Raport o stanie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia

Transkrypt

1 Raport o stanie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia Górnośląski Związek Metropolitalny styczeń 2009 r.

2 materiały i konsultacje merytoryczne dr Krzysztof Wrana Akademia Ekonomiczna w Katowicach mgr Krzysztof Moruś Komunikacyjny Związek Komunalny GOP mgr Wojciech Gorgoń Komunikacyjny Związek Komunalny GOP dr Janusz Krupanek Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych dr Beata Witkowska-Kita Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego dr inż. Ireneusz Baic Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego dr inż. arch. Justyna Gorgoń Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych przedstawiciele urzędów miast GZM problematyka gospodarcza problematyka komunikacyjno-transportowa problematyka komunikacyjno-transportowa problematyka ochrony środowiska problematyka gospodarki odpadami problematyka gospodarki odpadami problematyka przestrzenna konsultacje merytoryczne treści dokumentu opracowanie merytoryczne i redakcyjne mgr Piotr Popiel Dyrektor biura Górnośląskiego Związku Metropolitalnego mgr Bogna Gwoździewicz pracownik biura GZM ds. strategii i rozwoju mgr inż. arch. Agnieszka Szczepańska-Góra pracownik biura GZM ds. strategii i rozwoju mgr Filip Helbig pracownik biura GZM ds. funduszy europejskich opracowanie map Przedsiębiorstwo projektowo-usługowe INKOM S.C. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Ośrodek Monitoringu Jakości Wód RWTH Aachen; M. Pudlik & C. Garus

3 Spis treści SPIS TABEL... 5 SPIS RYSUNKÓW... 6 SPIS MAP... 7 WYKAZ ZASTOSOWANYCH SKRÓTÓW... 8 WSTĘP OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA METROPOLII SILESIA Lokalizacja Metropolii Silesia Powierzchnia miast i ludność Metropolia Silesia na tle innych metropolii krajowych ANALIZA STANU ISTNIEJĄCEGO Gospodarka i usługi Ogólna charakterystyka gospodarki Tereny aktywności gospodarczej Inwestycje w Metropolii Silesia Główne gałęzie przemysłu i usług a Górnictwo b Hutnictwo c Przemysł motoryzacyjny Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Nauka i edukacja a Placówki naukowo-badawcze b Infrastruktura edukacji i szkolnictwa wyższego Medycyna i ochrona zdrowia Kultura i turystyka Transport Transport drogowy Transport kolejowy Transport lotniczy Transport wodny Infrastruktura logistyczna Transport publiczny Środowisko Środowisko wodne Środowisko przyrodnicze Zagospodarowanie powierzchni ziemi Powietrze atmosferyczne Klimat akustyczny

4 Promieniowanie elektromagnetyczne Świadomość ekologiczna mieszkańców Metropolii Silesia Zarządzanie środowiskiem Gospodarka odpadami Odpady pochodzące z sektora komunalnego Odpady pochodzące z sektora gospodarczego Przestrzeń miast i warunki życia Struktura funkcjonalno-przestrzenna Metropolii Silesia Infrastruktura sportu i wypoczynku Zdrowie i bezpieczeństwo publiczne a Zdrowie i kondycja społeczeństwa w kontekście zjawisk demograficznych b Bezpieczeństwo publiczne c Bezpieczeństwo w środkach transportu publicznego Wizerunek miast Metropolii Silesia PODSUMOWANIE WNIOSKI

5 SPIS TABEL Nr tabeli Tytuł Nr strony Tabela 1 Powierzchnia, liczba ludności i prognozy demograficzne 13 Tabela 2 Stopa bezrobocia w Metropolii Silesia w I połowie 2008 r. 15 Tabela 3 Struktura szkolnictwa w Metropolii Silesia w roku szkolnym 2006/ Tabela 4 Wykaz uczelni wyższych publicznych i niepublicznych w Metropolii Silesia 28 Tabela 5 Długość sieci drogowej w Metropolii Silesia o nawierzchni twardej 39 Tabela 6 Operacje lotnicze oraz liczba pasażerów odprawiana w MPL Katowice 46 Tabela 7 Praca eksploatacyjna transportu publicznego wykonywana na terenie Metropolii Silesia w podziale na trakcje 50 Tabela 8 Długość sieci tramwajowej w Metropolii Silesia 52 Tabela 9 Ilość ścieków odprowadzanych z terenu Metropolii Silesia 56 Tabela 10 Zestawienie powierzchni lasów i parków spacerowowypoczynkowych w Metropolii Silesia 58 Tabela 11 Formy ochrony przyrody występujące na terenie Metropolii Silesia 58 Tabela 12 Szacunkowa ilość poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych na 62 terenie Metropolii Silesia Tabela 13 Zestawienie informacji na temat lokalizacji, stanu formalnoprawnego i pojemności czynnych składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których są 65 składowane odpady komunalne w Metropolii Silesia stan na r. Tabela 14 Zestawienie informacji na temat lokalizacji, stanu formalnoprawnego i zdolności przerobowej sortowni odpadów komunalnych w Metropolii Silesia stan na r. Tabela 15 Zestawienie informacji na temat lokalizacji, stanu formalnoprawnego i zdolności przerobowej kompostowni odpadów komunalnych w Metropolii Silesia stan na r. Tabela 16 Zagospodarowanie odpadów z sektora gospodarczego na terenie Metropolii Silesia 69 5

6 SPIS RYSUNKÓW Nr rysunku Tytuł Nr strony Rysunek 1 Porównanie powierzchni poszczególnych miast Metropolii Silesia 13 Rysunek 2 Porównanie liczby ludności w poszczególnych miastach Metropolii Silesia 14 Rysunek 3 Gęstość zaludnienia w poszczególnych miastach Metropolii Silesia 14 Rysunek 4 Stosunek liczby ludności w Metropolii Silesia i innych wybranych polskich metropoliach 16 Rysunek 5 Stosunek powierzchni [km 2 ] Metropolii Silesia i innych wybranych polskich metropolii 16 Rysunek 6 Gęstość zaludnienia w Metropolii Silesia i innych wybranych polskich metropoliach 17 Rysunek 7 Węzłowe położenie województwa śląskiego i Metropolii Silesia 40 Rysunek 8 Europejski system dróg wodnych 49 Rysunek 9 Szerokotorowe połączenie kolejowe Władywostok Sławków 50 Rysunek 10 Ilość odpadów komunalnych wytworzonych na terenie poszczególnych miast Metropolii Silesia w 2006 r. 63 z uwzględnieniem sposobów ich unieszkodliwiania Rysunek 11 Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych na terenie GZM w 2006 r. w poszczególnych grupach 68 Rysunek 12 Ilość niebezpiecznych odpadów przemysłowych wytworzonych na terenie GZM w 2006 r. w poszczególnych grupach 68 6

7 SPIS MAP Nr mapy Tytuł Nr strony Mapa 1 Schematyczna lokalizacja Metropolii Silesia na tle Europy 11 Mapa 2 Lokalizacja Metropolii Silesia na tle województwa śląskiego 12 Mapa 3 Wybrany potencjał gospodarczy w Metropolii Silesia 24 Mapa 4 Uczelnie publiczne i niepubliczne w Metropolii Silesia wraz z placówkami filialnymi 31 Mapa 5 Zakłady lecznictwa zamkniętego oraz placówki dydaktyczne Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Metropolii Silesia 32 Mapa 6 Potencjał kulturalny Metropolii Silesia wybrane obiekty 35 Mapa 7 Wybrane zabytkowe obiekty sakralne i o walorach historycznych w Metropolii Silesia 36 Mapa 8 Wybrane elementy dziedzictwa kultury przemysłowej w Metropolii Silesia 37 Mapa 9 Główny układ komunikacji kołowej w Metropolii Silesia 41 Mapa 10 Przepustowość układu drogowego Metropolii Silesia w stanie istniejącym 42 Mapa 11 Główny układ komunikacji kolejowej w Metropolii Silesia 45 Mapa 12 Regularne połączenia lotnicze realizowane przez Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach 48 Mapa 13 Główny układ komunikacji publicznej w Metropolii Silesia 53 Mapa 14 Klasyfikacja zagrożenia jednolitych części wód rzek w Metropolii Silesia 57 Mapa 15 Rozmieszczenie zakładów zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych 64 i niebezpiecznych w Metropolii Silesia Mapa 16 Wybrane tereny wypoczynku i rekreacji w Metropolii Silesia 74 Mapa 17 Potencjał sportowy Metropolii Silesia wybrane obiekty 75 Mapa 18 Schemat przebiegu tras rowerowych w Metropolii Silesia 76 7

8 WYKAZ ZASTOSOWANYCH SKRÓTÓW AE ASP BAT DTŚ EMAS EOG GAPP GARR GCK GDDKiA GIG GUS GZM JBR KPP KG PSP KPPZK KSSE KWP Skrót KZK GOP M MPL Katowice MZK Tychy NFOŚiGW NFZ NGO PFRON PKB PKM Jaworzno PKP PLK S.A. PŚ PTTK PUP RZGW SP ZOZ LPR ŚZGiP ŚKUP UŚ WFOŚiGW WIOŚ WSO WUP Pełna nazwa Akademia Ekonomiczna w Katowicach Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach Najlepsza dostępna technika Drogowa Trasa Średnicowa Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu Europejski Obszar Gospodarczy Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A. Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Katowicach Górnośląskie Centrum Kultury w Katowicach Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Główny Instytut Górnictwa Główny Urząd Statystyczny Górnośląski Związek Metropolitalny Jednostki badawczo-rozwojowe Komendy Powiatowe Policji Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna Komenda Wojewódzka Policji Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego mieszkaniec Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Zdrowia Organizacje pozarządowe Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Projekt Krajowy Brutto Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej Jaworzno Sp. z o.o. Polskie Koleje Państwowe Polskie Linie Kolejowe S.A. Politechnika Śląska Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Powiatowy Urząd Pracy Rejonowy Zarząd Gospodarki Wodnej Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Lotnicze Pogotowie Ratunkowe Śląski Związek Gmin i Powiatów Śląska Karta Usług Publicznych Uniwersytet Śląski Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki System Opadowy Wojewódzki Urząd Pracy 8

9 WSTĘP Niniejszy Raport o stanie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia obejmuje zbiorcze informacje na temat 14 miast wchodzących w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (GZM) powołanego do istnienia w 2007 r. z inicjatywy władz samorządowych. Tworzą one Metropolię Silesia, obejmującą miasta na prawach powiatu, tj.: Bytom, Chorzów, Dąbrowę Górniczą, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Rudę Śląską, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze. Celem opracowania Raportu jest zebranie aktualnych informacji o różnych obszarach funkcjonowania miast GZM, a przede wszystkim o stale zmieniającej się ich strukturze gospodarczej i społecznej, oraz wskazanie najbardziej newralgicznych dziedzin życia, które wymagają poprawy. Rozpoznanie stanu istniejącego 14 miast będzie stanowiło podstawę do monitorowania dynamiki zachodzących zmian w dalszej perspektywie czasowej i podejmowania stosownych działań. Jest to pierwszy tego typu dokument opracowany dla miast GZM, a zawarte w nim informacje będą podstawą do formułowania zapisów dokumentów strategicznych dla funkcjonowania Metropolii Silesia. W niniejszym dokumencie podjęto ponadto próbę porównania sytuacji społecznogospodarczej Metropolii Silesia do innych krajowych ośrodków metropolitalnych. Przedstawienie Metropolii Silesia na tle międzynarodowym wymaga odrębnego i pogłębionego opracowania, w oparciu o zdefiniowane kryteria porównywalności wybranych metropolii. W chwili obecnej trudno jest zdefiniować jednoznaczny punkt odniesienia do porównań (różny jest bowiem sposób klasyfikowania metropolii europejskich, a dane podawane są w odniesieniu do tzw. wielkich miast lub regionów). Z uwagi na zbliżone uwarunkowania i procesy rozwoju społecznogospodarczego Metropolia Silesia mogłaby być porównywana do tzw. starych okręgów przemysłowych Europy. Dziś Metropolia Silesia zaliczana jest do tzw. metropolii słabych, tj. IV kategorii europejskich obszarów wzrostu (ang. MEGA) 1, obejmujących łącznie 22 miasta, w tym 6 polskich, tj.: Poznań, Wrocław, Kraków, Szczecin, Łódź, Gdańsk Gdynia, oraz 16 europejskich: Bordeaux, Bukareszt, Cork, Genua, Le Havre, Ljubljana, Porto, Ryga, Sewilla, Sofia, Southampton, Tallin, Timisoara, Turku, Wilno, Valetta. Do najbardziej konkurencyjnych miast europejskich zalicza się Londyn i Paryż (o funkcji tzw. węzłów o znaczeniu globalnym). Natomiast Berlin, Rzym i Madryt to I i II kategoria ośrodków metropolitalnych (tzw. motorów Europy i silnych ośrodków), do których nie zalicza się żadne polskie miasto. W III kategorii Europejskich Obszarów Wzrostu mieści się Warszawa. 1 Wg projektu badawczego Programu Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej (EPSON): Potential for polycentric development in Europe. Project report 9

10 1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA METROPOLII SILESIA 1.1. Lokalizacja Metropolii Silesia W strukturze przestrzennej województwa śląskiego 2 (patrz: mapa 2): Metropolia Silesia to węzłowa część Aglomeracji Górnośląskiej 3 ; Aglomeracja Górnośląska to główna część obszaru metropolitalnego, jednego z czterech kreowanych wokół aglomeracji województwa śląskiego, tj.: Aglomeracji Częstochowskiej (na północy), Aglomeracji Bielsko-Bialskiej (na południu) i Aglomeracji Rybnickiej (na zachodzie). Atuty lokalizacyjne wynikają z: relatywnie bliskiej dostępności portów lotniczych, tj. w: Pyrzowicach ok. 15 km od północnej granicy GZM, Krakowie ok. 40 km od wschodniej granicy GZM, Wrocławiu ok. 160 km od zachodniej granicy GZM, Ostrawie ok. 112 km od południowej granicy GZM; sąsiedztwa terenów atrakcyjnych pod względem turystyczno-wypoczynkowym oraz kulturalno-sakralnym, tj. Beskidów i Jury Krakowsko-Częstochowskiej, oraz miast: Bielska-Białej, Częstochowy, Pszczyny, Tarnowskich Gór. To korzystne położenie geograficzne Metropolii Silesia w skali województwa śląskiego i wobec krajów ościennych wpływa na koncentrowanie się tu ważnych układów komunikacyjnych drogowych i kolejowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Uwarunkowania lokalizacyjne Metropolii Silesia predestynują ten obszar do wielopłaszczyznowej współpracy z sąsiednimi metropoliami w kraju i za granicą, tj.: Krakowem 4 (potencjalnym Krakowskim Obszarem Metropolitalnym) jako silnym ośrodkiem akademickim i kulturalnym; Ostrawą 5 północnomorawską metropolią jako ważnym elementem układu komunikacyjnego Europy, gwarantującym dostęp do krajów Europy Południowej. Te trzy ośrodki stanowić mogą podstawę do tworzenia układu policentrycznego konkurencyjnego w stosunku do innych organizmów miejskich Europy. Docelowo pozwoli to na wzrost znaczenia Metropolii Silesia w systemie europejskim. 2 Cztery obszary metropolitalne wraz z aglomeracjami wyznaczone zostały w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego oraz Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata Aglomeracja Górnośląska obejmuje łącznie 24 miasta i gminy zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego, 2004 r. 4 Kraków jako historyczne miasto, bardzo znane za granicą, powszechnie kojarzące się z bardzo dobrą siecią placówek naukowych i dydaktycznych oraz zapleczem turystycznym i kulturalnym, a także z uwagi na bliskość położenia w stosunku do Metropolii Silesia jest potencjalnie najcenniejszym, spośród dużych polskich ośrodków miejskich, partnerem do zawiązania ścisłej, wielosektorowej współpracy 5 Ostrawa pod względem komunikacyjnym położona jest w europejskim korytarzu północ południe wyznaczanym przez przebieg budowanej autostrady A1 oraz istniejącej drogi krajowej DK 78, otwierającym dla Metropolii Silesia dostępność do rynków Republiki Czeskiej i Republiki Słowackiej oraz innych krajów południowej Europy. To ważny węzeł komunikacyjny z gęstą siecią komunikacji miejskiej, 5 stacjami kolejowymi oraz międzynarodowym lotniskiem Mosznow. Ostrawa to również miasto przemysłowe, w którym podobnie jak w miastach Metropolii Silesia obecne są silne tradycje górnicze. 10

11 Mapa 1 Schematyczna lokalizacja Metropolii Silesia na tle Europy 11

12 Mapa 2 Lokalizacja Metropolii Silesia na tle województwa śląskiego 12

13 1.2. Powierzchnia miast i ludność Podstawowe dane statystyczne o miastach Metropolii Silesia przedstawiają: tabela 1 oraz rysunki 1, 2 i 3. Tabela 1 Lp. Powierzchnia, liczba ludności i prognozy demograficzne Miasto GZM Powierzchnia [km 2 ] Ludność stan na r. [tys.] Prognoza ludności na 2025 r. 6 [tys.] Spadek 1 Bytom ,8 139,3 24,6 2 Chorzów ,7 86,9 23,6 3 Dąbrowa Górnicza ,8 114,1 11,4 4 Gliwice ,4 162,0 17,9 5 Jaworzno ,5 85,3 10,7 6 Katowice ,2 250,3 19,8 7 Mysłowice 66 74,9 68,4 8,7 8 Piekary Śląskie 40 59,1 48,7 17,6 9 Ruda Śląska ,6 101,8 29,6 10 Siemianowice Śląskie 25 71,6 59,8 16,5 11 Sosnowiec ,6 184,6 17,1 12 Świętochłowice 13 54,5 46,0 15,6 13 Tychy ,8 110,7 14,7 14 Zabrze ,1 147,0 22,3 RAZEM , ,9 18,9 (źródło: GUS [%] Rys. 1 Porównanie powierzchni poszczególnych miast Metropolii Silesia 6 GUS [ 13

14 Rys. 2 Porównanie liczby ludności w poszczególnych miastach Metropolii Silesia Rys. 3 Gęstość zaludnienia w poszczególnych miastach Metropolii Silesia 14

15 Zestawienie porównawcze w zakresie powierzchni, liczby ludności i gęstości zaludnienia poszczególnych miast GZM przedstawia się następująco: 1. powierzchnia: 2. liczba ludności: 3. gęstość zaludnienia: największa Dąbrowa Górnicza 189 [km 2 ] najmniejsza Świętochłowice 13 [km 2 ] największa Katowice najmniejsza Świętochłowice 312,2 [tys.] 54,5 [tys.] największa Świętochłowice 4,097 [tys. M/km 2 ] najmniejsza Jaworzno 0,626 [tys. M/km 2 ] Ogólna liczba ludności 7 w Metropolii Silesia kształtuje się na poziomie 1,97 mln, w tym: 66% stanowią osoby w wieku produkcyjnym, 52% to kobiety, 15% to osoby powyżej 65. roku życia. Problem bezrobocia przedstawia się następująco: średnio wynosi ono 10,4% (dla porównania w kraju: 11,1% 8 ) wahając się w poszczególnych miastach od 2,8% w Katowicach do 15,3% w Bytomiu; najliczniejszą grupę zarejestrowanych bezrobotnych stanowią osoby: w przedziale wiekowym od 45 do 54 lat (28%), posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe (28%), kobiety (63%); stopa bezrobocia w I półroczu 2008 r. kształtowała się na poziomie 9,3% (patrz: tabela 2). Tabela 2 Stopa bezrobocia w miastach Metropolii Silesia w I połowie 2008 r. Lp. Powiaty Stopa bezrobocia (do aktywnych zawodowo) [%] I kwartał 2008 r. II kwartał 2008 r. 1 Bytom 15,3 13,1 2 Piekary Śląskie 13,8 11,6 3 Gliwice 5,6 4,8 4 Zabrze 12,4 10,9 5 Chorzów 11,7 9,7 6 Katowice 2,8 2,1 7 Mysłowice 8,8 7,9 8 Ruda Śląska 6,6 5,6 9 Siemianowice Śląskie 12,6 12,1 10 Świętochłowice 12,7 10,7 11 Dąbrowa Górnicza 10,8 9,2 7 GUS [ 8 Urząd Statystyczny w Katowicach (stan na r.) 15

16 Lp. Powiaty Stopa bezrobocia (do aktywnych zawodowo) [%] I kwartał 2008 r. II kwartał 2008 r. 12 Jaworzno 11,1 9,4 13 Sosnowiec 11,5 9,7 14 Tychy 4,7 3,7 (źródło: GUS Metropolia Silesia na tle innych metropolii krajowych Dla rozpoznania pozycji Metropolii Silesia w kraju poniżej dokonano jej porównania do innych obszarów metropolitalnych i dużych miast Polski (patrz: rysunki 4, 5 i 6). W systemie osadniczym kraju Metropolia Silesia zaliczana jest do dużych, policentrycznych zespołów miejskich. Natomiast projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2033 r. zalicza ten obszar do ośrodków krajowych i ponadregionalnych, obok takich miast i obszarów jak: Warszawa, Kraków, Gdańsk Gdynia, Wrocław, Poznań, Łódź, Szczecin, Bydgoszcz i Lublin. 9 Rys. 4 Stosunek liczby ludności w Metropolii Silesia i innych wybranych polskich metropoliach Rys. 5 Stosunek powierzchni [km 2 ] Metropolii Silesia i innych wybranych polskich metropolii 9 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2033 r. projekt 16

17 Rys. 6 Gęstość zaludnienia w Metropolii Silesia i innych wybranych polskich metropoliach Zestawienie porównawcze Metropolii Silesia z innymi metropoliami kraju w zakresie podstawowych danych 10 przedstawia się następująco: 1. liczba ludności: największa Metropolia Silesia najmniejsza Poznań [tys.] 566 [tys.] 2. powierzchnia: największa Metropolia Silesia [km 2 ] najmniejsza Poznań 262 [km 2 ] 3. gęstość zaludnienia: największa Warszawa 3,282 [tys. M/km 2 ] najmniejsza Metropolia Silesia 1,619 [tys. M/km 2 ] 2. ANALIZA STANU ISTNIEJĄCEGO Analizę stanu istniejącego Metropolii Silesia przeprowadzono w następującym zakresie: gospodarka i usługi, transport i komunikacja, środowisko, przestrzeń miast i warunki życia. W ramach poszczególnych zagadnień uwzględniony został kontekst społeczny jako czynnik wspólny i integralnie związany z analizowaną problematyką Gospodarka i usługi Diagnoza stanu istniejącego obejmuje następujące elementy gospodarki: ogólna charakterystyka gospodarki, inwestycje w Metropolii Silesia, medycyna, nauka i edukacja, kultura i turystyka. 10 GUS 17

18 Ogólna charakterystyka gospodarki Metropolia Silesia to wysoce zurbanizowany obszar województwa śląskiego, o bardzo dużej koncentracji przemysłu. W rejonie tym dominują przemysły: chemiczny (Chorzów, Gliwice, Jaworzno), energetyczny (kilkanaście elektrowni i elektrociepłowni), górniczy (kilkanaście kopalń węgla kamiennego), hutniczy (kilkanaście hut żelaza i metali nieżelaznych), motoryzacyjny (Gliwice, Tychy, Sosnowiec), wojskowy (Siemianowice Śląskie, Gliwice). Liczba podmiotów gospodarki narodowej 11 prowadzących działalność na terenie Metropolii Silesia to ok. 194 tys., z czego największą grupę stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, tj. ok. 141 tys. Struktura zatrudnienia mieszkańców Metropolii Silesia przedstawia się następująco (wskazując na dominację sektora usług) 12 : przemysł i budownictwo 41,1%, usługi rynkowe 36,5%, usługi nierynkowe 22,2%, rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo 0,2%. Na stopień dywersyfikacji działalności gospodarczej 13 składają się: handel i naprawy 35,0%, obsługa nieruchomości 19,6%, budownictwo 9,2%, przemysł (w tym przetwórstwo przemysłowe) 7,7% (98,7%), transport, gospodarka magazynowa i łączność 7,7%, pośrednictwo finansowe 4,4%, hotele i restauracje 3,1%, rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 0,4%, pozostałe 13,0%. W chwili obecnej brak jest szczegółowych danych na temat Produktu Krajowego Brutto (PKB) w Metropolii Silesia, dlatego podaje się PKB dla regionu centralnego województwa śląskiego (obejmującego obszar większy niż miasta Metropolii Silesia ), który kształtował się na następującym poziomie 14 : 2005 r mln zł, co dało 2. lokatę w kraju; 2006 r mln zł, co dało 2. lokatę w kraju. W przeliczeniu na 1 mieszkańca regionu centralnego PKB w kolejnych latach kształtował się na poziomie 15 : 2005 r zł, co dało 8. lokatę w kraju; 11 Urząd Statystyczny w Katowicach (stan na r.) 12 Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego za 2006 r. 13 Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego za 2006 r. 14 GUS 15 GUS 18

19 2006 r zł, co dało 8. lokatę w kraju. Przeciętne wynagrodzenie ogółem w województwie śląskim w 2006 r. wyniosło 2 729,63 zł. Przeciętne wynagrodzenie mieszkańców miast Metropolii Silesia w analogicznym okresie wyniosło 2 535,70 zł, przy czym w poszczególnych sektorach kształtowało się na następujących poziomach: przemysł i budownictwo 2 715,79 zł, sektor publiczny 2 539,04 zł, usługi nierynkowe 2 462,09 zł, sektor prywatny 2 355,87 zł, usługi rynkowe 2 119,04 zł, rolnictwo i łowiectwo 1 010,22 zł Tereny aktywności gospodarczej Na terenie Metropolii Silesia działa Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna KSSE) 16, a w jej ramach trzy podstrefy ekonomiczne (patrz: mapa 3), tj.: gliwicka z terenami inwestycyjnymi w Gliwicach i Zabrzu, sosnowiecko-dąbrowska z terenami inwestycyjnymi w Siemianowicach Śląskich, Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej, tyska z terenami inwestycyjnymi w Tychach, w których łącznie działa ok. 120 firm. Ponadto w kilku miastach Metropolii Silesia działają również Strefy Aktywności Gospodarczej, których zadaniem jest podnoszenie konkurencyjności miast w regionie oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Strefy te tworzone są z reguły na terenach likwidowanych kopalń oraz na obszarach poprzemysłowych. Wykorzystują tym samym potencjał przestrzenny miast i tworzą atrakcyjne tereny pod przyszłe inwestycje. W obrębie miast Metropolii Silesia działają: Gminna Strefa Aktywności Gospodarczej Węzeł Jeleński w Jaworznie, Strefa Aktywności Gospodarczej w Piekarach Śląskich, Strefa Aktywności Gospodarczej w Siemianowicach Śląskich, Strefy Gospodarcze miasta Chorzowa: Centralna, Południowa i Północna. Ważną rolę dla rozwoju gospodarczego Metropolii Silesia pełnią również podmioty gospodarcze: Śląskie Centrum Logistyki S.A. wraz z portem rzecznym w Gliwicach, stanowiące węzeł transportu intermodalnego z dostępem do sieci połączeń drogowych, kolejowych i wodnych; Międzynarodowe Centrum Logistyczne w Sławkowie (w bezpośrednim sąsiedztwie Metropolii Silesia ), w ramach którego działają 4 terminale: jeden kompleks podstrefy sosnowiecko-dąbrowskiej (stacja Sławków Południowy LHS, Euroterminal (podstrefa), Baza Przeładunkowa Rudy PHS o/huta Katowice, teren Kopalni Piasku Podsadzkowego Maczki-Bór); Centrum Logistyczne w Sławkowie zapewnia dostęp do rynków zbytu głównie w Azji i Europie;

20 instytucje z zakresu zarządzania i usług: finansowych, doradczych, szkoleniowych, informacyjnych i proinnowacyjnych 17 (ich odbiorcami są głównie małe i średnie przedsiębiorstwa), do największych z nich należą: Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu, Agencja Rozwoju Lokalnego w Jaworznie, Centrum Przedsiębiorczości Sp. z o.o. w Chorzowie, Fundacja Regionalnej Agencji Promocji Zatrudnienia w Dąbrowie Górniczej, Fundusz Górnośląski S.A. w Katowicach, Główny Instytut Górnictwa Centrum Szkoleniowo-Informacyjne w Katowicach, Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A. w Katowicach, Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Katowicach, Izba Rzemieślnicza oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Katowicach, Ośrodek Kształcenia Samorządu Terytorialnego im. W. Pańki Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej w Katowicach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział Gliwice, Rudzka Agencja Rozwoju Inwestor Sp. z o.o., Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości Sp. z o.o.; obiekty wystawiennicze pozwalające organizować imprezy targowe i targowokonferencyjne o randze krajowej i międzynarodowej, tj.: Expo Silesia Centrum Targowo-Wystawiennicze w Sosnowcu, Hala Widowiskowo-Sportowa Spodek w Katowicach, Hala Wystawowa Kapelusz, WPKiW w Chorzowie, Międzynarodowe Targi Katowickie Sp. z o.o. w Katowicach Inwestycje w Metropolii Silesia Wyniki badań statystycznych dotyczących wartości, dynamiki i struktury nakładów inwestycyjnych w Metropolii Silesia przedstawiono w porównaniu do nakładów inwestycyjnych w województwie śląskim 18. Wartość ta w 2007 r. w województwie śląskim wynosiła (w cenach bieżących): ,3 mln zł (ok. 13% nakładów inwestycyjnych w kraju), tj. podobnie jak w latach poprzednich 2. miejsce w kraju (po województwie mazowieckim); w przeliczeniu na 1 mieszkańca zł (w Polsce zł), tj. 5. miejsce w kraju (po województwie mazowieckim, dolnośląskim, pomorskim i łódzkim). Wartość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w województwie śląskim w 2007 r. wynosiła ,5 mln zł. Na terenie miast Metropolii Silesia 8 978,1 mln zł (53,1% nakładów wojewódzkich), z czego najwięcej (łącznie 70%) poniesiono w miastach: Katowice (1 847,5 mln zł), Tychy (1 842,8 mln zł), Dąbrowa Górnicza (1 376,3 mln zł) Gliwice (1 213,0 mln zł). Przykładowe inwestycje zrealizowane w latach w Metropolii Silesia to: 17 M.in. opracowano Regionalną Strategię Innowacji na lata i publikację pn. Śląski System Innowacji, 2007 (lider projektu: GAPP S.A.) 18 Działalność inwestycyjna i środki trwałe w województwie śląskim w latach , Urząd Statystyczny w Katowicach, grudzień 2008 r. 20

21 Raport o stanie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia centrum handlowo-rozrywkowe Silesia City Center w Katowicach; rozbudowa fabryki samochodów Opel w Gliwicach w związku z wprowadzeniem produkcji nowej wersji minivana Zafira; uruchomienie nowej linii ciągłego odlewania stali oraz modernizacja pieca nr 2 w hucie Katowice w Dąbrowie Górniczej będącej oddziałem spółki ArcelorMittal Poland; wdrożenie nowej linii produkcyjnej w tyskim zakładzie Fiat Auto Poland związane z uruchomieniem produkcji nowych samochodów: Fiata 500 i nowego Forda następcy modelu Ka. Wartość nakładów inwestycyjnych w państwowych i samorządowych jednostkach i zakładach budżetowych w 2007 r. w województwie śląskim wynosiła 3 896,9 mln zł. W Metropolii Silesia to: 1 565,6 mln zł (tj. 40,2% nakładów wojewódzkich), z czego największe nakłady (łącznie 73%) poniesiono w miastach: Katowice (671,1 mln zł), Gliwice (173,8 mln zł), Ruda Śląska (161,8 mln zł), Sosnowiec (133,0 mln zł). Najwięcej nakładów inwestycyjnych w Metropolii Silesia poniesiono w budownictwie (35% ogółu nakładów), głównie na budowę i modernizację dróg, kanalizacji i wodociągów. Przykładami większych inwestycji zrealizowanych w ostatnich latach na terenie Metropolii Silesia są: Drogowa Trasa Średnicowa (DTŚ), tj. jedna z najważniejszych dróg na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, łącząca Katowice, Chorzów, Świętochłowice i Rudę Śląską, a w przyszłości także Zabrze i Gliwice; jednym z ważniejszych etapów budowy DTŚ było oddanie do użytku w końcu 2006 r. tunelu pod rondem im. gen. Jerzego Ziętka w Katowicach; projekt Katowice Oczyszczanie Ścieków obejmujący modernizację sieci kanalizacyjnej w centrum miasta, a także wzdłuż rzeki Rawy na odcinku od ul. Żelaznej w Załężu do ul. Sokolskiej oraz przebudowę oczyszczalni ścieków CENTRUM-GIGABLOK. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w 2007 r. w województwie śląskim wynosiły 1 487,8 mln zł, z czego na terenie Metropolii Silesia 487 mln zł (tj. 32,7% środków wojewódzkich). Najwięcej nakładów przeznaczono na gospodarkę ściekową i ochronę wód (ponad 56% nakładów w ochronie środowiska). Podsumowując, należy stwierdzić, że subregion centralny śląski, na terenie którego leży Metropolia Silesia, od kilku lat plasuje się w czołówce rankingów atrakcyjności inwestycyjnej. W ostatnim, przeprowadzonym w 2007 r., został uznany za najatrakcyjniejszy dla inwestycji przemysłowych subregion w Polsce i bardzo atrakcyjny dla inwestycji związanych z usługami i nowymi technologiami Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2008, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk

22 Główne gałęzie przemysłu i usług Na terenie Metropolii Silesia działa kilkadziesiąt zakładów funkcjonujących w branży górnictwa i hutnictwa, w tym kopalnie węgla kamiennego, producenci stali i zakłady przetwórstwa metali 20. W chwili obecnej brak jest szczegółowego raportu na temat funkcjonowania gospodarki na terenie Metropolii Silesia. Opracowane analizy i raporty dotyczą całego województwa śląskiego. Biorąc jednak pod uwagę, że na tym obszarze skupia się zdecydowana większość zakładów z branży górniczej, hutniczej, energetycznej i motoryzacyjnej, wydaje się, że dane odnoszące się do sytuacji gospodarczej w województwie są zbieżne z sytuacją gospodarczą w Metropolii Silesia. Województwo śląskie 21 ma wysoką specjalizację dzięki dużemu znaczeniu przemysłu wydobywczego i paliwowo-energetycznego. Na ten stan wpływa najniższy w kraju wskaźnik pracujących w rolnictwie (poniżej 5%) i wysoki (prawie 5-krotnie wyższy od średniej dla innych województw) udział pracujących w górnictwie i w produkcji energii (ok. 10%). Poziom rozwoju tego regionu jest nadal wysoki, ale w związku z malejącym znaczeniem przemysłu wydobywczego tempo jego rozwoju zmalało i obecnie jest niższe od średniego tempa rozwoju kraju. Dla przykładu w latach województwo śląskie charakteryzowało się bardzo wysokim udziałem wartości dodanej brutto (WDB) produkcji wydobywczej (15,5%) oraz najniższym udziałem rolnictwa (2,4%), natomiast w 2005 r. dysproporcje te znacznie się zmniejszyły, ponieważ udział sektora wydobywczego w regionalnej strukturze WDB spadł do 9,3%. Województwo śląskie charakteryzowało się w 2005 r. poziomem rozwoju wyższym od średniego dla kraju (55% średniej dla UE-27). Istotne znaczenie miała wysoka wydajność pracy mimo stosunkowo niskiego wykorzystania zasobów pracy. W ujęciu regionalnym wydajność pracy w województwie śląskim w 2005 r. była wyższa od średniego poziomu krajowego i wyniosła 76,4 tys. zł na pracującego (w Polsce: ok. 70 tys. zł). Była ona bardzo zróżnicowana między poszczególnymi działami gospodarki narodowej, jednak dla głównych gałęzi gospodarki województwa śląskiego, tj. górnictwa i wytwarzania energii, wynosiła 123,6% w relacji do średniego krajowego wskaźnika a Górnictwo Górnictwo węgla kamiennego w województwie śląskim wytwarza ponad 60% całkowitej WDB przemysłu wydobywczego (w 1995 r. prawie 70%) 22. W 2007 r. górnictwo węgla kamiennego uzyskało dodatni wynik finansowy netto w wysokości 97,4 mln zł (w 2006 r. 367,4 mln zł) 23. Pogorszenie wyniku w relacji do roku poprzedniego spowodowane było głównie zmniejszeniem wydobycia, Doświadczenia i szanse regionów. Przegląd regionalny nr 2, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Koordynacji Programów Regionalnych, Warszawa, wrzesień Doświadczenia i szanse regionów. Przegląd regionalny nr 2, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Koordynacji Programów Regionalnych, Warszawa, wrzesień Polska Raport o stanie gospodarki", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008, 22

23 a w konsekwencji spadkiem sprzedaży węgla. Podstawową przyczyną obniżenia wydobycia był brak w ubiegłych latach wystarczających inwestycji modernizacyjnoodtworzeniowych oraz pogarszające się warunki geologiczne. Węgiel kamienny, co wynika między innymi ze struktury i wielkości posiadanych zasobów surowców energetycznych, jest i będzie w najbliższych latach paliwem decydującym o bezpieczeństwie energetycznym Polski. W tej chwili jednym z najważniejszych zadań jest utrzymanie wydobycia węgla kamiennego na poziomie zabezpieczającym potrzeby krajowe i opłacalny eksport b Hutnictwo Na terenie Metropolii Silesia działa łącznie kilkadziesiąt hut i zakładów przetwórstwa żelaza i stali oraz metali kolorowych. W ramach sektora hutnictwa żelaza i stali dominującą rolę odgrywa ArcelorMittal z najważniejszymi oddziałami w Dąbrowie Górniczej, Sosnowcu i Siemianowicach Śląskich. Hutnictwo i przetwórstwo metali kolorowych opiera się natomiast na działalności Huty Metali Nieżelaznych Szopienice, Zakładów Metalurgicznych Silesia S.A. oraz firm Baterpol Sp. z o.o. i Orzeł Biały S.A. zajmujących się przetwórstwem zużytych akumulatorów. 24 Zgodnie z danymi Raportu o stanie gospodarki w 2007 r. przemysł hutniczy w Polsce, a tym samym w województwie śląskim, odniósł bardzo dobre wyniki produkcyjne i ekonomiczne c Przemysł motoryzacyjny Na terenie Metropolii Silesia działalność prowadzi 2 producentów samochodów osobowych, tj. Fiat Auto Poland i General Motors Manufacturing Poland. W 2007 r. zakłady te wyprodukowały rekordową w historii liczbę pojazdów (podobnie jak pozostałe zakłady tej branży w kraju). Uruchomiono w nich produkcję dwóch nowych modeli samochodów osobowych, tj. Fiata 500 i Opla Astry III Sedan. Ponadto na terenie Metropolii Silesia działa kilkadziesiąt zakładów zajmujących się produkcją akcesoriów, podzespołów, części i materiałów eksploatacyjnych do pojazdów. Najbardziej znaczące wśród nich to: Isuzu Motors Polska Sp. z o.o. w Tychach produkcja silników samochodowych, Lear Corporation w Tychach producent siedzeń samochodowych, Magneti Marelli Exhaust Systems Polska Sp. z o.o. w Sosnowcu. produkcja układów wydechowych, Securit Saint Gobain HanGlas Polska Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej produkcja szyb samochodowych, Valeo Autosystemy Sp. z o.o. w Tychach Oddział Produkcji Systemów Świetlnych. 24 Polska Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008, 23

24 Mapa 3 Wybrany potencjał gospodarczy w Metropolii Silesia 24

25 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Dostępne dane o wynikach badania działalności innowacyjnej 25 w przemyśle w Polsce i województwie śląskim dotyczą lat Brakuje natomiast danych odnoszących się bezpośrednio do miast wchodzących w skład GZM. Udział procentowy przedsiębiorstw przemysłowych, które w latach wprowadziły innowacje produktowe lub procesowe (nowe lub istotnie ulepszone produkty lub procesy), wyniósł 36,7% i był niższy od wykazanego w poprzednim okresie badawczym obejmującym lata (42,5%) 26. Wielkość nakładów inwestycyjnych na działalność innowacyjną w województwie śląskim w kolejnych analizowanych latach była najwyższa w kraju (wraz z woj. mazowieckim) i kształtowała się na poziomie: 2005 r ,3 mln zł (17,3% nakładów krajowych), 2006 r ,2 mln zł (21,6% nakładów krajowych), 2007 r ,4 mln zł (26,7% nakładów krajowych). Największe nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle w 2007 r. odnotowano w: produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep; wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę; produkcji artykułów spożywczych i napojów; produkcji metali. W rozpatrywanym okresie przedsiębiorstwa produkcyjne najchętniej podejmowały współpracę innowacyjną z innymi przedsiębiorstwami i instytucjami z branży górniczej, przetwórstwa przemysłowego oraz wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach z sektora usług w 2006 r. w województwie śląskim wyniosły 303,2 mln zł, co stanowiło 4,2% i dało 2. miejsce w kraju po województwie mazowieckim (79,3% krajowych nakładów na działalność innowacyjną). Przedsiębiorstwa produkcyjne prowadzące działalność na terenie województwa śląskiego zakupiły w 2006 r. 35 licencji zagranicznych czynnych. Liczba licencji zakupionych w Polsce wyniosła w analogicznym okresie Działalność innowacyjna to szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, przy czym te produkty i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwem innowacyjnym jest przedsiębiorstwo, które w badanym okresie (najczęściej trzyletnim) wprowadziło na rynek nowy lub istotnie ulepszony produkt bądź nowy lub istotnie ulepszony proces Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w latach Nauka i technika w 2006 r. GUS, Warszawa 2007, 25

26 Na terenie Metropolii Silesia działają ponadto jednostki stanowiące praktyczne powiązanie różnych gałęzi gospodarczych ze światem nauki. Należą do nich m.in.: Parki technologiczne tworzące warunki do innowacji, rozwoju nowych technologii i ich transferu oraz komercjalizacji z wykorzystaniem infrastruktury badawczej uczelni i innych ośrodków naukowych, a także stymulujące rozwój ekonomiczny regionu poprzez sprzyjanie powstawaniu innowacyjnych Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MŚP). W miastach GZM działają m.in.: Bytomski Park Przemysłowy w Bytomiu, Górnośląski Park Przemysłowy w Katowicach, Jaworznicki Park Przemysłowy w Jaworznie, Park Naukowo-Technologiczny TECHNOPARK GLIWICE w Gliwicach, Park Przemysłowy Euro-Centrum w Katowicach, Park Przemysłowy Stara Huta w Gliwicach, Park Przemysłowy w Piekarach Śląskich Sp. z o.o., Sosnowiecki Park Naukowo-Technologiczny w Sosnowcu, Śląski Park Przemysłowy Sp. z o.o. w Rudzie Śląskiej i Świętochłowicach. Inkubatory technologiczne (centra technologiczne) służące wspieraniu przedsiębiorczości rozwijanej w otoczeniu lub powiązaniu z instytucjami naukowo-badawczymi poprzez: kontakty z instytucjami naukowymi i ocenę przedsięwzięć innowacyjnych, usługi wspierające biznes, np. doradztwo finansowe, marketingowe, prawne, organizacyjne i technologiczne, pomoc w pozyskiwaniu środków finansowych, w tym funduszy ryzyka, tworzenie właściwego klimatu dla podejmowania działalności gospodarczej i realizacji przedsięwzięć innowacyjnych, tzw. efekty synergiczne, dostarczanie odpowiedniej do potrzeb powierzchni na działalność gospodarczą. W miastach GZM działa m.in.: Górnośląski Inkubator Technologiczny, Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii w ramach Górnośląskiej Agencji Przekształceń Przedsiębiorstw SA, Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości Sp. z o.o., Regionalny Inkubator Technologiczny NOWA MYŚL w ramach Rudzkiej Agencji Rozwoju Inwestor Sp. z o.o. Akademickie inkubatory przedsiębiorczości stanowiące przedłużenie procesu dydaktycznego o możliwości przygotowania do praktycznego działania na rynku oraz weryfikacji wiedzy i umiejętności we własnej firmie. Tego typu jednostki tworzone są w otoczeniu szkół wyższych i stanowią ofertę wsparcia studentów i pracowników naukowych w praktycznych działaniach rynkowych. W miastach GZM działa m.in.: Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości przy Górnośląskiej Wyższej Szkole Przedsiębiorczości im. K. Goduli w Chorzowie; Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości przy Śląskiej Wyższej Szkole Zarządzania, BCC. 26

27 Nauka i edukacja Raport o stanie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia a Placówki naukowo-badawcze Metropolia Silesia jest drugim co do wielkości w Polsce (po stolicy) ośrodkiem naukowo-badawczym i koncentruje blisko 10% potencjału badawczo-rozwojowego kraju. Działa tu ok. 80 różnego typu jednostek, skupionych w Katowicach, Gliwicach, Sosnowcu i Zabrzu. Największe z nich to: Centrum Badań Przedsiębiorczości i Zarządzania PAN, Centrum Mechanizacji Górnictwa Komag, Główny Instytut Górnictwa, Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Instytut Informatyki Teoretycznej i Stosowanej PAN, Instytut Inżynierii Chemicznej PAN, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Oddział Zamiejscowy Centrum Gospodarki Odpadami, Instytut Metali Nieżelaznych, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Instytut Techniki i Aparatury Medycznej ITAM. Nakłady wewnętrzne na naukę w województwie śląskim wyniosły w 2006 r. 8,4% nakładów na naukę w kraju. Województwo śląskie uplasowało się na 3. miejscu po mazowieckim (41,8%) oraz małopolskim (12,3%). Zatrudnienie w jednostkach naukowo-badawczych w województwie śląskim w 2006 r. utrzymywało się na poziomie ok. 11,5 tys. osób, co stanowiło 9,5% zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej w kraju b Infrastruktura edukacji i szkolnictwa wyższego Struktura wykształcenia mieszkańców Metropolii Silesia (powyżej 13. roku życia) 29 jest następująca: wyższe 9,96% policealne 2,92% średnie 30,47% zasadnicze 24,33% podstawowe 24,59% podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 1,75% nie ustalono 5,77% Struktura szkolnictwa w Metropolii Silesia obejmuje wszystkie szczeble edukacji (patrz: tabela 3). 28 Działalność badawczo-rozwojowa w 2006 r Urząd Statystyczny w Katowicach, 2002 r. 27

28 Tabela 3 Struktura szkolnictwa w Metropolii Silesia w roku szkolnym 2006/2007 Lp. Typ kształcenia Liczba placówek Liczba uczniów 1 Przedszkolne Podstawowe dla dzieci i młodzieży Gimnazjalne dla dzieci i młodzieży Ponadgimnazjalne dla młodzieży, w tym licea Policealne Dla dorosłych Wyższe (źródło: W Metropolii Silesia na stosunkowo małym obszarze działa wiele uczelni o różnorodnych specjalnościach, zapewniając szeroki wybór kierunków kształcenia, w tym: techniczne, ekonomiczne, humanistyczne, przyrodnicze, medyczne, artystyczne (patrz: tabela 4 i mapa 4). Tabela 4 Wykaz uczelni wyższych publicznych i niepublicznych w Metropolii Silesia Lp. Miasto GZM Uczelnia Uczelnie publiczne 1. Akademia Sztuk Pięknych Akademia Weekendowa (filia) 2. Kolegium Nauczycielskie 3. Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna Wydział Teatru Tańca 1 Bytom 4. Politechnika Śląska Wydział Transportu, Wydział Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej (filia) 5. Śląski Uniwersytet Medyczny (filia) Wydział Zdrowia Publicznego 2 Chorzów 6. Kolegium Pracowników Służb Społecznych 7. Uniwersytet Śląski Szkoła Zarządzania (filia) 3 Dąbrowa Górnicza 8. Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Politechniki Śląskiej w Dąbrowie Górniczej Wydział Chemiczny (filia) 9. Kolegium Nauczycielskie 4 Gliwice 10. Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych 11. Politechnika Śląska rektorat 5 Jaworzno 12. Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie 6 Katowice 13. Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego 14. Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego 15. Akademii Sztuk Pięknych 16. Akademia Wychowania Fizycznego 17. Międzynarodowa Szkoła Nauk Politycznych 18. Śląska Międzynarodowa Szkoła Handlowa 19. Śląski Uniwersytet Medyczny 20. Uniwersytet Śląski rektorat 21. Politechnika Śląska (filia) 7 Ruda Śląska 22. Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Akademii Górniczo-Hutniczej 30 Urząd Statystyczny w Katowicach, 2007 r. 31 Z uwzględnieniem filii i szkół niepublicznych dane własne biura GZM na podstawie analizy stron internetowych, patrz: tabela 4 28

29 Lp. Miasto GZM Uczelnia w Krakowie 23. Uniwersytet Śląski (filia) 24. Zespół Nauczycielskich Kolegiów Języków Obcych 8 Sosnowiec 25. Politechnika Śląska (filia) 26. Śląski Uniwersytet Medyczny Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej (filia) 27. Śląski Uniwersytet Medyczny Wydział Lekarski z Oddziałem 9 Zabrze Medycyny Laboratoryjnej (filia) 28. Politechnika Śląska (filia) Łącznie 28 szkół wyższych państwowych wraz z filiami Uczelnie niepubliczne 1. Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Wydział Zamiejscowy Informatyki w Bytomiu 1 Bytom 2. Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji 3. Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Wydział Zamiejscowy w Bytomiu 4. Górnośląska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości 2 Chorzów w Chorzowie 5. Śląska Wyższa Szkoła Informatyki 6. Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Wydział Zamiejscowy 3 Dąbrowa Górnicza 7. Wyższa Szkoła Biznesu 8. Wyższa Szkoła Planowania Strategicznego 4 Gliwice 9. Gliwicka Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości 5 Katowice 10. Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa 11. Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania im. gen. J. Ziętka 12. Wyższa Szkoła Bankowości i Finansów 13. Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Humanistyczna 14. Wyższa Szkoła Humanistyczna 15. Wyższa Szkoła Mechatroniki 16. Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Wydział Nauk Społeczno-Pedagogicznych w Katowicach 17. Wyższa Szkoła Techniczna 18. Wyższa Szkoła Technologii Informatycznych 19. Wyższa Szkoła Umiejętności Społecznych 20. Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach 21. Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych 22. Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne, 23. Zakonne Wyższe Seminarium Duchowne oo. Franciszkanów 6 Mysłowice 24. Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna 7 Piekary Śląskie 25. Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa 8 Ruda Śląska 26. Wyższa Szkoła Nauk Stosowanych 9 Sosnowiec 27. Wyższa Szkoła Ekologii 28. Wyższa Szkoła Sztuki Stosowanej OPUS-ART 29. Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu 10 Tychy 30. Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych Łącznie 29 szkół wyższych niepublicznych źródło: wykaz własny (biuro GZM) Uczelnie wyższe działające na terenie Metropolii Silesia oceniane są jako jedne z lepszych w kraju. W ogólnopolskich rankingach wśród uczelni publicznych najwyżej oceniana jest Politechnika Śląska w Gliwicach, natomiast wśród uczelni 29

30 niepublicznych Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach 32. Ponadto na terenie Metropolii Silesia działa wiele placówek, instytucji oświatowych i pedagogicznych 33 m.in.: Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach, Regionalne Centrum Kształcenia Ustawicznego w Sosnowcu, Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli WOM w Katowicach, Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis w Katowicach Medycyna i ochrona zdrowia Metropolia Silesia stanowi jeden z najprężniej działających ośrodków medycznych w kraju (patrz: mapa 5), posiadający także osiągnięcia o randze międzynarodowej. Tworzą go: Śląski Uniwersytet Medyczny posiadający swoje placówki w: Bytomiu (Wydział Zdrowia Publicznego), Katowicach (Wydział Lekarski, Wydział Opieki Zdrowotnej), Sosnowcu (Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej), Zabrzu (Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym); jednostki naukowo-badawcze o profilu medycznym, tj.: Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy i Instytut Medycyny Pracy w Sosnowcu; liczne placówki służby zdrowia, m.in.: 62 szpitale i kliniki, z których w czołówce krajowych placówek medycznych i najbardziej rozpoznawalne na arenie międzynarodowej są: Centrum Onkologii Instytut Marii Skłodowskiej-Curie w Gliwicach, Centrum Oparzeń w Siemianowicach Śląskich, Górnośląskie Centrum Medyczne Klinika Kardiologii w Katowicach, Klinika Hematologii i Transplantologii w Katowicach, Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej w Piekarach Śląskich Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu; placówki wytwarzania sprzętu medycznego i prototypów organów zastępczych, m.in.: BHH MIKROMED Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej, Centrum Inżynierii Biomedycznej Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Fundacja Rozwoju Kardiochirurgii w Zabrzu, Fundacja Śląskiego Centrum Chorób Serca (zastawki serca) i Instytut Techniki i Aparatury Medycznej w Zabrzu, Zakłady Naprawcze Sprzętu Medycznego, Wojewódzkie Zakłady Ortopedyczne S.P.Z.O.Z. w Bytomiu. 32 Strategia promocyjna Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia, Eskadra MarketPlace, Kraków

31 Mapa 4 Uczelnie publiczne i niepubliczne w Metropolii Silesia wraz z placówkami filialnymi 31

32 Mapa 5 Zakłady lecznictwa zamkniętego oraz placówki dydaktyczne Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Metropolii Silesia 32

33 Kultura i turystyka Oferta kulturalna w Metropolii Silesia jest zróżnicowania (patrz: mapa 6). Do wiodących placówek i instytucji należą m.in. 34 : Akademia Muzyczna w Katowicach, Centralne Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach (o randze krajowej), Dom Muzyki i Tańca w Zabrzu, Filharmonie w Katowicach i Zabrzu, Gliwicki Teatr Muzyczny, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, Opera Śląska w Bytomiu, Śląski Teatr Tańca, 17 teatrów (w tym m.in.: Teatr Śląski im. Wyspiańskiego, Teatr Zagłębia, Teatr Mały, Teatr Rozrywki). Metropolia Silesia jest miejscem corocznych imprez kulturalnych znanych w Polsce i za granicą, jak np.: Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego (Bytom), Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. A. Didura (Bytom), Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej Interpretacje (Katowice), Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów im. G. Fitelberga (Katowice), Rawa Blues (Katowice), OFF Festiwal (Mysłowice), Śląska Jesień Gitarowa (Tychy), Górnośląski Festiwal Sztuki Kameralnej (różne miasta) i wiele innych. Na terenie Metropolii Silesia działają również: 22 muzea i oddziały muzealne (w 2006 r. zorganizowały 196 wystaw własnych i 61 obcych; odwiedziło je łącznie 291,7 tys. osób); liczne galerie sztuki; 224 biblioteki publiczne (jedna placówka tego typu w 2006 r. obsługiwała średnio mieszkańców, przy czym w Bytomiu na 1 placówkę biblioteczną przypadała największa liczba mieszkańców: , najmniej mieszkańców obsługiwały biblioteki w Jaworznie: ); 21 kin stałych 36 (w 2006 r. dysponowały ok. 20 tys. miejsc na widowni, odwiedziło je ok. 2,8 mln widzów); liczne domy i ośrodki kultury (wybrane ilustruje mapa 6), kluby, świetlice propagujące aktywne formy spędzania czasu wolnego. Unikalny kulturowy charakter miast GZM tworzą m.in.: obiekty techniki i architektury przemysłowej (górnictwa, hutnictwa, przemysłu papierniczego, przemysłu piwowarskiego, kolejnictwa itp.); niektóre weszły w skład Szlaku zabytków techniki w województwie śląskim 37, inne dostały rekomendacje do włączenia jako kolejne elementy tego szlaku 38 (patrz: mapa 8); 34 Wybrane informacje ze Strategii rozwoju kultury w województwie śląskim na lata Szlak utworzony przez Zarząd Województwa Śląskiego uchwałą nr 1153/268/II/2005 z r. 38 Wg Strategii Rozwoju Turystyki w województwie śląskim na lata uchwalonej przez Sejmik Województwa Śląskiego 2004 r. 33

34 zabytki i historyczne obiekty architektury (w tym: secesja i modernizm), założenia parkowo-pałacowe (np. Sosnowiec, Tychy), liczne elementy krajobrazu kulturowego, w tym Szlak architektury drewnianej ; historyczne osiedla i kolonie robotnicze (Katowice, Ruda Śląska, Chorzów, Bytom, Gliwice, Mysłowice, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice, Zabrze, Sosnowiec); historyczne układy urbanistyczne: Bytom, Gliwice, Mysłowice; historyczne i zabytkowe obiekty sakralne (patrz: mapa 7). Na uwagę zasługuje również fakt usytuowania na terenie Metropolii Silesia jednego z największych w Polsce centrów pielgrzymkowych, tj. Bazyliki NMP i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich. Tradycje pielgrzymowania do tego miejsca kultu religijnego sięgają XVII wieku. Do Piekar Śląskich przybywają rzesze pielgrzymów. Największe uroczystości ściągające każdorazowo tys. pątników to cykliczne pielgrzymki mężczyzn w maju i kobiet w sierpniu. 34

35 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia Mapa 6 Potencjał kulturalny Metropolii Silesia wybrane obiekty 35

36 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia Mapa 7 Wybrane zabytkowe obiekty sakralne i o walorach historycznych w Metropolii Silesia 36

37 Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia Mapa 8 Wybrane elementy dziedzictwa kultury przemysłowej w Metropolii Silesia 37

38 2.2. Transport Diagnoza stanu istniejącego obejmuje następujące elementy transportu: drogowy, kolejowy, lotniczy, wodny, publiczny, infrastrukturę logistyczną. Metropolia Silesia posiada atrakcyjne uwarunkowania lokalizacyjne w skali Polski i Europy (patrz: rysunek 7). Stanowi centralną część województwa śląskiego, które graniczy z: województwami: opolskim, łódzkim, świętokrzyskim i małopolskim, Republiką Czeską i Republiką Słowacką. Usytuowana jest na skrzyżowaniu transeuropejskich drogowych korytarzy transportowych o znaczeniu krajowym i europejskim, takich jak: autostrada A4 w kierunku wschód zachód, autostrada A1 (w trakcie budowy) w kierunku północ południe. Ważnymi szlakami komunikacyjnymi są także: Drogowa Trasa Średnicowa łącząca miasta GZM w kierunku wschód zachód, równolegle do autostrady A4 (obecnie zrealizowany odcinek łączy centrum Katowic z Rudą Śląską w rejonie Rudy Południowej), drogi krajowe (m.in. nr: S1, S86, 79, 81, 88, 94), droga wojewódzka DW 911 łącząca centrum Metropolii Silesia z północnozachodnią Polską (kierunek Poznań). Rys. 7 Węzłowe położenie województwa śląskiego i Metropolii Silesia (źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, 2004 r.) 38

39 Transport drogowy Województwo śląskie, w tym Metropolia Silesia, cechuje się najwyższą gęstością sieci drogowej (dróg dwujezdniowych o parametrach niższych niż autostrady) w kraju. Wskaźnik gęstości sieci o nawierzchni twardej przypadający na 1 km 2 powierzchni GZM wynosi 2,5 km i jest prawie dwukrotnie wyższy niż wskaźnik dla województwa śląskiego wynoszący 1,4 km (patrz: tabela 5). Tabela 5 Długość sieci drogowej w Metropolii Silesia o nawierzchni twardej Długość dróg o twardej nawierzchni Powierzchnia [km] Lp. Miasto [km 2 Drogi/km 2 ] Drogi Drogi Razem powiatowe gminne 1 Bytom 69 58,2 112,7 170,9 2,5 2 Chorzów 33 50,8 78,4 129,2 3,9 3 Dąbrowa Górnicza ,7 241,6 331,3 1,8 4 Gliwice ,4 190,8 304,2 2,3 5 Jaworzno ,3 153,8 240,1 1,6 6 Katowice ,0 293,6 486,6 2,9 7 Mysłowice 66 63,0 56,6 119,6 1,8 8 Piekary Śląskie 40 37,1 89,2 126,3 3,2 9 Ruda Śląska 78 67,9 155,6 223,5 2,9 10 Siemianowice Śląskie 25 35,0 52,0 87,0 3,5 11 Sosnowiec ,7 206,5 308,2 3,4 12 Świętochłowice 13 23,3 47,9 71,2 5,5 13 Tychy 82 84,3 158,9 243,2 3,0 14 Zabrze 80 50,5 208,8 259,3 3,2 RAZEM GZM , , ,6 2,5 Województwo śląskie , , ,2 1,4 (źródło: Opracowanie W. Gorgoń, K. Moruś na podstawie: Województwo Śląskie 2007 podregiony, powiaty, gminy Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2007 r.) W Metropolii Silesia dominuje układ połączeń komunikacyjnych o kierunku wschód zachód. Główny układ komunikacji kołowej w Metropolii Silesia przedstawiono na mapie 9, a przepustowość tego układu obrazuje mapa 10. Coraz widoczniejsze staje się nieprzystosowanie parametrów technicznych układu drogowego do występujących dużych natężeń ruchu kołowego oraz generalnie zły stan techniczny wielu odcinków drogowych. Wiele z nich wymaga poniesienia znacznych nakładów inwestycyjnych celem poprawienia ich standardu. Głównymi generatorami i źródłami ruchu są duże ośrodki miejskie, przy czym wiodącym generatorem ruchu są Katowice, co wynika z ich położenia w centralnej części Metropolii Silesia. Natężenie ruchu na drogach przebiegających przez miasta GZM wykazuje tendencje wzrostowe największe obserwuje się na drogach krajowych: DK 79, DK 88, DK 86, a także DK 94. Wg danych Generalnego Pomiaru Ruchu dla województwa śląskiego w 2000 r. średni dobowy ruch na sieci dróg krajowych wynosił pojazdów/dobę (dla dróg międzynarodowych

40 pojazdów/dobę), a na sieci dróg wojewódzkich 3871 pojazdów/dobę 39, co stawia region na pierwszym miejscu w kraju. W zakresie ruchu tranzytowego pomimo istnienia dróg o tym charakterze w centrach miast obserwuje się duży udział w ruchu pojazdów wysokotonażowych. Wiąże się to nie tylko z brakiem systemu obwodnic miejskich, ale również z lokalizacją źródeł i generatorów ruchu (centra handlowe, zakłady przemysłowe itp.), wymuszających wjazd do centrów miast dużych pojazdów ciężarowych. W zakresie transportu ładunków niebezpiecznych przebieg tras przez centra miast stanowi realne zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego. 39 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, r. 40

41 Mapa 9 Główny układ komunikacji kołowej w Metropolii Silesia 41

42 Mapa 10 Przepustowość układu drogowego Metropolii Silesia w stanie istniejącym 42

43 Transport kolejowy W Metropolii Silesia występuje największa gęstość i długość linii kolejowych w Polsce o kierunku północ południe oraz wschód zachód (patrz: mapa 11), realizująca ok. 50% krajowych przewozów kolejowych. Na sieć tę składają się: sieć PKP obsługująca ruch pasażerski i towarowy (stacja w pobliskich Tarnowskich Górach należy do największych w Europie kolejowych punktów przeładunkowych); gęsta sieć linii przemysłowych (w województwie śląskim jest m.in. ok. 330 km tzw. linii piaskowych 40 ); szerokotorowa linia kolejowa PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa Sp. z o.o. (LHS) wraz ze stacją przeładunkowo-rozrządową zlokalizowaną w Sławkowie graniczącym z Metropolią Górnośląską; pozwala ona na wymianę towarową z Ukrainą, Rosją i Dalekim Wschodem i umożliwia przewóz koleją samochodów ciężarowych przez terytorium Polski w głąb tych państw i dalej w kierunku wschodnim. Podstawowy szkielet układu kolejowego na terenie Metropolii Silesia stanowią odcinki linii kolejowych prowadzące komunikację pasażerską na kierunkach: 1. Wschód zachód: odcinki linii kolejowej E30/C-E30 stanowiącej część składową III Paneuropejskiego Korytarza Transportowego Drezno Lwów, relacji: granica państwa Wrocław Opole Katowice Kraków granica państwa, z liniami składowymi: linia nr 137 Katowice Legnica na odcinku Kędzierzyn-Koźle Gliwice Katowice, linia nr 138 Katowice Oświęcim na odcinku Katowice Mysłowice, linia nr 134 Jaworzno-Szczakowa Mysłowice na całym odcinku, linia nr 133 Dąbrowa Górnicza Kraków Główny Osobowa na odcinku Jaworzno Szczakowa Trzebinia Krzeszowice Kraków Główny Osobowa. 2. Północ południe: odcinki linii kolejowej E65/C-E65 stanowiącej część składową VI Paneuropejskiego Korytarza Transportowego łączącego regiony nadbałtyckie z krajami Europy Południowej nad Morzem Adriatyckim i na Bałkanach, relacji: Gdynia Warszawa Katowice Most Wisła Zebrzydowice, z liniami składowymi: linia nr 1 Warszawa Centralna Katowice, linia nr 139 Katowice Zwardoń na odcinku Katowice Czechowice- Dziedzice, linia nr 138 Oświęcim Katowice, linia nr 131 Chorzów Batory Tczew. W ogólnej ocenie infrastruktura kolejowa, w tym dworce kolejowe, charakteryzuje się złym lub niezadowalającym stanem technicznym oraz niskimi parametrami sieci. Wyjątek stanowi magistralna linia E65, która przebiega przez obszar aglomeracji i jest przystosowywana jako jedyna w Polsce do szybkości rzędu km/h, 40 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, r. 43

44 przy czym na terenie aglomeracji rozwijane prędkości, m.in. ze względu na występujące tu szkody górnicze, są znacznie mniejsze. W ostatnich latach obserwuje się spadek przewozów pasażerskich wykonywanych koleją (tj. niewykorzystywanie zdolności przewozowych) i likwidację wybranych linii i połączeń ze względów ekonomicznych. Największe potoki pasażerskie w przewozach regionalnych obserwuje się na kierunku Gliwice Zabrze Katowice Sosnowiec Zawiercie oraz Bielsko-Biała Tychy Katowice. Są to kierunki, które niewątpliwie w pierwszej kolejności powinny być brane pod uwagę we wszelkich działaniach organizacyjno-inwestycyjnych, jeśli chce się uzyskać większy udział transportu kolejowego w obsłudze ruchu pasażerskiego miast GZM. Linie przemysłowe charakteryzują się niskimi parametrami i złym stanem technicznym są sukcesywnie likwidowane z powodu zmniejszającej się ilości przewożonych ładunków. Wykorzystanie ich infrastruktury do innych celów (np. przewozu pasażerskiego) wymagałoby poniesienia znacznych nakładów inwestycyjnych. Ich trasy wyznaczają wyodrębnione w przestrzeni nierzadko zazielenione korytarze, co jest ich niewątpliwym atutem. Mimo iż przebiegają w znacznym oddaleniu od potencjalnych źródeł i generatorów ruchu, to mogą stymulować zagospodarowanie terenów bezpośrednio do nich przylegających. Zjawisko takie obserwuje się w wielu państwach europejskich, gdzie np. osiedla mieszkaniowe rozbudowywane są wzdłuż istniejących wcześniej linii kolejowych zapewniających szybkie połączenia z centrami miast. 44

45 Mapa 11 Główny układ komunikacji kolejowej w Metropolii Silesia 45

46 Transport lotniczy W bliskim otoczeniu Metropolii Silesia znajdują się 3 międzynarodowe porty lotnicze: Katowice Pyrzowice, Kraków Balice, Ostrawa Mosznow (Czechy). Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice zlokalizowany jest w Pyrzowicach, tj. poza granicami Metropolii Silesia, ale jest z nią skomunikowany siecią drogową, głównie transportem indywidualnym. Natomiast po realizacji budowy autostrady A1 oraz szynowego połączenia z Katowic krótki czas podróży będzie sporym atutem w porównaniu do innych portów lotniczych w kraju. Port spełnia ważną funkcję transportową w relacjach krajowych i międzynarodowych w zakresie przewozów pasażerskich i towarowych (patrz: mapa 12). Jest dostosowany do przyjmowania wszystkich typów samolotów średniego i dalekiego zasięgu, w tym realizowania lotów międzykontynentalnych. Obecnie istnieje możliwość odprawiania rocznie blisko 4 mln pasażerów, a dalsza planowana rozbudowa znacznie zwiększy tę przepustowość (patrz: tabela 6). Dzięki bardzo korzystnym warunkom meteorologicznym MPL Katowice zaliczany jest do portów głównych i ma spory potencjał przestrzenny dla dalszej rozbudowy. Tabela 6 Operacje lotnicze oraz liczba pasażerów odprawiana w MPL Katowice Lp. Rok Operacje lotnicze Całkowity ruch pasażerski Cargo [Mg] (źródło: Opracowanie W. Gorgoń, K. Moruś na podstawie danych dostępnych na witrynie internetowej: Rozpatrując korzyści rozwoju transportu lotniczego, należy uwzględnić również rozwój lotnisk lokalnych zlokalizowanych w: Katowicach-Muchowcu, Gliwicach. 46

47 Obecnie dla województwa śląskiego mają one znaczenie sportowo-dyspozycyjne (lotniczy transport sanitarny, policyjny, rekreacyjny i sportowy). Jednak rosnąca popularność niewielkich prywatnych samolotów nie tylko w Polsce, ale i w sąsiednich krajach wymusza ich rozbudowę za czym przemawia przede wszystkim ich dobra lokalizacja (w pobliżu centrów miast i autostrady A4). Aby lotniska lokalne w pełni spełniały swoją rolę, konieczne jest poniesienie nakładów związanych na przykład z budową pasów startowych dla awionetek i innych lekkich samolotów oraz budową małych terminali do obsługi takich lotów. Lotniska te będą stanowić pożądane uzupełnienie MPL Katowice Transport wodny W Metropolii Silesia znikomy jest udział dróg wodnych w transporcie towarów, zwłaszcza masowych i wielkogabarytowych, gdyż: Jedyną drogą wodną jest Kanał Gliwicki o łącznej długości 41 km (w województwie śląskim to 22 km przy szerokości kanału 37,0 m) 41, łączący port rzeczny w Gliwicach z rzeką Odrą i dalej z zespołem portowym Szczecin Świnoujście, zapewniającym dostęp do Bałtyku, a dzięki powiązaniu poprzez kanały żeglugi śródlądowej w Niemczech Łabę i Ren dający dostęp do wielu portów Europy Zachodniej. Istnieje jeden port żeglugi śródlądowej w Gliwicach o powierzchni 39 ha, możliwościach przeładunkowych 2,5 mln Mg, możliwościach składowania towarów masowych 150 tys. Mg węgla i 25 tys. Mg rudy 42. Kanał Gliwicki i port w Gliwicach zapewniają krajowy i międzynarodowy transport towarów, zwłaszcza masowych i wielkogabarytowych. Z uwagi na przestarzałe urządzenia i budowle hydrotechniczne zdolność przewozowa (6 mln Mg rocznie) wykorzystywana jest zaledwie w 50% 43, a obecnie Kanałem mogą pływać tylko barki o maksymalnym tonażu 500 Mg (w 1940 r. 800 Mg) i maksymalnym zanurzeniu 1,60 m 44. Jednak w celu pełnego wykorzystania potencjalnych możliwości żeglugowych Odry konieczne są pilne prace modernizacyjne, w pierwszej kolejności obejmujące modernizację Kanału Gliwickiego. Kanał Gliwicki może zyskać na znaczeniu po zrealizowaniu planowanej budowy kanału żeglugi śródlądowej Odra Dunaj, łączącego Bałtyk, Morze Czarne i Morze Północne (patrz: rysunek 8). 41 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, r. 42 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, r. 43 Strategia rozwoju Województwa Śląskiego na lata , Katowice 2005 r. 44 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, r. 47

48 Mapa 12 Regularne połączenia lotnicze realizowane przez Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach 48

49 . Rys. 8 Europejski system dróg wodnych (źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, 2004 r.) Infrastruktura logistyczna Rozbudowana sieć drogowa i kolejowa, większa dostępność do towarowego transportu lotniczego czy też dostęp do gęstej sieci dróg wodnych w Europie to atuty dające możliwość rozwoju usług z zakresu transportu towarów i spedycji. Atutem jest także duży rynek zbytu, który jest podstawą rozwoju usług kurierskich. Obszar Metropolii Silesia jest więc dobrym miejscem na lokalizację siedzib i oddziałów firm spedycyjnych nie tylko o zasięgu krajowym, ale także międzynarodowym. Logiczne wydaje się ulokowanie w tym obszarze terminali kontenerowych, stacji przeładunkowych, stref przeładunkowo-magazynowych, które docelowo mogą zostać przekształcone w centra logistyczne transportu kombinowanego o zasięgu ponadregionalnym, zapewniające sprawny system przewozu ładunków. Do rozwoju takiej funkcji predysponowane są szczególnie: 45 Gliwice z portem żeglugi śródlądowej oraz stacją kontenerową i węzłem autostrad A1 i A4, Sławków w miejscu styku kolei szeroko- i normalnotorowej (lokalizacja poza GZM, ale o dużym dla niej znaczeniu połączenie sięgające w kierunku wschodnim aż do Władywostoku) rysunek 9, Sosnowiec ze stacją kolejową i drogą ekspresową oraz terenami poprzemysłowymi Maczki-Bór, Pyrzowice na obszarze MPL Katowice z terminalem cargo (lokalizacja również poza obszarem Metropolii Silesia ). 45 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, r. 49

50 Rys. 9 Szerokotorowe połączenie kolejowe Władywostok Sławków (źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, 2004 r.) Transport publiczny Transport miejski w Metropolii Silesia realizowany jest trzema trakcjami (patrz: tabela 7 i mapa 13): autobusową na terenie 14 miast GZM (stanowiącą ok. 80% całkowitej pracy eksploatacyjnej), tramwajową na terenie 11 miast GZM, trolejbusową na terenie Tychów. Tabela 7 Praca eksploatacyjna transportu publicznego wykonywana na terenie Metropolii Silesia w podziale na trakcje Lp. Miasto Praca eksploatacyjna (tys. wozokilometrów) Autobus Tramwaj Trolejbus Razem 1 Bytom 4 665, , ,3 2 Chorzów 2 565, , ,5 3 Dąbrowa Górnicza 5 735,9 939, ,0 4 Gliwice 6 500,0 735, ,0 5 Jaworzno b.d. - - b.d. 6 Katowice , , ,4 7 Mysłowice 2 781,6 171, ,4 8 Piekary Śląskie , ,6 9 Ruda Śląska 4 707,6 869, ,8 10 Siemianowice Śląskie 2 264,9 106, ,1 11 Sosnowiec 6 224, , ,0 12 Świętochłowice 520,9 965, ,6 13 Tychy 4 341, , ,3 14 Zabrze 4 215, , ,3 RAZEM GZM , , , ,3 (źródło: Opracowanie W. Gorgoń, K. Moruś na podstawie Komunikacja miejska w liczbach. Dane za 12 miesięcy 2007 r. 2/07, IGKM, Warszawa, maj 2008 r., oraz danych ze strony internetowej MZKP Tarnowskie Góry 46 Plan na 2008 r. 47 Brak danych dla miasta Jaworzna 50

51 W Metropolii Silesia działa kilku organizatorów transportu zbiorowego o różnym statusie prawnym, tj.: Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (KZK GOP) z siedzibą w Katowicach organizujący komunikację autobusową i tramwajową międzygminny związek komunalny, Międzygminny Związek Komunikacji Pasażerskiej (MZKP) z siedzibą w Tarnowskich Górach, który jest organizatorem komunikacji autobusowej międzygminny związek komunalny, Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach (MZK Tychy) zarząd komunikacji; oraz przewoźnicy łączący zadania organizacji przewozu: Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej Jaworzno Sp. z o.o. przewoźnik łączący zadania organizacji i przewóz, PKS Katowice S.A. i PKS Gliwice Sp. z o.o. przedsiębiorstwa komunikacji samochodowej obsługujące autobusowe linie dalekobieżne i linie lokalne, również na podstawie umów z innym organizatorem; a także: w zakresie kolejowych pasażerskich przewozów regionalnych Urząd odpowiedzialny za organizowanie i finansowanie. W związku z powyższym brak jest koordynacji godzin odjazdów pojazdów pomiędzy wymienionymi podmiotami. Dodatkowym utrudnieniem jest brak wspólnego systemu taryfowo-biletowego, tj.: KZK GOP funkcjonuje w oparciu o system strefowy, PKM Jaworzno Sp. z o.o. ma system strefowy oparty na bilecie elektronicznym, a MZK Tychy taryfę czasową. Ponadto organizatorzy transportu publicznego w miastach GZM obejmują swoim zasięgiem również miasta sąsiednie (tj. Tychy i Jaworzno w pewnym zakresie obsługiwane są liniami KZK GOP, a do niektórych miast KZK GOP docierają również linie PKM-u Jaworzno Sp. z o.o. i MZK Tychy). W 2008 r. rozpoczęto prace nad przygotowaniem i wdrożeniem projektu Śląskiej Karty Usług Publicznych (ŚKUP) spełniającej również funkcję biletu elektronicznego (projekt realizowany wspólnie przez KZK GOP, Urząd Marszałkowski i GZM). Obsługa komunikacyjna w zdecydowanej większości odbywa się na podstawie kontraktów (umów cywilnoprawnych) zawieranych z przewoźnikami po przeprowadzeniu procedury zamówień publicznych, głównie w trybie przetargu nieograniczonego. Przewoźnicy prezentują różne formy własności od przedsiębiorstw komunalnych po prywatne przy czym dominujący udział pod względem pracy eksploatacyjnej mają przedsiębiorstwa komunalne. Metropolia dysponuje najlepiej rozbudowaną siecią torową komunikacji miejskiej w Polsce i jedną z większych w Europie, tj.: długość ogółem: prawie 320 km 48 (km toru pojedynczego całej sieci), tj.: prawie 20% długości całej sieci tramwajowej w Polsce 49 (patrz: tabela 8), 31 linii tramwajowych (stan na wrzesień 2008 r.) dla obsługi ruchu pasażerskiego. 48 Diagnoza stanu systemu transportowego oraz plan rozwoju transportu zbiorowego w obszarze działania KZK GOP, Katowice-Warszawa, sierpień 2007 r. 49 Komunikacja miejska w liczbach. Dane za 12 miesięcy 2007 roku 2/07, IGKM, Warszawa, maj 2008 r. 51

52 Tabela 8 Raport o stanie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia Długość sieci tramwajowej w Metropolii Silesia Długość sieci tramwajowej w miastach GZM (km toru pojedynczego) Lp. Miasto Tory Tory Tory pojedyncze podwójne zajezdniowe Razem 1 Bytom 8,4 40,2 4,4 53,0 2 Chorzów 6,3 25,5 3,5 35,3 3 Dąbrowa Górnicza 0,5 19,3 19,8 4 Gliwice 2,2 6,6 4,3 13,1 5 Katowice 13,3 45,4 3,4 62,1 6 Mysłowice 3,7 0,6-4,3 7 Ruda Śląska 18,7 0,0-18,7 8 Siemianowice Śląskie 0,8 0,7-1,5 9 Sosnowiec 17,2 33,7-50,9 10 Świętochłowice 6,5 12,9-19,4 11 Zabrze 8,4 33,3-41,7 Razem obszar GZM 86,0 218,2 15,6 319,8 (źródło: Opracowanie W. Gorgoń, K. Moruś na podstawie danych z: Diagnoza stanu systemu transportowego oraz plan rozwoju transportu zbiorowego w obszarze działania KZK GOP, Katowice Warszawa, sierpień 2007 r.) Sieć tramwajowa ze względu na wieloletnie zaniedbania remontowo-inwestycyjne jest obecnie najbardziej zdegradowanym systemem transportu miejskiego w Metropolii Silesia. Zły stan techniczny wymaga dokonania wielu remontów, które nie tylko zapewniłyby wyższy komfort podróży i możliwość rozwijania większych prędkości, ale także doprowadziłyby do zwiększenia bezpieczeństwa podróżowania. Mając na uwadze aspekty ekologiczne oraz funkcjonalność różnych trakcji transportu miejskiego w obsłudze wysoko zurbanizowanych obszarów miejskich, wszelkie działania natury organizacyjno-inwestycyjnej powinny być przede wszystkim skierowane właśnie na trakcję szynową i prowadzić do sukcesywnego zwiększania udziału komunikacji tramwajowej w przemieszczaniu się pasażerów. Działania te nie powinny jednakże ograniczać się tylko do obecnej trakcji tramwajowej czy też kolejowej, ale zmierzać w kierunku komplementarnego funkcjonowania całego systemu transportu miejskiego, a więc regionalnej kolei, tramwaju i autobusów/trolejbusów zwiększających dostępność do transportu szynowego dla pasażerów mieszkających z dala od infrastruktury szynowej. Do tego niezbędna jest budowa nowych lub modernizacja istniejących węzłów przesiadkowych łączących poszczególne trakcje transportu miejskiego. Żaden z funkcjonujących obecnie punktów w miastach GZM, w których spotykają się różne trakcje miejskiego i regionalnego systemu transportowego, nie odpowiada standardom współczesnego węzła przesiadkowego. Należy zwrócić również uwagę na brak w Metropolii Silesia dworca autobusowego (terminalu pasażerskiego) obsługującego ponadregionalny ruch krajowy i międzynarodowy. Miejsca, gdzie obecnie odbywa się obsługa pasażerów korzystających z tych przewozów, nawet w stopniu minimalnym nie odpowiadają powszechnie występującym standardom, a wręcz stanowią negatywną wizytówkę regionu. 52

53 Mapa 13 Główny układ komunikacji publicznej w Metropolii Silesia 53

54 2.3. Środowisko Diagnoza istniejącego stanu jakości środowiska obejmuje następujące elementy: środowisko wodne, powietrze atmosferyczne, zagospodarowanie powierzchni ziemi, klimat akustyczny. Środowisko Metropolii Silesia cechuje się wysokim stopniem przekształcenia antropogenicznego i degradacji na skutek intensywności procesów urbanizacyjnych, wysokiego stopnia uprzemysłowienia i wielkoskalowej eksploatacji nieodnawialnych zasobów naturalnych. Degradacja środowiska szczególnie silnie postępowała w XX w. jako niezamierzony efekt ww. procesów uprzemysławiania kraju. W ostatnich latach coraz bardziej odczuwalna jest jednak stała poprawa jakości poszczególnych elementów środowiska litosfery, hydrosfery, biosfery i atmosfery na skutek relatywnie wysokich w skali kraju nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska 50 oraz różnego typu prac na rzecz ochrony środowiska, tj.: działań rekultywacyjnych, remediacyjnych oraz sukcesywnego stosowania proekologicznych rozwiązań technicznych i technologicznych. Istotne dla ochrony środowiska Metropolii Silesia są także istniejące tu liczne instytucje i jednostki zajmujące się tą problematyką Środowisko wodne Środowisko wodne na obszarze Metropolii Silesia należy do najbardziej zagrożonych w Europie. Na złą jakość wód powierzchniowych i podziemnych bezpośrednio wpływają: zrzuty źle oczyszczonych lub nieoczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych ze źródeł punktowych (patrz: tabela 9), niski stopień skanalizowania miast Metropolii Silesia 51, zrzuty ze źródeł obszarowych związane z licznie występującymi składowiskami odpadów komunalnych i przemysłowych czynnych, zamkniętych, zrekultywowanych (często w sposób niewłaściwy) i dzikimi wysypiskami odpadów, długoletnie oddziaływanie przemysłu, w tym działalność górnicza, tj. m.in. zrzuty słonych wód dołowych pochodzących z kopalń węgla kamiennego. W Metropolii Silesia wszystkie zlewnie jednolitych części wód rzek 52 należą do zagrożonych. Licznie występują silnie zmienione 53 jednolite części wód 50 dane za rok 2005 miasta GZM 273,7 mln zł, Kraków 123,7 mln zł, Łódź 120,8 mln zł, Gdańsk Gdynia Sopot 75,4 mln zł, Poznań 73,1 mln zł, Wrocław 68,9 mln zł, Warszawa 50,4 mln zł 51 84,04% pow. miast Metropolii Silesia, 93,9% Gdańsk Gdynia Sopot, 90,9% Warszawa, 89,6% Poznań, 89,0% Kraków, 86,9% Wrocław, 85,0% Łódź 52 Użyta nomenklatura jest zgodna z Ramową Dyrektywą Wodną 2000/60WE, która stanowi podstawowy akt prawa wodnego w UE. Polska zobowiązała się w Traktacie Akcesyjnym do jej szybkiej implementacji do prawa krajowego. Zgodnie z RDW wody podziemne i powierzchniowe zostały podzielone na jednolite części wód, tj. na jednostki posiadające możliwie jednorodny charakter fizykochemiczny, dla których będą prowadzone 54

55 powierzchniowych rzek oraz pojedyncze sztuczne jednolite części wód 54 mapa 14). (patrz: Wody rzek (głównie Rawy, Kłodnicy, Brynicy, Przemszy i ich dopływów) są w większości zanieczyszczone i zaliczają się do IV lub V klasy jakości głównie ze względu na średnioroczne przekroczenia wskaźników biologicznego i chemicznego zapotrzebowania na tlen, stężeń chlorków i siarczanów 55. W osadach dennych rzek stwierdzono ponadnormatywne zawartości metali ciężkich, takich jak: cynk, kadm, ołów, miedź, bar i rtęć 56. Wiele rzek wymaga podjęcia działań rekultywacyjnych na rzecz przywracania im funkcji biologicznych, krajobrazowych i rekreacyjnych. Tam, gdzie to możliwe, zasadne jest ich włączanie w strukturę miasta, jako atrakcyjnego elementu przestrzeni. Obecnie bowiem, ze względu na złą jakość wód, obudowę koryta itp., zauważalne bywa zjawisko odwracania się zabudowy i zagospodarowania terenu od rzek płynących przez tereny zainwestowane. W Metropolii Silesia i jej bezpośrednim otoczeniu występuje deficyt naturalnych zbiorników wodnych. Dość liczne są natomiast zbiorniki pochodzenia antropogenicznego, głównie powstałe w wyrobiskach popiaskowych i gliniankach Cechują się stosunkowo niewielkim stopniem zanieczyszczenia, gdyż mają ograniczoną styczność z wodami płynącymi (zanieczyszczonymi). W wyniku naturalnej sukcesji stały się zbiornikami zarybionymi oraz nabrały cech krajobrazowych 57. Wody podziemne są w znacznym stopniu zdegradowane, co spowodowało m.in., że użytkowe poziomy wodonośne triasu (zalegające w północnej części Metropolii Silesia ) charakteryzuje II i III klasa jakości ogólnej, a wody utworów trzecioi czwartorzędowych (dostępnych w niewielkim stopniu) charakteryzują się V klasą jakości ogólnej. W związku z powyższym wykorzystanie istniejących zasobów wód podziemnych ma obecnie znaczenie marginalne. W wyniku zaprzestania lub ograniczenia działalności górniczej oraz występowania szkód górniczych (osiadania) następują zmiany poziomu zwierciadła wód podziemnych, co skutkuje powstawaniem stref podtopień, zalewisk lub lejów depresji (przesuszeń). Poziom zagrożenia związany z wrażliwością środowiska wodnego oraz intensywnością presji na środowisko wodne w Metropolii Silesia określa się jako wysoki. Na proces odbudowy zasobów wodnych niekorzystnie wpływa m.in. ograniczanie alimentacji wód podziemnych poprzez zabudowywanie terenów analizy presji antropogenicznych i opracowywane programy wodnośrodowiskowe. Operacyjnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wszystkich części wód poprzez określenie i wdrożenie koniecznych działań w ramach zintegrowanych programów działań w państwach członkowskich do 2015 r. [ 53 Silnie zmieniona jednolita część wód to część wód powierzchniowych, których charakter został w znacznym stopniu zmieniony na skutek fizycznego oddziaływania człowieka [ 54 Sztuczna jednolita część wód powierzchniowych to jednolita część wód powierzchniowych powstała na skutek działalności człowieka (np. kanały) [ 55 Na podstawie danych WIOŚ, Stan środowiska w województwie śląskim w 2006 r. 56 Na podstawie danych WIOŚ, Stan środowiska w województwie śląskim w 2004 r. 57 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego,

56 nieprzepuszczalnymi powierzchniami (dla przykładu w Gliwicach procentowy udział terenów zabudowanych w stosunku do całkowitej powierzchni miasta wynosi 38,0%, w Zabrzu 43,6%, a w Rudzie Śląskiej aż 55,8%). Zaopatrzenie Metropolii Silesia w wodę odbywa się głównie ze zbiorników zlokalizowanych poza jej obszarem, tj.: Dziećkowic i Kozłowej Góry, w mniejszym stopniu z Goczałkowic, o pojemności łącznej 340 tys. m 3. Odbiorcami są głównie mieszkańcy Bytomia, Chorzowa, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Jaworzna, Katowic, Mysłowic, Rudy Śląskiej, Siemianowic Śląskich, Świętochłowic, Sosnowca i częściowo Zabrza i Tychów. Tabela 9 Miasto Ilość ścieków odprowadzanych z terenu Metropolii Silesia Ogółem razem Oczyszczane [dm 3 ] chemicznie mechanicznie biologicznie z podwyższ. usuwaniem biogenów razem Nieoczyszczane [dm 3 ] odprowadzane, bezpośrednio z zakładów przemysłowych siecią kanalizacji miejskiej Mysłowice _ Dąbrowa Górnicza Siemianowice Śląskie _ Tychy _ Gliwice Ruda Śląska _ Zabrze _ Bytom _ Sosnowiec Katowice Jaworzno Chorzów _ 33 _ 33 Piekary Śląskie _ _ 93 _ 93 Będzin _ Świętochłowice _ 201 _ 201 Suma (źródło: GUS Ochrona Środowiska 2007 r., Warszawa) 56

57 Mapa 14 Klasyfikacja zagrożenia jednolitych części wód rzek w Metropolii Silesia 57

58 Środowisko przyrodnicze Metropolia Silesia należy do najbardziej zazielenionych obszarów w Polsce (patrz: tabela 10), tzn. lasy i parki spacerowo-rekreacyjne stanowią ok. 24% jej powierzchni, z czego lasy zajmują ok. 22,5% powierzchni, a stopień lesistości wynosi ok. 17% i waha się w granicach od 0% w Świętochłowicach do 39,5% w Katowicach (dla porównania w województwie śląskim stopień lesistości wynosi ponad 31% powierzchni przy średniej w kraju 28,5% 58 ). Stan jakościowy lasów jest niezadowalający, większość z nich zlokalizowana jest w strefach uszkodzeń przemysłowych (uszkodzenia średnie i silne) i zaliczona jest do tzw. lasów ochronnych. Mimo to niektóre zasoby zaliczane są do cennych przyrodniczo i objęte są różnorodnymi formami ochrony (patrz: tabela 11). Tabela 10 Zestawienie powierzchni lasów i parków spacerowowypoczynkowych w Metropolii Silesia Parki spacerowowypoczynkowe Lasy Lesistość Miasto GZM [ha] [%] [ha] 1 Bytom ,7 95,3 Lp. 2 Chorzów 221 6,7 538,4 3 Dąbrowa Górnicza ,8 180,0 4 Gliwice ,7 34,4 5 Jaworzno ,7 116,7 6 Katowice ,5 518,7 7 Mysłowice ,1 17,0 8 Piekary Śląskie 212 5,3 18,0 9 Ruda Śląska ,3 54,1 10 Siemianowice Śl. 37 1,5 68,0 11 Sosnowiec ,0 206,5 12 Świętochłowice ,8 13 Tychy ,3 234,0 14 Zabrze ,8 41, ,9 RAZEM (273 km 2 17,4 ) (21,67 km 2 ) (źródło: lasy i lesistość: GUS, stan na r.; parki spacerowo-wypoczynkowe: Urząd Statystyczny w Katowicach stan na 2005 r.) Tabela 11 Formy ochrony przyrody występujące na terenie Metropolii Silesia Lp. Miasto Nazwa Rok ustanowienia Powierzchnia [ha] Rezerwaty przyrody 1 Katowice Las Murckowski ,67 2 Katowice Ochojec ,77 3 Jaworzno Dolina Żabnika ,32 4 Bytom Segiet ,54 Parki krajobrazowe 1 Dąbrowa Górnicza Park Orlich Gniazd ,00 Obszary chronionego krajobrazu 58 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego,

59 Lp. Miasto Nazwa Rok Powierzchnia ustanowienia [ha] 1 Jaworzno Dobra-Wilkoszyn ,20 2 Siemianowice Śląskie Przełajka ,49 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 1 Katowice Źródliska Kłodnicy ,40 2 Chorzów Uroczysko Buczyna ,32 3 Dąbrowa Górnicza Wzgórze Gołonoskie ,20 4 Bytom, Chorzów Żabie Doły ,66 5 Bytom Suchogórski Labirynt Skalny ,84 Obszar Natura Bytom/Tarnowskie Podziemia Tarnogórsko- Góry Bytomskie ,00 2 Dąbrowa Górnicza Pustynia Błędowska ,90 59 Użytki ekologiczne 1 Dąbrowa Górnicza Bagna w Antoniowie ,09 2 Dąbrowa Górnicza Młaki nad Pogorią I ,00 3 Dąbrowa Górnicza Pogoria II ,00 4 Dąbrowa Górnicza Źródliska w Zakawiu ,69 5 Dąbrowa Górnicza Pustynia Błędowska ,00 6 Katowice Płone Bagno ,22 7 Sosnowiec Śródleśne łąki w Starych Maczkach ,28 8 Tychy Paprocany ,06 9 Tychy Mały Lasek ,88 10 Świętochłowice Staw Foryśka 2003 bd 11 Świętochłowice Las na Górze Hugona 2004 bd (źródło: Zagospodarowanie powierzchni ziemi Metropolia Silesia należy do najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarów w Europie. Ten wysoki stopień zainwestowania tworzą m.in.: miasta i duże jednostki osadnicze, zakłady produkcyjne, w tym huty i kopalnie, obiekty i instalacje transportu i komunikacji miejskiej, składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, obiekty liniowe komunikacji szynowej i kołowej, a także wiele innych obiektów i instalacji. Wiele terenów jest zdegradowanych wskutek prowadzonej obecnie i w przeszłości działalności przemysłowej. Uwalniane są także tereny po likwidowanych zakładach przemysłowych w wyniku trwającego procesu restrukturyzacji. Jednak dokładna powierzchnia terenów zdegradowanych nie jest znana, gdyż dane te ulegają zmianie z uwagi na ciągłe podejmowanie procesów rewitalizacyjnych. Zobrazowaniem skali problemu są następujące przykłady: 60 Bytom: ponad 25 dużych obiektów o pow. łącznej ok. 3 km 2, Chorzów: ponad 15 obiektów o pow. łącznej ok. 3 km 2, Gliwice: ponad 25 obiektów o pow. łącznej ok. 4 km 2, Katowice: ponad 25 obiektów o pow. łącznej ok. 6 km 2, 59 Powierzchnia całkowita obszaru Pustyni Błędowskiej 60 Podane przykładowe dane mają jedynie charakter orientacyjny; są one oparte na analizie programów rewitalizacji oraz wynikach analizy IETU przeprowadzonej w ramach projektu JRC ISPRA; dane te ulegają zmianie z uwagi na zagospodarowywanie terenów oraz powstawanie nowych 59

60 Ruda Śląska: ponad 15 obiektów o pow. łącznej ok. 3 km 2, Sosnowiec: ponad 15 obiektów o pow. łącznej ok. 7 km 2. Z danych literaturowych 61 wynika, że w miastach GZM ok. 16,1 km 2 powierzchni może być zajętych pod różnego rodzaju składowiska odpadów poprzemysłowych (czynne i nieczynne). W chwili obecnej odpady pogórnicze zdeponowane na hałdach i zwałach są w dużym stopniu wykorzystywane dla potrzeb budownictwa, co pozwala na ich uwolnienie. Najtrudniejszy i do tej pory nierozwiązany problem stwarzają składowiska odpadów po przemyśle chemicznym (Jaworzno) i metali nieżelaznych (Katowice, Bytom). Na wielu wymienionych wyżej obszarach poprzemysłowych stwierdzono istotne negatywne oddziaływanie na więcej niż jeden element środowiska, np. wody podziemne, powietrze atmosferyczne w wyniku pylenia czy grunty. Działania rekultywacyjne prowadzone są w miastach Metropolii Silesia od dziesięcioleci m.in. na funkcje komunikacyjne, turystyczno-rekreacyjne, gospodarcze. Istotnym problemem, choć dotychczas mało rozpoznanym, jest zanieczyszczenie punktowe pojedynczych działek, na których w przeszłości prowadzono działalność z wykorzystaniem substancji mogących prowadzić do zanieczyszczenia gruntu, jak np. pralnie chemiczne, stacje benzynowe, warsztaty samochodowe Powietrze atmosferyczne Powietrze atmosferyczne w strefie Aglomeracji Górnośląskiej (w której mieści się obszar Metropolii Silesia ) charakteryzuje się występowaniem incydentów podwyższonych stężeń pyłu w sezonie grzewczym oraz stężeń ozonu troposferycznego w sezonie letnim, przekroczeniami dopuszczalnych stężeń 24- godzinnych PM10 oraz zawartości SO 2. Strefa aglomeracji klasyfikowana jest jako klasa C 62 jakości powietrza w zakresie tych wskaźników. Zanieczyszczenie to jest związane głównie z niską emisją pochodzącą z indywidualnych systemów grzewczych, transportu samochodowego oraz w wyniku emisji obszarowej Klimat akustyczny Badania klimatu akustycznego w wybranych miastach 63 wskazują na występowanie na najbardziej narażonych terenach (np.: strefa oddziaływania dróg krajowych i wojewódzkich) przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu w granicach od kilku do 10 db zarówno dla normatywów wyznaczonych dla pory nocnej, jak i dziennej. 61 Inwentaryzacja składowisk odpadów na terenie województw: śląskiego, małopolskiego i opolskiego, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, Centrum Gospodarki Odpadami, Oddział Zamiejscowy w Katowicach, Katowice, listopad 2005 r Stan środowiska w województwie śląskim w 2006 r., Biblioteka Monitoringu Środowiska, Katowice 2007 (dane WIOŚ) 63 Przykładowo dane WIOŚ z 2006 r. dla Będzina i Mysłowic (Stan środowiska województwa śląskiego w 2006 r.), 2004 dla Bytomia Mysłowic (Stan środowiska województwa śląskiego w 2004 roku), dla Zabrza w 2006 r. na odcinku 6,5 kontrolowanych kilometrów występowało przekroczenie w dzień w granicach db (GUS, Ochrona Środowiska, 2007, Warszawa). Na zagrożenie hałasem wskazują również informacje zawarte w programach ochrony środowiska poszczególnych gmin 60

61 Promieniowanie elektromagnetyczne Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska pole elektromagnetyczne to pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Do źródeł promieniowania elektromagnetycznego zalicza się m.in. urządzenia nadawcze (radio-telewizyjne, telekomunikacyjne, radiolokacyjne itp.), jak również urządzenia przemysłowe i linie oraz stacje elektroenergetyczne. Dla środowiska i człowieka w zakresie promieniowania elektromagnetycznego istotne są mikrofale, radiofale i fale o bardzo niskiej częstotliwości (VLF), a także fale o ekstremalnie niskiej częstotliwości (FW). Monitoring promieniowania elektromagnetycznego na terenie miast Metropolii Silesia prowadzony jest w sposób wyrywkowy i ogranicza się jedynie do badania wielkości emisji ze stacji bazowych telefonii komórkowych. Badania prowadzone w 2008 r. 64 dla 6 obiektów nie wykazały występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych przy badanych obiektach Świadomość ekologiczna mieszkańców Metropolii Silesia Realizowanie zasad zrównoważonego rozwoju Metropolii Silesia wymaga wysokiej świadomości społecznej jej mieszkańców, co odnosi się również do problematyki ochrony środowiska. Generalnie w miastach GZM nie prowadzono badań świadomości ekologicznej mieszkańców. Jak wynika z zapisów Sprawozdania z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla województwa śląskiego 2003, w wielu miastach kampanie edukacyjno-informacyjne prowadzone były tylko w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami niebezpiecznymi pochodzącymi z sektora gospodarczego (PCB, azbest, odpady medyczne). W związku z powyższym należy stwierdzić, że skuteczność edukacji w zakresie ochrony środowiska oraz poziom wiedzy ekologicznej społeczeństwa 65 są wciąż niezadowalające. Posiadane informacje są nieuporządkowane i nie umożliwiają kojarzenia przyczyn i skutków zjawisk przyrodniczych Zarządzanie środowiskiem Z dniem r. Polska przystąpiła do Wspólnotowego Systemu Ekozarządzania i Audytu (EMAS) 66, którego głównym założeniem jest zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko poprzez podejmowanie wszechstronnych działań na rzecz ochrony środowiska w ramach działalności prowadzonej przez zainteresowane organizacje. Do r. 67 z terenu Metropolii Silesia deklaracje środowiskowe EMAS podpisała 1 organizacja 68 i 1 operator obiektu Raport o stanie środowiska w województwie śląskim w 2008 r. str. 91 i 92 (dane WIOS) 65 Kozłowski S.: Zrównoważony rozwój program na jutro, Abrys, Poznań Warszawa 2008 r. 66 Ustawa o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) z r. (DzU nr 70 poz. 631) WFOŚiGW w Katowicach nr w rejestrze PL , data rejestracji r. 69 Międzygminne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami i Energetyki Odnawialnej MASTER Sp. z o.o. w Tychach, data rejestracji r. 61

62 2.4. Gospodarka odpadami Odpady pochodzące z sektora komunalnego Gospodarka odpadami na terenie poszczególnych 14 miast Metropolii Silesia jest prowadzona zgodnie z uchwalonymi planami gospodarki odpadami oraz regulaminami utrzymania czystości i porządku w poszczególnych gminach. Na terenie Metropolii Silesia w 2006 r. całkowita szacunkowa ilość odpadów komunalnych powinna wynosić 757 tys. Mg 70 faktycznie jednak zebrano 684,2 tys. Mg, z czego 70% odpadów pochodziło z gospodarstw domowych, a 30% z infrastruktury (targowiska, czyszczenie ulic, ogrody, parki itp.). Różnica między oszacowaną a rzeczywistą ilością odpadów komunalnych wynosi ok. 10% i wynika m.in. z braku prowadzenia szczegółowej ewidencji ilościowej dla wszystkich rodzajów zbieranych odpadów przez podmioty działające w zakresie wywozu odpadów komunalnych. Szacunkowe ilości odpadów niebezpiecznych pochodzących ze strumienia odpadów komunalnych, które powstały w 2006 r. na terenie miast GZM, stanowią ok. 7,5 tys. (patrz: tabela 12). Tabela 12 Szacunkowa ilość poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych na terenie Metropolii Silesia Lp. Kod odpadu wg katalogu odpadów Rodzaj odpadu Procentowa zawartość odpadu w strumieniu odpadów komunalnych Ilość odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych [Mg] Baterie i akumulatory , Detergenty zawierające substancje niebezpieczne 5 378, Odczynniki fotograficzne 2 151, Farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcza , Kwasy i alkalia 1 75, Rozpuszczalniki 3 227, Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające Hg 5 378, Leki cytotoksyczne i cytostatyczne 4 302, Oleje i tłuszcze , Środki ochrony roślin (pestycydy, herbicydy i insektycydy) 5 378, Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne , Drewno zawierające substancje niebezpieczne 5 378, Urządzenia zawierające freony 3 227,1 RAZEM ,0 (źródło: obliczenia IMBiGS Oddział Zam. Katowice) 70 Wg projektu Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami 2010 dla województwa śląskiego 62

63 Sposoby postępowania z wytworzonymi odpadami komunalnymi w Metropolii Silesia są zróżnicowane, tj. w 2006 r.: zdecydowana większość wytworzonych odpadów komunalnych zmieszanych została zdeponowana na składowiskach (od 96% do 100%); jedynie w Chorzowie i Katowicach udział procentowy odpadów unieszkodliwionych w procesie składowania był mniejszy i wyniósł odpowiednio 65,6% i 54,5%. Ilości odpadów komunalnych wytworzonych na terenie poszczególnych miast Metropolii Silesia w 2006 r. z uwzględnieniem sposobów ich unieszkodliwiania ilustruje rysunek 10. Rys. 10 Ilość odpadów komunalnych wytworzonych na terenie poszczególnych miast Metropolii Silesia w 2006 r. z uwzględnieniem sposobów ich unieszkodliwiania Na terenie miast GZM funkcjonują następujące instalacje do unieszkodliwiania i odzysku odpadów (patrz: tabele 13 15, mapa 15): 10 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych o wolnej pojemności 9,4 mln m3, 7 sortowni o wydajności 190 tys. Mg/rok, 7 kompostowni o wydajności 104,3 tys. Mg/rok; 1 instalacja do przetwarzania odpadów na paliwa stałe w ilości Mg/rok Zgłoszona w trakcie konsultacji społecznych instalacja uruchomiona w 2008 r. 63

64 Mapa 15 Rozmieszczenie zakładów zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych i niebezpiecznych w Metropolii Silesia 64

65 Tabela 13 Zestawienie informacji na temat lokalizacji, stanu formalnoprawnego i pojemności czynnych składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których są składowane odpady komunalne na terenie Metropolii Silesia, stan na r. Lp Miasto na prawach powiatu Bytom Składowisko odpadów komunalnych Dąbrowa Górnicza Składowisko odpadów komunalnych Lipówka I Dąbrowa Górnicza Miejski Zakład Przetwarzania Odpadów Komunalnych Lipówka II Gliwice Składowisko Przedsiębiorstwa Składowania i Utylizacji Odpadów Sp. z o. o Katowice Składowisko Odpadów Komunalnych Siemianowice Śląskie Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne Landeco Sp. z o.o, Sosnowiec Miejski Zakład Odpadów Świętochłowice Składowisko Odpadów Komunalnych Tychy Składowisko odpadów komunalnych MPGO Master Sp. z o.o. Zabrze Miejskie Składowisko Odpadów Komunalnych Termin ważności pozwolenia zintegrowanego Deklarowany lub prognozowany rok zamknięcia Przybliżona pozostała pojemność [m 3 ] do 2017 po do do do 2017 po postępowanie w toku po do 2008 po do postępowanie w toku po do 2014 po do RAZEM (źródło: projekt Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami 2010 dla województwa śląskiego) Tabela 14 Zestawienie informacji na temat lokalizacji, stanu formalnoprawnego i zdolności przerobowej sortowni odpadów komunalnych w Metropolii Silesia stan na r. Lp. Miasto Nazwa i adres Podstawa prawna działalności Symbol R 72 Kod rodzaju odpadu Zdolność przerobowa [Mg/rok] 1 Chorzów 2 Dąbrowa Górnicza 3 Katowice Sortownia odpadów zmieszanych - Horstmann, ul. Bytkowska, Chorzów Sortownia odpadów komunalnych, ul. Główna 144a, Dąbrowa Górnicza Sortownia Katowice, ul. Milowicka Zezwolenie do 2015 Pozwolenie zintegrowane do 2015 Zezwolenie do 2015 R R15 R Zgodnie z załącznikiem nr 5 do Ustawy o odpadach (DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251 z późn. zm.) 65

66 Lp. Miasto Nazwa i adres Podstawa prawna działalności Symbol R 72 Kod rodzaju odpadu Zdolność przerobowa [Mg/rok] 4 Ruda Śląska Linia sortownicza surowców wtórnych PUK Sp. z o.o., Ruda Śląska b.d. R Siemianowice Śląskie 6 Tychy 7 Zabrze Sortownia mechaniczno-ręczna Sortownia odpadów Horstmann, ul. Serdeczna, Tychy-Urbanowice Sortownia odpadów Horstmann, ul. Cmentarna, Zabrze b.d. b.d. b.d Pozwolenie zintegrowane do 2009 Pozwolenie zintegrowane do 2009 R R RAZEM (źródło: projekt Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami 2010 dla województwa śląskiego) Tabela 15 Zestawienie informacji na temat lokalizacji, stanu formalnoprawnego i zdolności przerobowej kompostowni odpadów komunalnych w Metropolii Silesia stan na r. Lp. Miasto Nazwa Podstawa prawna działalności Symbol R 73 lub D 74 Kod rodzaju odpadu Zdolności przerobowe [Mg/rok] 1 Dąbrowa Górnicza Kompostownia Miejskiego Zakładu Przetwarzania Odpadów Lipówka II, ul. Główna 144a, Dąbrowa Górnicza Pozwolenie zintegrowane do 2015 R Katowice Kompostownia z MPGK Sp. z o.o., MUT Dano, ul. Milowicka, Katowice Pozwolenie na wytwarzanie odpadów D Piekary Śląskie Kompostownia pryzmowa SOWEX Sp. z o.o., ul. Sadowskiego, Piekary Śląskie Zezwolenie na odzysk R3 podgrupy: Siemianowice Śląskie Kompostownia pryzmowa, ul. Zwycięstwa Siemianowice Śląskie Pozwolenie zintegrowane R Świętochłowice Kompostownia kontenerowa KNEER MPGK Sp. z o.o.,. ul. Łagiewnicka, Świętochłowice Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi + zezwolenie na odzysk R Zgodnie z załącznikiem nr 5 do Ustawy o odpadach (DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251 z późn. zm.) 74 Zgodnie z załącznikiem nr 6 do Ustawy o odpadach (DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251 z późn. zm.) 66

67 Lp. Miasto Nazwa Podstawa prawna działalności Symbol R 73 lub D 74 Kod rodzaju odpadu Zdolności przerobowe [Mg/rok] 6 Gliwice Kompostownia Przedsiębiorstwo Składowania i Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. ul. Rybnicka Gliwice Pozwolenie zintegrowane do 2016 R Zabrze Kompostownia kontenerowa KNEER HORSTMAN, MPGK Sp. z o.o., ul. Cmentarna, Zabrze Pozwolenie na wytwarzanie odpadów R RAZEM (źródło: projekt Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami 2010 dla województwa śląskiego) Odpady pochodzące z sektora gospodarczego W 2006 r. na terenie Metropolii Silesia wytworzono 15,2 mln Mg odpadów z sektora gospodarczego 75 (patrz: tabela 16), z czego: 14,93 mln Mg odpadów innych niż niebezpieczne, 0,24 mln Mg odpadów niebezpiecznych. Największe ilości odpadów innych niż niebezpieczne w 2006 r. powstały na terenie Metropolii Silesia w grupach 76 : mln Mg odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin 10 1,3 mln Mg odpady z procesów termicznych 17 0,45 mln Mg odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) 19 0,40 mln Mg odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych W 2006 r. nie wytworzono odpadów innych niż niebezpieczne należących do grup 13 i 14 (patrz: rysunek 11). 75 Wg projektu Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami 2010 dla województwa śląskiego 76 Rozporządzenie ministra środowiska w sprawie katalogu odpadów DzU nr 112, poz z r. 67

68 Rys. 11 Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych na terenie GZM w 2006 r. w poszczególnych grupach (źródło: dane IMBiGS Oddz. Zam. w Katowicach) Największe ilości odpadów niebezpiecznych w Metropolii Silesia wytworzono w grupach (patrz: rysunek 12): ,2 tys. Mg odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych 19 54,2 tys. Mg odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych 10 19,9 tys. Mg odpady z procesów termicznych 05 13,5 tys. Mg odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla 12 8,7 tys. Mg odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 16 6,8 tys. Mg odpady nieujęte w innych grupach Nie wytworzono odpadów należących do grup 1 4 oraz 13 i 14. Rys. 12 Ilość niebezpiecznych odpadów przemysłowych wytworzonych na terenie GZM w 2006 r. w poszczególnych grupach (źródło: dane IMBiGS Oddz. Zam. w Katowicach) 68