EUROPEJSKA STOLICA KULTURY KANDYDAT

Transkrypt

1 EUROPEJSKA STOLICA KULTURY KANDYDAT

2

3 WNIOSEK POZNANIA O PRZYZNANIE TYTUŁU EUROPEJSKIEJ STOLICY KULTURY 2016

4 SPIS TREŚCI 1 PROLOG 4 9 WPROWADZENIE 15 DLACZEGO POZNAŃ POWINIEN ZOSTAĆ EUROPEJSKĄ STOLICĄ KULTURY 2016? 2 KIM JESTEŚMY? NAJKRÓTSZA HISTORIA POZNANIA 24 POZNAŃ MIASTO OTWARTE 28 POZNAŃ I WIELKOPOLSKA REGION PRACY ORGANICZNEJ 31 POZNAŃ DZISIAJ NAJBARDZIEJ ZACHODNIE MIASTO WSCHODU 33 MAPA KULTURALNA POZNANIA 38 POZNAŃ W ŚWIECIE 31 RELACJE POZNAŃSKO-HISZPAŃSKIE 3 MIASTO TWORZONE PRZEZ OBYWATELI ŻYCIE KULTURALNE I ARTYSTYCZNE 57 MIASTO, KTÓRE BADA SAMO SIEBIE 61 AKTYWNA SPOŁECZNOŚĆ KAPITAŁ SPOŁECZNY I SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE POZNANIA 66 DIALOG 69 MIASTO UCZĄCE SIĘ 71 CZY POZNAŃ JEST MIASTEM OPTYMALNYM"? 72 PLUSY I MINUSY POZNANIA JAKO KANDYDATA DO TYTUŁU EUROPEJSKIEJ STOLICY KULTURY 2

5 4 EUROPA POZNAŃ PRZYSZŁOŚĆ PRZESTRZEŃ KULTURALNA PRZEZ KULTURĘ DO METROPOLII 78 BUDOWANIE ZMIANY CO ZOSTANIE PO 2016 ROKU? 91 WYMIAR URBANISTYCZNY 102 NOWE OBLICZE POZNANIA 5 POZNAŃSKA BURZA KULTURALNA: PROGRAM WYMIAR EUROPEJSKI 120 PROGRAM KULTURALNY W PIGUŁCE 122 PROGRAM POZNAŃSKIEJ BURZY KULTURALNEJ 6 DLA KOGO? ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE AMBASADOROWIE POZNANIA 171 PRZYGOTOWANIE POZNAŃSKIEJ BURZY KULTURALNEJ 177 ZARZĄDZANIE I ORGANIZACJA PROJEKTU 184 BUDŻET 188 OCENA I MONITOROWANIE 8 EPILOG 192 3

6 PROLOG Poznań jest, na swój sposób, cudownie i upiornie przemyślany. Podobno można rozpoznać, że jest się w Poznaniu, nie rozglądając się wokół. Wystarczy patrzeć pod nogi, na chodniki i krawężniki czyste, równe, zaprojektowane z rozmysłem. Takie jest całe miasto. Ludzie są tu solidni, biznes rzetelny, a zarobki i marzenia przyzwoite. Domek, auto, ślub, dziecko, wakacje last minute. Zestaw szczęśliwe życie raz! Ktoś powie mieszczańska idylla. Owszem, ale nie tylko. Bo jednocześnie koncerty klubowe cieszą się w Poznaniu największą po stolicy frekwencją. Galerie i kameralne sceny tętnią życiem przez większość dni tygodnia, przyciągając bez specjalnej promocji nadkomplety gości. Alternatywa, awangarda, off wszystko to jest takie niepoznańskie, a jednak w Poznaniu kwitnie. Ale i tu wkrada się poznańskie zamiłowanie do porządku oba nurty miejskiej kultury są precyzyjnie rozdzielone. Teatry, filharmonia i oficjalne wydarzenia są naznaczone akademickim dyskursem i ostrożną poprawnością. Oddolne inicjatywy mają problem z przebiciem się do głównego obiegu, pozostają alternatywą w najściślejszym tego słowa znaczeniu. Dlatego Poznań potrzebuje burzy starcia kilku frontów, nagromadzenia i wyładowania energii, które oczyści powietrze i uwolni myślenie. Miastu pozwoli zabrzmieć w Europie, pokazać swoją codzienność i niecodzienność, a do nas sprowadzi chętnych na wymianę tradycji, kultury i wyobraźni. Pełna oferta kulturalna to wolny dostęp do różnych opcji i możliwość wyboru. To szansa zaspokojenia ciekawości i organicznego dążenia do rozwoju. Nie lekceważyć tradycji, patrzeć w przyszłość, działać teraz oto poznańskie myślenie. Od lat stosujemy je w gospodarce i wciąż jesteśmy dumni z efektów. Gdyby rozszerzyć je na kulturę, efekty przerosną oczekiwania. Poznańskie podejście, charakter i zdolności do pracy pozwalają wierzyć, że nie zmarnujemy takiej okazji. Przy odrobinie zaufania i kilku mądrych decyzjach to przeczucie graniczyć może z pewnością, a marzenia z nieboskłonem. Nie ma na co czekać zróbmy to! Początkiem niech będą starania o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury Nie chodzi tylko o to, żeby Europejską Stolicę Kultury mieć u siebie. Zorganizować i wpisać miastu do cv. Nie chodzi nawet o to, żeby w roku 2016 coś się zaczęło. Dziać musi się już teraz, bez względu na to, co wydarzy się za 6 lat. MICHAŁ WIRASZKO lider poznańskiego zespołu Muchy, w latach dyrektor Jarocin Festiwal, członek Rady Merytorycznej projektu Poznań Europejska Stolica Kultury

7 Poznań aspiruje do miana znaczącej metropolii. Jeżeli chodzi o infrastrukturę miejską i gospodarczą, to osiągnęliśmy już przyzwoity poziom. Teraz przyszedł czas na inwestycje w inną, nie mniej potrzebną dziedzinę w sferę kultury. Kultura jest przestrzenią, w której mogą spotkać się ludzie różnych zawodów i środowisk, aby prowadzić z sobą rozmowę. Ta wspólnota dialogu stwarza ogromne możliwości pozwala się wzajemnie inspirować, pobudzać wyobraźnię, współpracować. Bez tego nie można myśleć o sukcesie we współczesnym świecie. Przygotowania i organizacja Europejskiej Stolicy Kultury są dla nas impulsem do intensywnej zmiany. Chcemy ożywić nasze miasto, wzbudzić dumę z niego w poznaniakach i pokazać je innym, aby wspólnie nim się cieszyć. RYSZARD GROBELNY Prezydent Miasta Poznania 5

8 Tytuł Europejskiej Stolicy Kultury pomaga odkryć przed Europejczykami miejsca mniej znane, które mogą zaoferować im coś atrakcyjnego, a nawet wyjątkowego. Poznań jest właśnie takim miejscem. Już teraz organizujemy wydarzenia na międzynarodowym poziomie, mamy utalentowanych i oryginalnych twórców. Chcemy zaprosić do siebie Europę, cały świat, aby pokazać, że siłą Poznania jest nie tylko przedsiębiorczość, ale także twórczość artystyczna. To jednak, co mamy najcenniejszego, to nasze ambicje i plany. Przygotowania do złożenia wniosku o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury uświadomiły nam samym, jak wielki jest potencjał twórczy Poznania. Po ogłoszeniu decyzji o kandydowaniu pojawiły się setki pomysłów na nowe wydarzenia artystyczne. Pomysłodawcami były nie tylko instytucje na co dzień zajmujące się kulturą, ale także osoby prywatne. To naprawdę niezwykłe doświadczenie patrzeć, jak pomysł zdobycia tytułu Europejskiej Stolicy Kultury staje się niemal od razu wspólnym celem całej społeczności. Jestem przekonany, że większość z tych pomysłów zostanie zrealizowana. Wielkopolanie słyną z tego, że gdy do czegoś naprawdę się przyłożą, to tworzą wyjątkowe rzeczy najwyższej próby. MAREK WOŹNIAK Marszałek Województwa Wielkopolskiego 6

9 Uważamy, że Poznań ma szansę na zdobycie tytułu, a walka o zwycięstwo przyczyni się do aktywizacji środowisk, pobudzenia działań twórczych i integracji społeczności. Wyrażamy przekonanie, że kultura stanie się częścią poznańskiego i wielkopolskiego stylu życia i tożsamości, tak jak dzisiaj są nimi etos pracy i zamiłowanie do porządku. Naszym wspólnym celem powinno być, by Poznańska Burza Kulturalna wzbogaciła codzienne życie mieszkańców Poznania i Wielkopolski i przyniosła im nowe wartości i doznania, zachęcając do obywatelskiego uczestnictwa i działania w imię wartości wspólnotowych. Pragniemy, aby Poznańska Burza Kulturalna stworzyła przestrzeń dla twórczości artystycznej, która zostanie zauważona w Polsce i w Europie i uczyni z naszego miasta i regionu znaczące miejsce na kulturalnej mapie Europy. Jesteśmy świadomi, że sukces zależy od poparcia i zaangażowania wszystkich środowisk społecznych i zawodowych Poznania i Wielkopolski. Wyrażamy poparcie dla uczestnictwa Poznania w rywalizacji o tytuł ESK 2016 oraz gotowość wspierania działań Miasta w przygotowaniach programu Poznańskiej Burzy Kulturalnej. PREZYDENCI, BURMISTRZOWIE, STAROSTOWIE I WÓJTOWIE WIELKOPOLSKI Fragment deklaracji powołującej Koalicję Poznań PLUS. Do koalicji przystąpiło do tej pory 12 miast, 15 powiatów i 3 gminy wiejskie. 7

10 8

11 WPROWADZENIE Wywołamy burzę. Niczym szekspirowski Prospero wezwiemy żywioły i uczynimy je sobie posłusznymi. Ich skumulowaną energię ciśniemy na miasto, poruszymy je i wywołamy niepokój. Gdy nawałnica ustanie, Poznań będzie zupełnie inny. Burza zaczyna się od rosnącego napięcia, potem następuje wyładowanie, na końcu wszystko się uspokaja. Ale świat jest już przeobrażony. Powietrze staje się lekkie, zwierzęta przychodzą na brzeg potoku, aby pić świeżą wodę, powalone, spróchniałe drzewa już nie zabierają światła młodym roślinom. Czyż nie jest to scenariusz klasycznej opowieści? Oto jej bohaterowie. Ich życie jest poukładane, wszystko toczy się swoim niezmiennym rytmem, jednak widzimy to już w następnej scenie coś jest nie tak. Co? Tego jeszcze nie wiemy, ale przecież te spięcia, grymasy, słowne przepychanki muszą mieć swoją przyczynę. Atmosfera zagęszcza się, musi nastąpić wybuch. I rzeczywiście rusza lawina zdarzeń, która porywa bohaterów. Trudno w tym zamieszaniu zorientować się, kto jest kim żebrak okazuje się królem, a król uzurpatorem, stateczny ojciec przestępcą, dziecinna żona kobietą silną i szlachetną. Wreszcie nadchodzi finał. Niestety rzadko szczęśliwy maski zbyt mocno przywarły do twarzy, by zdarte nie pozostawiły ran. Jednak bohaterowie uwolnili się z więzów, mogą budować życie od nowa. Kulturalna Burza w Poznaniu będzie miała podobny przebieg, jednak uwaga! tym razem wszystko się dobrze skończy. Panujemy nad żywiołami, nikomu nie stanie się krzywda! A skoro już od Szekspira zaczęliśmy i porównujemy się do Prospera, przedstawmy nasze założenia w teatralnej formie. 9

12 AKT I Średniej wielkości miasto w środku Europy. Dostatnie, zaradne, nowoczesne. Jest tu właściwie wszystko, czego można by chcieć od takiego miejsca praca, uczelnie, parki i jeziora, muzea, teatry, galerie. Nawet aktualny mistrz kraju w piłce nożnej, jeżeli ktoś interesuje się sportem. I to wszystko nie wzięło się z nikąd miasto ma ponadtysiącletnią historię, kompleks nuworysza nie wchodzi w grę. A jednak czegoś brakuje, to wszystko nie wystarcza. Sala pałacowa. Wchodzi Książę, pozdrawia Artystę I. Książę Jak tam, mój kochany? Smutną masz minę. Artysta I Na widowni w kółko te same gęby. Każdego po imieniu znam, z każdym wino już piłem. Kupcy zamorscy do teatru nie przychodzą, ledwie ubiją interes, zaraz z powrotem do domu wracają, imienia mojego na świecie nie sławią. Jeszcze muszę się dzielić sceną z tym patałachem. Przedziwne! Jak wiele istot wspaniałych! Jak piękna ludzkość! Nowy, wspaniały świat, na którym są tacy ludzie Miranda, Burza, akt V scena I Kotara w pałacowym oknie porusza się. Książę No, nie rań mych uszu swoim marudzeniem. Wiesz co, zbuduję ci nowy teatr, ale taki że ho, ho. Ogromny! Zza kotary wyskakuje Artysta II Artysta II Zaraz, miłościwy panie, dlaczego jemu? Dlaczego nie mnie? Czy to ja gorszy? Artysta I Znacznie. 10

13 Artysta II Zamilcz, gadzie. Panie, dopraszam się Twojej sprawiedliwości. Książę Dobrze, już dobrze. Każdemu z was zbuduję po teatrze. Artyści I i II razem Jak to, książę? Przecież publiki nie starczy! Książę Mało to poddanych mam? Artysta II Ależ, panie. Gdy tylko pracę skończą, do domu biegną i tam siedzą. Bez przerwy w karty grają. Artysta I Nic dziwnego, że miny u nich znudzone. Książę A żacy? To ludek swawolny, spragniony rozrywki, przecież pełno ich w mieście. Artysta I Oni tam już swoje rozrywki mają. Ani oni dla nas, ani my dla nich. To jak będzie, panie? Zbudujesz mi teatr? Artysta II Mnie! Artysta I Nie, mnie! Książę A niech was wszystkich piorun strzeli! W tle słychać odgłos grzmotu. 11

14 Powietrze tchnie tu na nas jak najsłodziej Adrian, Burza, akt II scena I AKT II Przekleństwo Księcia okazało się prorocze. Nad miastem rozpętała się burza. Porzućmy fantastyczną scenerię i zobaczmy, co naprawdę będzie działo się w Poznaniu. Przygotowania do zdobycia tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016 dadzą miastu nowy bodziec do rozwoju. Jak wszystkie tego typu wydarzenia międzynarodowe, dające prestiż i niemożliwe do przesunięcia na inny termin ESK wywoła ogromną mobilizację. Widzimy to zresztą już teraz. Apel o nadsyłanie projektów do Programu Kulturalnego Poznańskiej Burzy wywołał duży odzew w środowisku artystycznym Wielkopolski. To twórcze zaangażowanie będzie się wzmagać, by osiągnąć kulminację w 2016 roku. Towarzyszyć mu będą działania władz miejskich nastawione na rozwój miejsc związanych z kulturą. Nieprzekraczalny termin ESK sprawi, że wydatki na ten cel nie będą mogły być przełożone. Głównym zadaniem będzie jednak upowszechnienie udziału mieszkańców w kulturze. Jest to najważniejszym celem Burzy. Trzeba go osiągnąć, aby Europejska Stolicy Kultury przyniosła miastu korzyści, których się po niej spodziewamy wzmocnienie współpracy społecznej, rozwój nowych rodzajów usług, podniesienie poziomu kompetencji i innowacyjności mieszkańców. AKT III Burza przechodzi. Prospero odsyła żywioły na miejsce i patrzy na Poznań. W mieście odbywają się tego wieczoru dwie premiery. Jedna po drugiej, aby Książę mógł zobaczyć obie. Gdy kończy się pierwsza, rozentuzjazmowana publiczność wybiega przed teatr (ogromny) i szuka wolnych powozów. Pojazdów jest dużo mniej niż chętnych, woźnice żądają coraz wyższych sum, ale i tak odjeżdżają z nadkompletem pasażerów. Wkrótce przed teatrem nie ma już ani jednego powozu, za to tłum wciąż spory. Wybuchają gniewne okrzyki, 12

15 ktoś niewybrednie wyraża się o zwyczajach seksualnych książęcej matki. Straż próbuje ująć śmiałka, ale ten oświadcza, że jest artystą i właśnie urządza happening. Żołdacy, międląc pod nosem przekleństwa, odchodzą z kwitkiem Książę zadekretował wolność wypowiedzi artystycznej. Wszystkim nie dogodzisz mówi Prospero i loguje się do Internetu, by kupić bilet lotniczy do Neapolu. Zabawy czasem bywają mozolne, lecz trud im smak nadaje Ferdynand, Burza, akt III scena I Kurtyna Zespół Operatora Programu Kulturalnego Poznania: Krzysztof Nowak, Laure Confavreux Colliex, Katarzyna Godlewska, Claudia Haas, Łukasz Ruciński i Izabela Urbanowicz. 13

16 14

17 DLACZEGO POZNAŃ POWINIEN ZOSTAĆ EUROPEJSKĄ STOLICĄ KULTURY 2016? Po pierwsze, wierzymy, że Poznań z sukcesem zrealizuje ten projekt. Poznań umie się organizować, umie się porozumiewać, umie aktywizować społeczność. Ma silne środowisko przedsiębiorców i aktywne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, a jego artyści tworzą wiele rzeczy wartych pokazania światu. Po drugie, umiemy zbliżać ludzi, czy to przez handel, czy spotkania międzykulturowe. Jesteśmy w pół drogi między Paryżem a Moskwą, między Berlinem a Warszawą. To nie tylko opis lokalizacji geograficznej, to metafora naszej tożsamości. Po trzecie, chcemy, aby Poznańska Burza Kulturalna zmieniła nasze miasto. Chcemy być nowoczesną europejską metropolią, która tworzy rozwiązania dla siebie i dla innych. Chcemy uczestniczyć w globalnej sieci powiązań gospodarczych, naukowych i kulturalnych. Chcemy rozwijać sektor kreatywny. Chcemy upowszechnić nowy styl życia mieszkańców twórczy w pracy i po pracy, w przyjaźni z naturą i sąsiadami, oparty na dialogu, umiejętności współdziałania i otwartości na innych. Jednak najkrótsza odpowiedź brzmi: bo Poznań to fantastyczne miasto! Lubimy w nim żyć, cieszymy się jego duchem i jego atmosferą. Chcemy się nim dzielić z innymi. Komitet Sterujący projektu Poznań Europejska Stolica Kultury 2016 : Andrzej Byrt, Sławomir Hinc, Bronisław Marciniak i Beata Mitmańska 15

18 WILDA CHODZIEŻ MIĘDZYCHÓD GNIEZNO NOWY TOMYŚL KONIN JAROCIN LESZNO KALISZ BERLIN 281km WARSZAWA 310 km Droga lokalna Autostrada Linia kolejowa

19 POZNAŃ POŁOŻENIE Poznań położony jest na jednym z ważniejszych szlaków tranzytowych Europy, łączących zachodnią i wschodnią część kontynentu w połowie drogi pomiędzy Berlinem i Warszawą, 160 km od granicy polsko-niemieckiej. LUDNOŚĆ 554 tys. mieszkańców. Aglomerację poznańską, którą tworzą okoliczne gminy otaczające miasto w układzie dwóch pierścieni, zamieszkuje prawie 1,1 mln osób, co stanowi 30 proc. ludności województwa wielkopolskiego. GOSPODARKA Poznań należy do największych ośrodków gospodarczych w kraju. Jest również zaliczany do najatrakcyjniejszych miejsc do inwestowania w Polsce. W mieście działa ponad 93 tys. podmiotów gospodarczych, w tym blisko 3 tys. spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Stopa bezrobocia w Poznaniu od lat należy do najniższych w kraju. Produkt Krajowy Brutto w Poznaniu przeliczony na 1 mieszkańca wyniósł zł (15,6 tys. euro, 1 euro = 4 zł), co stanowiło 202 proc średniej krajowej (dane z 2007 roku). A2 krzyżuje się z A1, łączącą granicę polsko-czeską z Gdańskiem. Sześć kilometrów od Poznania znajduje się międzynarodowy port lotniczy Ławica, z którego obecnie odbywają się regularne loty do Danii, Francji, Hiszpanii, Niemiec, Norwegii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Włoch. Realizowane są też połączenia krajowe. Na Dworcu Głównym w Poznaniu zatrzymują się pociągi międzynarodowe do m.in. Berlina, Kijowa, Moskwy, Paryża i Pragi. BAZA HOTELOWA W Poznaniu działa 118 hoteli o różnych standardach mogących przyjąć 10 tys. gości w niemal pokojach. Oprócz hoteli w mieście znajduje się wiele hosteli, akademików i kwater prywatnych. Infrastruktura hotelowa jest stale rozbudowywana. WIELKOPOLSKA Ludność: 3,4 mln osób. Turystyka: Wielkopolskę co roku odwiedza około miliona turystów zagranicznych. Przyroda: ponad 30 proc. województwa obejmują obszary chronione, w tym Wielkopolski Park Narodowy. Niedaleko parku, w okolicy Rogalina znajduje się rezerwat jednych z najstarszych w Europie dębów. Pomiędzy rzekami Wartą i Notecią występuje jeden z największych kompleksów leśnych w Polsce Puszcza Notecka. KOMUNIKACJA Miasto jest położone 10 kilometrów od autostrady A2, biegnącej od polskiej granicy z Niemcami do granicy z Białorusią. W okolicach Łodzi autostrada

20 18 KIM JESTEŚMY?

21 NAJKRÓTSZA HISTORIA POZNANIA Każdy odwiedzający Poznań od razu rozpozna silne więzy łączące miasto z Europą. Francuska architektura średniowiecznych kościołów, włoski styl miejskiego ratusza czy niemieckie budowle z końca XIX i początków XX wieku są dowodem bogatej, wielokulturowej przeszłości miasta. Jednak najdobitniej o przynależności Poznania do Europy świadczą jego mieszkańcy. Poznaniacy w toku swojej burzliwej historii rozwinęli zdolności i wartości, które należą do kanonu europejskiej tożsamości. Leżące na przecięciu szlaków handlowych miasto stało się domem dla ludzi z niemal całego kontynentu, niezależnie od pochodzenia, religii czy języka. Budując swoją tożsamość, mieszkańcy bez kompleksów i uprzedzeń korzystali z najlepszych rozwiązań, które obserwowali u innych. Umiejętność adaptacji do różnych warunków i przedsiębiorczość obywateli Poznania pozwoliły uczynić z miasta jeden z głównych ośrodków gospodarczych Polski. Poznaniacy zawsze inwestowali w to, co dziś nazywamy kapitałem ludzkim i społecznym edukację, samoorganizację, działalność naukową i artystyczną. Zawsze kierowali się potrzebą wolności i otwarcia na świat, niezależnie od tego, czy przyszło im żyć i działać w okresach świetności miasta, czy w trudnych chwilach jego upadku. Nazwa Poznań po raz pierwszy pojawiła się w źródłach historycznych w 968 roku za sprawą poznańskiego biskupa Jordana, który w 966 ochrzcił władcę Polski księcia Mieszka z dynastii Piastów, włączając Polskę do chrześcijańskiej Europy. Pierwsi władcy Polski książę Mieszko i jego syn Bolesław Chrobry, pierwszy król Polski są pochowani w poznańskiej katedrze. Wysoką pozycję w państwie pierwszych Piastów Poznań utracił w 1038 roku, kiedy po zniszczeniu miasta przez króla czeskiego Brzetysława stolicą państwa został Kraków. Dopiero podziały Polski między synów księcia Bolesława Krzywoustego w 1136 roku uczyniły z Poznania stolicę jednego z głównych polskich księstw. W 1 połowie XIII wieku na dworze książąt wielkopolskich słuchano już francuskich opowieści rycerskich, a dworski poeta dopisywał nowe epizody do dziejów Tristana i Izoldy, którzy obok króla Artura, królowej Ginewry i Lancelota byli ulubionymi bohaterami literackimi wielkopolskiego rycerstwa. Lokacja Poznania w 1253 roku otworzyła drogę do rozwoju nowoczesnego miasta. Poznań rozplanowano na słabo zurbanizowanych terenach na lewym brzegu Warty, co pozwoliło na niespotykany rozmach budowlany i zastosowanie schematu miasta idealnego przypominającego francuskie bastides. Równocześnie katedrę poznańską przebudowano na wzór katedr francuskich, a kościoły nowego Poznania 19

22 otrzymały wezwania świętych szczególnie czczonych we Francji: św. Marii Magdaleny (Vezelay) i św. Marcina (Tours). Kościół najstarszego poznańskiego szpitala miał wezwanie św. Ducha (Montpellier). Nowy Poznań miał być miastem handlowym na szlaku łączącym Gdańsk i powstające na terenie Prus państwo krzyżackie ze Śląskiem, Łużycami i Saksonią oraz tereny Brandenburgii z Mazowszem. Ustrój miasta i jego strukturę społeczną wzorowano na niemieckim prawie magdeburskim. W 1295 roku władca Poznania książę Przemysł II uzyskał od papieża tytuł królewski. Zabójstwo Przemysła rok po koronacji oraz walki o księstwo poznańskie spowodowały przerwanie ciągłości rozwoju miasta. W 1314 roku walczący o księstwo poznańskie i tytuł królewski książęta polscy z rodu Piastów zniszczyli miasto i dokonali pogromu jego mieszkańców. Kolejny etap intensywnego rozwoju Poznania zaczął się pod koniec XIV wieku, kiedy to w wyniku małżeństwa królowej Polski Jadwigi z księciem litewskim Władysławem Jagiełłą doszło do unii Polski z Litwą. Powstał wtedy ważny szlak handlowy wiodący ze środkowych Niemiec przez Poznań aż do granicy litewsko-ruskiej. Miasto nabrało europejskiego znaczenia. Gdy w 1454 roku mieszczanie Gdańska, Elbląga i Torunia oraz rycerstwo pruskie wypowiadają posłuszeństwo Zakonowi Krzyżackiemu i poddają się królowi polskiemu, dwa europejskie szlaki handlowe wiodące z Niemiec na wschód i z Czech na północ krzyżują się w Poznaniu, zapewniając miastu pomyślność na co najmniej półtora wieku. Znaczenie handlowe Poznania umacnia rozwinięte rzemiosło. Tutejsi mistrzowie w swych wędrówkach czeladniczych poznawali fach w Europie i szybko przenosili do Wielkopolski nowinki technologiczne. Zamożność mieszczan rozbudzała ich ambicje kulturalne. W 1520 roku w mieście powstaje szkoła, zwana akademią, będąca jednym z pierwszych humanistycznych gimnazjów w Europie. Kultura Poznania w XVI wieku jest pod silnym wpływem Włoch, gdzie studiowało w młodości kilkunastu późniejszych poznańskich burmistrzów. Dzięki temu ratusz poznański, siedziba władz miejskich, po przebudowie w 1555 roku stał się jedną z najpiękniejszych tego typu budowli w stylu włoskim na północ od Alp. Władze Poznania ściągnęły też szybko do miasta jezuitów w 1570 roku, których kolegium, z nowoczesną biblioteką naukową i własną drukarnią, w XVII i XVIII wieku dwukrotnie ubiegało się o uzyskanie praw uniwersyteckich. Rozwój miasta został nagle zahamowany w początkach XVII wieku. Przyczyną była trwająca od 1618 roku wojna trzydziestoletnia w Niemczech, która rujnowała miasta, przerywała drogi handlowe w kierunku Francji i ubożyła ludność Niemiec. Poznań i Wielkopolska straciły najważniejszego partnera handlowego, urwał się import towarów z Niemiec i eksport produktów rolnych z Polski. Niepewne stały się drogi morskie po Bałtyku wiodące do Niderlandów i Anglii. Handlowa rola Poznania została ograniczona do centrum regionalnego. Zanim po pokoju westfalskim w 1648 roku rozpoczęła się odbudowa miast niemieckich, Szwedzi jednym atakiem w 1655 roku zajęli większą część Polski z Poznaniem. Dwuletnia okupacja szwedzka zniszczyła miasto wraz z rozległymi przedmieściami i całą Wielkopolskę. W 1657 roku wojska polskie odbiły Poznań z rąk szwedzkich, ale miasto nie miało już większości rzemieślników, a kupcy całkowicie pozbawieni byli kapitałów. W tej sytuacji odbudowa Poznania ciągnęła się latami. Jeszcze pół wieku później miasto nie osiągnęło poziomu rozwoju gospodarczego z 1 połowy XVII wieku, a już w początkach XVIII wieku ponownie zostało zajęte przez Szwedów, którzy spalili przedmieścia i okoliczne wsie, kupców obłożyli kontrybucjami, a chłopów wypędzili. Po tej wojnie kolejny raz trzeba było miasto odbudować. Władze miasta podpatrywały, jakimi sposobami Niemcy odbudowywali swe miasta i miasteczka po lokalnych wojnach i adaptowały te wzory i pomysły na rodzimym gruncie. Gdy 20

23 21

24 w połowie XVIII wieku poprawiła się koniunktura handlowa w tej części Europy, Poznań znów zaczął się rozwijać. 2 połowa XVIII wieku to czas kolejnej przebudowy miasta, powstawania manufaktur i pierwszych banków. Gdy w 1793 roku w wyniku drugiego rozbioru Polski Prusy zagarnęły Wielkopolskę, Poznań znów był miastem zmodernizowanym zgodnie z europejskimi standardami czasów Oświecenia. Pod pruskim panowaniem poznaniacy nauczyli się znakomicie wykorzystywać pruskie prawa o stowarzyszeniach, bankach spółdzielczych, spółkach zarobkowych i kredytowych do budowy społeczeństwa obywatelskiego. Powszechny system szkolny w Niemczech, wówczas jeden z najlepszych w Europie, oraz system szkolnictwa zawodowego spowodowały, że mieszkańcy Wielkopolski i Poznania należeli do najlepiej wykwalifikowanych na ziemiach polskich. Inteligencja wielkopolska kształciła się w znakomitych uniwersytetach i politechnikach niemieckich. Wcielenie Wielkopolski do państwa pruskiego, a potem cesarstwa niemieckiego potrafiono świetnie wykorzystać dla dobra polskiej ludności. Koniec I wojny światowej stworzył wreszcie warunki do odzyskania niepodległości Polski. W szczytowym momencie chaosu w Niemczech na przełomie 1918 i 1919 roku błyskawiczne powstanie wielkopolskie, zorganizowane przez Polaków, niedawnych frontowych żołnierzy armii niemieckiej, przyniosło wolność Wielkopolsce. W pokojowy sposób zorganizowano wtedy wyjazd większości Niemców z Wielkopolski i powrót emigrantów zarobkowych z Niemiec. W 1919 roku Poznań był miastem o najwyższych standardach urbanistycznych ze wszystkich miast polskich (brukowane ulice, bieżąca woda, kanalizacja, gaz, elektryczność), jego mieszkańcy mieli dobre kwalifikacje zawodowe, a w budynkach opuszczonych przez niemieckie władze i instytucje powołano Uniwersytet Poznański, który miał zapewnić Wielkopolanom dostęp do wyższego wykształcenia. Władzę przejęli ludzie sprawdzeni w wieloletniej pracy społecznej. Brakujących specjalistów zwłaszcza nauczycieli i profesorów uniwersyteckich sprawnie ściągnięto z innych dzielnic polskich. Handlowe tradycje miasta wznowiły coroczne Międzynarodowe Targi Poznańskie. Okupacja niemiecka ( ) nie przypominała pokojowych czasów państwa pruskiego czy cesarstwa niemieckiego. Nastąpiły konfiskaty prywatnych przedsiębiorstw, fabryk i kamienic. Inteligencja i zamożne mieszczaństwo zostały w latach wysiedlone do Generalnej Guberni. Podobny los spotkał mieszkańców miasta pochodzenia żydowskiego. Większość z nich zginęła potem w gettach i obozach zagłady. W lutym 1945 roku centrum miasta uległo zniszczeniu w czasie walk o Poznań. Potem upaństwowiono fabryki, sklepy i kamienice. W czerwcu 1956 roku robotnicy poznańskich fabryk wyszli na ulice, doprowadzając w efekcie do zmiany ekipy rządzącej Polską. Demonstracja robotnicza została stłumiona przez wojsko i policję. Gdy jesienią 1956 roku ruszyły w Poznaniu pokazowe procesy aresztowanych robotników, solidarnościową demonstrację w Budapeszcie zorganizowali Węgrzy, co dało początek powstaniu krwawo stłumionemu przez radzieckie wojska. Kolejne rządy skokowo dokonywały zmian gospodarczych. W Poznaniu, podobnie jak w całym kraju, powstawały nowe szkoły i uczelnie, wznoszono nowe osiedla mieszkaniowe, budowano fabryki. Największe zmiany w mieście nastąpiły po 1989 roku, gdy na wolnym rynku mogły się sprawdzić talenty gospodarskie poznaniaków. W 2004 roku Poznań znalazł się wśród miast Unii Europejskiej. Historia Poznania wskazuje, że także tę zmianę będziemy potrafili wykorzystać dla dobra miasta. 22

25 23

26 POZNAŃ MIASTO OTWARTE JOSE MORENO Student z Hiszpanii KULTURA ROMSKA W Poznaniu od ośmiu lat odbywają się Światowe Spotkania z Kulturą Romską, na które przybywają grupy romskie z całej Europy. Hiszpanie są przekonani, że ludzie z tej części Europy są poważniejsi, mniej sympatyczni, ale wszystkie osoby, które poznałem, były bardzo przyjaźnie nastawione. WIELOKULTUROWOŚĆ Wiadomości o królach, książętach i biskupach z wieków X, XI i XII przynoszą niewiele konkretnych informacji o mieszkańcach dawnego miasta. Dopiero lokacja Poznania w 1253 roku na sprawdzonym już w Niemczech prawie magdeburskim, rozplanowanie miasta według dobrych, zachodnich wzorów oraz ściągnięcie nowych osadników z miast Saksonii, Łużyc i Śląska spowodowały skok cywilizacyjny i stworzenie wzorca dla innych miast wielkopolskich. Obok samorządu miejskiego urzędującego w ratuszu działały inne organizacje społeczności miejskiej, głównie bractwa kupieckie i cechy rzemieślnicze. Zgodnie z modelem niemieckim młodzi rzemieślnicy byli zobowiązani do kilkuletniej pracy w warsztatach innych dużych miast i poznawania nowych technologii i technik produkcji, a dopiero potem mogli uzyskać tytuły mistrzów w swych zawodach, prawo do samodzielnej pracy i zostania pełnoprawnym obywatelem Poznania. Od czasów lokacji Poznań chętnie przyjmował fachowców. W XV wieku, gdy szlaki handlowe z Poznania sięgnęły Litwy, Rusi oraz terenów nad Morzem Czarnym, zaczęli osiedlać się w mieście kupcy litewscy i ruscy, a także Włosi z dawnych kolonii genueńskich nad Morzem Czarnym handlujący teraz towarami orientalnymi z północnymi Niemcami. 24

27 W XVI wieku zachód Europy ogarnęły wojny toczone między państwami katolickimi i protestanckimi, a także wyznawcami tych religii w poszczególnych państwach. Polska Rzeczpospolita Obojga Narodów należała do nielicznych w tym czasie państw głoszących i praktykujących tolerancję religijną. W Poznaniu nawet w czasach ofensywy kontrreformacji władze miasta znajdowały różne sposoby, by innowiercy mogli korzystać z pełnych praw obywatelskich. Nie było to łatwe po najazdach protestanckich Szwedów czy Brandenburczyków. W tych czasach do Poznania zaczęli przybywać Szkoci prześladowani przez Anglików, a także nieliczni katolicy angielscy pozbawieni praw w swej ojczyźnie. We wsiach dookoła miasta pojawili się osadnicy holenderscy ze wspólnot protestanckich prześladowanych w Niderlandach. Dużą część imigracji stanowili przybysze z Niemiec, tak katolicy, jak protestanci, z których większość spolonizowała się już w następnym pokoleniu. Przybywali też kupcy ormiańscy pośredniczący w handlu towarami orientalnymi. W końcu XVI wieku 15 proc. nowych mieszkańców Poznania stanowili przybysze z innych krajów Europy, zaledwie co trzeci nowy obywatel miasta pochodził z Wielkopolski, a reszta migrowała z pozostałych regionów Polski. Po wojnach w początkach XVII wieku do zniszczonych przez wojska szwedzkie i rosyjskie wsi dookoła Poznania przybyli osadnicy z katolickiego Bambergu. Szybko się zasymilizowali. Jeszcze dziś, po trzech wiekach, wiele starych rodzin poznańskich z dumą powołuje się na swych bamberskich przodków. W XVIII wieku w Poznaniu osiedlili się Grecy uciskani w swej ojczyźnie przez Turków, a po wybuchu Rewolucji Francuskiej w mieście znaleźli schronienie uciekający z Francji rojaliści. Wojny napoleońskie pozostawiły w Poznaniu ślad w postaci polsko-francuskich rodzin założonych przez byłych żołnierzy cesarza. GOLEM Legenda o Golemie związana jest z Pragą. Jednak twórca glinianego człowieka, wybitny żydowski filozof, teolog i mistyk Jehuda Loew Ben Becalel, urodził się w Poznaniu. W 1588 roku Loew, zwany również Maharalem, został rabinem Pragi i w czasie pełnienia tej funkcji miał stworzyć z gliny Golema dla ochrony Żydów przed atakami antysemickimi. W 1592 roku Loew wrócił do Poznania i został wybrany naczelnym rabinem Polski. W 2010 roku w mieście odsłonięto rzeźbę Golema autorstwa czeskiego artysty Dawida Černý ego. 25