POLSKA PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA Accelerating success.

Transkrypt

1 POLSKA PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 Accelerating success.

2 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA SPIS TREŚCI Zarys ogólny 3 Gospodarka 4 Rynek inwestycyjny 5 Rynek gruntów inwestycyjnych 7 Rynek magazynowy 9 Rynek biurowy 12 Rynek handlowy 14 Podstawowe definicje 16

3 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA ZARYS OGÓLNY Zarys Ogólny ZARYS OGÓLNY Ekonomia: W pierwszej połowie 2012 roku w Polsce można było zaobserwować spowolnienie wzrostu produktu krajowego brutto. Do spadku dynamiki PKB przyczyniło się zarówno spowolnienie wzrostu popytu krajowego, jak i obniżenie wkładu eksportu netto. Rynek Inwestycyjny: Polska jest nadal dominującym rynkiem Europy Środkowej i Wschodniej pod względem wolumenu aktywności inwestycyjnej i płynności aktywów nieruchomościowych. Stopy zwrotu (yields) za najlepsze nieruchomości w Warszawskim Centralnym Obszarze Biznesu (COB) oraz najlepsze centra handlowe ustabilizowały się. Rynek Gruntów Inwestycyjnych: Inwestorzy najchętniej kupują działki pod zabudowę biurową i mieszkaniową. Na takie inwestycje wydali 85% środków, 10% kupujący przeznaczyli na działki pod zabudowę handlową, a 5% pod magazyny. Transakcje inwestycyjne Stopy zwrotu PROGNOZY RYNKU 3 PKB 3 COLLIERS INTERNATIONAL Czynsze Magazyny Czynsze Biura Czynsze Handel Rynek Magazynowy: Całkowite zasoby powierzchni magazynowych na koniec I połowy 2012r. osiągnęły poziom ponad 7,12 mln m². Od stycznia do końca czerwca na rynek dostarczono koło m² nowoczesnej powierzchni magazynowej. Popyt na powierzchnie magazynowe od początku roku wykazywał tendencję wzrostową i na koniec czerwca osiągnął poziom ponad m². Współczynnik pustostanów w porównaniu do pierwszego półrocza 2011r. nieznacznie się obniżył i na koniec czerwca 2012r. wyniósł 11,5%. Rynek Biurowy: W pierwszym półroczu 2012 roku całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Polsce sięgnęły 5,45 mln m 2. Nowa podaż oddana do użytku w ciągu pierwszych sześciu miesięcy wyniosła około m 2, co w porównaniu z wynikami z pierwszego półrocza 2011 r. stanowi wzrost rzędu 67%. Rynek Handlowy: W I połowie 2012 na polski rynek dostarczono ponad m² nowoczesnej powierzchni handlowej, co stanowi porównywalny wynik do poziomu odnotowanego w pierwszej połowie 2011 roku. Blisko połowa nowej podaży została oddana do użytku w mniejszych miastach. PROGNOZY RYNKOWE Ekonomia: Druga połowa roku przyniesie spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Według szacunków IbnGR wzrost produktu krajowego brutto w 2012 roku ukształtuje się na poziomie 3%. Eksperci z MG przewidują, że ceny dóbr konsumpcyjnych w drugiej połowie roku będą dalej maleć. Rynek Inwestycyjny: Różnica w stopach zwrotu pomiędzy najlepszymi nieruchomościami,a aktywami gorszej jakości zostanie utrzymana, podobnie jak niższa płynność tych drugich. Stopy zwrotu na niektórych rynkach lokalnych charakteryzującymi się negatywną dynamiką na rynku najmu, mogą odnotować dalszy trend wzrostowy. Rynek Gruntów Inwestycyjnych: W nadchodzących miesiącach będziemy obserwować dalsze zainteresowanie gruntami przeznaczonymi pod zabudowę biurową, szczególnie w Warszawie i Wrocławiu, a także w Krakowie i Trójmieście. Rynek Magazynowy: Szacuje się, że popyt na większości rynków będzie nadal utrzymywał się na stabilnym, poziomie, a współczynnik pustostanów na większości rynków nadal będzie wykazywał tendencję spadkową. Można w związku z tym oczekiwać, że stawki czynszu w będą wykazywały tendencję wzrostową na większości rynków. Rynek Biurowy: Zakładając, że deweloperzy ukończą swoje projekty zgodnie z harmonogramem, nowa podaż planowana na drugą połowę 2012r. przekroczy m 2. Ponad 60% nowych biur powstanie w miastach regionalnych, głównie w Szczecinie, Poznaniu i Krakowie. Rynek Handlowy: Nowa podaż powierzchni handlowej w 2012 roku rozłoży się stosunkowo równomiernie pomiędzy największe aglomeracje oraz mniejsze miasta i powinna sięgnąć 600 tysięcy m².

4 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA GOSPODARKA Gospodarka GŁÓWNE WSKAŻNIKI EKONOMICZNE I II PKB % 3,8 4,4 4,2 3,2 Inflacja % 2,6 4,3 4,6 4 Bezrobocie % 12,4 12,5 12,2 12,9 Żródłło: GUS, Monitor Polski ZARYS OGÓLNY W pierwszej połowie 2012 roku w Polsce można było zaobserwować spowolnienie wzrostu produktu krajowego brutto. Wstępne szacunki wskazują, że gospodarka w II kwartale rozwijała się w tempie ok. 3,2% (o 0,3 p.p. niżej od pierwszego kwartału). Przewiduje się, że w drugiej połowie roku koniunktura gospodarcza będzie słabsza, a poziom wzrostu PKB będzie nadal się obniżał. Do spadku dynamiki PKB przyczyniło się zarówno spowolnienie wzrostu popytu krajowego, jak i obniżenie wkładu eksportu netto. Słabsze tempo wzrostu popytu krajowego jest konsekwencją obniżenia się dynamiki inwestycji i spożycia publicznego przy utrzymującym się umiarkowanym wzroście konsumpcji prywatnej. Według danych NBP, roczna dynamika cen towarów i usług konsumpcyjnych w czerwcu bieżącego roku ukształtowała się na poziomie 4,3% (4,1% w styczniu). Spadek inflacji w okresie grudzień maj wynikał w dużej mierze z mniejszego przyrostu cen żywności. Obniżeniu inflacji sprzyjały także aprecjacja kursu złotego w styczniu i lutym oraz majowa podwyżka stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej. Żródłło: GUS, Monitor Polski Mimo, że od lutego liczba bezrobotnych malała, a pod koniec czerwca wskaźnik bezrobocia wyniósł 12,4% (0,2 p.p. mniej niż w maju i 0,5 p.p. więcej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku), to eksperci szacują, że do końca bieżącego roku bezrobocie się pogłębi. Głównym powodem jest niepewność przedsiębiorców co do sytuacji gospodarczej w Europie. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw na koniec czerwca wyniosło 3754,48 PLN, co stanowi wzrost o 4,3% w porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku. Natomiast przeciętne miesięczne wynagrodzenie w I połowie 2012 roku zwiększyło się o 4,2% r/r. Napięta sytuacja finansowa w strefie euro i zgodna z oczekiwaniami stagnacja wzrostu gospodarczego w Unii Europejskiej spowolniły tempo wzrostu polskiego eksportu. Oczekuje się, że w II półroczu nastąpi przyspieszenie wymiany handlowej. Pod względem atrakcyjności inwestycyjnej Polska nadal plasuje się w czołówce regionu Europy Wschodniej, ustępując jedynie Rosji. Do tej pory PAIiIZ zamknęła 29 projektów wartych 873,7 mln. Żródłło: GUS, Monitor Polski PROGNOZY Druga połowa roku przyniesie spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Według szacunków IbnGR wzrost produktu krajowego brutto w 2012 roku ukształtuje się na poziomie 3%. Na spowolnienie gospodarcze oraz słabszą dynamikę wzrostu inwestycji duży wpływ mają słabe nastroje w przedsiębiorstwach i duża niepewność co do rozwoju sytuacji gospodarczej w Europie. Jeśli kryzys dotknie strefę euro silniej, niż oczekiwano, to aktywność gospodarcza w Polsce będzie słabsza. Eksperci z MG przewidują, że ceny dóbr konsumpcyjnych w drugiej połowie roku będą dalej maleć. Żródłło: GUS, Monitor Polski Sytuacja na rynku pracy może się pogorszyć, a według szacunków analityków z ministerstwa pracy pod koniec roku stopa bezrobocia może sięgnąć 14% i utrzymywać się na tym poziomie przez większość następnego roku. Liczba i wartość projektów BIZ zamkniętych przez PAIiIZ w 2012 r. powinna być zbliżona do wyników z roku 2011, co oznacza, że Agencja do końca roku zamknie ponad 50 inwestycji o wartości ponad 1 mld. 4 COLLIERS INTERNATIONAL

5 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK INWESTYCYJNY Rynek Inwestycyjny Główne wskaźniki inwestycyjne Wolumen transakcji 950 mln Stopy zwrotu z najlepszych nieruchomości Biura Obiekty handlowe Magazyny 8-8,5% 6,5% (COB Centrum) 6,75% (COB Obrzeża) 7,5-7,75% (Mokotów) 6-7% (Warszawa) 6-8,5% (Miasta regionalne) PODSUMOWANIE Polska jest nadal dominującym rynkiem Europy Środkowej i Wschodniej pod względem wolumenu aktywności inwestycyjnej i płynności aktywów nieruchomościowych Stopy zwrotu (yields) za najlepsze nieruchomości w Warszawskim Centralnym Obszarze Biznesu (COB) oraz najlepsze centra handlowe ustabilizowały się. Stopy zwrotu na niektórych rynkach lokalnych charakteryzującymi się negatywną dynamiką na rynku najmu, odnotowały tendencję wzrostową. STOPY ZWROTU 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% STOPY ZWROTU Z NAJLEPSZYCH NIERUCHOMOŚCI BIURA OBIEKTY HANDLOWE MAGAZYNY Stopy zwrotu za najlepsze nieruchomości biurowe zlokalizowane w Warszawskim Centralnym Obszarze Biznesu wynoszą ok. 6.50%, natomiast na obrzeżach COB ok. 6.75%. Stopy zwrotu za najlepsze biurowce na Mokotowie wzrosły z poziomów poniżej 7% w ostatnim kwartale 2011 roku do 7.5% 7.75% obecnie z uwagi na nasycenie rynku mokotowskiego oraz słabnącą dynamikę na rynku najmu. Stopy zwrotu za najlepsze centra handlowe mieszczą się w przedziale poniżej 6% - 7% dla Warszawy oraz w przedziale poniżej 6% (wybrane, najbardziej prestiżowe nieruchomości) - 8.5% dla pozostałych dużych ośrodków miejskich oraz miast regionalnych. Stopy zwrotu za nieruchomości magazynowe (tylko w wybranych lokalizacjach) mieszczą się w przedziale poniżej 8% do 8.5% WOLUMEN TRANSAKCJI (mln ) Dalsze zmiany cen na rynku nieruchomości inwestycyjnych w Polsce będą zależeć w głównej mierze od sytuacji makroekonomicznej oraz aktywności banków finansujących. WOLUMEN TRANSAKCJI Łączny wolumen transakcji inwestycyjnych w pierwszej połowie 2012 roku w Bułgarii, Rumunii Czechach oraz na Węgrzech wyniósł ok. 290 mln, w porównaniu do 950 mln w Polsce w tym samym okresie. Mniejsza dynamika wzrostu wolumenu niż w tym samym okresie ubiegłego roku. WOLUMEN TRANSAKCJI W PODZIALE NA SEKTORY Z uwagi na skalę transakcji Złotych Tarasów, sektor handlowy stanowił w pierwszej połowie roku ok. 70% łącznego wolumenu inwestycyjnego, sektor biurowy 16% natomiast logistyczny 14% SPECYFIKA TRANSAKCJI Do najbardziej istotnych transakcji należy zaliczyć nabycie centrum handlowego Złote Tarasy przez AXA Real Estate oraz CBRE Property Fund za kwotę 475 mln, nabycie logistycznego portfela Prologis przez Hines Global REIT za 98 mln, centrum handlowego Alfa Centrum przez Rockspring za 84 mln oraz drugiej fazy Harmony Office Center przez Azora za 54 mln. Cykl transakcji wydłużył się i obecnie wynosi średnio 6-9 miesięcy od momentu jej rozpoczęcia do podpisania umowy sprzedaży, w zależności od stopnia skomplikowania struktury transakcji. Aktywność inwestycyjna w miastach regionalnych skoncentrowała się na centrach handlowych. Transakcje dotyczące biurowców oraz centrów logistyznych zlokalizowanych poza Warszawą stanowiły mniejszość łącznego wolumenu, również ze względu na ograniczoną podaż nieruchomości instytucjonalnej jakości. 5 COLLIERS INTERNATIONAL

6 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK INWESTYCYJNY Rynek Inwestycyjny WYBRANE TRANSAKCJE W I PÓŁROCZU 2012 BUDYNEK Prima Court Warsaw Złote Tarasy Warsaw Galeria Tęcza Kalisz Harmony Office Centre II Warsaw Alfa Centrum Olsztyn CENA ( M) NABYWCA SPRZEDAWCA 11,5 Griffin RE DPGS 475 AXA RE ING RE Development 37 Blackstone Rank Progress 54 Azora NSB Sp. z o.o. 84 Rockspring Arka BZ WBK PROGNOZA Polska utrzyma status najważniejszego rynku regionu CEE i dominującego kraju pod względem wolumenu transakcji inwestycyjnych, pomimo kontynuacji strategii selektywnego podejścia inwestorów do nabywania aktywów nieruchomościowych. Dynamika wzrostu wolumenu transakcji z ostatnich 2 lat prawdopodobnie nie zostanie osiągnięta w tym roku, natomiast z uwagi na znaczną liczbę projektów, które znajdują się w fazie due diligence, spodziewamy się, że łączna wartość transakcji w 2012 osiągnie porównywalny poziom do 2011 roku (ok 2,5 mld ). Różnica w stopach zwrotu pomiędzy najlepszymi nieruchomościami,a aktywami gorszej jakości zostanie utrzymana, podobnie jak niższa płynność tych drugich. Stopy zwrotu na niektórych rynkach lokalnych charakteryzującymi się negatywną dynamiką na rynku najmu, mogą odnotować dalszy trend wzrostowy. Stopy zwrotu za najlepsze nieruchomości będą w dużej mierze uzależnione od sytuacji makroekonomicznej w strefie euro i krajach CEE oraz kondycji głównych pożyczkodawców na rynkach nieruchomości w regionie. Wolumen pojedynczych transakcji pozostanie niższy niż w ubiegłych latach z uwagi na większe trudności z dostępem do długoterminowego finansowania dłużnego. Silny popyt na nieruchomości klasy A zlokalizowane w Warszawskim COB oraz nowoczesne centra handlowe położone zarówno w Warszawie, jak i w pozostałych dużych ośrodków miejskich oraz miast regionalnych, zostanie utrzymany (w zależności od ich dostępności na rynku). 6 COLLIERS INTERNATIONAL

7 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK GRUNTÓW INWESTYCYJNYCH Grunty inwestycyjne TRENDY 2012 RYNEK BIUROWY PODAŻ POPYT CENY ZARYS OGÓLNY W 2012 roku aktywność podmiotów na rynku gruntów inwestycyjnych powinna utrzymać się na stabilnym poziomie, co jak na razie potwierdza wynik z pierwszego półrocza. Wartość transakcji rośnie, jednak nie osiągnie poziomu wartości sprzed załamania rynków. W latach inwestycje warte łącznie 1 mld PLN przypadały na pojedyncze rynki regionalne. Inwestorzy najchętniej kupują działki pod zabudowę biurową i mieszkaniową. Na takie inwestycje wydali 85% środków, 10% kupujący przeznaczyli na działki pod zabudowę handlową, a 5% pod magazyny. TRENDY 2012 PODAŻ POPYT CENY RYNEK HANDLOWY Na Warszawę przypada około 80-85% zakupionych gruntów pod biura i mieszkania. Niezmiennie obszary dobrze przygotowane pod proces inwestycyjny w zakresie możliwości technicznych, prawnych i planistycznych są wyceniane relatywnie wyżej. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ich wartość jest dobra lokalizacja. TRENDY TRENDY 2012 RYNEK MIESZKANIOWY PODAŻ POPYT CENY W przypadku działek pod nieruchomości handlowe, coraz popularniejsze stają się lokalizacje w miastach, w których liczba mieszkańców przekracza 20 tys. Zakupione tereny w mniejszych miejscowościach przeznaczane są m.in. na małe parki handlowe. Deweloperzy nie mogą pozwolić sobie na mrożenie pieniędzy, dlatego kupują takie działki, na których mogą jak najszybciej rozpocząć budowę. Obecnie, z uwagi na mało stabilną sytuację, większość inwestycji planowana jest krótkoterminowo, co oznacza, że powinny się one rozpocząć i zakończyć w okresie do 5 lat. Jeżeli pojawiają się problemy związane z nieruchomością, które można rozwiązać w stosunkowo krótkim czasie, to zawierana jest umowa przedwstępna sprzedaży warunkowana rozwiązaniem tych problemów. Pomimo dużej podaży, popyt na grunty inwestycyjne nie został w pełni zaspokojony, przede wszystkim z uwagi na brak nieruchomości, które spełniałyby wymagania deweloperów. Niekorzystna lokalizacja czy kształt działki, uniemożliwiające efektywne zagospodarowanie nieruchomości, stanowią główne przyczyny, dla których niektóre grunty nie podlegały obrotowi na rynku. Inwestorzy poszukują rynków, na których ceny mieszkań i najmu oraz popyt gwarantują najszybszy zwrot z kapitału. 7 COLLIERS INTERNATIONAL

8 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK GRUNTÓW INWESTYCYJNYCH Grunty inwestycyjne WYBRANE TRANSAKCJE SPRZEDAŻY W I PÓŁROCZU 2012 INWESTOR GetHouse Golub MIASTO Grzybowska Warszawa POW. (ha) CENA (mln PLN) 0,2 43 Poufne Warszawa 7,0 70 Poufne Warszawa 1,0 45 Poufne Warszawa 2,3 14 CENY ZA BIUROWY GRUNT INWESTYCYJNY ( /m² GLA) MIASTO/REGION MIN MAX ŚREDNIA Warszawa: Centrum Kraków Łódź Poznań Górny Śląsk ,5 Trójmiasto Wrocław CENY ZA MIESZKANIOWY GRUNT INWESTYCYJNY ( /m² PUM) MIASTO/REGION MIN MAX ŚREDNIA Warszawa: Centrum Warszawa: Poza Centrum CENY I TRANSAKCJE Od początku 2012 roku wartość transakcji na rynku gruntów inwestycyjnych pod nieruchomości biurowe, handlowe, mieszkaniowe sięgnęła 800 mln PLN. To 60% wydatków z całego 2011 roku, które wyniosły ok. 1,2-1,3 mld PLN. Ceny transakcyjne w większości miast spadają. Statystycznie cena ziemi potrzebnej do wybudowania 1 m² powierzchni użytkowo-mieszkaniowej była w pierwszym półroczu niższa niż w 2011 roku: w Krakowie o 25%, w Poznaniu o 23%, a w Łodzi o 23%. Ziemia pod biurowce staniała najbardziej w Katowicach o 27% i we Wrocławiu o 26%. W stosunku do 2011 roku średnie ceny transakcyjne najmniej spadły w Warszawie. Ceny działek pod zabudowę biurową spadły o 8% i pozostały na zbliżonym poziomie do lokalizacji mieszkaniowych. Ceny gruntów pod zabudowę handlową unormowały się i wydaje się, że w najbliższych miesiącach pozostaną na stabilnym poziomie, zarówno dla terenów pod galerie jak i parki handlowe. PROGNOZY 2012 rok to dobry okres na rynku gruntów inwestycyjnych. Wartość zamkniętych transakcji powinna być większa niż w roku ubiegłym. W 2013 roku na rynku transakcji gruntami możemy obserwować lekkie spowolnienie w porównaniu z 2012 rokiem, a na pewno dojdzie do tego w 2014 roku. W nadchodzących miesiącach będziemy obserwować dalsze zainteresowanie gruntami przeznaczonymi pod zabudowę biurową, szczególnie w Warszawie i Wrocławiu, a także w Krakowie i Trójmieście. Nie mniejsze zapotrzebowanie będzie również na tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową w największych miastach, z głównym wskazaniem na stolicę. W wyniku nowych rozwiązań prawnych (Ustawa deweloperska), które uprawomocniły się w kwietniu 2012 roku, deweloperzy mieszkaniowi rozpoczęli proces konsolidacji, jako że tylko największe i najbardziej stabilne finansowo firmy będą w stanie spełnić wymogi nałożone przez ustawodawcę. W efekcie niektóre z mniejszych firm deweloperskich mogą zostać wystawione na sprzedaż lub będą szukać możliwości wspólnego przedsięwzięcia, a na rynku pojawią się nowe oferty inwestycyjne. Kraków Łódź Poznań Górny Śląsk Trójmiasto Wrocław COLLIERS INTERNATIONAL

9 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK BIUROWY Rynek Biurowy Podstawowe wskaźniki - Warszawa Podaż 3,69 mln m² Popyt (I połowa 2012) m² Pustostany 7,4% Czynsz Typu Prime PODSTAWOWE WSKAŹNIKI I POŁOWA 2012 MIASTO PODAŻ 27 /m²/miesiąc PUSTOSTANY (m 2 ) (%) Warszawa ,4 Kraków ,6 Wrocław ,1 Trójmiasto ,4 Poznań ,1 Łódź ,0 Katowice ,4 Lublin ,6 Szczecin ,8 STRUKTURA POPYTU W WARSZAWIE POPYT W WARSZAWIE (tys. m 2 ) ZARYS OGÓLNY W pierwszym półroczu 2012 roku całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Polsce sięgnęły 5,45 mln m 2. Nowa podaż oddana do użytku w ciągu pierwszych sześciu miesięcy wyniosła około m 2, co w porównaniu z wynikami z pierwszego półrocza 2011 r. stanowi wzrost rzędu 67%. Ponad 80% nowo wybudowanej powierzchni trafiło na rynki w Warszawie, Wrocławiu i Trójmieście. Aktywność na rynku najmu w pierwszej połowie 2012r. osiągnęła poziom m 2 i była nieznacznie wyższa, w porównaniu do analogicznego okresu 2011r. Dynamiczny rozwój aktywności deweloperskiej na wszystkich rynkach biurowych sprzyjał zawieraniu umów typu pre-lease, których udział sięgnął około 30% całkowitego popytu. W pierwszej połowie roku współczynnik powierzchni niewynajętej dla wszystkich rynków biurowych utrzymywał się na względnie stabilnym poziomie i wyniósł 8,4%. Stawki najmu za powierzchnię biurową w obiektach w trakcie realizacji wykazywały tendencję spadkową, natomiast dla istniejących biurowców czynsze pozostały stabilne. PODAŻ Warszawa w pierwszej połowie 2012r. na warszawski rynek dostarczono blisko m 2 powierzchni biurowej, dzięki czemu całkowite zasoby zwiększyły się do poziomu 3,69 mln m 2. Ponad 80% nowej podaży zostało ukończone w lokalizacjach poza centrum głównie w strefach Południowej Górnej i Dolnej. Wśród największych obiektów, które powstały w omawianym okresie można wymienić: Poleczki Business Park II ( m 2, LS), Platinium Business Park V ( m 2, US), II faza projektu Mokotów Nova ( m 2, US) oraz Airtech Business Park II (8 900 m 2, W). Miasta regionalne w pierwszym półroczu 2012r. na ośmiu największych rynkach ukończono m 2. Największy przyrost powierzchni biurowej odnotowano we Wrocławiu, gdzie nowa podaż przekroczyła m 2. Z kolei w Krakowie i Trójmieście oddano do użytku odpowiednio m 2 oraz m 2. W mniejszych miastach takich jakich Łódź, Katowice czy Lublin podaż zwiększyła się minimalnie bądź pozostała na niezmienionym poziomie. Na rynkach regionalnych do użytku oddano między innymi projekty: Green Towers ( m 2, Wrocław), BCB Business Park (9 200 m 2, Trójmiasto), Fronton Office Centre (5 700 m 2, Kraków). POPYT Warszawa całkowity wolumen transakcji zawartych w pierwszym półroczu 2012r. wyniósł w przybliżeniu m 2. W drugim kwartale rynek wyraźnie przyspieszył, co przełożyło się na m 2 wynajętej powierzchni. Największą aktywność najemców odnotowano w strefach Południowej Górnej, Południowej Zachodniej oraz na Obrzeżach Centrum. Mokotów (strefa Południowa Górna), z wolumenem transakcji ponad m 2, pozostał najatrakcyjniejszą lokalizacją biurową w Warszawie. Wśród największych transakcji najmu zawartych w ciągu pierwszej połowy 2012r. dominowały umowy typu pre-let oraz renegocjacje/przedłużenia: T-mobile w T-mobile Office Park ( m 2, pre-let), ING Bank Śląski w Placu Unii ( m 2, pre-let), Axel Springer w Trinity Park (9 100 m 2, przedłużenie), Axa w Warsaw Trade Tower (7 000 m 2, renegocjacja). Miasta regionalne aktywność najemców w pierwszej połowie 2012r. wyniosła prawie m 2, co w porównaniu z wynikami za analogiczny okres 2011r. stanowi wzrost o 24%. Nowe umowy najmu stanowiły 68%, natomiast renegocjacje/przedłużenia 18% zarejestrowanego wolumenu. Umowom typu pre-lease przypadł 34,5% udział w rynku. Najwięcej powierzchni wynajętow Krakowie ( m 2 ) i Trójmieście ( m 2 ). 9 COLLIERS INTERNATIONAL

10 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK BIUROWY Rynek Biurowy PODAŻ POWIERZCHNI BIUROWEJ NA RYNKACH REGIONALNYCH I POŁOWA 2012 Wśród największych transakcji najmu, które miały miejsce w pierwszym półroczu, można wyróżnić: pre-lease na m 2 podpisany przez BPH w Euro Office Park (Trójmiasto), renegocjację/przedłużenie na m 2 zawarte przez State Street w CB Kazimierz (Kraków) oraz umowę pre-lease na m 2 podpisaną przez Delphi Poland w Enterprise Park (Kraków). DOSTĘPNA POWIERZCHNIA Warszawa - wskaźnik powierzchni niewynajętej w pierwszym półroczu 2012 r. w Warszawie wykazywał niewielką tendencję wzrostową i na koniec czerwca wyniósł 7,4%. Od początku roku współczynnik wolnej powierzchni w Centralnym Obszarze Biznesu zwiększył się o 1,5 punktu procentowego i ukształtował się na poziomie 8,2%; z kolei w lokalizacjach poza centrum zanotowano niewielki wzrost, do poziomu 7% (o 0,3 punktu procentowego). WYBRANE UMOWY NAJMU I POŁOWA 2012 NAJEMCA Delphi Poland Tieto Roche BMW Boehringer Element 14 Mars POWIERZCHNIA (m 2 ) Pre-lease: Ekspansja: Renegocjacja: Nowa umowa: Renegocjacja: Nowa umowa: Renegocjacja: BUDYNEK Enterprise Park Kraków Aquarius Business House Wrocław Malta Office Park Poznań Mokotów Nova Warsaw Empark Mokotów BP Warszawa Quattro Business Park Kraków Lumen Warszawa PRZECIĘTNE STAWKI CZYNSZU ( /m 2 ) MIASTO MIN. MAX. Warszawa: COB Warsaw: poza COB 17,00 27,00 12,00 16,00 Kraków 12,00 14,50 Wrocław 11,00 16,00 Trójmiasto 12,75 15,00 Poznań 14,00 16,50 Katowice 11,00 13,50 Łódź 11,00 12,50 Miasta regionalne wskaźnik powierzchni niewynajętej w większości miast regionalnych utrzymywał się na stosunkowo stabilnym poziomie. Najniższe wartości współczynnika zaobserwowano w Szczecinie (4,8%) oraz we Wrocławiu (5,1%). W pierwszej połowie roku wskaźnik pustostanów w Łodzi wykazywał silną tendencję spadkową (z 24,2% na koniec 2011r. do 17%). CZYNSZE Warszawa - w drugim kwartale 2012r. średnie stawki wywoławcze czynszu za powierzchnię biurową w Centralnym Obszarze Biznesu kształtowały się na poziomie 22,20 /m²/miesiąc, co było nieznacznym spadkiem w stosunku do pierwszego kwartału tego roku. Lokalizacje poza centrum oferowały powierzchnię biurową w cenie od 12 /m 2 /miesiąc do 17 / m 2 /miesiąc. Miasta regionalne - w ciągu pierwszych sześciu miesięcy roku stawki czynszu na rynkach regionalnych pozostały stabilne i wahały się od 12 /m 2 /miesiąc do 15,5 /m 2 /miesiąc. PLANOWANA PODAŻ Pod koniec pierwszego półrocza 2012 roku w fazie aktywnej budowy znajdował się blisko 1 mln m 2 powierzchni biurowej. Ponad pół miliona m 2 zostanie oddanych do użytku na rynku warszawskim. W przypadku miast regionalnych najwięcej powierzchni w budowie znajdowało się we Wrocławiu, Szczecinie i Krakowie. PROGNOZY Druga połowa 2012r. przyniesie znaczący wzrost całkowitej podaży powierzchni biurowej. Zakładając, że deweloperzy ukończą swoje projekty zgodnie z harmonogramem, nowa podaż planowana na drugą połowę 2012r. przekroczy m 2. Ponad 60% nowych biur powstanie w miastach regionalnych, głównie w Szczecinie, Poznaniu i Krakowie. Popyt na powierzchnię biurową w kolejnych dwóch kwartałach utrzyma się na stabilnym poziomie, zarówno w Warszawie, jak i miastach regionalnych. Ze względu na znaczną ilość nowej powierzchni planowanej do oddania w drugim półroczu 2012r., współczynnik powierzchni niewynajętej w Warszawie może kontynuować tendencję wzrostową. W przypadku miast regionalnych, wysoka podaż nowej powierzchni będzie przekładać się na tymczasowe wzrosty na poszczególnych rynkach. Stawki najmu w istniejących obiektach biurowych pozostaną na niezmienionym poziomie, natomiast powierzchnia biurowa w obiektach w budowie będzie oferowana po bardziej konkurencyjnych cenach. 10 COLLIERS INTERNATIONAL

11 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK MAGAZYNOWY Rynek Magazynowy Podstawowe dane Rynek Magazynowy Polska Podaż 7,12 mln m² Popyt (I połowa 2012) m² Współczynnik wolnych powierzchni CAŁKOWITA PODAŻ ,5 % POPYT WEDŁUG REGIONÓW ZARYS OGÓLNY Na koniec I połowy 2012r. całkowite zasoby powierzchni magazynowych w Polsce osiągnęły poziom ponad 7,12 mln m². Od stycznia do końca czerwca na rynek dostarczono około m² nowoczesnej powierzchni magazynowej. Od początku roku popyt na powierzchnie magazynowe wykazywał tendencję wzrostową i na koniec czerwca osiągnął poziom ponad m² wynajętej powierzchni magazynowych. Największy udział w rynku stanowiły nowe umowy oraz renegocjacje odpowiednio 52% i 34,8%. Największym zainteresowaniem wśród najemców cieszyła się Górny Śląsk, Centralna Polska i Poznań. Współczynnik pustostanów w porównaniu do pierwszego półrocza 2011r. nieznacznie się obniżył i na koniec czerwca 2012r. wynosił 11,5%. Najniższy współczynnik powierzchni niewynajętej odnotowano w Toruniu, gdzie obecnie brak jest powierzchni na wynajem, jak również w Poznaniu i na Górnym Śląsku w obu regionach współczynnik pustostanów ukształtował się na poziomie dużo poniżej 5%. PODAŻ Warszawa w pierwszym półroczy na warszawski rynek dostarczono ponad m² powierzchni magazynowych, zwiększając tym samym zasoby do blisko 2,6 mln m². Największą podażą powierzchni dysponuje warszawska strefa II, koncentrująca 66% całkowitych zasobów dla Warszawy. Obecnie w trakcie budowy znajduje się niewiele ponad m² powierzchni. Polska Centralna całkowite zasoby powierzchni magazynowych na koniec I półrocza osiągnęły poziom blisko m². W dwóch kwartałach oddano zaledwie jeden budynek o powierzchni niespełna m² w Łódź Logistic Centre firmy Goodman. W budowie znajduje się obecnie m² Poznań na koniec II kwartału zasoby nowoczesnej powierzchni magazynowej zwiększyły się o około m² i wyniosły m². Na koniec czerwca 2012r. w budowie znajdowało się około m². Górny Śląsk jest drugim co do wielkości rynkiem magazynowym w Polsce. Całkowite zasoby magazynowe wynoszą tu 1,35 mln m². W I półroczu do użytku oddano blisko m² nowej powierzchni w dwóch budynkach. Biorąc pod uwagę projekty będące aktualnie w realizacji, Górny Śląsk plasuje się na pierwszym miejscu wśród wszystkich polskich rynków magazynowych ( m² powierzchni w budowie). Kraków od końca 2011r. Zasoby Krakowa pozostały na niezmienionym poziomie m². Aktualnie w budowie znajdują się 2 budynki magazynowe w ramach Kraków Airport Logistics Center firmy Goodman, których łączna powierzchnia to blisko m². Budynki (w większości wynajęte) zostaną dostarczone na rynek jeszcze w tym roku. Wrocław na wrocławskim rynku do użytku oddano 2 budynki (BTS) o powierzchni m² i tym samym zasoby magazynowe zwiększyły się do m². Kolejne m² powierzchni będącej aktualnie w realizacji planowane jest do oddania do użytku do końca I kwartału 2013r. Gdańsk całkowite zasoby na koniec pierwszej połowy 2012r. wynosiły niewiele ponad m² i zwiększyły się o blisko m² w porównaniu do IV kwartału 2011r. 11 COLLIERS INTERNATIONAL

12 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK MAGAZYNOWY Rynek Magazynowy WYBRANE TRANSAKCJE NAJMU NAJEMCA POW. (m 2 ) BUDYNEK Pilkington Automotive Lear Panattoni BTS Tarnobrzeg Panattoni Legnickie Pole Rhenus Prologis Park Szczecin Flexlink Tulipan Park Poznań Media Expert Panattoni Park Łódź East DSV Prologis Park Poznań II Fiege Point Park Mszczonów Johnson Electric Kompania Piwowarska Sanico Electronics Panattoni Park Czeladź City Point Delta Plus Goodman Warszawa Logistics Centre Prologis Park Sosnowiec Logwin Prologis Park Janki DPD Rohlig Segro Industrial Park Wrocław Panattoni Park Łódź East Kuehne Nagel Prologis Park Chorzów Teutonia Polska ILD Włocławek Megabajt Prologis Park Błonie I Flakt Woods Royal Canin Panattoni Park Pruszków Kraków Airport Logistics Centre AMA City Point Logwin Panattoni Park Łódź South WSPÓŁCZYNNIK DOSTĘPNYCH POWIERZCHNI 25% 20% 17,7% 21,6% Toruń od roku całkowite zasoby powierzchni magazynowych na tym rynku pozostają na niezmienionym poziomie m². W planach jest budowa około m² powierzchni, jednakże żaden projekt nie wszedł jeszcze w fazę realizacji. Szczecin podobnie jak w Toruniu całkowite zasoby Szczecina pozostały na niezmienionym poziomie blisko m². POPYT Warszawa w pierwszych dwóch kwartałach 2012r. wynajęto ponad m², co stanowiło blisko 26,4% wolumenu transakcji dla całej Polski. Popyt w poszczególnych strefach rozłożył się dość równomiernie, chociaż najwięcej bo około 40% powierzchni wynajęto w warszawskiej strefie II. 53% ogółu transakcji stanowiły nowe umowy, natomiast renegocjacje 45,7%. Polska Centralna aktywność najemców w I półroczu osiągnęła bardzo wysoki poziom ponad m², co stanowi 113,8% wolumenu transakcji odnotowanego w Polsce Centralnej w całym 2011r. Rynek został zdominowany przez renegocjacje, które stanowiły połowę wszystkich transakcji, z kolei nowe umowy miały 44,6% udziału w rynku, Poznań wolumen transakcji osiągnął poziom pond m², z czego 56% stanowiły renegocjacje. Pod względem wielkości zawartych transakcji Poznań znajduje się na czwartym miejscu, po Warszawie, Śląsku i Centralnej Polsce. Górny Śląsk w I półroczu zostało podpisanych 26 umów najmu na łączną powierzchnię m². Najwięcej, bo 66% stanowiły nowe umowy. Pod względem wolumenu transakcji Górny Śląsk znalazł się na drugim miejscu po Warszawie, a na pierwszym pod względem nowych umów. Kraków pod względem wolumenu transakcji pierwsze półrocze nie przyniosło ożywienia na krakowskim rynku magazynowym. Podpisano zaledwie 4 umowy na łączną powierzchnię m². Wrocław w ciągu sześciu miesięcy podpisano piętnaście umów najmu na łączną powierzchnię ponad m². 60% transakcji zostało zamkniętych w II kwartale. Podobnie jak na Górnym Śląsku, dominowały tu nowe umowy stanowiące ponad 53,5%. Gdańsk w I półroczu 2012 zawartych zostało sześć umów najmu (w tym jedna umowa pre-lease) na łączną powierzchnię m². Wśród zawartych transakcji dominowały nowe umowy. Toruń w I połowie roku w Toruniu nie odnotowano żadnej aktywności najemców. Szczecin na rynku szczecińskim odnotowano jedną umowę najmu powierzchnię ponad m². 15% 13,0% 11,6% 10,5% DOSTĘPNA POWIERZCHNIA 10% 5% 3,5% 4,2% 6,7% Współczynnik powierzchni niewynajętej w Polsce w porównaniu do analogicznego okresu roku 2011 uległ obniżeniu o 1,4 p.p i na koniec II kwartału 2012 wyniósł 11,5%. 0% 0,0% 12 COLLIERS INTERNATIONAL

13 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK MAGAZYNOWY Rynek Magazynowy CZYNSZE EFEKTYWNE ( /m²) REGION MIN. ( /m²) POWIERZCHNIA W BUDOWIE MAX. ( /m²) Warszawa I 4,00 5,50 Warszawa II 2,20 2,80 Warszawa III 2,10 2,50 Polska Centralna 2,00 2,85 Poznań 2,60 3,10 Górny Śląsk 2,85 3,35 Kraków 3,50 4,50 Wrocław 2,75 3,25 Gdańsk 3,00 3,55 Szczecin 2,40 2, Warszawa na koniec czerwca 2012r. współczynnik wolnych powierzchni wyniósł 17,45%, co w porównaniu do czerwca 2011r. stanowi spadek o blisko 1,7 p.p. Dla poszczególnych stref współczynnik ten kształtował się odpowiednio na poziomie: 14,3% (strefa I), 19,6% (strefa II), 13,5% (strefa III). Tendencja spadkowa odnotowana została w strefach II i III, natomiast niewielki wzrost w strefie I. Miasta regionalne najniższy współczynnik powierzchni niewynajętej odnotowany został w Toruniu, gdzie brak jest obecnie powierzchni wolnej na wynajem. Bardzo niski współczynnik odnotowały również Poznań (3,53%) i Górny Śląsk (4,17%). Najwyższy, choć z kwartału na kwartał malejący współczynnik wolnych powierzchni obserwowaliśmy w Szczecinie (21,5%). CZYNSZE W roku 2011 czynsze za powierzchnie magazynowe ustabilizowały się na większości rynków. Pierwsza połowa roku 2012 to generalnie kontynuacja tego trendu, chociaż niewielkie wzrosty czynszów odnotowaliśmy na rynku Gdańskim, Wrocławskim, Poznańskim i na Górnym Śląsku. PLANOWANA PODAŻ Obecnie w całej Polsce w budowie znajduje się około m² nowoczesnej powierzchni magazynowej. Najwięcej powierzchni buduje się na Górnym Śląsku i w Poznaniu, z kolei braki nowych inwestycji obserwujemy w warszawskiej strefie I i III, w Toruniu oraz w Szczecinie. PROGNOZY W nadchodzącym półroczu nie przewidujemy większych zmian na rynku nieruchomości magazynowych. Spodziewamy się natomiast pewnego spowolnienia w kontekście inwestycji spekulacyjnych, na rzecz budynków typy BTS. Szacuje się, że popyt na większości rynków będzie nadal utrzymywał się na stabilnym, stosunkowo wysokim poziomie. Współczynnik pustostanów na większości rynków nadal będzie wykazywał tendencję spadkową. Można oczekiwać, że stawki czynszu w związku z malejącym współczynnikiem powierzchni niewynajętej będą wykazywały tendencję wzrostową na większości rynków. 13 COLLIERS INTERNATIONAL

14 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK HANDLOWY Rynek Handlowy Podstawowe Dane Rynek Handlowy Warszawa Całkowita Podaż m² Tradycyjne CH m² Specjalistyczne CH m² Czynsz Typu Prime Tradycyjne CH Czynsz Typu Prime Specjalistyczne CH Czynsz Typu Prime Ulice Handlowe 90 /m²/miesiąc 12 /m²/miesiąc 95 /m²/miesiąc ZARYS OGÓLNY Pierwsza połowa 2012 roku charakteryzowała się stosunkowo stabilną sytuacją na rynku handlowym w Polsce. W I połowie 2012 na polski rynek dostarczono ponad m² nowoczesnej powierzchni handlowej, co stanowi porównywalny wynik do poziomu odnotowanego w pierwszej połowie 2011 roku. Blisko połowa nowej podaży została oddana do użytku w mniejszych miastach. Wszystkie ukończone przez deweloperów centra handlowe to mniejsze obiekty o powierzchni nieprzekraczającej m². Sieci handlowe ostrożnie planują dalszą ekspansję, często przy współpracy z partnerami franczyzowymi. Na większości rynków czynsze utrzymują się na stabilnym poziomie. PODAŻ PODAŻ W UJĘCIU ROCZNYM ORAZ CAŁKOWITA m² mln m² Roczna podaż Całkowita podaż NOWA PODAŻ W ZALEŻNOŚCI OD WIELKOŚCI MIAST Całkowita podaż nowoczesnej powierzchni handlowej w Polsce wyniosła na koniec I połowy 2012 nieco ponad 8,9 milionów m². Stopniowo zmniejsza się udział powierzchni handlowej zlokalizowanej w ośmiu głównych miejskich aglomeracjach (nieco ponad 5 milionów m²) na korzyść mniejszych miast. Aglomeracja warszawska, która jest największym rynkiem handlowym w Polsce, oferowała na koniec I połowy 2012 blisko 1,34 miliona m² nowoczesnej powierzchni, z czego 20% stanowiły parki handlowe i centra wyprzedażowe. W I połowie 2012 na polski rynek dostarczono ponad m² powierzchni handlowej, co jest wynikiem porównywalnym do poziomu odnotowanego w pierwszej połowie roku poprzedniego. Ok. 16% nowo oddanej powierzchni stanowiły rozbudowy istniejących obiektów handlowych. Blisko połowa nowej podaży została oddana do użytku w mniejszych miastach poniżej 100 tys. mieszkańców (43%). Na drugim miejscu uplasowały się największe aglomeracje miejskie, w których na rynek dostarczono 26% nowo oddanej powierzchni handlowej. Centra handlowe ukończone w I połowie 2012 to mniejsze obiekty, nieprzekraczające m² powierzchni najmu. 43% 13% główne aglomeracje miasta średniej wielkości 26% 18% miasta regionalne miasta małe Do głównych projektów ukończonych w I połowie 2012 należą: Galeria Korona w Kielcach ( m²), NoVa Park w Gorzowie Wielkopolskim ( m²), Sky Tower we Wrocławiu ( m²), Alfa Centrum w Grudziądzu ( m²) oraz Galeria Świdnicka w Świdnicy ( m²). W I połowie 2012 rozbudowane zostały następujące centra handlowe: Jantar w Słupsku, Magnolia Park we Wrocławiu, Galeria Venus w Świdniku i Galeria Raj w Dębicy. 14 COLLIERS INTERNATIONAL

15 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA RYNEK HANDLOWY Rynek Handlowy GŁÓWNE OBIEKTY HANDLOWE UKOŃCZONE W I POŁ MIASTO PROJEKT DEWELOPER POW. (m²) Church Land Kielce Korona Development Gorzów Wlk. GŁÓWNE OBIEKTY HANDLOWE, KTÓRYCH UKOŃCZENIE PLANOWANE JEST NA II POŁ MIASTO PROJEKT DEWELOPER Gliwice Warszawa Rzeszów Szczecin Bełchatów Kędzierzyn- Koźle Europa Centralna Auchan Łomianki City Center Outlet Park Galeria Bawełnianka Odrzańskie Ogrody POW. (m²) Helical Poland Immochan Star Europa Holding Echo Investment Bawełnianka PA Nova NAJEMCA POW. (m²) LOKALIZACJA Jula Jantar, Słupsk Smyk Megastore Toys"R"Us GAP 724 Diverse Multibrand Store Nova Park WYBRANE TRANSAKCJE NAJMU/ OTWARCIA W I POŁ Karolinka, Opole 500 Kari 243 Zara Home 227 Futureal, Caelum Development Wrocław Sky Tower LC Corp Grudziądz Świdnica Alfa Centrum Galeria Świdnicka JWK Invest Rank Progress Millenium Hall, Rzeszów Silesia City Center, Katowice Stary Browar, Poznań Focus Mall, Piotrków Tryb. Złote Tarasy, Warszawa POPYT Na polskim rynku handlowym w I połowie 2012 odnotowano umiarkowaną aktywność najemców. Sieci handlowe są zainteresowane dalszą ekspansją, jednak ostrożnie oceniają potencjalne lokalizacje. Część sieci handlowych planuje inwestycje w mniejszych miastach, czy to poprzez salony własne, czy przy współpracy z partnerami franczyzowymi. Sieci handlowe, które pojawiły się na polskim rynku w I połowie 2012 to m.in. marki odzieżowe Karen Millen (brytyjska), Victoria s Secret (amerykańska), Bonita (niemiecka) i LC Waikiki (turecka), marki obuwnicze Kari (rosyjska) i Tretorn (szwedzka), czy włoska marka Carpisa, która w ofercie ma wyroby skórzane oraz akcesoria. CZYNSZE W I połowie 2012 czynsze za powierzchnie handlowe były stabilne na większości rynków. Tradycyjnie najwyższe stawki odnotowywane są w aglomeracji warszawskiej. Czynsze typu prime (za lokale ok. 100 m² dla najemcy z branży mody zlokalizowane w najlepszych centrach handlowych) wahają się w przedziale /m²/miesiąc. PLANOWANA PODAŻ Obecnie w budowie znajduje się ponad m² powierzchni handlowej, z czego połowa zostanie ukończona do końca bieżącego roku. Szacuje się, że na koniec roku nowa podaż wyniesie tysięcy m². Do największych obiektów które zostaną dostarczone na rynek w drugiej połowie roku należą Europa Centralna w Gliwicach (centrum handlowe i park handlowy, łącznie m²) i Auchan Łomianki ( m²). Warto również wspomnieć o Łomży i Bełchatowie, w których w budowie są obecnie po dwie galerie handlowe. PROGNOZY Nowa podaż powierzchni handlowej w 2012 roku rozłoży się stosunkowo równomiernie pomiędzy największe aglomeracje oraz mniejsze miasta i powinna sięgnąć tysięcy m². W porównaniu z poprzednimi latami powierzchnie centrów handlowych oddawanych do użytku w 2012 roku są zdecydowanie mniejsze. Większość projektów handlowych to obiekty z przedziału tysięcy m². Kolejne sieci handlowe planują wejść na polski rynek do końca bieżącego roku, m.in. American Eagle Outfitters i Bath&Body Works. Stawki czynszowe na większości rynków będą utrzymywać się na stabilnym poziomie. Pewne zmiany mogą odnotować rynki, na których zostaną oddane do użytku nowe obiekty handlowe. JOOP! 213 Foot Locker 195 Galeria Mokotów, Warszawa Złote Tarasy, Warszawa 15 COLLIERS INTERNATIONAL

16 PRZEGLĄD RYNKU NIERUCHOMOŚCI I POŁOWA 2012 POLSKA 522 biur w 62 krajach na 6 kontynentach EMEA: 118 Stany Zjednoczone: 147 Kanada: 37 Ameryka Łacińska: 19 Azja: 36 Australia/Nowa Zelandia: 165 Wartość transakcji na poziomie 49 mld transakcji rocznie Roczny przychód w wysokości 1,3 mld Zarządzanie 116 mln m 2 Ponad pracowników KONTAKT: Dział Doradztwa i Badań Rynku Dominika Jędrak Dyrektor Mobile: dominika.jedrak@colliers.com COLLIERS INTERNATIONAL POLSKA Pl. Piłsudskiego Warszawa Tel Niniejsze opracowanie nie wyczerpuje wszystkich istotnych zagadnień oraz aspektów, które odnoszą się do jego przedmiotu. Intencją niniejszego opracowania nie jest udzielenie porady prawej lub innej porady. PODSTAWOWE DEFINICJE Najwyższy czynsz bazowy (transakcyjny): odpowiada najwyższemu, wolnorynkowemu poziomowi czynszów, którego można się spodziewać w przypadku najmu powierzchni o standardowej wielkości, najlepszej jakości i specyfikacji, w najatrakcyjniejszej lokalizacji na rynku w momencie przeprowadzania analizy. Powinien odzwierciedlać poziom czynszów, na jakim zawierane są porównywalne transakcje w danym okresie, choć nie musi być (z nimi) identyczny, szczególnie jeśli liczba zawieranych umów jest ograniczona lub w jej skład wchodzą bardzo specyficzne i mało reprezentatywne umowy najmu. Jeśli w danym okresie na rynku nie doszło do zawarcia odpowiednich transakcji, podana liczba będzie wielkością szacunkową, przyjmowaną w oparciu o ekspercką ocenę warunków rynkowych, przy zachowaniu kryteriów dotyczących wielkości i standardu wynajmowanej powierzchni. Najwyższy efektywny czynsz: to najwyższa na rynku stawka czynszu płacona finalnie przez najemcę, uzyskana w wyniku odjęcia od najwyższego czynszu bazowego wartości okresu zwolnień czynszowych i/lub kontrybucji finasowych przeznaczonych na aranżację powierzchni, oferowanych w momencie przeprowadzania analizy. Średni czynsz bazowy/transakcyjny: przeciętny czynsz możliwy do uzyskania na rynku za moduł standardowej wielkości o parametrach odpowiadających oczekiwaniom rynkowym, wyznaczany w oparciu o stawki wywoławcze dla obiektów komercyjnych spełniających kryteria nowoczesnych powierzchni biurowych, magazynowych lub handlowych w poszczególnych lokalizacjach, w momencie przeprowadzania analizy. Całkowita podaż: odnosi się do powierzchni wynajmowalnej brutto we wszystkich budynkach, spełniającej wymogi dotyczące nowoczesnej powierzchni biurowej, magazynowej lub handlowej. Powierzchnia w aktywnej budowie: określa powierzchnię pod wynajem brutto dostępną w nowo powstających albo w istniejących budynkach, w których w momencie przeprowadzania badania trwały istotne prace remontowe lub renowacyjne. Powierzchnia w nieaktywnej budowie: określa powierzchnię pod wynajem brutto oferowaną w nieruchomości, której budowa lub remont/renowacja zostały rozpoczęte, jednak prace budowlane wstrzymano na okres 3 miesięcy lub dłuższy. Powierzchnia wolna: odnosi się do niewynajętej i aktywnie oferowanej na rynku w momencie przeprowadzania badania powierzchni pod wynajem brutto w istniejących budynkach uwzględnionych w całkowitej podaży. Powierzchnia powinna być niezwłocznie dostępna dla potencjalnego najemcy. Całkowita aktywność rynkowa (popyt): suma powierzchni brutto, która została sprzedana bądź wynajęta w analizowanym okresie; może być sklasyfikowana jako transakcja typu: przednajem (przed rozpoczęciem budowy), przednajem (przed ukończeniem budowy), nowy najem, ekspansja, odnowienie umowy/renegocjacja, podnajem oraz leasing zwrotny. BADANIA RYNKU Colliers Research Services Group to grupa specjalistów działających w ramach Colliers International, lidera na rynku nieruchomości komercyjnych oferującego profesjonalne doradztwo oraz szeroki wachlarz usług specjalistycznych na rynku nieruchomości komercyjnych. Analitycy Colliers dostarczają klientom kompleksowego wsparcia w podejmowaniu decyzji biznesowych, począwszy od zbierania danych po przygotowywanie złożonych analiz rynkowych. Regularnie zbierane i aktualizowane dane rynkowe umożliwiają przygotowanie wszechstronnych analiz z uwzględnieniem podaży, popytu, poziomu absorpcji, stawek oraz danych transakcyjnych na rynkach kapitałowych, powierzchni biurowych, magazynowych oraz handlowych. W przypadku większości krajów europejskich definicje dotyczące rynku biurowego są zgodne z ustaleniami przyjętymi przez forum analityków rynków Europy Środkowo-Wschodniej (CEE Research Forum), którego jednym z założycieli jest firma Colliers. Forum zostało powołane w celu zapewnienia spójnej metodologii, zwiększenia przejrzystości i rzetelności przygotowywanych analiz rynku nieruchomości w regionie Europy Środkowo-Wschodniej.

17 Accelerating success.