PRAWNE ZABEZPIECZENIA ZAPŁATY WIERZYTELNOŚCI

Transkrypt

1

2 Izabela Heropolitańska PRAWNE ZABEZPIECZENIA ZAPŁATY WIERZYTELNOŚCI 3. wydanie Warszawa 2014

3 Stan prawny na 1 stycznia 2014 r. Wydawca Grzegorz Jarecki Redaktor prowadzący Ewa Fonkowicz Opracowanie redakcyjne Elżbieta Jóźwiak Łamanie Kamila Tomecka Projekt graficzny okładki i stron tytułowych Maciej Sadowski Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na POLSKA IZBA KSIĄŻKI Copyright by Wolters Kluwer SA, 2014 ISBN: wydanie; poprzednie wydania ukazały się pt. Prawne zabezpieczenie wierzytelności nakładem wydawnictwa Twigger S.A. w latach 2004, Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Rozdział 1 Rodzaje prawnych zabezpieczeń zapłaty wierzytelności Zagadnienia wstępne Zabezpieczenie wierzytelności Szczególne przepisy dotyczące banków Podział prawnych zabezpieczeń Nadmierne lub zbyteczne zabezpieczenie (nadzabezpieczenie) Wybór formy zabezpieczenia Kryteria stosowane przez wierzyciela przy wyborze formy zabezpieczenia Wierzytelność Termin spłaty długu Status prawny dłużnika Ryzyko wierzyciela Przewidywany nakład pracy i koszt zabezpieczenia Realna możliwość zaspokojenia roszczeń wierzyciela Osoba ustanawiająca zabezpieczenie Oznaczenie osoby ustanawiającej zabezpieczenie Podpisy w imieniu osoby ustanawiającej zabezpieczenie Obowiązki i uprawnienia wierzyciela związane z przyjęciem prawnego zabezpieczenia wierzytelności Obowiązki wierzyciela Prawa wierzyciela Prawa i obowiązki wierzyciela będącego bankiem Zaspokojenie roszczeń wierzyciela z przyjętych zabezpieczeń Wygaśnięcie zabezpieczenia... 56

5 6 Spis treści 6.1. Zagadnienia ogólne Zwolnienie z długu (art. 508 k.c.) Umorzenie zobowiązania Rozwiązanie umowy Świadczenie w miejsce wykonania (art. 453 k.c.) Potrącenie Odnowienie (art k.c.) Przejęcie długu (art k.c.) Złożenie do depozytu sądowego Rozdział 2 Zabezpieczenia wekslowe Wstęp Weksel in blanco Definicja weksla in blanco Warunki przyjęcia weksla własnego in blanco na zabezpieczenie zapłaty wierzytelności Ilość weksli in blanco Elementy weksla własnego in blanco Deklaracja wystawcy do weksla własnego in blanco Uzupełnienie weksla in blanco Przeniesienie weksla in blanco Weksel gwarancyjny trasowany in blanco Weksel kaucyjny in blanco Indos Poręczenie wekslowe (awal) (art pr. weksl.) Definicja poręczenia wekslowego Poręczyciel wekslowy (awalista) Forma poręczenia wekslowego Poręczenie na wekslu in blanco Zakres odpowiedzialności poręczyciela wekslowego Uzupełnienie weksla in blanco po ogłoszeniu upadłości wystawcy lub poręczyciela wekslowego Zastaw na wekslu (art. 19 pr. weksl.) Dochodzenie przez wierzyciela roszczeń z weksla Zwrotne poszukiwanie Uprawnienia osoby spłacającej zobowiązanie zabezpieczone wekslem in blanco lub sumę wekslową

6 Spis treści 7 Rozdział 3 Zabezpieczenia czekowe Rozdział 4 Poręczenie (art k.c.) Pojęcie poręczenia Przedmiot poręczenia Poręczyciel Zagadnienia wstępne Udzielenie poręczenia przez osobę fizyczną Udzielenie poręczenia przez osoby prawne i niemające osobowości prawnej spółki prawa handlowego Poręczony Rodzaje poręczenia Poręczenie za spłatę całości lub części zobowiązania Poręczenie za kilka zobowiązań Poręczenie terminowe i bezterminowe Poręczenie za dług istniejący i przyszły Poręczenie za dług warunkowy Poręczenie za zobowiązanie wymagalne Podporęczenie Poręczenie za dług zwrotny Poręczenie za dług przedawniony Forma i treść umowy poręczenia Forma poręczenia Treść poręczenia Odpłatność poręczenia Zakres odpowiedzialności poręczyciela Akcesoryjność poręczenia Zmiana zakresu odpowiedzialności poręczyciela Wysokość zobowiązania poręczyciela Solidarna lub subsydiarna odpowiedzialność poręczyciela Wielość poręczycieli Odpowiedzialność poręczyciela w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika Wygaśnięcie zobowiązania poręczyciela Zarzuty przysługujące poręczycielowi przeciwko wierzycielowi Obowiązki wierzyciela wynikające z umowy poręczenia

7 8 Spis treści Zawiadomienie poręczyciela o opóźnieniu w spełnieniu długu głównego Zachowanie innych zabezpieczeń i środków dowodowych Wydanie dokumentów związanych z udzieleniem poręczenia Obowiązki banku-wierzyciela Dochodzenie przez wierzyciela roszczeń od poręczyciela Zakres odpowiedzialności poręczyciela Tryb dochodzenia roszczeń od poręczyciela Spłata długu przez poręczyciela Różnice pomiędzy poręczeniem a poręczeniem wekslowym Rozdział 5 Zlecenie udzielenia kredytu Rozdział 6 Gwarancje bankowe Pojęcie gwarancji bankowej Przedmiot gwarancji Strony i uczestnicy stosunku gwarancji bankowej Zleceniodawca Gwarant Beneficjent gwarancji Forma i treść gwarancji Forma gwarancji Treść gwarancji bankowej Rodzaje gwarancji bankowych Gwarancje bankowe przyjmowane na zabezpieczenie wierzytelności Gwarancja spłaty kredytu lub pożyczki Gwarancja dobrego wykonania umowy Gwarancja zwrotu zaliczki Gwarancja zapłaty Gwarancja przetargowa (wadialna) Potwierdzenie gwarancji, regwarancja oraz przyrzeczenie udzielenia gwarancji Zakres odpowiedzialności gwaranta Abstrakcyjność gwarancji Roszczenie z gwarancji Wielość gwarantów

8 Spis treści Odpowiedzialność gwaranta w przypadku ogłoszenia upadłości zleceniodawcy Wygaśnięcie zobowiązania gwaranta Zmiana treści gwarancji Różnice między poręczeniem a gwarancją Rozdział 7 Gwarancje ubezpieczeniowe Rozdział 8 Akredytywa zabezpieczająca (art. 85 pr. bank.) Rozdział 9 Gwarancje i poręczenia udzielane przez skarb państwa oraz niektóre osoby prawne Gwarancje i poręczenia udzielane na podstawie ustawy z dnia 8 maja 1997 r Zasady ogólne Poręczenia i gwarancje spłaty kredytu (art. 2b 9 u.p.g.) Poręczenia i gwarancje wykonania zobowiązań wynikających z obligacji (art u.p.g.) Udzielanie poręczeń i gwarancji przez niektóre osoby prawne (art u.p.g.) Udzielanie poręczeń i gwarancji przez Bank Gospodarstwa Krajowego (art. 34a 34d u.p.g.) Udzielanie przez Bank Gospodarstwa Krajowego pomocy de minimis w formie gwarancji spłaty kredytów Rozdział 10 Gwarancje udzielane przez skarb państwa jako wsparcie instytucjom finansowym Rozdział 11 Umowa o świadczenie przez osobę trzecią (art. 391 k.c.) Rozdział 12 Umowa o zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia (art. 392 k.c.)

9 10 Spis treści Rozdział 13 Przystąpienie do długu Umowne przystąpienie do długu Pojęcie przystąpienia do długu Forma przystąpienia do długu Przystępujący do długu Zakres odpowiedzialności przystępującego do długu Odpowiedzialność przystępującego do długu w przypadku upadłości dłużnika lub zawarcia z nim układu Spłata długu przez przystępującego do długu Dochodzenie przez wierzyciela roszczeń od przystępującego do długu Wygaśnięcie zobowiązania przystępującego do długu Ustawowe przystąpienie do długu Rozdział 14 Oświadczenie patronackie (list intencyjny) Pojęcie oświadczenia patronackiego Oświadczenie patronackie miękkie Oświadczenie patronackie twarde Rozdział 15 Przejęcie długu (art k.c.) Warunki przejęcia długu Umowa o przejęcie długu Forma umowy o przejęcie długu Oznaczenie przejmowanego długu Zgoda na przejęcie długu Skutki przejęcia długu Sytuacja prawna osoby przejmującej dług Zabezpieczenia Rozdział 16 Przelew wierzytelności (cesja) na zabezpieczenie (art k.c.) Pojęcie przelewu wierzytelności na zabezpieczenie Przedmiot przelewu wierzytelności Wierzytelności mogące stanowić przedmiot przelewu Wierzytelności niezbywalne

10 Spis treści Zakres przelewu wierzytelności Rodzaje przelewu na zabezpieczenie Podział przelewu na zabezpieczenie Przelew globalny Forma umowy przelewu wierzytelności Strony i uczestnicy umowy przelewu wierzytelności Cedent Cesjonariusz Dłużnik wierzytelności Treść umowy przelewu wierzytelności Umowa przelewu zawarta pod warunkiem rozwiązującym Umowa przelewu zawarta pod warunkiem zawieszającym Zgoda dłużnika na przelew wierzytelności i zawiadomienie go o przelewie Zgoda dłużnika wierzytelności na przelew wierzytelności Zawiadomienie dłużnika wierzytelności o przelewie Zakres odpowiedzialności cedenta Odpowiedzialność za istnienie wierzytelności Odpowiedzialność za wypłacalność dłużnika Odpowiedzialność dłużnika wierzytelności Zobowiązanie do zapłaty Wygaśnięcie zobowiązania dłużnika wierzytelności Zarzuty dłużnika wierzytelności przeciwko wierzycielowi Dochodzenie przez wierzyciela roszczeń od dłużnika wierzytelności Cesja wierzytelności a postępowanie upadłościowe Niektóre rodzaje przelewu wierzytelności Rozdział 17 Zobowiązanie do przelewu wierzytelności Rozdział 18 Przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych Pojęcie przewłaszczenia Dopuszczalność przewłaszczenia na zabezpieczenie Charakter prawny umowy przewłaszczenia Przewłaszczenie pod warunkiem rozwiązującym

11 12 Spis treści 1.4. Przewłaszczenie pod warunkiem zawieszającym Wierzytelność zabezpieczona przewłaszczeniem Przedmiot przewłaszczenia na zabezpieczenie Przewłaszczanie rzeczy ruchomych Ogólne zasady Analiza przedmiotu przewłaszczenia Przewłaszczenie rzeczy ruchomych oznaczonych co do tożsamości (art. 155, 156 oraz k.c.) Przewłaszczenie rzeczy oznaczonych co do gatunku Przewłaszczenie zbioru rzeczy Przewłaszczenie udziału we współwłasności rzeczy ruchomej Przewłaszczenie rzeczy przyszłych Rzeczy ruchome, które nie mogą być przewłaszczone Rzeczy niezbywalne Części składowe oraz przynależności nieruchomości i rzeczy ruchomych Rezerwy strategiczne Rzeczy, których własność zastrzegł sobie sprzedawca Rzeczy oddane w leasing Zastrzeżone prawo pierwokupu Rzeczy ruchome, których przewłaszczenie jest ograniczone Przewłaszczanie zorganizowanej części przedsiębiorstwa Przewłaszczenie rzeczy stanowiącej własność małoletniego Przewłaszczenie rzeczy stanowiącej składnik majątku wspólnego małżonków Strony i uczestnicy umowy przewłaszczenia Przewłaszczający Prawa i obowiązki podmiotu, na który rzecz przewłaszczono Forma i treść umowy przewłaszczenia Forma umowy przewłaszczenia Treść umowy przewłaszczenia Przewłaszczenie a ubezpieczenie rzeczy przewłaszczonej Zaspokojenie roszczeń wierzyciela z rzeczy przewłaszczonej Tryb zaspokojenia roszczeń wierzyciela Skutki przejęcia przedmiotu przewłaszczenia przez wierzyciela Przewłaszczenie a zobowiązania przewłaszczającego wobec Skarbu Państwa

12 Spis treści Przewłaszczenie a postępowanie upadłościowe Przewłaszczenie a postępowanie egzekucyjne Rozdział 19 Przyrzeczenie zawarcia umowy przewłaszczenia (art k.c.) Rozdział 20 Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej (art k.c.) Rozdział 21 Zastaw zwykły (ogólny) na rzeczach ruchomych (art k.c.) Definicja zastawu i jego cechy charakterystyczne Pojęcie zastawu Zastaw jako ograniczone prawo rzeczowe Zastaw jako zabezpieczenie wierzytelności Charakter prawny zastawu Wierzytelność zabezpieczona zastawem zwykłym Wierzytelność zabezpieczona Przelew wierzytelności zabezpieczonej zastawem zwykłym Przedmiot zastawu zwykłego na rzeczach ruchomych Ogólne zasady Rzeczy ruchome, które nie mogą być zastawione Części składowe i przynależności Rzeczy ruchome, których zastawianie jest ograniczone Zakres obciążenia zastawem Części składowe i przynależności Pożytki Pierwszeństwo zastawów Zasada pierwszeństwa Zmiana pierwszeństwa Rozporządzanie przez zastawcę rzeczą zastawioną Możliwość rozporządzania rzeczą zastawioną Zmniejszenie wartości rzeczy zastawionej Zbycie zastawionej rzeczy Strony i uczestnicy umowy zastawu Zastawca Zastawnik

13 14 Spis treści 7.3. Osoba trzecia, u której znajduje się rzecz zastawiona Strony umowy zastawu zwykłego w przypadku kredytu udzielonego leasingodawcy Forma i treść umowy zastawu zwykłego Forma umowy zastawu Treść umowy zastawu Wykonanie przez zastawnika prawa zastawu zwykłego Zaspokojenie roszczeń zastawnika z rzeczy obciążonej zastawem zwykłym Zarzuty zastawcy Wygaśnięcie zastawu zwykłego Zastaw zwykły a upadłość lub układ Zastaw zwykły a postępowanie egzekucyjne Rozdział 22 Zastaw morski Rozdział 23 Zastaw zwykły na prawach (art k.c.) Zagadnienia wstępne Przedmiot zastawu Prawa, które mogą być zastawione Pierwszeństwo zastawów Rozporządzenie przez zastawcę zastawionym prawem Strony i uczestnicy umowy zastawu Zastawca Zastawnik Dłużnik wierzytelności obciążonej zastawem Osoba trzecia, u której znajduje się dokument potwierdzający prawo Ustanowienie zastawu na prawach Zagadnienia ogólne Umowa zastawu Inne warunki niezbędne do ustanowienia zastawu Niektóre rodzaje zastawu na prawach Zastaw na prawach a upadłość lub układ Zastaw na prawach a postępowanie egzekucyjne

14 Spis treści 15 Rozdział 24 Przyrzeczenie ustanowienia zastawu zwykłego (umowa przedwstępna) Rozdział 25 Zastaw rejestrowy Przepisy regulujące zastaw rejestrowy Pojęcie zastawu rejestrowego Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym (art. 1, 3, 5 i 6 u.z.r.r.z.) Wierzytelności, które mogą być zabezpieczone zastawem Zabezpieczenie zastawem należności ubocznych (art. 6a u.z.r.r.z.) Zabezpieczenie zastawem rejestrowym kilku wierzytelności Przedmiot zastawu rejestrowego (art u.z.r.r.z.) Określenie przedmiotu zastawu rejestrowego (art. 7 u.z.r.r.z.) Rzeczy i prawa zastawialne Rzeczy ruchome, które nie mogą być obciążone zastawem rejestrowym Rzeczy ruchome, których zastawianie jest ograniczone Zakres obciążenia zastawem Zbieg obciążeń Pierwszeństwo zastawów Zmiana pierwszeństwa Rozporządzanie rzeczą zastawioną Przetwarzanie rzeczy obciążonej zastawem (art. 8 u.z.r.r.z.) Rzecz obciążona zastawem rejestrowym jako część składowa nieruchomości (art. 9 u.z.r.r.z.) Dalsze obciążanie lub zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego Strony i uczestnicy umowy zastawniczej Zastawca Zastawnik Osoba trzecia, u której znajduje się przedmiot zastawu rejestrowego Ustanowienie zastawu rejestrowego Zagadnienia wstępne Umowa zastawnicza Dodatkowe wymagania przy zastawie rejestrowym na prawach

15 16 Spis treści 8.4. Wpis do rejestru zastawów Odnotowanie zastawu w dowodzie rejestracyjnym pojazdu mechanicznego Odnotowanie zastawu rejestrowego w innych rejestrach (art. 41a u.z.r.r.z.) Zmiana treści zastawu rejestrowego Wprowadzenie Forma zmiany treści umowy zastawniczej Rodzaje zmian treści zastawu Wygaśnięcie zastawu rejestrowego Przyczyny wygaśnięcia zastawu Wykreślenie zastawu z rejestru zastawów (art. 19 u.z.r.r.z.) Zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego (art. 13 u.z.r.r.z.) Zastaw po wygaśnięciu wierzytelności (art. 18 ust. 1 u.z.r.r.z.) Zaspokojenie roszczeń zastawnika (art u.z.r.r.z.) Tryb zaspokojenia roszczeń zastawnika Egzekucja Przejęcie na własność przedmiotu zastawu rejestrowego (art. 22 i 23 oraz 25 u.z.r.r.z.) Sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego Zaspokojenie z dochodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo zastawcy (art. 27 u.z.r.r.z.) Zastaw rejestrowy a postępowanie upadłościowe Rozdział 26 Kaucja Rozdział 27 Zabezpieczenie na rachunku bankowym Blokada środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym Zastaw na wierzytelności z rachunku bankowego Zastaw według kodeksu cywilnego Zastaw rejestrowy

16 Spis treści Zastaw na wierzytelności z rachunku oszczędnościowego wkładów oszczędnościowych Zastaw według kodeksu cywilnego Zastaw rejestrowy Przelew wierzytelności z rachunku bankowego Przewłaszczenie lokaty pieniężnej na zabezpieczenie Pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym Przeniesienie określonej kwoty na własność banku na podstawie art. 102 pr. bank. (kaucja) Zwrot podatku VAT w całości lub w części na rachunek banku Rozdział 28 Zabezpieczenie na akredytywie dokumentowej Zastaw na wierzytelności z akredytywy dokumentowej Przelew wierzytelności z akredytywy dokumentowej Rozdział 29 Zabezpieczenie na umowie sprzedaży Przelew wierzytelności z tytułu umowy sprzedaży Zastaw na należności przysługującej ze sprzedaży towarów i usług Zastaw na prawie do otrzymania rzeczy Rozdział 30 Zabezpieczenie na umowie ubezpieczenia Przelew wierzytelności Wprowadzenie Przelew wierzytelności z umowy ubezpieczenia majątkowego Przelew wierzytelności z umowy ubezpieczenia AC i OC Zabezpieczenie na umowie ubezpieczenia na życie Ubezpieczenie kredytu Gwarantowane przez Skarb Państwa ubezpieczenia eksportowe realizowane przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE) Spółkę Akcyjną

17 18 Spis treści Rozdział 31 Zabezpieczenie na prawach z zakresu własności przemysłowej Zastaw na prawach z zakresu własności przemysłowej Przedmiot zastawu Ustanowienie zastawu Wygaśnięcie zastawu Umowa licencyjna Umowa przeniesienia praw do tzw. know-how Rozdział 32 Zabezpieczenie na jednostkach uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych i na certyfikatach inwestycyjnych Wprowadzenie Pełnomocnictwo do odprzedaży jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym otwartym Zastaw na jednostkach uczestnictwa funduszu inwestycyjnego (art. 83 u.f.i.) Zastaw na certyfikatach inwestycyjnych Rozdział 33 Zabezpieczenie na bankowych papierach wartościowych Bankowe papiery wartościowe Zastaw Kaucja Przewłaszczenie na zabezpieczenie Rozdział 34 Zabezpieczenia na obligacjach Zastaw Ogólne zasady ustanawiania zastawu na obligacjach Zastaw na obligacjach wyemitowanych przez bank-zastawnika Przewłaszczenie

18 Spis treści 19 Rozdział 35 Zabezpieczenie na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (art k.s.h.) Zastaw na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Ograniczenia w obciążaniu udziału Ustanowienie zastawu na udziałach Umowa zastawu na udziałach Wykonywanie przez zastawnika prawa głosu Zastaw na dywidendach Przewłaszczenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Rozdział 36 Zabezpieczenie na akcjach niebędących przedmiotem obrotu na giełdzie Wprowadzenie Zastaw na akcjach na okaziciela Zastaw na akcjach imiennych Treść umowy zastawu Skutki ustanowienia zastawu Zaspokojenie roszczeń wierzyciela-zastawnika Zastaw na dywidendach Zastaw na prawie poboru akcji Przewłaszczenie akcji Rozdział 37 Zabezpieczenie na instrumentach finansowych Zagadnienia wstępne Przedmiot zabezpieczenia Podmiot ustanawiający zabezpieczenie Podmiot podejmujący czynności związane z ustanowieniem zabezpieczenia Rodzaje zabezpieczeń na instrumentach finansowych Blokada instrumentów finansowych ( r.t.w.p.f.) Zastaw na instrumentach finansowych ( r.t.w.p.f.) Zasady ustanawiania zastawu Szczególne zasady dotyczące zastawu na akcjach

19 20 Spis treści 3.3. Zaspokojenie roszczeń z zabezpieczenia na instrumentach finansowych Przewłaszczenie instrumentów finansowych Ustanawianie zabezpieczeń spłaty udzielonych kredytów i pożyczek a forma tego zabezpieczenia ( r.t.w.p.f.) Rozdział 38 Zabezpieczenia finansowe Pojęcie zabezpieczenia finansowego Wierzytelności zabezpieczane zabezpieczeniem finansowym Podmiot ustanawiający lub przyjmujący zabezpieczenie oraz dłużnik z wierzytelności finansowej Przedmiot zabezpieczenia finansowego Sposób zabezpieczenia finansowego Rodzaje zabezpieczeń finansowych Zastaw finansowy Przeniesienie praw Blokada finansowa Ustanowienie zabezpieczenia finansowego Forma ustanowienia zabezpieczenia finansowego Treść umowy o ustanowienie zabezpieczenia finansowego (art. 5 u.z.f.) Odnotowanie zabezpieczenia finansowego Tryb i warunki postępowania firmy inwestycyjnej lub banku powierniczego przy ustanawianiu zabezpieczenia finansowego na maklerskich instrumentach finansowych Prawo i obowiązki stron umowy o ustanowienie zabezpieczenia finansowego Prawo użycia przedmiotu zabezpieczenia finansowego przez zastawnika Prawo zastępowania składników zabezpieczenia finansowego Prawo do pożytków ( 132 i 129 r.t.w.p.f.) Zaspokajanie roszczeń przyjmującego zabezpieczenie z zabezpieczenia finansowego Sposoby zaspokojenia roszczeń przyjmującego zabezpieczenie Zawiadomienie o wygaśnięciu roszczenia o zwrot przedmiotu zabezpieczenia Przejęcie przez zastawnika przedmiotu zabezpieczenia (art. 11. u.z.f.)

20 Spis treści Potrącenie (art. 10 ust. 1 u.z.f.) Kompensata (art. 3 pkt 3, art. 4 i 10 u.z.f.) Spełnienie świadczenia na rzecz przyjmującego zabezpieczenie Odkupienie jednostek uczestnictwa Tryb i warunki postępowania firmy inwestycyjnej lub banku powierniczego przy realizacji zabezpieczenia wierzytelności na maklerskich instrumentach finansowych Zabezpieczenie finansowe a postępowanie upadłościowe lub naprawcze Wygaśnięcie zabezpieczenia finansowego Rozdział 39 Hipoteka Definicja hipoteki i jej cechy charakterystyczne Pojęcie hipoteki Hipoteka jako ograniczone prawo rzeczowe Hipoteka jako zabezpieczenie wierzytelności Charakter prawny hipoteki Źródło powstania hipoteki Akcesoryjność hipoteki Szczegółowość hipoteki Niepodzielność hipoteki Prawo zaspokojenia z nieruchomości Skuteczność hipoteki względem każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej Pierwszeństwo wierzyciela hipotecznego Jawność hipoteki Wierzytelność hipoteczna (art. 68 u.k.w.h.) Wierzytelności, które mogą być zabezpieczone hipoteką Zabezpieczenie hipoteką kilku wierzytelności Suma hipoteki Waluta hipoteki Przedmiot hipoteki Określenie przedmiotu hipoteki Nieruchomość Ułamkowa część nieruchomości Użytkowanie wieczyste Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

21 22 Spis treści 4.6. Nieruchomość spółdzielni Wierzytelność hipoteczna (subintabulat) Hipoteka na kilku nieruchomościach (art. 76 u.k.w.h.) Połączenie nieruchomości obciążonych hipoteką (art u.k.w.h.) Ekspektatywa Części składowe nieruchomości Części składowe nieruchomości gruntowych Części składowe nieruchomości lokalowych Przynależności Roszczenie właściciela o czynsz najmu lub dzierżawy Rozporządzenie przez właściciela obciążoną nieruchomością Ustanowienie hipoteki Forma ustanowienia hipoteki Strony umowy o ustanowienie hipoteki Rodzaje hipoteki umownej Wprowadzenie Hipoteka zwykła Hipoteka kaucyjna Powstanie hipoteki Treść księgi wieczystej Ewidencja gruntów i budynków Wniosek o wpis hipoteki Pierwszeństwo praw ciążących na nieruchomości Pojęcie pierwszeństwa (art. 249 k.c.) Pierwszeństwo hipotek (art. 249 k.c. i art. 12 u.k.w.h.) Zastrzeżenie pierwszeństwa hipotek (art. 13 u.k.w.h.) Zmiana pierwszeństwa (art. 250 k.c.) Ujawnienie pierwszeństwa w księdze wieczystej Zmiana treści hipoteki umownej i wierzytelności hipotecznej Wprowadzenie Zmiana treści wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nową oraz kaucyjną Zmiana treści wierzytelności zabezpieczonej hipoteką zwykłą Zmiana treści hipoteki (art. 248 k.c.)

22 Spis treści Zastąpienie zabezpieczonej wierzytelności inną wierzytelnością (art u.k.w.h.) Zmiana przedmiotu hipoteki łącznej Zmiana wierzyciela Ochrona hipoteki Ubezpieczenie nieruchomości obciążonej hipoteką Wygaśnięcie hipoteki (art u.k.w.h.) Przyczyny wygaśnięcia hipoteki Obowiązki wierzyciela po wygaśnięcia hipoteki (art. 100 u.k.w.h.) Wykreślenie hipoteki Opróżnione miejsce hipoteczne Powstanie opróżnionego miejsca hipotecznego Przyczyny powstania opróżnionego miejsca hipotecznego Przyczyny powstania opróżnionego miejsca hipotecznego w części Sposoby rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym (art ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h.) Granice rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym (art ust. 1 zdanie pierwsze u.k.w.h.) Wpis hipoteki lub przeniesienia hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne Roszczenie wierzyciela hipotecznego o przeniesienie jego hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne (art u.k.w.h.) Niedopuszczalne zastrzeżenie (art u.k.w.h.) Hipoteka przymusowa (art u.k.w.h.) Hipoteka a egzekucja z nieruchomości Obciążenie nieruchomości hipoteką po jej zajęciu Zaspokojenie roszczeń wierzyciela z nieruchomości obciążonej hipoteką Hipoteka a postępowanie upadłościowe Rozdział 40 Roszczenie o ustanowienie hipoteki

23 24 Spis treści Rozdział 41 Przeniesienie własności nieruchomości (przewłaszczenie nieruchomości) (art k.c.) Rozdział 42 Przyrzeczenie przeniesienia własności nieruchomości (umowa przedwstępna) (art. 389 i 390 k.c.) Rozdział 43 Zastaw na statkach (art k.m.) Hipoteka morska Zastaw morski Rozdział 44 Zastaw ustawowy (art. 326 k.c.) Rozdział 45 Zastaw skarbowy (art o.p.) Rozdział 46 Hipoteka przymusowa skarbu państwa (art. 34, 35, 38 i 39 o.p.) Rozdział 47 Akt notarialny, w którym dłużnik poddaje się egzekucji Wprowadzenie Artykuł pkt 4 k.p.c Artykuł pkt 5 k.p.c Artykuł pkt 6 k.p.c Bibliografia i orzecznictwo 1. Prawne zabezpieczenia ogólne Weksel in blanco i czek in blanco Poręczenie wekslowe Poręczenie Gwarancje bankowe Przelew wierzytelności cesja Przystąpienie do długu

24 Spis treści Zastaw Przewłaszczenie Umowa przedwstępna Ubezpieczenie Hipoteka Akt notarialny Akredytywa zabezpieczająca Zabezpieczenia finansowe

25

26 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.c. k.m. k.p.c. k.r.o. k.s.h. nowela z dnia 26 czerwca 2009 r. o.p. pr. bank. pr. bud. pr. not. pr. weksl. p.u.n. p.w.p. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121) ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 758 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030) ustawa z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 131, poz. 1075) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm.) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.) ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 164) ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm.) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1410)

27 28 Wykaz skrótów p.z.p. r.o.s.p.r. r.t.w.p.f. r.z.p.k.w. u.f.i. u.f.p. u.g.n. u.k.k. u.k.w.h. u.n.n.c. u.o. u.o.i.f. ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 907 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 października 1997 r. w sprawie szczegółowej organizacji i sposobu prowadzenia rejestru zastawów (Dz. U. Nr 134, poz. 892 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 września 2012 r. w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych, banków, o których mowa w art. 70 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, oraz banków powierniczych (Dz. U. poz. 1078) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz. U. poz. 1411) ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 157) ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 885 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 707 z późn. zm.) ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 94)

28 Wykaz skrótów 29 u.o.p. u.p.g. u.p.t.u. u.r.s. u.s.g. u.s.k.o.k. u.s.m. u.s.p. u.u.o. u.u.w.i.f. u.w.l. u.z.f. u.z.r.r.z. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1382) ustawa z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 657 z późn. zm.) ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: DZ. U. z 2011 r. Nr 177, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 29 października 2010 r. o rezerwach strategicznych (Dz. U. Nr 229, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.) ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 2012 r. poz. 855 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1222) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 595 z późn. zm.) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 392 z późn. zm.) ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o udzielaniu przez Skarb Państwa wsparcia instytucjom finansowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 158) ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 942 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst. jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.)

29 30 Wykaz skrótów Inne Apel.-W-wa BB Biul. Praw. PKO BP Biul. SN CBOSA GP FiP KRS KUKE LEX PSB Apelacja. Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Warszawie Biuletyn Bankowy Biuletyn Prawniczy Powszechnej Kasy Oszczędności Bank Polski S.A. Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, Gazeta Prawna Firma i Prawo Krajowy Rejestr Sądowy Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych LEX Profesjonalny Serwis Bankowy M. Praw. Monitor Prawniczy M. Spół. Monitor Spółdzielczy MPHW Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego M.Pr.Bank. Monitor Prawa Bankowego OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSAB Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej OSAW Orzecznictwo Apelacji Wrocławskiej OSN(C) Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Izba Cywilna) OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Zbiór dodatkowy OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSS Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych PiP Państwo i Prawo PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. Bank. Prawo Bankowe Pr. Gosp. Prawo Gospodarcze Pr. Spółek Prawo Spółek PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RIO Regionalna Izba Obrachunkowa

30 Wykaz skrótów 31 RPEiS Rzeczposp. SKOK TPP Zb. Orz. SN Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczpospolita Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa Transformacje Prawa Prywatnego Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzecznictwo Izby Pierwszej (Cywilnej)

31

32 Rozdział 1 RODZAJE PRAWNYCH ZABEZPIECZEŃ ZAPŁATY WIERZYTELNOŚCI 1. Zagadnienia wstępne 1.1. Zabezpieczenie wierzytelności Banki, ubezpieczyciele i inne podmioty dokonują czynności, które wiążą się lub mogą się wiązać z zaangażowaniem środków własnych. Przed zawarciem takiej umowy wierzyciele badają, czy podmiot, wobec którego zaangażują się finansowo, posiada zdolność do wywiązania się wobec nich ze zobowiązań. Podstawową gwarancją spłaty długu jest przede wszystkim: 1) dobra sytuacja gospodarcza, majątkowa i finansowa dłużnika oraz 2) terminowość w wywiązywaniu się z zobowiązań wobec wierzyciela. Z drugiej jednak strony wierzyciele zapewniają sobie określone prawne gwarancje, umożliwiające im odzyskanie części lub całości długu w przypadku, gdyby jego spłata z uzyskiwanych przez dłużnika dochodów nie była możliwa. Prawne zabezpieczenia mogą być ustanowione przed oraz po powstaniu wierzytelności. Ta druga możliwość powinna być stosowana, jeżeli spłata wierzytelności jest zagrożona z powodu złego stanu majątkowego dłużnika. W takim wypadku wierzyciel może żądać: 1) zabezpieczenia wierzytelności, jeżeli umowa nie przewidywała prawnego zabezpieczenia jej spłaty, lub 2) dodatkowego zabezpieczenia wierzytelności oprócz już ustanowionego. Zabezpieczenie może być ustanowione zarówno przez dłużnika, jak i przez osobę trzecią.

33 34 Rozdział 1. Rodzaje prawnych zabezpieczeń zapłaty Szczególne przepisy dotyczące banków Dopuszczalność udzielenia przez bank kredytu bez prawnego zabezpieczenia Brzmienie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm.) może nasuwać wątpliwości, czy dopuszczalne jest udzielenie przez bank kredytu, pożyczki lub gwarancji bez prawnego zabezpieczenia. Prawo bankowe zawiera bowiem dwa pozornie sprzeczne ze sobą przepisy: 1) art. 69 ust. 2 pkt 6 stanowiący, że umowa kredytu powinna określać sposób zabezpieczenia spłaty kredytu; 2) art. 93 ust. 1, według którego wierzyciel w celu zabezpieczenia wierzytelności, które wynikają z czynności bankowych, może żądać zabezpieczenia przewidzianego w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121) i w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym. Brzmienie tych przepisów pozwala na przyjęcie następującej ich interpretacji. Otóż art. 93 pr. bank. dotyczy tzw. prawnych zabezpieczeń, natomiast art. 69 pr. bank. odnosi się do wszelkich zabezpieczeń kredytów. Ponieważ podstawowym zabezpieczeniem spłaty kredytu jest właśnie sam dłużnik, a przede wszystkim jego dobra sytuacja finansowa, gospodarcza i majątkowa oraz jego solidność i uczciwość, do spełnienia wymagań art. 69 pr. bank. wystarczające będzie wskazanie, że zabezpieczenie kredytu stanowi osoba dłużnika lub użycie innego adekwatnego sformułowania Udzielenie kredytu osobie nieposiadającej zdolności kredytowej Przepis art. 70 ust. 2 pr. bank. zezwala na udzielenie kredytu: osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej (o ile posiada ona zdolność prawną), które nie mają zdolności kredytowej. Bank może udzielić kredytu pod warunkiem: 1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia jego spłaty,

34 1. Zagadnienia wstępne 35 2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni według oceny banku uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie. Oba warunki postawione przez przepis muszą być spełnione łącznie. Ustawodawca postawił warunek o ustanowieniu szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu, nie dając jakichkolwiek wskazówek, jak należy pojęcie to rozumieć. Należy zatem uznać, że pozostawił to decyzji banku kredytującego. Nie budzi wątpliwości, że kredytowanie osób niemających zdolności kredytowej łączy się ze zwiększonym ryzykiem niezwrócenia oddanych do ich dyspozycji kwot. Tym samym udzielenie kredytu osobie niemającej tej zdolności może nastąpić tylko wtedy, gdy na odzyskanie tej zdolności istnieje realna szansa, a zabezpieczenie prawne takiego kredytu będzie szczególne. Zabezpieczenie, aby mogło być uznane za szczególne, powinno spełniać następujące wymogi: 1) zabezpieczać bankowi zwrot całej kwoty kredytu wraz odsetkami, opłatami i prowizjami; 2) jego wartość powinna znacznie przekraczać wysokość kwoty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy i należnych bankowi odsetek ze względu na większe niż standardowe ryzyko; 3) musi istnieć faktyczna możliwość jego realizacji; 4) realizacja ta powinna następować łatwo, bez angażowania przez bank znaczących środków 1. Za szczególne formy zabezpieczenia można uznać przeniesienie kwoty pieniężnej na własność banku oraz przewłaszczenie na zabezpieczenie, gdy jego przedmiotem jest rzecz łatwo i szybko zbywalna, o wartości znacząco przekraczającej kwotę kredytów i odsetek 2. Za szczególny sposób zabezpieczenia można również uznać poręczenie bankowi osoby bardzo dobrze znanej, godnej zaufania i majętnej, która bez problemu spłaci zadłużenie kredytobiorcy. 1 Podobnie J. Molis (w:) Prawo bankowe. Komentarz, t. 1, Komentarz do art. 1 92, red. F. Zoll, Kraków 2005, s ; Prawo bankowe. Komentarz, red. E. Fojcik-Mastalska, Warszawa 2005, s Por. B. Smykla, Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2011, art. 70; B. Paxford (w:) Prawo bankowe. Komentarz, red. H. Gronkiewicz-Waltz, Warszawa 2013, do art. 70.

35