Porozumienia w polskim procesie karnym z perspektywy ich uczestników i sądu (w świetle badań) Wydział Prawa r.

Transkrypt

1

2 Porozumienia w polskim procesie karnym z perspektywy ich uczestników i sądu (w świetle badań) Wydział Prawa r.

3 Wstęp...3 Kalendarium...4 Wywiad z dr hab. Maciejem Perkowskim...5 Aktualności legislacyjne i orzecznicze Wywiad z adwokatem Adamem Zajączkowskim...7 Centrum Praktyk Sądowoch...8 Wyjazd szkoleniowo-integracyjny MENTOR...9 Przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody w wypadku samochodowym Festiwal przedsiębiorczości BOSS...12 Relacja ze spotkania z sędzią Januszem Sulimą...13 Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym w świetle znowelizowanego art. 442 k.c...14 Zmiana płci prawnej...15 Zwierzęta vs. prawo Zasiłek macierzyński Działalność badawczo-rozwojowa a publiczne prawo gospodarcze Kazus Studenckiej Poradni Prawnej - odpowiedzialność szpitala Illegal immigration...26 Prawo zabudowy jako ograniczone prawo rzeczowe...27 Sondaż studencki - odpłatność za drugi kierunek studiów...28 Procedura powierzenia realizacji zadania publicznego...29 Po godzinach...30 RADA PROGRAMOWA: prof. Stanisław Bożyk, prof. Leonard Etel, prof. Cezary Kulesza, prof. Adam Lityński, prof. Mirosława Melezini, prof. Eugeniusz Ruśkowski, prof. Joanna Sieńczyło-Chlabicz, prof. Ryszard Skarzyński, prof. Grażyna Szczygieł, prof. Mieczysława Zdanowicz REDAKCJA: Redaktor Naczelna: Martyna Kropiewnicka, martyna.kropiewnicka@op.pl Sekretarz Redakcji: Izabela Gawkowska Korekta: mgr Piotr Jać Kolegium Redakcyjne: dr Ewa Kowalewska-Borys, dr Arkadiusz Bieliński, dr Andrzej Jackiewicz, dr Andrzej Sakowicz, mgr Dominika Jocz, mgr Dominik Kościuk, mgr Marek Zaremba Współpraca: Magdalena Banasiuk, mgr Magdalena Bielonko, Paulina Brejnak, Katarzyna Dąbkowska, Malwina Gorczak, Magdalena Grochowska, Aneta Karwowska, Agnieszka Kraszewska, Karol Marciniak, Szymon Stasiński, Urszula Tomaszewska, Antoni Wiszowaty, Katarzyna Wróblewska, Karolina Zapolska Projekt, opieka graficzna, skład i łamanie: Paweł Jakubczyk, pejot_uk@tlen.pl Zdjęcia: Jerzy Banasiuk, archiwum wydziału, archiwa prywatne, Internet KONTAKT: Biuletyn Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok biuletyn@uwb.edu.pl WYDAWCA: Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok Nakład: 500 egzemplarzy Zastrzegamy sobie prawo do skracania i opracowania edytorskiego nadesłanych tekstów. Autor przekazując utwór do publikacji przenosi na Wydawcę prawa autorskie do publikacji utworu na piśmie oraz jego rozpowszechniania na innych polach eksploatacji takich jak Internet. Drodzy Czytelnicy, Za nami ciężki okres w życiu każdego studenta sesja zimowa. Czas nabrać nowej energii, poczuć pierwszy powiew wiosny i naładować akumulatory przed kolejnymi egzaminami. Z pewnością wolne chwile umili Wam lektura Biuletynu.... W tym numerze znajdziecie wiele ciekawych informacji z dziedziny prawa cywilnego. Polecam obszerny i kompleksowy artykuł Zwierzęta versus prawo po jego lekturze będziecie wiedzieć, jakie prawa mają wasi pupile, jakie są zasady odpowiedzialności za niewłaściwe pod względem prawnym zachowania wobec zwierząt i wiele więcej... Ponadto czytając artykuł Zmiana płci prawnej, dowiecie się jak wygląda sytuacja prawna osób transseksualnych, a przy lekturze artykułu Prawo zabudowy jako ograniczone prawo rzeczowe będziecie mieć okazję zapoznania się z projektem nowego ograniczonego prawa rzeczowego, które być może w przyszłości zastąpi instytucję użytkowania wieczystego. W tym numerze nie zabrakło także ciekawych wywiadów. Dr hab. Maciej Perkowski wyjaśnił nam, jak skutecznie wykorzystywać swoje atuty, aby osiągnąć sukces zawodowy. Tym, którzy myślą o karierze adwokackiej polecam lekturę wywiadu z białostockim adwokatem mec. Adamem Zajączkowskim. Jak zawsze na Wydziale Prawa wiele się działo. Na łamach Biuletynu... możecie przeczytać relację z organizowanego co semestr Centrum Praktyk Sądowych, podczas którego studenci mieli okazję poznać organizację działania sądów i uczestniczyć w rozprawach. Praktyki uwieńczone zostały symulacją rozprawy sądowej, co było dla uczestników wielkim przeżyciem i szansą wcielenia się w wymarzone role adwokatów, prokuratorów czy sędziów. Ponadto 4 marca rozpoczęły się zajęcia na zorganizowanym po raz drugi przez Wydział Prawa UwB kursie przygotowawczym do egzaminu na aplikacje prawnicze. W związku z tym wizytę na wydziale złożył Pan Janusz Sulima, sędzia Sądu Okręgowego w Białymstoku, który dokładnie opisał zasady aplikacji ogólnej i sędziowskiej. Relacja z tego wydarzenia również na łamach Biuletynu.... Warto także, czytając sondaż studencki, dowiedzieć się co studenci naszego wydziału sądzą o nowych zasadach studiowania na więcej niż jednym kierunku studiów. Na koniec gorąco polecam lekturę wydania specjalnego Biuletynu..., z którego dowiecie się wszystkiego o organizowanych przez Wydział Prawa UwB wymianach międzynarodowych. Życzę miłej lektury BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

4 Obrony doktorskie 17 stycznia 2011 r. publiczna obrona pracy doktorskiej mgr Karoliny Malinowskiej-Krutul. Wydarzenia Styczeń 2011 r. prof. zw. dr hab. Cezary Kosikowski, kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Publicznego Wydziału Prawa UwB, został wybrany do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów na kadencję ; dr hab. Joanna Sieńczyło-Chlabicz, prof. UwB, została powołana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na arbitra w Komisji Prawa Autorskiego; 17 stycznia 2011 r. otwarte zebranie Katedry Finansów Publicznych i Prawa finansowego dla pracowników i doktorantów Wydziału Prawa; 17 stycznia 2011 r. seminariaum Konsensualne formy zakończenia postępowania karnego oraz eliminacja nielegalnych dowodów w procesie angielskim i polskim, zorganizowane przez prof. zw. dr. hab. Leonarda Etela i Katedrę Postępowania Karnego; 20 stycznia 2011 r. konferencja pt. Stalking bliżej niż myślisz, zorganizowana przez ELSA Białystok; 24 stycznia 2011 r. wykład Jacka Mąki, zastępcy szefa ABW, nt. Rola służb specjalnych w systemie bezpieczeństwa państwa, zorganizowany przez Samorząd Studentów oraz dr. Jarosława Matwiejuka; 27 stycznia 2011 r. konferencja podsumowująca projekt Partnerstwo uniwersalne jako innowacyjny rozwój kadr województwa podlaskiego, koordynowana przez dr. hab. Macieja Perkowskiego, zorganizowana przez Stowarzyszenie Przyjaciół Wydziału Prawa UwB; 28 stycznia 2011 r. Wielkie prawa małych ludzi, spotkanie edukacyjne dla dzieci nt. praw dziecka, zorganizowane przez Koło Nauk Cywilistycznych; Luty 2011 r. Prof. zw. dr hab. Emil W. Pływaczewski, kierownik Katedry Prawa Karnego Wydziału Prawa UwB, został powołany przez Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego Pawła Wojtunika do Rady Konsultacyjnej CBA; Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji rozstrzygnęła konkursy na członków Rad Nadzorczych regionalnych rozgłośni Polskiego Radia, m.in. w Białymstoku. Wśród członków białostockiej Rady znalazło się 2 pracowników naukowych Wydziału Prawa UwB: dr hab. Piotr Niczyporuk, prof. UwB (radca prawny, członek Komisji Praw Antycznych PAN) oraz dr Piotr Fiedorczyk (radca prawny, w latach wiceprzewodniczący Rady Nadzorczej Radia Białystok, a w latach przewodniczący Rady Programowej białostockiej rozgłośni); 9 lutego 2011 r. Olimpiada wiedzy o świecie antycznym, zorganizowana przez Katedrę Nauk Historyczno-Prawnych, Studenckie Koło Miłośników Prawa i Kultury Antycznej, oraz Studenckie Koło Filozofii Prawa; lutego 2011 r. warsztaty w jęz. angielskim, prowadzone przez prof. Berhnarda Kitous z Instytutu Nauk Politycznych w Rennes (Francja); 28 lutego 2011 r. międzynarodowe seminarium nt. Procedury finansowe krajów Europy Środkowej i Wschodniej, zorganizowane przez Katedrę Finansów Publicznych i Prawa Finansowego; marca 2011 r. konferencja naukowa Fundusze europejskie a rozwój przedsiębiorczości, zorganizowana przez Koło Przedsiębiorczości oraz Koło Zarządzania Funduszami Europejskimi, gdzie studenci mogą wygłaszać własne referaty (termin składania do 2 marca). Studencki serwis informacyjny Styczeń 2011 r. zorganizowano bezpłatny kurs Zastosowanie ekonomii w prawie dla studentów III, IV i V roku prawa; 12 stycznia 2011 r. Rock & Roll Party w Rejsie, zorganizowane przez ELSA Białystok; 19 stycznia 2011 r. dr Jarosław Matwiejuk podpisał z Komendantem Głównym Policji gen. insp. Andrzejem Matejukiem porozumienie, w związku z którym studenci prawa i administracji zostali zwolnieni z części szkolenia podstawowego policjantów; 20 stycznia 2011 r. symulacje rozpraw sądowych z zakresu prawa pracy i prawa karnego, zorganizowane przez Centrum Praktyk Sądowych; 27 stycznia 2011 r. wyjazd do Trybunału Konstytucyjnego, zorganizowany przez ELSA Białystok; lutego 2011 r. wyjazd na narty do Szklarskiej Poręby, zorganizowany przez Akademicki Klub Turystyczno-Krajoznawczy; 20 lutego 2011 r. termin składania zgłoszeń do Centrum Praktyk Sądowych z zakresu prawa administracyjnego i cywilno-gospodarczego; 28 lutego 2011 r. termin składania zgłoszeń na bezpłatny kurs przygotowujący na aplikacje prawnicze; 28 lutego 2011 r. początek rekrutacji do II edycji Letniej Szkoły we współpracy z Michigan State University Summer School of Comparative US-EU Law. oprac. Izabela Gawkowska 4 LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

5 Wywiad z dr hab. Maciejem Perkowskim rozmawiała Martyna Kropiewnicka, studentka IV roku prawa Dr hab. Maciej Perkowski kierownik Ośrodka Prawa Zarządzania Funduszami Europejskimi Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, Prezes Fundacji Prawo i Partnerstwo, radny Sejmiku Województwa Podlaskiego. W ostatnim czasie był gościem programu TVN Style Miasto kobiet, gdzie uczestniczył w rozmowie o współczesnym wyobrażeniu prawdziwego mężczyzny. Redakcja Biuletynu postanowiła zgłębić ten temat. Byłabym wdzięczna, gdyby na początek pokrótce przytoczył Pan okoliczności znalezienia się w programie Miasto kobiet. W programie znalazłem się sam nie wiem z jakiego powodu. :-) Otrzymałem maila od redakcji TVN Style z zaproszeniem na rozmowę w studiu. Po kilku dniach osoba odpowiedzialna za program skontaktowała się ze mną, odbyliśmy długą rozmowę telefoniczną. Nie tylko odpowiadałem na pytania, ale i sam próbowałem dociec skąd zaproszenie mojej osoby?! Dowiedziałem się, że planując program o współczesnych mężczyznach, redakcja trafiła na mnie w Internecie (a mogła, gdyż byłem wówczas czynnie obecny w sieci, głównie w związku z kampanią wyborczą), po czym trochę poszperała i ostatecznie jednogłośnie uznała mnie za odpowiedniego gościa Miasta kobiet. Wyobrażałem sobie poważniejszy wymiar programu miałem na przykład gotowe przemyślenia na temat zasady równowagi płci. W trakcie nagrania okazało się, że trzeba przymknąć oko, gdyż pierwsze pytanie, jakie mi zadano, brzmiało Panie profesorze czy może pan naukowo zdefiniować ciacho? ;-) Co wg Pana oznacza określenie prawdziwy mężczyzna? Co rozumie Pan przez pojęcie atrakcyjności czy jest to bardziej związane z wyglądem zewnętrznym czy też może z osobowością? To pojęcie kobiece. Panie wypełniają ów termin treścią, będącą wypadkową ich wyobrażeń, potrzeb, doświadczeń i przemyśleń. Panowie są zaś na ogół przekonani, że chodzi o nich osobiście ;-) Podejmując próbę obiektywizacji: wnioskuję, że zwykle chodzi o archetyp mężczyzny dla danego pokolenia, a ostatnio kto wie, czy nie rocznika? Buduje go dzisiaj film lub przekaz medialny, a panowie licznie podchwytują. Niebagatelnym czynnikiem jest dziś bowiem popularność, która dla wielu ludzi stanowi synonim atrakcyjności. Mój prywatny pogląd na atrakcyjność? Zrównoważony całokształt. Po pierwsze, człowieczeństwo osobowość, morale, postawa. Jeśli są nam bliskie, dana osoba zyskuje zielone światło. Towarzyski krok dalej zwykle warunkowany jest pozytywną oceną zewnętrzności. Trwałość uznania atrakcyjności wymaga dostrzeżenia w kimś subiektywnego fenomenu, czyli tego czegoś, co niezawodnie pobudza w nas pozytywne emocje. Czy uważa Pan, że wygląd zewnętrzny pomaga w spełnieniu marzeń, osiągnięciu sukcesu? Czy też może osoby atrakcyjne wciąż muszą udowadniać innym, że osiągnęły cel przede wszystkim dzięki swoim umiejętnościom? Oczywiście wygląd zewnętrzny pomaga w osiągnięciu sukcesu. Są przecież zawody, przedsięwzięcia i okazje, do których właśnie wygląd zewnętrzny jest przepustką. Logiczne jest więc, że choćby z tego powodu osoby urodziwe mają potencjalnie więcej możliwości. Pani pytanie trafnie akcentuje drugą stronę medalu uroda zwraca nie tylko pozytywną uwagę. Powszechne są negatywne postawy wobec atrakcyjniejszych zewnętrznie ; od prostej zawiści, po intrygi i rozmaite insynuacje. W Polsce panuje przekonanie, że ten, kto głośno mówi o swoich atutach, jest zarozumiały. Jak się Pan do tego odniesie? Jest to kwestia tonacji. Pewność siebie nie musi oznaczać arogancji. O swoich atutach mówić można i trzeba, ale niekoniecznie głośno, a na pewno nie zawsze. W rozmowach towarzyskich do dobrego tonu należy odrobina skromności, niekiedy kokieterii. W sprawach zawodowych, konkretnych należy o zaletach mówić wprost, ale bez samooceny. Można wypowiedź poprzedzić pytaniem, czy rozmówca życzy sobie, abyśmy przedstawili swoje mocne strony? Sugeruję też, abyśmy sami nie oceniali pochopnie swoich rozmówców zarozumiały może być człowiek, a nie jego wypowiedź. Obecnie jest Pan radnym sejmiku wojewódzkiego. W kampanii musiał Pan więc przedstawiać swoje atuty i osiągnięcia. Czy wg Pana jest to trudne zadanie? Nie mam z tym problemów, ale skutek wyborczy jest na pewno trudny do uzyskania. Staraniem wielu życzliwych osób i moim udało się. Już wewnątrz sejmiku zorientowałem się, że jeszcze trudniej jest o konstruktywne relacje i decyzje. Bywałem pochopnie odbierany, gdy mówiłem o swoich doświadczeniach, wykształceniu itd., a przecież chodziło o fakty Bywałem nieuczciwie oceniany i stronniczo przedstawiany. Niektóre media wiedzą, że o nich mowa ;-) starały się pokazywać mnie tak, aby trudno mnie było polubić. Zainteresowani nie ograniczali się tu do kampanii medialnej. Jeśli pomysłodawcy tych działań zamierzali coś osiągnąć, jedno im się udało zażenowali mnie i upewnili co do swoich kompleksów i małości. Jakie wg Pana cechy powinien posiadać wykładowca, aby być przekonującym w swojej roli? Czy powinien sztywno trzymać się ram programowych, czy też w jakiś sposób uatrakcyjniać zajęcia? Gdzie przebiega granica pomiędzy błyskotliwością i talentem retorycznym, a odgrywaniem show? Są różne modele wykładu i wykładowcy. Dobry jest ten, którego się słucha z przyjemnością i ze skutkiem. Ideału nie ma. Wykład uporządkowany łatwiej jest notować, a następnie wykorzystywać do nauki. Z drugiej strony najbardziej uporządkowane są podręczniki Wykład, który jest swoistą personifikacją audiobooka na pewno nie jest atrakcyjny w odbiorze, a często potrafi zniechęcić studenta do przedmiotu. Sam preferuję model dygresyjny, w którym starając się trzymać pewnej osi programowej szukam komunikacji z odbiorcami. Wiarygodniej jest mówić, niż stosować metodę mówiono-czytaną. Odbiór wykładu można i należy wspomagać retorycznie, choć niekoniecznie technicznie. Wszak to wykładowca powinien skupić uwagę słuchaczy, a nie ekran... Proporcja efektów specjalnych do treści programowych nie może być jednak tak kształtowana, że w miejsce wykładu pojawia się popis oratorski. Kiedy to następuje? Trudno powiedzieć. Wie się zwykle po fakcie Wykładowca, jeśli ma do siebie dystans wyczuje na pewno, gdy straci kontakt z materią wykładu, a następnie z odbiorcami. Jest jeszcze jedna kwestia współcześni studenci zostali czynnie zaproszeni do roli oceniających swoich wykładowców i ich wykłady, jednak Państwa zdolność ocenna nie tyle bazuje na kwalifikacjach, co raczej na wrażeniach Gdy studiowałem ograniczaliśmy się do wrażeń, absolutnie nie oceniając. Z perspektywy lat stwierdzam, że dobrze się stało, iż doświadczyłem odbioru wykładów różnych metodologicznie i osobowościowo. Moje ówczesne wrażenia, gdyby widzieć w nich próbę oceny, były wysoce niedoskonałe i na całe szczęście nie miały szans na skuteczność. Kontakt z różnorodnością rozwija bowiem najpełniej. Bądźmy więc tolerancyjni a skorzystamy w dwójnasób. Czy mógłby Pan, ze swojego punktu widzenia, udzielić wskazówki, jak zachować pewność siebie, jednocześnie nie popadając w próżność? Nauka to potęgi klucz Pewność siebie rośnie wraz z wiedzą: o sobie, o innych, o świecie. Jednocześnie im więcej wiemy, tym bardziej za Sokratesem uświadamiamy sobie ogrom swej niewiedzy. To z kolei jest prewencją wobec próżności. Dodam jeszcze, iż rzetelnej samoocenie i autoprezentacji sprzyjają pogłębione relacje z ludźmi, których cenimy, z którymi czujemy się dobrze i bezpiecznie, którzy są co najmniej równi nam intelektualnie (optymalnie, jeśli nas przewyższają) i wobec nas (i siebie) wymagający. Unikać zaś trzeba frustratów, złośliwców, zakompleksionych, obłudników itd. Osobiście polecam też sport. Współzawodnictwo oparte na czytelnych zasadach fair play uczy szacunku dla przeciwnika, radości z rywalizacji i przyjmowania przegranych. Na sukcesy w sporcie trzeba realnie zapracować, a na próżność nie ma po prostu czasu. Dobry PR wg Pana charakteryzuje się Skutecznością. Dobry PR jest bowiem sztuką użytkową :-) Jeśli traci tę cechę przestaje być PR-em. Dziękuję za rozmowę. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

6 Aktualności AKTUALNOŚCI LEGISLACYJNE 1. Ustawa z dnia 22 października 2010 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U ) - nowelizacja ustala miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu na 70% podstawy wymiaru zasiłku. Jednakże za okres pobytu w szpitalu od 15. do 33. dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia, wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. 2. Ustawa z dnia 25 listopada 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy (Dz.U ) - nowelizacja stanowi, iż pracownik ojciec wychowujący dziecko, ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż: 1) do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo 2) do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia. 3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 15 listopada 2010 r. w sprawie wykazu zakładów zamkniętych przeznaczonych do wykonywania środków zabezpieczających orzeczonych wobec skazanych za przestępstwa skierowane przeciwko wolności seksualnej, a także ich pojemności i warunków zabezpieczenia (Dz.U ) - rozporządzenie określa, że zakładami zamkniętymi przeznaczonymi o wykonywania środka zabezpieczającego określonego w art. 95a Kodeksu karnego są: Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Kłodzku, Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Stargardzie Gdańskim oraz Samodzielny Publiczny Psychiatryczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Choroszczy. 4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 listopada 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie udzielania informacji o osobach oraz o podmiotach zbiorowych na podstawie danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym (Dz.U ) - zapytanie o udzielenie informacji z KRK od prokuratorów na potrzeby prowadzonych postępowań kieruje się do biura informacyjnego lub jego punktów informacyjnych, działających przy prokuraturach apelacyjnych i okręgowych. Załącznik do rozporządzenia wskazuje 59 punktów informacyjnych, w tym Punkt Informacyjny w Białymstoku przy Prokuraturze Apelacyjnej i przy Prokuraturze Okręgowej. 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2010 r. w sprawie środków przymusu bezpośredniego stosowanych przez inspektorów i pracowników kontroli skarbowej (Dz.U ) - rozporządzenie określa sytuacje uzasadniające użycie środków przymusu bezpośredniego przez inspektorów i pracowników kontroli skarbowej. Katalog środków przymusu zawiera stosowanie siły fizycznej w formie chwytów obezwładniających, pozwala na użycie m.in. kajdanek, prowadnic, siatek obezwładniających, miotaczy gazu, paralizatorów elektrycznych, pocisków niepenetracyjnych, miotaczy z broni palnej itp. 6. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 grudnia 2010 r. w sprawie przesyłania faktur w formie elektronicznej, zasad ich przechowywania oraz trybu udostępniania organowi podatkowemu lub organowi kontroli skarbowej (Dz.U ) - rozporządzenie daje możliwość przesyłania, w tym udostępniania, w formie elektronicznej w dowolnym formacie elektronicznym, pod warunkiem uprzedniej akceptacji tego sposobu przesyłania faktur przez odbiorcę faktury. Akceptacja albo jej cofnięcie może być wyrażona w formie pisemnej lub w formie elektronicznej. W przypadku cofnięcia akceptacji przez odbiorcę faktury wystawca faktury traci prawo do przesyłania temu odbiorcy faktur w formie elektronicznej. Faktury mogą być przesyłane w formie elektronicznej pod warunkiem zapewnienia autentyczności pochodzenia i integralności treści faktury. AKTUALNOŚCI ORZECZNICZE I. Trybunał Konstytucyjny Wyrok z dnia 1 grudnia 2010 r. (sygn. akt K 41/2007): Art. 46 ust. 1 oraz art. 31 i art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe są niezgodne z art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że nie zachowują wymaganej precyzji określenia znamion czynu zagrożonego karą. II.1. Sąd Najwyższy Izba Cywilna Uchwała z dnia 9 grudnia 2010 r. (sygn. akt III CZP 99/2010): Niedopuszczalne jest zażalenie na postanowienie o wezwaniu sądu innego państwa członkowskiego do uznania swej jurysdykcji, wydane na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie nr 1347/2000. Uchwała z dnia 21 stycznia 2011 r. (sygn. akt III CZP 115/2010): Datą uiszczenia opłaty sądowej przekazem pocztowym realizowanym za pośrednictwem operatora publicznego świadczącego powszechne usługi pocztowe jest data nadania przekazu potwierdzona przez operatora. II.2. Sąd Najwyższy Izba Karna Wyrok z dnia 1 grudnia 2010 r. (sygn. akt III KK 177/2010): Korzystanie z pomocy obrońcy nie oznacza, iżby można uznać tę formy obrony za zrealizowaną poprzez sam akt zaangażowania lub wyznaczenia obrońcy. O ile wykonywanie obowiązków obrońcy z wyboru w toku procesu podlega kontroli oskarżonego, który jest w stanie samodzielnie podejmować decyzje o zakresie i sposobie obrony, a także o zmianie obrońcy, w odniesieniu do wykonywania obrony przez obrońcę z urzędu obowiązek kontroli funkcjonowania w procesie wyznaczonych czy wyznaczonego obrońcy spoczywa także na sądzie. Wyrok z dnia 1 grudnia 2010 r. (sygn. akt III KK 315/2009): Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r. (sygn. akt I KZP 23/2010): Orzekając, na etapie postępowania przygotowawczego, w przedmiocie zastosowania albo przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, sąd jest zobowiązany do oceny trafności przyjętej przez oskarżyciela publicznego kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego podejrzanemu. Ocena ta powinna być dokonywana w kontekście ustawowych przesłanek tymczasowego aresztowania. II.3. Sąd Najwyższy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2010 r. (sygn. akt II PZP 6/2010): W sprawach z zakresu prawa pracy związek zawodowy nie może wytoczyć powództwa na rzecz pracownika ani wstąpić do postępowania bez jego zgody (art. 462 w zw. z art. 61 k.p.c.). Członkostwo w związku zawodowym lub podjęcie się przez ten związek obrony praw i interesów pracownika na jego wniosek (art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych) oznacza zgodę pracownika, chyba że sprzeciwi się on czynnościom procesowym związku zawodowego. Wyrok z dnia 11 stycznia 2011 r. (sygn. akt I PK 157/2010): Przekroczenie dozwolonego okresu przeniesienia na inne stanowisko, nawet jeśli nastąpiło w związku z wypowiedzeniem mu dotychczaso- 6 LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

7 wych warunków pracy, nie może powodować nieważności tej czynności. II.4. Sąd Najwyższy Izba Wojskowa Postanowienie z dnia 16 grudnia 2010 r. (sygn. akt WZ 57/2010): Skoro uzupełnienie brakującego uzasadnienia postanowienia ma zapewnić prawidłowe orzekanie w niniejszej sprawie, to jeżeli można żądać sporządzenia uzasadnienia wyroku, tym bardziej można żądać sporządzenia uzasadnienia postanowienia. III. Naczelny Sąd Administracyjny Postanowienie z dnia 11 stycznia 2011 r. (sygn. akt II GSK 1422/2010): Regulacja art. 30c ust. 2 zd. 1 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju znacząco modyfikuje w stosunku do postanowień Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi tryb wnoszenia skargi. Skrócony został bowiem termin do wniesienia tejże skargi (14 dni zamiast 30 dni), wnosi się ją bezpośrednio do wojewódzkiego sądu administracyjnego (a nie za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie) i wreszcie to wnioskodawca jest zobowiązany do dołączenia do skargi kompletnej dokumentacji sprawy. Celem ukształtowania właśnie takiego trybu wnoszenia skargi było niewątpliwie możliwie najszybsze rozstrzygnięcie przez sąd sporów w zakresie rozdziału środków finansowych w ramach programów operacyjnych. Za taką wykładnią przemawia także treść art. 30c ust. 4 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, który stanowi, że sąd rozstrzyga sprawę w terminie 30 dni od dnia wniesienia skargi. Wyrok z dnia 12 stycznia 2011 r. (sygn. akt I OSK 1833/2010): W postępowaniu w sprawach stopni naukowych nie ma zastosowania 65 k.p.a. Przyjęcie odmiennej wykładni prowadziłoby do zniweczenia obowiązującej w tym postępowaniu zasady, że wybór placówki naukowej, w której ma przebiegać przewód doktorski lub habilitacyjny, jest uprawnieniem procesowym osoby ubiegającej się o nadanie stopnia. Wyrok z dnia 20 stycznia 2011 r. (sygn. akt II GSK 49/2010): Nie jest skuteczne ze strony przedsiębiorcy, ubiegającego się o licencję na wykonywanie transportu drogowego, wykazanie aktywem trwałym spełnienia wymogu posiadania sytuacji finansowej, zapewniającej podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego, stosownie do przepisów art. 5 ust. 3 pkt 3 i art. 5 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, jeżeli źródłem tego aktywu jest oświadczenie właściciela środka trwałego, nie zaś umowa, spełniająca co najmniej jeden z wymogów określonych w przepisach art. 3 ust. 4 pkt 1-7 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Wybór i opracowanie: Aneta Karwowska, studentka V roku prawa Magdalena Banasiuk, studentka V roku prawa Jak dojrzewała w Panu decyzja do wejścia na ścieżkę kariery adwokata? Od dziecka chciałem zostać lekarzem, w liceum poszedłem nawet do klasy biologiczno-chemicznej, jednak w trzeciej klasie moje plany zawodowe uległy zmianie. Zdecydowałem się pójść na prawo. Niewątpliwie jakiś wpływ na moją decyzję wywarł fakt, iż ojciec był praktykującym prawnikiem i już od najmłodszych lat miałem styczność z prawem, obserwując w jaki sposób pracuje. W czasie studiów jedynie utwierdzałem się w przekonaniu, że dokonałem słusznego wyboru. Co najbardziej Pana fascynuje w zawodzie? Przede wszystkim kontakt z ludźmi, to że mogę pomóc wyjść klientowi z trudnej sytuacji oraz wdzięczność. Niezwykle satysfakcjonujące jest otrzymanie wyroku uniewinniającego, w przypadku gdy zostały przedstawione bezpodstawne zarzuty wówczas bezpośrednio widać rezultaty wysiłku włożonego w przygotowanie sprawy. Kto zdaniem Pana nie powinien decydować się na ten zawód? O zawodzie adwokata nie powinny myśleć osoby, które chcą szybko zarabiać duże sumy lepiej wybrać inną ścieżkę. Ważne są również pewne predyspozycje, które ujawniają się już w czasie studiów. Już wtedy trzeba sobie zadać pytanie: czy jestem osobą wystarczająco śmiałą i asertywną? Przecież nikt nie zatrudni adwokata, który boi się przemawiania na sali rozpraw. Czy mam dystans do ludzi bo na każdym kroku mogę zostać wprowadzony przez klienta w błąd, co niewątpliwie będzie miało swój efekt na sali rozpraw. Czy potrafię myśleć i zadawać pytania, aby uzyskać spodziewany efekt? Czy jestem nieco gruboskórny bo nie mogę przeżywać każdego potknięcia ani porażki. Również nie można zachłysnąć się sukcesem, bowiem to także ma wpływ na odpowiednie wykonywanie pracy. Już na samym początku muszę wiedzieć, że te odczucia i sytuacje mnie nie ominą, chociaż bardzo bym się starał nie popełniać błędów. Wcześniej czy później przyjdą i wówczas muszę umieć sobie z nimi radzić nie mogę się załamać. Czy mógłby Pan opisać jakąś ciekawą sprawę, w której był Pan obrońcą? W swojej karierze miałem kilka spraw, o których można powiedzieć, że były ciekawe. Pamiętam taką sprawę przed Sądem Rejonowym w Białymstoku. Mój klient oskarżony został z art pkt 2 k.k., czyli o spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w następstwie ugodzenia pokrzywdzonego nożem w okolice brzucha. W tej sprawie udało mi się uzyskać wyrok uniewinniający mego klienta dowiodłem, że działał on w obronie koniecznej. Pomimo apelacji prokuratorskiej Sąd Okręgowy utrzymał ww. orzeczenie w mocy. Rozmowa z białostockim adwokatem mec. Adamem Zajączkowskim Rozmawiała Paulina Brejnak, studentka V roku prawa W jaki sposób podchodzi Pan do klienta? Do każdego klienta należy podchodzić indywidualnie, z wyczuciem i nawiązać dobry kontakt, co ułatwia wzajemne relacje. Ważne jest również, czy klient mówi prawdę aby nie zostać niemile zaskoczonym na rozprawie. Jak, Pana zdaniem, będzie kształtował się rynek usług prawniczych czy wchłonie tak dużą liczbę młodych adwokatów, stawiających dopiero pierwsze kroki w zawodzie? Rzeczywiście w ciągu ostatnich dwóch lat na aplikację adwokacką zostało przyjętych znacznie więcej aplikantów niż w latach poprzedzających. Już w chwili obecnej konkurencja na rynku jest duża, a będzie jeszcze większa, gdy zawód zaczną wykonywać obecni aplikanci. Należy jednak w tym miejscu podkreślić, że zapotrzebowanie na usługi prawników jest duże i stale rośnie. Niewątpliwie część młodych prawników nie utrzyma się na rynku. Wykonywanie zawodu adwokata wcale nie jest tak różowe, jak może sobie wyobrażać student. Po pierwsze trzeba pamiętać, że nie tak łatwo jest zdobyć klienta. W chwili obecnej tzw. klient z ulicy który zapuka przypadkiem do drzwi kancelarii, bo akurat zauważył tabliczkę to rzadkość. Dziś klient przychodzi z polecenia znajomego, czy też był już u nas i, zadowolony z jakości świadczonej usługi, przychodzi ponownie. Po drugie, już na samym początku trzeba porzucić stereotypowe myślenie, że adwokaci na starcie zarabiają bajońskie sumy. Młodzi adwokaci zakładający własne kancelarie muszą liczyć się z kosztami na pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem działalności, takich jak: najem lokalu, zakup sprzętu elektronicznego niezbędnego do pracy itp. Prawa rynku niewątpliwie przerzedzą liczbę młodych adwokatów; utrzymają się najlepsi. Czy mógłby Pan udzielić jakiejś rady osobom, które rozważają wstąpienie w szeregi palestry? Przede wszystkim należy uczyć się i jeszcze raz uczyć, ale to nie jest wystarczające trzeba również położyć nacisk na praktykę. Może ona przybrać formę pracy w kancelarii, jak i uczestniczenia w rozprawach. Sam w okresie studiów praktykowałem obie te formy. Pracowałem w kancelarii adwokackiej i to właśnie tam miałem pierwszy kontakt z prawdziwym klientem, tam nauczyłem się pisać pisma procesowe, stawiać pierwsze kroki na sali sądowej. Miałem kolegę, z którym regularnie chodziliśmy do sądu na rozprawy, dzięki czemu poznałem od podszewki funkcjonowanie sądu i obyłem się z salą rozpraw przestała być obcym środowiskiem, w którym czułem się nieswojo. Wysłuchiwałem mów oskarżycieli, obrońców i pełnomocników, dzięki czemu uczyłem się od osób doświadczonych. Ważne jest również, aby wytrwale dążyć do wyznaczonego celu wiedzieć, co chcę osiągnąć i dlaczego to wszystko robię, po co wkładam tyle swojego czasu i wysiłku. Oczywiście nie powinno się też przejmować porażkami. Dziękuję za rozmowę. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

8 czyli możliwości jakie daje nam Wydział Prawa Anna Mech, studentka IV roku prawa Odbycie praktyk to obowiązek każdego studenta, umożliwiający zaliczenie kolejnego roku studiów. Często jest on postrzegany jako przykra konieczność, od której nie ma ucieczki. Bo cóż może fascynować w dwutygodniowym parzeniu kawy w kancelarii albo robieniu kserokopii gdy w międzyczasie myślimy tylko o tym, aby jak najszybciej oddać podpisany dzienniczek praktyk? Okazuje się, że praktyki wcale nie muszą być nudne! Nasz Wydział proponuje wyjście poza ich stereotypowy model, oferując Centrum Praktyk Sądowych (CPS). Są to cyklicznie organizowane, specjalne praktyki, gdzie pod czujnym okiem profesjonalistów studenci biorą udział w rozprawach sądowych, omawiają rzeczywiste stany faktyczne, a wreszcie wieńcząc cały cykl samodzielnie przygotowywaną symulacją rozprawy sądowej. To idealna propozycja szczególnie dla osób, które chciałyby w przyszłości wykonywać zawód adwokata, prokuratora czy sędziego. W semestrze zimowym w ramach CPS działały dwie grupy: grupa prawa karnego oraz grupa prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Każda z nich liczyła czternaścioro szczęśliwców, którym udało się zakwalifikować do udziału w projekcie. Zajęcia miały formę dziesięciu 90-minutowych spotkań. Miałam to szczęście i należałam do grupy prawa karnego, dlatego chciałam podzielić się z Wami moimi wrażeniami i zachęcić do udziału w CPS. Pierwsze spotkanie poprowadził sędzia Tomasz Kałużny, Prezes Sądu Rejonowego w Białymstoku, który w ciekawy i przejrzysty sposób przedstawił nam wewnętrzną organizację i zasady działania sądów oraz możliwości, jakie daje nam skończenie studiów. Zarysował nam stanowiska, funkcje i ścieżki kariery, które czekają na nas po studiach oraz wymagania, jakie należy spełnić, aby pracować w wymarzonym zawodzie. Kolejne spotkania odbywały się w sądzie, gdzie zwiedzaliśmy sekretariaty sądowe, sale rozpraw, błękitny pokój przystosowany do przesłuchań dzieci, a także inne istotne miejsca. Zapoznawaliśmy się z zasadami pracy urzędników sądowych, całym mechanizmem funkcjonowania sądu oraz wykonywaniem sądowych funkcji orzeczniczych i administracyjnych. Następny etap CPS to udział w rozprawach. Jako publiczność byliśmy świadkami rozstrzygania przez sąd kluczowych etapów w życiu uczestników procesu. Uważnie śledziliśmy przebieg rozpraw dotyczących odpowiedzialności za spowodowanie rozstroju zdrowia, stosowania przemocy w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, znęcania się nad osobą najbliższą czy wyrębu drzewa w lesie. Prawdziwe ludzkie emocje, spory, radość z wygranej sprawy, gorycz porażki to coś, czego nie znajdzie- cie w podręczniku profesorów Tylmana i Grzegorczyka z postępowania karnego. Właśnie podczas takiej rozprawy przeżyłam jedną z najdziwniejszych, a zarazem najśmieszniejszych sytuacji w moim życiu. Razem z koleżanką wybrałyśmy z wokandy sprawę, w której było czterech oskarżonych i pięciu świadków, a więc liczyłyśmy na to, że będzie ciekawie. Nie pomyliłyśmy się to, co wydarzyło się na sali rozpraw, wcześniej widziałam tylko w programie sędzi Anny Marii Wesołowskiej. Trzech spośród pięciu świadków zeznało, że byłam z oskarżonymi podczas zdarzenia tj. bójki na dyskotece, gdzie oskarżeni dotkliwie pobili pokrzywdzonego. Co więcej, jeden ze świadków cytował wulgaryzmy, które rzekomo wykrzykiwałam pod jego adresem. Sędzia kazał mi się wylegitymować i wytłumaczyć całą sytuację. Wyjaśniłam, że to kompletna pomyłka, że studiuję prawo i jestem przypadkiem na tej rozprawie, a oskarżonych widzę pierwszy raz w życiu. Po rozprawie sędzia poprosił, żebyśmy zostały jeszcze chwilę i z uśmiechem na twarzy powiedział, abyśmy więcej na dyskoteki nie chodziły. Oskarżeni też na nas poczekali na sądowym korytarzu i zaprosili na kolejną rozprawę. Do dzisiaj ta przygoda wywołuje uśmiech na mojej twarzy i zdziwienie osób, którym ją opowiadam, ale to temat na zupełnie inny artykuł. Przedmiotem kolejnego spotkania w ramach CPS było omówienie udziału w rozprawach. Analiza obejrzanych rozpraw, zapadłych wyroków oraz kwestii proceduralnych doskonale uzupełniła nasze spostrzeżenia i wyjaśniła pojawiające się wątpliwości. Kolejny, i chyba najważniejszy etap naszych zajęć, to przygotowania symulacji rozprawy, przedstawienie stanu faktycznego oraz szczegółowe omówienie stosownych przepisów prawa. Grupą karną kierował sędzia Wiesław Żywolewski, przewodniczący XV Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Białymstoku. Dzieląc się z nami spostrzeżeniami z wieloletniej praktyki sędziego, pozwalał spojrzeć na procedurę karną jak na żywy mechanizm, niezwykle istotny dla funkcjonowania społeczeństwa, w którym reguły ustalają nie tylko przepisy, ale przede wszystkim człowiek, jego natura, emocje i indywidualność. Podkreślał jak ważne w pracy sędziego jest zachowanie obiektywizmu, odsunięcie od siebie wszelkich uprzedzeń i powstrzymywanie się od oceny innej osoby, na podstawie pierwszego wrażenia, pozorów, którym tak często ulegamy na co dzień. Znając stan faktyczny naszej sprawy, mogliśmy zabrać się do intensywnej pracy. Podzieleni w podzespoły: obrony, oskarżenia i orzekania, pracowaliśmy nad argumentacją zajętych stanowisk i wysnuwaliśmy wnioski. Tworzyliśmy możliwe hipotezy, dotyczące przebiegu zdarzenia, przygotowaliśmy odpowiednie pisma procesowe oraz ćwiczyliśmy umiejętność formułowania pytań. Podział ról odbył się bezkonfliktowo, więc każdy wcielił się w postać, którą chciał być. Rady i uwagi mgr Marty Skrodzkiej i mgr Anety Kaftańskiej ułatwiły nam stworzenie realnych postaci, tak aby prezentowane przez nas wydarzenia, opinie czy poglądy były prawdopodobne i logiczne. Każda nasza próba wyglądała inaczej, element zaskoczenia był obecny na niemalże każdym spotkaniu. Zeznania, wyjaśnienia i pytania za każdym razem nieco się różniły, co nie pozwoliło nam popaść w rutynę i beznamiętne odgrywanie swojej roli. Nagranie filmiku, który stanowił dowód w naszej sprawie, dodatkowo urozmaiciło zajęcia oraz całą symulację. Stanowczy sędziowie, dociekliwy prokurator, walcząca obrona, oskarżeni twierdzący, że są niewinni, profesjonalna biegła i przekonywujący świadkowie po wielu ćwiczeniach aktorzy wielkiego teatru byli gotowi do walki procesowej. 20 stycznia mogliście zobaczyć efekt naszej pracy. Wywołanie naszej sprawy nastąpiło punktualnie o 16:30. Jeszcze ostatnie chwile stresu i trema (która mija po pierwszych wypowiedzianych zdaniach), a potem ogłoszenie wyroku, wręczenie dyplomów, pamiątkowe zdjęcia i praktyki zaliczone. Uczestnictwo w CPS to możliwość poznania czegoś nowego, sprawdzenia w jakiej roli widzimy się już za parę lat. To próba odpowiedzi na pytanie: co będę robić po studiach co dalej? Być może wcielenie się w rolę sędziego, prokuratora czy adwokata pozwoli Ci zrozumieć, że do tego dążysz w realnym życiu, a mowy końcowe recytowane na Wydziale zmienią się w te wygłaszane na salach rozpraw. Albo wręcz przeciwnie uświadomisz sobie, że to droga absolutnie nie dla Ciebie. Jedno jest pewne: nie przekonasz się, dopóki nie spróbujesz. Już teraz napisz list motywacyjny i czekaj na kolejną rekrutację do udziału w Centrum Praktyk Sądowych.

9 Magdalena Szyfman, studentka II roku prawa relacja W dniach grudnia 2010 r. w Augustowie odbył się wyjazd szkoleniowo-integracyjny Mentor. Jego organizatorami były: Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa ELSA Białystok oraz Wydziałowa Rada Samorządu Studentów Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Udział w szkoleniu wzięli studenci I-III roku Wydziału Prawa UwB. Uczestnicy warsztatów mieli okazję nabyć zarówno wiedzę praktyczną, jak i teoretyczną, z zakresu m.in. autoprezentacji, organizacji projektu, konstruktywnego zarządzania czasem, a także zakładania działalności gospodarczej. Gościem specjalnym wyjazdu był Janusz Palikot, poseł na Sejm RP. Swoją obecnością zaszczycili nas także: prof. Maciej Perkowski (który poprowadził spotkanie nt. pozyskiwania funduszy europejskich dla osób zaczynających działalność gospodarczą), mgr Katarzyna Dziedzik (specjalistka ds. kreowania wizerunku i autoprezentacji), mgr Maciej Etel (pracownik naukowy Wydziału Prawa UwB), mgr Łukasz Siemieniuk (dyrektor Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości w Białymstoku, pracownik Wydziału Ekonomii i Zarządzania UwB) oraz Jakub Woźniak (trener ELSA Training Group). Zwieńczeniem szkolenia była symulacja organizacji różnych przedsięwzięć, dzięki której studenci mogli w praktyce wykorzystać nowo nabyte umiejętności, m.in. z zakresu skutecznych negocjacji. Piękne okolice augustowskich jezior sprzyjały także integracji. Uczestnicy wyjazdu mieli szansę bliższego poznania się na wieczornym ognisku czy przy wspólnym śpiewaniu karaoke. Szczególne podziękowania organizatorzy wraz z uczestnikami składają na ręce prof. dr hab. Leonarda Etela, Dziekana Wydziału Prawa UwB, a także wszystkich sponsorów za hojne wsparcie naszego przedsięwzięcia. Płatne praktyki studenckie w Sądzie Rejonowym w Białymstoku Jeśli posiadasz umiejętność biegłej obsługi komputera i chcesz uzupełnić zdobywaną wiedzę o praktyczne aspekty stosowania prawa poprzez udział w rozprawach sądowych w charakterze protokolanta, zgłoś się do Sądu Rejonowego w Białymstoku na płatne praktyki studenckie. Szczegółowe informacje i zgłoszenia: Oddział Kadr Sądu Rejonowego w Białymstoku, tel , ok@bialystok.sr.gov.pl (temat: płatne praktyki studenckie ) Sąd Rejonowy w Białymstoku ul. Mickiewicza 103 parter, segment C, pokój C 017. Najbliższy nabór na płatne praktyki studenckie odbędzie się w dniu w godzinach w sali konferencyjnej Sądu Rejonowego w Białymstoku przy ul. Mickiewicza 103 (parter, segment C ). BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

10 Przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody w wypadku samochodowym na podstawie wybranego orzecznictwa Zachowanie uczestnika ruchu, sprzeczne z przyjętymi zasadami bezpieczeństwa, nie może mieć większego znaczenia dla odpowiedzialności sprawcy wypadku komunikacyjnego, w przypadku, gdy sprawca nie przewidział konsekwencji wyraźnego złamania przepisów przez innego współuczestnika ruchu. Jeżeli zachowanie było do przewidzenia, a właściwości osobiste uczestnika ruchu były widoczne, kierujący pojazdem był zobligowany do szczególnej ostrożności zgodnie z zasadą ograniczonego zaufania. W związku z tym, nieprawidłowe zachowanie ofiary wypadku nie powinno mieć znaczenia na zakres winy posiadacza pojazdu. Z drugiej jednak strony, warto zauważyć, że okoliczności zaistniałe po stronie innego uczestnika ruchu nie pozostały bez wpływu na zachowanie samego kierującego. Taka okoliczność powinna być brana każdorazowo pod uwagę. Jeżeli pieszy przyczynił się do wypadku, w wyniku którego zginął, kierowcy można postawić zarzut nieostrożności wtórnej, czyli braku zniwelowania wyraźnej nieostrożności współuczestnika ruchu 3. Przyczynienie się współuczestnika ruchu do wypadku powinno być uwzględniane na komgr Magdalena Bielonko Przepis art k.c. stanowi o zakresie odpowiedzialności sprawcy, mówiąc o normalnych następstwach działania i zaniechania, będących przyczynami szkody. Wypadek drogowy z reguły wiąże się ze złożonym i skomplikowanym stanem faktycznym, jako skutek wielu przyczyn i towarzyszących mu okoliczności. W całym zajściu istotną rolę odgrywa zachowanie się pasażerów pojazdu, pieszych oraz innych użytkowników ruchu, którzy mogą mieć wpływ na wysokość szkody a niekiedy i jej powstanie 1. SN słusznie zauważył, że nie wszystkie zachowania poszkodowanego mogą być odczytane jako przyczynienie się do szkody. W jednym ze swoich wyroków przyznał poszkodowanej pełne odszkodowanie, gdy kobieta próbując zamknąć drzwi, otwarte z winy kierowcy, została wyrzucona z auta pędem powietrza i przejechana przez samochód 2. Przyczynienie się poszkodowanego do szkody od wielu lat należy do kanonu zagadnień szeroko dyskutowanych przez doktrynę. Należy zauważyć, że art. 362 k.c. jest wysunięty przed nawias w problematyce zasad rządzących rodzajami odpowiedzialności cywilnej. Przyczynienie się poszkodowanego do szkody definiuje się jako wszelkie zachowania zmierzające do wywołania szkody, świadome bądź nieświadome. Treść art. 362 k.c.: jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron, o dość lakonicznym charakterze, nie wyjaśnia w pełnym stopniu istotnych kwestii związanych z tym problematycznym zagadnieniem, takich jak wina poszkodowanego czy podstawy odpowiedzialności. rzyść, tylko wtedy, jeżeli jest znaczne i w związku z tym traktowane jako okoliczność łagodząca 4. Istnieją różnorakie ujęcia kwestii przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody. I. Pierwsze ujęcie, czysto kauzalne koncentruje uwagę na adekwatnym związku przyczynowym między szkodą a zachowaniem się poszkodowanego, jako wystarczającej podstawie modyfikującej zakres odszkodowania (causa concurrens), jednakże w tym przypadku granica rozpatrywania przyczynienia się poszkodowanego w znacznym stopniu się rozszerza. Skrajnie surowe stanowisko może nawet uznać samo uczestnictwo w ruchu drogowym, jako przyczynę szkody. Nieistotnym może pozostać fakt zastosowania się lub nie do zasad panujących w ruchu drogowym 5. II. Drugie ujęcie bierze pod uwagę winę poszkodowanego (culpa concurrens). Za tą koncepcją przemawia językowa wykładnia art. 362 k.c. Jej słabym punktem jest ponoszenie odpowiedzialności zarówno na zasadzie ryzyka oraz odpowiedzialności na zasadzie winy przez poszkodowanego, będącego osobą niepoczytalną, rażąco naruszającą zasady ruchu drogowego. III. Trzeci aspekt zwraca główną uwagę na obiektywnie niewłaściwe zachowanie się poszkodowanego. Doktryna twierdzi, że w takim przypadku dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka wymagane będzie udowodnienie naruszenia zasad postępowania w ujęciu obiektywnym, natomiast biorąc pod uwagę odpowiedzialność na zasadzie winy, wymagane jest udowodnienie, że zawinione zachowanie doprowadziło do powstania bądź zwiększenia szkody 6. Istotnym zagadnieniem, przynoszącym w praktyce wiele sporów, jest przyczynienie się poszkodowanego, któremu nie można postawić zarzutu ze względu na jego szczególne właściwości. Przy odpowiedzialności na zasadzie winy, nie istnieje możliwość zmniejszenia odszkodowania, gdy poszkodowanemu nie można przypisać winy z powodu wieku, stanu psychicznego lub cielesnego, w przeciwieństwie do odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Tutaj odszkodowanie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu, nawet w przypadku, gdy poszkodowany jest osobą, której nie można przypisać winy ze względu na stan psychiczny lub fizyczny. Mając na uwadze powyższe tezy, należy rozpatrzyć przyczynienie się do powstania lub wysokości szkody osoby, której nie można przypisać winy z powodu stanu psychicznego lub wieku. Pierwszym krokiem do prześledzenia tej kwestii jest uchwała SN, w której 7 sędziów wskazało: okoliczność, że wyłączną przyczyną powstania szkody ( ) jest zachowanie się poszkodowanego, któremu ze względu na jego wiek winy przypisać nie można, nie zwalnia od odpowiedzialności ( ), uzasadnia jednak odpowiednie zmniejszenie wysokości odszkodowania 7. Warto dodać jednak, iż odpowiedzialność kształtowała się w oparciu o zasadę ryzyka. Sąd dodał, że nie widzi uzasadnienia dla ponoszenia odpowiedzialności przez sprawcę nie tylko za własne skutki, ale także za zachowanie się samego poszkodowanego, które pozostaje w związku przyczynowym ze zdarzeniem. Za właściwą uznano więc koncepcję pierwszą, mówiącą o adekwatnym związku przyczynowym 8. W 1970 r. SN potwierdził, iż zachowanie się małoletniego poszkodowanego, któremu z powodu wieku winy przypisać nie można, może stosownie do art. 362 k.c. uzasadniać zmniejszenie odszkodowania należnego od osoby odpowiedzialnej za szkodę na podstawie art. 436 k.c. 9. Ta teza SN zmieniła koncepcję przyczynienia się: zachowanie się niezawinione poszkodowanego, którego normalnym następstwem jest powstanie szkody, musi być dotknięte jakąś obiektywną nieprawidłowością czy niezgodnością z powszechnie przyjętymi sposobami postępowania, postępowanie bowiem prawidłowe nie może pociągać za sobą powstania szkody jako normalnego skutku 10. Kolejne twierdzenia SN rozróżniały odpowiedzialność małoletniego w zależności od zasad odpowiedzialności. Przy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka sprawca wypadku powinien udowodnić nie tylko związek przyczynowy między szkodą, ale także naruszenie obiektywnie istniejących norm zachowania obowiązujących w danych okolicznościach. Pozostając w kręgu zagadnień dotyczących przyczynienia się poszkodowanego do szkody, kolejnym istotnym aspektem wiążącym się z wynagrodzeniem uszczerbku na dobrach prawnie chronionych jest odpowiedzialność innych osób za zachowanie małoletniego, któremu z powodu wieku winy przypisać nie można. Praktycznie rzecz ujmując, zagadnienie zbliża do odpowiedzi na pytanie, czy istnieje możliwość zmniejszenia odszkodowania należnego małoletniej osobie poszkodowanej, stawiając zarzut rodzicom, iż z powodu braku odpowiedniego nadzoru przyczynili się do powstania szkody. W tej kwestii SN zdecydował iż: osoba zobowiązana według przepisów o czynach niedozwolonych do naprawienia szkody, poniesionej przez małoletnie dziecko, nie może na podstawie art. 362 k.c. żądać zmniejszenia swego obowiązku odszkodowawczego wobec tego dziecka na tej podstawie, że szkoda pozostaje w związku przyczynowym również z zawinieniem rodziców poszkodowanego, wyrażającym się w braku należytego nadzoru. Uzasadniając, SN wskazał, że przepis art. 362 k.c. dotyczy zachowania się osoby poszkodowanej, a nie innych osób, w tym zobowiązanych do jego nadzoru, dlatego też nie można go zastosować w stosunku do zacho- 10 LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

11 wania się rodziców poszkodowanego. J. Panufnik aprobuje powyższe stanowisko judykatury, twierdząc, iż rozszerzenie kręgu podmiotów, których zachowanie należy brać pod uwagę podczas oceny przyczynienia się osoby małoletniej do powstania szkody, stanowiłoby zbyt daleko idące ograniczenia w stosunku do ewentualnej odpowiedzialności sprawcy wypadku 11. Jednym z najczęstszych źródeł przyczynienia się osoby poszkodowanej do powstania szkody jest korzystanie z drogi publicznej w stanie nietrzeźwości. Judykatura wylicza tutaj przykładowo: nie tylko decyzję o podjęciu jazdy z nietrzeźwym kierowcą 12, ale też spożywanie alkoholu z osobą kierującą przed rozpoczęciem jazdy 13. Warto jednak zauważyć, iż to, że pieszy znajduje się w stanie nietrzeźwości w chwili najechania go przez środek komunikacji, nie stanowi wystarczającej przyczyny do uznania jego przyczynienia się, a co za tym idzie zmniejszenia odszkodowania. Okoliczność zmniejszenia wchodzi w rachubę tylko, gdy stan nietrzeźwości miał wpływ na powstanie lub rozmiar szkody. Wykluczyć należy twierdzenia, że gdyby osoba poszkodowana była trzeźwa, nie doszłoby do wypadku w ogóle, gdyż jego reakcja byłaby szybsza 14. SN uznał także, że przy rozstrzyganiu o przyczynieniu się poszkodowanego do szkody należy brać pod uwagę reakcję osoby stojącej w obliczu bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia w wyniku niespodziewanego niebezpieczeństwa najechania lub zderzenia się z samochodem. Zgodnie z orzeczeniem SN, cofnięcie się powódki na skrzyżowaniu ulic na widok nieprawidłowo jadącego samochodu jest reakcją normalną i nie powinno dojść do zmniejszenia odszkodowania 15. P. Bucoń przestrzega przed kalkulacjami matematycznymi lub innymi uproszczeniami stosowanymi przy ocenie stopnia przyczynienia się. SN nakazuje wszechstronne porównanie wagi uchybień, zarówno po stronie poszkodowanego jak i osoby odpowiedzialnej 16 oraz wzięcie pod uwagę całokształtu okoliczności sprawy, na przykład wieku poszkodowanego, stanu zdrowia, wykształcenia, sytuacji życiowej, wiadomości fachowych. A. Szpunar dodatkowo zauważa, iż interpretując art. 362 k.c. główne znaczenie powinna mieć wykładnia celowościowa i systemowa, gdyż zastosowanie wykładni językowej nie daje wystarczających rezultatów 17. W praktyce sądowej coraz częściej można śledzić zjawisko tzw. wspólnego niebezpieczeństwa. S. Reps twierdzi, iż polega ono na ponoszeniu ujemnych skutków wywołanych zachowaniem się osoby, z którą łączą nas więzy domowe i rodzinne 18. Przykładowo, jeżeli małżonek-kierowca przyczynił się do zderzenia pojazdu mechanicznego, to małżonek-pasażer ponosi skutki przyczynienia się partnera do szkody, a co za tym idzie odpowiednio zmniejsza się odszkodowanie. SN tłumaczy to uregulowanie świadomością podjęcia wspólnego przedsięwzięcia co do jazdy przez obu małżonków, a także grożącego niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia ich, oraz pozostałych uczestników ruchu w razie nieostrożnej jazdy partnera 19. Co więcej, w orzecznictwie stosuje się ową zasadę do przewozu dziecka przez jednego z rodziców. Argumentacja SN opierała się na stwierdzeniu, że osoby najbliższe oraz pozostające we wspólności domowej, które uczestnicząc w wypadku doznały szkody, ponoszą skutki prawne przyczynienia się na równi z przyczyniającym się do powstania wypadku samochodowego 20. Zgodnie z uchwałą SN, inaczej ukształtuje się sy- tuacja przy przewozie z grzeczności, mianowicie: w razie zderzenia dwóch pojazdów mechanicznych przyczynienie się posiadacza pojazdu przewożącego osobę dla niego obcą do powstania doznanej przez nią szkody nie uzasadnia obniżenia odszkodowania należnego tej osobie od posiadacza drugiego pojazdu 21. Konkludując, zagadnienie przyczynienia się poszkodowanego należy do kategorii bardzo obszernych i skomplikowanych. Każdą sytuację, w której doszło do wypadku komunikacyjnego należy przeanalizować bardzo dokładnie, aby uniknąć pomyłek. Określenie wysokości odszkodowania to proces, który wymaga dokładnej analizy wszelkich okoliczności faktycznych oraz przepisów prawnych, mających zastosowanie w danej sprawie. Po dokładnym ustaleniu podmiotu odpowiedzialnego za szkodę, sprawdzeniu przesłanej odpowiedzialności oraz zakresu powstałej szkody, należy prześledzić zasady rządzące wysokością odszkodowania, między innymi wysokość sumy gwarancyjnej, zaliczenie uzyskanych korzyści, miarkowanie odszkodowania, a także zasadniczo fakt przyczynienia się poszkodowanego do szkody. Powyższe rozważanie może podsumować orzeczenie SN, mówiące iż w ruchu drogowym dlatego obowiązuje zasada ograniczonego zaufania wobec innych uczestników ruchu, że nawet ewentualne przyczynienie się innego uczestnika ruchu do spowodowania wypadku drogowego nie zwalnia od odpowiedzialności tego, kto swoim działaniem także się do niego przyczynił 22. Ten pogląd wydaje się najbardziej zasadny, gdyż najlepiej oddaje poczucie sprawiedliwości. Nie należy obarczać kierowcy pełną odpowiedzialnością za postępowanie innych uczestników, niejednokrotnie nietrzeźwych i bez wyobraźni. 1 P. Bucoń, Odpowiedzialność cywilna uczestników wypadku komunikacyjnego, Warszawa 2008, ss Wyrok SN z dnia 25 listopada 1961 r., OSPIKA 1962, poz Wyrok SN z dnia 6 listopada 1972 r., sygn. akt Rw 1106/72. 4 Patrz uchwała pełnego składu Izby Karnej SN z dnia 28 lutego 1975 r., sygn. akt V KZP 2/74, OSNKW 1975, nr 3-4, poz J. Panufnik, Przyczynienie się małoletniego, któremu z powodu wieku winy przypisać nie można po powstaniu szkody, Biuletyn Doradztwo Prawne 2007, nr 2, s Ibidem, ss Uchwała SN z dnia 11 stycznia 1960 r., sygn. akt I CO 44/59 OSNCK 1960, nr 4, poz J. Panufnik, op. cit., s Uchwała SN z dnia 20 września 1970 r., sygn. akt III CZP 8/75 OSNC 1976, nr 7-8, poz Ibidem. 11 J. Panufnik, op. cit., s Orzeczenie SN z dnia 2 grudnia 1985 r., sygn. akt IV CR 412/85, OSPiKA 1986, poz Wyrok SN z dnia 6 czerwca 1997 r., sygn. akt II CKN 213/97, OSNC 1998, nr 1, poz Orzeczenie SN z dnia 27 listopada 1974 r., II CR 647/74, OSPiKA 1976, nr 1, poz Orzeczenie SN z dnia 19 października 1963 r., OSPiKA 1964, poz Orzeczenie SN z dnia 27 kwietnia 1963 r., IV Cr 315/62, OSPiKA 1964, poz A. Szpunar, Kilka uwag o przyczynieniu się poszkodowanego do zwiększenia szkody, Rejent 2002, nr 11, s S. Reps, Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkody wyrządzone przez posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym osobom im bliskim, Prawo Asekuracyjne 2004, nr 3, s Orzeczenie SN z dnia 30 stycznia 5 lutego 1963, sygn. akt III CR 111/62, OSPiKA 1964, nr 3, poz Orzeczenie SN z dnia 10 września 1965 r., sygn. akt II CR 283/65, OSPiKA 1957, nr 7-8, poz Uchwała SN z dnia 25 sierpnia 1978 r., sygn. akt III CZP 48/78, OSNCP 1979, nr 4, poz Wyrok SN z dnia 24 stycznia 1997 r., sygn. akt II KKN 133/96, OSNPiPr 1997, nr 6, poz. 5. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

12 Jeżeli czujesz, że kariera i własny biznes to rozwiązanie dla Ciebie, jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o inwestowaniu w siebie, zarządzaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, a także lubisz eventy integracyjne nie przegap tego wydarzenia! Studenckie Forum Business Centre Club zaprasza na VIII edycję Festiwalu Przedsiębiorczości BOSS. Nasz festiwal, nazywany juwenaliami przedsiębiorczości, jest unikalnym projektem skierowanym głownie do młodzieży akademickiej naszego regionu. Podczas trwania festiwalu młodzi ludzie będą mieli niepowtarzalną okazję wzięcia udziału w licznych warsztatach i seminariach z tematyki przedsiębiorczości i rozwoju osobistego, prowadzonych przez profesjonalnych szkoleniowców. Naszym celem jest obudzenie w młodych Polakach ducha przedsiębiorczości i dostarczenie niezbędnych wskazówek na drodze do ich kariery. Już niebawem, a dokładnie marca 2011 r. w Białymstoku, na uczelniach wyższych, prowadzone będą warsztaty w ramach projektu Festiwal Przedsiębiorczości BOSS. Szczegółowe informacje odnośnie tematów szkoleń, prelegentów i terminów będziesz mógł znaleźć tuż przed festiwalem na naszej stronie internetowej, portalach społecznościowych, plakatach, jak również usłyszeć w mediach lokalnych. Może któryś z warsztatów obudzi w Tobie chęć samorealizacji? Uważnie śledź bieżące wydarzenia nie może Cię tam zabraknąć! Ilość miejsc ograniczona! Projekt organizowany jest przez studentów dla studentów. Wszystkie szkolenia są bezpłatne. Dodatkowo przewidujemy upominki dla najaktywniejszych uczestników! Każdy uczestnik otrzyma certyfikat! Zapraszamy! Studenckie Forum Business Centre Club Harmonogram 21 MARCA PONIEDZIAŁEK MIEJSCE: WYDZIAŁ EKONOMII I ZARZĄ- DZANIA UWB 13:15-14:45 Dr Marek Kruk TEMAT: Lider w biznesie. Sala :00-17:30 Beata Skowrońska CREOS TEMAT:,, Kreowanie sukcesu. Sala MARCA WTOREK MIEJSCE: WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I ZARZĄDZANIA 10:00-11:30 Piotr Ożlański TEMAT: Mowa ciała w Twoim kolorze. Sala 222 WSFiZ 12:00-13:30 Joanna Antczak TEMAT: Charyzma w biznesie. Sala 222 WSFiZ MIEJSCE: AULA WYDZIAŁU PRAWA UWB 14:00-15:30 Sylwia Sachajko TEMAT: Savoir vivre w biznesie. 16:00-17:30 Kamil Dunowski TEMAT: Jak rozwijać się błyskawicznie? 23 MARCA ŚRODA MIEJSCE: DUŻA AULA WYŻSZEJ SZKOŁY FINANSÓW I ZARZĄDZANIA 10:00-11:30 Ambasadorzy Projektu21 Piotr Mazurkiewicz, Maciej Teliszewski TEMAT: Projekt 21 jak być przedsiębiorczym nie będąc przedsiębiorcą? 11:45-13:30 Robert Matyszewski TEMAT: Pozyskiwanie funduszy na projekty akademickie. MIEJSCE: AULA WYDZIAŁU PRAWA UWB 14:00-15:30 Sylwia Gosiewska TEMAT: CSR w małych i średnich przedsiębiorstwach. 16:00-17:30 dr hab. Maciej Perkowski TEMAT: Prawo czy ekonomia? Próba oceny śródokresowej procesu wdrażania funduszy UE (z perspektywy ) w Polsce. MIEJSCE: sala 313 WYDZIAŁU PRAWA Klub Rockoco BOSSki chillout godz. 21:00 24 MARCA CZWARTEK MIEJSCE: WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I ZARZĄDZANIA 10:00-11:30 Łukasz Siemieniuk, Kamila Kiersznowska RestInfo TEMAT: AIP najszybszy, najprostszy, najmniej ryzykowny sposób na własną firmę. Mała Aula WSFiZ 12:00-13:30 Gabriela Bar, British American Tobacco Polska TEMAT: CSR w kontrowersyjnym biznesie. Mała Aula WSFiZ 14:00-16:30 Łukasz Osmólski TEMAT: Jak osiągnąć nieskończenie wielki dodatni zwrot z inwestycji? moja finansowa inteligencja. Mała Aula WSFiZ 25 MARCA PIĄTEK MIEJSCE: WYDZIAŁ EKONOMII I ZARZĄ- DZANIA UWB 12:00-13:30 Rafał Guza TEMAT: Technologia dystrybucji XXI wieku. Sala 301 WEiZ 12:00-13:30 Adam Drożdżewicz, Błażej Młynarczyk TEMAT: Magia procentu składanego, jak małymi krokami budować swój kapitał na przyszłość. Sala 301 WEiZ 14:00-15:30 Janusz Korwin-Mikke! TEMAT: Perspektywy dla młodych na tle sytuacji polityczno-biznesowej w Polsce. Sala 301 WEiZ 26 MARCA SOBOTA TEATR LALEK godz. 18:00 (SPEKTAKL SPECJALNIE DLA UCZESTNIKÓW BOSSA) LaBella godz (ZNIŻKI I PROMOCJE DLA WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW) 12 LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

13 KURS PRZYGOTOWAWCZY DO EGZAMINU NA APLIKACJE dr Dariusz Kużelewski, Pełnomocnik Dziekana Wydziału Prawa ds. Aplikacji i Kariery Prawniczej W dniu 4 marca 2011 r. rozpoczęły się zajęcia na zorganizowanym po raz drugi przez Wydział Prawa UwB kursie przygotowawczym do egzaminu na aplikacje prawnicze. Kurs jest bezpłatny, skierowany do absolwentów i studentów V roku studiów stacjonarnych i niestacjonarnych na naszym Wydziale. Ma na celu pomoc jego uczestnikom w osiągnięciu jak najlepszych wyników na egzaminach na aplikacje: adwokacką, radcowską, notarialną i ogólną. W trakcie rekrutacji na kurs zgłosiło się ponad 230 osób. Zajęcia prowadzone przez specjalistów, będących wykładowcami na Wydziale Prawa UwB, obejmują ponad 100 godzin wykładów. Podzielone są na bloki w zależności od dziedziny prawa oraz rodzaju aplikacji. Na bloki obligatoryjne dla wszystkich uczestników (materia w nich zawarta jest przedmiotem egzaminu na wszystkie aplikacje) składają się prawo konstytucyjne, prawo cywilne, rodzinne i opiekuńcze oraz mieszkaniowe, postępowanie cywilne, prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, prawo gospodarcze i spółek handlowych, postępowanie administracyjne i sądowo administracyjne, prawo administracyjne oraz prawo europejskie. Bloki fakultatywne są wybierane przez uczestników zgodnie z tematyką obowiązującą na egzaminie na daną aplikację, np. prawo karne i postępowanie karne są obowiązkowe na aplikację ogólną, adwokacką i radcowską, zaś prawo finansowe i podatkowe oraz prawo obrotu nieruchomościami jedynie na aplikację notarialną. Corocznie ogłaszane są wykazy ustaw, na podstawie których w danym roku przygotowywane są pytania testowe na aplikację adwokacką i radcowską (wspólny wykaz) oraz na aplikację notarialną. Poza zajęciami kursowymi organizowane są spotkania informacyjne z osobami odpowiedzialnymi w sądzie, prokuraturze oraz w korporacjach prawniczych za przebieg aplikacji, jak również z samymi aplikantami, którzy przybliżają studentom praktyczne aspekty odbywania aplikacji. Po zakończeniu kursu, pod koniec maja 2011 r., zostaną zorganizowane odrębne warsztaty, dotyczące metodyki rozwiązywania kazusów na egzaminie na aplikację ogólną. Spotkanie z Januszem Sulimą - sędzią Sądu Okręgowego w Białymstoku Martyna Kropiewnicka, studentka IV roku prawa 4 marca 2011 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku odbyło się spotkanie informacyjne z Januszem Sulimą, sędzią Sądu Okręgowego w Białymstoku. Pan Janusz Sulima jest sędzią odpowiedzialnym za aplikację ogólną i sędziowską, dlatego też podczas wizyty na uczelni przybliżył zainteresowanym studentom opuszczającym wkrótce mury Uniwersytetu nie tak dawno zmienione zasady aplikacji ogólnej, sędziowskiej i prokuratorskiej. Aplikacja ogólna to stosunkowo nowy twór, funkcjonujący od zaledwie dwóch lat. Zasadniczym krokiem ku wprowadzeniu odmiennych reguł funkcjonowania aplikacji sędziowskiej i prokuratorskiej było stworzenie Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie, gdzie cyklicznie odbywają się zajęcia teoretyczne, przygotowujące do zawodu sędziego i prokuratora. Sędzia Sulima swoje spotkanie rozpoczął od porównania starych i nowych zasad aplikacji. Oprócz faktu, że aplikacja sędziowska i prokuratorska uległa wydłużeniu oraz zlikwidowano funkcję asesora sądowego (funkcję asesora prokuratorskiego utrzymano), została ona niejako rozbita na dwa etapy. W pierwszej kolejności absolwent wydziału prawa musi zmierzyć się z egzaminem wstępnym na aplikację ogólną. Egzamin składa się z testu jednokrotnego wyboru (150 pytań, 240 minut) oraz pracy pisemnej, gdzie ma do rozwiązania trzy kazusy: z prawa prywatnego, publicznego oraz karnego. Część druga egzaminu ma na celu przede wszystkim sprawdzenie umiejętności pisania oraz logicznego rozumowania, gdyż jak wiadomo dobry prawnik oprócz znajomości przepisów musi umieć je w odpowiedni sposób wykorzystać, a swoje wnioski w jasny i zrozumiały sposób przelać na papier. Co roku minister sprawiedliwości ustala liczbę punktów, która pozwala na uzyskanie zaliczenia egzaminu i rozpoczęcie aplikacji. W obecnej sytuacji do aplikacji ogólnej przystępuje ok. 300 osób rocznie i liczba ta w najbliższej przyszłości nie ulegnie zwiększeniu. Pierwszym etapem w osiągnięciu upragnionego celu wykonywania zawodu sędziego jest odbycie aplikacji ogólnej, trwającej 12 miesięcy, podczas której aplikanci pod czujnym okiem swojego patrona przygotowują się od strony praktycznej do wykonywania zawodu. W tym czasie analizują akta spraw i na ich podstawie tworzą projekty wyroków wraz z uzasadnieniami. Komfortowa sytuacja występuje wtedy, gdy na jednego patrona przypada jeden aplikant. Nie zawsze jest to możliwe, jednak jest to bardzo pożądana sytuacja, która sprzyja efektywnemu i kompletnemu zdobyciu wiedzy. Co 4 tygodnie aplikanci odbywają zjazd w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie. Zjazdy trwają 5 dni, w ciągu których odbywają się zajęcia teoretyczne oraz sprawdziany. Aplikanci mają do dyspozycji akademiki a ponadto otrzymują stypendium. sędziowskiej i tyle samo do aplikacji prokuratorskiej. Dwanaście miesięcy aplikacji ogólnej pozwala zdobyć stosunkowo dużą wiedzę praktyczną, dlatego też nie jest to rok stracony. Warto dodać, że osoby które nie dostały się na aplikację specjalistyczną, mają większe szanse na znalezienie pracy niż zaraz po uzyskaniu tytułu magistra prawa. Dla tych osób droga do zawodu sędziego nie jest jeszcze ostatecznie zamknięta, w przyszłości mogą bowiem zdawać egzamin sędziowski (po osiągnięciu odpowiedniego stażu pracy, tj. 4 lata w zawodzie referendarza sądowego, zaś w roli asystenta sędziego 3 lata) i zostać sędziami sądu rejonowego. Aplikacja specjalistyczna trwa 30 miesięcy i przebiega podobnie do specjalizacji ogólnej aplikanci uczęszczają na praktyki oraz odbywają zjazdy. Ten etap kończy się egzaminem sędziowskim. Następnie przyszli sędziowie odbywają 24-miesięczny staż najpierw asystenta sędziego a później referendarza sądowego. Na koniec pozostaje ubiegać się o miejsce w zawodzie sędziego. Jednak przebycie opisanej powyżej ścieżki nie gwarantuje znalezienia upragnionej pracy. Podsumowując spotkanie sędzia Sulima przedstawił aktualne statystyki. Obecnie w okręgu białostockim do aplikacji ogólnej przystąpiło 6 osób, podczas gdy przed zmianą przepisów liczba aplikantów etatowych i pozaetatowych wynosiła średnio Niestety, obecnie liczba wolnych etatów sędziowskich jest niewielka, dlatego też aplikacja sędziowska nie cieszy się dużą popularnością. Jak sprawdzi się obecny system? Tego dowiemy się najwcześniej za 5 lat. Z pewnością aplikacja w obecnym kształcie pozwoli wyłonić najlepszych z najlepszych, a wymiar sprawiedliwości będzie się znajdował w dobrych rękach. Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie Suma ocen ze sprawdzianów oraz ocena za praktyki, wystawiana przez patrona-koordynatora, pozwalają wyłonić najlepszych, którzy następnie odbędą aplikacje specjalistyczne. Z 300 osób pozostaje przystępuje do aplikacji BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

14 Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym w świetle znowelizowanego art. 442 k.c. mgr Magdalena Bielonko Instytucja przedawnienia polega na tym, że po upływie oznaczonego przepisami prawa czasu (tzw. terminu przedawnienia), dłużnik ma prawo odmówić świadczenia na rzecz wierzyciela. Przedawnienie określa ramy czasowe prawnej możliwości dochodzenia roszczenia przez osobę poszkodowaną 1. Po upływie określonego terminu roszczenie poszkodowanego w stosunku do osoby odpowiedzialnej za szkodę będzie bezskuteczne. Punctum saliens instytucji przedawnienia tkwi w możliwości zobowiązanego polegającej na uchyleniu się od zaspokojenia roszczenia. Ocena, czy przedawnienie nastąpiło, powinna być dokonana z punktu widzenia dłużnika, który po upływie określonego czasu nabywa swoiste prawo podmiotowe, wykonywane przez podniesienie zarzutu niweczącego skuteczność roszczenia 2. W ciągu ostatnich lat ożywiła się dyskusja na temat przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. W doktrynie wskazuje się na dwa sposoby liczenia początku biegu przedawnienia zastosowanego w regulacji kodeksowej, mianowicie a tempore facti od zdarzenia, które wyrządziło szkodę oraz a tempore scientia od momentu dowiedzenia się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia 3. Zgodnie z brzmieniem art. 442 k.c., roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia (a tempore scientia). W każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (a tempore facti). W związku z tym, za początek trzyletniego biegu przedawnienia uważa się świadomość, obiektywny stan wiedzy zarówno o szkodzie, jak i o osobie obowiązanej do jej naprawienia natomiast nie jest wymagane posiadanie przez poszkodowanego świadomości jej rozmiaru 4. Takie unormowanie w istocie miało charakter wariantowy, polegający na tym, iż konsekwencje przedawnienia związane są z jednym z wymienionych terminów, który in casu upłynie szybciej 5. Kontrowersje budził moment liczenia biegu przedawnienia, w szczególności gdy szkoda pojawiła się po dłuższym okresie czasu. Problematyka przedawnienia była sprzecznością między ratio legis instytucji przedawnienia a zasadą ochrony interesu osób poszkodowanych 6. Co więcej, brzmienie art zd. II k.c. dopuszczało jedynie językową wykładnię, w związku z tym dla upływu lat dziesięciu nie miało znaczenia powzięcie wiadomości o szkodzie i o osobie zobowiązanej do naprawienia, a jedynie nastąpienie zdarzenia wywołującego szkodę. Konsekwencją takiego rozwiązania była możliwość utraty skutecznego dochodzenia roszczeń jeszcze przed powstaniem szkody lub jej ujawnieniem. Na tym tle w doktrynie i judykaturze pojawiło się wiele sporów, dotyczących rozpoczęcia biegu przedawnienia. Zgodnie z argumentacją systemową i logiczną, roszczenie odszkodowawcze nie powinno ulec zmianie zanim nie wystąpiła szkoda. Skoro przedmiotem przedawnienia są roszczenia majątkowe, to dopóki one nie powstaną, nie można mówić o przedawnieniu 7. Wykładnia językowa przepisu, mówiąca o dziesięcioletnim terminie przedawnienia dla czynu niedozwolonego, zawodzi w sytuacji, gdy pomiędzy zdarzeniem sprawczym a ujawnieniem się uszczerbku minie dłuższy okres czasu, niejednokrotnie przekraczający dziesięć lat 8. Przez lata składy orzekające opowiadały się za jedną bądź drugą koncepcją. Jedną z najbardziej reprezentatywnych wykładni wyrażała uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego: roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, bez względu na to, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła 9. Sąd argumentował, że zmiana liczenia terminu przedawnienia w takim przypadku jest pożądana, jednakże wymaga zmian legislacyjnych, a nie wykładni istniejącego przepisu. Jednoznacznie opowiedziano się za wykładnią językową art. 442 k.c. W świetle powyższych rozważań stwierdzono, iż z jednej strony szkoda może się ujawnić dopiero po upływie 10 lat, z drugiej jednak wskazywano na coraz nowocześniejsze techniki diagnostyczne, które pozwalają na wskazanie przyczyn dolegliwości pojawiających się z dużym opóźnieniem. Warto jednak dodać, iż stan prawny nie powinien stać na przeszkodzie w dochodzeniu roszczeń w przypadku, gdy skutki czynu niedozwolonego objawiają się w przyszłości. Taki stan rzeczy budził wiele kontrowersji. Nowelizacja Kodeksu cywilnego w zakresie wspomnianego art. 442 k.c. była konieczna 10, z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzające niezgodność przepisu z Konstytucją 11. Wprowadzono między innymi art k.c., który w istotny sposób modyfikuje termin przedawnienia szkód na osobie. Przepis ten stanowi, że w razie wyrządzenia szkody na osobie przedawnienie nie może skończyć się wcześniej, niż z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Można dostrzec brak absolutnego terminu przedawnienia, który byłby liczony od dnia zdarzenia wywołującego szkodę. Rozwiązanie intensyfikuje ochronę poszkodowanego i realnie umożliwia dochodzenie roszczenia 12. Kolejną zmianą było wydłużenie dziesięcioletniego terminu w uchylonym art k.c. Przepis w obowiązującym brzmieniu stanowi, że roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem dwudziestu lat od dnia popełnienia przestępstwa, bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Stosuje się go w przypadku szkód wynikłych ze zbrodni i występku. Pojęcia te są zdefiniowane na gruncie prawa karnego. Odwołując się do zmodyfikowanych przepisów Kodeksu cywilnego roszczenia z tytułu szkód na osobie przedawniają się w terminie dwudziestu lat od dnia popełnienia przestępstwa, a po upływie tego terminu w ciągu trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Z praktycznego punktu widzenia, poszkodowany uzyska łatwiejszą drogę dochodzenia swoich roszczeń w oparciu o art k.c, niż z 3, gdyż prościej jest wykazać dzień popełnienia przestępstwa aniżeli dzień, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie 13. Poszkodowany uzyskał długi, bo aż dwudziestoletni okres na wykazanie, że szkoda na osobie została wyrządzona czynem przestępnym, gdyż w tym czasie prawdopodobieństwo jej pojawienia się jest niezwykle wysokie. Ponadto idea zwiększenia terminu z 10 do 20 lat miała na celu korelację z prawem karnym. Poprawiła się także sytuacja osób małoletnich, a to w związku z wprowadzeniem instytucji wstrzymania w stosunku do nich biegu terminu przedawnienia roszczeń. Uzyskały one pewność, że ich roszczenia ze szkód na osobie nie ulegną przedawnieniu wcześniej, niż z upływem dwóch lat od uzyskania przez nie pełnoletniości. Małoletni będzie więc chroniony przed niewłaściwym działaniem bądź zaniechaniem rodziców lub opiekunów. Idea modyfikacji przepisów prawa cywilnego uzyskała powszechną aprobatę w tym zakresie 14. Zgodnie z uchwałą SN, nowelizacja art. 442 k.c. miała pozytywny wpływ na ochronę interesów prawnych poszkodowanych w związku z wyeliminowaniem niebezpieczeństwa upływu terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wcześniej, niż szkoda ujawniła się. Wprowadzenie uregulowania, że bieg terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody na osobie rozpocznie się z chwilą dowiedzenia się poszkodowanego o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia oznacza, że nie został w żaden sposób ograniczony czas, w jakim może ujawnić się szkoda na osobie, prowadząc do powstania (zaktualizowania się) odpowiedzialności pozwanego za skutki danego zdarzenia 15. Obecna sytuacja zdaje się zapobiegać możliwości upływu terminu przedawnienia zanim pojawi się szkoda, jednakże może wprowadzić pewną destabilizację ładu w obrocie cywilnoprawnym. Z jednej strony, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w szczególności z zasadą zapewnienia obywatelowi ochrony prawnej, z której może on rzeczywiście skorzystać, byłoby dopuszczenie do sytuacji, w której nie może się on ubiegać o naprawienie bardzo poważnej i pociągającej za sobą liczne konsekwencje szkody na osobie dlatego, że o poniesionym uszczerbku na zdrowiu, z przyczyn, za które nie ponosi żadnej odpowiedzialności, dowiedział się zbyt późno 16. Z drugiej jednak strony, w świetle obowiązujących przepisów, osoba poszkodowana może świadomie nie podejmować kroków celem wykrycia sprawcy szkody bądź osoby za nią odpowiedzialnej, a co za tym idzie, wszczęcia trzyletniego terminu przedawnienia 17. Z całą pewnością należy stwierdzić, że konieczna jest gruntowna zmiana całej koncepcji przedawnienia w prawie cywilnym, gdyż cząstkowe zmiany nie przyniosą racjonalnych rozwiązań A. Palowski, Przedawnienie roszczeń cywilnoprawnych, online: ( ). 2 Z. Strus, Przedawnienie roszczenia na osobie, Prawo i Medycyna 2006, nr 3, s M. Safjan, w: Kodeks cywilny. Komentarz do artykułów Tom 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2008, s Orzeczenie SN z dnia 24 listopada 1971 r., sygn. akt I CR 491/71. 5 B. Kordasiewicz, Problematyka dawności, w: System prawa prywatnego, Prawo cywilne część ogólna, Tom 2, red. Z. Radwański, Warszawa 2008, s M. Balwicka-Szczyrba, Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, Monitor Prawniczy 2007, nr 24, s M. Niedośpiał, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 czerwca 2000 roku, I ACa 208/00, Palestra 2000, nr 1-2, s T. Dybowski, Glosa do wyroku SN z dnia 21 maja 2003 roku, IV CKN 378/01, Przegląd Sądowy 2005, nr 6, ss Uchwała SN z dnia 17 lutego 2006 r., III CZP 84/ Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 80, poz. 538). 11 Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 września 2006 r., sygn. akt SK 14/ M. Orlicki, Nowa regulacja przedawnienia roszczeń deliktowych, Prawo Asekuracyjne 2007, nr 2, s Z. Radwański, Przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych w świetle znowelizowanego art. 442 k.c., Monitor Prawniczy 2007, nr 11, s M. Balwicka-Szczyrba, op. cit., s Uchwała SN z dnia 24 lutego 2009 r., sygn. akt III CZP 2/ Wyrok SN z dnia 13 marca 2009 r., sygn. akt II CSK 533/ M. Balwicka-Szczyrba, op. cit., s Z. Radwański, op. cit., s LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

15 Katarzyna Dąbkowska, studentka III roku prawa Tytułem wstępu Pojęcie płci jest definiowane jako zespół cech charakteryzujących i różniących osobniki żeńskie i męskie 1. Współcześnie pojęciem płci nie określa się jedynie cech fizycznych człowieka. Nauka biologii, psychologii i socjologii przyjmuje pewien podział płci ze względu na różnorakie kryteria. Oprócz płci gonadalnej, określanej przez gruczoły płciowe, wyróżnia się między innymi płeć chromosomalną, którą określają dwa chromosomy płciowe (u kobiet XX, u mężczyzn XY); płeć mózgową, określaną przez różnice w budowie mózgu oraz płeć socjalną, zwaną również płcią prawną. Płeć prawna ustalana jest bezpośrednio po porodzie, na podstawie wyglądu zewnętrznych narządów płciowych 2. Co do zasady, płeć prawna nie ulega zmianie przez cały okres życia człowieka. Istnieją jednak sytuacje, gdy w szczególnie uzasadnionych przypadkach oraz przy zachowaniu odpowiedniej procedury możliwa jest zmiana płci prawnej. Proces ten wiąże się zazwyczaj z zjawiskiem transseksualizmu oraz interseksualizmu. Transseksualizmem określa się rozbieżność między poczuciem psychicznym płci, a budową morfologiczno-biologiczną oraz płcią socjalną 3. Z transseksualizmem nie należy mylić interseksualizmu zwanego też obojnactwem wrodzonego zaburzenia różnicowania narządów płciowych, o podłożu genetycznym bądź hormonalnym 4. Współczesna wiedza naukowa oraz dokonania medycyny pozwalają na chirurgiczną zmianę, bądź jak nazywają ten proces niektórzy korektę płci. Bez wątpienia korekta płci rodzi problem prawny. Należy uporządkować sytuację prawną osoby, która poddała się temu zabiegowi. Obecnie nie istnieje w prawodawstwie polskim ustawa bezpośrednio regulująca proces zmiany płci prawnej. Faktem jest, że sytuacja osób, które zmieniły płeć, musi być prawnie uregulowana, dlatego też w praktyce mają miejsce postępowania sądowe dotyczące zmiany płci prawnej. Jak było kiedyś? Akt urodzenia jest dokumentem zawierającym najistotniejsze informacje o człowieku. Zgodnie z art. 40 ustawy z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego 5, akt urodzenia sporządza się na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka wystawionego przez lekarza, położną lub zakład opieki zdrowotnej. Wśród danych wpisanych do aktu urodzenia jest m.in. płeć. Podstawą wpisania do aktu urodzenia płci jest zaświadczenie lekarskie. Możliwe jest wpisanie dwóch rodzajów płci męskiej albo żeńskiej. Polskie prawo nie zna obojnactwa. W razie wątpliwości decydują cechy dominujące. Co zatem dzieje się z dokumentami ludzi, którzy zdecydowali się operacyjnie zmienić płeć? Już w latach 60. w Polsce miały miejsce pierwsze zabiegi chirurgiczne zmieniające płeć pacjenta. Wtedy też zaczęły pojawiać się problemy, związane z prawną regulacją statusu osób, które poddały się takim zabiegom. Brak ustawodawstwa dotyczącego bezpośrednio tej kwestii zmusił praktykę do wypracowania pewnych rozwiązań prawnych, pozwalających na zmianę płci prawnej (metrykalnej). Do końca lat 80. zmiana płci w akcie urodzenia następowała na podstawie art. 31 Prawa o aktach stanu cywilnego, pozwalającego na sprostowanie aktu stanu cywilnego w razie jego błędnego lub nieścisłego zredagowania. W orzeczeniach sądy stwierdzały, że akt urodzenia został błędnie wypełniony poprzez wpisanie nieprawidłowej płci 6. Sentencja ówczesnych orzeczeń sądowych cieszyła się dużą popularnością wśród osób transseksualnych, które uznawały, że sądy wydając takiej treści orzeczenia przyznają, iż posiadana przez nich płeć psychiczna była prawidłowa od urodzenia. Uznawano to za prawne potwierdzenie tezy, że akt urodzenia został błędnie wypełniony, w wyniku nieprawidłowego określenia płci przy urodzeniu. Pod koniec lat 80. linia orzecznicza w zakresie dotyczącym zmiany płci prawnej została zmieniona pod wpływem orzecznictwa Sądu Najwyższego. W orzeczeniu z dnia 22 czerwca 1989 r. SN stwierdził, że występowanie transseksualizmu nie daje podstawy do sprostowania w akcie urodzenia wpisu określającego płeć 7. Tym samym została zamknięta droga prostowania płci w akcie urodzenia w oparciu o art. 31. Sądy zaczęły odrzucać wnioski o zmianę płci, co wzbudziło zainteresowanie Rzecznika Praw Obywatelskich. W wyniku działań RPO Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 22 marca 1991 r. co prawda podzielił pogląd wyrażony wcześniej, równocześnie jednak stwierdził, że poczucie przynależności do danej płci może być uznane za dobro osobiste i jako takie podlega ochronie również w drodze powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. 8. Od tego czasu procedura zmiany płci prawnej oparta jest na art. 189 k.p.c. Jak jest teraz? Obecnie procedura zmiany płci składa się z następujących etapów: 1. diagnoza lekarska, 2. terapia hormonalna, 3. zmiana płci prawnej, 4. ewentualne zabiegi chirurgiczne 9. Cała procedura zmiany płci trwa bardzo długo, nawet do kilku lat. W trakcie terapii hormonalnej stwarzany wizerunek płciowy nie jest zbieżny z tym, który wynika z dokumentów tożsamości. Z tego powodu osoby poddające się tej terapii często napotykają różnorakie problemy, w sytuacjach gdzie muszą się wylegitymować np. dowodem osobistym lub prawem jazdy 10. Proces sądowy dotyczący zmiany płci prawnej oparty jest na art. 189 k.p.c., który nadaje uprawnienie powodowi do żądania ustalenia przez sąd istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa ze względu na swój interes prawny 11. W procesie cywilnym obok powoda musi wystąpić pozwany. W procesach o zmianę płci prawnej pozywa się rodziców 12. Mogą oni zatem uczestniczyć w procesie ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami. Jest to rozwiązanie krytykowane przez osoby transseksualne, które uznają, że rodzice nie powinni mieć wpływu na planowaną przez nich zmianę płci. Jest to jednak pewien wybieg formalny, niezbędny z punktu widzenia istoty procesu cywilnego. Jedynym z warunków koniecznych do wszczęcia postępowania sądowego jest przebycie terapii hormonalnej, która zagwarantuje widoczne zmiany w wyglądzie danej osoby 13. Podstawowymi dowodami w sprawie są: diagnoza lekarza seksuologa, opinie biegłych oraz zeznania powoda 14. Warto podkreślić, że bez orzeczenia sądowego osoba transseksualna nie może poddać się zabiegom chirurgicznym, które często po przebytej terapii hormonalnej są niezbędne do zachowania zdrowia 15. Z punktu widzenia powoda istotny jest moment wystąpienia skutków prawnych orzeczenia stwierdzającego nową płeć. Uznaje się, że w procesie nie chodzi o stwierdzenie istniejącego prawa, lecz o ustalenie w drodze orzeczenia sądowego nowego prawa, które wcześniej nie istniało 16. Wynikają z tego bardzo istotne konsekwencje dla osób poddających się zmianie płci uznaje się bowiem, że taka osoba uzyskuje nową płeć z momentem uprawomocnienia się wyroku sądowego. Po uprawomocnieniu się wyroku można zmienić dane zawarte w dokumentach. Należy zaznaczyć, że w akcie urodzenia wprowadza się jedynie wpis zmieniający w postaci notatki. Oznacza to, że na odpisie zupełnym aktu urodzenia wciąż widnieją płeć i imię wpisane do aktu po urodzeniu 17. Poważnym problemem jest brak możliwości wymiany świadectw pracy, dyplomów i innych dokumentów dotyczących kwalifikacji i doświadczeń zawodowych uzyskanych przed zmianą płci prawnej. Przyczyną tego jest przeświadczenie, że osoba będąca dziś kobietą lub mężczyzną nie była tej płci w dniu uzyskania świadectwa. Co prawda nie ma formalnej konieczności prostowania świadectw pracy, gdyż dokumentem stwierdzającym zmienioną płeć jest odpis aktu urodzenia (wraz ze wzmianką) 18. Jednak praktyka ta powoduje konieczność ujawniania faktu zmiany płci przed pracodawcą, co często wiąże się z dużym dyskomfortem zainteresowanej osoby oraz jej dyskryminacją. Wymiana dokumentów domyka proces zmiany płci prawnej. Na zakończenie W prawie polskim brak jest przepisów wprost regulujących możliwość zmiany płci prawnej. Z uwagi na potrzebę określenia statusu osób transseksualnych, praktyka wypracowała pewne rozwiązania prawne na gruncie istniejących norm prawnych. Ustawodawcy niektórych państw, takich jak Stany Zjednoczone, stworzyli szczególną regulację prawną odnoszącą się do transseksualistów. W innych państwach kwestia transseksualizmu traktowana jest jako dewiacja. W Wielkiej Brytanii transseksualiści nie mogą zawierać związków małżeńskich, nawet po ukończeniu wszelkich operacji zmieniających płeć 19. Ustawodawca brytyjski tłumaczy to istnieniem płci chromosomalnej, której na dzień dzisiejszy nie da się zmienić. W Polsce z uwagi na kontrowersje etyczne, religijne i światopoglądowe, jakie wzbudza zjawisko transseksualizmu normy prawne odnoszą się do niego z rezerwą, zostawiając jednak praktykom pewną furtkę w przepisach. 1 ( ). 2 S. Dulko, Kosmos. Problemy nauk biologicznych, Warszawa 2003, ss K. Imieliński, Zarys seksuologii i seksiatrii, Warszawa 1982, s ( ). 5 Dz. U. Nr 36, poz. 180, z późn. zm. 6 K. Gładych, Odzwierciedlenie transseksualizmu w polskim akcie urodzenia, Technika i USC 2001, nr 1, s Uchwała SN z dnia 22 czerwca 1989 r., sygn. akt III CZP 37/89; K. Gładych, op. cit., s Uchwała SN z dnia 22 marca 1991 r., sygn. akt III CRN 28/91, K. Gładych, op. cit., s Prawa osób transseksualnych. Rozwiązania modelowe a sytuacja w Polsce, red. A. Śledzińska-Simon, Warszawa 2010, s Ibidem. 11 Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm. 12 Uchwała SN z dnia 22 września 1995 r., sygn. akt III CZP 118/95, K. Gładych, op. cit., s Prawa osób, op. cit., s ( ). 15 Prawa osób, op. cit., s K. Gładych, op. cit., s Ibidem. 18 Prawa osób, op. cit., s K. Gładych, op. cit., s. 11. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

16 czyli dlaczego pies może jeździć koleją Magdalena Wawulska, Szymon Stasiński, studenci V roku prawa Słowem wstępu... Każdy z nas pamięta lekturę szkolną R. Pisarskiego O psie, który jeździł koleją. Ów nie zrażony do podróżowania koleją (być może dlatego, że nie miał możliwości korzystać z usług PKP) pies Lampo był raczej przyjacielem bohaterów książki i pasażerem tego środka lokomocji, niż bagażem. Dla większości z nas zwierzęta to najwierniejsi przyjaciele; zawsze mają dla nas czas i nie są kłótliwi. Nie są również przedmiotami rzeczami, które można wyrzucić, oddać. Jednak dla nas, studentów zaprzyjaźnionych z prawem, zwierzęta mogą stanowić punkt wyjścia dla rozważań na temat ich statusu cywilnoprawnego. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie czy pies może być tylko wożony, czy też może koleją jeździć. Status prawny zwierzęcia Punktem wyjścia dla rozważań na temat statusu prawnego zwierzęcia jest art. 45 Kodeksu cywilnego. Podając definicję rzeczy, Kodeks wskazuje, że są to tylko przedmioty materialne. Jednakże kwalifikacja prawnorzeczowa zwierząt od dawna budziła wiele wątpliwości i kontrowersji. Elementem nie pasującym do całości był fakt, iż zwierzęta kwalifikowane jak przedmioty materialne są przecież istotami żywymi. Jak wskazuje W. J. Katner, pojęcie zwierzęcia jako przedmiotu stosunku cywilnoprawnego nie znajduje odniesienia w Kodeksie cywilnym. Znajdują się w nim regulacje dotyczące odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez zwierzęta (art. 431 i 432), kwestii własności niczyjego roju pszczół (art. 182) i problem zwierząt, które się zabłąkały lub uciekły (art ), połączone z nakazem odpowiedniego stosowania przepisów o rzeczach znalezionych 1. Niektóre z tych zagadnień zostaną omówione dalej. Wskazać należy, że w prawie cywilnym już od kilkunastu lat przejawia się ogólna tendencja do wyłączenia wszystkich zwierząt z kategorii rzeczy. Jednak pamiętać trzeba, iż status prawny zwierząt żyjących w stanie wolnym uregulowany jest inaczej, niż zwierząt domowych i gospodarskich. Podstawowe znaczenie dla regulacji dotyczącej zwierząt żyjących w stanie wolnym ma ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie 2. W jej świetle zwierzęta te, tak długo, jak długo pozostają na wolności, nie mogą być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego, a za rzeczy, w czysto techniczno-prawnym znaczeniu, uznane być nie mogą. Również Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach dał wyraz twierdzeniu, że zwierzęta leśne nie są rzeczami w rozumieniu art. 45 k.c. 3. Zgodnie jednak z art. 2 Prawa łowieckiego zwierzyna łowiecka (tzw. zwierzęta łowne) jako dobro ogólnonarodowe stanowi własność Skarbu Państwa, a w pewnych przypadkach także dzierżawcy obwodu łowieckiego (art. 15 ustawy). Status zwierząt, które częściej towarzyszą nam w codziennym życiu domowych i gospodarskich został uregulowany przez art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt 4. W myśl tego przepisu zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia nie jest rzeczą. Jednocześnie jednak ust. 2 art. 1 powołanej ustawy, w sprawach nieuregulowanych w ustawie każe stosować do zwierząt odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy. Dlatego też w obrocie cywilnoprawnym zwierzęta te są traktowane jak rzeczy, np. stanowią przedmiot prawa własności lub użyczenia 5. Jakie znaczenie ma zatem ustawa o ochronie zwierząt dla uregulowań Kodeksu cywilnego? Mimo, iż nie wkracza ona wprost w stosunki prawne regulowane przez Kodeks, to jednak jak słusznie zauważa W. J. Katner porządkuje ona sferę możliwości posiadania i czynności prawnych dotyczących poszczególnych rodzajów zwierząt, wpływając jednocześnie bardzo wyraźnie na treść umów, które muszą zawierać postanowienia realizujące zwłaszcza przepisy chroniące zwierzęta 6. Zaznaczyć trzeba, że z powodów moralnych części ciała zwierząt żyjących (np. ich organy) nie mogą być przedmiotem stosunków cywilnoprawnych. Dereifikacja zwierząt Bliższego przedstawienia wymaga zagadnienie dereifikacji. Termin ten oznacza nic innego, niż uznanie czegoś traktowanego wcześniej jak rzecz za obiekt nie będący rzeczą 7. W kontekście zwierząt te pojęcie należy powiązać z wejściem w życie ustawy o ochronie zwierząt, a zwłaszcza z art. 1, zawierającym wyraźne stwierdzenie, że zwierzę nie jest rzeczą, co dopiero w latach 80. XX w. stało się oczywistą oczywistością. Dopiero nowelizacja austriackiego kodeksu cywilnego z 1988 r. ośmieliła i dodała odwagi cichym zwolennikom koncepcji dereifikacji zwierząt. Art. 285a austriackiego k.c. wyłączył zwierzęta z kręgu rzeczy i uznał je za odrębną kategorię prawną. Pogląd taki dominuje w większości ustawodawstw Europy, w tym rzecz jasna w Polsce. Określając zakres normatywny dereifikacji, jeszcze raz należy zaznaczyć, że art. 1 ustawy o ochronie zwierząt objął wszystkie zwierzęta, bez wyjątków. Niezwykle ciekawą kwestą jest zagadnienie własności zwierzęcia w świetle art. 140 Kodeksu cywilnego 8. Mianowicie przedmiotem własności w świetle tego przepisu jest rzecz, ale w znaczeniu techniczno-prawnym (wąskim), co pozornie może kłócić się ze stwierdzeniem, że zwierzę rzeczą nie jest. Właśnie! Tylko pozornie, ponieważ art. 1 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt, nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o rzeczach. Własność przysługująca w stosunku do zwierzęcia ma takie atrybuty jak własność w rozumieniu art. 140 k.c., jest prawem bezwzględnym, a różni je tylko przedmiot (zwierzę istota żywa) oraz sposób wykonywania praw właścicielskich (w pewnym stopniu ograniczony ze względu na ustawowe regulacje chroniące zwierzęta). Reasumując, normatywna dereifikacja zwierząt spowodowała, że odpowiednikiem prawa własności (rzeczy) jest prawo własności zwierzęcia, które jednak, ze względu na przedmiot nie będący rzeczą, nie jest własnością w rozumieniu art. 140 k.c. Przepisy Kodeksu cywilnego o treści i wykonywaniu prawa własności mają tutaj tylko odpowiednie zastosowanie 9. Warto wspomnieć również o zagadnieniu szeroko poruszonym przez E. Łętowską 10, mianowicie o personifikacji zwierząt. W swojej dogłębnej analizie podkreśliła, że z art. 1 ust. 1 zd. 2 ustawy o ochronie zwierząt wynika ewidentnie, iż ustawodawca nie daje tu prawa zwierzęciu. To na człowieka na nas został nałożony obowiązek poszanowania, ochrony i opieki. Wspomniana autorka wskazała, że nadanie zwierzętom osobowości prawnej będącej możliwością nabywania we własnym imieniu i na własny rachunek praw i zobowiązań o cywilnoprawnym charakterze oraz podnoszenia majątkowej odpowiedzialności za te zobowiązania, czyli faktyczna personifikacja zwierząt, byłaby bezwartościowa. Chodzi tu o prawa podmiotowe zwierząt, a nie prawa cywilne. Ostatnią interesującą kwestią, a zarazem impulsem do głębszych rozważań, jest dokonane przez J. Białocerkiewicza 11 rozróżnienie między prawną ochroną zwierząt a prawami zwierząt. Pierwsze z nich oznacza sytuację, w której to człowiek decyduje o przyznaniu ochrony zwierzętom i wyznacza jej granice, działając przy tym arbitralnie i mając na względzie z reguły własny interes. Drugie natomiast stanowi ograniczenie, a w dalszej perspektywie wyłączenie możliwości ingerowania w zakres i charakter ochrony zwierząt przez człowieka. Sytuacja prawna zwierząt a porzucenie i zawłaszczenie Zagadnieniem budzącym kontrowersje w doktrynie 12, a jednocześnie niezmiernie ciekawym i wartym poświęcenia uwagi, są cywilnoprawne aspekty porzucenia i zawłaszczenia zwierząt. Rozpoczynając od kwestii porzucenia, należy zaznaczyć, iż porzucenia w rozumieniu art. 180 k.c. nie można utożsamiać z terminem porzucenia wskazanym w ustawie o ochronie zwierząt. W ustawie prawodawca posłużył się tym pojęciem, wskazując na porzucenie jako jedną z przyczyn bezdomności zwierząt domowych lub gospodarskich (art. 4 pkt 16) oraz jako jeden z przejawów znęcania 16 LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

17 się nad zwierzęciem (art. 6 ust. 2 pkt 11). Następstwa porzucenia w świetle tej ustawy są charakterystyczne. Po pierwsze, porzucenie rodzi odpowiedzialność karną dla porzucającego. Po drugie, po stronie gminy powstaje określony zakres obowiązków. Jeżeli zaś chodzi o skutki w sferze prawa cywilnego, to w następstwie porzucenia może dojść do pozbawienia własności zwierzęcia, ale dopiero na podstawie orzeczenia sądu. Wyżej wskazane spostrzeżenia poczynił M. Goettel 13, dokonując jednocześnie dogłębnej analizy zagadnienia porzucenia i zawłaszczenia. Autor rozważając kwestię, czy zwierzę może być przedmiotem porzucenia w rozumieniu art. 180 k.c., prezentuje zarazem dwa stanowiska doktryny M. Nazara i W. Radeckiego. Reasumując całość przedstawionych poglądów M. Goettela, można wskazać na następujące wnioski: 1) przepisy zawarte w ustawie o ochronie zwierząt nie regulują skutków porzucenia zwierzęcia w sferze objętej zakresem art. 180 k.c., ponieważ ów skutek nie polega na natychmiastowej utracie własności; 2) mimo że porzucenie rzeczy jest niekiedy ujmowane jako wyłącznie działanie faktyczne, to w cywilistyce przeważa pogląd, iż jest to jednak czynność prawna; zatem oprócz zachowania czysto faktycznego, istotne znaczenie ma przejaw woli, czyli zamiar wyzbycia się rzeczy; 3) zaaprobować należy stanowisko M. Nazara, co do oceny porzucenia w świetle art k.c., bowiem porzucenie zwierzęcia (traktowane jako czynność prawna, czyli z zamiarem wyzbycia się własności) na płaszczyźnie ustawy o ochronie zwierząt uznawane za postępowanie zabronione, na gruncie prawa cywilnego będzie traktowane jako czynność sprzeczna z prawem, a więc bezwzględnie nieważna; porzucenie zwierzęcia nie spowoduje utraty jego własności. W związku z powyższym mamy do czynienia z niedopuszczalną luką aksjologiczną. Przykład? Kochający właściciel psa, jadąc na wakacje i nie wiedząc, co zrobić ze swoim pupilem, wybiera opcję bardzo niehumanitarną przywiązuje go do drzewa i zostawia. Żadnemu psu nie życzymy takiego właściciela, ale nawet cudowne ocalenie nie zmieni faktu, że jego właścicielem będzie nadal nieodpowiedzialny urlopowicz. Słusznie proponuje M. Nazar, aby uzupełnić art. 180 k.c. o możliwość zrzeczenia się własności zwierzęcia w trybie jednostronnej czynności prawnej. Inna propozycja tego autora jest jednak nie do przyjęcia. Bowiem nie można zastosować per analogiam legis przepisów o rzeczach znalezionych. Art k.c. odnosi się tylko do zwierząt, które się zabłąkały lub uciekły. W ścisłym związku z porzuceniem pozostaje instytucja zawłaszczenia. Jednak, jak podkreśla M. Goettel, akt zawłaszczenia jest możliwy tylko w stosunku do rzeczy niczyjej, a w wypadku zwierząt, jak już zostało wspomniane, nie mogących być przedmiotem skutecznego porzucenia, nabycie własności w drodze zawłaszczenia nie jest możliwe. Zawłaszczenie wchodzi w rachubę tylko w przypadku, gdy zwierzęta są dobrem niczyim od samego początku. Zwierzęta wskazane w ustawie o ochronie zwierząt (domowe; gospodarskie; wykorzystywane do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych; utrzymywane w ogrodach zoologicznych) zawsze stanowią czyją własność. Jeżeli chodzi natomiast o zwierzęta wolno żyjące (dzikie), to jako dobro ogólnonarodowe (art. 21 ustawy o ochronie zwierząt) stanowią własność Skarbu Państwa (art. 2 Prawa łowieckiego). Jak podkreśla autor, pozostałe zwierzęta wolno żyjące należałoby uznać za dobra niczyje, ale pamiętać należy o regulacjach mogących wprowadzać ograniczenia, tj. o ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska 14 i ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody 15. Rozwiązaniem wyjątkowym, choć nieco archaicznym, jest art k.c., który stanowi, że rój pszczół uznaje się za dobro niczyje w wypadku, gdy właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia ich wyrojenia. Zatem rój pszczół może być nabyty w drodze zawłaszczenia. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta Kwestią, którą bezsprzecznie należy omówić, jest odpowiedzialność za zwierzęta. W ujęciu historycznym początków odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta doszukiwać się można już w czasach rzymskich. Fragment ustawy XII tablic przewidywał odpowiedzialność za czworonożne zwierzę, które wyrządziło szkodę. Konsekwencja? Właściciel zobowiązany był zwierzę wydać albo zaofiarować wycenioną wartość rzeczy. Rozwój historyczny przyniósł możliwość naprawienia takich szkód za pomocą odrębnej skargi, zwanej actio de paupariae. Zatem można było żądać albo zapłaty odszkodowania, albo wydania zwierzęcia, które wyrządziło szkodę (noxae datio) 16. Przybliżmy jednak zarys i charakter tej odpowiedzialności we współczesnym ustawodawstwie polskim. Zagadnienie odpowiedzialności za zwierzę zostało uregulowane w art. 431 k.c. Zaznaczyć należy, że wskazany artykuł nie obejmuje szkód wyrządzonych przez zwierzynę dziką, żyjącą w stanie wolnym. W tym wypadku odpowiada Skarb Państwa na podstawie przepisów szczególnych Prawa łowieckiego i ustawy o ochronie przyrody. Kwestię tę niejednokrotnie poruszał Sąd Najwyższy. W sentencji jednego z wyroków czytamy: przepisy odszkodowawcze przewidziane w Prawie łowieckim, dotyczące szkód łowieckich (art ), mają charakter lex specialis wobec przepisów Kodeksu cywilnego. Dlatego m.in. art. 431 k.c. nie ma zastosowania do zwierząt żyjących w stanie wolnym 17. Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie Prawa łowieckiego jest ograniczona do szkód wyrządzonych tylko przez niektóre zwierzęta dzikie żyjące w stanie wolnym (dziki, łosie, daniele, jelenie, wilki). W praktyce mamy najczęściej do czynienia z odpowiedzialnością za szkody wyrządzone przez te zwierzęta w uprawach i płodach rolnych. Natomiast ustawa o ochronie przyrody zawiera regulacje dotyczące odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez niektóre zwierzęta, które są objęte ochroną gatunkową (żubry, niedźwiedzie, bobry). W obu przypadkach mamy do czynienia z odpowiedzialnością ograniczoną jedynie do bezpośredniej straty poszkodowanego. Jeżeli nie można przypisać odpowiedzialności na podstawie przepisów wyżej wskazanych aktów normatywnych, Skarb Państwa może odpowiadać, po spełnieniu przesłanek z art. 417 k.c., na zasadach ogólnych. Warto wiedzieć, nie przekonując się jednak o tym w praktyce, że nie można przypisać Skarbowi Państwa odpowiedzialności, jeżeli w czasie jazdy samochodem przydarzył się nam nieszczęśliwy wypadek z udziałem zwierzęcia żyjącego w stanie wolnym, a do owego zdarzenia doszło poza obszarem, którego charakter uzasadniałby ustawienie ostrzegającego znaku drogowego. Taki sposób rozumowania jest nie do końca zrozumiały, ponieważ okoliczność, że zwierzę żyje w stanie wolnym wymaga uznania, iż może BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

18 się ono swobodnie przemieszczać. Zaiste obszaru bytowania wolnych zwierząt nie wyznaczają ustawione przez człowieka znaki drogowe. Z odpowiedzialnością z art k.c. możemy mieć do czynienia tylko po spełnieniu odpowiednich przesłanek. Są to: 1) fakt chowania zwierzęcia lub posługiwania się nim przez adresata roszczenia, 2) zdarzenie, jakim jest zachowanie się zwierzęcia wyrządzającego szkodę, 3) wystąpienie szkody, 4) związek przyczynowy pomiędzy szkodą a tym zdarzeniem. W pierwszej z przesłanek sformułowanie kto zwierzę chowa albo się nim posługuje należy rozumieć szeroko. Nie musi być to więc właściciel ani też osoba uprawniona. Może to być posiadacz samoistny, jak i zależny nawet w złej wierze. A. Szpunar podkreśla, iż odpowiedzialność z mocy art k.c. jest alternatywna, a nie kumulatywna. Oznacza to, że poszkodowany może domagać się odszkodowania tylko od jednej z wymienionych osób. Okoliczności obiektywne decydują o tym, przeciw komu przysługuje mu roszczenie odszkodowawcze 18. Chowanie zwierzęcia oznacza, że przez dłuższy czas roztacza się nad nim pieczę (opiekę), zapewniając mu jednocześnie schronienie i utrzymanie, tj. karmienie, leczenie itp. Natomiast posługiwanie się zwierzęciem zakłada wykorzystywanie go dla zrealizowania własnego celu, co może łączyć się z jego chowaniem lub tylko czasowym posiadaniem 19. Posługującym się zwierzęciem mogą być przykładowo: użytkownicy, najemcy, dzierżawcy czy też biorący w użyczenie. W jednym z wyroków Sąd Najwyższy zauważył, że w rozumieniu art k.c. do osób posługujących się zwierzęciem należy zaliczyć również zakład pracy, z którego personel w ramach pełnionych przez niego funkcji i w interesie zakładu zwierzęciem bezpośrednio się posługuje 20. Zatem objęte są tu wszelkie przypadki władztwa faktycznego nad zwierzęciem. Władający chowa lub posługuje się zwierzęciem dla siebie, działa na swoją rzecz. Władztwo takie może być związane z tytułem prawnym, ale również być władztwem, za którym nie stoi żądane uprawnienie. Ostatnia przesłanka wymagająca doprecyzowania to okoliczność zdarzenia, jakim jest zachowanie się zwierzęcia wyrządzającego szkodę. Wielość orzecznictwa w tym zakresie unaocznia niemały problem z interpretacją tego przepisu 21. Bowiem z odpowiedzialnością za szkody wyrządzone przez zwierzęta możemy mieć do czynienia tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy owe zwierzę działa z własnego popędu, a więc w wyniku samoistnego zachowania, które nie jest związane z zachowaniem człowieka (nie jest przez niego powodowane). Jeżeli więc zwierzę jest jedynie narzędziem w rękach człowieka i wykonuje ono tylko jego polecenia, to człowiek używający zwierzę ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych 22. Ciężar udowodnienia powyższych przesłanek spoczywa na poszkodowanym dochodzącym roszczenia. Ułatwieniem dla niego a zarazem przyczyną zaostrzonego charakteru odpowiedzialności, opartej przecież na przesłance winy jest istnienie domniemania prawnego na okoliczność winy w nadzorze lub innych przejawów winy, występujących po stronie, przeciwko której skierowane jest roszczenie. Zatem, aby zwolnić się od odpowiedzialności, chowający zwierzę lub się nim posługujący powinien wykazać brak winy własnej i innych osób, które ze względu na fakt pozostawania w określonym stosunku prawnym lub stosunku faktycznym mogłyby ponieść tę odpowiedzialność. Należy pamiętać, że przesłanką eskulpacyjną nie będzie wskazanie, iż w chwili wystąpienia szkody zwierzę nie znajdowało się pod naszym nadzorem. Tłumaczenie się, że nasz ukochany pupil uciekł lub zabłąkał się, również nic nie da. Jest jednak jedno ale. Jeżeli nadzór nad zwierzęciem był wykonywany należycie starannie, a zwierzę zostało nam skradzione lub uwolnione przez osobę trzecią, za którą odpowiedzialności nie ponosimy, możliwe jest zwolnienie się od odpowiedzialności. W tym kontekście możemy mówić również o odpowiedzialności gwarancyjnej opartej na zasadzie ryzyka za zawiniony czyn cudzy. Bowiem będziemy zobowiązani do naprawienia szkody, do której doszło np. z winy osoby, której powierzyliśmy określone czynności czy wykonanie zobowiązania, jak również z winy małoletnich i niepoczytalnych podlegających nadzorowi, podwładnych, przechowawców 23. Omawiając instytucję odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta, nie sposób nie wspomnieć o wyjściu awaryjnym dla dochodzących roszczeń. Mianowicie, gdy brak jest podstaw do dochodzenia odszkodowania na zasadach określonych w art k.c., ponieważ np. skutecznie przeprowadzono dowód braku winy w nadzorze, można domagać się, na podstawie 2 komentowanego artykułu, naprawienia szkody na zasadzie słuszności. Jednak, jak podkreśla M. Safian, odwołanie się do zasad słuszności nie może być traktowane jako alternatywna podstawa odpowiedzialności w sytuacji, gdy zastosowanie art jest wyłączone, natomiast spełnione są przesłanki odpowiedzialności chowającego zwierzę według zasad ogólnych (art. 415) 24. Zwierzę jako produkt niebezpieczny Ustawą z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr. 22, poz. 271, z późn. zm.) księga trzecia polskiego Kodeksu cywilnego została wzbogacona przez ustawodawcę o Tytuł VI 1. Przepisy kształtujące odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny stanowią implementację do polskiego systemu prawnego dyrektywy nr 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawodawczych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe. Warto zauważyć, że art. 15 dyrektywy dał państwom członkowskim możliwość zdecydowania, czy definicja produktu w ustawodawstwie krajowym w odstępstwie od dyrektywy będzie także obejmowała surowce rolne (rozumiane jako nieprzetworzone produkty ziemi, hodowli i rybołówstwa) i produkty łowiectwa. Ustawodawca polski skorzystał z tej możliwości. Artykuł i 3 k.c. definiuje w pierwszej kolejności pojęcie samego produktu, a następnie cech produktu niebezpiecznego. Produktem generalnie jest rzecz ruchoma, także połączona z inną rzeczą (jest to więc ujęcie szersze niż w art. 45 k.c.). Jest nim także zwierzę i energia elektryczna. Należy zauważyć, że piśmiennictwo jak dotąd w niewielkim stopniu zajęło się rozważaniem problematyki zwierząt jako produktów niebezpiecznych. Kategoria produktów niebezpiecznych często jest analizowana w kontekście dóbr intelektualnych, środków farmaceutycznych, energii elektrycznej i energii w ogóle. Zwierzęta w tym kontekście nie wzbudzają większego zainteresowania. W. Dubis w komentarzu do Kodeksu ogranicza się do stwierdzenia, że wyróżnienie zwierząt jako produktu było konieczne do usunięcia wątpliwości co do objęcia szkód przez nie wyrządzonych przepisami tytułu VI1, gdyż zwierzęta nie są rzeczami, a jedynie przepisy o rzeczach stosuje się do nich odpowiednio 25. Owo odpowiednie stosowanie ma jednak fundamentalne znaczenie. Z drugiej strony niektórzy autorzy stoją na stanowisku, że o odpowiednim stosowaniu do zwierząt przepisów o odpowiedzialności za produkt przesądza już brzmienie art. 1 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt 26, tym samym wymienienie zwierząt w art k.c. można uznać za zbędne. Odpowiednie stosowanie oznacza postrzeganie przepisów k.c. przez pryzmat produktu jako istoty żywej, zdolnej do odczuwania cierpienia, której człowiek winien jest poszanowanie, ochronę i opiekę. A zatem, jakie zwierzę może być produktem niebezpiecznym? Czy jako takie możemy kwalifikować psy ujęte w wykazie ras psów uznawanych za agresywne? 27 Zwierzęta takie, podobnie zresztą jak na przykład broń palna, nie są automatycznie produktem niebezpiecznym w rozumieniu omawianych przepisów. Ich niebezpieczna natura nakłada na posiadacza psa pewne obowiązki, służące szeroko pojętemu bezpieczeństwu. Wykorzystując agresję zwierzęcia, która doprowadza do powstania szkody u osoby trzeciej, nie można powołać się w tym przypadku na odpowiedzialność producenta. Z punktu widzenia człowieka ważną cechą zwierzęcia jest jego zdolność uczenia się. Wiele zwierząt można ułożyć, nauczyć wykonywania poleceń. Nabywając np. psa przewodnika osoby niewidomej lub konia do jazdy rekreacyjnej oczekujemy, że będzie on posiadał cechy umożliwiające wykorzystanie go w tych celach. Należy w tym miejscu zauważyć, że moment wprowadzenia zwierzęcia do obrotu jest każdorazowo inny. Z uwagi na to, że zwierzę nie jest rzeczą, nie można wprowadzić do obrotu partii zwierząt o określonych cechach. Zgodnie z art k.c. producent nie ponosi odpowiedzialności, gdy niebezpieczne właściwości ujawniły się po wprowadzeniu produktu do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie. W tym przypadku pojawia się trudność oceny, kiedy powstały niebezpieczne cechy charakteru u zwierzęcia. Z uwagi na zdolność uczenia się mogły one powstać zarówno u producenta, jak i później (u posiadacza), poza tym zwierzę na skutek niewykorzystywania może zatracić pewne wyuczone umiejętności może stracić właściwości, o których był informowany konsument w chwili wprowadzania konkretnego zwierzęcia do obrotu. O specyfice zwierząt świadczy także to, że w odróżnieniu od rzeczy, a podobnie do ludzi, mogą 18 LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

19 chorować. Choroba przebyta przed wprowadzeniem do obrotu także może być przyczyną późniejszej odpowiedzialności producenta na podstawie art Jeżeli w czasie hodowli konia zerwaniu ulegnie ścięgno i nie zrośnie się ono w należyty sposób, może to spowodować, już po wprowadzeniu konia do obrotu, że ulegnie on wypadkowi, co z kolei może doprowadzić do powstania szkody 28. Przy odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, w kontekście zwierząt należy uwagę zwrócić na termin przedawnienia roszczenia. Zdanie drugie art k.c. stanowi, że w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od wprowadzenia produktu do obrotu. Jak już wcześniej wskazano, z uwagi na jego niepowtarzalne cechy każde zwierzę jest indywidualnie wprowadzane do obrotu. Można zaryzykować stwierdzenie, że nawet gdyby człowiek klonował zwierzęta, to i tak trudno byłoby mówić o ich produkcji seryjnej. Zwierzę jako produkt niewątpliwie jest sumą cech zarówno biologicznych, które mogłyby zostać powielone, ale także cech nabytych od człowieka przed wprowadzeniem do obrotu oraz w okresie późniejszym. Zwierzę jako przedmiot umowy sprzedaży Wszelkie uwagi odnośnie odpowiedniego stosowania do zwierząt przepisów o rzeczy rozciągają się także na umowę sprzedaży, której przedmiotem, w techniczno-prawnym znaczeniu, może być zwierzę. Jak wiemy, sprzedaż to nie tylko przepisy tytułu XI księgi trzeciej Kodeksu cywilnego. To również ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego 29. Stronami umowy sprzedaży są przedsiębiorca i konsument, zaś przedmiotem jest towar konsumpcyjny rzecz ruchoma, z pewnymi wyjątkami. Zwierzęta nie są jednymi z nich, tak więc ustawa ma do nich zastosowanie odpowiednie, zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt. W tym przypadku szczególnie warte podkreślenia jest wyłączenie znajdujące się w powołanej ustawie. Zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy z 2002 r. do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów art k.c., czyli jak wiemy tych o rękojmi i gwarancji przy umowie sprzedaży. Te przepisy regulują także odpowiedzialność za wady zwierząt. W myśl art. 571 k.c. sprzedawca zwierzęcia jest odpowiedzialny tylko za wady główne i jedynie wtedy, gdy wyjdą one na jaw przed upływem oznaczonego terminu; a za inne wady tylko wtedy, gdy było to w umowie zastrzeżone. Wady główne oraz stosowne terminy określa rozporządzenie ministra rolnictwa z dnia 7 października 1966 r. w sprawie odpowiedzialności sprzedawców za wady główne niektórych gatunków zwierząt 30. Rozporządzenie to obowiązuje w postaci niezmienionej do dnia dzisiejszego, czyli już ponad 44 lata! W tym czasie zmienił się system polityczny w kraju oraz warunki obrotu gospodarczego. Rozporządzenie nie uległo zmianie, nadal służy sprzedawcom koni, owiec i norek. Dlaczego akurat te zwierzęta mogą mieć wady główne, dlaczego akurat schorzenia wymienione w rozporządzeniu ustawodawca uważa za wady główne tych trzech zwierząt? Nie wiemy. Zapewne miało to, a przynajmniej powinno mieć uzasadnienie w 1966 r. W drugiej dekadzie XXI wieku regulacja taka jest jednak anachronizmem. Jako ciekawostkę można podać, że jest także starsze rozporządzenie odnoszące się do wad głównych niektórych gatunków zwierząt. Jest to rozporządzenie ministra rolnictwa i reform rolnych z dnia 25 czerwca 1934 roku o wadach głównych i terminach ich ujawnienia u zwierząt domowych 31. Był to akt wykonawczy do dawnego Kodeksu zobowiązań. Oprócz koni i owiec rozporządzenie wymieniało wady główne bydła rogatego i trzody chlewnej; kwestii norek nie uregulowano. Jak wspomniano, przepisy o odpowiedzialności za wady główne, a także o rękojmi i gwarancji nie mają zastosowania do sprzedaży konsumenckiej. Ustawa w autonomiczny sposób reguluje uprawnienia kupującego i obowiązki sprzedawcy na wypadek, gdyby towar konsumpcyjny okazał się niezgody z umową. Jeżeli towarem konsumpcyjnym będzie zwierzę, mogą pojawić się trudności interpretacyjne art. 8 ustawy. Można postawić pytanie czy da się naprawić zwierzę? Naprawa towaru to, jak wiemy, podstawowe uprawnienie kupującego. Można stwierdzić, że każdorazowo jest to indywidualna sprawa. Zwierzę nie jest rzeczą, nie można np. naprawić nieczystości jego krwi. Jak rozwiązać problem, gdyby nabyte zwierzę nie mogło posiadać potomstwa? Czy wymienimy wówczas zwierzę na nowe? Nowe zwierzę to nie nowy telefon. Biorą pod uwagę specyficzną więź, jaka może powstać między człowiekiem a zwierzęciem do czasu ujawnienia się niezgodności towaru z umową, jedynym uprawnieniem, które pozostanie kupującemu, to domaganie się obniżenia ceny. Ustawa o ochronie zwierząt wskazuje ponadto, że przedmiotem umów nie tylko wyżej omówionej sprzedaży, ale również zamiany i darowizny mogą być: 1) zwierzęta tradycyjnie przebywające wraz z człowiekiem w jego domu lub innym odpowiednim pomieszczeniu (art. 4 pkt 17); 2) zwierzęta gospodarskie, utrzymywane w celach hodowlanych i produkcyjnych (art. 4 pkt 18); 3) zwierzęta laboratoryjne (art. 4 pkt 19); 4) zwierzęta wykorzystywane do celów specjalnych, czyli zwierzęta profesjonalnie tresowane oraz używane dla potrzeb jednostek Polskich Sił Zbrojnych, Policji, Straży Granicznej i innych formacji podległych MSWiA, służb kontroli celnej ratownictwa oraz szkolone i wykorzystywane w roli przewodników dla osób ociemniałych (art. 4 pkt 20). Należy pamiętać, że mimo iż zwierzęta mogą być przedmiotem wielu rodzajów umów, należy przestrzegać regulacji chroniących zwierzęta. Podsumujmy Podobno zwierzęta nie widzą barw. Jednak świat staje się dla nich coraz bardziej kolorowy. Dereifikacja zwierząt sprawia, że przestaje się traktować je jak bagaż w podróży jak przedmiot, który można wyrzucić po zużyciu. Niestety, rzeczywistość jest jeszcze daleka od ideału, bo i regulacje dotyczące statusu prawnego zwierząt i jego ochrony idealne nie są. Należy pamiętać, że mimo, iż zwierzęta mogą stanowić naszą własność i być przedmiotem wielu rodzajów umów, jesteśmy obowiązani przestrzegać regulacji, które je chronią. Same zwierzęta nie powiedzą, że jest im źle. Nie będą domagać się swoich praw. Są tylko bezbronnymi zwierzętami, co w świetle ostatnich smutnych doniesień medialnych, zdaje się być prawdziwym i jakże aktualnym stwierdzeniem. 1 W. J. Katner, w: Kodeks cywilny, red. M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2009, s Tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., nr 127, poz. 1066, z późn. zm. 3 Wyrok z dnia 9 marca 1973 r., sygn. akt I CR 58/73. 4 Tekst jedn. Dz. U. z 2003 r., nr 106, poz. 1002, z późn. zm. 5 W. J. Katner, w: System Prawa Prywatnego, t. I, Warszawa 2007, ss Ibidem. 7 M. Nazar, Normatywna dereifikacja zwierząt aspekty cywilnoprawne, w: Prawna ochrona zwierząt, red. M. Mozgawa, Lublin 2002, s Zagadnieniem równie ciekawym jest kwestia własności zwierząt łownych oraz ryb i innych zwierząt wodnych o czym szerzej w opracowaniu: W. Radecki, Ustawy: o ochronie zwierząt, o doświadczeniach na zwierzętach z komentarzem, Warszawa M. Nazar, op. cit., s E. Łętowska, Dwa cywilnoprawne aspekty praw zwierząt: dereifikacja i personifikacja, w: Studia z prawa prywatnego: Księga pamiątkowa ku czci Profesor Biruty Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, Łódź 1997, ss Szerzej: J. Białocerkiewicz, Status prawny zwierząt. Prawa zwierząt czy prawna ochrona zwierząt, Toruń 2005, ss Zobacz: M. Nazar, op. cit., ss M. Goettel, Sytuacja prawna zwierząt w świetle przepisów Kodeksu cywilnego o porzuceniu i zawłaszczeniu rzeczy, w: Współczesne problemy prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Edwarda Gniewka, Warszawa 2010, ss Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r., nr 25, poz. 150 z późn. zm. 15 Tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., nr 151, poz z późn. zm. 16 A. Szpunar, Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy, Bydgoszcz 1998, ss Wyrok z dnia 3 grudnia 2008 r., sygn. akt V CSK 310/ A. Szpunar, op. cit., ss W. Dubis, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2011, s Wyrok z dnia 2 czerwca 1981 r., sygn. akt III CRN 213/ Wyrok SN z dnia 6 czerwca 1968 r., sygn. akt I CR 148/68; wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV CK 321/03; wyrok SA w Poznaniu z dnia 11 czerwca 1991 r., sygn. akt I ACr 69/ W. Dubis, op. cit., s Ibidem, s M. Safjan, w: Kodeks cywilny, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2008, s W. Dubis, op. cit., s Por. M. Zaporowska, Odpowiedzialność za zwierzę jako produkt niebezpieczny, Rejent 2009, nr 1, s Wykaz ras psów uznawanych za agresywne został ujęty w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 kwietnia 2003 r.; Dz. U. Nr 77, poz M. Zaporowska, op. cit., ss Dz. U. Nr 141, poz Dz. U. Nr 43, poz Dz. U. Nr 57, poz BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU LUTY - MARZEC

20 Agnieszka Kraszewska, studentka IV roku prawa W dzisiejszych czasach spełnić się w roli matki to nie lada wyczyn, ale pogodzić tę misję z karierą zawodową to dopiero mistrzostwo. Bowiem kobieta w czasie ciąży ma wiele wątpliwości dotyczących nie tylko jej i dziecka, ale i swojej pozycji zawodowej. Decyzja o potomstwie wiąże się z obawami, czy w czasie ciąży pracownica nie straci pracy, a także z pytaniami jakie właściwie ma prawa. Jednym z instrumentów ochrony interesów pracownicy-matki jest zasiłek macierzyński, uregulowany w ustawie z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa 1, która zabezpiecza środki utrzymania na wypadek czasowej niezdolności do pracy. Zasiłek macierzyński jest okresowym świadczeniem pieniężnym, wypłacanym na zaspokojenie przychodów utraconych z powodu powstrzymania się od pracy w związku z przyjściem na świat dziecka, bądź przyjęcia dziecka na wychowanie, i koniecznością jego pielęgnacji. Przysługuje on zarówno przy porodzie normalnym, przedwczesnym (od 7. do 9. miesiąca życia), jak i przy porodzie niewczesnym (5. lub 6. miesiąc życia). Natomiast w razie poronienia pracownicy zamiast zasiłku macierzyńskiego przysługuje zasiłek chorobowy, gdyż poronienie uważane jest nie za poród, ale za chorobę 2. Warunkiem przyznania zasiłku macierzyńskiego jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu, które finansowane jest wyłącznie przez ubezpieczonego. Zasiłek przysługuje więc objętym ubezpieczeniem chorobowym: pracownikom; członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osobom wykonującym pracę nakładczą; osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osobom z nimi współpracującym; osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz osobom z nimi współpracującym; osobom wykonującym odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; osobom odbywającym służbę zastępczą; duchownym. Według art. 29 ust. 1 ustawy z 1999 r. zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego: 1) urodziła dziecko; 2) przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego do 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia; 3) przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego do 10. roku życia. Przysługiwać on może także innym osobom ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, o czym wspomina art. 29 ust. 4. Może to jednak nastąpić tylko w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka. Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres przewidziany w przepisach Kodeksu pracy 3 jako okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego (art. 184 k.p.). Długość przysługującego pracownicy urlopu macierzyńskiego określa art k.p. Od 1 stycznia 2009 r. wynosi on: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie; 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie; 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie; 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie; 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga dzieci przy jednym porodzie. Art k.p. reguluje kwestie dodatkowego urlopu macierzyńskiego. W myśl tego przepisu pracownica ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze: 1) do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka; 2) do 8 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka. Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Udziela się go na pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Trzeba podkreslić, że pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownicy. Urlop ojcowski ( tacierzyński ) jest stosunkowo młodym uprawieniem, które przysługuje niezależnie od uprawnień do urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego przysługującego matce dziecka. Pracownik może wystąpić o urlop ojcowski w tym samym okresie, w którym matka dziecka korzysta z urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz zasiłku macierzyńskiego. Przysługuje również wtedy, gdy matka dziecka jest osobą nieuprawnioną do zasiłku macierzyńskiego, np. jest osobą bezrobotną. Urlop ojcowski wynosi 2 tygodnie. Przysługuje on do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Korzystanie z urlopu ojcowskiego jest dobrowolne, udziela się go na pisemny wniosek, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Pracodawca ma obowiązek go udzielić. Zasiłek macierzyński z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie przysługuje przez okres określony przepisami Kodeksu pracy, jako okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Ubezpieczona lub ubezpieczony, którzy przyjmują dziecko na wychowanie w celu jego przysposobienia i wystąpią z wnioskiem do sądu o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia albo przyjmują takie dziecko w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, niespokrewnionej z dzieckiem), nabywają prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres uzależniony do liczby dzieci równocześnie przyjętych na wychowanie, tj. przez okres: 20 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka; 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci; 33 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci; 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci; 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci, nie dłużej jednak, niż do ukończenia przez dziecko 7. albo odpowiednio 10. roku życia (w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego). Minimalny okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie wynosi 9 tygodni (63 dni). Pracownica, która przyjęła na wychowanie dziecko, również ma prawo do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, którego wymiar wynosi odpowiednio do 6 tygodni w razie przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, albo do 8 tygodni w razie równoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka. Zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego (zatrudnienia), jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, albo z naruszeniem przepisów prawa jeżeli zostało to stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. W przypadku, gdy zatrudnienie ustało w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a pracownicy nie zapewniono innego zatrudnienia, zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego przysługuje jej do dnia porodu. Zasiłek macierzyński przysługuje także pracownicy zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na czas określony, na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, z którą umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu 4. Zasiłek macierzyński nie przysługuje osobie, która na podstawie odrębnych przepisów zachowuje prawo do wynagrodzenia za okres urlopu macierzyńskiego (np. nauczycielom akademickim) ani w czasie urlopu bezpłatnego, tymczasowego areszto- 20 LUTY - MARZEC 2011 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU