska występujące na obszarach wulkanicznych. wykazuje wpływ trzęsień ziemi na jej rzeźbę powierzchni, związek między m obszarów trzęsień ziemi a m zjawisk wulkanicznych oraz granicami płyt litosfery. wpływ ruchów skorupy ziemskiej na życie i gospodarkę człowieka. opisuje na przykładach zjawiska występujące na obszarach wulkanicznych i postwulkanicznych wykazuje i uzasadnia negatywny i pozytywny wpływ zjawisk wulkanicznych na środowisko geograficzne. formułuje związek między przebiegiem trzęsienia ziemi a jego potencjalnymi skutkami w zależności od odległości od epicentrum i jego zagospodarowani a, proponuje konkretne działania przeciwdziałające skutkom trzęsień ziemi. formułuje zależność między rozmieszczeniem geosynklin a m stref subdukcji, opisuje zanik geosynklin. 15

16 38. GRAWITACYJNE RUCHY MASOWE SKAŁ 37. ZJAWISKA KRASOWE 36. WIETRZENIE wietrzenie, zwietrzelina, wietrzenie fizyczne (rozpad blokowy, rozpad ziarnisty), chemiczne i biologiczne,, dlaczego wietrzenie nie powoduje zmian rzeźby, ale je przygotowuje. kras, kras powierzchniowy, kras podziemny, jaskinia, stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, formy krasu powierzchniowego, formy krasu podziemnego. grawitacyjne ruchy masowe, odpadanie, obrywanie, osuwanie, spływanie, spełzywanie, podaje nazwy grawitacyjnych ruchów masowych skał. zależność typu wietrzenia od strefy klimatów, czynniki wpływające na przebieg wietrzenia: fizycznego, chemicznego i biologicznego. wymienia czynniki wpływające na tempo procesów krasowych, przyczyny rozpuszczania skał węglanowych przez wodę, podaje przykłady obszarów na gdzie występują zjawiska krasowe. przyczyny dominujących ruchów masowych, omawia efekt rzeźbotwórczy działania dominujących ruchów masowych skał. rodzaje wietrzenia (fizyczne, chemiczne i biologiczne). rozpoznaje na schemacie (fotografii) i opisuje formy krasu powierzchniowe go i podziemnego, genezę głównych form krasu powierzchniowe go i szaty naciekowej jaskini. pojęcie denudacja, wpływ budowy geologicznej na grawitacyjne ruchy masowe. wietrzenie fizyczne, chemiczne i biologiczne oraz przedstawia efekty ich działania. na przykładach formy krasu powierzchniowe go i podziemnego. wpływ budowy geologicznej oraz człowieka na grawitacyjne ruchy masowe, porównuje przyczyny, tempo procesu i skutki określonych rodzajów ruchów masowych. formułuje przykłady zależności między rodzajem, tempem przebiegu i efektów wietrzenia od typu klimatu. uzasadnia zjawisk krasowych w różnych regionach świata, proces powstawania jaskiń. formułuje zależność między dominującym rodzajem ruchów masowych na określonym terenie a typem klimatu, proponuje konkretne rozwiązania zmniejszające skutki grawitacyjnych ruchów masowych. 16

17 40. RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WÓD MORSKICH I JEZIORNYCH 3 9. DZIAŁALNOŚĆ RZEK PŁYNĄCYCH erozja rzeczna, erozja denna, erozja wsteczna, erozja boczna, starorzecze, delta, terasy rzeczne, akumulacja rzeczna, delta, estuarium, główne formy rzeźby powstałe w wyniku rzeki. abrazja, nisza abrazyjna, klif, wydma, plaża, mierzeja, rafa koralowa, atol, na mapie przykłady różnych rodzajów wybrzeży, wyróżnia typy wybrzeży. omawia działanie erozji (wstecznej, wgłębnej i bocznej) oraz akumulacji w odcinkach biegu rzeki. na mapie przykłady różnych rodzajów wybrzeży i wyjaśnia ich genezę, formy utworzone w wyniku działania fal morskich na wybrzeżu niskim, formy utworzone w wyniku działania fal morskich na wybrzeżu wysokim. formy rzeźby powstałe w wyniku niszczącej wód płynących rzeką (w różnych odcinkach jej biegu), elementy doliny rzecznej. pojęcia: platforma abrazyjna, platforma akumulacyjna, wał burzowy, ławica, wybrzeża mierzejowe, mangrowe, limanowe, fiordowe, szkierowe, dalmatyńskie, riasowe, efekty niszczącej wód morskich, klasyfikuje różne typy wybrzeży, na mapie określonych typów wybrzeży. formy rzeźby powstałe w wyniku niszczącej i budującej wód płynących rzeką (w różnych odcinkach jej biegu), na rysunkach proces powstawania wodospadu, meandrów, starorzeczy, delt i estuariów. efekty niszczącej oraz budującej wód morskich, opisuje efekty wód w zbiornikach jeziornych. na mapie i opisuje największe delty świata, ocenia znaczenie obszarów delt rzecznych dla osadnictwa i gospodarczej człowieka, oblicza profil podłużny dowolnej rzeki. ocenia potrzebę ochrony niektórych rodzajów wybrzeży, opisuje proces powstawania atolu, analizuje i uzasadnia rozmieszczenie ludności i różnych typów wybrzeża. 17

18 43. WIELKIE FORMY UKSZTAŁTOWANIA POWIERZCHNI ZIEMI 42. RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU 41. DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW GÓRSKICH I LĄDOLODÓW procesy glacjalne, erozja lodowcowa, cyrk polodowcowy (kocioł), barańce, dolina U- kształtna, dolina zawieszona, morena, glina morenowa, sandr, pradolina, jeziora polodowcowe, głazy narzutowe, procesy rzeźbotwórcze wywołane działaniem lodu. procesy eoliczne, deflacja, korazja, wydma paraboliczna, barchan, pustynia, formy powstające w wyniku budującej wiatru. duże formy ukształtowania powierzchni nazwy procesów rzeźbotwórczych kształtujących rzeźbę kontynentów. procesy rzeźbotwórcze wywołane działaniem lodu i wód roztopowych lodowca, wyróżnia formy powstałe w wyniku lodowców i wód polodowcowych, rodzaje moren. procesy rzeźbotwórcze działające w różnych typach pustyń, formy powstające w wyniku niszczącej wiatru. podaje nazwy form rzeźby dna morskiego i oceanicznego, przykłady nizin, wyżyn i gór na kontynentach. działalność rzeźbotwórczą lodu lodowcowego, określa przyczyny tworzenia różnych rodzajów moren. formy rzeźby powstałe w wyniku budującej wiatru, różnice między wydmą paraboliczną a barchanem, czynniki wpływające na intensywność procesów eolicznych. prawidłowość w rozmieszczeniu dużych form ukształtowania powierzchni rzeźbę powierzchni kontynentów. na przykładach działalność rzeźbotwórczą lodu lodowcowego i wód roztopowych lodowca. formy rzeźby powstałe w wyniku budującej i niszczącej wiatru. ukształtowanie powierzchni dna oceanów, genezę rzeźby powierzchni wybranych regionów geograficznych, porównuje ukształtowanie lądów i dna oceanicznego. analizuje rzeźby polodowcowej i ocenia użyteczność form tej rzeźby pod kątem przyrodniczym i gospodarczym. opisuje zróżnicowanie krajobrazowe pustyń, powstawanie pokryw lessowych. analizuje i interpretuje krzywą hipsograficzną, cechy wybranego regionu jako efekt oddziaływania procesów wewnętrznych i zewnętrznych. Dział: Pedosfera i biosfera 18

19 46. GLEBY ŚWIATA 45. BUDOWA GLEBY 44. PEDOSFERA POWŁOKA GLEBOWA ZIEMI wyjaśnia pojęcia: proces glebotwórczy, pedosfera, gleba, czynniki glebotwórcze, zabieg agrotechniczny, próchnica, żyzność gleby. czynniki glebotwórcze, podaje nazwy najważniejszych procesów glebotwórczych. czynniki glebotwórcze i ich wpływ na powstawanie gleby, składniki gleby, główne procesy glebotwórcze. opisuje składniki gleby, formułuje zależność między składnikami gleby, czynnikami kształtującymi glebę a żyznością gleby. wyjaśniana przykładzie gleby bielicowej oraz czarnoziemu działanie procesu glebotwórczego. profil glebowy, poziom genetyczny, główne poziomy glebowe, rysuje profil glebowy (schemat głównych poziomów genetycznych gleb). gleby strefowe, śródstrefowe, niestrefowe, podaje podstawowy podział gleb, nazwy głównych gleb strefowych świata, nazwy gleb występujących w Polsce. elementy opisu profilu glebowego, porównuje poszczególne poziomy glebowe. nazwy głównych gleb strefowych i śródstrefowych świata oraz podaje ich główne cechy, na mapie obszary występowania gleb strefowych. formułuje zależność między m określonych poziomów genetycznych a typem gleby, planuje opis wskazanego profilu glebowego. uzasadnia głównych typów gleb strefowych, dowolne gleby strefowe z uwzględnieniem zasobności w próchnicę oraz występującej roślinności, na mapie obszary występowania gleb śródstrefowych, formułuje zależność między klimatem i szatą roślinną a glebami strefowymi. poziomy genetyczne w glebach bielicowych i brunatnych, planuje i wykonuje obserwację i opis profilu glebowego w swojej okolicy. dowolne gleby śródstrefowe, uzasadnia głównych typów gleb strefowych, śródstrefowych i niestrefowych, podaje przykłady. analizuje i uzasadnia relację między szatą roślinną a kształtowaniem się profilu glebowego. rozmieszczenie gleb zróżnicowanymi warunkami w dowolnym regionie, klasyfikuje gleby zgodnie z nomenklaturą FAO. 19

20 49. ZWIERZĘTA LĄDÓW I OCEANÓW 48. ZRÓŻNICOWANIE BIOSFERY NA KULI ZIEMSKIEJ 47. BONITACJA I PRZYDATNOŚĆ ROLNICZA GLEB klasa bonitacyjna, urodzajność gleb, kompleks przydatności rolniczej gleby, degradacja gleby, dewastacja gleby, rekultywacja, wyróżnia główne klasy bonitacyjne gruntów ornych w Polsce. biosfera, ekosystem, liany, epifity, sukulenty, piętrowość roślinna, główne strefy roślinne, podaje różnicę między strefami a piętrami roślinności. krainy zoogeograficzne, wymienia przyczyny zróżnicowania świata zwierząt. omawia klasyfikację bonitacyjną gruntów ornych w Polsce, kompleksy przydatności rolniczej gleb. uzasadnia strefowość oraz piętrowość roślinności Ziemi. lokalizuje i uzasadnia krain zoogeograficznych na kontynentach, wymienia przyczyny zróżnicowania warunków życia w obrębie mórz i oceanów. pojęcia: przydatność rolnicza gleb, mapa katastralna, monokultura, ocenia przydatność rolniczą typów gleb strefowych, określa wpływ ludzkiej na stopień zniszczenia gleb. pojęcia: biocenoza, biotop, florę kontynentów, uwzględniając jej strefowość, rozpoznaje typowe gatunki flory formacji roślinnych. charakteryzuje krainy zoogeograficzne w obrębie królestwa Arktogei, zależność między klimatem, roślinnością a poszczególnymi gatunkami zwierząt w obrębie kontynentów. ocenia przydatność rolniczą typów gleb strefowych i astrefowych, wyjaśnia wpływ człowieka na walory użytkowe gleb, proponuje sposoby zapobiegania erozji, degradacji i dewastacji gleb. florę kontynentów, uwzględniając jej strefowość oraz piętrowość. charakteryzuje wszystkie krainy zoogeograficzne, wymieniając wybrane gatunki zwierząt, opisuje cechy środowisk: litoralu, pelagialu, abisalu. analizuje i interpretuje mapy glebowo-rolnicze, formułuje zależność między klasami bonitacyjnymi, kompleksami przydatności rolniczej gleb a typami gleb i roślinami uprawnymi. bariery ograniczające określonych formacji roślinnych, związek między cechami roślinności a warunkami środowiska naturalnego. porównuje faunę w obrębie Eurazji, a także Eurazji, Ameryki Północnej i Australii, wpływ warunków środowiskowych na formy życia w oceanach. 20

21 51. ANTROPOGENICZNE ZMIANY ŚRODOWISKA I JEGO OCHRONA 50. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE A DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA rozwój zrównoważony, restytucja, postawy człowieka wobec środowiska. antropopresja, restytucja, park narodowy, park krajobrazowy, rezerwat przyrody, pomnik przyrody, podaje nazwy form ochrony przyrody w Polsce, przykłady zmian w pedosferze i biosferze wywołane ą człowieka. postawy człowieka wobec środowiska, wpływ postępu cywilizacyjnego na zmiany w środowisku przyrodniczym, zasady zrównoważonego rozwoju. opisuje przykłady zmian w pedosferze i biosferze wywołane ą człowieka w różnej skali, podaje nazwy form ochrony przyrody oraz ich przykłady ze świata. pojęcia: determinizm geograficzny, nihilizm, antropocentryzm wykazuje konieczność stosowania zasad zrównoważoneg o rozwoju. przykłady ze świata trwałego naruszenia stabilności ekosystemów, różne formy ochrony przyrody. podaje przykłady realizowania zasad zrównoważoneg o rozwoju w różnych skalach. opisuje przykłady zmian w środowisku naturalnym własnego regionu wywołane ą człowieka, instytucje działające na rzecz ochrony środowiska, porównuje udział obszarów chronionych w powierzchni wybranych krajów świata. proponuje i uzasadnia własne rozwiązania dla otaczającego środowiska, wpisujące się w zasady ekorozwoju. proponuje konkretne działania prowadzące do poprawy stanu środowiska przyrodniczego w różnej skali. IV. Dostosowanie zasad oceniania z geografii do możliwości słuchaczy ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Wymagania edukacyjne dla słuchaczy ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi to wiadomości konieczne i. Dostosowanie PSO dla słuchaczy ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ma na celu: wzmacnianie poczucia ich własnej wartości, motywowanie do pracy i docenianie małych sukcesów, podniesienie efektywności ich kształcenia, zwiększenie szans edukacyjnych i możliwości znalezienia się w przyszłości na rynku pracy. Słuchacze posiadający opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się są oceniani z uwzględnieniem zaleceń poradni. Nauczyciel dostosowuje wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych słuchacza posiadającego opinie poradni psychologicznopedagogicznej o specyficznych trudnościach w uczeniu się. 21

22 Ocenianie nauczanych treści uwzględnia hierarchizację wiadomości i umiejętności od najprostszych do bardziej złożonych. Słuchacze ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się i doświadczający niepowodzeń w opanowaniu podstawowych umiejętności, kluczowych dla dalszej edukacji, otrzymują systematyczne wsparcie w ramach obowiązkowych zajęć, a dla chętnych, zainteresowanych słuchaczy jest możliwość uczestnictwa w dodatkowych zajęciach fakultatywnych. Dostosowanie wymagań w zakresie formy: krótkie i proste polecenia, czytanie polecenia, zadania na głos, objaśnianie dłuższych poleceń, omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności, pozostawiania więcej czasu na jego rozwiązanie, unikanie trudnych, czy bardzo abstrakcyjnych pojęć, częste odwoływanie się do konkretu, przykładu, unikanie pytań problemowych, przekrojowych, wolniejsze tempo pracy, jeśli nauczyciel nie może przeczytać pracy słuchacza, może go poprosić, aby uczynił to sam lub przepytać ustnie z tego zakresu materiału, może skłaniać słuchacza do pisania drukowanymi literami lub na komputerze, u słuchaczy słabo widzących preferowanie wypowiedzi ustnych, w czasie odpowiedzi ustnych wskazane jest dyskretne wspomaganie, dawanie więcej czasu na przypomnienie, wydobycie z pamięci nazw, terminów, dyskretne naprowadzanie. Konieczne jest dostosowanie zarówno w zakresie formy, jak i treści wymagań w przypadku słuchacza ze sprawnością intelektualną niższą od przeciętnej, uwzględniając ocenianie, zgodnie ze wskazaniami poradni. Dostosowanie wymagań nie może prowadzić do zejścia poniżej podstawy programowej, a zakres wiedzy i umiejętności powinien dać szansę słuchaczowi na sprostanie wymaganiom kolejnego etapu edukacyjnego. 22