Budowanie federacji organizacji pozarz dowych Teoria i praktyka

Transkrypt

1 Budowanie federacji organizacji pozarz dowych Teoria i praktyka Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarz dowych Warszawa 2000

2 Sponsor publikacji: Rockefeller Brothers Fund Wydawca: Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarz dowych tel.: (022) w. 124, fax: Warszawa, ul.szpitalna 5/5 Copyright Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarz dowych Redakcja merytoryczna: Anna Wojakowska T umaczenie tekstu angielskiego: ukasz Mokrosi ski Anna Wojakowska Autorzy polskich tekstów i przypisów: Agnieszka Dziarmaga Magda Nowakowska Tomasz P achecki Agata Szopli ska Barbara Wi niewska Anna Wojakowska Redakcja i korekta: Dorota Pie kowska Projekt ok adki, sk ad i amanie: Assi Koostra (Pracownia graficzna konkret) Druk i oprawa: ARW Roband Nak ad: 500 egz. ISBN:

3 Spis tre ci: Wprowadzenie Cz I Rozdzia I Rozdzia II Rozdzia III Rozdzia IV Rozdzia V Rozdzia VI Rozdzia VII Rozdzia VIII Budowanie federacji w USA Co przemawia za organizacj trzeciego sektora na szczeblu regionalnym? Zak adanie federacji organizacji pozarz dowych Gdzie szuka nowych cz onków i jak zatrzyma starych? Przygotowanie oferty szkoleniowej i informacyjnej federacji Opracowanie programów oszcz dno ciowych zwi zanych z us ugami i produktami Finansowanie federacji Jak baza danych i projekty badawcze mog wzmocni prac federacji? Rzecznictwo: rozwój polityki spo ecznej federacji Cz II Rozdzia I Rozdzia II Rozdzia III Zacznik: Budowanie federacji w Polsce Aspekty prawne Lobbying Standardy dzia ania Gdzie szuka pomocy? 3

4 Podzi kowania: Redakcja sk ada serdeczne podzi kowania Minnesota Council of Non-Profits (MCN) z USA za bezp atne udost pnienie praw autorskich do przet umaczenia publikacji State by State 1 stanowi cej tre o miu rozdzia ów niniejszej publikacji oraz dla jej pracowników: Jona Pratta i Marcii Avner za systematyczne wspieranie rozwoju polskich federacji swoj rad i do wiadczeniem. 1 J. Pratt, State by State. An Organizing Manual for State Associations of Nonprofit Organizations (Stan po Stanie. Podr cznik dla Stanowych Federacji Organizacji Pozarz dowych), National Council of Nonprofit Associations, USA

5 Wprowadzenie Po ponad dziesi ciu latach istnienia niezale nego ruchu obywatelskiego fundacje i stowarzyszenia organizacje pozarz dowe nie nastawione na osi ganie zysku, dzia aj ce na rzecz poszczególnych osób b d grup obywateli, stany przed wielkim wyzwaniem, jakim jest okre lenie swojej funkcji w zaspokajaniu potrzeb spo ecznych w stosunku do roli administracji publicznej, rodowisk biznesu, wiata polityki, kultury czy mediów. Przez wiele lat dzia alno organizacji na rzecz realizacji ich wspólnych celów mia a charakter akcyjny i polega a raczej na budowaniu koalicji na rzecz rozwi zania jakiej konkretnej kwestii ni tworzeniu formalnych porozumie stale dzia aj cych na rzecz zmian w prawie czy nastawieniu administracji publicznej. Stosunkowo nowym podej ciem do prowadzenia przez organizacje pozarz dowe efektywnego rzecznictwa jest w Polsce budowanie federacji. Federacje, czyli zwi zki stowarzysze i innych osób prawnych, daj swoim cz onkom poczucie przynale no ci i bycia reprezentowanym w wa nych kwestiach przez demokratycznie wybranych przedstawicieli oraz mo liwo podwy szania standardów dzia ania. W USA, gdzie spo ecze stwo obywatelskie rozwija o si d u ej, federacje oferuj swoim organizacjom tak e inne, dodatkowe atuty du ych struktur, takie jak np. zni ki przy grupowych zakupach towarów i us ug, tworzenie baz danych, badania rynku. Niniejsza publikacja powsta a w ramach programu wspierania procesu federalizacji trzeciego sektora w Polsce, który Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarz dowych rozpoczo w ko cu roku W pierwszej czci opisana zosta a sytuacja federacji w Stanach Zjednoczonych. Dotyczy ona g ównie federacji regionalnych, ale przedstawione informacje mo na z powodzeniem odnie do federacji bran owych i krajowych. Zaprezentowane zosta y argumenty na rzecz ich budowania, warunki prawne i ekonomiczne, w jakich federacje dzia aj, oraz sposoby pozyskiwania cz onków, tworzenia programów informacyjnych, szkoleniowych i oszcz dno ciowych oraz zdobywania funduszy na dzia alno. Przypisy umieszczone w czci pierwszej porównuj - tam gdzie jest to mo liwe - sytuacj w USA i w Polsce. Druga cz publikacji po wi cona jest federacjom w Polsce. Trudno jest precyzyjnie okre li ich ilo. Z danych dost pnych w Banku Informacji o Organizacjach Pozarz dowych KLON/JAWOR wynika, e ponad 300 organizacji deklaruje przynale no do porozumie organizacji, ale uwa ny wgl d w powy sze deklaracje pokazuje, e dotycz one czciowo organizacji, które nie zrzeszaj cz onków lub formalnie nie istniej (tak np. niemo liwe jest bycie cz onkiem Banku Danych lub ruchu Forum Inicjatyw Pozarz dowych). Z kolei bior c pod uwag deklaracje organizacji, e jest ona zarejestrowanym zwi zkiem stowarzysze, ograniczamy ilo federacji do oko o 60. Zwa ywszy ponadto, e dla wielu cz onków i dzia aczy status organizacji jest kwesti drugorz dn, powy sze dane mog by tak e obarczone bdem. Nie dysponujemy zatem rzeteln wiedz na temat federacji w naszym kraju w zakresie ich codziennego funkcjonowania, wielko ci bud etu, róde finansowania czy ilo ci zatrudnionych osób. Dlatego te z konieczno ci porównania z sektorem ameryka skim bazuj na danych dotycz cych organizacji pozarz dowych w ogóle lub organizacji zrzeszaj cych osoby fizyczne, takich jak stowarzyszenia. Mo na mie nadziej, e szersz wiedz uzyskamy dzi ki rezultatom bada JAWOR 2000 przeprowadzonych ostatnio przez Stowarzyszenie KLON/JAWOR w ramach Towarzystwa Wzajemnej Informacji. W kolejnych rozdzia ach postanowili my zaj si tym, co wiemy na temat polskich federacji, oraz tym, co mo e by przydatne w codziennej pracy. I tak: przedstawiamy Pa stwu obszerny rozdzia prawny zawieraj cy informacje o tym, jak za o y federacj w wietle najnowszych przepisów prawa 2, które organy administracji i w jakim zakresie wiadcz nad ni nadzór, jak wybra w adze federacji, p aci podatki, otrzymywa zwolnienia i prowadzi dzia alno gospodarcz, jak zorganizowa referendum gminne lub manifestacj, a wreszcie - jak rozwi za federacj, je li zaistnieje taka konieczno. Nast pne dwa rozdzia y dotycz kwestii z punktu widzenia sytuacji w Polsce najwa niejszych - a mianowicie prowadzenia lobbyingu i roli, jak mo e odegra federacja w upowszechnianiu wspólnych dla trzeciego sektora warto ci i podwy szaniu standardów dzia ania pojedynczych organizacji. Na ko cu zaprezentowali my adresy organizacji i list publikacji, które mog rozwin prezentowane poni ej tematy. Zdajemy sobie spraw z ró nic w warunkach spo ecznych i ekonomicznych, do których dostosowane s ró ne modele organizacyjne federacji ameryka skich i polskich. Wydaje si, e w Polsce kluczowe znaczenie w dzia alno ci federacji ma rzecznictwo potrzeb, gdy z kolei w USA nie mniej wa ne ni wyst powanie w imieniu swoich cz onków jest prowadzenie przez organizacje zaawansowanych programów zakupów zbiorowych. Innym przyk adem ró nic mo e by sposób finansowania. Po kilku latach dzia ania bud et federacji w USA jest w a 2 obowi zuj cych od 1 stycznia 2001 r. 5

6 65% oparty o wp ywy ze sk adek cz onkowskich, sprzeda y produktów i us ug, podczas gdy w Polsce sprzeda us ug stanowi kilkana cie, a sk adki cz onkowskie zaledwie kilka procent rocznych przychodów organizacji. Mamy wiadomo, e w sytuacji gdy w naszym kraju istnieje zaledwie kilkadziesi t m odych federacji bran owych i regionalnych, wizja osi gni cia przez nie opisanego w niniejszej ksice profesjonalizmu mo e wygl da na utopi. Chcieliby my jednak, aby niniejsza publikacja - przybli aj c ameryka skie do wiadczenia - rozpocza w naszym rodowisku dyskusj zarówno nad oczekiwaniami organizacji, jak i modelami federowania si trzeciego sektora - tak w poszczególnych bran ach i regionach, jak i na poziomie ogólnopolskim. Przenoszenie wzorców ameryka skich na polski grunt mo e si w niektórych sytuacjach okaza pomocne, a nawet zbawienne; w innych - napotka na wiele barier, a w niektórych aspektach b dzie wr cz niepotrzebne. Wierzymy, e niezale nie od ró nic w potrzebach organizacji i sposobach ich zaspokajania prezentowana teoria i praktyka b dzie dla istniej cych i potencjalnych federacji w Polsce nie tyle ród em frustracji, co inspiracji na przysz o. Anna Wojakowska Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarz dowych Warszawa, grudzie

7 Cz I Budowanie federacji w USA 7

8 Rozdzia I Co przemawia za organizacj trzeciego sektora na szczeblu regionalnym? 1. Rozwój sektora organizacji pozarz dowych Sektor organizacji pozarz dowych zaistnia w ameryka skim spo ecze stwie w sposób bardzo istotny. W wyniku rozwoju dziedzin gospodarki silnie zwi zanych z przep ywem informacji i us ugami organizacje pozarz dowe sta y si si reprezentuj c 5% ameryka skiego produktu krajowego brutto i 8% si y roboczej w Stanach Zjednoczonych. W latach rozwój sektora organizacji pozarz dowych pozwoli na stworzenie 13 % wszystkich nowych miejsc pracy 3. Tak gwa towny rozwój organizacji trzeciego sektora mia ogromny wp yw nie tylko na same organizacje, lecz równie na rz d, ko a biznesowe i w szerokim tego s owa znaczeniu - spo ecze stwo. W wyniku powtarzaj cych si ci bud etowych i ci g ego zaciskania pasa przez administracj publiczn organizacje pozarz dowe sta y si skutecznym narz dziem prywatyzacji sektora us ug, a p acone przez nie podatki wzbogaca y dochód pa stwa, stanów i lokalnych samorz dów. Organizacje pozarz dowe nie s ju postrzegane jako zrzeszenia amatorów o gobim sercu, lecz jako profesjonalne organizacje stanowi ce na rynku dostawców us ug powa n konkurencj dla firm reprezentuj cych sfer biznesu 4. Co jednak najwa niejsze, taka pe na obecno w wiadomo ci spo ecznej przyczyni a si do prze wietlania organizacji pozarz dowych przez media. Niektóre skandale zwi zane z organizacjami trzeciego sektora, szczególnie te dotycz ce United Way of America i Covenant House, zosta y mocno nag o nione, w wyniku czego zarówno opinia publiczna, jak i agencje rz dowe zaczy wyra a w tpliwo ci dotycz ce rzetelno ci tych organizacji i sposobu ich finansowania. Sektor organizacji pozarz dowych musi umiej tnie reagowa na tego rodzaju wyzwania i przeciwno ci, by nadal funkcjonowa jako grupa organizacji spo ecznych dzia aj cych na rzecz wspólnego dobra. Organizacje pozarz dowe bez w tpienia powinny przygotowa si na wyzwania, które zagrozi mog ich pozycji w spo ecze stwie. Organizowanie si mo e okaza si najskuteczniejsz broni. Organizacje pozarz dowe cz sto cz swe si y w ramach okre lonych obszarów dzia ania, takich jak: pomoc spo eczna, sztuka, ochrona rodowiska. Jak dot d organizacje trzeciego sektora nie poczy y si jednak w realizacji celu, jakim jest wspólna praca dla dobra publicznego, której jednym z narz dzi jest posiadanie ulg podatkowych. Poniewa ka dy ze stanów USA samodzielnie reguluje sprawy organizacji dobroczynnych, nadawania podmiotom osobowo ci prawnej, wysoko ci podatku od sprzeda y i w asno ci oraz 3 Wed ug danych polskiego zespo u badawczego w ramach mi dzynarodowych bada porównawczych organizacji nie nastawionych na zysk znaczenie ekonomiczne polskiego trzeciego sektora jest mniej istotne i uznane ni jego oddzia ywanie spo eczne i polityczne. Udzia organizacji spo ecznych w gospodarce narodowej mo na uzna za skromny. Udzia polskiego trzeciego sektora w ca ym zatrudnieniu etatowym wynosi 1% w gospodarce poza rolnictwem, 2,8% - w sektorze us ug i 1,9% - w sektorze publicznym. Udzia ten by by oczywi cie wi kszy, gdyby wzi pod uwag sum godzin pracy na umow zlecenia i umow o dzie o oraz przeliczenie godzin pracy wolontariuszy. Mimo e polski sektor nie nastawiony na zysk jest niewielki w stosunku do gospodarki ca ego kraju oraz swoich odpowiedników w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, znajduje si na poziomie zbli onym do innych krajów Europy rodkowej (por. E. Le, S. Nacz, J.J Wygna ski, S. Toepler, L. M.Salamon, Sektor Non-Profit w Polsce. Szkic do portretu, The John Hopkins University, Instytut Studiów Politycznych PAN, Bank Informacji o Organizacjach Pozarz dowych KLON/JAWOR, Warszawa 2000, 4 Konkurencja, o której tu mowa, oznacza, e w pewnym zakresie organizacje pozarz dowe kieruj swoj ofert do tej samej grupy celowej, co firmy prywatne (np. opieka nad osobami starszymi), wiadcz c swoje us ugi za darmo lub za niewielkie op aty. W Polsce tego rodzaju konkurencja odnosi si raczej do relacji pomi dzy organizacjami pozarz dowymi a administracj publiczn i jej agendami (np. O rodkami Pomocy Spo ecznej, Centrami Pomocy Rodzinie etc.) i to w a nie od polityki administracji w tym zakresie (rozbudowywania swoich struktur czy przekazywania rodków na realizacj tych samych zada organizacjom pozarz dowym) zale y w du ej mierze zwi kszenie udzia u trzeciego sektora w wiadczeniu us ug na rzecz obywateli. 8

9 zawierania umów, dlatego najefektywniejszym sposobem organizowania si sektora pozarz dowego jest szczebel stanowy Infrastruktura organizacji pozarz dowych W ci gu ostatnich 15 lat w USA powsta o 29 stanowych stowarzysze organizacji pozarz dowych. Federacje te finansuj dzia alno zmierzaj c do wype nienia misji i zachowania autonomii trzeciego sektora, dbaj o zwi kszenie spo ecznego zrozumienia roli, jak pe ni organizacje pozarz dowe, i staraj si walczy z tendencjami do ograniczenia przywilejów podatkowych tych organizacji. Federacje takie reprezentuj wszystkie organizacje pozarz dowe w danym stanie. Dzi ki takiej wspólnej reprezentacji postulaty, które wypowiadane przez poszczególne organizacje mog yby by niezauwa one, nabieraj nowej si y. cz c si nabywcz setek (a czasami tysi cy) organizacji pozarz dowych, federacje pozwalaj na negocjowanie zni ek grupowych na towary i us ugi niezb dne dla funkcjonowania trzeciego sektora. Szacuje si, e je li zaledwie 1/20 organizacji pozarz dowych, reprezentuj ca wydatki roczne rz du pi ciu miliardów dolarów ameryka skich, wziaby udzia we wspólnym programie zakupów grupowych, oszcz dno ci organizacji pozarz dowych si ga yby milionów dolarów w skali roku Izby Handlowe jako prototyp stowarzysze organizacji pozarz dowych Najbli szym odpowiednikiem stowarzysze organizacji pozarz dowych w sektorze przedsi biorstw w USA s Izby Handlowe. Staraj si one wp ywa na forum publicznym i legislacyjnym na wszelkie decyzje zwi zane z szeroko rozumianym interesem przedsi biorców. Ponadto Izby dostarczaj swoim cz onkom wyczerpuj cych i wa nych informacji poprzez ró norodne publikacje, warsztaty i konferencje. Wreszcie - Izby Handlowe dostarczaj mechanizmów pozwalaj cych na osi gni cie wspólnego stanowiska w kluczowych sprawach dotycz cych polityki spo ecznej. Izby Handlowe dzia aj we wszystkich stanach i s dz c po ich wp ywie na polityk legislacyjn, szerokiej reprezentacji cz onków i wymiernych korzy ci, jakich im dostarczaj stanowi niezwykle efektywn infrastruktur dla sektora przedsi biorstw. Celem stanowych Izb Handlowych nie jest wyst powanie na rzecz ci le okre lonych zagadnie czy te reprezentowanie jednej gazi biznesu, jak np. producentów blachy, sprzedawców detalicznych czy restauracji. Ale mimo to Izby Handlowe na wietlaj spo ecze stwu i w adzom korzy ci p yn ce z okre lonego rodzaju dzia alno ci gospodarczej. Jednak, co wa niejsze, Izby reprezentuj sektor przedsi biorstw w zakresie zagadnie, które mog mie ywotne znaczenie dla funkcjonowania tych e przedsi biorstw. Firmy, dzia aj c wspólnie, mog osi gn znacznie wi cej, poniewa niezale nie od gazi przemys u i lokalizacji napotykaj na podobne problemy taka 5 Wed ug Banku Informacji o Organizacjach Pozarz dowych KLON/JAWOR w Polsce istnieje oko o 60 zwi zków stowarzysze. W wi kszo ci dzia aj one regionalnie w zakresie pomocy spo ecznej, sportu, rekreacji, turystyki, hobby, rozwoju zainteresowa, ochrony rodowiska. Rozwój ruchu federacyjnego jest bardzo nierównomierny, brakuje reprezentacji regionalnych i ogólnopolskich wielu dziedzin, takich jak np.: o wiata i edukacja, prawa cz owieka, kultura i sztuka. Nie istnieje te adna struktura o zasi gu krajowym reprezentuj ca wspólne interesy ró nych organizacji pozarz dowych (por. Informator o Organizacjach Pozarz dowych w Polsce JAWOR 97, Fundusz Wspó pracy, Program PHARE Dialog Spo eczny, Warszawa 1998). 6 Dane te trudno odnie do sytuacji w Polsce. Nie posiadamy informacji na temat prowadzenia programów zakupów zbiorowych przez polskie federacje. 9

10 jest idea funkcjonowania Izb Handlowych. Podobnych korzy ci oczekiwa mog organizacje pozarz dowe, je li pocz swe si y i b d wspólnie dzia a na szczeblu stanowym 7. Analogia z Izb Handlow ma oczywi cie swoje ograniczenia. Federacje organizacji pozarz dowych powinny nie tyle dba o bilans strat i zysków, co podnosi standardy etyczne organizacji i zwi ksza efektywno ich dzia ania. Organizacje pozarz dowe maj bowiem obowi zek dbania nie tylko o swoje interesy, lecz przede wszystkim o interes publiczny. 4. Jak poczy zró nicowane potrzeby organizacji pozarz dowych? Efektywnie dzia aj ca federacja organizacji pozarz dowych powstaje na bazie zrozumienia, e chemia federacji reprezentuj cej wiele organizacji jest wyj tkowa, e ca o znaczy wi cej ni suma wszystkich organizacji cz onkowskich z osobna. Rozwi zaniem idealnym by oby, gdyby program federacji odpowiada zró nicowanym potrzebom sektora pozarz dowego i umiej tnie czy je z ofertami innych organizacji dzia aj cych w tym samym regionie. Dzia alno federacji obejmowa powinna: us ugi wiadczone na rzecz organizacji cz onkowskich i innych organizacji pozarz dowych, takie jak: negocjowanie zni ek na produkty i us ugi, warsztaty edukacyjne, publikacje i poradnictwo; wspieranie interesów organizacji pozarz dowych w pracach legislacyjnych i kontaktach z administracj pa stwow ; badania rynku organizacji pozarz dowych; edukacj spo ecze stwa w kwestiach dotycz cych znaczenia dzia alno ci organizacji pozarz dowych; stworzenie forum dla organizacji pozarz dowych, na którym dyskutowano by zagadnienia wspólne dla ca ego sektora oraz uzgadniano wspólne stanowisko w istotnych kwestiach oraz 7 W Polsce do organizacji gospodarczych skupiaj cych rodowisko biznesu nale: organizacje pozarz dowe (stowarzyszenia i fundacje) powsta e z inicjatywy polskich przedsi biorców, Izby Gospodarcze (organizacje samorz du gospodarczego), przedstawicielstwa mi dzynarodowych organizacji biznesu. Podstawowe znaczenie dla rozwoju przedsi biorczo ci w kraju maj dwa pierwsze rodzaje organizacji. Po 1990 r. integrowanie biznesu w Polsce dokonuje si na mocy ustawy Prawo o Stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 r. (Dz.U.nr 20), jak równie na podstawie ustawy o Izbach Gospodarczych z dnia z 30 maja 1989 r. (Dz.U.nr 35). Pozarz dowe, bran owe organizacje gospodarcze powsta e z inicjatywy polskich przedsi biorców umo liwiaj wypracowanie standardów dzia ania polskich przedsi biorstw i podniesienie konkurencyjno ci danej gazi gospodarki. Tego rodzaju organizacje pomagaj prywatnym przedsi biorcom w znacznie wi kszym stopniu wp ywa na zewn trzne otoczenie danej bran y (np. Wielkopolska Fundacja ywno ciowa, Zrzeszenie Transportu Prywatnego). Ma e inicjatywy lokalne, takie jak Inkubatory Przedsi biorczo ci, poprzez wspieranie lokalnych ma ych i rednich przedsi biorstw bezpo rednio przyczyniaj si do zmniejszania stopy bezrobocia w danym regionie (np. Fundacja Tomaszowski Inkubator Przedsi biorczo ci, Fundacja Kaliski Inkubator Przedsi biorczo ci). Podstawowym celem tworzenia organizacji skupiaj cych przedsi biorców wszystkich bran jest umacnianie rodowiska biznesu wobec kluczowych dla niego rozwi za politycznych. Tego rodzaju organizacje koncentruj si na dzia aniach lobbyingowych, których celem jest ograniczenie ryzyka prowadzenia dzia alno ci gospodarczej i zapewnienie warunków równej konkurencji. Cz onkowie tych organizacji opiniuj projekty ustaw i nierzadko uczestnicz w pracach komisji parlamentarnych. Najwi ksz tego rodzaju organizacj w Polsce, skupiaj c ponad 1000 przedsi biorców ró nych bran, jest Business Centre Club. Zarówno organizacje bran owe, jak i organizacje ponadbran owe pomagaj swoim cz onkom w biecej dzia alno ci, organizuj c szkolenia, spotkania z politykami, promocj polskich przedsi biorstw za granic. Du e znaczenie dla inicjowania, wspierania i promocji przedsi biorczo ci w wielu regionach Polski maj te Izby Gospodarcze (np. Polska Izba Gospodarcza Importerów, Eksporterów i Kooperacji, Tarnowska Izba Rolnicza, Górnicza Izba Przemys owa). Izby Gospodarcze s organizacjami samorz du gospodarczego. Celem dzia ania tego rodzaju organizacji jest reprezentowanie interesów skupionych w niej podmiotów gospodarczych w zakresie ich dzia alno ci wobec organów pa stwowych, samorz dowych i innych instytucji oraz organizacji. Do ustawowych zada izb gospodarczych nale y mi dzy innymi: upowszechnianie zasad etyki w dzia alno ci gospodarczej, opracowywanie i doskonalenie norm rzetelnego post powania w obrocie gospodarczym, rozwój kszta cenia zawodowego i wspieranie nauki zawodu w zak adach pracy oraz doskonalenie zawodowe pracowników. Izby Gospodarcze s uprawnione do wyra ania opinii o projektach rozwi za odnosz cych si do funkcjonowania gospodarki oraz mog uczestniczy, na zasadach okre lonych w odr bnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie. Izby Gospodarcze mog dobrowolnie skupia si w Krajowej Izbie Gospodarczej (por. J.Lavelle, K.B. Matusiak, K.Krukowski, K.Zasiad y, M.Malczewska, Inkubator przedsi biorczo ci, MPIPS, Warszawa 1997; K.B. Matusiak, K.Krukowski, K.Zasiad y, M.Maczewska, O rodki innowacji i przedsi biorczo ci w Polsce. Raport 1998 SOOIP, Uniwersytet ódzki, MPiPS, Warszawa 1998). 10

11 wspieranie dialogu na temat misji i celów trzeciego sektora. 5. Nie samym chlebem Cho wspomniane ju zakupy grupowe s oczywistym polem dzia ania federacji, strategicznym bdem by oby przecenianie znaczenia samych tylko korzy ci finansowych. Oszcz dno ci bowiem w aden sposób nie zmniejszaj wszechobecnego zagro enia utraty przez organizacje pozarz dowe przywilejów podatkowych i autonomii. Federacja, która przyci ga cz onków przede wszystkim obietnic oszcz dno ci finansowych, b dzie mia a k opoty w zmobilizowaniu ich do walki o inne sprawy i zatrzymaniu ich, gdy tylko na rynku pojawi si konkurencyjna organizacja. Z tego powodu, wielu liderów federacji na szczeblu regionalnym stara si przede wszystkim pomóc organizacjom pozarz dowym w rozwini ciu w asnej wizji dzia ania i okre leniu misji sektora pozarz dowego. Federacja maj ca ambicje przewodzenia wspólnocie organizacji pozarz dowych musi przede wszystkim pomaga organizacjom cz onkowskim w rozwi zywaniu tak istotnych zagadnie, jak: rzecznictwo, wzajemna pomoc i wymiana do wiadcze, efektywno wiadczonych us ug, wysoko wynagrodze organizacjach pozarz dowych, uzale nienie od zamówie rz dowych, relacje i sposób kontaktowania si ze sponsorami oraz dyskryminacja na tle przynale no ci rasowej, p ci, zdolno ci fizycznych, orientacji seksualnej czy wieku. Sk onno do szybkiego rozrastania si trzeciego sektora spowodowa mo e jego fragmentaryzacj zawenie oraz wyspecjalizowanie si dostawców poszczególnych us ug. Federacja organizacji pozarz dowych na szczeblu regionalnym powinna przeciwdzia a takiej tendencji poprzez poczenie wysi ków setek organizacji, które - cho z ró nych powodów - promowa b d wspóln dla ca ego sektora wizj i misj. 11

12 Rozdzia II Zak adanie federacji organizacji pozarz dowych 1. Za o enia ogólne Organizacje pozarz dowe mog przyst powa do federacji z wielu powodów z potrzeby znalezienia rady i wsparcia, szukania oszcz dno ci finansowych przy korzystaniu z niezb dnych us ug b d te z potrzeby informacji. Niemniej, uwa ny obserwator dostrze e, e federacja mo e równie zaspokoi i inne potrzeby organizacji - mog to by np. nowe kontakty, mo liwo ci wspó pracy czy te udzia w reprezentowaniu ca ego sektora. Poniewa ilo powodów, dla których federacja mo e by atrakcyjna dla swoich cz onków jest du a, grupa ta powinna by w stanie odpowiada na wszelkiego rodzaju potrzeby organizacji cz onkowskich. Stworzenie harmonijnie funkcjonuj cej federacji b dzie mo liwe dzi ki umiej tnemu poczeniu nast puj cych elementów: demokratycznie wybrany, reprezentatywny zarz d, niewielka, lecz zdolna i pracowita kadra pracownicza, zró nicowana oferta programowa cz ca wsparcie techniczne, warsztaty edukacyjne, badania rynkowe, publikacje i rzecznictwo, wysoko sk adek cz onkowskich okre lana na podstawie bud etu ka dej organizacji z osobna, cz onkostwo dost pne dla wszystkich organizacji pozarz dowych oraz pi cioletni plan rekrutacji cz onków w celu osi gni cia odpowiednich rozmiarów federacji i zgromadzenia funduszy pochodz cych w 65% z w asnej dzia alno ci 8. Charakterystyczny dla federacji jest sposób za o enia ma wp yw, maj cy wp yw zarówno na organizacje cz onkowskie i infrastruktur federacji, jak te na postrzeganie jej przez opini publiczn. Dlatego przy zak adaniu federacji nale y stara si, by reprezentowa a ona jak najwi cej typów dzia alno ci, aby jej cia o za o ycielskie tworzyli przedstawiciele ró nych organizacji pozarz dowych oraz aby prace zwi zane z tworzeniem federacji nastawione by y raczej na dzia anie ni dyskusj. Poni sze sk adowe mog znacznie u atwi proces tworzenia federacji na szczeblu regionalnym: wsparcie znacz cych i powszechnie szanowanych liderów organizacji pozarz dowych, którzy reprezentuj ró ne gazie dzia alno ci trzeciego sektora; wiedza i badania dotycz ce spraw istotnych dla organizacji pozarz dowych dzia aj cych w danym regionie; 8 Historia powstania oraz warunki rozwoju bran owych lub regionalnych federacji w Polsce nie pozwalaj na czynienie tak optymistycznych za o e. Wi cej informacji na ten temat mo na znale w rozdziale VI czci I niniejszej publikacji po wi conym zagadnieniom finansowania federacji. 12

13 d ugofalowa wizja federacji wyra ona przez komitet za o ycielski; system finansowania organizacji przez pierwszy rok dzia alno ci oraz realna wizja finansowej pomocy z zewn trz przez co najmniej cztery kolejne lata; wola ma ych i rednich organizacji pozarz dowych do przyst pienia do federacji, op acania sk adek i zaanga owania si w prac federacji oraz mo liwo ci wprowadzenia programów oszcz dno ciowych. 2. Potencjalni cz onkowie federacji Efektywne zorganizowanie spo eczno ci organizacji pozarz dowych wymaga przemy lenia, jakiego typu organizacjom federacja b dzie potrzebna. W ramach trzeciego sektora w USA dzia a tysi ce organizacji 9, w tym organizacje charytatywne, spó dzielnie mieszkaniowe, cmentarze, organizacje kombatanckie, Ko cio y, synagogi i inne. W wi kszo ci przypadków podstawowym adresatem oferty programowej federacji stanowej b d organizacje charytatywne 10. Nale y równie podj decyzj, czy do federacji wczy agencje rz dowe, fundacje grantowe i fundacje firm. Poniewa jednym z celów federacji ma by ochrona potrzeb organizacji charytatywnych i dobroczynnych, wczenie wspomnianych fundacji i agencji rz dowych mo e rodzi konflikt interesów lub nawet ca kowicie zaburzy prac federacji i odci gn j od pierwotnej misji. Ale nawet nie traktuj c fundacji jako potencjalnych cz onków, warto pami ta, e mog one by niezwykle warto ciowymi partnerami pomagaj cymi federacji rozpocz dzia anie. 3. Etapy budowania federacji Koncepcja wst pna Naturalnym punktem wyj cia przy tworzeniu federacji na szczeblu regionalnym jest stworzenie dokumentu opisuj cego koncepcj jej dzia ania. Dokument ten mo e by niezwykle przydatny w trakcie spotka ze strategicznymi liderami organizacji pozarz dowych. Powinien on przedstawia mo liwo ci stoj ce przed federacj i potencjalne zyski p yn ce z jej dzia alno ci, a tak e opisywa powody, dla których federacja taka jest potrzebna. Wreszcie, dokument taki powinien t umaczy, dlaczego adna inna dzia aj ca obecnie organizacja nie jest w stanie realizowa opisywanych zada. Wst pna koncepcja funkcjonowania federacji powinna 9 Trudno jest precyzyjnie okre li liczb organizacji dzia aj cych w Polsce. Przepisy ustawowe nie nak adaj na za o ycieli fundacji lub stowarzyszenia obowi zku s dowej likwidacji organizacji w przypadku, gdy zaprzesta a ona dzia alno ci, st d liczba organizacji zarejestrowanych musi stale przyrasta. Natomiast liczba organizacji dzia aj cych wynika z obywatelskiej aktywno ci, zale nej od wielu czynników, np. politycznych, gospodarczych, prawnych, kulturalnych i cywilizacyjnych. Wed ug Banku Informacji o Organizacjach Pozarz dowych KLON/JAWOR liczba dzia aj cych organizacji zawiera si pomi dzy liczb organizacji zarejestrowanych (stowarzysze i fundacji) a liczb organizacji zbadanych. Przedzia ten jest bardzo szeroki (mi dzy a ), ale jako liczb organizacji przyjmuje si 20 tysi cy. Stowarzyszenia zarejestrowane stanowi ponad 70% zbadanych organizacji, a fundacje 23%. Inne formy prawne - mimo e cz sto dotycz bardzo istotnych dla sektora organizacji - maj, w sensie liczbowym, charakter marginalny (por. Informator o Organizacjach Pozarz dowych w Polsce JAWOR 97, Fundusz Wspó pracy, Program PHARE Dialog Spo eczny, Warszawa 1998). 10 W USA okre lenie organizacja charytatywna oznacza organizacj nie nastawion na zysk, która zosta a zakwalifikowana do sekcji 501(c)(3) IRS (Internal Revenue Service - federalny urz d skarbowy) i w zwi zku z tym posiada przywileje podatkowe. W niniejszej publikacji b dziemy stosowa sformu owanie organizacja pozarz dowa jako odpowiednik ameryka skiej organizacji charytatywnej. Wi cej informacji na temat polskiej typologii organizacji pozarz dowych znajduje si w rozdziale I czci II niniejszej publikacji po wi conym prawnym aspektom funkcjonowania federacji w Polsce. 13

14 opisywa sprawy istotne dla rodowiska organizacji pozarz dowych oraz zawiera list us ug, jakie federacja b dzie mog a zaoferowa swoim cz onkom. Pomocn strategi jest przedstawienie odpowiedzi na najcz stsze argumenty przeciw tworzeniu takiej federacji. Spotkania z liderami organizacji pozarz dowych Jednym z pierwszych kroków na drodze do zbudowania federacji organizacji pozarz dowych s spotkania z liderami organizacji trzeciego sektora w ca ym regionie. Spotkania takie pomog zidentyfikowa najwa niejsze problemy w regionie i przedyskutowa przydatno federacji na szczeblu regionalnym dla ich rozwi zywania. We wst pnych spotkaniach powinni bra udzia przedstawiciele mo liwie wielu organizacji pozarz dowych reprezentuj cy zarówno du e, jak i ma e organizacje dzia aj ce na rzecz interesów mieszka ców miast i wsi. Strategicznym bdem by oby rozpoczynanie dzia alno ci z w sk grup organizacji pozarz dowych i zapraszanie pozosta ych organizacji pó niej - ju po podj ciu kluczowych dla funkcjonowania federacji decyzji. Poprzez zaproszenie do wspólnej pracy jak najwi kszej ilo ci ludzi na szczeblu lokalnym federacja ma szans sta si organizacj tworzon z, przez i dla wszystkich organizacji pozarz dowych. Powo anie komitetu za o ycielskiego Powo anie komitetu za o ycielskiego jest pierwszym instytucjonalnym krokiem w kierunku utworzenia federacji organizacji pozarz dowych. Jego cz onami s osoby, które podpisa y si pod koncepcj powo ania regionalnej federacji organizacji pozarz dowych, firmuj c ide w asnym nazwiskiem oraz po wi caj c swój czas na wdro enie tej koncepcji w ycie i przeprowadzenie federacji przez pierwsze fazy rozwoju. Cz onkostwo w komitecie za o ycielskim oraz cel takiego komitetu daj osobom uczestnicz cym w jego pracach mandat do dzia ania i reprezentowania federacji. Dodatkowo, powstanie i dzia alno komitetu jest widomym znakiem post pu prac nad powo aniem federacji. Wreszcie, komitet za o ycielski jest zacz tkiem szerokiej reprezentacji sektora organizacji pozarz dowych w danym regionie. Oczywistym jest, e funkcja komitetu za o ycielskiego jako lidera federacji nie jest permanentna. Najczciej komitet taki ma charakter mniej formalny ni zarz d federacji, za to podobny zakres odpowiedzialno ci. Dzia alno komitetu za o ycielskiego ko czy si wraz z powo aniem zarz du. Takie okre lenie granic czasowych znacznie u atwia znalezienie osób ch tnych do uczestnictwa w pracach komitetu. Dodatkowym argumentem pozwalaj cym mie nadziej na przyci gni cie osób potrzebnych federacji jest mo liwo wej cia do komitetu za o ycielskiego nie tylko liderów organizacji pozarz dowych, lecz tak e ich szeregowych pracowników. Lista osób zainteresowanych uczestnictwem w pracach komitetu za o ycielskiego z du ym prawdopodobie stwem wy oni si w trakcie spotka z liderami organizacji pozarz dowych. Warto by oby mie w sk adzie komitetu ludzi o uznanych nazwiskach, liderów szanowanych organizacji pozarz dowych. Fakt ten nie tylko u atwi pozyskiwanie funduszy we wczesnych fazach dzia alno ci federacji, lecz b dzie tak e magnesem przyci gaj cym do federacji inne, mniej znane organizacje pozarz dowe. Dodatkowo, komitet za o ycielski powinien by tworzony przez przedstawicieli organizacji pozarz dowych zajmuj cych si sztuk, nauk, ochron rodowiska, zdrowiem, pomoc spo eczn itp. Wa ne jest tak e, by reprezentowane tu organizacje dzia a y w ró nych czciach regionu. Swoich reprezentantów w komitecie powinny mie równie organizacje zajmuj ce si prawami kobiet, mniejszo ci narodowych oraz organizacje o 14

15 znikomym dochodzie. Wreszcie, w sk ad komitetu za o ycielskiego wchodzi powinni przedstawiciele organizacji o ró nych bud etach: tysi cy dolarów, tysi cy dolarów oraz powy ej 750 tysi cy dolarów 11. Poniewa du e organizacje pozarz dowe maj najczciej inne potrzeby ni organizacje rednie i ma e, zdominowanie komitetu za o ycielskiego przez przedstawicieli organizacji du ych mo e spowodowa koncentracj jego prac na zagadnieniach public relations, badaniach i pomocy w sprawach zwi zanych bezpo rednio z problemami du ych organizacji. Mniejsze organizacje z kolei mog skupia si na nie cierpi cych zw oki zagadnieniach zwi zanych z edukacj i szkoleniami, negocjowaniem zni ek grupowych i innych zagadnieniach typowych dla mniejszych organizacji. Spotkania spo eczno ci Po ukonstytuowaniu si komitetu za o ycielskiego dobrze by oby zaprosi przedstawicieli organizacji do wspólnego przedyskutowania koncepcji dzia ania federacji. Spotkania takie powinny mie na celu: zaanga owanie spo eczno ci organizacji pozarz dowych w tworzenie federacji na szczeblu regionalnym pomoc organizacjom pozarz dowym w postrzeganiu federacji jako efektywnego narz dzia reprezentuj cego interesy wspólne dla ca ego trzeciego sektora. Spotkania takie mog by poczeniem edukacji spo ecznej, otwartych dyskusji i rekrutacji nowych cz onków. By oby to swoiste forum dyskusyjne na temat potrzeby tworzenia federacji, poznawania dzia alno ci podobnych stowarzysze w innych regionach (by mo e warto by oby zaprosi go cia z podobnej organizacji dzia aj cej w innym regionie) oraz nadania realnych kszta tów strukturze i dzia aniom nowej grupy. Organizuj c takie spotkania nale y uwa nie s ucha, zbiera informacje i rozmawia o w tpliwo ciach zg aszanych przez uczestników spotka. Spotkania na terenie ca ego regionu z dzia aczami lokalnych organizacji pozarz dowych s doskona ym pocz tkiem procesu rekrutacji cz onków, a przy tym daj im realn mo liwo kszta towania misji, programu i zakresu dzia ania nowo powstaj cej federacji. Solidarno zaistnieje jedynie wówczas, gdy organizacje pozarz dowe us ysz o problemach i bol czkach, z jakimi boryka si musz organizacje dzia aj ce na innych polach. Potrzeba stworzenia poczucia wspólnoty mi dzy organizacjami tworz cymi federacj jest cz sto podnoszona w trakcie powo ywania do ycia stowarzysze na szczeblu regionalnym. Potencjalnym cz onkiem federacji mo e by zarówno placówka zdrowia, o rodek pomocy dziennej, jak i niewielka grupa artystyczna. Organizacja taka mo e w pierwszej chwili nie postrzega siebie jako organizacj charytatywn i nie widzie podobie stw do innych organizacji zajmuj cych si diametralnie inn dzia alno ci. Kilka stowarzysze organizacji pozarz dowych powsta o w odpowiedzi na sytuacje zagra aj ce interesom trzeciego sektora. Minnesota Council of Nonprofits powsta a na bazie trzyletniego programu Philanthropy Project, którego celem by o zwi kszenie wysoko ci grantów na potrzeby organizacji zajmuj cych si prawami kobiet, mniejszo ci narodowych i osób o najni szym dochodzie. The Nonprofit Coordinating 11 W Polsce 30 % organizacji dysponuje bud etem w przedziale od 10 do 50 tysi cy z. Ponad 40% organizacji ma mniejszy roczny przychód, a dochody 30% przekraczaj kwot 50 tysi cy z. Oko o 6,5% organizacji ma roczny przychód przekraczaj cy kwot 1 miliona z. Z kolei oko o 14% organizacji praktycznie w ogóle obywa si bez rodków finansowych, poniewa ich roczny bud et mie ci si w tysi cu z. Warto tak e doda, e 2% organizacji dysponuje prawie 60% ca o ci rodków dost pnych w trzecim sektorze (por. Informator o Organizacjach Pozarz dowych w Polsce JAWOR 97, Fundusz Wspó pracy, Program PHARE Dialog Spo eczny, Warszawa 1998). 15

16 Committee of New York powsta w reakcji na propozycje legislacyjne, w wyniku których organizacje pozarz dowe dzia aj ce w Nowym Jorku utraci yby zwolnienie z podatku od w asno ci. Federacje te powsta y na bazie istniej cych koalicji, które efektywnie pokonywa y wspólne problemy. W takich sytuacjach organizacje pozarz dowe mia y ju do wiadczenie we wspólnym dzia aniu przy rozwi zywaniu konkretnych problemów i nabra y przekonania co do jego skuteczno ci. Innym wa nym elementem wst pnych spotka organizacyjnych jest u wiadamianie organizacjom pozarz dowym wielopoziomowej natury federacji. Mo e to by trudne, bior c pod uwag obecn tendencj do specjalizacji organizacji pozarz dowych i dzia ania na w skim polu. Wa na jest wiadomo, e federacja nie mo e by wszystkim dla wszystkich organizacji cz onkowskich, niemniej mo e stara si zaoferowa co warto ciowego ka dej z organizacji pozarz dowych dzia aj cych w regionie. Jednocze nie warto zorientowa si i rozpozna inne organizacje, spe niaj ce funkcje podobne do tych, których podj ma si nowo powstaj ca federacja. Je eli takie organizacje ju istniej, to mog one odnie wra enie, e nowo powstaj ca struktura wchodzi na ich podwórko. Warto zatem odpowiedzie sobie na nast puj ce pytania dotycz ce roli federacji na szczeblu regionalnym: 1. Czy zadania pe nione przez now federacj b d mia y du e czy te marginalne znaczenie dla jego cz onków? Czy w regionie istnieje prawdziwa potrzeba powo ania federacji? 2. Czy istnieje jaka inna organizacja spe niaj ca podobne funkcje? Je eli tak, to czy nale a oby poczy si y w pracy nad wspólnymi zagadnieniami, czy te federacja mog aby w pewnej czci finansowa dzia alno takiej organizacji? Je eli nie, to czy która z istniej cych organizacji mog aby przej cz zada federacji? 3. Czy organizacje pozarz dowe b d w sposób sta y wspiera y federacj, p ac c sk adki? 4. Czy wyra aj c konkretn potrzeb, popieran przez organizacje pozarz dowe, federacja ma szans pozyska odpowiednio wcze nie fundusze na jej zaspokojenie. W jaki sposób odnios si do niej fundacje czy inne instytucje? 5. Jakie organizacje mog poczu si w jakikolwiek sposób zagro one poprzez planowane dzia ania nowo powstaj cej federacji? Znalezienie odpowiedzi na te pytania w fazie podejmowania decyzji na tak/nie dla nowej idei pomo e cz onkom komitetu za o ycielskiego sprosta najtrudniejszym wyzwaniom w procesie tworzenia federacji. Pytania takie mog równie pojawi si w rozmowach z potencjalnymi sponsorami po wst pnym otrzymaniu poparcia i wzbudzeniu zainteresowania spo eczno ci organizacji pozarz dowych. Wielu sponsorów jest przekonanych, e posiadaj dogbn wiedz o trudno ciach i potrzebach organizacji pozarz dowych w ich regionie. Bez w tpienia czuliby si dobrze, gdyby konsultowano si z nimi we wczesnych etapach tworzenia federacji. Zarówno bezpo rednie rozmowy, jak i tworzenie grup fokusowych z ich udzia em mog pomóc w stworzeniu relacji bardziej otwartych i bezpo rednich ni zwyk y proces przyznawania grantów. Takie rozmowy pomog równie zorientowa si, jakie obszary dzia alno ci federacji s dla sponsorów najbardziej interesuj ce. Na tym etapie tworzenia federacji pomocna by aby lista problemów i potencjalnych programów, uznanych przez rodowisko organizacji pozarz dowych za najbardziej podane przedmioty dzia alno ci tworzonej federacji. Kolejnym krokiem b dzie opracowanie bardziej sprecyzowanego kwestionariusza potrzeb niezb dnego do zdobycia informacji potrzebnych do stworzenia trzyletniego planu dzia ania. 16

17 Kwestionariusz potrzeb Okre laj c wst pn ofert programow federacji, cz onkowie komitetu za o ycielskiego zdecydowa musz, jakie us ugi potrzebne s organizacjom pozarz dowym dzia aj cym w regionie. Na ko cu sukces odniesie federacja, która zaoferuje potencjalnym cz onkom takie korzy ci, które nie pozwol im na zrezygnowanie z cz onkostwa. Korzy ci wynikaj ce z programu realizowanego przez federacj powinny by wymierne i rzecz jasna przewy szaj ce wysoko rocznych sk adek i koszty uczestnictwa w danym programie. Istnieje kilka dróg oszacowania potrzeb organizacji pozarz dowych. Dwie spo ród nich mo na wczy do opisywanych wcze niej spotka : wywiady z kierownictwem i mened erami organizacji pozarz dowych reprezentuj cych pe en przekrój trzeciego sektora, tj. ma ych, rednich i du ych organizacji; miejskich, podmiejskich i rolniczych; organizacji zajmuj cych si pomoc spo eczn, problemami mniejszo ci narodowych, ochrony rodowiska, sprawami sztuki i kultury itp.; spotkania grupowe z potencjalnymi cz onkami federacji w celu okre lenia ich priorytetowych potrzeb. Spotkania takie pozwalaj równie na otwarte formu owanie pyta przez przedstawicieli organizacji pozarz dowych i dyskutowanie zg aszanych przez nich w tpliwo ci. Szukanie rady u potencjalnych cz onków federacji daje cz onkom komitetu za o ycielskiego przejrzysty obraz prawdziwych potrzeb trzeciego sektora. Z kolei u potencjalnych cz onków buduje poczucie przynale no ci i wol sukcesu; kwestionariusz okre laj cy, jakiego rodzaju us ugi oraz zagadnienia s najistotniejsze dla organizacji pozarz dowych w regionie. Narz dzie takie pozwoli ustali, które z organizacji pozarz dowych prawdopodobnie wejd w sk ad tworzonej federacji. Kwestionariusz pomo e równie cz onkom komitetu za o ycielskiego zdecydowa, na czym skupi swoje wysi ki i jak przekona potencjalnych cz onków, e federacja b dzie odpowiada a ich interesom i liczy si z ich opiniami. Niezale nie od tego, w jaki sposób oszacowane zostan potrzeby trzeciego sektora, kluczem do sukcesu jest s uchanie mo liwie najwi kszej ilo ci opinii pochodz cych z najró niejszych organizacji pozarz dowych. Mo liwo ci federacji dotycz ce oferowania pewnych us ug w du ej mierze zale e b d od dost pno ci zasobów, takich jak: wolontariusze, pracownicy etatowi, pieni dze i us ugi oferowane ju organizacjom pozarz dowym (nieformalne wywiady informacyjne mog pomóc w ich okre leniu). Ustalaj c ofert programow federacji warto wzi pod uwag nast puj ce czynniki: uniwersalno i atrakcyjno programu, liczb oraz rodzaj rodków potrzebnych do rozpocz cia i kontynuacji programu, rodki generowane na potrzeby federacji, oferowanie jak najbardziej wymiernych korzy ci jak najwi kszej liczbie organizacji. Dzia ania finansowane przez federacj obejmowa mog : 17

18 zakupy zbiorowe oraz negocjowanie zni ek na artyku y biurowe, sprz t komputerowy i oprogramowanie; ubezpieczenia od odpowiedzialno ci i ubezpieczenia zdrowotne; us ugi informacyjne, wliczaj c w to tanie warsztaty po wi cone sposobom zbierania funduszy oraz zarz dzania organizacjami pozarz dowymi; biuletyny legislacyjne i informacyjne; publikacje, takie jak spis organizacji pozarz dowych na terenie ca ego kraju oraz list potencjalnych róde finansowania w kraju i w regionie; wp ywanie na procesy legislacyjne i administracj publiczn w imieniu organizacji pozarz dowych; badania zmian zachodz cych w trzecim sektorze; edukacj spo ecze stwa na temat roli organizacji pozarz dowych i ich znaczenia dla spo eczno ci lokalnych oraz tworzenie platformy dyskusji nad najbardziej pal cymi zagadnieniami dotycz cymi spo eczno ci organizacji pozarz dowych. Nale y okre li priorytety i podj decyzje programowe bazuj c na tym, co mo na zrobi, jakie rodki s dost pne i jakie potrzeby maj potencjalni cz onkowie. Decyzje te mog by bardzo trudne, ale ich podj cie ma wyj tkowe znaczenie z punktu widzenia przysz o ci federacji. Komitet za o ycielski mo e wykorzysta dost pne informacje do stworzenia trzyletniego programu z jasno okre lonymi celami federacji. Cz onkowie komitetu za o ycielskiego powinni nast pnie uda si do potencjalnych sponsorów, instytucji wspieraj cych i przedstawicieli rz du w celu przedyskutowania planu i strategii dzia ania. Wykonalny plan dzia ania Spotkania spo eczno ci oraz oszacowanie potrzeb trzeciego sektora wywieraj na federacj ogromn presj na dostarczanie organizacjom cz onkowskim okre lonych korzy ci oraz sta e powi kszanie zakresu oferowanych us ug. Niestety, w przypadku ci bud etowych w organizacjach pozarz dowych redukcji podlegaj w pierwszej kolejno ci rodki na sk adki cz onkowskie, konferencje i szkolenia. Tym samym, je li organizacja pozarz dowa rozpatrywa b dzie decyzj o przed u eniu cz onkostwa w federacji, pierwsze pytanie brzmie b dzie: co federacja zrobi a dla organizacji w minionym roku. Idealn sytuacj by oby, gdyby federacja w ci gu roku czy dwóch lat mog a zaoferowa efektywn pomoc zwi zan z rzecznictwem, us ugami, badaniami i szkoleniami. Jednak proces dojrzewania zajmie najprawdopodobniej cztery-pi lat, dlatego warto na pocz tku skupi si na jednym, dwóch kluczowych programach. Gdy komitet za o ycielski rozpocznie proces okre lania celów dzia ania federacji, istotne jest, aby ka dy z cz onków komitetu zdawa sobie spraw z wagi tego procesu i posiada dalekowzroczn wizj pracy federacji. Szczegó owy plan dzia ania sprawi, e nowa federacja stanie si efektywn organizacj, zdoln odpowiada na potrzeby swoich cz onków, bazuj c na posiadanych rodkach. Uzyskanie statusu prawnego 12 Zrzeszenie si Pierwszym krokiem do uzyskania statusu prawnego przez federacj jest zorganizowanie si i zarejestrowanie najlepiej na terenie w asnego stanu. Do rejestracji potrzebne jest okre lenie nazwy i celów 18

19 dzia ania federacji oraz przedstawienie komitetu za o ycielskiego. Warto tak e szeroko okre li cele, bowiem dzi ki temu wszelkie pó niejsze inicjatywy maj szans znale si w kr gu deklarowanej dzia alno ci. Z drugiej strony dobrze jest, gdy cele mieszcz si w zakresie obj tych przez IRS (Internal Revenue Service 13 ) zwolnie podatkowych. Cz onkostwo W niektórych stanach do rejestracji wymagane jest okre lenie przez komitet za o ycielski, czy powo ywana struktura b dzie organizacj zrzeszaj c cz onków 14. Typowa federacja jest organizacj zrzeszaj c jednorodnych cz onków, z których ka dy posiada jeden g os. Sposób podejmowania decyzji w federacji bywa z regu y szczegó owo okre lony w jej statucie, który mo e zmienia jedynie Walne Zebranie. Gdzieniegdzie prawo stanowe zezwala na delegowanie uprawnie do zmiany statutu na Zarz d. W federacjach stanowych powo uje si niekiedy grupy cz onków bez prawa g osu, np. osób indywidualnych, fundacji grantowych czy firm prywatnych wspieraj cych dzia alno federacji. Pierwsze spotkanie zarz du Kolejnym krokiem po zarejestrowaniu federacji jest zorganizowanie pierwszego zebrania zarz du, podczas którego nast puje przyj cie statutu, podzia ról (m.in. prezes, skarbnik), utworzenie konta bankowego, przyj cie cz onków i rozpatrzenie wszelkich innych kwestii lecych w zakresie obowi zków zarz du. Statut Statut jest zbiorem regu funkcjonowania federacji, powinien by spisany w taki sposób, aby ka dy z cz onków zarz du go rozumia. Regu y w nim zawarte dotyczy powinny: zarz du: sk ad, kadencyjno, spotkania zwyczajne i nadzwyczajne, regu y konferencji telefonicznych, zasady g osowania i obsadzania stanowisk. Niektóre federacje przyjmuj naprzemienny sposób, co oznacza, e corocznie wymieniana jest tylko 1/3 zarz du. Czasami kadencja cz onka zarz du ko czy si automatycznie, je li nie przychodzi on na jego posiedzenia. cz onkostwa: rodzaje cz onków i prawo do g osowania; wyga ni cie cz onkostwa i rezygnacja; ponowne przyst pienie; spotkania roczne; spotkania nadzwyczajne; miejsca i sposób powiadamiania o spotkaniach; quorum; g osowanie przez pe nomocników; g osowanie pocztowe; przedstawicieli zarz du: powo ywanie i odwo ywanie przedstawicieli; regu y sprawowania funkcji; prawo i obowi zki przedstawicieli. Prawo stanowe wymaga zwykle powo ania co najmniej dwóch osób, w federacjach wyró nia si z regu y prezesa i wiceprezesa zarz du, sekretarza i skarbnika. 12 Uzyskanie statusu prawnego przez federacje w Polsce zosta o omówione w rozdziale I czci II niniejszej publikacji. 13 Federalny Urz d Skarbowy w USA. 14 W polskim ustawodawstwie do organizacji nie zrzeszaj cych cz onków nale fundacje, z kolei organizacjami zrzeszaj cymi osoby indywidualne i prawne s stowarzyszenia oraz ich zwi zki. Stowarzyszenia i zwi zki - w przeciwie stwie do fundacji - zaspokajaj potrzeby i cele swoich cz onków, chocia wiele z ich dzia a skierowanych jest równie do osób spoza organizacji. Podstaw dzia ania stowarzysze i zwi zków s przede wszystkim cz onkowie, a w przypadku fundacji - maj tek. Tym samym cele i sposoby ich realizacji w stowarzyszeniu okre laj cz onkowie, a w fundacji jej fundator (por. Andrzej Kidyba, Fundacje i stowarzyszenia zagadnienia podstawowe, Fundacja Friedricha Eberta, Warszawa

20 komitetów: opis sposobu powo ywania i funkcjonowania komitetów, okre lenie ich zada oraz zakresu odpowiedzialno ci; w wi kszo ci organizacji takie komitety maj funkcj doradcze. innych spraw: m.in. okre lenie roku finansowego, wybór osób upowa nionych do podpisywania umów i wystawiania czeków, sposoby zmiany statutu etc. Zakres odpowiedzialno ci zarz du Zarz d odpowiada za kierowanie organizacj. Cz onkowie zarz du mog by wybierani przez cz onków federacji w powszechnym g osowaniu albo desygnowani przez sam zarz d. Zale nie od postanowie zawartych w celach lub statucie federacji, niektórzy cz onkowie mog by wybierani, podczas gdy inni wchodz do zarz du automatycznie np. szefowie organizacji cz onkowskich. Mo e by te tak, e niektóre organizacje maj prawo wyznaczy wi cej cz onków zarz du ni inne. Cz onkowie zarz du powinni dzia a w dobrej wierze, w trosce o ludzi, w najlepszym interesie federacji. Mimo e pe ni swoje funkcje spo ecznie powinni po wi ca czas na zapoznawanie si z dzia alno ci federacji, uczestniczy w spotkaniach i zapoznawa z przedk adanymi im materia ami. Otrzymanie Stanowego Numeru Identyfikacyjnego Pracodawcy Nowa organizacja w USA powinna wype ni specjalny formularz (SS-4) s ucy przyznaniu jej Stanowego Numeru Identyfikacyjnego jako pracodawcy. Taki numer pozwoli na otwarcie konta i egzekwowanie zwolnie podatkowych. Dokumenty federacji Ka da federacja przechowuje dokumenty: organizacyjne: kopie dokumentów zwi zanych z powstaniem federacji, statut wraz z pó niejszymi zmianami, dane cz onków zarz du, protoko y ze spotka zarz du i komitetów roboczych federacji oraz informacje o dzia aniach podejmowanych poza spotkaniami, dane dotycz ce organizacji cz onkowskich. Sprawozdania ze spotka i podejmowanych dzia a powinny by na tyle jasne, eby nie zorientowany w nich czytaj cy móg zrozumie, jakie i na jakiej podstawie decyzje podj to. finansowe: kopie poda o ulgi podatkowe, odpowiedzi na te podania, roczne informacje finansowe i zeznania podatkowe, wszelkie dokumenty finansowe. Prawa stanowe zezwalaj organizacjom cz onkowskim na wgl d w dokumenty organizacyjne (w tym list cz onków federacji) i finansowe. Z kolei prawa federalne umo liwiaj wszystkim obywatelom wgl d w podania dotycz ce zwolnie podatkowych sk adanych w IRS (Formularz 1023) i w roczne rozliczenia finansowe (Formularz 990 i tabela A). Federacja mo e zastrzec jawno ofiarodawców (których list docza si do tabeli A). Organizacje wype niaj ce Formularz 990 T (opisuj cy przychody z dzia alno ci gospodarczej nie zwi zanej z celami statutowymi i wyliczaj cy nale ny podatek) równie nie musz go ujawnia. 20