ROZDZIAŁ I BUDOWA I FUNKCJE RDZENIA KRĘGOWEGO Położenie Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ROZDZIAŁ I BUDOWA I FUNKCJE RDZENIA KRĘGOWEGO. 1.1. Położenie. 1.2. Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego"

Transkrypt

1 WSTĘP Wydawać by się mogło że uszkodzenia rdzenia kręgowego stanowią rzadko spotykane przypadki jednak kiedy już dojdzie do takiego uszkodzenia należy zdać sobie sprawę z rozmiaru tego problemu oraz jaką odpowiedzialnością za pacjenta obciążony jest zespół opiekujących się nim lekarzy. W dużej mierze na dalszą jakość życia pacjenta oraz jego sprawność a nawet na przeżycie, wpływ ma postępowanie na miejscu wypadku oraz podjęcie odpowiedniego postępowania rehabilitacyjnego, również przy uszkodzeniu rdzenia w odcinku szyjnym kręgosłupa, które uchodzą za najcięższe. Celem pracy jest ukazanie jak ważne jest podjęcie wczesnej rehabilitacji oraz jak wpływa to na dalsze rokowania w zależności od poziomu uszkodzenia rdzenia kręgowego. Praca także ma na celu pokazanie jak bardzo może poprawić się jakość życia chorego oraz że może on żyć jak każdy sprawny człowiek, wystarczy tylko albo aż podjąć odpowiednie starania aby zapewnić pacjentowi odpowiednią opiekę. Aby zrozumieć jak poważny jest problem uszkodzenia rdzenia i jakie niesie konsekwencje, należy najpierw poznać jego budowę i funkcje jakie pełni co zostało opisane w rozdziale pierwszym. Rozdział drugi poświęcony jest patologii urazu rdzenia kręgowego, jak i mechanizmom uszkodzenia kręgosłupa które również należy poznać, wszak najczęstszą przyczyną uszkodzenia rdzenia jest uraz kręgosłupa. Rozdział ten również zawiera informacje na temat zmian mikroskopowych i makroskopowych do jakich dochodzi podczas uszkodzenia. W trzecim rozdziale została zawarta diagnostyka uszkodzeń, która pomaga określić w jakim stopniu oraz z jakiego mechanizmu doszło do urazu. Dzięki odpowiednio postawionej diagnozie można ustalić dalszy plan leczenia odpowiednio do stopnia uszkodzenia rdzenia. Czwarty rozdział zawiera postępowanie rehabilitacyjne od wczesnego okresu urazu do przewlekłego czyli życia codziennego pacjenta. Obejmuje również naukę przystosowania się do życia codziennego i związanych z nim czynnościami. 3

2 ROZDZIAŁ I BUDOWA I FUNKCJE RDZENIA KRĘGOWEGO 1.1. Położenie Rdzeń kręgowy (medulla spinalis) układa się pomiędzy otworem potylicznym wielkim a drugim kręgiem lędźwiowym w kanale kręgowym kręgosłupa. Granicą umowną pomiędzy rdzeniem kręgowym a mózgowiem jest miejsce odejścia pierwszej pary nerwów rdzeniowych lub też dolny brzeg skrzyżowania piramid. Rdzeń kręgowy kończy się na wysokości 1/3 dolnej pierwszego kręgu lędźwiowego lub 1/3 górnej drugiego kręgu lędźwiowego. Tam zwęża się a tworzące tak zwany ogon koński korzenie nerwowe, zstępują z końcowego odcinka rdzenia, który tworzy tak zwany stożek rdzeniowy. Stożek rdzeniowy przechodzi w nić końcową która zrasta się z okostną kości guzicznej Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego Rdzeń kręgowy jest bardzo wrażliwym narządem, dlatego jest chroniony przez liczne struktury anatomiczne, spośród których najważniejsze są kręgi, połączone silnymi więzadłami, oraz opony mózgowo-rdzeniowe. Kształtem przypomina wydłużony walec. Na swoim przebiegu posiada dwa zgrubienia : szyjne i lędźwiowe, z których wychodzą nerwy biegnące odpowiednio do kończyn górnych i dolnych. Na powierzchni zewnętrznej rdzenia kregowego możemy wyróżnić w nim bruzdy, sznury oraz pęczki. Na powierzchni przedniej rdzenia, w części pośrodkowej, znajduje się szczelina pośrodkowa przednia, naprzeciw tej szczeliny, od tyłu, do rdzenia zagłębia się bruzda pośrodkowa tylna. Na powierzchniach bocznych wyróżniamy bruzdę boczną tylną która jest miejscem wejścia korzeni grzbietowych, oraz miejsce wychodzenia korzeni brzusznych,zwane bruzdą boczną przednią. Z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych, które dzielą się na korzenie przednie i korzenie tylne. Odcinek rdzenia kręgowego łączący się z korzeniami jednej pary nerwów rdzeniowych określamy mianem neuromeru lub segmentu rdzenia kręgowego. Opierając się na tym, rdzeń kręgowy podzielono na 31 segmentów: 8 szyjnych (C1-C8), 12 piersiowych (Th1-Th12), 5 lędźwiowych (L1-L5), 5 krzyżowych (S1-S5), 1 guziczny (Co1). Biorąc pod uwagę że rdzeń 4

3 kręgowy kończy się na poziomie drugiego kręgu lędźwiowego, wysokość kręgosłupa nie odpowiada budowie metamerycznej rdzenia kręgowego (Fotografia 1). Dlatego też poszczególne neuromery oraz początkowe odcinki korzeni nerwów rdzeniowych leżą wyżej niż odpowiadające im kręgi. 1 Fotografia 1. Budowa metameryczna rdzenia kręgowego Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., PZWL, Warszawa 1974, s Błyszczuk J.: Zarys anatomii człowieka Części III i IV, Wydawnictwo Skryptowe Nr 135, Kraków 1996, s

4 1.3. Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego Na przekroju poprzecznym wyróżnia się substancję (istotę) szarą, leżącą wewnątrz, oraz występującą na zewnątrz substancję (istotę) białą. Substancja szara rdzenia kręgowego na przekroju poprzecznym przypomina kształt litery H. Krótkie ramię litery H zawiera spoidła szare (przednie i tylne), obejmujące kanał środkowy rdzenia kręgowego, natomiast jej główne ramiona pionowe tworzą tak zwane rogi przednie i tylne,a także w niektórych odcinkach rdzenia kręgowego rogi boczne. W rogach przednich znajdują się komórki nerwowe ruchowe, od których odchodzą korzenie brzuszne doprowadzające pobudzenie mięśni szkieletowych, stąd, rogi przednie określa się jako rogi ruchowe. Rogi tylne są nazywane rogami czuciowym ze względu na zawartość komórek czuciowych, do których jest doprowadzany impuls nerwowy korzeniami grzbietowymi ze zwojów międzykręgowych. Rogi tylne są w swojej budowie bardziej wysmukłe od rogów przednich. W rogach bocznych znajdują się skupiska komórek nerwów tworzących jądro pośrednio-boczne które daje początek przedzwojowym włóknom współczulnym. Jądro to zaczyna się na wysokości ostatniego neuromeru szyjnego i sięga do drugiego lub trzeciego neuromeru lędźwiowego. Na poziomie od drugiego do czwartego neuromeru krzyżowego znajduje się jądro pośrednioprzyśrodkowe, od którego odchodzą przedzwojowe włókna przywspółczulne. 2 Substancja szara rdzenia kręgowego zawiera przede wszystkim komórki nerwowe,ale także włókna nerwowe- bezrdzenne lub z cienką osłonką mielinową, glej i naczynia krwionośne. Pośród komórek nerwowych wyróżnia się komórki sznurowe,korzeniowe i wewnętrzne. Komórki sznurowe tworzą własny aparat przewodzący rdzenia kręgowego lub drogi rdzeniowomózgowe. To czy tworzą własny aparat przewodzący czy drogi rdzeniowo- mózgowe zależy od długości aksonu. Komórki korzeniowe unerwiają mięśnie poprzecznie prążkowane, ich akson wychodzi przez korzeń brzuszny do nerwów obwodowych. Komórki wewnętrzne nazywane są komórkami kojarzeniowymi ponieważ łączą poszczególne neuromery leżące po tej samej stronie rdzenia kręgowego. Substancja szara na przekroju poprzecznym występuje przede wszystkim w postaci rogów: przedniego, tylnego i bocznego, natomiast na całej długości rdzenia kręgowego układa się w formie słupów i tak odpowiednio: rogi przednie tworzą słup przedni, rogi tylne -słup tylny, a rogi bocznesłup boczny. Substancja biała leży obwodowo i występuje w formie sznurów: przedniego, bocznego i tylnego. 2 Błyszczuk J.: Op. cit., s

5 Substancja biała zbudowana jest z włókien nerwowych i tworzy drogi nerwowe. W obrębie rdzenia kręgowego wyróżnia się 3 rodzaje dróg nerwowych: kojarzeniowe, spoidłowe i rzutowe (projekcyjne). Drogi kojarzeniowe łączą ośrodki leżące na tej samej wysokości i po tej samej stronie rdzenia kręgowego. Drogi spoidłowe również łączą ośrodki leżące na tej samej wysokości rdzenia kręgowego lecz po jego stronach przeciwnych. Drogi kojarzeniowe i spoidłowe tworzą tak zwane drogi własne rdzenia kręgowego. Drogi te biegną we wszystkich sznurach i wraz z komórkami korzeniowymi stanowią morfologiczną podstawę czynności odruchowych rdzenia kręgowego. Drogi rzutowe występują w postaci dróg czuciowych- rdzeniowo-mózgowych i ruchowychmózgowo- rdzeniowych. Do dróg rdzeniowo-mózgowych należą drogi: rdzeniowo-wzgórzowa przednia i boczna, rdzeniowo-opuszkowa, rdzeniowo -móżdżkowa przednia i tylna. Wśród dróg mózgowo-rdzeniowych wyróżnia się drogi: korowo-rdzeniową (piramidową) przednią i boczną, pokrywowo-rdzeniową, siatkowo-rdzeniową, czerwienno-rdzeniową, oliwkowo-rdzeniową i przedsionkowo-rdzeniową. W sznurze przednim znajdują się drogi: a). rdzeniowo-mózgowe: rdzeniowo- wzgórzowa przednia rdzeniowo-siatkowa b). mózgowo-rdzeniowe: korowo-rdzeniowa przednia pokrywowo-rdzeniowa siatkowo-rdzeniowa przyśrodkowa przedsionkowo-rdzeniowa c). drogi własne: pęczek własny sznura przedniego W sznurze bocznym układają się drogi: a). rdzeniowo-mózgowe rdzeniowo-wzgórzowa boczna rdzeniowo-pokrywowa rdzeniowo-siatkowa rdzeniowo-szyjna rdzeniowo-móżdżkowa tylna rdzeniowo-móżdżkowa przednia 7

6 rdzeniowo-oliwkowa b). mózgowo-rdzeniowe korowo-rdzeniowa boczna czerwienno-rdzeniowa siatkowo-rdzeniowa boczna oliwkowo-rdzeniowa c). drogi własne: pęczek własny sznura bocznego droga grzbietowo-boczna W sznurze tylnym biegną drogi: a). rdzeniowo-mózgowe pęczek smukły pęczek klinowaty b). drogi własne: pęczek własny sznura tylnego pęczek międzypęczkowy pęczek przegrodowo- brzeżny 3 Układ substancji szarej i białej na przekroju poprzecznym swoim kształtem przypomina literę H,jednak na różnych poziomach jest to zróżnicowane. Proporcje tych dwóch substancji są różne, a także inny jest kształt oraz wielkość rogów i sznurów na wysokości neuromerów szyjnych, piersiowych, lędźwiowych i krzyżowych. 1.4 Funkcje rdzenia kręgowego Rdzeń kręgowy jest siedliskiem odruchów mięśniowych, które stanowią najprostszy przejaw funkcjonowania układu nerwowego. Odruchy te polegają na mimowolnych reakcjach ustroju na podrażnienie receptorów, co może przejawiać się skurczami mięśni lub sekrecją gruczołów. Pobudzenie biegnie po łuku odruchowym, który stanowi drogę jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora. Łuk odruchowy (Fotografia 2) składa się z następujących części: a). receptora czyli narządu odbierającego b). aferentnego (dośrodkowego) włókna nerwowego c). ośrodka nerwowego 3 Błyszczuk J.: Op. cit., s

7 d). eferentnego (odśrodkowego) włókna nerwowego e). efektora- narządu wykonawczego W zależności od liczby neuronów w ośrodkach nerwowych łuki odruchowe dzielą się na proste i złożone. Odruchy proste są to przede wszystkim odruchy rdzeniowe. Składają się najczęściej z dwóch lub trzech komórek nerwowych. Fotografia 2. Schemat łuku odruchowego Źródło: W zwojach międzykręgowych znajdują się komórki neuronów czuciowych które odbierają pobudzenie z receptorów. Neurony czuciowe wysyłają wypustkę zakończoną synapsami w substancji szarej rdzenia kręgowego. Przekazując bezpośrednio do neuronów ruchowych tworzą tylko jedną synapsę pomiędzy neuronem czuciowym a ruchowym. Jest to odruch monosynaptyczny a dokładnie jego łuk odruchowy. W organizmie człowieka występuje tylko jeden rodzaj odruchów monosynaptycznych - jest to odruch na rozciąganie. Odruch ten wywołuje rozciągnięcie mięśnia poprzecznie prążkowanego. Na skutek rozciągnięcia tego mięśnia dochodzi do pobudzenia znajdujących się w nim zakończeń neuronów czuciowych, które depolaryzują się i wysyłają salwy impulsów nerwowych do rdzenia kręgowego. Tam po przejściu przez jedną synapsę pobudzają neurony ruchowe, które z kolei wysyłają impulsy do tego samego mięśnia poprzecznie prążkowanego wywoływując tym samym jego skurcz. Łuk odruchowy odruchu polisynaptycznego składa się z trzech neuronów a pomiędzy nimi występują dwie synapsy. W łukach odruchowych może brać udział więcej neuronów niż dwa lub trzy. Istnieją odruchy składające się z dziesiątek neuronów. Określa się ich mianem złożonych. 9

8 Przykładem odruchu polisynaptycznego może być odruch zginania kończyn. W wyniku działania na kończynę silnego bodźca uszkadzającego tkanki dochodzi do skurczu mięśni zginaczy, a tym samym do odruchowego zgięcia kończyny. Dzięki wrodzonym połączeniom nerwowym bodziec działający na określony receptor wyzwala odpowiedź tego receptora. Taka odpowiedź jest odruchem wrodzonym, nazywanym również odruchem bezwarunkowym. W życiu osobnika powstają również nowe połączenia między poszczególnymi ośrodkami. Dzięki temu kształtują się nowe odruchy, które są odruchami warunkowymi czyli nabytymi. Wytworzenie się nowego połączenia pomiędzy ośrodkami wymaga określonych warunków. Odruchy nabyte charakteryzują się dużą zmiennością w odpowiedzi na bodźce, w przeciwieństwie do odruchów wrodzonych, które wytwarzają zawsze tą samą odpowiedź na ten sam bodziec. Oprócz funkcji odruchowych, rdzeń kręgowy poprzez układ dróg nerwowych występujący w obrębie sznurów, łączy układ obwodowy i autonomiczny z mózgowiem (również odwrotnie). W rdzeniu kręgowym są zlokalizowane ośrodki układu autonomicznego, części współczulnej i przywspółczulnej. Ośrodki współczulne są położone na poziomie od ósmego neuromeru szyjnego do trzeciego neuromeru lędźwiowego, zaś ośrodki przywspółczulne występują na wyskości od drugiego do czwartego neuromeru krzyżowego. Ośrodki współczulne odpowiedzialne są za funkcje naczynioworuchowe, włosoruchowe, wydzielania gruczołów potowych i narządów trzewnych. W części krzyżowej ośrodki przywspółczulne odpowiadają za regulację funkcji oddawania moczu, kału oraz erekcję. 10

9 ROZDZIAŁ II PATOLOGIA USZKODZEŃ RDZENIA KRĘGOWEGO Przy patologii uszkodzeń rdzenia kręgowego, należy opisać również mechanizmy uszkodzenia kręgosłupa gdyż uraz kręgosłupa jest najczęstszą przyczyną uszkodzenia rdzenia. Również bardzo ważne są informacje na temat zmian do jakich doszło w rdzeniu kręgowym podczas urazu i jaka jest ich przyczyna oraz lokalizacja. Ma to ogromny wpływ na dalsze postępowanie lecznicze Patologia urazu kręgosłupa i rdzenia kręgowego Złamania w wyniku urazów kręgosłupa można stwierdzić bardziej w badaniu pośmiertnym niż w badaniu radiologicznym. Trzony kręgów najczęściej narażone są na złamania z oderwaniem brzegu ("tear drop") przednio-dolnego- przy nadmiernym zgięciu lub przednio-górnego- przy nadmiernym wyprostowaniu. Łuki kręgowe ulegają złamaniu w mechanizmie skrętnym, a wyrostki kolczyste w zgięciowym. Krążki międzykręgowe, więzadła, powierzchnie stawowe, odporne zwykle na zgięcie i wyprostowanie, wykazują dużą wrażliwość na nadmierne skręcenie z nadmiernym np. Wyprostowaniem reagując naderwaniem (sublaceratio) lub rozdarciem (laceratio) więzadła. W kręgosłupie piersiowo-lędźwiowym częściej występują złamania kompresyjne lub złożone. Złamaniom towarzyszą różnego rodzaju zwichnięcia przednie (luxatio cum antherolisthesis), tylne (luxatio cum retrolisthesis) stabilne lub niestabilne. Niekiedy należy rozróżnić rzekome podwichnięcie (pseudosubluxatio), zwłaszcza u dzieci od prawdziwego (luxatio traumatica) a kątowe przednie ustawienie kręgosłupa (angulatio kyphotica) od hiperfleksji, co jest trudne. 4 Zmiany kostne dotyczą nie tylko sąsiadujących dwóch kręgów, lecz często obejmują więcej kręgów, np. złamanie złożonoe wieloogniskowe wykazuje duże przemieszczenia. Kanał kręgowy w normalnych warunkach jest dobrze zaadoptowany do ruchów bez szkód dla korzeni nerwowych, zwojów międzykręgowych oraz naczyń. Kanał kręgowy przy urazach rzadko wypełnia się krwią, są to zazwyczaj szczelinowate krwiaki nadoponowe. Pomiędzy ścianami kanału kostnego a rdzeniem kręgowym zawsze znajduje się różnej wielkości wolna przestrzeń, która może ulegać znacznemu ograniczeniu w przypadkach dużych przemieszczeń kręgów i zwichnięć, bądź na skutek obrzmienia rdzenia. Niekiedy rdzeń jest wyraźnie przyparty do ścian kostnych kanału kręgowego w miejscu złamania czy zwichnięcia. Powierzchnie stawowe trzonów, a zwłaszcza jądra miażdżyste w czasie urazu kręgosłupa zawsze ulegają uszkodzeniu, zmiażdżeniu, nawet w obrębie kilku trzonów. W przypadku złamań 4 Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., PZWL, Warszawa 1974, s

10 złożonych, zwichnięć z przewagą kompresji, następuje wypadnięcie ich do przodu lub do tyłu pod więzadło podłużne z ujawnieniem się charakterystycznego guzkowatego uwypuklenia. Uwypuklenie do tyłu prawdopodobnie wywołuje zespół przedniego uszkodzenia rdzenia. Niekiedy zmiażdżone odcinki krążka międzykręgowego zmieszane z wynaczynioną krwią pozostają na miejscu w zwężonej szczelinie stawowej, albo są wbite do istoty gąbczastej kręgu. Spostrzegano przypadki całkowitego wypadnięcia większych fragmentów krążka międzykręgowego do przestrzeni nadoponowej rdzenia, przy jednoczesnym rozerwaniu więzadła podłużnego tylnego, które dawały całkowite lub częściowe uszkodzenie rdzenia. Na ogół jedna strzępki zmiażdżonego krążka międzykręgowego trzymają się brzegu kostnego trzonu. 5 Więzadła w szczególności więzadło podłużne przednie, odgrywają dużą rolę w procesie reperacji złamania, zwichnięcia, jako rusztowanie dla szybkiej organizacji krwiaka oraz w procesie kostnienia. Rozerwanie więzadła przedniego jest bardzo niekorzystnym zjawiskiem które towarzyszy urazom kręgosłupa. Również rozerwanie więzadła podłużnego tylnego jest nie pożądanym zjawiskiem ponieważ chroni ono przed wypadnięciem krążka międzykręgowego do kanału. Większość złamań kręgosłupa stanowią złamania stabilne. Złamania ekstensyjne i kompresyjne są w większości złamaniami stabilnymi, zwłaszcza gdy odłam kostny trzonu wklinowuje się do szczeliny stawowej a utrzymywany jest przez okostną. Nie uszkodzone więzadło podłużne przednie nawet przy całkowitym przemieszczeniu i złamaniu trzonów ułatwia szybki zrost i zawapnienie miejsca uszkodzenia. Mniejsze znaczenie w utrzymywaniu stabilności mają więzadła międzykolcowe, karkowe,oraz torebki stawowe. Przy ocenie stabilności przede wszystkim zwraca się uwagę na zniekształcenie kanału kręgowego i możliwość stałego, długotrwałego ucisku rdzenia kręgowego. Często widuje się dysproporcję pomiędzy dużą destrukcją rdzenia kręgowego a zmianami w aparacie kostno-stawowym kręgosłupa. Uszkodzenie tkanki nerwowej dominuje nad uszkodzeniem struktur kostnych i więzadeł kręgosłupa Mechanizm urazu kręgosłupa Podział uszkodzeń kręgosłupa głównie dzieli się na stabilne i niestabilne, chociaż ma uzasadnienie jednak takie różnicowanie jest mało precyzyjne. Dokładniejszy jest podział na uszkodzenie zgięciowe, wyprostne i zgnieceniowe (Fotografia 3) ale wymienione grupy uszkodzeń 5 Weiss M.: Op. cit., s

11 są również niejednorodne. Fotografia 3. Schemat mechanizmów urazu kręgosłupa Źródło: Kiwerski J., Kowalski M., Krasuski M.: Schorzenia i urazy kręgosłupa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, s Podejmowane są próby usystematyzowania urazów kręgosłupa wzorowane na podziale Loba, uwzględniające część uszkodzonego odcinka kręgosłupa. Jednakże w ten sposób można utworzyć dziesiątki typów urazu, uwzględniając różne kombinacje uszkodzeń poszczególnych części kostnych, stawowych, więzadłowych kręgosłupa. 6 Dlatego stosuje się pewne uproszczenia modyfikowane na tradycyjnym podziale urazów w zależności od mechanizmu uszkodzenia kręgosłupa Zgięciowy mechanizm urazu Uszkodzenie tego typu jest następstwem zadziałania urazu doprowadzającego do zgięcia kręgosłupa ku przodowi, przekraczającego granicę fizjologicznego zakresu ruchu. Jest wynikiem zadziałania sił urazowych na ciemieniowo - potyliczną czy potyliczną część czaszki lub na okolicę pleców, grzbietu. Może też być następstwem urazu pośredniego, wywołującego gwałtowne przygięcie tułowia lub głowy do przodu, co jest szczególnie niebezpieczne przy ustabilizowaniu niższych odcinków ciała jak to ma miejsce w wypadkach samochodowych, gdy kierowca ma tułów ustabilizowany pasem bezpieczeństwa. 7 W przypadku urazów niższej części kręgosłupa siła bezpośredniego urazu wymierzona jest zwykle w międzyłopatkową okolicę grzbietu, doprowadzając do gwałtownego przygięcia kręgosłupa ku przodowi. Uraz okolicy międzyłopatkowej, z krwiakiem, nierzadko ze złamaniem przykręgosłupowych odcinków żeber, może niekiedy doprowadzić do zwichnięcia kręgów w 6 Schorzenia i urazy kręgosłupa, Prof. dr hab. n. med. J. Kiwerski, Dr n. med. M. Kowalski, Dr n. med. M. Krasuski, PZWL, Warszawa 1997, s Ibid., s

12 segmencie piersiowo-lędźwiowym kręgosłupa. Jest to uwarunkowane stosunkami anatomicznymi które, gwarantują dość znaczną stabilność odcinka piersiowego kręgosłupa. Połączenie z klatką piersiową, niskie krążki międzykręgowe, odpowiednie uprofilowanie powierzchni stawów międzykręgowych w płaszczyźnie czołowej wpływają na znaczną zwartość, stabilność tej części kręgosłupa. Odcinek lędźwiowy natomiast odznacza się znaczną fizjologiczną ruchomością zgięciową, której sprzyja ustawienie powierzchni stawowych w płaszczyźnie zbliżonej do strzałkowej, wysokie krążki międzykręgowe brak połączenia tej części kręgosłupa z innymi elementami układu szkieletowego. 8 Ze względu na różne właściwości biomechaniczne tych dwóch odcinków kręgosłupa niekiedy dochodzi do przemieszczenia się na ich granicy kręgów. Szczególny rodzaj uszkodzenia wynikający z urazu pośredniego stanowią tak zwane złamania kopacza gliny. Do urazu tego typu dochodzi w odcinku szyjnym kręgosłupa. Złamania te objawiają się złamaniem jednego lub dwóch wyrostków kolczystych dolnych kręgów szyjnych lub pierwszego piersiowego. Stanowią one wyraz zmęczeniowego oderwania części wyrostka kolczystego przez przyczepy więzadeł czy mięśni, następującego przy ciężkiej pracy fizycznej. W urazach fleksyjnych (zgięciowych) dochodzi do rozerwania więzadeł międzykolcowych i nadkolcowych które w części szyjnej tworzą więzadło karkowe. Dochodzi również do rozerwania lub naciągnięcia torebek stawowych ze zwichnięciem lub podwichnięciem stawów, uszkodzenia więzadła podłużnego tylnego czy krążka międzykręgowego. Jednak zwykle zostaje zachowana ciągłość więzadła podłużnego przedniego, chociaż przy zwichnięciach zauważa się jego odłuszczenie od krawędzi i przedniej powierzchni trzonu leżącego wyżej. Następstwem uszkodzenia z mechanizmu zgięciowego (Fotografia 4) na ogół jest zagięcie osi kanału kręgowego oraz przemieszczenie trzonów kręgów lub złamanie przedniej części trzonu ze znacznym jej sklinowaceniem. Złamania częściej obserwuje się u osób młodych u których układ więzadłowy jest wydolny i elastyczny. Taki układ nie ulega całkowitemu zniszczeniu, wytrzymuje siłę urazu i nie dopuszcza do przemieszczenia się kręgów. U osób starszych gdzie układ więzadłowy nie jest tak elastyczny poprzez zmiany zwyrodnieniowe, częściej dochodzi do zwichnięcia stawów międzykręgowych, przemieszczenia trzonów kręgów gdyż łatwo ulegają rozerwaniu tylne elementy więzadłowe. 8 Ibid., s

13 Fotografia 4. Obraz radiologiczny złamania kręgosłupa z mechanizmu zgięciowego Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1974, s Mechanizm wyprostny urazu Mechanizm wyprostny uszkodzenia to częsty powód urazu szyjnego odcinka kręgosłupa zwłaszcza u osób starszych. Uszkodzenia wyprostne powstają, gdy siła urazu działa od przodu kręgosłupa, doprowadzając do jego przeprostu powodującego rozerwanie więzadła podłużnego przedniego i uszkodzenia krążka międzykręgowego 9. Rzadko w mechanizmie wyprostnym dochodzi do uszkodzeń niższych segmentów kręgosłupa. Do uszkodzenia tego może dojść w wyniku urazu bezpośredniego oraz w wyniku urazu pośredniego. Urazem bezpośrednim może być, na przykład upadek rowerzysty i uderzenie przez niego okolicą czoła o przeszkodę. Do urazu pośredniego może dojść przy gwałtownym odchylaniu głowy do tyłu, na przykład w wypadku samochodowym przy uderzeniu pojazdu od tyłu. Zarówno u osób młodych, jak i starszych uraz wyprostny bywa przeoczony. U osób młodych nierzadko nie dochodzi do przemieszczenia kręgów, bądź też natychmiast po zadziałaniu siły urazowej powodującej ich przemieszczenie - następuje samoredukcja, w czym zasadniczy udział mają silne, elastyczne, nie ulegające tylne elementy więzadłowe. W takim przypadku rutynowe zdjęcie rentgenowskie może nie wykazać zmian pourazowych w kręgosłupie 10. Urazom wyprostnym często ulegają osoby starsze znacznymi zmianami zwyrodnieniowymi 9 Ibid., s Ibid., s

14 kręgosłupa. U osób tych dochodzi do maskowania dyskretnych zmian pourazowych, a przy ciasnocie kanału kręgowego chorobowo zmienionego, skłaniają do rozpoznania uszkodzenia rdzenia pochodzenia naczyniowego. Kręgosłup zmieniony przez zwyrodnienie bądź w przebiegu choroby Bechterewa (Fotografia 5), Fotografia 5. Złamanie kręgosłupa w przebiegu choroby Bechterewa Źródło: Kiwerski J., Kowalski M., Krasuski M.: Schorzenia i urazy kręgosłupa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, s. 142 jest szczególnie podatny na uszkodzenia. Często niewielki uraz bądź upadek doprowadzają do znacznego uszkodzenia kręgosłupa. Szczególną grupą uszkodzeń wyprostnych jest grupa urazów górnej części kręgosłupa szyjnego do której należą: złamania zęba kręgu obrotowego z tego mechanizmu, częstsze niż zgięciowe oraz złamanie wisielcze (Fotografia 6). Ostatni uraz charakteryzuje się symetrycznym złamaniem nasad łuku kręgu obrotowego z tendencją do różnego stopnia przemieszczenia trzonu tego kręgu względem niżej leżącego. Uraz tego typu rzadko powoduje znaczniejsze uszkodzenia rdzenia kręgowego, co w głównej mierze zawdzięcza się odłamaniu łuku kręgu, a przez to samoistnemu odbarczeniu rdzenia. Nazwę swą to złamanie zawdzięcza podobieństwu do uszkodzenia kręgosłupa obserwowanego u skazanych na śmierć przez powieszenie Ibid., s

15 Fotografia 6. Obraz radiologiczny złamania wisielczego Źródło: Kiwerski J., Kowalski M., Krasuski M.: Schorzenia i urazy kręgosłupa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, s Urazy wyprostne kręgosłupa uznawane są za uszkodzenia stabilne, gdyż układ tylnych więzadeł stabilizujących zostaje zachowany. Jednak jest to stabilność w warunkach utrzymania pośredniego lub lekko zgięciowego ustawienia kręgosłupa. Ponowny przeprost może doprowadzić do wtórnego wyprostnego przemieszczenia kręgów i wystąpienia bądź pogłebienia istniejących zaburzeń neurologicznych. Analiza materiału klinicznego dokonana przez różnych autorów wskazuje, że urazy wyprostne kręgosłupa szyjnego stanowią znaczny odsetek, sięgający 20 30% 12. Do urazów niższych segmentów kręgosłupa z mechanizmu wyprostnego (Fotografia 7) dochodzi wyjątkowo rzadko. 12 Ibid., s

16 Fotografia 7. Uraz niższego segmentu kręgosłupa z mechanizmu wyprostnego odcinek lędźwiowy Źródło: Źródło: Kiwerski J., Kowalski M., Krasuski M.: Schorzenia i urazy kręgosłupa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, s Mechanizm kompresyjny urazu Złamania kompresyjne (zgnieceniowe) są uznawane za najlepiej rokujące ze względu na małe niebezpieczeństwo wtórnego bądź pierwotnego uszkodzenia rdzenia (Fotografia 8). Fotografia 8. Obraz radiologiczny złamania kręgosłupa z mechanizmu zgnieceniowego Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., PZWL, Warszawa 1974, s. 57. Jest to związane ze stabilnym charakterem tego uszkodzenia. Siła urazu przyłożona w okolicy ciemieniowej czaszki lub w następstwie upadku z wysokości na pośladki bądź stopy działa w osi kręgosłupa i doprowadza do zgniecenia trzonu kręgu, nie powodując uszkodzenia elementów 18

17 więzadłowych stabilizujących kręgosłup. 13 Zwykle dochodzi do znaczniejszego zniszczenia przedniej części trzonu, jego lekkiego sklinowacenia. Nie doprowadza to jednak do istotnego zaburzenia osi kanału kręgowego ani do przemieszczenia kręgów co za tym idzie, nie powodując na ogół ucisku rdzenia kręgowego. Jednak grupa uszkodzeń kompresyjnych nie jest jednorodna. Oprócz typowych złamań zgnieceniowych wyróżnia się złamania wywołane większymi siłami urazowymi, określane jako zmiażdżeniowe lub wybuchowe. Znaczna siła urazu doprowadza do zmiażdżenia i rozkawałkowania trzonu kręgu a niekiedy również do złamania tylnych elementów kręgu. Odłamy trzonu mogą przemieszczeniu do kanału kręgowego powodując ucisk rdzenia lub jego zranienie. 14 Charakter stabilny tego złamania może budzić wątpliwości. Mimo że zachowana jest ciągłość elementów więzadłowych stabilizujących kręgosłup nie mogą one należycie spełniać swojej funkcji gdy łączą zmiażdżone części trzonów kręgów. Wśród kompresyjnych uszkodzeń kręgosłupa wyróżnia się złamania zgnieceniowe oraz zmiażdżeniowe (Fotografia 9) które różnią się nie tylko obrazem radiologicznym ale także następstwami neurologicznymi. Fotografia 9. Obraz radiologiczny złamania zmiażdżeniowego kręgosłupa Źródło: Kiwerski J., Kowalski M., Krasuski M.: Schorzenia i urazy kręgosłupa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, s Szczególną postacią złamania kompresyjnego jest rzadko rozpoznawane złamanie Jeffersona (Fotografia 10). Siła urazu działająca na szczyt czaszki przenosi się przez nią, za pośrednictwem kłykci potylicznych, na powierzchni masywów bocznych kręgu szczytowego, doprowadzając do 13 Ibid., s Drewins T., Białoszewski D., Ogólne zasady badania radiologicznego w przypadku urazów odcinka szyjnego kręgosłupa, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 2000 nr 1; 19

18 jego złamania w najsłabszych miejscach: łuku tylnego w okolicy bruzdy tętnicy kręgowej oraz łuku przedniego bocznie od guzka przedniego. Dochodzi więc do podwójnego złamania łuku przedniego i tylnego z oddzieleniem masywów bocznych kręgu szczytowego 15. Kompresyjne złamania mogą dotyczyć każdego odcinka kręgosłupa, jednak najczęściej stwierdza się je w grupie urazów odcinka piersiowego oraz szyjnego kręgosłupa. Złamania zmiażdżeniowe najczęściej dotyczą szyjnego odcinka kręgosłupa i są zwykle następstwem upadkiem na głowę z dużych wysokości, skoku do płytkiej wody na głowę lub wypadku na motocyklu. Fotografia 10. Obraz radiologiczny i tomografia komputerowa złamania Jeffersona Źródło: Zmiany anatomopatologiczne po urazie rdzenia kręgowego Złamanie kręgosłupa bez uszkodzeń towarzyszących oraz bez powikłań w zasadzie nie stanowi istotnego problemu leczniczego. Jak każde inne złamanie wymaga przywrócenia w miarę fizjologicznego kształtu i unieruchomienia zewnętrznego lub wewnętrznego w celu uzyskania 15 Ibid., s

19 stabilnego zrostu. Problem ten wzrasta gdy przy złamaniu dochodzi do uszkodzenia rdzenia kręgowego. Następstwa urazu są najpoważniejsze, gdy następuje przemieszczenie kręgów lub zmiażdżenie kręgu z wpukleniem odłamów w stronę rdzenia kręgowego. Światło kanału kręgowego ulega znacznej redukcji, a znajdujący się w nim rdzeń kręgowy uciskowi, zmiażdżeniu, a w krańcowych przypadkach nawet anatomicznemu przerwaniu. Struktura rdzenia w takich przypadkach jest zniszczona, w miejscu uszkodzenia znajduje się jedynie martwiczo zmieniona, rozpadająca się tkanka nerwowa, zmieszana z krwią wynaczynioną z rozerwanych naczyń rdzeniowych (martwica krwotoczna). Zmiany te rozciągają się zwykle na przestrzeni kilku segmentów, zmniejszając się stopniowo ku górze i dołowi. Tak masywne zniszczenie struktury nerwowej wiąże się oczywiście z klinicznym obrazem całkowitego uszkodzenia rdzenia kręgowego, nie rokującego poprawy stanu neurologicznego w trakcie leczenia. 16 Częściej jednak uszkodzenie rdzenia nie jest następstwem mechanicznego zniszczenia, ale zaburzenia ukrwienia (Fotografia 11). Fotografia 11. Schemat unaczynienia rdzenia kręgowego Źródło: Kiwerski J.,Kowalski M., Krasuski M.: Schorzenia i urazy kręgosłupa, PZWL, Warszawa 1997, s Znaczny krótkotrwały ucisk lub nawet mniejszego stopnia, ale długo utrzymujący się - może doprowadzić do uszkodzenia naczyń rdzeniowych i wynaczynienia śródrdzeniowego lub częściej stwierdzanego zaburzenia ukrwienia, anemizacji, prowadzącej do rozległej martwicy centralnej rdzenia. Zaburzenia naczyniowe mogą być mniej rozległe, doprowadzając do częściowej martwicy 16 Ibid., s

20 w rejonie zaopatrzenia przez tętnicę rdzeniową przednią lub tętnice rdzeniowe tylne. 17 Takie zmiany przy podjęciu wczesnego leczenia rokują uzyskanie poprawy stanu neurologicznego oraz usposabiają do wystąpienia objawów niepełnego uszkodzenia rdzenia kręgowego. Szczególnie dotyczy to tych przypadków, w których ucisk powodujący wystąpienie tych zmian szybko ustąpił spontanicznie lub został zniesiony w wyniku postępowania leczniczego. Woźniewicz i wspólnicy poddali analizie materiał anatomopatologiczny uzyskany w czasie sekcji osób zmarłych po urazie rdzenia kręgowego w ośrodku. W materiale tym wyróżniono trzy grupy zmian: 1 całkowite zniszczenie struktury rdzenia w miejscu urazu ; 2 zniszczenie struktury rdzenia i wytworzenie centralnie umiejscowionego ogniska martwicy, sięgającego powyżej i poniżej miejsca uszkodzenia ; 3 częściowe zaburzenie budowy i martwica rdzenia umiejscowiona zwykle w obszarze zaopatrywanym przez tętnicę rdzeniową przednią i tętnice rdzeniowe tylne lub z pogranicza tych dwu obszarów ukrwienia. 18 Najczęściej obserwuje się pierwszy typ zmian, co związane jest z faktem, że największa śmiertelność jest wśród chorych z objawami całkowitego uszkodzenia rdzenia w segmencie szyjnym, klinicznie przejawiającym się porażeniem czterokończynowym. Również istotny problem stanowią krwiaki do których lekarze nie przywiązują zbytniej wagi a w niektórych przypadkach mogą być przyczyną utrzymujących się, głębokich zaburzeń neurologicznych Makroskopowe zmiany w rdzeniu kręgowym Do zmian makroskopowych do których dochodzi w obrębie rdzenia kręgowego zalicza się: krwiaki, przerwanie ciągłości rdzenia, wstrząśnienie, wstrząśnienie z nieznacznym trwałym uszkodzeniem tkanki nerwowej, martwicę rogu tylnego. W przestrzeni nadoponowej dochodzi do wystąpienia szczelinowatych krwiaków. U noworodków spostrzega się krwiaki nadoponowe które obejmują dużą przestrzeń kanału kręgowego, niekiedy jako jedyny objaw urazu okołoporodowego. W mechanizmie uszkodzenia rdzenia oprócz naciągnięcia również ważnym czynnikiem może być niedotlenienie. Tego rodzaju zmiany u dorosłych mogą doprowadzić do ucisku na zwoje międzykręgowe i korzenie. Krwiaki podoponowe również rzadko prowadzą do ucisku rdzenia kręgowego. Wyjątkowo stwierdza się przerwanie ciągłości opony twardej. Przerwanie ciągłości opony miękkiej (Fotografia 12) powoduje wypadnięcie obrzękłej tkanki nerwowej. Drobne podbiegnięcia krwawe bardzo często występują w 17 Ibid., s Ibid., s

21 obrębie pajęczynówki. Wynaczynienia nadoponowe dość szybko ulegają organizacji lub skostnieniu. 19 Fotografia 12. Wpadnięcie obrzękłej tkanki nerwowej po przerwaniu opony miękkiej Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1974, s. 58. Całkowite przerwanie, zmiażdżenie istoty szarej i białej rdzenia kręgowego zazwyczaj stwierdza się w ciężkich, złożonych, niestabilnych urazach z dużymi przemieszczeniami trzonów kręgów i zmniejszeniem światła kanału kręgowego. Niekiedy wymiary średnicy zwężonego kanału są równe średnicy uciśniętego rdzenia. Często całkowite zniszczenie rdzenia występuje przy zachowanym szerokim kanale kręgowym. Wygląda to tak, że między zmienionym rdzeniem a ścianą kanału znajduje się wolna przestrzeń, a stosunek średnicy rdzenia do średnicy kanału jest prawidłowy w płaszczyźnie strzałkowej. W przypadkach całkowitego przerwania rdzenia (Fotografia 13, 15) wygląd makroskopowy jest bardzo podobny. Na przekroju w miejscu urazu obraz tkanki nerwowej jest całkowicie zmieniony, a struktura zatarta. Brak prawidłowego rysunku istoty szarej i białej,a całą przestrzeń rdzenia obrzeżoną oponą miękką wypełnia zazwyczaj krew z resztkami martwiczo 19 Weiss M.: Op. cit., s

22 zmienionej, rozpadającej się tkanki nerwowej (Fotografia 14). Niekiedy jest zachowany wąski rąbek tkanki nerwowej, szerokości 1-2 mm, w pobliżu opony miękkiej. Zmiany te obejmują często przestrzeń kilku segmentów, zmniejszając się stopniowo w górę i w dół od miejsca największego uszkodzenia. Brzegi ogniska są nieostre, pozazębiane. 20 Ponadto w dość dużej liczbie obserwuje się inne ogniska martwicy nie mające związku z poprzednio opisanym zjawiskiem. Są to ogniska krwotoczne lub niedokrwienia ich brzegi są okrągłe, owalne, przecinkowate położone centralnie lub mimośrodkowo, obejmujące część rdzenia i rozciągające się na przestrzeni kilku lub kilkunastu centymetrów. Fotografia 13. Martwica krwotoczna całkowite przerwanie rdzenia kręgowego Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1974, s Weiss M.: Op. cit., s

23 Fotografia 14. Martwica krwotoczna całkowite przerwanie rdzenia kręgowego Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1974, s

24 Fotografia 15. Całkowite przerwanie rdzenia kręgowego Źródło: Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1974, s

25 Rozległe przerwanie rdzenia może powstać w wyniku: bezpośredniego zmiażdżenia rdzenia, rozciągnięcia rdzenia, zadziałania czynnika naczyniowego powodującego uszkodzenie dwóch systemów ukrwienia rdzenia dorzecza tętnicy rdzeniowej przedniej oraz tętnic rdzeniowych tylnych. 21 Niekiedy dominują zmiany malatyczne, gdzie martwica rozpływa się na całej szerokości uszkodzonego rdzenia, obrzeżona jest oponą miękką, bez zmian krwotocznych. Obserwuje się przypadki, w których rdzeń kręgowy poza obrzmieniem, powiększeniem wymiarów i wypełnieniem przestrzeni oponowych do granic wymiarów kanału kręgowego makroskopowo nie wykazywał większych zmian ogniskowych poza zatarciem struktury istoty szarej i białej bądź nieznacznym zmniejszeniem spoistości. W przypadku całkowitego przerwania ciągłości rdzenia tętnice kręgowe nie wykazywały zmian. 22 Uszkodzenie częściowe rdzenia kręgowego należą do uszkodzeń o niejednolitym mechanizmie. Podobnie jak w przypadku uszkodzenia całkowitego uwzględnia się możliwość bezpośredniego kontaktu ucisku oraz zaburzenia krążenia wewnątrzrdzeniowego w obszarze układów tętniczych: tętnicy rdzeniowej przedniej i tętnic rdzeniowych tylnych. Zespół wstrząśnienia rdzenia jest to przemijające zaburzenie czynności rdzenia które porównać można ze wstrząśnieniem mózgu. Dochodzi do całkowitego zniesienia czynności dowolnej oraz wszystkich odruchów poniżej poziomu uszkodzenia. Powrót funkcji rdzenia następuje w ciągu minut lub godzin i jest całkowity. 23 Zmiany przy urazach z wstrząśnieniem są niepełne, prawdopodobnie zmiany morfologiczne dotyczą odwracalnego naruszenia struktur, na przykład barier błonowych komórek nerwowych, bariery krew mózg oraz barier połączeń synaptycznych. Wstrząśnienie z nieznacznym trwałym uszkodzeniem tkanki nerwowej powstaje prawdopodobnie w wyniku utrzymujących się zmian w przepuszczalności błon komórkowych. Pojawiają się w nich trwałe ubytki w pewnych odcinkach słabiej ukrwionego rdzenia przez tętnice anatomiczne końcowe. W niektórych obszarach rdzenia powstają nieodwracalne zmiany istoty szarej bądź rozpad włókien osiowych i osłonek mielinowych. Zespół Browna Sequarda to wynik bocznego uszkodzenia połowy rdzenia. Często występuje po złamaniach zgięciowych i zgięciowo rotacyjnych kręgosłupa oraz tępych urazach rdzenia kręgowego. Charakteryzuje się porażeniem połowiczym i ubytkiem czucia proprioceptywnego po stronie urazu czego przyczyną jest uszkodzenie dróg piramidowych oraz dróg sznurów tylnych. Zauważa się również jednoczesny ubytek zaburzenia czucia bólu i temperatury po stronie 21 Haftek J., Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,Warszawa 1986, s M.: Op. cit. s PWeisstaszyńska - Sarosiek I., Niemcunowicz Janica A., Janica J.: Urazy kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia kręgowego - poglądy reprezentowane przez neurologów, Archiwum medycyny sądowej i kryminologii,

26 przeciwnej. Zespołowi temu mogą towarzyszyć bóle korzeniowe, przeczulica a także zaburzenia naczynioworuchowe. Z tego typu zespołem spotykamy się w przypadku urazów ostrych rdzenia kręgowego, na przykład uraz nożem. W urazach tępych może wystąpić forma poronna lub mieszana zespołu, na przykład po urazie mogą utrzymywać się asymetryczne porażenia kończyn dolnych z brakiem lub osłabieniem czucia po mniej porażonej stronie. Początkowo symetryczne niedowłady i zaburzenia czucia czasem mogą przechodzić w asymetryczne. Zespół ten może być następstwem pourazowego przemieszczenia do kanału krążka międzykręgowego lub jednostronnego zwichnięcia kręgów. Zespół centralny dotyczy tętnicy centralnej a dokładniej jej unaczynienia. Obejmuje zwykle obszar splotu opony i tętnic rdzeniowych tylnych. Charakteryzuje się niedowładem czterokończynowym znacznie większym w obrębie kończyn górnych niż dolnych. Do niedowładu dochodzą zaburzenia czynności pęcherza moczowego i zaburzenia czucia. Początkowo zespół ten może wystąpić w postaci porażenia czterokończynowego z zachowaniem czucia głębokiego w stopach, a dopiero po pewnym czasie ujawnia się czynność dowolna kończyn dolnych. W innych przypadkach może wystąpić nieznaczny, szybko ustępujący niedowład kończyn dolnych, niekiedy bez zaburzenia funkcji wydalniczych. 24 Prawdopodobnie czynniki mechaniczny i czynnościowy odgrywają rolę w tym zespole. Niekiedy pomimo znacznej poprawy neurologicznej i funkcjonalnej po leczeniu z reguły funkcja rąk zostaje znacznie upośledzona. Fotografia 16. Martwica rogów tylnych Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., PZWL, Warszawa 1974, s Ptaszyńska Sarosiek I., Niemcunowicz Janica A., Janica J.: Op. cit., s

27 Martwica rogu tylnego (Fotografia 16) występuje jednostronnie lub dwustronnie i stanowi najczęstszą, najbardziej typową siedzibę niewydolności rdzenia kręgowego w wyniku zajęcia pogranicza pól ukrwienia tętnicy centralnej i tętnicy rdzeniowej lewej lub prawej. Martwica centralna jest pewną odmianą tego typu uszkodzenia inaczej nazywa się ją ołówkową. Do rzadko spotykanych typów uszkodzenia ogniskowego zalicza się uszkodzenie przednie rdzenia (Fotografia 17). Fotografia 17. Zniszczenie rogów przednich rdzenia Źródło: Zasady postępowania w urazowych uszkodzeniach rdzenia kręgowego, praca zbiorowa pod red. Weiss M., PZWL, Warszawa 1974, s. 22 Stłuczenie tylnej części rdzenia charakteryzuje się odwracalnością tego uszkodzenia. Przejawia się zaburzeniami czucia, bólami, mrowieniem w okolicy szyi, kończyn górnych i tułowia. Objawy te są zwykle symetryczne. Często występuje wielosegmentowa przeczulica mozaikowa o piekącym charakterze. Zespół ten może występować razem z niedowładem kończyn górnych Mikroskopowe zmiany w rdzeniu kręgowym Istota szara która jest dobrze ukrwiona podlega zmianom patologicznym podobnie jak w ośrodkowym układzie nerwowym, pod wpływem niedotlenienia lub bezpośredniego urazu. Należy zwrócić uwagę na to że istota szara jest strefą odporną na działanie czynników szkodliwych. Nawet po minutach od całkowitego zatrzymania dopływu krwi mogą występować zmiany odwracalne. Dłuższe ograniczenie dopływu tlenu i spadek ph krwi poniżej 7,1 może powodować zmiany zawartości sodu i obrzęk. Dalszy spadek dowozu tlenu, poniżej 20 25%, i spadek ph krwi, poniżej 6,75 powoduje przechodzenie albumin do wypustek astrocytów poprzez barierę krew 29

28 mózg, czyli tak zwaną błonę Helda, lub zaburzenia w błonach synaptycznych. Przy zachowaniu ciągłości błony komórkowej wypustek astrocytów może wystąpić odwracalne uszkodzenie funkcji. Całkowite zatrzymanie dopływu tlenu powoduje duże zmiany w budowie histologicznej istoty szarej, ujawniając zmiany mikroskopowe znane jako 3 typy uszkodzeń Nissla (uszkodzenie ostre, ciężkie, przewlekłe) oraz 2 typy Spielayera (ostre i homogenizacyjne). 25 Zmiany w tkance nerwowej pod wpływem urazu są zbliżone do zmian występujących w wyniku zahamowania dopływu tlenu i spadku ciśnienia tętniczego krwi. Podobne zmiany może również wywołać spadek stężenia glukozy we krwi do 60 mg%. Wyróżnia się kilka typów obrzęków: obrzęk urazowy, zapalny obejmujący głównie istotę białą i obrzęk przy stosowaniu przykładowo oziębienia również dotyczący istoty białej. Najbardziej niebezpiecznym obrzękiem jest obrzęk urazowy ponieważ jako pozakomórkowy jest nieodwracalny. Obejmuje on przestrzenie okołonaczyniowe na skutek rozerwania wypustek astrocytów. Komórki nerwowe na uraz reagują obrzmieniem i powiększeniem. W przypadku pourazowego uszkodzenia neurocytów mamy do czynienia z centralną tigrolizą. W uszkodzeniu wstecznym znikanie tigroidu dotyczy włókna osiowego. Sama komórka nerwowa jest dość dobrze zabezpieczona przed urazami i wstrząsami z uwagi na posiadaną baterię błon. 26 Wszystkie komórki nerwowe, cała tkanka wraz z naczyniami wykonują ruchy pulsacyjne. Ruchy te ułatwiają utrzymanie pompy jonowej i właściwego potencjału elektrycznego komórek. Nieodwracalne uszkodzenie komórek nerwowych powoduje porażenie wiotkie. Astrocyty to komórki bezpośrednio połączone swoimi wypustkami z siecią naczyń włosowatych, a z drugiej strony również poprzez wypustki przylegają i oplatają do błony cytoplazmatycznej komórek nerwowych. Astrocyty tworzą siateczkę glejowa czyli neuropil oraz są pośrednikami wymiany metabolitów między naczyniem a komórką nerwową. Trwałe uszkodzenie astrocytu może powodować przerwanie ruchu transportu substancji biochemicznych od i do komórki nerwowej. Przy uszkodzeniu reagują obrzmieniem cytoplazmy, powiększając objętość o 25%. W otoczeniu ognisk uszkodzenia mogą przekształcać się w postacie olbrzymie, tak zwane gemistocyty. Oligodendrocyty w stanach fizjologicznych stanowią element odżywczy zwłaszcza dla wypustek nerwowych, włókien osiowych, stanowią również odpowiednik komórek Schwanna w obwodowym układzie nerwowym. Na skutek pochłaniania wody podczas urazu, oligodendrocyty powiększają swoją objętość o około 133%. W stanach patologicznych ujawniają się w otoczeniu ciała komórki nerwowej w zwiększonej liczbie. 25 Weiss M.: Op. cit., s Weiss M.: Op. cit., s

29 Komórki Hortegi inaczej zwane mikroglejem w stanach fizjologicznych są słabo widoczne. Ujawniają się w stanach chorobowych w otoczeniu ognisk uszkodzenia tkanki nerwowej. Do istoty białej zalicza się przede wszystkim wypustki komórek nerwowych i osłonki mielinowe. W rdzeniu kręgowym włókna nerwowe otoczone są osłonką mielinową bez widocznych jąder komórek osłonki. W związku z tym regeneracja włókien osiowych jest ograniczona lub wręcz niemożliwa. Zmiany krwotoczne w istocie białej występują rzadziej, co jest związane ze skąpą ilością naczyń włosowatych w porównaniu z istotą szarą. W przypadku obrzęku rdzenia makroskopowo rysunek istoty szarej i białej jest tak zatarty, że istota szara jest niewidoczna. Jeżeli w badaniu mikroskopowym przy istniejącym braku reakcji barwnej na mielinę zachowane są włókna osiowe, można przypuszczać, że możliwy jest powrót zaburzonej funkcji neuronów. 27 Całkowite odcięcie od możliwości naprawy włókna osiowego prowadzi do powstania zmian zwyrodnieniowych w odpowiedniej komórce nerwowej. Uszkodzenie osłonki mielinowej powoduje zaburzenie przewodnictwa nerwowego lub całkowity jego brak Dynamika procesów reparacji Procesy odbudowy w tkance nerwowej są zależne od stopnia uszkodzenia poszczególnych elementów komórkowych z martwicą tkanki nerwowej rdzenia i ich większych obszarów. Obrzęk który narasta w pierwszych 24 godzinach po urazie, utrzymuje się niekiedy kilka tygodni. Szczególnie w sytuacji gdy wystąpiło pęknięcie wypustek astrocytów. W miejscu rozpadu tkanki mózgowej od trzeciego dnia do trzeciego tygodnia pojawia się zwiększona liczba astrocytów od momentu uszkodzenia. Komórki Hortegi które pojawiają się w 18 godzin od chwili uszkodzenia zazwyczaj utrzymują się w okresie ponad 28 dni. Zmiany w komórkach nerwowych przy niewielkich urazach lub w pobliżu ogniska martwicy pojawiają się w kilkanaście godzin, przy czym ostre uszkodzenie Nissla i ostre uszkodzenie Spielmayera należą do zmian odwracalnych. Natomiast ciężkie i przewlekłe uszkodzenie Nissla, a także homogenizacyjne Spielmayera zalicza się do uszkodzeń nieodwracalnych. 28 W przypadkach całkowitego przerwania rdzenia z rozpadem krwotocznym tkanki nerwowej w obrębie kilku segmentów po zresorbowaniu tkanki nerwowej pozostaje pasmo w postaci blizny glejowo łącznotkankowej. Krwiaki które powstały wewnątrz rdzenia bądź ogniska martwicy centralnej w przypadkach częściowego uszkodzenia rdzenia prowadzą do powstawania jam a nawet jamistości rdzenia. W procesie naprawczym rdzenia wyróżnia się cztery okresy. Pierwszy okres trwa kilka dni. 27 Weiss M.: Op. cit., s Weiss M.: Op. cit., s

30 Wokół ogniska martwicy pojawiają się poszerzone naczynia, pojedyncze limfocyty bądź leukocyty i jest to tak zwana strefa uszkodzenia. Stadium to jest nazywane stadium martwicy. Drugi okres to okres resorpcji który trwa kilka tygodni. Charakterystyczne w tym okresie jest występowanie komórek żernych lipofagi, komórki Hortegi. W trzecim okresie który trwa miesiące i jest zwanym stadium reparacyjnym, występuje nagromadzenie astrocytów, gemistocytów oraz angioblastów. Czwarty okres trwa lata i stwierdza się w nim obecność obfitych włókienek glejowych. Jest to stadium blizny glejowej w której występują niekiedy drobne jamki jak i również rozrosty opony miękkiej. 32

31 ROZDZIAŁ III EPIDEMIOLOGIA I DIAGNOSTYKA URAZÓW RDZENIA KRĘGOWEGO W dzisiejszych czasach kiedy żyjemy w biegu a cywilizacja jest bardzo dobrze rozwinięta, coraz częściej dochodzi do różnego rodzaju wypadków w wyniku których zostaje uszkodzony kręgosłup oraz rdzeń kręgowy. Najczęściej do tego typu uszkodzeń dochodzi podczas wypadków komunikacyjnych. Bardzo ważną rolę odgrywa odpowiednie zdiagnozowanie uszkodzenia oraz postępowanie na miejscu wypadku gdyż ma to wpływ na dalsze postępowanie rehabilitacyjne oraz rokowania Epidemiologia Do najczęstszych czynników etiologicznych należą wypadki komunikacyjne, upadki z wysokości, urazy sportowe, rany postrzałowe i inne związane z bójkami. Mężczyźni doznają urazów rdzenia czterokrotnie częściej niż kobiety. Najczęściej uszkodzenia neurologiczne dotyczą poziomu C5, C4, C6 w odcinku szyjnym oraz Th12/L1 w miejscu połączenia odcinka piersiowego i lędźwiowego. Obecnie częściej dochodzi do uszkodzeń niecałkowitych, które stanowią w przybliżeniu 56% wszystkich przypadków. Jest to częściowo zasługa lepszego działania doraźnych służb medycznych i leczenia doraźnego, dzięki czemu istnieje szansa zachowania lepszej funkcji. 29 Za główne przyczyny śmierci po uszkodzeniach rdzenia kręgowego uznaje się problemy oddechowe, zwykle połączone z zapaleniem płuc, choroby serca, wtórne urazy oraz posocznicę, która zwykle jest następstwem odleżyn, zakażeń dróg moczowych lub układu oddechowego. U osób powyżej 50 roku życia większość uszkodzeń jest spowodowana upadkami a ich tłem mogą być zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie. W grupie starszych pacjentów przeważają kobiety Diagnostyka wstępna Wczesne rozpoznanie charakteru uszkodzenia kręgosłupa ma bardzo istotne znaczenie gdyż w dużej mierze warunkuje dalsze, prawidłowe leczenie. Lekarz który udziela pierwszej pomocy na miejscu wypadku poszkodowanemu, powinien już na miejscu wypadku starać się wyjaśnić mechanizm uszkodzenia kręgosłupa. Na mechanizm ten mogą wskazywać zarówno obrażenia zewnętrzne, jak i uzyskane w czasie wstępnego wywiadu dane o przebiegu urazu (jeśli nie doszło 29 Garrison J. S., MD oraz 30 współautorów: Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej, PZWL, Warszawa 1997, s

biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY biologia w gimnazjum 2 OBWODOWY UKŁAD NERWOWY BUDOWA KOMÓRKI NERWOWEJ KIERUNEK PRZEWODZENIA IMPULSU NEROWEGO DENDRYT ZAKOŃCZENIA AKSONU CIAŁO KOMÓRKI JĄDRO KOMÓRKOWE AKSON OSŁONKA MIELINOWA Komórka nerwowa

Bardziej szczegółowo

ZŁAMANIA KOŚCI. Objawy złamania: Możliwe powikłania złamań:

ZŁAMANIA KOŚCI. Objawy złamania: Możliwe powikłania złamań: moduł V foliogram 28 ZŁAMANIA KOŚCI Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości kości. Dochodzi do niego po zadziałaniu sił przekraczających elastyczność i wytrzymałość tkanki kostnej.

Bardziej szczegółowo

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA KRĘGOSŁUP (columna vertebralis) Kręgosłup nie jest sztywnym słupem kostnym składa się z kręgów zrośniętych ze sobą w odcinkach krzyżowym i guzicznym oraz ruchomych połączeo w części

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103

Wprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103 ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103 Wprowadzenie Udar mózgu jest schorzeniem uszkadzającym mózg. W związku

Bardziej szczegółowo

Epidemiologia i klasyfikacja urazów rdzenia kręgowego

Epidemiologia i klasyfikacja urazów rdzenia kręgowego Epidemiologia i klasyfikacja urazów rdzenia kręgowego prof. Marek Harat Klinika Neurochirurgii 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego w Bydgoszczy Polska Szkoła Neurochirurgii 2017 Częstość występowania urazów

Bardziej szczegółowo

Niestabilność kręgosłupa

Niestabilność kręgosłupa Niestabilność kręgosłupa Niestabilność kręgosłupa jest to nadmierna ruchomość kręgosłupa wykraczająca poza fizjologiczne zakresy ruchu, wywołująca dolegliwości bólowe lub objawy neurologiczne, również

Bardziej szczegółowo

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY KRĘGOSŁUP Cechy dzięki którym chroni rdzeń : Elastyczność połączeń międzykręgowych sprężystości krążków Krzywizny kręgosłupa Obszerne światło kanału kręgowego i OBWODOWY UKŁAD NERWOWY Nerwy łączą się z

Bardziej szczegółowo

ul. Belgradzka 52, 02-795 Warszawa-Ursynów tel. kom. +48 794 207 077 www.fizjoport.pl

ul. Belgradzka 52, 02-795 Warszawa-Ursynów tel. kom. +48 794 207 077 www.fizjoport.pl Coraz większa liczba pacjentów zgłasza się do fizjoterapeutów z problemami bólowymi w obrębie kręgosłupa. Często postawiona diagnoza dyskopatia, wywołuje niepokój o własne zdrowie i wątpliwości w jaki

Bardziej szczegółowo

Zaopatrzenie ortopedyczne

Zaopatrzenie ortopedyczne Zaopatrzenie ortopedyczne ZAOPATRZENIE KOŃCZYNY GÓRNEJ Sprężynowa szyna odwodząca staw ramienny (szyna podpiera staw ramienny wraz z ramieniem i ręką) Wskazania W ostrych zespołach bólowych i urazach barku.

Bardziej szczegółowo

Kręgozmyk, choroba Bechterowa, reumatyzm stawów, osteoporoza

Kręgozmyk, choroba Bechterowa, reumatyzm stawów, osteoporoza Kręgozmyk, choroba Bechterowa, reumatyzm stawów, osteoporoza Kręgozmyk (spondylolisteza) - jest to zsunięcie się kręgu do przodu (w kierunku brzucha) w stosunku do kręgu położonego poniżej. Dotyczy to

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym Budowa i funkcje Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów wewnętrznych.

Bardziej szczegółowo

MECHANIKA KRĘGOSŁUPA

MECHANIKA KRĘGOSŁUPA MECHANIKA KRĘGOSŁUPA KRZYWIZNY FIZJOLOGICZNE KRĘGOSŁUPA Prawidłowo zbudowany kręgosłup dorosłego człowieka tworzy w płaszczyźnie strzałkowej linię łamaną przypominającą sinusoidę. Odcinek krzyżowy i piersiowy

Bardziej szczegółowo

Ból z tkanki nerwowej a ból odbierany przez tkankę nerwową - dwa sposoby terapeutyczne

Ból z tkanki nerwowej a ból odbierany przez tkankę nerwową - dwa sposoby terapeutyczne Ból z tkanki nerwowej a ból odbierany przez tkankę nerwową - dwa sposoby terapeutyczne Dr n. med. Michał Dwornik Ból z tkanki nerwowej Rdzeń kręgowy Zwoje współczulne Korzenie rdzeniowe Nerwy rdzeniowe

Bardziej szczegółowo

Dyskopatia & co dalej? Henryk Dyczek 2010

Dyskopatia & co dalej? Henryk Dyczek 2010 Dyskopatia & co dalej? Henryk Dyczek 2010 Definicja - 1 Dyskopatia szerokie pojęcie obejmujące schorzenia krążka międzykręgowego. W większości przypadków jest to pierwszy z etapów choroby zwyrodnieniowej

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA. mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus

ANATOMIA. mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus ANATOMIA mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus Wśród nauk biologicznych, zajmujących się wszelkimi formami życia, wyróżnia się dwa podstawowe działy: morfologię, fizjologię. MORFOLOGIA - zajmuje się poznaniem

Bardziej szczegółowo

Teraz już tylko wystarczy jednorazowy większy osiowy wysiłek (np. dźwignięcie z pozycji skłonu siedziska tapczanu lub innego ciężaru),

Teraz już tylko wystarczy jednorazowy większy osiowy wysiłek (np. dźwignięcie z pozycji skłonu siedziska tapczanu lub innego ciężaru), Odcinek lędźwiowy Ten odcinek, pozbawiony żeber, dzięki wysokim krążkom międzykręgowym i wyprofilowanej powierzchni stawów międzykręgowych ma dość duży zakres ruchów we wszystkich kierunkach, w tym również

Bardziej szczegółowo

Wrodzone wady wewnątrzkanałowe

Wrodzone wady wewnątrzkanałowe Wrodzone wady wewnątrzkanałowe Występują one w przebiegu wad tworzenia się tzw. struny grzbietowej ( rozwoju kręgosłupa i rdzenia). Określane są inaczej terminem dysrafii. Wady te przyjmują postać: rozszczepu

Bardziej szczegółowo

Przygotowanie do samodzielnej pracy z pacjentem masaż w dyskopatii jako jedna z metod neurorehabilitacji

Przygotowanie do samodzielnej pracy z pacjentem masaż w dyskopatii jako jedna z metod neurorehabilitacji Przygotowanie do samodzielnej pracy z pacjentem masaż w dyskopatii jako jedna z metod neurorehabilitacji Czym jest dyskopatia? Jest to szerokie pojęcie obejmujące schorzenia krążka międzykręgowego. W większości

Bardziej szczegółowo

niedostatecznego rozwój części kręgu (półkręg, kręg klinowy, kręg motyli) nieprawidłowego zrostu między kręgami (płytka lub blok kręgowy)

niedostatecznego rozwój części kręgu (półkręg, kręg klinowy, kręg motyli) nieprawidłowego zrostu między kręgami (płytka lub blok kręgowy) Kifozy wrodzone Błędy w rozwoju kręgosłupa w okresie wewnątrzmacicznym prowadzą do powstawania wad wrodzonych kręgosłupa. Istnienie wady w obrębie kręgosłupa nie jest równoznaczne z powstaniem deformacji

Bardziej szczegółowo

REHABILITACJA PO URAZIE KRĘGOSŁUPA I RDZENIA KRĘGOWEGO

REHABILITACJA PO URAZIE KRĘGOSŁUPA I RDZENIA KRĘGOWEGO REHABILITACJA PO URAZIE KRĘGOSŁUPA I RDZENIA KRĘGOWEGO W ODCINKU SZYJNYM LOSY PACJENTÓW Paweł Kalinowski, Mateusz Pelc, Katarzyna Pluta Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Koło Naukowe

Bardziej szczegółowo

MIGRENY. Henryk Dyczek 2010

MIGRENY. Henryk Dyczek 2010 MIGRENY Henryk Dyczek 2010 Wstęp http://zdrowie.flink.pl/migrenowe_bole_glowy.php Migrenowe bóle głowy stanowią problem epidemiologiczny, diagnostyczny i terapeutyczny. Powszechnie występuje niedostateczna

Bardziej szczegółowo

Podstawowe wiadomości z zakresu leczenia urazowych uszkodzeń narządu ruchu

Podstawowe wiadomości z zakresu leczenia urazowych uszkodzeń narządu ruchu Katedra i Oddział Kliniczny Ortopedii Ś. A. M w Katowicach WSS nr 5 im. Św. Barbary w Sosnowcu Podstawowe wiadomości z zakresu leczenia urazowych uszkodzeń narządu ruchu Definicje Uraz: działanie czynnika

Bardziej szczegółowo

tel:

tel: Miękki model mózgu, 8 części Nr ref: MA00741 Informacja o produkcie: Miękki model mózgu, 8 części Wysokiej jakości, realistyczny model mózgu człowieka, wykonany z miękkiego materiału, przypominającego

Bardziej szczegółowo

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU MIĘŚNIE GRZBIETU POWIERZCHOWNE

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU MIĘŚNIE GRZBIETU POWIERZCHOWNE Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU Mięśnie grzbietu dzieli się na dwie grupy: - warstwę bardziej powierzchowną stanowią mięśnie związane ze szkieletem kończyny górnej - do warstwy głębokiej

Bardziej szczegółowo

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO

Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w kształcie

Bardziej szczegółowo

Funkcjonowanie narządu ruchu. Kinga Matczak

Funkcjonowanie narządu ruchu. Kinga Matczak Funkcjonowanie narządu ruchu Kinga Matczak Narząd ruchu zapewnia człowiekowi utrzymanie prawidłowej postawy ciała, dowolne zmiany pozycji i przemieszczanie się w przestrzeni. Ze względu na budowę i właściwości

Bardziej szczegółowo

Spis Tabel i rycin. Spis tabel

Spis Tabel i rycin. Spis tabel Spis Tabel i rycin Spis tabel 1. Podział stawów ze względu na ilość osi ruchów i ukształtowanie powierzchni stawowych. 20 2. Nazwy ruchów w stawach człowieka w pozycji anatomicznej..... 21 3. Zestawienie

Bardziej szczegółowo

Dr inż. Marta Kamińska

Dr inż. Marta Kamińska Nowe techniki i technologie dla medycyny Dr inż. Marta Kamińska Układ nerwowy Układ nerwowy zapewnia łączność organizmu ze światem zewnętrznym, zezpala układy w jedną całość, zprawując jednocześnie nad

Bardziej szczegółowo

Etiopatogeneza: Leczenie kręgozmyków z dużym ześlizgiem

Etiopatogeneza: Leczenie kręgozmyków z dużym ześlizgiem Leczenie kręgozmyków z dużym ześlizgiem Physiotherapy & Medicine www.pandm.org Definicja: Kręgozmyk prawdziwy jest to wada chorobowa polegająca na ześlizgu kręgów w obrębie kręgoszczeliny na poziomie L5-

Bardziej szczegółowo

Połączenia kości tułowia

Połączenia kości tułowia Połączenia kości tułowia Połączenia kręgosłupa z czaszką Staw szczytowo-potyliczny prawy lewy Staw szczytowo-obrotowy staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy przedni tylny staw szczytowo-obrotowy boczny prawy

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe Układ nerwowy Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe Tkanka nerwowa Komórki nerwowe NEURONY Komórki glejowe Typy neuronów Czuciowe (afferentne)

Bardziej szczegółowo

Zespoły bólowe kręgosłupa

Zespoły bólowe kręgosłupa Zespoły bólowe kręgosłupa W około 70-80% przypadków pierwszego spotkania pacjenta i lekarza nie daje ustalić się dokładnie przyczyny bólów kręgosłupa. Świadczy to o złożoności tego problemu. Mimo tego

Bardziej szczegółowo

Złamania urazowe kręgosłupa

Złamania urazowe kręgosłupa Złamania urazowe kręgosłupa Złamania kręgosłupa często prowadzą do porażeń czy niedowładów kończyn i wskutek tego dramatycznie mogą zmienić dalsze życie chorego. Skutkami tych neurologicznych uszkodzeń

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy. /Systema nervosum/

Układ nerwowy. /Systema nervosum/ Układ nerwowy /Systema nervosum/ Autonomiczny układ nerwowy Autonomiczny układ nerwowy = = wegetatywny -jest częścią UN kontrolującą i wpływającą na czynności narządów wewnętrznych, w tym mięśni gładkich,

Bardziej szczegółowo

Informacje dla pacjenta

Informacje dla pacjenta Informacje dla pacjenta Anatomia kręgosłupa Aesculap Spine Anatomia kręgosłupa Kręgosłup człowieka jest bez wątpienia jedną z najważniejszych i najbardziej mobilnych części naszego ciała. Jest rusztowaniem

Bardziej szczegółowo

Wady postawy. Podział i przyczyna powstawania wad postawy u dziecka. Najczęściej spotykamy podział wad postawy i budowy ciała na dwie grupy:

Wady postawy. Podział i przyczyna powstawania wad postawy u dziecka. Najczęściej spotykamy podział wad postawy i budowy ciała na dwie grupy: Wady postawy Wada postawy jest pojęciem zbiorczym i niedostatecznie sprecyzowanym. Obejmuje szereg osobniczych odchyleń postawy ciała od wzorców uznawanych za normę stosowną do wieku, płci, typów budowy,

Bardziej szczegółowo

Tablica 18. Głowa szyja tułów. 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc , , 2.96) I Pasmo boczne

Tablica 18. Głowa szyja tułów. 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc , , 2.96) I Pasmo boczne Tablica 18 Głowa szyja tułów 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc. 2.76 2.79, 2.81 2.84, 2.96) I Pasmo Pasmo mięśni właściwych grzbietu pokrywa w odcinku szyjnym i lędźwiowym pasmo przyśrodkowe,

Bardziej szczegółowo

BLOKADY CENTRALNE. I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM

BLOKADY CENTRALNE. I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM BLOKADY CENTRALNE I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM S Blokady centralne Część anestezji regionalnej obejmująca metody bezpośredniego znieczulenia rdzenia kręgowego i korzeni nerwów rdzeniowych.

Bardziej szczegółowo

Układ szkieletowy Iza Falęcka

Układ szkieletowy Iza Falęcka Układ szkieletowy Iza alęcka Zaznacz podpunkt, w którym nie wymieniono kości krótkich. a) kość łokciowa, kość miednicza, rzepka b) kość krzyżowa, paliczki, łopatka c) kość nadgarstka, kręgosłup, kość śródręcza

Bardziej szczegółowo

Rwę kulszową najczęściej wywołuje patologia krążka międzykręgowego, w większości przypadków dotyczy poziomu L4 lub L5.

Rwę kulszową najczęściej wywołuje patologia krążka międzykręgowego, w większości przypadków dotyczy poziomu L4 lub L5. Czy to na pewno rwa kulszowa? Jednym z najczęstszych powodów zgłaszania się pacjentów do terapeuty jest zespół bólowy kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym (L-S). Często pacjent ma zdiagnozowaną rwę

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie neuromobilizacji w leczeniu uszkodzeń nerwów obwodowych. Piotr Pietras Michał Dwornik

Zastosowanie neuromobilizacji w leczeniu uszkodzeń nerwów obwodowych. Piotr Pietras Michał Dwornik Zastosowanie neuromobilizacji w leczeniu uszkodzeń nerwów obwodowych Piotr Pietras Michał Dwornik Terapia manualna - wstęp Medycyna manualna jest nauką o diagnozowaniu i leczeniu odwracalnych zaburzeń

Bardziej szczegółowo

Kręgosłup składa się z 33, 34 kości, zbudowanych symetrycznie i ściśle ze sobą połączonych.

Kręgosłup składa się z 33, 34 kości, zbudowanych symetrycznie i ściśle ze sobą połączonych. Wstęp Aby zrozumieć dolegliwości bólowe krzyża, niezbędne jest minimum wiedzy z dziedziny anatomii, fizjologii, biomechaniki i patologii narządu ruchu człowieka. Każdy ból grzbietu jest objawem, zaistniałych

Bardziej szczegółowo

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek

Bardziej szczegółowo

Slajd 1 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY. Slajd 2. Slajd 3 MM WEWNĘTRZNE

Slajd 1 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY. Slajd 2. Slajd 3 MM WEWNĘTRZNE Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY Do tej grupy należą mięśnie działające na staw biodrowy jako: zginacze, prostowniki, odwodziciele, przywodziciele oraz rotatory uda. Otaczają one

Bardziej szczegółowo

szkielet tułowia widok od przodu klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe kręgosłup (33-34 kręgi)

szkielet tułowia widok od przodu klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe kręgosłup (33-34 kręgi) Kości tułowia szkielet tułowia kręgosłup (33-34 kręgi) klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe widok od przodu kręgosłup czaszka odcinek szyjny C 1-7 (1-7) - (lordoza szyjna) klatka piersiowa odcinek

Bardziej szczegółowo

Chirurgia - klinika. złamania krętarzowe wyciąg szkieletowy na 8-10 tyg.; operacja

Chirurgia - klinika. złamania krętarzowe wyciąg szkieletowy na 8-10 tyg.; operacja złamania szyjki kości udowej podwieszenie na taśmach wyciągowych na 6 tyg.; proteza metalowa; leczenie operacyjne złamania krętarzowe wyciąg szkieletowy na 8-10 tyg.; operacja złamania trzonu kości udowej

Bardziej szczegółowo

Kończyny Dolne. Orteza stawu kolanowego z fiszbinami ortopedycznymi i zapięciem krzyżowym AM-OSK-Z/S-X. Zastosowanie: www.reh4mat.com.

Kończyny Dolne. Orteza stawu kolanowego z fiszbinami ortopedycznymi i zapięciem krzyżowym AM-OSK-Z/S-X. Zastosowanie: www.reh4mat.com. Kończyny Dolne Orteza stawu kolanowego z fiszbinami ortopedycznymi i zapięciem krzyżowym AM-OSK-Z/S-X po przebytych urazach stawu kolanowego, niewymagających unieruchomienia stawu kolanowego (skręcenia

Bardziej szczegółowo

SZKIELET OSIOWY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3

SZKIELET OSIOWY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET OSIOWY Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. CZASZKA (cranium) Czaszka składa się z dwóch części: tylno górnej, która stanowi czaszkę mózgową

Bardziej szczegółowo

Należą do najczęstszych urazów mózgu Zmiany w badaniach obrazowych z czasem pogarszają się

Należą do najczęstszych urazów mózgu Zmiany w badaniach obrazowych z czasem pogarszają się Złamania kości czaszki U 1/3 chorych po ciężkim urazie głowy nie występuje złamanie kości czaszki Złamanie może być linijne, z wgłobieniem lub z rozerwaniem szwów Zdjęcia rtg nie są wystarczające w diagnostyce

Bardziej szczegółowo

Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU

Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Ośrodkowy układ nerwowy zaczyna się rozwijać na początku 3. tygodnia w postaci płytki nerwowej, położonej w pośrodkowo-grzbietowej okolicy, ku przodowi od węzła

Bardziej szczegółowo

Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie

Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie Tkanka mięśniowa Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana poprzecznie prążkowana serca gładka Tkanka mięśniowa Podstawową własnością

Bardziej szczegółowo

TABELA NORM USZCZERBKU NA ZDROWIU EDU PLUS

TABELA NORM USZCZERBKU NA ZDROWIU EDU PLUS Załącznik nr do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia Edu Plus zatwierdzonych uchwałą 0/04/03/204 Zarządu InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group z dnia 04.03.204 r. I. USZKODZENIA GŁOWY. ZŁAMANIE KOŚCI POKRYWY

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 2 RDZEŃ KRĘGOWY FUNKCJE DRÓG I OŚRODKÓW RDZENIOWYCH

Ćwiczenie 2 RDZEŃ KRĘGOWY FUNKCJE DRÓG I OŚRODKÓW RDZENIOWYCH Ćwiczenie 2 RDZEŃ KRĘGOWY FUNKCJE DRÓG I OŚRODKÓW RDZENIOWYCH Budowa łuku odruchowego 1 2 Receptor Protoneuron neuron czuciowy 3 Ośrodek (tu integracja odruchu) 4 Motoneuron neuron ruchowy 5 Efektor Prawo

Bardziej szczegółowo

www.pandm.org ROZSZCZEP KRĘGOSŁUPA (Spina Biffida)

www.pandm.org ROZSZCZEP KRĘGOSŁUPA (Spina Biffida) ROZSZCZEP KRĘGOSŁUPA (Spina Biffida) 1.To niedorozwój i zaburzenie łączenia punktów kostnienia trzonów i łuków kręgów prowadzące do powstania szczeliny. 2.Jest wynikiem braku czasowej koordynacji etapów

Bardziej szczegółowo

Oddział IV - procedury lecznicze

Oddział IV - procedury lecznicze Oddział IV - procedury lecznicze W naszym oddziale stale wprowadzamy nowe techniki operacyjne i nowe rozwiązania techniczne. Poniżej nieco informacji o niektórych z stosowanych metod operacyjnych. W leczeniu

Bardziej szczegółowo

SKOLIOZY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 RODZAJ SKOLIOZY. BOCZNE SKRZYWIENIE KRĘGOSŁUPA (scoliosis)

SKOLIOZY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 RODZAJ SKOLIOZY. BOCZNE SKRZYWIENIE KRĘGOSŁUPA (scoliosis) Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SKOLIOZY BOCZNE SKRZYWIENIE KRĘGOSŁUPA (scoliosis) Jest to odchylenie osi anatomicznej kręgosłupa od mechanicznej w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Skolioza

Bardziej szczegółowo

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uduszenie gwałtowne. Tomasz Konopka

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uduszenie gwałtowne. Tomasz Konopka Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Uduszenie gwałtowne Tomasz Konopka Śmierć w wyniku uduszenia jest następstwem zatrzymania dopływu tlenu do ważnych dla życia

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ MEDYCZNY. Ewa Szeliga ŻYCIA PO URAZIE RDZENIA KRĘGOWEGO W ODCINKU SZYJNYM U OSÓB AKTYWNYCH I NIEAKTYWNYCH FIZYCZNIE

UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ MEDYCZNY. Ewa Szeliga ŻYCIA PO URAZIE RDZENIA KRĘGOWEGO W ODCINKU SZYJNYM U OSÓB AKTYWNYCH I NIEAKTYWNYCH FIZYCZNIE UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ MEDYCZNY Ewa Szeliga OCENA SPRAWNOŚCI FUNKCJONALNEJ I JAKOŚCI ŻYCIA PO URAZIE RDZENIA KRĘGOWEGO W ODCINKU SZYJNYM U OSÓB AKTYWNYCH I NIEAKTYWNYCH FIZYCZNIE Promotor pracy:

Bardziej szczegółowo

Adam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka

Adam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka Adam Zborowski ATLAS anatomii człowieka Kraków 2007 SPIS TREŚCI schemat komórki ludzkiej...12 rodzaje komórek...13 składniki komórkowe krw i... 14 rodzaje komórek...15 rodzaje nabłonków jednowarstwowych...

Bardziej szczegółowo

MEDYCZNE SZKOLENIA PODYPLOMOWE PAKT ul. Kopernika 8/ Katowice tel

MEDYCZNE SZKOLENIA PODYPLOMOWE PAKT ul. Kopernika 8/ Katowice tel WIELOSPECJALISTYCZNY KURS MEDYCYNY MANUALNEJ - Zintegrowane metody terapii manualnej w tym osteopatyczne i chiropraktyczne, techniki części miękkich (mięśniowo-powięziowe, terapia punktów spustowych),

Bardziej szczegółowo

INŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 3

INŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 3 INŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 3 ZAOPATRZENIE ORTOTYCZNE Ortozą nazywamy każde urządzenie kompensujące dysfunkcję układu senso-motorycznego (Wooldrige 1972) Ortoza jest urządzeniem techniczny,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM KURSU. Terapia Manualna Holistyczna Tkanek Miękkich

PROGRAM KURSU. Terapia Manualna Holistyczna Tkanek Miękkich PROGRAM KURSU Terapia Manualna Holistyczna Tkanek Miękkich MODUŁ I Koncepcja Terapii Manualnej Holistycznej. Miednica, stawy biodrowe, segmenty ruchowe kręgosłupa lędźwiowego i przejścia piersiowo-lędźwiowego.

Bardziej szczegółowo

Kręgozmyk. Typowy obraz kręgozmyku L5-S1. Czerwoną linią zaznaczona wielkość przesunięcia. Inne choroby mylone z kręgozmykiem:

Kręgozmyk. Typowy obraz kręgozmyku L5-S1. Czerwoną linią zaznaczona wielkość przesunięcia. Inne choroby mylone z kręgozmykiem: Kręgozmyk Kręgozmyk (inaczej - spondylolisteza) jest to forma przewlekłej niestabilności kręgosłupa. Polega ona na przesunięciu (podwichnięciu) kręgów względem siebie (wyższy kręg ulega podwichnięciu do

Bardziej szczegółowo

OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ

OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ SZKIELET KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w

Bardziej szczegółowo

Tkanka nerwowa. Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie

Tkanka nerwowa. Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie Tkanka nerwowa Substancja międzykomórkowa: prawie nieobecna (blaszki podstawne) pobudliwość przewodnictwo

Bardziej szczegółowo

ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA

ŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA 133 2.3.1.2 ŻEBRA U człowieka występuje 12 par żeber. Są to długie, płaskie i wygięte listwy kostne, zwane też kośćmi żebrowymi. Z przodu ich przedłużeniami są chrząstki żebrowe. Tylny koniec żebra (costa)

Bardziej szczegółowo

Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka.

Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. SZKIELET OSIOWY Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. CZASZKA (cranium) Czaszka składa się z dwóch części: tylno górnej, która stanowi czaszkę mózgową i przednio dolnej,

Bardziej szczegółowo

POLIOMYELITIS. (choroba Heinego Medina, nagminne porażenie dziecięce, porażenie rogów przednich rdzenia, polio)

POLIOMYELITIS. (choroba Heinego Medina, nagminne porażenie dziecięce, porażenie rogów przednich rdzenia, polio) W latach 50. na chorobę Heinego-Medina chorowało w Europie i USA jedno na 5000 dzieci. Po wdrożeniu w Polsce masowych szczepień przeciw poliomyelitis, już w 1960 roku zarejestrowano mniej zachorowań. W

Bardziej szczegółowo

Wpływ pozycji siedzącej na organizm człowieka

Wpływ pozycji siedzącej na organizm człowieka Wpływ pozycji siedzącej na organizm człowieka Rozwój gospodarczy, dokonujący się we wszystkich obszarach życia ludzi, wiąże się nieodzownie ze zmianą dominującej pozycji ciała człowieka. W ciągu doby,

Bardziej szczegółowo

LECZENIE OPERACYJNE METODĄ SELEKTYWNEGO PRZECIĘCIA KORZENI CZUCIOWYCH

LECZENIE OPERACYJNE METODĄ SELEKTYWNEGO PRZECIĘCIA KORZENI CZUCIOWYCH LECZENIE OPERACYJNE METODĄ SELEKTYWNEGO PRZECIĘCIA KORZENI CZUCIOWYCH Zabieg selektywnego przecięcia korzeni czuciowych jest bezpieczną i efektywną metodą zmniejszania spastyczności trwale i bez większych

Bardziej szczegółowo

Czynność rdzenia kręgowego Odruch

Czynność rdzenia kręgowego Odruch Czynność rdzenia kręgowego Odruch Bodziec za słaby nie wywołuje rozchodzącego się impulsu, ale tylko zmiany miejscowe bodziec podprogowy. Najsłabszy bodziec wywołujący już impuls bodziec progowy. Każdy

Bardziej szczegółowo

ORTEZY STAWU BARKOWEGO

ORTEZY STAWU BARKOWEGO ORTEZY STAWU BARKOWEGO to grupa ortez stabilizujących i odciążających staw ramienny i barkowo-obojczykowy, a w części modeli także staw łokciowy, ramię i przedramię. Ortezy A-KOB, A-SOB-02 i A-SOB-03 utrzymują

Bardziej szczegółowo

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK Temat: Układ nerwowy i hormonalny Zadanie 1. Zaznacz poprawną odpowiedź. Co to są hormony? a) związki chemiczne wytwarzane w gruczołach łojowych, które regulują pracę

Bardziej szczegółowo

Obraz kliniczny chorych z venectazjami lub żyłami siatkowatymi.

Obraz kliniczny chorych z venectazjami lub żyłami siatkowatymi. 1 Obraz kliniczny przewlekłej niewydolności żylnej Autor: Marek Ciecierski Na obraz kliniczny składają się dolegliwości związane z zaburzonym odpływem krwi z żył kończyn dolnych. Jest to całe spectrum

Bardziej szczegółowo

PLECY WKLĘSŁE. Slajd 1. (Dorsum concavum) Slajd 2. Slajd 3 OPIS WADY

PLECY WKLĘSŁE. Slajd 1. (Dorsum concavum) Slajd 2. Slajd 3 OPIS WADY Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 PLECY WKLĘSŁE (Dorsum concavum) OPIS WADY W większości przypadków istotą wady jest pogłębienie fizjologicznej lordozy lędźwiowej połączone ze zmianami w jej zasięgu i kształcie.

Bardziej szczegółowo

Dyskopatia szyjna, zmiany zwyrodnieniowe w odcinku szyjnym kręgosłupa- Zespół szyjny Cervical syndrome

Dyskopatia szyjna, zmiany zwyrodnieniowe w odcinku szyjnym kręgosłupa- Zespół szyjny Cervical syndrome Dyskopatia szyjna, zmiany zwyrodnieniowe w odcinku szyjnym kręgosłupa- Zespół szyjny Cervical syndrome Ortopedika oferuje kompleksowe leczenie schorzeń kręgosłupa szyjnego, od farmakoterapii i fizjoterapii,

Bardziej szczegółowo

KATEDRA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ I SZCZĘKOWO- TWARZOWEJ ZAKŁAD CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ

KATEDRA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ I SZCZĘKOWO- TWARZOWEJ ZAKŁAD CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ DLA STUDENTÓW III ROKU ODDZIAŁU STOMATOLOGII SEMESTR VI (LETNI) 1. Zapoznanie z organizacją Katedry, w szczególności z organizacją Zakładu Chirurgii Stomatologicznej. Powiązania chirurgii stomatologicznej

Bardziej szczegółowo

I PORUSZAM SIĘ, ODDYCHAM I CZUJĘ

I PORUSZAM SIĘ, ODDYCHAM I CZUJĘ I PORUSZAM SIĘ, ODDYCHAM I CZUJĘ Zadanie 1. Dokończ zdania. A. Serce i wątroba to przykłady.... B. Najmniejszym elementem budującym organizm człowieka jest....... C. Zespół komórek podobnych do siebie

Bardziej szczegółowo

METODYKA BADAŃ MR / ANATOMIA MR KRĘGOSŁUPA I KANAŁU KRĘGOWEGO

METODYKA BADAŃ MR / ANATOMIA MR KRĘGOSŁUPA I KANAŁU KRĘGOWEGO KURS Rezonans magnetyczny w neuroradiologii Wrocław 21-22.04.2017 METODYKA BADAŃ MR / ANATOMIA MR KRĘGOSŁUPA I KANAŁU KRĘGOWEGO Marek SĄSIADEK Zakład Radiologii Ogólnej i Zabiegowej i Neuroradiologii Katedra

Bardziej szczegółowo

Fizjoterapia w uszkodzeniu rdzenia kręgowego

Fizjoterapia w uszkodzeniu rdzenia kręgowego Fizjoterapia w uszkodzeniu rdzenia kręgowego Przyczyna : Urazy W przebiegu chorób : SM, Heinego-Medina Zaburzenia genetyczne i rozwojowe Procesy zapalne i zwyrodnieniowe Procesy toksyczne i zakaźne Nowotwory,

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenia w autokorektorze

Ćwiczenia w autokorektorze Ćwiczenia w autokorektorze W proponowanej metodyce terapii uwzględniliśmy wytyczne i zalecenia opracowane przez SOSORT. 1 - najważniejszym elementem kinezyterapii skolioz są ćwiczenia czynne prowadzące

Bardziej szczegółowo

UKŁAD RUCHU (UKŁAD KOSTNY, UKŁAD MIĘŚNIOWY)

UKŁAD RUCHU (UKŁAD KOSTNY, UKŁAD MIĘŚNIOWY) Zadanie 1. (2 pkt). Na rysunku przedstawiono szkielet kończyny dolnej (wraz z częścią kości miednicznej) i kość krzyżową człowieka. a) Uzupełnij opis rysunku ( ) o nazwy wskazanych kości. b) Wybierz z

Bardziej szczegółowo

Niestabilne złamania miednicy, są ciężkimi urazami narządu ruchu. Śmiertelność według literatury wynosi od 8,6-31%. Physiotherapy & Medicine www.pandm.org Dalszy przebieg choroby urazowej u pacjentów,

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Ogólne zasady osteosyntezy. 1 Podstawy zespoleń kostnych. Słowo wstępne... VII J. SCHATZKER... 3

Spis treści. Ogólne zasady osteosyntezy. 1 Podstawy zespoleń kostnych. Słowo wstępne... VII J. SCHATZKER... 3 IX Słowo wstępne........................................................................ VII Część I Ogólne zasady osteosyntezy 1 Podstawy zespoleń kostnych J. SCHATZKER....................................................................

Bardziej szczegółowo

Choroby Kręgosłupa. Choroby kręgosłupa. Kręgosłup szyjny 1 / 12

Choroby Kręgosłupa. Choroby kręgosłupa. Kręgosłup szyjny 1 / 12 Choroby kręgosłupa Kręgosłup szyjny 1 / 12 Bóle głowy należą do najczęstszych dolegliwości określa się je mianem migreny szyjnej. Zazwyczaj promieniują od głowy do czoła, jakby tworzyły hełm. Wraz z bólem

Bardziej szczegółowo

Rola kręgosłupa w powstawaniu chorób

Rola kręgosłupa w powstawaniu chorób Rola kręgosłupa w powstawaniu chorób Prawdopodobnie żaden system w organizmie człowieka nie odgrywa tak ważnej roli dla ludzkiego zdrowia oraz długiego i aktywnego życia, jak kręgosłup. Kręgosłup tworzy

Bardziej szczegółowo

Wydział Medycyny Osteopatycznej Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna

Wydział Medycyny Osteopatycznej Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna Wydział Medycyny Osteopatycznej Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna Diagnostyka osteopatyczna stawów krzyżowo biodrowych i przegląd osteopatycznych zabiegów Dysfunkcje somatyczne/uszkodzenia somatyczne

Bardziej szczegółowo

Lekarskie i prawne aspekty uszkodzeń ciała KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ W WARSZAWIE

Lekarskie i prawne aspekty uszkodzeń ciała KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ W WARSZAWIE Lekarskie i prawne aspekty uszkodzeń ciała KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ W WARSZAWIE 1. Na podstawie badania osób żywych pokrzywdzonych i poszkodowanych; 2. W oparciu o analizę dokumentacji lekarskiej

Bardziej szczegółowo

INŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 4

INŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 4 INŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 4 ZAOPATRZENIE ORTOTYCZNE TUŁOWIA Bierne zaopatrzenie ortotyczne kręgosłupa Ortotyczna kontrola zakresu ruchów kręgosłupa jest zadaniem trudnym, Duża ilość

Bardziej szczegółowo

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1)

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1) grupa a Regulacja nerwowo-hormonalna 37 pkt max... Imię i nazwisko Poniższy test składa się z 20 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź.... Za rozwiązanie

Bardziej szczegółowo

Złamania kręgosłupa u dzieci i młodzieży

Złamania kręgosłupa u dzieci i młodzieży Projekt LT-PL-1R-042 Poprawa opieki zdrowotnej nad dziećmi w regionie przygranicznym Litwy i Polski (Interreg V-A Litwa-Polska) Złamania kręgosłupa u dzieci i młodzieży Prof. dr hab. med. Janusz Popko

Bardziej szczegółowo

spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16

spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16 spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16 1. Rozwój i podział układu nerwowego Janusz Moryś... 17 1.1. Rozwój rdzenia kręgowego... 17

Bardziej szczegółowo

Urazy i kontuzje w młodzieżowej piłce nożnej - charakterystyka,pierwsza pomoc, diagnostyka i leczenie

Urazy i kontuzje w młodzieżowej piłce nożnej - charakterystyka,pierwsza pomoc, diagnostyka i leczenie Urazy i kontuzje w młodzieżowej piłce nożnej - charakterystyka,pierwsza pomoc, diagnostyka i leczenie Autor: lek. Jacek Burda Eskulap-Med sp.z o.o. Ostrowiec Świętokrzyski No pain,no gain Bez bólu nie

Bardziej szczegółowo

METODYKA BADANIA RTG URAZÓW OBRĘCZY BARKOWEJ I WYBRANYCH STAWÓW. Lek. med. Dorota Szlezynger-Marcinek

METODYKA BADANIA RTG URAZÓW OBRĘCZY BARKOWEJ I WYBRANYCH STAWÓW. Lek. med. Dorota Szlezynger-Marcinek METODYKA BADANIA RTG URAZÓW OBRĘCZY BARKOWEJ I WYBRANYCH STAWÓW Lek. med. Dorota Szlezynger-Marcinek ANATOMIA 2 Jedne z najczęstszych urazów w zależności od wieku można je uszeregować następująco -dzieci-obojczyk

Bardziej szczegółowo

Śmierć mózgu. Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM

Śmierć mózgu. Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Śmierć mózgu Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Proces śmierci Przerwanie czynności neurologicznych OUN Zatrzymanie czynności serca Zatrzymanie czynności oddechowej Śmierć

Bardziej szczegółowo

Zespół ciasnoty podbarkowej i uszkodzenie pierścienia rotatorów. Małgorzata Chochowska

Zespół ciasnoty podbarkowej i uszkodzenie pierścienia rotatorów. Małgorzata Chochowska Zespół ciasnoty podbarkowej i uszkodzenie pierścienia rotatorów Małgorzata Chochowska Zespół ciasnoty podbarkowej i uszkodzenie pierścienia rotatorów. Pierścień rotatorów stanowią ścięgna 4 mieśni: Podłopatkowego

Bardziej szczegółowo

Układ nerwowy. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową (mózgowie i rdzeń kręgowy) oraz część obwodową - układ nerwów i zakończeń nerwowych.

Układ nerwowy. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową (mózgowie i rdzeń kręgowy) oraz część obwodową - układ nerwów i zakończeń nerwowych. Układ nerwowy Zadaniem układu nerwowego jest nadzorowanie czynności narządów wewnętrznych żywego organizmu oraz umożliwianie mu kontaktów ze światem zewnętrznym. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową

Bardziej szczegółowo

POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ

POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ POŁĄCZENIE Z TUŁOWIEM Kończyna górna jest połączona z kośćcem tułowia za pomocą obręczy złożonej z obojczyka i łopatki. W tym połączeniu znajdują się

Bardziej szczegółowo

Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka.

Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Podaj nazwy odcinków kręgosłupa oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono

Bardziej szczegółowo