Jak. współpracować, aby odnosić sukcesy

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Jak. współpracować, aby odnosić sukcesy"

Transkrypt

1 Jak współpracować, aby odnosić sukcesy materiały dla młodzieży biorącej udział w projekcie Wiedza, kompetencje i praktyka to pewna przyszłość zawodowa technika. Kompleksowy program rozwojowy dla Technikum nr 1 w Zespole Szkół Technicznych im. Stanisława Staszica w Rybniku

2 Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego). PUBLIKACJA DYSTRYBUOWANA BEZPŁATNIE Materiały dostarczone przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 17, Łódź tel Redakcja: Katarzyna Schatt Katarzyna Skierska-Pięta Korekta: Katarzyna Goszczyńska-Jurgielaniec Anna Strożek Skład: Kinga Dudzik Projekt okładki: Kinga Dudzik Wydawca: Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej Łódź tel ISBN Łódź 2013 Druk: Drukarnia Cyfrowa i Wydawnictwo Piktor ul. Tomaszowska 27, Łódź tel.: (42) , faks: (42)

3 Spis treści Wstęp... 5 Grupa podstawowe pojęcia i definicje... 6 Rodzaje grup... 7 Czynniki, które pozwalają grupie działać efektywnie... 9 Proces formowania się grupy Dobra komunikacja w grupie Komunikacja werbalna Komunikacja niewerbalna Jak interpretować niektóre zachowania ludzi Rozwiązywanie problemów w grupie Konflikt czym jest? Metody rozwiązywania konfliktów Taktyki argumentowania i przekonywania Wpływ wywarcie i oparcie. Podstawowe reguły Negocjacje, jak je prowadzić? Dobra współpraca w grupie kluczem do sukcesu Jak być sympatycznym? Kilka słów o empatii Złote myśli Myśl twórczo Sukces zależy od Ciebie! Jaki jest człowiek sukcesu? Dyskryminacja Różne oblicza dyskryminacji

4 Jak walczyć z dyskryminacją? Równość szans i płci Nie myśl stereotypowo! Zakończenie Bibliografia

5 Wstęp Niniejsze materiały pt. Jak współpracować, aby odnosić sukcesy posłużą uczniom technikum w ramach projektu Wiedza, kompetencje i praktyka to pewna przyszłość zawodowa technika. Kompleksowy program rozwojowy dla Technikum nr 1 w Zespole Szkół Technicznych im. S. Staszica w Rybniku (Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji, Działanie 9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego). Materiały warsztatowe Jak współpracować, aby odnosić sukcesy mają na celu poszerzenie horyzontów myślowych, stymulowanie rozwoju społecznego, wzmacnianie efektywnego działania w grupie, poszerzenie wiedzy na temat równości szans kobiet i mężczyzn oraz ułatwienie aktywnego udzielania się w życiu społecznym. Pojęcie współpracy definiowane jest jako umiejętność tworzenia więzi oraz pracy w grupie na rzecz realizowania określonych celów. Aby dana współpraca dążyła do osiągnięcia sukcesu, potrzebne jest opanowanie pewnych wiadomości i umiejętności z zakresu: komunikacji, negocjacji czy stereotypów, które w dużym stopniu kształtują nasz pogląd na inne osoby. Wszystkie te kwestie zostały uwzględnione w niniejszych materiałach. Zapraszamy zatem do lektury! 5

6 Grupa podstawowe pojęcia i definicje Współpraca bardzo często kojarzona jest z grupą ludzi, którzy wykonują razem konkretne zadanie bądź dążą do wspólnego celu. Efektywne działanie w grupie jest kluczem do sukcesu. Grupa powstaje wówczas, gdy dana zbiorowość liczy co najmniej dwie osoby. Osoby te połączone są wówczas pewnymi więziami społecznymi, współdziałają ze sobą i są uzależnione od siebie. Osoby takie polegają na sobie w zakresie zaspokajania swoich potrzeb. Grupę wyróżniają: 1. wyznawane przez nią wartości; 2. poczucie odrębności od innych; 3. obowiązujące w niej normy; 4. przyjęcie określonej struktury; 5. powstały w grupie klimat i statusy społeczne posiadane przez jej członków; 6. wyznaczenie wspólnych celów oraz dążenie do ich realizowania, działanie na rzecz dobra całej grupy; 7. spójność i poczucie więzi między członkami, identyfikacja z grupą; 8. wewnętrzna kontrola; 6

7 9. sposób komunikowania się (np. specjalny żargon), wchodzenie w interakcje. Rodzaje grup Zanim przejdziemy do ról, jakie mogą być odgrywane przez poszczególnych członków danej grupy, przyjrzyjmy się, jakie rodzaje grup funkcjonują w dzisiejszym świecie (wykres 1.). Rysunek 1. Rodzaje grup Źródło: Grupy społeczne. Cechy grup społecznych, odn.zce.szczecin.pl/ju/eduobyw/pliki/stronywo/spo/spoa2a.pdf [data dostępu: ]. Jak widać na wykresie 1., grupy ze względu na wielkość dzielą się na: 7

8 1. Małe kilku- lub kilkunastoosobowe. W grupie tej pomiędzy jej członkami istnieje bezpośredni kontakt. Do małych grup należą m.in. rodzina, grupy rówieśnicze. 2. Duże charakterystyczny jest dla nich minimalny kontakt lub jego zupełny brak między poszczególnymi członkami grupy, ponieważ często duża liczba osób uniemożliwia bliższy kontakt między nimi. Do dużych grup należą np. poszczególne grupy zawodowe czy narody. Ze względu na więź wyróżniamy następujące grupy: 1. Pierwotne w ramach tych grup tworzą się więzi emocjonalne. Często przynależność do grupy pierwotnej jest przymusowa. Do tego rodzaju grup należy m.in. rodzina. 2. Wtórne cechuje je dobrowolność przynależności oraz wspólna chęć osiągnięcia konkretnego celu. Do wtórnych grup należą np. partie polityczne. Ze względu na formalizm grupy dzielą się na: 1. Formalne posiadają sztywną strukturę, ściśle określone cele. Często działalność grup formalnych określa prawo i przepisy. Do grup formalnych należą m.in. partie polityczne, stowarzyszenia i organizacje społeczne. 2. Nieformalne powstają spontanicznie. Często grupy nieformalne łączy więź bądź wspólny cel. Do grup nieformalnych należą: grupy kolegów, kółka zainteresowań. Ze względu na członkostwo grupy dzielą się na: 1. Zamknięte często określa się je jako ekskluzywne, ponieważ nie wszyscy mogą do nich należeć. Członkostwo ograniczają wymogi takie jak status społeczny, wykonywany zawód czy 8

9 konotacje rodzinne. Do grup zamkniętych należą m.in. kluby biznesmenów, rodziny arystokratyczne. 2. Otwarte jak sama nazwa wskazuje, są to grupy, do których należeć może każdy, bez względu na stan majątku czy konotacje rodzinne. Grupy otwarte to m.in. różnego rodzaju koła zainteresowań. Czynniki, które pozwalają grupie działać efektywnie Współpraca w jakiejkolwiek grupie jest jej bardzo ważna. Wspólna, efektywna praca może stać się kluczem do osiągnięcia sukcesu. Współdziałanie w grupie czy zespole nie jest jednak rzeczą łatwą. Wymaga od członków grupy umiejętności otwartego działania, ponieważ współpraca napotyka na wiele przeszkód, jakimi są konflikty w grupie czy bariery komunikacyjne. Mimo wszystko warto współpracować. Dążenie do określonego celu wspólnymi siłami daje lepsze efekty. Im jaśniej cel jest określony, tym chętniej członkowie grupy wykonują zadania, z mniejszym napięciem. Współpraca może być efektywniejszą formą działania niż praca samodzielna. Potwierdza to synergiczność działań (2 + 2 = 5). Efekt pracy zespołowej jest większy niż pojedyncze efekty członków grupy. Wyobraźmy sobie na przykład zwalone drzewo. Jedna osoba nie jest w stanie go przesunąć, ale większa grupa ludzi już tak. Na tym właśnie polega synergia. W każdej grupie dochodzi do wielu interakcji, mnożą się pomysły, w szukaniu rozwiązania można wykorzystać burzę mózgów. Praca w grupie wzmaga kreatywność i twórcze myślenie. Dzięki komunikacji w grupie można rozbudowywać pomysły grupowe oraz je przekształcać. 9

10 Grupa jest też swoistym oparciem i pomocą w kłopotach. Jej członkowie razem radzą sobie z problemami. Osoba nie jest wtedy zdana wyłącznie na siebie. Trzeba jednak pamiętać o odpowiedzialności grupowej, która ciąży na każdym członku zespołu. Aby grupa działała efektywnie, musi spełnić kilka warunków: 1. Mieć wspólne cele. 2. Mieć zdolność do rozwiązywania konfliktów 3. Posiadać umiejętność dobrej komunikacji interpersonalnej Jakie są cechy efektywnej współpracy? Zostały one przedstawione w tabeli 1. Tabela 1. Porównanie cech efektywnej i nieefektywnej współpracy w grupie Cechy efektywnej współpracy Rozwiązywanie konfliktów Zaangażowanie wszystkich członków grupy Właściwa organizacja pracy Pomoc wśród członków grupy Zaufanie wśród członków grupy Wzajemna sympatia Wzajemne docenianie wkładu w pracę grupy Cechy nieefektywnej współpracy Niezaradność Indywidualizm Brak organizacji pracy Brak wzajemnej pomocy Podejrzliwość wśród członków grupy Rywalizacja Różne cele Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Skuteczna współpraca w zespole, Warszawa 2010, [data dostępu: ]. Sukces grupy zależy w dużej mierze od dobrych relacji zespołowej oraz międzyzespołowej. W życiu zawodowym często spotykamy się z organizacją pracy w formie zespołowej na wzór maksymy co dwie głowy to nie jedna. Bardzo często zdarza się tak, że w zakładach pracy funkcjonuje kilka zespołów, które ze sobą w jakimś zakresie współpracu- 10

11 ją. Aby mówić o efektywnej współpracy w zespole, trzeba uwzględnić sześć elementów. Są to 1 : 1. Cele działając w grupie, musimy poznać cele naszego funkcjonowania. Powinny być one jasne i precyzyjne. Ważne jest też to, aby ludzie utożsamiali się z postawionymi sobie celami, w ten sposób w większym stopniu integrują się ze sobą i z grupą. 2. Jawne zasady i procedury oprócz jasno postawionego celu ważne jest, aby ludzie tworzący grupę działali, wykorzystując jasne procedury, dzięki temu każdy będzie miał pewność, że wszystkie sytuacje będą oceniane i analizowane w oparciu o określone zasady. Lider zespołu powinien mieć bowiem świadomość, że brak jawności może zabić kreatywność i przedsiębiorczość członków grupy. 3. Wsparcie/zaufanie dzięki wsparciu i zaufaniu członkowie grupy chętniej pracują, są bardziej otwarci na wymianę informacji i kreatywności. W zespole, w którym nie ma zaufania, ludzie zamiast pracą zajmują się budowaniem barier. 4. Motywacja poziom motywacji wpływa na jakość wykonywanej pracy. Dzięki wysokiej motywacji ludzie pracujący w danym zespole są zaangażowani w wykonywane zadania, co przyczynia się do osiągnięcia zakładanego przez grupę celu. 5. Podział zadań i kompetencji dzięki czytelnemu podziałowi zadań i kompetencji w zespole każdy jego członek wie, do kogo zwrócić się o pomoc oraz kto jest za co odpowiedzialny. Dzięki takiemu podziałowi łatwo możemy uniknąć konfliktów. 1 M. Stączek, Efektywna współpraca w zespole. Przedsiębiorczość, zespół, organizacja, wwwedisonteam.pl/pdf/wspolpraca_w_zespole.pdf [data dostępu: ]. 11

12 6. Komunikacja ważne jest, aby przekazywać informacje w sposób jasny, taki, aby nasz rozmówca mógł ją zrozumieć i wykorzystać w swojej pracy. Dzięki przepływowi informacji jesteśmy w stanie działać i realizować swoje cele. Aby relacje z innymi zespołami były efektywne, osoby pracujące w zespołach powinny: 1. zrozumieć motywacje osób działających w danym zespole oraz w innych zespołach; 2. rozpoznawać wspólne problemy oraz starać się wspólnie szukać odpowiednich, konstruktywnych rozwiązań; 3. starać się efektywnie współpracować, korzystając z pomocy i pomysłów innych; 4. starać się zrozumieć i jednocześnie wykorzystać różnice, jakie występują między ludźmi; 5. słuchać innych; 6. prognozować możliwość wystąpienia problemów i w odpowiednim momencie eliminować je; 7. zrozumieć, że współpraca międzygrupowa może dawać większe efekty niż praca jednego zespołu; że liczy się efekt końcowy, a nie tylko grupa; 8. zapewniać komunikację między zespołami 2. Aby współpraca między zespołami przebiegała efektywnie, należy przełamywać wszelkie bariery, które mogą występować podczas komunikacji między grupami. Są to m.in.: 1. Zapoznanie się z członkami innych grup. 2. Organizacja wspólnych spotkań 2 M. Woodcock, Team Development Manual, London

13 3. Organizacja cyklicznie powtarzających się wspólnych spotkań w celu np. omówienia konkretnych kwestii związanych z pracą 3. Co zrobić, aby zwiększyć efektywność pracy w danym zespole? Wśród członków grupy powinny znaleźć się osoby, które posiadają określone cechy. Całość tych konkretnych cech daje obraz roli. Role grupowe są wypadkową osobowości. Bywają podejmowane zupełnie nieświadomie. Bardzo często nie są widoczne dla samego nosiciela roli, jedynie współuczestnicy grupy zauważają i potrafią określić, jaką rolę odgrywa konkretna osoba w danej grupie. Przykładowe role, jakie można odgrywać w danej grupie, oraz ich cechy przedstawia tabela 2. Tabela 2. Role w grupie Rola w grupie Cechy pozytywne Cechy negatywne Lider Człowiek grupy Perfekcjonista Specjalista Człowiek kontaktów Praktyczny organizator Sędzia koordynuje prace zespołu, jest autorytetem liczy się dla niego atmosfera w zespole, wykazuje rozbudowaną empatię jest dokładny, koncentruje się na szczegółach posiada wiedzę oraz przydatne umiejętności zależy mu na porozumieniu, ma umiejętności komunikacyjne ma umiejętności organizacyjne, dąży do zmian i osiągania celów jest dobrym analitykiem, prawidłowo ocenia fakty czasem wymaga od innych czegoś, czego sam nie potrafi zrobić nie potrafi kierować zespołem często pracuje w napięciu jest często zbyt szczegółowy wykazuje brak zdecydowania w warunkach krytycznych Sceptycyzm nie potrafi kierować grupą Człowiek akcji przejmuje inicjatywę, lubi wyzwania, lubi zmiany nie potrafi pracować rutynowo Siewca generuje innowacyjne rozwiązania nie potrafi koncentrować się na szczegółach Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Paszkowska-Rogacz, M. Tarkowska, Role grupowe, [data dostępu: ]. 3 Ibidem. 13

14 Warto zatrzymać się dłużej przy roli lidera. Kiedy pracujecie w klasie w grupach, jeden/jedna z Was staje się liderem, rozdziela pracę, czuwa nad tym, aby skończyć wykonywane zadanie, rozpoznaje, kto może być odpowiedzialny za jego poszczególne części. Trzeba pamiętać, że liderem jednak jest także oficjalny przywódca danej grupy, czyli w Waszym przypadku Wasz wychowawca lub nauczyciel, który z Wami pracuje. Od lidera zależy, jaki styl kierowania grupą wybierze. Istnieją trzy style kierowania grupą: 1. Autokratyczny w którym to lider decyduje o postępowaniu członków grupy, przydziela pracę i ocenia jej wykonanie, nie uczestniczy w czynnościach zespołu, częściej sięga po kary niż nagrody, nie podpowiada sposobów rozwiązania problemów, zaś jego decyzje nie mogą być zmieniane ani negocjowane. W takiej sytuacji grupa wywiązuje się z zadania z lęku lub chęci uniknięcia kary, nie zawsze dba o jakość wykonywanej pracy, może też stawiać opór. 2. Demokratyczny lider nie decyduje samodzielnie, ale zasięga opinii członków zespołu, uczestniczy w jego pracy, stanowi autorytet dla innych osób (także ze względu na cechy osobowe), nagradza ich za wykonane zadania, pomaga w znalezieniu rozwiązania problemu. Kiedy lider postępuje w ten sposób, grupa jest z nim związana, a relacje w grupie sprzyjają współpracy, jej członkowie angażują się, mają motywację do działania. 3. Liberalny lider właściwie nie kieruje grupą, nie ocenia jej, lecz pozostawia jej zupełną swobodę, nie uczestniczy w wykonywanych czynnościach, nie posiada rozeznania w poja- 14

15 wiających się problemach, nie ingeruje w podejmowane działania. W konsekwencji zespół w ogóle nie jest związany z liderem, może mu również brakować motywacji do wywiązywania się z wyznaczonych zadań. Lider ma również prawo do okazywania emocji, do dzielenia się swoimi uwagami, wyrażania oczekiwań wobec innych. Nie jest to osoba, która za wszelką cenę zapobiega konfliktom wbrew pozorom są one bardzo potrzebne. Lider musi wiedzieć, na jakim etapie rozwoju znajduje się grupa nie powinien ani przyspieszać, ani hamować jej rozwoju. Ponadto musi być elastyczny i umieć zareagować na procesy, z jakimi ma do czynienia w swoim zespole (niekiedy wymagane jest natychmiastowe działanie i stanowczość). Lider powinien dać grupie pewność, że interesuje się sprawami jej członków, że ich akceptuje i wykazuje gotowość do pomocy i okazania wsparcia. Przywódca grupy musi wykazać się komunikatywnością, empatią, wrażliwością oraz asertywnością 4. Do cech, które ułatwiają kierowanie grupą, zaliczamy: 1. inteligencję, 2. aktywne słuchanie innych, 3. bycie towarzyskim, 4. umiejętność koordynowania zadań, 5. sprawność w decydowaniu, 6. aktywność. Natomiast cechy, które nie sprzyjają byciu przywódcą, to: 1. koncentracja na sobie samym, 2. apodyktyczność, 3. bierność, 4 B. Kubiczek, Metody aktywizujące. Jak nauczyć uczniów uczenia się?, Opole

16 4. brak umiejętności porozumienia się z innymi, 5. brak orientacji w kwestiach ważnych dla grupy 5. Proces formowania się grupy Wiecie już, co to jest grupa, jakie są jej rodzaje, jakie role mogą odgrywać w niej poszczególni członkowie. Po przeczytaniu tych wszystkich informacji nasuwa się pytanie, jak w ogóle dochodzi do tworzenia się grupy? Jak wygląda proces formowania się zespołu, pokazuje rysunek 2. Rysunek 2. Fazy rozwojowe grupy Źródło: B. Kubiczek, op.cit. 1. Faza formowania polega na nawiązaniu kontaktu między osobami. Członkowie formującego się zespołu odnoszą się do siebie z zaciekawieniem, ale nie mają jeszcze poczucia bezpieczeństwa w grupie, może ich charakteryzować niepokój lub/i napięcie. 5 K. Adams, G. Galanes, Komunikacja w grupach, Warszawa

17 2. Faza szturmowania w jej trakcie zespół wypracowuje wspólne cele oraz normy wyznaczające zasady postępowania, jasne są oczekiwania członków grupy wobec siebie. Właśnie wówczas mogą pojawiać się konflikty, płynące z nieporozumień zarówno między członkami grupy, jak i między całą grupą a osobą, która nią kieruje. 3. Faza normalizowania relacje między ludźmi są jasne i ustabilizowane, członkowie tworzą zespół, akceptują się wzajemnie i mają wobec siebie zaufanie. W tej fazie członkowie przyjmują najbardziej charakterystyczne dla siebie role. 4. Faza realizowania jest ostatnią fazą rozwojową grupy i ujawnia się wtedy, kiedy osiągane są założone wcześniej cele, w czym nie powinny przeszkadzać już występujące we wcześniejszej fazie konflikty, gdyż członkowie grupy zachowują się wobec siebie solidarnie, działają wspólnie. Wówczas zespół jest spójny, choć mogą zmienić się role, które przyjmują jego poszczególni członkowie 6. We współczesnych społeczeństwach odnajdujemy ogromną różnorodność grup społecznych, a teorie socjologiczne zawierają wiele klasyfikacji. Wykorzystywane są one do klasyfikowania grup. W tej części materiałów wymieniliśmy i scharakteryzowaliśmy jedynie niektóre, te najbardziej popularne. W następnym rozdziale dowiecie się, czym różni się komunikacja werbalna od komunikacji niewerbalnej. Zdobędziecie również wiedzę na temat tego, dlaczego komunikacja jest tak ważnym elementem dobrej współpracy. 6 B. Kubiczek, op. cit. 17

18 Dobra komunikacja w grupie Współpraca w większości przypadkach opiera się głównie na komunikacji. Nie jest możliwe oddzielenie komunikacji werbalnej (słowa) od niewerbalnej (gesty). W kontakcie z drugą osobą postrzegamy ją całościowo. Zgodność między aspektem werbalnym a niewerbalnym jest ważną cechą dobrze sformułowanego komunikatu. W tej części przyjrzymy się dokładniej zagadnieniom związanym z komunikacją werbalną i niewerbalną w grupie. Rysunek 3. Reguła Mehrabiana Źródło: A. Mehrabian, Decoding of Inconsistent Communications, Journal of Personality and Social Psychology 6 (1),

19 Ogólnie zrozumienie naszego komunikatu, który przekazujemy naszemu rozmówcy, według antropologa Alberta Mehrabiana stanowi jedynie 7%. Komunikacja niewerbalna ma w tym wypadku największe znaczenie 7. Amerykański psycholog Ray Birdwhistell udowodnił również, że 35% przekazywanej informacji to słowa, natomiast cała reszta, czyli 65%, to komunikacja niewerbalna, czyli nasze gesty, mimika, ton głosu, sposób poruszania się 8. Komunikacja werbalna Komunikacja werbalna to używanie języka czy mowy w celu porozumienia się z innymi. Komunikujemy się praktycznie wszędzie, w domu, na ulicy, w szkole czy pracy. Komunikacja bardzo ułatwia nam współpracę z innymi ludźmi. W dzisiejszym świecie jest nam właściwie niezbędna. Bardzo ważne jest, abyśmy potrafili się dobrze komunikować. Efektywna komunikacja w zespole może stać się kluczem do osiągnięcia sukcesu. Komunikacja werbalna może być ustna bądź pisemna. Poniżej w tabeli możecie prześledzić wady i zalety obu rodzajów komunikacji werbalnej. Tabela 3. Wady i zalety komunikacji werbalnej Komunikacja Zalety Wady Ustna Pisemna Źródło: opracowanie własne. 1. Łatwa w użyciu 2. Sprzyja szybkiej reakcji odbiorcy 3. Może łączyć się z komunikacją niewerbalną 1. Łatwość odtworzenia komunikatu (zawsze można wrócić do zapisanych treści) 2. Możliwość głębszego zastanowienia się nad doborem słów. 1. Brak zapisu 2. Może być niedokładna i nie do końca przemyślana 1. Czasochłonna 2. Brak szybkiej reakcji odbiorcy 7 A. Mehrabian, Decoding of Inconsistent Communications,,,Journal of Personality and Social Psychology 6 (1), T. Barfield, The dictionary of anthropology. New York

20 Na komunikację werbalną składają się przede wszystkim: 1. Akcent. 2. Modulacja głosem. 3. Płynność mowy. 4. Treść wypowiedzi. Sama komunikacja jest procesem mającym na celu spowodowanie u odbiorcy informacji zmian zachodzących w jego świadomości. Proces ten jest zamierzony przez nadawcę wypowiedzi 9. Proces komunikacji przedstawiony został na rysunku 4. Rysunek 4. Proces komunikacji Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Stankiewicz, Komunikowanie się w organizacji, Wrocław Nadawca, który formułuje komunikat, ma określony cel, który związany jest z treścią wysyłanego komunikatu. Odbiorca, który jest adresatem komunikatu, formułuje tak zwane sprzężenie zwrotne, czyli zwrotną informację na temat zrozumienia komunikatu. To wszystko dość skomplikowanie wygląda z perspektywy teorii. W praktyce proces komunikacji jest dla nas całkowicie oswojoną i znaną procedurą, którą stosujemy codziennie, zarówno w domu, jak i szkole. 9 J. Czekaj, Metody zarządzania informacją w przedsiębiorstwie, Kraków

21 W życiu czeka Was wiele sytuacji, w których Wasza umiejętność komunikacji zostanie wystawiona na próbę. Dlatego poniżej możecie zapoznać się z zasadami dobrej komunikacji. 1. Znaj własne ja jeżeli wiemy, co chcemy uzyskać, jakie są nasze cele i zamiary, łatwiej nam jest wyrazić nasze potrzeby. Nie możemy oczekiwać od innych osób, aby nas rozumiały, jeżeli my sami nie rozumiemy siebie. 2. Szanuj słuchacza każdy z nas lubi być szanowany. Jest to dla nas ważne. Pamiętajmy więc, aby traktować słuchacza tak, jakbyśmy chcieli być sami traktowani. Pamiętajmy również o tym, że ludzie mają różne stany zachowywania uwagi. Musimy starać się, aby nasze wypowiedzi wzbudzały zainteresowanie. 3. Licz się z uczuciami rozmawiając z innymi osobami, miejmy na uwadze to, w jakiej kondycji emocjonalnej i psychicznej są nasi słuchacze. Warto wzbudzić w sobie uczucie empatii, kiedy formujemy w ich stronę komunikat. 4. Używaj pełnych i poprawnie sformułowanych zdań jest to bardzo ważna kwestia. Wpływa ona nie tylko na to, jak postrzega nas słuchacz (na to, że nie uważa nas za niedouczonych ludzi, lecz za inteligentnych rozmówców), ale również na dobrze sformułowany komunikat. Mamy wtedy pewność, że nasz komunikat trafi w samo sedno. 5. Zachowaj sens wypowiedzi sens, a nie forma jest najważniejsza. Jeżeli w naszym komunikacie staramy się uchwycić pełny, całościowy sens, nasza wypowiedź staję się jaśniejsza. 6. Mów jasno i klarownie jasne, proste i przejrzyste komunikaty są lepiej odbierane niż zagmatwane czy wyrwane z kontek- 21

22 stu. Długie, wielokrotnie złożone zdania mogą być barierą w zrozumieniu naszego przekazu. Tak samo jak używanie przesadnej liczby metafor może mieć zły wpływ na uchwycenie sensu naszego komunikatu. Komunikacja niewerbalna Komunikacja niewerbalna to nic innego jak sposób komunikowania się bez używania słów. Sposób ten może być zarówno działaniem zamierzonym, jak i niezamierzonym. Komunikaty niewerbalne, których używamy, mogą być: 1. zgodne znaczeniowo z komunikatami werbalnymi; 2. powtarzane; 3. zastępowane, akcentowane; 4. maskowane (w ten sposób ukrywamy prawdziwe uczucia, przekonania czy nasze myśli). Komunikacja niewerbalna jest bardzo ważna. Nie możemy o niej zapominać. Jak bowiem powiedział Paulo Coelho; Musi istnieć jakiś język, który odbywa się bez słów. Jeśli nauczę się rozszyfrować ten język bez słów, uda mi się rozszyfrować świat. Na komunikację niewerbalną składają się: 1. Gesty. 2. Postawa otwarta albo zamknięta. 3. Ubiór również kolor stroju. 4. Kontakt fizyczny. 5. Mimika 6. Ton głosu. 22

23 Spróbujmy wyjaśnić wszystko od początku. Gesty z definicji to wszelkie ruchy, które wykonujemy świadomie bądź nieświadomie. Musicie wiedzieć, że tak naprawdę nie tylko mówicie głosem, ale również całe wasze ciało potrafi wysyłać komunikaty. Podobno istnieje około miliona sygnałów niewerbalnych, którymi się posługujemy. W czasie naszej prezentacji przyjmujemy dwie postawy: 1. zamkniętą, 2. otwartą. Postawa zamknięta jest związana z przesyłaniem negatywnego komunikatu. Skrzyżowane ręce czy nogi tworzą jakby barierę między rozmówcami. Zwróćcie uwagę, że gdy rozmawiacie z kimś, kogo nie lubicie, często macie skrzyżowane ręce. Mocno skrzyżowane ręce przy szeroko rozstawionych nogach mogą świadczyć również o agresywnym stosunku do drugiej osoby. Uwaga! Nie mylcie postawy zamkniętej z tzw. wieżyczką szeroko rozstawione nogi i połączone ze sobą palce prawej i lewej dłoni. Ta postawa jest postawą dominującą i wiąże się z poczuciem pewności siebie. Postawa otwarta opiera się głównie na tym, co robimy z rękoma. Kiedy nie są one skrzyżowane, zaplecione z tyłu, mamy do czynienia z postawą otwartą. Nie tworzy ona barier między rozmawiającymi osobami, wskazuje na pozytywny i przyjazny stosunek do drugiej osoby. Zwróćcie uwagę, że nauczyciele czy wykładowcy starają się unikać postaw zamkniętych. Kiedy chcecie przekazać jakąś wiedzę innym osobom, zwróćcie uwagę na to, by przybierać postawę otwartą. Takie ustawienie naszego ciała nie tworzy żadnych barier. Ubiór, strój i kolory również mają znaczenie w komunikacji niewerbalnej. To, jak ubrani przychodzimy do pracy, dużo o nas mówi 23

24 i świadczy również o naszej konkretnej postawie. Utarło się, że ludzie ubrani elegancko potrafią wywrzeć większy wpływ na innych. Kolory również mają wpływ na to, jak postrzegamy innych. Jeżeli chcemy w kimś wywołać pozytywną reakcję, ubierzmy się w kolory ciepłe czerwienie, żółcie, pomarańcze czy brązy. Dokładne opisy kolorów ciepłych i zimnych znajdują się w tabelach 3. i 4. Tabela 4. Opis kolorów ciepłych Pomarańczowy Czerwony Żółty Różowy Brązowy Złoty Czarny 1. Przyciąga uwagę innych. 2. Pobudza innych do myślenia i mówienia. 1. Ma wpływ na reakcję fizjologiczne podnosi ciśnienie. 2. Symbolizuje władzę i przyciąga uwagę. 3. Kojarzony z czerwony światłem budzi czujność. 1. Kojarzony z obłudą i nieśmiałością. 1. Wprowadza nastrój rozluźnienia. 2. Kojarzony jest z miłością i kobiecością. 1. Dodaje prestiżu. 2. Kojarzony jest z uczciwością, solidnością. 1. Symbol bogactwa. 2. Zwraca uwagę. 1. Symbolizuje powagę. 2. Kojarzony jest z seksualnością i tajemnicą. Tabela 5. Opis kolorów zimnych Niebieski 1. Kojarzony z mądrością, stabilnością. 2. Wzbudza zaufanie. 3. Głęboki niebieski kojarzony jest z bogactwem. Zielony Turkus Srebrny Szary Biały 1. Kojarzony jest ze stabilnością i harmonią. 2. Jest to kolor żywy, symbolizujący zdrowie. 1. Uspokaja. 2. Symbolizuje kobiecość. 1. Kojarzony z nowoczesnością i bogactwem. 2. Symbol elegancji. 1. Symbolizuje neutralność. 1. Symbolizuje czystość i niewinność. 2. Może wywoływać stany migrenowe. 24

25 Kontakt fizyczny związany z dotykiem, ma silny związek z komunikacją niewerbalną. Jednak istnieją konkretne reguły, kogo i w jakich sytuacjach można dotknąć przytulić, pogłaskać czy pocieszyć. Dotyk jest bardzo ważną formą kształtowania relacji z bliskimi nam ludźmi. Pamiętajcie, aby rozmawiając z kimś, zachować odpowiedni ze względu na rozmówcę, czas i miejsce, dystans. Mimika bardzo często zdradza, co myślimy. Bardzo trudno jest zachować tak zwaną kamienną twarz, aby inni nie odgadli, co myślimy i co tak naprawdę czujemy. Mówi się, że oczy są zwierciadłem duszy. Nasze źrenice w zależności od tego, jak się czujemy, albo się poszerzają, albo zwężają. Gdy jesteśmy pobudzeni bądź widzimy obiekty, które są dla nas atrakcyjne, nasze źrenice rozszerzają się. Natomiast gdy jesteśmy w złym nastroju lub widzimy obiekty dla nas nieciekawe, nasze źrenice zwężają się. Bardzo dobry obserwator jest w stanie zauważyć zmianę w barwie tęczówki, co pokazuje, jak zmieniają się uczucia rozmówcy. Tęczówka rozjaśnia się przy pozytywnych uczuciach, natomiast zaciemnia przy uczuciach negatywnych. W zakres mimiki wpasowują się jeszcze brwi i czoło. Są to bardzo ekspresyjne części naszej twarzy. Ważną kwestią jest to, że czoło współpracuje z brwiami i musimy być tego świadomi. Tabela 6. pokazuje rodzaje reakcji z brwiami w roli głównej. Tabela 6. Mimika brwi Uniesione brwi ku górze. Zmarszczenie brwi. Obniżone brwi. Uniesione i lekko wygięte brwi. Uniesione i ściągnięte brwi. Opuszczone i ściągnięte brwi. Okaz zdziwienia, zaskoczenia. Okazanie niezrozumienia. Pokazanie złości. Okazanie zaskoczenia. Okazanie strachu. Okazanie gniewu. 25

26 Usta również mogą zdradzać nasze odczucia. Naukowcy z Wielkiej Brytanii zarejestrowali i opisali następujące rodzaje uśmiechu: 1. Zwykły bez odsłaniania zębów, jedynie kąciki ust unoszą się do góry. Zarejestrowano go u osób, które uśmiechają się same do siebie. 2. Górny przy tym uśmiechu widoczne są górne zęby. Zaobserwowano go podczas witania ze znajomymi, rodziną, ludźmi, których się lubi. 3. Szeroki podczas tego uśmiechu widoczne są górne, jak i dolne zęby. Zaobserwowano go podczas zabawy, często łączy się ze śmiechem. 4. Prostokątny wargi przy tym uśmiechu są silnie rozciągnięte. Ten uśmiech stosuje się podczas wyrażania uprzejmości. 5. Z przygryzaniem wargi podobny jest do uśmiechu górnego, z tym że jedna warga jest przygryzana przez zęby. 6. Przez zęby uśmiech nieszczery, fałszywy. Ton głosu tak jak mimika czy gesty mają znaczenie w interpretacji naszego przekazu. Kiedy krzyczymy, nasz rozmówca wie, że jesteśmy zdenerwowani. Bardzo często nie udaje nam się zatuszować naszych odczuć głosem. Kiedy odczuwając złość, staramy się być mimo wszystko mili, nasze mięśnie twarzy są spięte i nasz głos nie brzmi wcale miło i przyjaźnie. Słychać w nim napięcie. Mówiąc o komunikacji niewerbalnej, musimy także wskazać jej funkcje. Wyróżniamy pięć podstawowych funkcji. Są to 10 : Funkcja zastępowania używane gesty, znaki mogą być stosowane zamiast słów i zdań. W ten sposób je zastępują. Podstawy komunikacji podstawowych. Komunikacja niewerbalna, krzyte/students/4 Komunikacja_niewerbalna.pdf [data dostępu: ]. 26

27 2. Funkcja uzupełnienia, która polega na uzupełnieniu komunikatu werbalnego. 3. Funkcja ekspozycji, polega na ukazaniu uczuć oraz emocji, które w znacznie większej skali przedstawiają stan rzeczywisty nadawcy swojej wypowiedzi. 4. Funkcja regulacyjna używana jest wtedy, kiedy nadawca chce kontrolować i regulować płynność rozmowy, w której bierze udział, np. poprzez nawiązanie kontaktu wzrokowego. 5. Funkcja moderująca, polega na łagodzeniu napięć, jakie dana jednostka przeżywa (np. obgryzanie paznokci). Komunikacja niewerbalna odzwierciedla nasz stosunek do człowieka, z którym rozmawiamy. W ten sposób pokazujemy również nasz stosunek do jego otoczenia społecznego czy samoreprezentacji. Nasze gesty, znaki również odgrywają ważną rolę w codziennych rytuałach, takich jak: powitanie, pożegnanie czy honorowe wręczanie nagród. Komunikaty te podtrzymują również komunikację werbalną i w ten sposób czynią ją bardziej kompletną. Jak interpretować niektóre zachowania ludzi W tym podrozdziale dowiecie się, jak można interpretować zachowania ludzi pod względem ich gestów i postaw. Musicie pamiętać, że każdy wykonany przez Was gest czy postawa coś oznaczają i mogą być różnie interpretowane przez rodziców, nauczycieli czy rówieśników. W tabeli 7. przedstawione zostały częste gesty i postawy, jakie przyjmują ludzie, i ich interpretacja. 27

28 Tabela 7. Najczęstsze gesty i postawy spotykane u ludzi Splecione lub skrzyżowane na piersiach ręce Wrogość, niechęć Ręce skrzyżowane na piersi z dłońmi pod pachami, ale z kciukami na zewnątrz Ręce skrzyżowane na piersiach z dłońmi, które trzymają ramiona Dłonie splecione na wysokości podbrzusza Pocieranie brwi lub oka Pocieranie koniuszka nosa Pociąganie ucha Oparta na ręce głowa Pocieranie policzka otwartą dłonią Obgryzanie paznokci Poprawianie włosów / bawienie się końcówkami włosów Dłonie schowane w przednich kieszeniach Dłonie schowane w kieszeniach z tyłu Chwytanie dłonią nadgarstka, łokcia drugiej ręki z tyłu Wywyższanie się Postawa stanowcza Postawa obronna Wątpliwość, niedowierzanie Kłamstwo, niedowierzanie Niezdecydowanie Znudzenie Niepewność, zastanawianie się Brak poczucia bezpieczeństwa Brak pewności siebie / jest to także gest zalotów Wywyższanie się Ukrywana dominacja Gest wyższości Drapanie szyi Pociąganie za kołnierzyk u bluzki Bębnienie/pstrykanie palcami Podparcie brody na dłoni Wciśnięta pięść w policzek Przyłożona do brody pięść Zwątpienie Kłamstwo, uczucie gniewu Znudzenie, zniecierpliwienie Dominacja, pewność siebie Wewnętrzny stres Utajona brutalność Źródło: opracowanie własne na podstawie: Komunikacja niewerbalna, doc/komunikacja_niewerbalna.pdf [data dostępu: ]. Współpraca w grupie może opierać się na komunikowaniu się w kręgu osób tej samej narodowości czy kultury. Może również zdarzyć się tak, że będziecie współpracować z ludźmi innych kultur. We współczesnym świecie spotkania międzykulturowe nie należą do rzadkich. Warto zatem uświadomić sobie różnorodność zachowań. Fakt, że nasze kultury są od siebie różne jest niezaprzeczalny. Aby nie popełniać gaf 28

29 podczas rozmów czy współpracy z osobami innej nacji, warto poznać charakterystyczne cechy zachowań osób, które zostały wychowane w duchu innych wartości kulturowych. Poniżej znajdują się przykładowe cechy wybranych narodowości Niemcy 2. Anglicy strefa prywatna jest czymś świętym i nienaruszalnym, dlatego często u Niemców spotkasz zamknięte drzwi mieszkania; lubią porządek bez względu na obszar życia; są punktualni; brakiem wychowania staje się najmniejsze skrócenie dystansu, np. przysunięcie krzesła do klienta w czasie spotkania biznesowego. kiedy osoba tej narodowości nie ma ochoty na towarzystwo, wówczas nie nawiązuje rozmowy, nawet wtedy, kiedy jest o coś pytana; bliskość przestrzenna, np. zamieszkanie w jakimś sąsiedztwie, nie uprawnia do kontaktowania się z sąsiadami na stopie towarzyskiej; zdecydowanie ciszej modulują głos w czasie rozmowy; w czasie rozmowy zazwyczaj uważnie słuchają i poświęcają nadawcy całą swoją uwagę. Patrzą się prosto w oczy. 3. Francuzi Wśród osób tej narodowości obserwujemy różnorodność zachowań, która uzależniona jest od miejsca zamieszkania. Inaczej zachowują się mieszkańcy północnej Francji (bardziej jak 11 [data dostępu: ]. 29

30 np. Niemcy czy Anglicy), a inaczej Francuzi zamieszkujący południe. I to ich cechy zostaną przedstawione poniżej: węch, słuch i dotyk dominują nad zmysłem wzroku; publiczny charakter życia życie towarzyskie odbywa się poza domem; dom służy bezpośrednio rodzinie. 4. Amerykanie o statusie świadczy adres zamieszkania i pracy; są zniewoleni czasowo zamknięte drzwi oznaczają całkowity brak czasu lub chęć odizolowania się od innych, natomiast otwarte świadczą o tym, że mimo swoich spraw osoba tej narodowości jest do twojej dyspozycji; podczas słuchania nie utrzymują bezpośredniego kontaktu koncentrują swój wzrok na jednym lub drugim oku na zmianę, dopiero gdy pragną potwierdzenia, że zostali zrozumiani, patrzą głęboko w oczy; głośno modelują głos w czasie rozmowy. 5. Japończycy osoby tej narodowości nie nadają ulicom nazw, lecz oznaczają przecięcia ulic gdyż jest to ich centrum; szacunek dla osób starszych, które podejmują kluczowe decyzje w każdej rodzinie; w centralnym miejscu tradycyjnego domu japońskiego znajduje się kominek, wokół którego zbierają się domownicy; stosują tzw. zasadę kluczenia, czyli powolnego i dygresyjnego dochodzenia do sedna sprawy; 30

31 bardzo istotną rolę odgrywa w tej kulturze kontakt z naturą; nie przeszkadza im obecność innych, a w pewnych sytuacjach tolerują nawet tłok i ścisk. Musicie pamiętać, że każdy gest coś oznacza. Warto zatem, szczególnie w sytuacjach oficjalnych, np. w czasie egzaminu, zwracać na nie uwagę a jeśli trzeba, eliminować je ze swojego zachowania. 31

32 Rozwiązywanie problemów w grupie W tym rozdziale omówimy sztukę konstruktywnej dyskusji, kłopoty z porozumiewaniem się, przedstawimy rodzaje konfliktów, ich charakterystykę oraz sposób ich rozwiązywania. Są to bardzo ważne kwestie związane bezpośrednio ze współpracą i odnoszeniem sukcesu. Nasze działania mogą zostać bowiem zakończone porażką, jeśli nie będziemy potrafili rozwiązywać problemów między członkami grupy czy zespołu, w którym działamy. Może to zaprzepaścić naszą szansę na odniesienie sukcesu. Dlatego warto się przed tym ustrzec. Konflikt czym jest? Pod pojęciem konfliktu kryje się walka ludzi reprezentujących odmienne wartości bądź też walka o władzę lub dostęp do ograniczonych dóbr. Konflikty w grupie to rzecz nieunikniona i musimy się na nie przygotować. Mogą one mieć różne przyczyny i różne rodzaje. Rysunki 5. i 6. przedstawiają typy konfliktów ze względu na przyczyny oraz ze względu na zasięg. 32

33 Rysunek 5. Rodzaje konfliktów ze względu na przyczyny Źródło: opracowanie własne. 1. Konflikt relacji związany jest z konkretną osobą. Towarzyszą mu negatywne emocje i niechęć. Wyobraźmy sobie osobę, która zalazła Wam mocno za skórę. Czasem przyczyną takiej niechęci jest postrzeganie innych stereotypowo. Bywa również tak, że przyczyną jest konflikt. 2. Konflikt danych występuje wtedy, kiedy osoby posiadają różne informacje czy wyciągają różne wnioski z tych samych danych. Przyczyną konfliktu danych może być również niedoinformowanie którejś ze stron konfliktu. 3. Konflikt interesów powstaje wówczas, gdy jedna osoba pragnie zaspokoić swoje potrzeby kosztem drugiej. Konflikt ten dzieli się na: konflikt kwestii rzeczowy (dotyczy np. pieniędzy); konflikt kwestii proceduralnych (dotyczy np. spraw sądowych); konflikt potrzeb psychologicznych (dotyczy np. zaufania). 4. Konflikt strukturalny związany jest z pewnymi zewnętrznymi ograniczeniami, które utrudniają dojście do porozumienia. 33

34 Z takim konfliktem mamy do czynienia w danej grupie i związany jest on z takimi czynnikami jak: struktura organizacyjna, brak uprawnień do podjęcia decyzji, deficyt jakiegoś dobra, brak czasu, odległość. 5. Konflikt wartości spowodowany jest odmiennymi systemami wartości osób zaangażowanych w daną sytuację. Czynnikiem, który uwalnia konflikt w danej grupie, jest silne eksponowanie własnych wartości przy jednoczesnym braku postawy tolerancji wobec wartości, które są ważne dla drugiej strony konfliktu. Rysunek 6. Podział konfliktów ze względu na zasięg Źródło: opracowanie własne. 1. Konflikt wewnętrzny, jak sama nazwa wskazuje, występuje wewnątrz organizacji, zespołu, klasy czy rodziny. Jest to typ nieporozumienia w zamkniętej grupie osób. Może dotyczyć większej liczby osób. 34

35 2. Konflikt między jednostką a grupą spowodowany jest najczęściej reakcją osoby na nacisk wywierany przez zespół lub lekceważeniem norm i zasad panujących w danej grupie. 3. Konflikt międzygrupowy występuje w kontekście rozbieżności interesów poszczególnych grup. Na pewno możecie wymienić wiele przyczyn konfliktów. Tak naprawdę tyle jest przyczyn, ile jest konfliktów. Jedne są bardziej poważne, inne mniej. Pamiętajcie, że każdy, nawet najbardziej zawiły spór, można rozwiązać. Wystarczy odrobina chęci, zaangażowania i dobra wola. W kolejnym podrozdziale możecie zapoznać się z różnymi technikami rozwiązywania konfliktów. Metody rozwiązywania konfliktów Każdy z nas chciałby uniknąć trudnych sporów. Niestety, jest to niemożliwe podczas współpracy z ludźmi. Jesteśmy różni. Mamy inne potrzeby, różne cele i pomysły. Konflikty w takiej sytuacji są naturalną rzeczą. Tak samo jak możliwość ich rozwiązania. Generalnie sposoby rozwiązania konfliktów dzieli się na: 1. Unikanie czyli inaczej ignorowanie konfliktu, brak aktywnego udziału. 2. Przystosowanie inaczej ustępowanie drugiej stronie konfliktu. 3. Rywalizacja dążenie do rozstrzygnięcia konfliktu. 4. Kompromis każda z osób biorących udział w konflikcie rezygnuje z czegoś na rzecz drugiej strony. 5. Kooperacja szukanie wspólnego rozwiązania, satysfakcjonującego obie strony konfliktu R.R Blake, J.S. Mounton, The managerial grid, Houston

36 Rysunek 7. Sposoby unikania konfliktów a s e r t y w n o ś ć Rywalizacja Unikanie Kompromis Kooperacja Przystosowanie współdziałanie Źródło: Opracowanie własne na podstawie: R.R Blake, J.S. Mounton, The managerial grid, Houston Na wykresie powyżej możecie prześledzić, jak przedstawiają się poszczególne techniki rozwiązywania konfliktów ze względu na asertywność oraz współdziałanie. To, która z technik jest najlepsza i najlepiej będzie sprawdzać się w danej sytuacji, przedstawia tabela 8. Tabela 8. Sposoby rozwiązywania konfliktów Sposób rozwiązania Unikanie Przystosowanie Kiedy najlepiej zastosować dany sposób? 1. Kiedy nie widzicie szans na poprawę Waszej sytuacji. 2. Kiedy chcecie zmniejszyć napięcie. 3. Kiedy nie czujecie się na siłach, by prowadzić spór z drugą stroną konfliktu. 1. Kiedy orientujecie się, że nie macie racji. 2. Kiedy czujecie, że druga strona konfliktu ma nad Wami przewagę. 3. Kiedy uważacie, że dobre dla Waszej sprawy jest zgodzenie się na ustępstwa. 4. Kiedy przedmiot konfliktu jest dla drugiej strony ważniejszy niż dla Was i chcecie zdobyć się na wspaniały gest zrezygnowania z niego. 5. Kiedy chcecie ocieplenia relacji z drugą stroną konfliktu. 36

37 Rywalizacja Kompromis 1. Kiedy macie pewność, że racja jest po Waszej stronie. 2. Kiedy posiadacie silne argumenty, by postawić na swoim. 3. Kiedy nie widzicie możliwości kompromisowego rozwiązania problemu. 4. Kiedy rozstrzygnięcie konfliktu na Waszą korzyść równoznaczne jest z sukcesem. 1. Kiedy chcecie utrzymywać dobre relacje z osobą, z którą jesteście w konflikcie. 2. Kiedy nie macie wiele czasu na rozstrzygnięcie sporu. 3. Kiedy Wy i Wasz partner w konflikcie macie rozmijające się cele. Kooperacja 1. Kiedy jesteście przekonani o tym, że istnieje rozwiązanie satysfakcjonujące obie strony konfliktu. 2. Kiedy wszystkie strony konfliktu chcą osiągnąć różne cele. 3. Kiedy interesy obu stron konfliktu są na tyle istotne, że żadna ze stron nie widzi możliwości pójścia na kompromis. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kancelaria Rady Ministrów, Skrypt pn. Skuteczna współpraca w zespole, Warszawa 2010, files/pliki/14.pdf [data dostępu: ]. Taktyki argumentowania i przekonywania W grupach, w których działacie, na pewno nieraz mieliście do czynienia z konfliktami. Czy udało Wam się wtedy przekonać pozostałe osoby do własnego zdania? Jeśli tak, możliwe, że użyliście jednej z dwóch technik argumentowania i przekonywania. Są to: siła perswazji oraz siła argumentacji. Poniżej zostały one scharakteryzowane. Siła perswazji 13 Samo słowo perswazja oznacza sztukę przekonania swojego rozmówcy do własnych racji. W takim działaniu osoba ją stosująca może wykorzystać przy tym trzy techniki oddziaływania na swojego odbiorcę: 1. apelowanie o zajęcie określonego stanowiska i działania; 2. sugerowanie interpretacji i ocen, które chciałaby usłyszeć osoba wykorzystująca siłę perswazji; 13 J. Borg, Perswazja. Sztuka pozytywnego wpływania na ludzi, Warszawa

38 3. racjonalne uzasadnianie słuszności prezentowanych w rozmowie poglądów. Z pojęciem perswazji łączy się również inne, z którym w czasie swojego życia będziecie mogli się spotkać. Jest to autoperswazja. Pojęcie to oznacza długotrwałą zmianę własnej postawy. Postawa ta jest konsekwencją prób usprawiedliwiania samego siebie. W przypadku, kiedy wykorzystujemy siłę perswazji w taki sposób, że możemy zaszkodzić jednej ze stron, stosujemy tak naprawdę technikę manipulacji. Samo pojęcie ma na celu oszukanie osoby bądź grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem. Często dzieje się tak, że osoba, która poddawana jest manipulacji, nie jest tego świadoma. Dziś z manipulacją możecie spotkać się np. w reklamie. Jest to działanie ukryte, ponieważ wszelkie formy wykorzystywania ludzi w ten sposób są prawnie zastrzeżone. Siła argumentacji Daną osobę jesteśmy w stanie przekonać do swoich racji, używając argumentów, które potwierdzą słuszność naszych poglądów. Musicie jednak pamiętać, aby w czasie rozmowy nie stosować argumentu siły (czyli przemocy fizycznej), a skupić się tylko na sile argumentów. Jak bowiem mówił rzymski filozof Cyceron: Istnieją dwa sposoby rozstrzygania sporów: jeden przy pomocy argumentów, drugi przy użyciu siły; a ponieważ pierwszy z nich jest właściwy człowiekowi, a drugi dzikim zwierzętom, należy uciec się do drugiego sposobu tylko wówczas, gdy nie możemy użyć pierwszego. 38

39 Wpływ wywarcie i oparcie. Podstawowe reguły Współpracując z innymi osobami, często chcemy je przekonać do naszych racji czy sprawić, by postąpiły w określony sposób. Aby osiągnąć wspomniany cel, usiłujemy wywierać wpływ na innych, wykorzystując przy tym siłę perswazji czy siłę argumentacji. Dlatego warto poznać techniki wywierania wpływu nie tylko po to, by inni zachowywali się zgodnie z naszymi intencjami, ale także po to, by bronić się - czyli opierać wpływowi innych ludzi. Według psychologa społecznego, Roberta Cialdiniego, istnieje sześć najważniejszych reguł, które pozwalają wywrzeć wpływ na innych. Są to reguły 14 : Rysunek 8. Sześć reguł Roberta Cialdiniego Źródło: R.B. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka, Gdańsk R. B. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka, Gdańsk

40 Przyjrzyjmy się teraz poszczególnym regułom bliżej. Reguła wzajemności oznacza, że należy odwdzięczać się za dobro otrzymane od innych ludzi. W praktyce chodzi o to, że kiedy ktoś przekaże nam podarunek czy zaoferuje przysługę, uważamy, że my również powinniśmy obdarować czymś tę osobę lub w późniejszym terminie odpowiedzieć inną przysługą. Dowód na istnienie reguły otrzymał pewien amerykański profesor, który wysłał życzenia świąteczne do osób, których nigdy wcześniej nie spotkał. Oni odpowiedzieli także życzeniami, choć nie mieli pojęcia, kim on jest ani dlaczego im je przekazuje. Niestety, wielu ludzi często wykorzystuje tę regułę, aby osiągnąć korzyści dla siebie: najpierw pomagają innym w drobnej sprawie, a potem żądają odwzajemnienia się i spełnienia swoich, często wygórowanych, próśb zgodnie z założeniem, że osobie tej nie wypada odmówić w takim momencie. Trzeba uważać na sprzedawców, przedstawicieli różnych organizacji czy sekt właśnie w ten sposób udaje im się nałożyć na nas zobowiązania najpierw nam coś ofiarowują, nawet jeżeli w pierwszej chwili nie chcemy tego przyjąć. Podarunek nie musi być materialny, może on oznaczać wsparcie emocjonalne, przekazanie dobrego słowa, rady, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa czy akceptacji itp. A później my czujemy się zobowiązani, by im również coś dać. Czy zetknęliście się z funkcjonowaniem darmowych próbek w handlu? Bardzo często okazuje się, że próbka nie była zupełnie darmowa, gdyż zobowiązuje ona nas do zakupu kolejnych przedmiotów itp. Dlaczego tak często ulegamy regule wzajemności, mimo tego, że wiemy, do czego ona prowadzi? Możemy jej ulegać dlatego, że boimy się potępienia innych, chcemy uniknąć stereotypu kogoś, kto bierze od in- 40

41 nych, ale sam z siebie nic nie daje. Reguła sprawia także, że czujemy się zobowiązani do ustąpienia, rezygnacji z naszych dążeń wówczas, gdy ktoś wcześniej nam ustąpi. Dlatego ważne jest, by stosować regułę wzajemności tylko wówczas, gdy nie prowadzi ona do manipulacji innymi oraz nie powoduje, że jesteśmy jedynymi osobami odnoszącymi korzyści. Przed regułą wzajemności możemy się bronić, gdy rozpoznamy, że ktoś przysłużył nam się jedynie po to, byśmy mu się odwdzięczyli i postępowali zgodnie z jego zaleceniami. Wówczas należy uznać partnera rozmowy za naciągacza i odmówić jego prośbie 15. Reguła zaangażowania i konsekwencji Odwołuje się ona do naszego pragnienia bycia konsekwentnym i uchodzenia za osobę konsekwentną w oczach innych. Zgodnie z tą regułą uczestniczymy w kursach czy wykładach, które nie przybliżają nas do celu ani nie są dla nas ciekawe, korzystamy z ofert, które już dawno przestały być interesujące, uporczywie bronimy zajętego przez nas wcześniej stanowiska, nawet jeżeli spotkamy się z argumentami przekonującymi, że nie mamy racji. Kluczem okazuje się tutaj nasze zaangażowanie, jakie wkładamy w pewne kwestie ono z kolei skłania nas do konsekwencji. Do tej właśnie reguły odwołuje się technika nazywana przez psychologów techniką stopy w drzwiach kiedy ofiarujemy komuś coś drobnego, za moment wraca on z nowymi prośbami (tak bardzo często postępują organizacje dobroczynne, handlowe i różnorodne stowarzyszenia). Regułę konsekwencji najłatwiej wykorzystać, jeżeli czyjeś zaangażowanie jest publiczne i wymaga sporego wysiłku oraz jeżeli osoba ta 15 Ibidem. 41

42 wzięła odpowiedzialność za swoje działanie jeszcze trudniej zrezygnować, gdy mamy świadków rozpoczęcia przez nas danego działania oraz gdy dużo nas ono kosztuje i gdy sami zdecydowaliśmy się je podjąć. Równie trudno zrezygnować, gdy nasze zaangażowanie przyczynia się do pozytywnego obrazu nas samych, do zwiększenia poczucia własnej wartości. Regułę zaangażowania i konsekwencji wykorzystuje też zastosowanie techniki niskiej piłki, czyli wstępne obiecanie komuś zysku (np. obniżenie ceny jakiegoś produktu), który następnie zostanie wycofany (np. poprzez informację, że pojawiły się dodatkowe koszty) a mimo to my i tak decydujemy się na dany produkt czy zakup, gdyż już wcześniej go wybraliśmy, zapragnęliśmy go i zaangażowaliśmy się w zakupy czy negocjacje, a także nabraliśmy zaufania do sprzedającego. Jak zostało opisane wyżej, reguła zaangażowania i konsekwencji może służyć zarówno dobrym, jak i złym intencjom. Warto się nią posługiwać, gdy chcemy pomóc komuś osiągnąć ważny dla niego cel czy też zrezygnować z nałogów lub niepożądanych zachowań albo przekonać kogoś do podjęcia aktywności na rzecz innych osób. Z regułą konsekwencji nie można walczyć w sposób nieprzemyślany, gdyż pomaga ona zrealizować wiele dążeń i celów. Nie należy jednak podtrzymywać decyzji, które nie przyniosły nam nic dobrego ani decydować się na działanie, którego tak naprawdę nie chcemy. Pamiętajcie, że zawsze powinna istnieć możliwość wycofania się. Lepiej wcześniej się wycofać, niż płacić za skutki niepotrzebnej konsekwencji 16. Zgodnie z kolejną regułą regułą autorytetu, wykazujemy tendencje do okazywania posłuszeństwa ludziom, którzy są dla nas autorytetem, którzy z wybranych powodów nas przewyższają, chociażby 16 Ibidem. 42

43 atrakcyjnością, statusem społecznym, tytułem, osiągnięciami itp. Jesteśmy gotowi ulegać osobom, których uważamy za ekspertów i postępować według ich rad, nawet jeżeli naraża nas to na koszty (np. w kwestii zakupów). Zastanówcie się więc: czy jesteście dla jakiejś osoby autorytetem? Czy macie na nią pewien wpływ? Jak często korzysta ona z Waszych sugestii? Co sprawia, że stanowicie autorytet? Bywa też tak, że nieświadomie ulegamy tzw. fałszywym autorytetom. Żeby uniknąć takich sytuacji, musimy zastanowić się, czy ta osoba naprawdę jest ekspertem. Dlaczego tak uważamy i czy na pewno mamy rację? Jeżeli wiemy, że osoba ta jest autorytetem, powinniśmy również zastanowić się, czy postępuje bezinteresownie, czy ma dobre intencje. Należy też rozważyć, w jakim stopniu można jej zaufać w tej konkretnej sytuacji. Kolejna reguła to społeczny dowód słuszność. Zgodnie z nią pozytywnie oceniamy to, co zostało tak ocenione przez innych ludzi. Gotowi jesteśmy uznać coś za dobre, jeżeli mamy świadomość że inni myślą w ten sam sposób. Zachowanie innych ludzi staje się dla nas często wzorem, według którego postępujemy dzieje się tak szczególnie w sytuacjach niejasnych, niepewnych. Społeczny dowód słuszności może jednak sprawić, że nie będziemy interweniować czy udzielać innym pomocy ponieważ inni tego nie robią. Jest to wywołane rozproszeniem odpowiedzialności osób uczestniczących w danym działaniu. Zastanówcie się, czy Wy także kierujecie się społecznym dowodem słuszności. Dowiedziono, że często postępują tak osoby w młodym wieku w ramach grup, które tworzą. Czy zdarza się Wam, że śmiejecie się wtedy, kiedy inni się śmieją, choć Wam wydaje się coś mało zabawne? Jeżeli większość osób należących do grupy, do której i Wy przynależycie, postąpi w określony sposób, prawdopodobnie postąpią tak również inni. 43

44 Czy można bronić się przed zastosowaniem tej reguły? Należy pamiętać, że działanie innych, nawet bliskich, osób nie może być wyłączną podstawą podejmowanych decyzji. Trzeba uważać i zwracać uwagę na to, czy wokół nas inni przypadkiem nie postępują w konkretny sposób właśnie po to, by pociągnąć za sobą tłumy. Zasady lubienia i sympatii nie trzeba dodatkowo tłumaczyć wiecie już, dzięki informacjom zawartym w poprzednich rozdziałach, że zazwyczaj zgadzamy się z osobami, które lubimy i akceptujemy. Nasza sympatia może wzrastać, jeżeli będziemy się często kontaktować z tymi osobami oraz dostrzeżemy pozytywne efekty naszej współpracy. Czujemy sympatię także do osób, które kojarzą nam się z tym, co znaliśmy i lubiliśmy już wcześniej (tę regułę często wykorzystują politycy oraz specjaliści od reklamy). Pamiętajcie jednak, by wywierając wpływ na innych, nie nadużywać tej reguły, aby nie obniżyć wartości relacji z innymi ludźmi tylko po to, by osiągnąć własne cele. Czy można bronić się przed regułą lubienia i sympatii? Nie jest to proste, ale spróbujcie rozgraniczyć propozycje, które ktoś Wam składa od uczyć jakie do tej osoby żywicie. Wykorzystajcie umiejętność asertywnej odmowy, nie kierujcie się też nagłymi przypływami sympatii, które nie do końca są dla Was zrozumiałe. Reguła niedostępności Sprawia ona, że bardziej zależy nam na rzeczach i zjawiskach mniej dostępnych lub o ograniczonej dostępności. Z tej reguły korzystają sprzedawcy, twórcy reklam, oferujący produkty dostępne tylko przez 24 godziny, dostępne tylko teraz, ostatni egzemplarz, wyjątkowy egzemplarz lub kolekcjonerzy, prezentujący rzadkie okazy. Często odwie- 44

45 dzamy miejsca, które za chwilę mają zostać zamknięte czy też rozmawiając z drugą osobą odbieramy dzwoniący telefon, bojąc się, że utracimy cenne informacje czy też spotka nas inna strata. Wszystko dlatego, że obawiamy się jakiejkolwiek straty, a to, co trudno nam uzyskać, oceniamy często jako cenniejsze niż łatwo dostępne przedmioty. Chcemy też zachować wolność wyboru, a jeżeli czegoś może za moment zabraknąć, nasz potencjalny wybór będzie ograniczony 17. Wiecie już, jak wykorzystać regułę niedostępności: wystarczy przedstawić komuś Waszą propozycję jako niezwykle cenną, rzadką i dotyczącą czegoś trudno dostępnego. Chcąc się bronić przed tą regułą, musicie kontrolować emocje, zachować spokój, zastanowić się, czy oferowany Wam produkt jest Wam rzeczywiście niezbędny. Jeżeli ogarnia Was trudny do wytłumaczenia stan podniecenia i pośpiech, to sygnał, że być może ktoś chce Wami manipulować i powinniście przyjrzeć się bliżej zaistniałej sytuacji. Z racjonalną decyzją poczekajcie na moment, gdy opadną emocję. Pomyślcie czy też, czy Wasze pozytywne nastawienie do danej rzeczy nie wzmacnia się wówczas, gdy inni chcą z Wami o tę rzecz rywalizować. Negocjacje, jak je prowadzić? Aby rozwiązać sytuację konfliktową i sprawić, że każda ze stron konfliktu wyjdzie z niego usatysfakcjonowana, stosuje się negocjacje. Każde negocjacje składają się z dwóch faz. Ich celem jest prowadzenie do porozumienia stron, które biorą w nich udział. Wśród faz negocjacji wyróżniamy 18 : 17 Ibidem. 18 E. Roszkowska, Wybrane modele negocjacji, Białystok

46 1. Analizę i ocenę sytuacji, w której negocjatorzy definiują problem oraz korzyści i interesy obydwu stron. Zajmują się także zbieraniem informacji. 2. Planowanie w tej fazie negocjatorzy podejmują decyzje związane z ustaleniem planu działań oraz dokonują wyboru priorytetów własnych interesów. W tej fazie dokonuje się opracowania nowych kryteriów oraz możliwości, których celem jest porozumienie obydwu stron negocjacji. W czasie negocjacji często pojawiają się problemy. Może zdarzyć się tak, że negocjacje zostaną zerwane. Nie wyklucza to jednak w przyszłości powrotu do nich oraz uzyskaniu porozumienia. Do najczęstszych problemów, które pojawiają się w czasie negocjacji, można zaliczyć: 1. różnicę w postrzeganiu faktów, o których osoby uczestniczące w negocjacjach rozmawiają; 2. poczucie frustracji i złość negocjatorów; 3. trudności w komunikowaniu się osób biorących udział w negocjacjach; 4. brak aktywnego słuchania przez strony rozmowy; 5. angażowanie się w osobiste potyczki. W prowadzonych negocjacjach osoby w nich uczestniczące mogą realizować swoje plany, stosując różne style negocjacyjne. Zależą one m.in. od odmienności kulturowych. Współcześnie możemy wyróżnić style negocjacji, kierując się czterema kryteriami 19 : Style negocjacji 1. kultura propartnerska protransakcyjna; 2. ceremonialna nieceremonialna; 19 R. Gesteland, Różnice kulturowe a zachowania w biznesie, Warszawa

47 3. monochroniczna polichromiczna; 4. powściągliwa ekspresyjna. Postawa propartnerska cechuje się nastawieniem danej osoby stosującej ten styl na dobre kontakty z ludźmi. Osoba ta unika w czasie dyskusji bezpośredniej konfrontacji. Postawa protransakcyjna nastawiona jest na szybkie robienie interesów. Osoba stosująca ten styl taka często nawiązuje kontakt w sposób bezpośredni. Postawa ceremonialna osoby, która ją stosuje, polega na okazywaniu szacunku drugiej stronie, wykorzystując przy tym liczne i rozbudowane rytuały. Postawa nieceremonialna polega na dyskredytowaniu partnerów negocjacji. Często osoby stosujące taką postawę nie odnoszą się do pozostałych osób biorących udział w rozmowie z szacunkiem. Postawa polichroniczna bazuje na dobrych stosunkach między ludźmi. Spotkania, w których biorą udział negocjatorzy, są często przerywane, wcześniej ustalone harmonogramy są bardzo elastyczne. Postawa monochromiczna stawia na punktualność. Wszystkie elementy spotkania są ujęte w harmonogramie, który jest przestrzegany. Osoby wykorzystujące postawę powściągliwą mało gestykulują, ograniczają swoją mimikę do minimum, nie patrzą swoim rozmówcom w oczy. Ludzie tacy w czasie spotkań mówią cicho, rzadko w czasie ich trwania sobie przerywają. W postawie ekspresyjnej ludzie mówią głośno i często sobie przerywają. W czasie trwania rozmowy często gestykulują oraz patrzą w oczy swojemu rozmówcy. 47

48 Dobra współpraca w grupie kluczem do sukcesu Współpraca, budowanie relacji z innymi oraz wywieranie na nich wpływu to podstawowe kwestie związane z umiejętnością przebywania w grupie i uczestniczenia w interakcjach, które w jej ramach zachodzą. Dobrą współpracę wyróżnia wiele czynników. Najważniejsze z nich zostały przedstawione na rysunku 9. W tym rozdziale skupimy się na następujących zagadnieniach: bariery współpracy z innymi oraz zasady wzbudzania sympatii, metody wpływania na innych ludzi oraz emocjonalne dostrojenie i okazywanie empatii (jest to niezbędne dla zbudowania właściwych relacji w grupie, w której działamy). Rysunek 9. Co wyróżnia dobrą współpracę? efektywna komunikacja twórczy stosunek do pracy zaufanie i otwartość kreatywność umiejętność rozwiązywania spornych kwestii pełne zaangażowanie poczucie przynależności Źródło: opracowanie własne. 48

49 Jak być sympatycznym? Warto wiedzieć, jakie istnieją bariery uniemożliwiające współpracę oraz jakie są zasady wzbudzania sympatii u innych ludzi. Bariery utrudniające współpracę z innymi ludźmi obrazuje tabela poniżej. Tabela 9. Bariery we współpracy z innymi oraz sposoby ich przezwyciężenia Bariera brak dystansu, kierowanie się emocjami brak niezbędnych informacji podjęcie pierwszej decyzji, która przyjdzie na myśl brak motywacji brak doświadczenia Dlaczego przeszkadza we współpracy? emocje nie pozwalają obiektywnie spojrzeć na sytuację, zwiększają napięcie i stres nie da się ocenić faktów i być obiektywnym wobec innych nie jest możliwe wybranie najlepszej opcji spośród wielu, zawęża to krąg możliwości, inni nie mają wówczas szans na wypowiedzenie się jeżeli nie wierzymy w sens współpracy i nie dążymy do osiągnięcia porozumienia z innymi, na pewno go nie osiągniemy nie wiemy wówczas, czego chcemy i w jaki sposób można to osiągnąć, niemożliwe jest więc przedstawienie naszego stanowiska i utrzymanie go Jak ją ominąć? patrzeć na sprawę z zupełnie odmiennych punktów widzenia, nie atakować innych pod wpływem emocji, odczekać, aż się wyciszą i dopiero powracać do współpracy zebrać wszystkie dane przez podjęciem np. negocjacji z innymi rozpatrywać różne rozwiązania, zastanawiać się wraz z innymi nad alternatywami (można np. wypisać wszelkie możliwe opcje i zaznaczyć na kolorowo te, które mogą mieć większe znaczenie itp.) poszukać czynników motywujących, zastanowić się też nad konsekwencjami braku współpracy z innymi, niekiedy warto też przeformułować cel, do którego się dąży i zobaczyć, dlaczego warto go osiągnąć należy mieć odwagę wyrażać własne zdanie, tylko w ten sposób możemy zdobyć doświadczenie w negocjacjach z innymi, trzeba też przekonać się, że nie mamy nic do stracenia i że warto rozmawiać; przede wszystkim należy nie bać się zacząć współpracy niskie poczucie własnej wartości rezygnujemy z naszych priorytetów, sądząc, że nie są nic warte lub też atakujemy naszych rozmówców chcąc się bronić starać się spokojnie przedstawiać własne zdanie, pracować nad samooceną, wzmacniać swoje poczucie własnej wartości, uwierzyć w swoje możliwości Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych. Jak skuteczniej dyskutować i współpracować, Warszawa

50 Każdy z nas chce być osobą lubianą. Na pewno wielu z Was zadaje sobie pytanie: w jaki sposób można tego dokonać. Czy istnieją konkretne sposoby na zyskanie sobie sympatii innych ludzi? Ogólna odpowiedź jest bardzo prosta należy pamiętać, że przede wszystkim liczy się uczciwość i autentyczność. Czy wyobrażacie sobie, aby egoista mógł ot tak zyskać sympatię innych? Albo na przykład ludzie agresywni, źle wychowani lub osoby pesymistycznie i negatywnie nastawione do świata i ludzi łatwo zdobywały sobie przyjaciół? Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że zbytnia uległość nie musi być cechą, która przybliży Was do innych, ponieważ ludzie rzadko szanują i podziwiają osoby uległe, które zawsze ustępują i nie mają własnego zdania. Zastanówcie się sami, czy polubilibyście osobę, która na wszystko zawsze się zgadza, nie ma własnego zdania i tak naprawdę nie można na niej polegać? Dlatego najlepiej sprawdza się asertywność, poszanowanie praw innych, ale także domaganie się przestrzegania własnych praw. Ogólne cechy, które cenimy u osób lubianych, przedstawia rysunek 10. Rysunek 10. Jakich ludzi lubimy? Komu ufamy? Kogo lubimy? osoby godne zaufania osoby szczere osoby sprawiedliwe osoby uczciwe Źródło: Opracowanie własne. 50

51 Ludzie, którzy wyrządzili nam krzywdę, nie są przez nas lubiani. Tak samo my unikamy osób, którym sami wyrządziliśmy przykrość. Wpływ na to może mieć poczucie winy, jakim się obarczamy po zaistniałej sytuacji. Na pewno wiecie, jak istotny wpływ ma efekt wizualny pierwsze wrażenie, jakie wywieramy na kimś i jakie ktoś na nas wywiera. To, jak wyglądamy, ma znaczenie przede wszystkim na rozmowach kwalifikacyjnych. Udowodniono, że aby zrobić dobre wrażenie, wystarcza pierwsze pięć sekund, w których poznajemy drugą osobę. Udowodniono również, że atrakcyjność fizyczna danej osoby może powodować, że oceniamy ją pozytywnie, natomiast osoby mniej atrakcyjne możemy potraktować jako gorsze (to jest tzw. efekt aureoli). To niebezpieczne zjawisko, ponieważ jeśli potraktujemy kogoś jako gorszego, on faktycznie może zacząć się za takiego uważać (na zasadzie zjawiska samospełniającej się przepowiedni zgodnie z którym traktując kogoś w określony sposób sprawiamy tym samym, że on zaczyna się tak zachowywać, nawet jeżeli wcześniej postępował zupełnie inaczej). Trzeba zatem pamiętać, by nie oceniać innych tylko na podstawie pierwszego wrażenia oraz atrakcyjności fizycznej. Warto za to dobrze poznać osobowość rozmówców, ich cechy, intencje oraz sposób bycia. Na zyskiwanie sympatii wpływ mają nasze kompetencje i umiejętności. Szanujemy osoby, które potrafią wiele powiedzieć na dany temat oraz poprawnie wykonać wiele czynności, które mają talent, zainteresowania i pasję, którym się poświęcają. Brak kompetencji rzadko spotyka się z naszą sympatią. Z jednym zastrzeżeniem: lubimy tych, którzy potrafią dużo, lecz umieją też przyznać się do błędów (jeżeli takie popełnią) i przeprosić za swoje pomyłki. Umiejętność powiedzenia w takich sytu- 51

52 acjach słowa przepraszam nazywamy zdrową uległością. Trzeba więc pamiętać, by nie udawać osób pozbawionych wad i idealnych wszyscy wiemy, że takie nie istnieją. Bardzo trudną kwestią jest pokazywanie innym tego, w czym jesteśmy dobrzy. Często takie zachowanie spotyka się z negatywną opinią innych. Warto jednak nie bać się wykazywać tym, w czym jesteśmy naprawdę dobrzy. Wskazywanie, że są rzeczy, które wychodzą Wam doskonale, jest tylko i wyłącznie Waszym plusem. Kolejnym sposobem na wzbudzenie sympatii jest docenienie innych, udzielenie im pochwały, skompletowanie ich wówczas, gdy na to zasłużyli. Uświadomi to innym, że widzimy ich wysiłki i starania i potrafimy to okazać. Warto również pomagać innym, decydować się na przysługi. Zostało dowiedzione, że sympatią darzymy ludzi, którzy mają podobne poglądy do naszych. Jeżeli ktoś wyraża podobne opinie, możemy upewnić się w tym, że mamy rację, a także poczuć się wspierani. Dlatego tak łatwo jest porozumieć się z tymi, którzy się z nami zgadzają. Z tego powodu warto odwoływać się do tego, co nas łączy z innymi, do wspólnych przekonań czy doświadczeń łatwiej będzie wówczas współpracować. Nie znaczy to oczywiście, że powinniście zawsze zgadzać się z innymi w celu zyskania ich sympatii taka postawa może szybko doprowadzić do konformizmu. Zgadzajcie się wówczas, gdy rzeczywiście macie podobne zdanie. Nie bójcie się też zmieniać Waszych opinii, jeżeli uznacie, że wcześniej się myliliście. Bardzo istotną kwestią we współpracy jest wzajemna sympatia, okazywanie sobie akceptacji. Jeżeli czujemy, że rozmówca nas lubi, chęt- 52

53 niej z nim współdziałamy, nawet w sytuacji stresu, konfliktu czy w sytuacji pojawienia się problemów 20. Kilka słów o empatii Aby dobrze się Wam współpracowało z ludźmi, warto czasem emocjonalnie się do nich dostroić. Ludzie nierzadko (często nieświadomie) naśladują emocje innych, wysyłane przez nich sygnały niewerbalne, odtwarzają w sobie cudze uczucia. Im silniejsze uczucie wyrażone przez innych, tym większa szansa, że możemy przejąć ich nastrój. Warto czuwać nad tym, aby przejmować pozytywne emocje, lecz bronić się przed negatywnymi, a nie przechodzić nad nimi do porządku dziennego. Jak już wcześniej było zaznaczane warto być życzliwym i w razie możliwości pomagać innym. Równie istotna jest nauka kontroli emocji, aby nie zarażać innych napięciem, smutkiem czy złością. Na czym dokładnie polega emocjonalne dostrojenie się do innych? Składają się nie między innymi następujące elementy 21 : 1. naturalny kontakt wzrokowy; 2. szacunek dla prywatnej przestrzeni osób; 3. takt i dyskrecja; 4. umiejętność zrozumienia aluzji; 5. zainteresowanie sprawami innych; 6. umiejętność rozpoznania, kiedy należy kontynuować rozmowę, a kiedy ją przerwać czy też przełożyć na inny termin; 7. dopasowanie stylu bycia do potrzeb czy możliwości innych. 20 H. Hamer, op.cit. 21 Ibidem. 53

54 Warunkiem emocjonalnego dostrojenia do innych ludzi jest okazywanie im już wcześniej wspomnianej empatii. W jaki sposób możemy okazać komuś empatię? Przyjrzyjcie się schematowi poniżej. Rysunek 11. Sposoby okazywania empatii Źródło: opracowanie własne, na podstawie: H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych. Jak skuteczniej dyskutować i współpracować, Warszawa Empatia to zarówno zwracanie uwagi na sygnały wysyłane przez innych, gotowość do okazania współczucia, ale też unikanie krytyki i oceny, która mogłaby demotywować innych i obniżyć ich poczucie własnej wartości. Czy można nauczyć się empatii? Według psychologa Davida Golemana podstawę stanowi umiejętność rozpoznania własnych emocji. Ważne jest, aby umieć je rozpoznać i do tego wszystkiego jeszcze nazwać. Kiedy już nabędziemy takich umiejętności, musimy zinterpretować własne emocje. Pozostaje już ostatni krok, czyli zorientowanie się w stanach emocjonalnych innych ludzi. Pomóc w tym mogą sygnały niewerbalne, wypowiadane słowa, zanalizowanie kontekstu sytuacyjnego. Nale- 54

KOMUNIKACJA MIĘDZYLUDZKA. mjr Danuta Jodłowska

KOMUNIKACJA MIĘDZYLUDZKA. mjr Danuta Jodłowska KOMUNIKACJA MIĘDZYLUDZKA mjr Danuta Jodłowska KOMUNIKACJA WERBALNA Komunikacja werbalna to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów. Dużą rolę odgrywają tu takie czynniki, jak: akcent (badania dowiodły,

Bardziej szczegółowo

Co to jest konflikt, kiedy mówimy o konflikcie, co jest jego przyczyną?

Co to jest konflikt, kiedy mówimy o konflikcie, co jest jego przyczyną? MEDIACJE Co to jest konflikt, kiedy mówimy o konflikcie, co jest jego przyczyną? Konflikt to rozbieżność interesów lub przekonań stron. Ich dążenia nie mogą być zrealizowane równocześnie. Konflikt pojawia

Bardziej szczegółowo

JAK KOMUNIKOWAĆ SIĘ SŁUCHAĆ I BYĆ WYSŁUCHANYM

JAK KOMUNIKOWAĆ SIĘ SŁUCHAĆ I BYĆ WYSŁUCHANYM JAK KOMUNIKOWAĆ SIĘ SŁUCHAĆ I BYĆ WYSŁUCHANYM Z a d a n i e f i n a n s o w a n e z e ś r o d k ó w N a r o d o w e g o P r o g r a m u Z d r o w i a 2 0 1 6-2 0 2 0 KOMUNIKACJA JEST KLUCZEM DO OSIĄGNIĘCIA

Bardziej szczegółowo

Składa się on z czterech elementów:

Składa się on z czterech elementów: Asertywność umiejętność powiedzenia nie, odmowy lub obrony własnych postaw, granic, psychologicznych w taki sposób, aby z jednej strony nie odczuwać wyrzutów sumienia, że sie powidzialo nie, kiedy ktoś

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Idealny lider grupy to ja Dr Marcin Stencel Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie 20 maja 2013 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

1.1.4 Zasady skutecznego porozumiewania się

1.1.4 Zasady skutecznego porozumiewania się 1.1.4 Zasady skutecznego porozumiewania się Treść: to co chcemy przekazać musi być krótko i precyzyjnie określone. Wtedy łatwiej będzie to przedstawić, a dla naszego słuchacza zrozumieć. Zainteresowanie:

Bardziej szczegółowo

(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu)

(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu) Iwona Jończyk (imię i nazwisko nauczyciela) Wybrane zagadnienia z psychologii społecznej (przedmiot) 2407MR i GŻ 1997.08.18 (numer programu) Klasa IV TŻa, IV TŻb Lp. Cele kształcenia i wychowania Treści

Bardziej szczegółowo

Temat 1: Ja i inni, czyli komunikacja interpersonalna

Temat 1: Ja i inni, czyli komunikacja interpersonalna Temat 1: Ja i inni, czyli komunikacja interpersonalna Kraków, 30 października 2015 Warsztaty z komunikacji społecznej: Język ciała z elementami komunikacji interpersonalnej mgr Dominik Borowski www.dominikborowski.eu

Bardziej szczegółowo

Temat 3: Czy ciało może przekazywać informacje? Wprowadzenie do komunikacji niewerbalnej

Temat 3: Czy ciało może przekazywać informacje? Wprowadzenie do komunikacji niewerbalnej Temat 3: Czy ciało może przekazywać informacje? Wprowadzenie do komunikacji niewerbalnej Kraków, 27 listopada 2015 Warsztaty z komunikacji społecznej: Język ciała z elementami komunikacji interpersonalnej

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO W RUDNIE

PROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO W RUDNIE PROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO W RUDNIE Podstawy prawne: Ustawa z dnia 7 wrzesnia1991 r. o systemie oświaty ( DZ. U z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, oraz z 2009 r. Nr.6 poz.33, Nr 31 poz. 206

Bardziej szczegółowo

SZTUKA PREZENTACJI GŁÓWNE CELE SZKOLENIA:

SZTUKA PREZENTACJI GŁÓWNE CELE SZKOLENIA: SZTUKA PREZENTACJI Działaj, jakby każda osoba, którą spotykasz miała na szyi napis 'Spraw, bym poczuł się ważny'. Nie tylko odniesiesz sukces w sprzedaży, ale także w życiu. Mary Kay Ash GŁÓWNE CELE SZKOLENIA:

Bardziej szczegółowo

Kto to zrobi? Co jest do tego potrzebne?

Kto to zrobi? Co jest do tego potrzebne? USTALANIE ZASAD PRACY W ZESPOLE 1. Kto będzie naszym liderem/przewodniczącym zespołu?... 2. Jak podzielimy odpowiedzialność za realizację zadań?... 3. jak będziemy podejmować decyzje?... 4. W jaki sposób

Bardziej szczegółowo

Program Profilaktyczno-Wychowawczy Bezpieczna Szkoła. Wstęp

Program Profilaktyczno-Wychowawczy Bezpieczna Szkoła. Wstęp Program Profilaktyczno-Wychowawczy Bezpieczna Szkoła Wstęp Powstanie dwóch bardzo ważnych dokumentów tj.: Programu Wychowawczego Szkoły i Szkolnego Programu Profilaktyki sprawiły, że zaistniała potrzeba

Bardziej szczegółowo

PROCES GRUPOWY , Łódź Iwona Kania

PROCES GRUPOWY , Łódź Iwona Kania PROCES GRUPOWY 19.0.2011, Łódź Iwona Kania Człowiek jest istotą nastawioną na bycie z innymi i jego życie w większości wiąże się z grupami. Pierwszą grupą, z jaką się styka, i w której się rozwija, jest

Bardziej szczegółowo

Empatia to uświadamianie sobie odczuć, potrzeb i motywów działania

Empatia to uświadamianie sobie odczuć, potrzeb i motywów działania 1.1.5 Empatia Empatia to uświadamianie sobie odczuć, potrzeb i motywów działania innych osób. Można przyjąć, że słowo to oznacza szczególnego rodzaju wsłuchiwanie się w to, co mówi drugi człowiek. Osoby

Bardziej szczegółowo

Osoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu.

Osoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu. Osoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu. Zależy jej na Twoim sukcesie, w każdej sferze życia. Im więcej szczęśliwych ludzi na świecie,

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Sztuka przekonywania

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Sztuka przekonywania Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Sztuka przekonywania Dr Leszek Gracz Uniwersytet Szczeciński 17 marca 2016 r. O czym dzisiaj będziemy mówić i co będziemy robić Istota przekonywania. Podstawy konstruktywnej

Bardziej szczegółowo

Ja- inni- Nawiązywanie relacji z otoczeniem

Ja- inni- Nawiązywanie relacji z otoczeniem Ja- inni- Nawiązywanie relacji z otoczeniem Irena Krukowska Szopa Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja Kurs jest realizowany w ramach projektu pn.: Liderzy Natury ogólnopolska kampania promująca dobre praktyki

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Kierowanie konfliktem. Konflikty w życiu przedsiębiorcy. Beata Szynalska -Skarżyńska Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 29 września 2014 r. "kierowanie konfliktem" >> Konflikty

Bardziej szczegółowo

3. Czy ciało może przekazywać informacje? Wprowadzenie do komunikacji niewerbalnej

3. Czy ciało może przekazywać informacje? Wprowadzenie do komunikacji niewerbalnej 3. Czy ciało może przekazywać informacje? Wprowadzenie do komunikacji niewerbalnej Kraków, 19 listopada 2016 roku grudnia Warsztaty z komunikacji interpersonalnej mgr Dominik Borowski www.dominikborowski.eu

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Autoprezentacja sztuka dobrych wystąpień Jak dobrze wypaść przed innymi? Dr Magdalena Daszkiewicz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 21 listopada 2016 r. Autoprezentacja to

Bardziej szczegółowo

Warsztaty grupowe z zakresu kluczowych umiejętności społeczno - zawodowych istotnych z punktu widzenia rynku pracy

Warsztaty grupowe z zakresu kluczowych umiejętności społeczno - zawodowych istotnych z punktu widzenia rynku pracy Warsztaty grupowe z zakresu kluczowych umiejętności społeczno - zawodowych istotnych z punktu widzenia rynku pracy II ETAP AKTYWIZACJI MATERIAŁY DLA BENEFICJENTÓW/BENEFICJENTEK CO TO SĄ EMOCJE? EMOCJE

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Talent autoprezentacji Sztuka zaprezentowania własnej osoby Katarzyna Lipska Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach 26

Bardziej szczegółowo

PROGRAM ZAJĘĆ ROZWIJAJĄCYCH UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE DLA DZIECI W WIEKU 8-12 LAT: RAZEM LEPIEJ - realizowany w SP 209

PROGRAM ZAJĘĆ ROZWIJAJĄCYCH UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE DLA DZIECI W WIEKU 8-12 LAT: RAZEM LEPIEJ - realizowany w SP 209 PROGRAM ZAJĘĆ ROZWIJAJĄCYCH UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE DLA DZIECI W WIEKU 8-12 LAT: RAZEM LEPIEJ - realizowany w SP 209 Szkoła, obok rodziny, jest jednym z najważniejszych środowisk społecznych dziecka. Jej

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKACJA SPOŁECZNA

KOMUNIKACJA SPOŁECZNA KOMUNIKACJA SPOŁECZNA Cel szkolenia: Komunikacja społeczna jest podstawą dla wielu innych umiejętności: zarządzania, przewodzenia, efektywnej pracy w zespole, a można jej się nauczyć jedynie w praktyce

Bardziej szczegółowo

LIDER w grupie spływowej

LIDER w grupie spływowej LIDER w grupie spływowej Typy liderów w grupie spływowej Lider formalny Lider prowodyr Lider nieformalny a autorytet autorytet wiedzy autorytet przechodzi na tych, którzy wiedzą jak postąpić w danej, trudnej

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA SZUKAJ POROZUMIENIA Z DZIECKIEM

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA SZUKAJ POROZUMIENIA Z DZIECKIEM KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA SZUKAJ POROZUMIENIA Z DZIECKIEM Dlaczego trudno być rodzicami nastolatka? W okresie wczesnej dorosłości następuje: budowanie własnego systemu wartości (uwalnianie się od wpływu

Bardziej szczegółowo

SZTUKA SŁUCHANIA I ZADAWANIA PYTAŃ W COACHINGU. A n n a K o w a l

SZTUKA SŁUCHANIA I ZADAWANIA PYTAŃ W COACHINGU. A n n a K o w a l SZTUKA SŁUCHANIA I ZADAWANIA PYTAŃ W COACHINGU K r a k ó w, 1 7 l i s t o p a d a 2 0 1 4 r. P r z y g o t o w a ł a : A n n a K o w a l KLUCZOWE UMIEJĘTNOŚCI COACHINGOWE: umiejętność budowania zaufania,

Bardziej szczegółowo

Tematyka szkolenia Zakres szkolenia Forma szkolenia

Tematyka szkolenia Zakres szkolenia Forma szkolenia Lp Tematyka szkolenia Zakres szkolenia Forma szkolenia Liczba godzin lekcyjnych szkolenia Liczna dni szkoleniowych Proponowany termin szkolenia 1. Nowoczesne standardy obsługi klienta 1. Profesjonalne

Bardziej szczegółowo

OFERTA SZKOLEŃ BIZNESOWYCH

OFERTA SZKOLEŃ BIZNESOWYCH OFERTA SZKOLEŃ BIZNESOWYCH Przywództwo i zarządzanie zespołem Szkolenie z zakresu przywództwa, kompetencji liderskich i zarządzania zespołem. Podniesienie kompetencji zarządczych w zakresie przywództwa,

Bardziej szczegółowo

Jak zapobiegać przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży.

Jak zapobiegać przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży. Jak zapobiegać przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży. (Terapia Krótkoterminowa Skoncentrowana na Rozwiązaniu) Kontakt tel.: +48 600779294 e-mail: iwona@gabinetterapeutyczny.eu Iwona Czerwoniuk psychoterapeuta

Bardziej szczegółowo

GRUPY SPOŁECZNE Rodzaje grup społecznych

GRUPY SPOŁECZNE Rodzaje grup społecznych Rodzaje grup społecznych Grupy małe WIELKOŚCI Grupy duże RODZAJE GRUP SPOŁECZNYCH SFORMALIZOWANIA WIĘZI Grupy formalne Grupy nieformalne Grupy pierwotne Grupy wtórne CZŁONKOSTWA Grupy zamknięte Grupy otwarte

Bardziej szczegółowo

Teambuilding budowanie zespołu

Teambuilding budowanie zespołu Teambuilding budowanie zespołu Opis szkolenia: Praca zespołowa jest to jedna z najbardziej cenionych i potrzebnych umiejętności pracowników w większości firm. Zgrany i zaangażowany zespół nie może pracować

Bardziej szczegółowo

Rodzaje percepcji wzrokowej:

Rodzaje percepcji wzrokowej: 1.3.4 Oczy Kontakt wzrokowy Oczy stanowią najważniejszy obszar wizualnej uwagi - w czasie rozmowy uwaga koncentruje się na oczach przez ok. 43% czasu. Zasadnicza funkcja kontaktu wzrokowego jest przekazywanie

Bardziej szczegółowo

KONTRAKT GRUPOWY USTALMY ZASADY WSPÓŁPRACY, KTÓRE BĘDĄ DOTYCZYŁY NAS WSZYSTKICH PODCZAS DZISIEJSZYCH ZAJĘĆ

KONTRAKT GRUPOWY USTALMY ZASADY WSPÓŁPRACY, KTÓRE BĘDĄ DOTYCZYŁY NAS WSZYSTKICH PODCZAS DZISIEJSZYCH ZAJĘĆ Agenda 10:00 10:10 wprowadzenie do zajęć tematycznych (kontraktowanie grupy) 10:10 11:00 budowanie relacji w grupie w oparciu o warsztaty i cykl Kolba 11:00 11:15 przerwa 11:15 12:40 charakter jednostki

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Jak przekonywać innych do swoich racji? Dr Witold Szumowski Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 3 listopada 2014r. Plan dzisiejszych zajęć Istota przekonywania Wywieranie

Bardziej szczegółowo

Kwestionariusz stylu komunikacji

Kwestionariusz stylu komunikacji Kwestionariusz stylu komunikacji Z każdego stwierdzenia wybierz jedno, które uważasz, że lepiej pasuje do twojej osobowości i zaznacz jego numer. Stwierdzenia w parach nie są przeciwstawne, przy wyborze

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKACJA INTERPERONALNA

KOMUNIKACJA INTERPERONALNA SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ KOMUNIKACJA INTERPERONALNA Opracował: mgr inż. Wojciech Szczepaniak CEL OGÓLNY: SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ Czas realizacji: 1 x 45min TEMAT LEKCJI: KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

Bardziej szczegółowo

Sztuka prezentacji i wystąpień publicznych jako podstawowa kompetencja w biznesie

Sztuka prezentacji i wystąpień publicznych jako podstawowa kompetencja w biznesie Sztuka prezentacji i wystąpień publicznych jako podstawowa kompetencja w biznesie Dr Mariusz Trojanowski Agencja Momentum Worldwide Kiedy potrzebne są umiejętności prezentacji? Wystąpienia publiczne przed

Bardziej szczegółowo

Jednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi

Jednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi Jednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi W tej jednostce dydaktycznej dowiesz się jak się zachowywać z osobą niepełnosprawną, aby poprawić jej komunikację i kwestie relacji

Bardziej szczegółowo

Podstawy komunikacji interpersonalnej. Poznań 2013 Copyright by Danuta Anna Michałowska

Podstawy komunikacji interpersonalnej. Poznań 2013 Copyright by Danuta Anna Michałowska Podstawy komunikacji interpersonalnej 1 Podstawy komunikacji interpersonalnej Umiejętności interpersonalne: otwartość i zaufanie Informacje zwrotne kontakt 2 abc 3 Umiejętności interpersonalne zainicjowanie

Bardziej szczegółowo

Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ona do wykształcenia i rozwinięcia w

Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ona do wykształcenia i rozwinięcia w Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ona do wykształcenia i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Psychologia konsumenta Mgr Beata Skowrońska psycholog, coach Uniwersytet w Białymstoku 20 listopada 2014 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy MSPEI

Koncepcja pracy MSPEI Międzynarodowa Szkoła Podstawowa Edukacji Innowacyjnej w Łodzi to Szkoła Kompetencji Kluczowych posiadająca i rozwijająca nowatorskie spojrzenie na kształtowanie postaw i umiejętności zgodnie z Europejskimi

Bardziej szczegółowo

Komunikacja. mgr Jolanta Stec-Rusiecka

Komunikacja. mgr Jolanta Stec-Rusiecka Komunikacja Przedstaw się imię w wersji jaką najbardziej lubisz; Doświadczenia w pracy zespołowej; Czym chciałbyś się zająć po ukończeniu studiów? Komunikacja obejmuje przekazywanie i rozumienie znaczeń

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKOWANIE SIĘ sztuka i umiejętność

KOMUNIKOWANIE SIĘ sztuka i umiejętność KOMUNIKOWANIE SIĘ sztuka i umiejętność 1. ISTOTA I ZNACZENIE KOMUNIKOWANIA SIĘ 2. PROCES KOMUNIKOWANIA SIĘ 3. STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ 4. PRZESZKODY W KOMUNIKOWANIU SIĘ 1.ISTOTA I ZNACZENIE KOMUNIKOWANIA

Bardziej szczegółowo

Na potrzeby realizacji projektu Aktywny Student - Aktywny Absolwent

Na potrzeby realizacji projektu Aktywny Student - Aktywny Absolwent OPRACOWANIE PROGRAMU WARSZTATÓW INTERPERSONALNYCH I SPOŁECZNYCH DLA DZIEWIĘCIU OBSZARÓW ZAWODOWYCH: ochrona zdrowia, resocjalizacja i rehabilitacja, wychowanie i opieka, zarządzanie finansami, zarządzanie

Bardziej szczegółowo

PROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY - ZAJĘCIA ROZWIJAJĄCE KOMPETENCJE EMOCJONALNO - SPOŁECZNE

PROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY - ZAJĘCIA ROZWIJAJĄCE KOMPETENCJE EMOCJONALNO - SPOŁECZNE PROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY - ZAJĘCIA ROZWIJAJĄCE KOMPETENCJE EMOCJONALNO - SPOŁECZNE 1. Założenia programu: Program zajęć socjoterapeutycznych rozwijających kompetencje emocjonalno - społeczne jest jedną

Bardziej szczegółowo

Co to jest asertywność

Co to jest asertywność ASERTYWNOŚĆ Co to jest asertywność To umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucia, przekonania, poglądy, wartości, bez odczuwania wewnętrznego dyskomfortu i nie

Bardziej szczegółowo

Jak pomóc dziecku w okresie adaptacji w klasie I?

Jak pomóc dziecku w okresie adaptacji w klasie I? Jak pomóc dziecku w okresie adaptacji w klasie I? Magdalena Czub Zespół Wczesnej Edukacji Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie Uczelnie dla szkół Adaptacja w szkole Nauczyciel Dziecko Rodzic Rozpoznanie

Bardziej szczegółowo

SPOSÓB REALIZACJI METODY

SPOSÓB REALIZACJI METODY HASŁO PROGRAMOWE Wprowadzenie do tematu interpersonalnej Zdefiniowanie najważniejszych pojęć Komunikacja niewerbalna 3 godziny TREŚCI KSZTAŁCENIA ZAGADNIENIA I PROBLEMY Co to jest komunikacja interpersonalna

Bardziej szczegółowo

Prezentacja Mowa ciała w pracy polonisty

Prezentacja Mowa ciała w pracy polonisty Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Prezentacja Mowa ciała w pracy polonisty dr hab. Aneta Grodecka współfinansowana przez Unię Europejską w ramach

Bardziej szczegółowo

O czym będziemy mówić?

O czym będziemy mówić? Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Człowiek w firmie czyli kto i jak tu rządzi? Sztuka zaprezentowania własnej osoby Anna Śleszyńska-Świderska Uniwersytet w Białymstoku 17 października 2013 r. EKONOMICZNY

Bardziej szczegółowo

AKTYWNA SPRZEDAŻ. Jak fachowo i skutecznie sprzedawać produkty i usługi?

AKTYWNA SPRZEDAŻ. Jak fachowo i skutecznie sprzedawać produkty i usługi? AKTYWNA SPRZEDAŻ Jak fachowo i skutecznie sprzedawać produkty i usługi? Potrzebna jest odpowiednia baza, polegająca na odpowiednim nastawieniu sprzedawcy do swojego zawodu, oraz nabyciu i skorygowaniu

Bardziej szczegółowo

W ramach Komponentu II realizowane są:

W ramach Komponentu II realizowane są: O PROJEKCIE Ogólnopolski projekt szkoleniowo-doradczy Z wiekiem na plus szkolenia dla przedsiębiorstw to kompleksowy program wsparcia przedsiębiorstw w tworzeniu i wdrażaniu STRATEGII ZARZĄDZANIA WIEKIEM,

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy TALENT AUTOPREZENTACJI Sztuka zaprezentowania własnej osoby Dr Magdalena Daszkiewicz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 22 maja 2017 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY

Bardziej szczegółowo

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co

Bardziej szczegółowo

Zachowania organizacyjne. Ćwiczenia V

Zachowania organizacyjne. Ćwiczenia V Zachowania organizacyjne Ćwiczenia V Skuteczna komunikacja Język prosty, zrozumiały, pozbawiony wieloznaczności Zsynchronizowanie mowy werbalnej i niewerbalnej Pozytywny wydźwięk wypowiedzi: Gorzej: Nie

Bardziej szczegółowo

Projekt z ZUS w gimnazjum

Projekt z ZUS w gimnazjum Załącznik nr 1 do regulaminu Projektu z ZUS Projekt z ZUS w gimnazjum Obowiązująca podstawa programowa kształcenia ogólnego kładzie duży nacisk na kształtowanie u uczniów postaw umożliwiających sprawne

Bardziej szczegółowo

Pokazujemy jak ratownictwo wygląda naprawdę

Pokazujemy jak ratownictwo wygląda naprawdę Lao tse, powiedział: Najlepsi przywódcy to tacy, których istnienia ludzie nie dostrzegają. Stopień niżej to tacy, których ludzie cenią i szanują. Potem tacy, których się boją; wreszcie tacy, których nienawidzą....

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA Komunikację międzyludzką możemy podzielić na werbalną oraz niewerbalną. Komunikacja werbalna to inaczej słowa, które wypowiadamy, a niewerbalna to kanał wizualny, czyli nasze

Bardziej szczegółowo

GRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata

GRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata GRAŻYNA KOWALCZYK SĄ TYLKO DWA SPOSOBY NA ŻYCIE. JEDEN TO ŻYCIE TAK, JAKBY NIC NIE BYŁO CUDEM. DRUGI TO ŻYCIE TAK, JAKBY WSZYSTKO BYŁO CUDEM (Albert Einstein) Wykaz rzeczy niszczących i zagrażających życiu

Bardziej szczegółowo

Komunikacja i praca w zespole projektowym zróżnicowanym kulturowo

Komunikacja i praca w zespole projektowym zróżnicowanym kulturowo Szkolenie zamknięte Komunikacja i praca w zespole projektowym zróżnicowanym kulturowo Opis szkolenia i cel Cele warsztatu to uświadomienie sobie własnych niedostatków komunikacyjnych, ich wyeliminowanie

Bardziej szczegółowo

EFEKTYWNA KOMUNIKACJA W FIRMIE JAK BYĆ

EFEKTYWNA KOMUNIKACJA W FIRMIE JAK BYĆ Przykładowy program EFEKTYWNA KOMUNIKACJA W FIRMIE JAK BYĆ ZROZUMIANYM Beata Kozyra 2017 3 dni Poniższy program może być skrócony do 2-1 dnia lub kilkugodzinnej prezentacji. Komunikacja jest krwiobiegiem

Bardziej szczegółowo

Agnieszka Nowakowska

Agnieszka Nowakowska Agnieszka Nowakowska Aby komunikacja byłą naprawdę efektywna nauczyciel musi pamiętać o jej podstawowych cechach i starać się by była: 1/Dwukierunkowa 2/Pozytywna 3/ Otwarta 1/ Komunikacja dwukierunkowa

Bardziej szczegółowo

Scenariusz godziny wychowawczej. Temat: Pojęcie konfliktu, sposoby rozwiązywania sytuacji konfliktowej

Scenariusz godziny wychowawczej. Temat: Pojęcie konfliktu, sposoby rozwiązywania sytuacji konfliktowej Scenariusz godziny wychowawczej Temat: Pojęcie konfliktu, sposoby rozwiązywania sytuacji konfliktowej Cele: umiejętność określenia pojęcia konfliktu, sytuacji konfliktowej rozumienie zalet i wad pięciu

Bardziej szczegółowo

ING to my wszyscy. A nasz cel to: wspieranie i inspirowanie ludzi do bycia o krok do przodu w życiu i w biznesie.

ING to my wszyscy. A nasz cel to: wspieranie i inspirowanie ludzi do bycia o krok do przodu w życiu i w biznesie. Pomarańczowy Kod ING to my wszyscy. A nasz cel to: wspieranie i inspirowanie ludzi do bycia o krok do przodu w życiu i w biznesie. Pomarańczowy Kod determinuje sposób, w jaki realizujemy powyższy cel określa

Bardziej szczegółowo

Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej.

Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej. Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej. (źródło: Moja przedsiębiorczość materiały dla nauczyciela, Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości) Cele: Zainspirowanie uczniów

Bardziej szczegółowo

POSTAW NA ROZWÓJ! 19.05.2011 KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA PROJEKT

POSTAW NA ROZWÓJ! 19.05.2011 KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA PROJEKT 19.05.2011 KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA PROJEKT POSTAW NA ROZWÓJ! Kampania informacyjno promocyjna oraz doradztwo dla osób dorosłych w zakresie kształcenia ustawicznego edycja 2 Projekt współfinansowany przez

Bardziej szczegółowo

Konstruktywna komunikacja trudnych zagadnień. Karolina Dulnik

Konstruktywna komunikacja trudnych zagadnień. Karolina Dulnik Konstruktywna komunikacja trudnych zagadnień Karolina Dulnik Efektywna komunikacja zrozumiała kompletna osiągalna czytelna jasna aktualna dla odbiorcy! zaplanowana konsekwentna wielotorowa spójna Planowanie

Bardziej szczegółowo

LETNIA AKADEMIA MŁODEGO MENEDŻERA

LETNIA AKADEMIA MŁODEGO MENEDŻERA LETNIA AKADEMIA MŁODEGO MENEDŻERA MODUŁ I - OSOBOWOŚĆ MENEDŻERA 1. LIDER A MENEDŻER. 2. CECHY OSOBOWOŚCI IDEALNEGO MENEDŻERA. 3. JAK CIĘ WIDZĄ TAK CIĘ PISZĄ WYGLĄD ZEWNĘTRZNY. 4. SILNE I SŁABE STRONY OSOBOWOŚCI

Bardziej szczegółowo

Umiejętności psychologiczne w pracy doradcy cz 2. komunikacja interpersonalna. dr Małgorzata Artymiak

Umiejętności psychologiczne w pracy doradcy cz 2. komunikacja interpersonalna. dr Małgorzata Artymiak Umiejętności psychologiczne w pracy doradcy cz 2. komunikacja interpersonalna dr Małgorzata Artymiak Komunikacja Komunikacja jest procesem ukierunkowanym na przekazywanie informacji i/lub wywoływanie określonych

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie zespołem projektowym IT

Zarządzanie zespołem projektowym IT Zarządzanie Zarządzanie zespołem projektowym IT zespołem projektowym IT OKREŚLANIE CELU Straciwszy ostatecznie cel z oczu, podwoiliśmy wysiłki Mark Twain Ludzie, którzy efektywnie wykorzystują swój czas,

Bardziej szczegółowo

MATERIAŁY SZKOLENIOWE Rozwiązywanie konfliktów

MATERIAŁY SZKOLENIOWE Rozwiązywanie konfliktów MATERIAŁY SZKOLENIOWE Rozwiązywanie konfliktów trener: Alicja Buczak - Zapart 1 KONFLIKT Konflikt jest powszechnym zjawiskiem społecznym. Tworzą go ludzie. Jego pojawienie się lub nie zależy bezpośrednio

Bardziej szczegółowo

Kreatywny dialog, czy istnieje potrzeba negocjacji? Anna Resler-Maj

Kreatywny dialog, czy istnieje potrzeba negocjacji? Anna Resler-Maj Kreatywny dialog, czy istnieje potrzeba negocjacji? Anna Resler-Maj Na jakie pytania będziemy poszukiwali odpowiedzi? Jaka to jest kreatywna komunikacja? Kiedy prowadzić negocjacje z dzieckiem? Jak prowadzić

Bardziej szczegółowo

Kompetencje poszukiwane na rynku pracy

Kompetencje poszukiwane na rynku pracy Kompetencje poszukiwane na rynku pracy Co to są kompetencje zawodowe? Kompetencje - to wypadkowa wiedzy, umiejętności i postaw zdolności, predyspozycje osobowościowe, psychospołeczne oraz poznawcze. Odpowiednio

Bardziej szczegółowo

BARIERY W KOMUNIKACJI I SPOSOBY ICH PRZEŁAMYWANIA

BARIERY W KOMUNIKACJI I SPOSOBY ICH PRZEŁAMYWANIA BARIERY W KOMUNIKACJI I SPOSOBY ICH PRZEŁAMYWANIA Sylwia Wrona Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław, 29.05.2015 KOMUNIKACJA - proces przekazywania (wymiany) informacji między jej uczestnikami -

Bardziej szczegółowo

Magia komunikacji. - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem. Magia prostego przekazu

Magia komunikacji. - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem. Magia prostego przekazu Magia komunikacji - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem Twoja percepcja rzeczywistości opiera się o uogólnionieniach i zniekształceniach. Oznacza to, że to, jak widzisz rzeczywistość różni się od rzeczywistości,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO NR 1 CALINECZKA w Policach

PROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO NR 1 CALINECZKA w Policach PROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO NR 1 CALINECZKA w Policach Podstawa prawna: 1. Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U> nr 256, poz. 2572 z późn. zm) 2. Rozporządzenie Ministra

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do Zapytania ofertowego nr W8/2015

Załącznik nr 1 do Zapytania ofertowego nr W8/2015 OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA USŁUGA SZKOLENIOWA I.A. Założenia szkoleniowe: Szkolenia będą prowadzone dla 5 grup szkoleniowych 1. GRUPA I Szkolenie z obsługi pacjenta: Komunikacja Pacjent Personel Medyczny

Bardziej szczegółowo

Techniki efektywnej prezentacji i autoprezentacji w biznesie

Techniki efektywnej prezentacji i autoprezentacji w biznesie Techniki efektywnej prezentacji i autoprezentacji w biznesie LondonSAM Polska, Kraków 2014 Opis szkolenia Umiejętność skutecznego komunikowania się jest we współczesnym biznesie sprawą kluczową, a jednym

Bardziej szczegółowo

Szkolenie. Szef najlepszego zespołu sprzedaży - Motywowanie pracowników. Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje

Szkolenie. Szef najlepszego zespołu sprzedaży - Motywowanie pracowników. Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje Szkolenie Szef najlepszego zespołu sprzedaży - Motywowanie pracowników Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje Opis szkolenia Jak zmotywować pracowników, by pracowali lepiej,

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyczny. Bądź sobą

Program profilaktyczny. Bądź sobą Program profilaktyczny Bądź sobą przeznaczony dla klas IV VI Program opracowała: Monika Wandas-Wasieńko Cele programu: 1.Wzmocnienie więzi koleżeńskiej i grupowej. 2.Nawiązywanie nieagresywnych kontaktów.

Bardziej szczegółowo

Akademia Menedżera GŁÓWNE CELE PROJEKTU:

Akademia Menedżera GŁÓWNE CELE PROJEKTU: Akademia Menedżera Dobre zarządzanie to nie to, co dzieje się w firmie, gdy jesteś obecny, ale to, co się w niej dzieje, gdy cię nie ma. Ken Blanchard GŁÓWNE CELE PROJEKTU: Główne cele projektu to zdobycie

Bardziej szczegółowo

Komunikacja i praca zespołowa w projekcie

Komunikacja i praca zespołowa w projekcie Komunikacja i praca zespołowa w projekcie Cele szkolenia - podnoszenie efektywności współpracy w ramach projektu, - usprawnianie komunikacji w zespole projektowym, - doskonalenie kompetencji w zakresie

Bardziej szczegółowo

Wśród koleżanek i kolegów. Budowanie pozytywnego obrazu siebie. i relacji w grupie.

Wśród koleżanek i kolegów. Budowanie pozytywnego obrazu siebie. i relacji w grupie. "Jest tylko jeden sposób nauki - poprzez działanie. Paulo Coelho Wśród koleżanek i kolegów. Budowanie pozytywnego obrazu siebie i relacji w grupie. Innowacja pedagogiczna dla uczniów klas V VI na lata

Bardziej szczegółowo

Okulary. Spotkanie 12. fundacja. Realizator projektu:

Okulary. Spotkanie 12. fundacja. Realizator projektu: T Spotkanie 12 Okulary Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Narodowego Programu Zdrowia Realizator projektu: fundacja e d u k a c j i p o z y t y w n e j Grupa docelowa

Bardziej szczegółowo

1. Ja, czyli kim jestem, co mogę i w jak mogę liczyć na swoje predyspozycje i możliwości?

1. Ja, czyli kim jestem, co mogę i w jak mogę liczyć na swoje predyspozycje i możliwości? Moduł 1 Materiały dla uczniów szkół gimnazjalnych I. Scenariusze lekcji wychowawczych 1. Ja, czyli kim jestem, co mogę i w jak mogę liczyć na swoje predyspozycje i możliwości? 2. Ja wobec innych 3. My,

Bardziej szczegółowo

Współpraca w zespole i z klientem w sytuacjach stanowiących wyzwanie

Współpraca w zespole i z klientem w sytuacjach stanowiących wyzwanie Strona 1 Dwudniowy program szkoleniowy dla kadry zarządzającej Współpraca w zespole i z klientem w sytuacjach stanowiących wyzwanie inspirowany Porozumieniem Bez Przemocy wg Marshalla Rosenberga Co wpływa

Bardziej szczegółowo

Załącznik 2. Kwestionariusz Thomasa-Kilmanna 1

Załącznik 2. Kwestionariusz Thomasa-Kilmanna 1 Załącznik 2. Kwestionariusz Thomasa-Kilmanna 1 Kwestionariusz Thomasa-Kilmanna zawiera listę 30 pytań, złożonych z par zdań opisujących zachowanie decydenta. Wypełniający go decydent ma za zadanie spośród

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Autoprezentacja - sztuka dobrych wystąpień Agnieszka Put Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 21 listopada 2016 r. Autoprezentacja sztuka wywierania wrażenia na innych, zarządzanie

Bardziej szczegółowo

Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu

Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych

Bardziej szczegółowo

T6 Kompetencje LEVER wersja 1.0

T6 Kompetencje LEVER wersja 1.0 T6 Kompetencje LEVER wersja 1.0 Osoba posiadająca tę kompetencję jest świadoma tego, co wie, co potrafi i jakie są jej mocne strony. Kiedy rozpoczyna pracę nad jakimś zadaniem, zawsze najpierw stara się

Bardziej szczegółowo

ROLA NAUCZYCIELA W KSZTAŁTOWANIU POSTAW UCZNIÓW. Kamila Ordowska

ROLA NAUCZYCIELA W KSZTAŁTOWANIU POSTAW UCZNIÓW. Kamila Ordowska ROLA NAUCZYCIELA W KSZTAŁTOWANIU POSTAW UCZNIÓW Kamila Ordowska Dlaczego powinniśmy kształcić postawy społeczne i obywatelskie? Dynamicznie zmieniające się realia współczesnego świata rozwój cywilizacyjno

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA.  PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu

Bardziej szczegółowo

IV. Szkolny Program Profilaktyki kl. I III

IV. Szkolny Program Profilaktyki kl. I III IV. Szkolny Program Profilaktyki kl. I III Zadania główne Zadania szczegółowe Cele Metody Uczestnicy Realizatorzy Termin Uwagi I. Tworzymy zespół II. Porozumiewa my się z innymi Integrujemy się poprzez

Bardziej szczegółowo

Danuta Sterna: Strategie dobrego nauczania

Danuta Sterna: Strategie dobrego nauczania : Strategie dobrego nauczania Strategie dobrego nauczania Strategie oceniania kształtującego I. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. II. Organizowanie w klasie dyskusji,

Bardziej szczegółowo

Kodeks Wartości Grupy Kapitałowej ENEA

Kodeks Wartości Grupy Kapitałowej ENEA Kodeks Wartości Grupy Kapitałowej ENEA 1 Cel Kodeksu Wartości GK ENEA 2 2 Kodeks Wartości wraz z Misją i Wizją stanowi fundament dla zasad działania Grupy Kapitałowej ENEA. Zamierzeniem Kodeksu jest szczegółowy

Bardziej szczegółowo

WOS - KLASA I. umieć wyrażać (wypowiadać) własne zdanie w prosty sposób oraz je uzasadniać (chociaż dwoma argumentem)

WOS - KLASA I. umieć wyrażać (wypowiadać) własne zdanie w prosty sposób oraz je uzasadniać (chociaż dwoma argumentem) WOS - KLASA I Ocena dopuszczający wskazać chociaż jeden przykład cech, które mogą świadczyć o tym, że osoba jest dobrym obywatelem wymienić chociaż jeden przykład osób, które są dobrymi obywatelami podać

Bardziej szczegółowo

Komunikacja niewerbalna: uwarunkowania kulturowe

Komunikacja niewerbalna: uwarunkowania kulturowe Komunikacja niewerbalna: uwarunkowania kulturowe Kulturowe uniwersalizmy 1. Te same części ciała wykorzystywane są do przesyłania niewerbalnych komunikatów. 2. Niewerbalne kanały wykorzystywane są do przekazywania

Bardziej szczegółowo