Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Zamawiający. Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY z badania ewaluacyjnego pn. Ocena trwałości wsparcia skierowanego na rozwój przedsiębiorczości udzielonego uczestnikom projektów, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą w ramach Działania 6.2 oraz Poddziałania PO KL Zamawiający Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Wykonawca Poznań, listopad 2012

2 Podsumowanie Głównym celem badania ewaluacyjnego pn. Ocena trwałości wsparcia skierowanego na rozwój przedsiębiorczości udzielonego uczestnikom projektów, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą w ramach Działania 6.2 oraz Poddziałania PO KL zrealizowanego przez Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak na zlecenie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy było zbadanie i ocena trwałości rezultatów wsparcia udzielonego uczestnikom projektów Działania 6.2 i Poddziałania PO KL na rozwój przedsiębiorczości. W pierwszej kolejności analizie poddana została jakość udzielonego wsparcia. Wyniki przeprowadzonej ewaluacji wykazały, jakie formy wsparcia były dla uczestników projektów najbardziej przydatne do rozpoczęcia działalności gospodarczej oraz prowadzenia firmy w pierwszym okresie jej funkcjonowania, a także, jakie moduły wsparcia szkoleniowo-doradczego zostały uznane za najbardziej użyteczne. Projektodawcy z kolei oceniali trudność grup docelowych oraz form wsparcia. W ramach badania ocenie poddana została również jakość biznesplanów analiza w tym zakresie przeprowadzona została przez zespół badawczy w ramach desk research; także beneficjenci dokonali ogólnej oceny biznesplanów tworzonych w ramach realizowanych przez nich projektów. Następnym elementem badania była analiza adekwatności wsparcia w kontekście oczekiwań uczestników i zapotrzebowania regionalnego rynku pracy. W ramach tego zagadnienia przedstawiona została struktura grup docelowych projektu, a także dokonana ocena ich trudności z punktu widzenia przede wszystkim beneficjentów. Określone zostały również czynniki decydujące o przystąpieniu do projektu oraz struktura powstałych działalności gospodarczych. Zasadniczym elementem ewaluacji było zbadanie podjętych w ramach projektów działań pod kątem trwałości i skuteczności wsparcia udzielonego na rozwój przedsiębiorczości. Analiza ta została dokonana z uwzględnieniem trybu realizacji projektów konkursowego i systemowego. W ramach analizy ww. aspektów przedstawione zostały wskaźniki przeżycia nowo powstałych firm, przyczyny zaprzestania prowadzenia działalności, sytuacja nadal funkcjonujących firm, czynniki sukcesu nowo powstałych firm oraz skuteczność udzielonego wsparcia. Określono również szanse na utrzymanie rezultatów projektów w dłuższej perspektywie czasu, jak również wpływ utworzonych działalności gospodarczych na lokalny/regionalny rynek pracy oraz ich konkurencyjność. Ponadto zdiagnozowano dodatkowe pozytywne efekty generowane przez projekty, tj. tworzenie nowych miejsc pracy, i określono skalę ich występowania. Nieodzownym elementem badania była również ocena efektywności wsparcia. W ramach tego elementu oszacowano koszty realizacji projektu w przeliczeniu na jednego uczestnika, wysokość i przeznaczenie dotacji, a także skalę i przyczyny zwrotu udzielonych środków. Istotnym elementem ewaluacji było także określenie problemów i niepożądanych zjawisk, jakie wystąpiły w toku realizacji projektów. Wyniki badania przedstawiają problemy, na jakie natrafiają beneficjenci Działania 6.2 oraz Poddziałania W końcowej fazie badania wypracowane zostały rekomendacje, które stanowić mają propozycje rozwiązań i działań, jakie należałoby podjąć, by właściwie modelować i wdrażać instrumenty wsparcia przedsiębiorczości na Dolnym Śląsku oraz by zapewnić osiągnięcie optymalnych efektów tego wsparcia. 2

3 Streszczenie Niniejszy raport zawiera wyniki badania ewaluacyjnego pn. Ocena trwałości wsparcia skierowanego na rozwój przedsiębiorczości udzielonego uczestnikom projektów, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą w ramach Działania 6.2 oraz Poddziałania PO KL zrealizowanego przez Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak na zlecenie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Cel badania Celem głównym ewaluacji było zbadanie i ocena trwałości rezultatów wsparcia udzielonego uczestnikom projektów Działania 6.2 i Poddziałania PO KL na rozwój przedsiębiorczości. Metodologia badania Odpowiedzi na postawione pytania badawcze uzyskano przy wykorzystaniu różnorodnych metod i technik badawczych, zarówno ilościowych, jak i jakościowych. Zastosowane metody objęły: desk research, telefoniczne wywiady pogłębione (TDI), indywidualne wywiady pogłębione (IDI), wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (CATI), wspomaganą komputerowo ankietę internetową (CAWI), wywiady eksperckie, panel ekspercki, zogniskowany wywiad grupy (FGI), analizę SWOT i studium przypadku (case study). Jakość udzielonego wsparcia Ocena przydatności wsparcia. Za najbardziej przydatną do rozpoczęcia działalności gospodarczej formę wsparcia uczestnicy projektów uznali bezzwrotną dotację. Także ten element uznany został za niezbędny w okresie pierwszych 6 miesięcy prowadzenia firmy, na drugim miejscu znalazło się wsparcie pomostowe. Jeśli chodzi o ocenę przydatności wsparcia szkoleniowo-doradczego, to łącznie 93,1% uczestników projektów oceniła je jako przydatne w procesie zakładania i prowadzenia działalności w pierwszym okresie. Za najbardziej użyteczne moduły wsparcia szkoleniowo-doradczego uznane zostały te, w ramach których omawiane było prowadzenie księgowości w przedsiębiorstwie oraz sporządzanie biznesplanów. Stosunkowo najmniej osób wskazało użyteczność modułów tematycznych dotyczących przepisów BHP w przedsiębiorstwie (brak wskazań), logistyki, wdrażania programów usprawniających prowadzenie działalności oraz prawa handlowego. Ponadto, zarówno uczestnicy projektów, jak i eksperci objęci badaniem, wskazywali na duże znaczenie kompleksowości oferowanego wsparcia. Ocena jakości biznesplanów. Wyniki analizy biznesplanów wskazują, że w badanych dokumentach wysoko można ocenić następujące aspekty: spójność ścieżki zawodowej z rodzajem działalności, uzasadnienie planowanych inwestycji i adekwatność zdolności wytwórczych. Umiarkowanie pozytywnie można ocenić te elementy biznesplanów, które dotyczą kontekstu rynkowego działalności gospodarczej i prognoz jej rozwoju: rzetelność analizy zapotrzebowania na produkt i usługę, konkurencyjność, poziom diagnozowanego popytu oraz wiarygodność prognoz co do rozwoju firmy. Badanie wykazało, iż w przypadku niemal połowy analizowanych biznesplanów planowane przedsięwzięcia nie są innowacyjne, jedna trzecia zaś jest innowacyjna w małym stopniu. Przedsięwzięcia ocenione jako innowacyjne w małym stopniu, to przede wszystkim te, które dotyczą działalności unikalnej/niszowej na skalę danej gminy/powiatu. Ogólnie jakość badanych biznesplanów można ocenić na poziomie średnim, podkreślając nieco niższą ocenę w odniesieniu do analizy rynku, konkurencyjności i prognoz rozwoju przedsięwzięcia, zaś wyższą w odniesieniu do przygotowania pod względem doświadczenia i zdolności wytwórczych uczestników. Jeśli chodzi o oceny 3

4 beneficjentów, to łącznie 80,7% z nich uznało, że w ramach realizowanych przez nich projektów większość biznesplanów była dobrze napisana. Trudność formy wsparcia. W opinii respondentów badania CAWI forma wsparcia obejmująca wsparcie osób zamierzających założyć działalność gospodarczą jest uznawana za raczej trudną ponad połowa projektodawców Działania 6.2 i wszyscy projektodawcy Poddziałania wskazali na tę ocenę. Za najtrudniejszy element uznano dotację bezzwrotną, szczególnie konieczność kontrolowania uczestników projektów pod kątem sposobu i prawidłowości jej wykorzystania. Adekwatność wsparcia w kontekście oczekiwań uczestników i zapotrzebowania regionalnego rynku pracy Grupy docelowe projektów. Wśród łącznej liczby uczestników projektów w ramach Działania 6.2, zakładanej we wnioskach o dofinansowanie projektu (tj osób), nieco ponad 18% stanowić miały kobiety. Mniej niż 10% wszystkich uczestników obejmować miały osoby bezrobotne zamieszkujące obszary wiejskie i miejsko-wiejskie (9,3%) oraz osoby po 45 roku życia (7,9%). Osoby do 25 roku życia stanowić miały 4% uczestników projektów, podczas gdy osoby długotrwale bezrobotne niecałe 3%, zaś osoby niepełnosprawne 1,2%. W przypadku Poddziałania w projektach konkursowych jedyną grupą docelową, wyróżnioną we wszystkich analizowanych wnioskach o dofinansowanie projektu, były kobiety, natomiast w projekcie systemowym wskazano jedynie, że jego uczestnikami będą osoby zatrudnione, co wynika ze specyfiki tego typu projektów. Jeśli chodzi o strukturę rzeczywistych uczestników projektów, to w przypadku Działania 6.2 najliczniej reprezentowaną grupą wiekową były osoby w wieku lata (ponad 40%), a także osoby powyżej 45 roku życia, nieco ponad 2 / 3 uczestników projektów stanowiły kobiety. Uwzględniając wykształcenie uczestników projektów, to zdecydowanie najczęściej były to osoby z wykształceniem wyższym. W ujęciu terytorialnym wśród uczestników dominowały osoby z obszarów miejskich (59,2%). W odniesieniu do sytuacji uczestników na ryku pracy w chwili przystąpienia do projektu, to 64,3% stanowiły osoby nieaktywne zawodowo, w tym 11,4% - osoby uczące się. Z kolei wśród wszystkich uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania % stanowiły osoby młode (poniżej 25 roku życia), natomiast 3,6% - osoby w wieku starszym (55-64 lata). Ponad połowa uczestników (63,5%) była płci żeńskiej, a 16,8% pochodziło z obszarów wiejskich. Dominowały osoby z wykształceniem wyższym (blisko połowa uczestników). Biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy osób uczestniczących w projektach, to największy odsetek (niemal ¾ wszystkich uczestników) stanowiły osoby zatrudnione. W przypadku projektu systemowego stosunkowo najliczniej reprezentowaną grupą uczestników, którzy otrzymali dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej były osoby w wieku lata, nieco więcej uczestników projektów było płci żeńskiej (54,3%), natomiast znacznie większy odsetek uczestników pochodził z obszarów wiejskich (80,2%). Trudność grup docelowych. Najtrudniejszą w opinii projektodawców Działania 6.2 grupą docelową są osoby długotrwale bezrobotne (1,69 pkt.), które od długiego czasu nie miały żadnego kontaktu z rynkiem pracy. Drugą pod względem trudności grupą są osoby niepełnosprawne (1,27 pkt.). Z kolei w opinii projektodawców Poddziałania najtrudniejszą grupą docelową są osoby objęte programem outplacement zwolnione lub zagrożone zwolnieniem (2,4 pkt.). Czynniki decydujące o przystąpieniu do projektu. Zdecydowanie najczęstszą przyczyną ubiegania się o wsparcie była chęć pozyskania środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej (ogółem 68,4% i aż 97,8% w przypadku uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2). Innymi istotnymi motywami były: chęć skorzystania z szansy utrzymania się na rynku pracy (szczególnie 4

5 w przypadku uczestników projektu systemowego 46%) oraz chęć zweryfikowania pomysłu na biznes (ogółem 19,4%). Struktura powstałych działalności gospodarczych. W wyniku realizacji projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania w okresie łącznie 1259 osób założyło działalność gospodarczą. Nowo tworzone firmy powstawały przede wszystkim w branży w ramach sekcji PKD Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności (29% wszystkich przedsiębiorstw), w tym szczególnie w ramach działów PKD: działalność gospodarcza pozostała (78,7%) oraz informatyka (15,6%). Obie te branże uznawane są za kluczowe/perspektywiczne dla Dolnego Śląska, w związku z tym powstawanie w nich nowych firm uznać należy za zjawisko pozytywne. Za podobny typ branż uznaje się także Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocyklowych oraz artykułów użytku osobistego i domowego (w tym dział PKD: Handel detaliczny, z wyłączeniem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli; naprawa artykułów użytku osobistego i domowego) oraz Budownictwo, gdzie powstawało blisko 13% wszystkich nowo tworzonych firm. Wszystkie nowo powstałe przedsiębiorstwa to jednoosobowe działalności gospodarcze osób fizycznych. Jeśli chodzi o profil działalności firm, to zdecydowanie dominuje działalność usługowa (81,5% wobec 11,2% - handel, 5,6% - produkcja, 1,8% - budownictwo). Niemal 1 / 3 wszystkich powstałych firm została zarejestrowana na terenie powiatu Miasto Wrocław. Trwałość i skuteczność wsparcia udzielonego na rozpoczęcie działalności gospodarczej Wskaźnik przeżycia nowo powstałych firm. Porównanie poszczególnych kohort demograficznych 1 przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników wszystkich badanych projektów z analogicznymi kohortami populacją przedsiębiorstw w Polsce prowadzonych przez osoby fizyczne, pozwala stwierdzić, że we wszystkich kohortach i latach, w których są porównywane, korzystniej wypadają przedsiębiorstwa utworzone przez uczestników projektów dofinansowanych ze środków UE. W niemal wszystkich momentach pomiaru (nieznaczny wyjątek stanowi tutaj rok 2008 i przeżywalność powstałych firm do roku 2010, co wynika z małej próby badawczej) przedsiębiorstwa powstałe przy udziale środków unijnych wykazują się wyższym wskaźnikiem przeżycia. Dla wszystkich kohort demograficznych przedsiębiorstw założonych przez uczestników projektów w ramach Działania 6.2. i Poddziałania efekt w postaci funkcjonowania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie czasowym po zakończeniu uczestnictwa w projekcie uznać można za co najmniej dobry. Postawiona na początku badania hipoteza dotycząca niższej przeżywalności firm utworzonych przez osoby z grup defaworyzowanych została w znacznym stopniu obalona. Ponadto zaobserwowano stosunkowo wyższy wskaźnik przeżycia firm powstałych w branżach kluczowych/perspektywicznych dla Dolnego Śląska. Przyczyny zaprzestania prowadzenia działalności. Spośród osób, które w wyniku udziału w projekcie zarejestrowały firmę, do momentu realizacji badania 19,1% zdecydowało się na zamknięcie bądź zawieszenie jej działalności. W ogóle uczestników najistotniejszą przyczyną zaprzestania prowadzenia działalności był brak klientów/odbiorców (nieco ponad 1 / 5 wskazań), jednak w podziale na poszczególne Działanie/Poddziałanie powód ten nie dominował w przypadku projektów konkursowych w ramach Poddziałania nie został on wskazany przez ani jedną osobę. Stosunkowo często wskazywane były natomiast problemy finansowe i to raczej te związane z brakiem środków na regulowanie zobowiązań (57,1% w przypadku uczestników projektów 1 Analiza kohortowa polega na ocenie procesów i obserwacji zdarzeń zachodzących w czasie w specjalnie wyodrębnionej populacji (zbiorowości ludzi czyli tzw. kohorcie), która wyróżniona została na podstawie wspólnie przeżytych zdarzeń związanych z określonym momentem lub okresem, na podstawie S. Borowski, M. Bogacka, Analiza kohortowa i jej zastosowanie, PWN, Warszawa

6 konkursowych Poddziałania 8.1.2) niż z brakiem płynności finansowej (aczkolwiek blisko ¼ osób, która otrzymała wsparcie w ramach Działania 6.2 wskazała to jako przyczynę zamknięcia firmy). Sytuacja nadal funkcjonujących firm. Według deklaracji respondentów, sytuacja nieco ponad połowy firm założonych dzięki wsparciu z dotacji w ramach Działania 6.2 i Poddziałania jest raczej pewna, co oznacza, że występuje jedynie niewielkie ryzyko upadłości (53,3% ogółu wskazań). Najczęściej pozytywnie oceniali kondycją finansową swojego przedsiębiorstwa (a więc odpowiedzi raczej pewna i zdecydowanie pewna) uczestnicy projektów konkursowych z Poddziałania (84,6%), zaś najrzadziej uczestnicy projektu systemowego z tego samego Poddziałania (71,1%). Czynniki sukcesu nowo powstałych firm. Ankietowani uczestnicy projektu uznali finansowe wsparcie zewnętrzne za podstawowy czynnik sukcesu ich nowo powstałych firm (43,5%). Respondenci wskazali również doświadczenie i wykształcenie przedsiębiorcy jako element pomagający odnieść sukces działalności gospodarczej (28,4%) oraz dostosowanie oferty do zapotrzebowania rynku (21,6%). Skuteczność udzielonego wsparcia (deadweight effect). Ponad połowa respondentów ogółem (57,7%) zadeklarowała, iż w przypadku braku dotacji nie założyłaby własnej firmy. Najczęściej negatywnie odpowiadali uczestnicy projektu systemowego realizowanego z Poddziałania (68%). Wpływ założonych działalności gospodarczych na regionalny/lokalny rynek pracy. Jakkolwiek ogólna liczba nowo powstałych dzięki wsparciu unijnemu firm jest relatywnie niewielka, to mimo wszystko musi mieć choćby minimalny wpływ na rynek pracy i tym samym nie można deprecjonować wartości udzielonego wsparcia, zwłaszcza, że każda działalność powoduje wzrost konkurencji. Jeśli chodzi o szanse na utrzymanie efektów udzielonego wsparcia, to na obecny moment perspektywy w tym zakresie można uznać za raczej optymistyczne wskaźniki przeżycia firm powstałych stosunkowo najdawniej (w latach ) są o kilka punktów procentowych wyższe w porównaniu ze wskaźnikami przeżycia wszystkich firm powstałych w Polsce w tym okresie, ponadto założyciele niemal 73% firm utworzonych w tych latach w chwili obecnej określają sytuację finansową swojej firmy jako pewną. Należy jednak wziąć pod uwagę, że przeżycie firm niejednokrotnie zależy od czynników trudnych do przewidzenia i niezależnych od kogokolwiek, np. sytuacji makroekonomicznej i stąd przewidywania dotyczące utrzymania trwałości powstałych firm trzeba traktować raczej ostrożnie. Efektywność wsparcia Koszty projektów. Najwyższy średni koszt projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu wystąpił w przypadku Działania 6.2 PO KL (blisko 50 tys. zł), następnie w przypadku projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania PO KL (ponad 29 tys. zł), najniższy zaś w przypadku projektów realizowanych w ramach projektu systemowego realizowanego w ramach Poddziałania PO KL niespełna 17 tys. zł. Najwyższy koszt osiągnięcia efektu, tj. założenie działalności gospodarczej przez uczestnika projektu wystąpił w przypadku Poddziałania PO KL projekt systemowy (ok zł/os.), natomiast w przypadku projektów realizowanych w trybie konkursowym średni koszt osiągnięcia tego efektu był mniejszy o ok zł i wyniósł ok zł/os. w przypadku Działania 6.2 PO KL oraz ok zł/os. w przypadku Poddziałania PO KL projekty konkursowe. Przeznaczenie dotacji. Zdecydowana większość (ok. 90%) uczestników projektów, którzy otrzymali dotację na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, przeznaczyła te środki na zakup środków trwałych. Pozostałe kategorie wydatków pojawiały się marginalnie: w przypadku Działania 6.2 ponad 5% uczestników projektów, którzy otrzymali dotację przeznaczyło te środki na prace remontowe 6

7 i budowlane. W przypadku uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania projekty konkursowe, prawie 9% uczestników projektów przeznaczyło dotację na zakup środków obrotowych (a także 6% w przypadku projektu systemowego w ramach Poddziałania oraz 2,5% w ramach Działania 6.2 PO KL). Skala i przyczyna zwrotu środków. W toku badania zidentyfikowano 9 przypadków nieprawidłowości w wykorzystaniu i/lub rozliczaniu przez uczestników projektów środków, które uzyskali na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, co przy skali zastosowania tej formy wsparcia w województwie dolnośląskim ocenić należy jako liczbę nieznaczną. Przyczyny konieczności zwrotu otrzymanych środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej przedstawiają się następująco: nierozliczenie dotacji, brak realizacji działań zapisanych w biznesplanie, dobrowolna decyzja uczestnika projektu, iż nie chce prowadzić własnej firmy podjęta już po jej założeniu, złożenie niepełnego/nieprawdziwego oświadczenia związanego z wymogiem nieprowadzenia działalności gospodarczej na 12 miesięcy przed dniem przystąpienia do projektu, zaprzestanie prowadzenia działalność gospodarczej przed upływem 12 miesięcy od otrzymania dotacji. Problemy i niepożądane zjawiska Niemal połowa badanych beneficjentów Działania 6.2 (46,2%) nie dostrzegała żadnych problemów w toku realizacji projektów. U 30,8% beneficjentów pojawiły się problemy proceduralne (zbyt skomplikowane/przedłużające się procedury, częste zmiany procedur) projektodawcy zgłaszali uwagi odnośnie nieścisłości zapisów wytycznych i konieczność wielokrotnego kontaktowania się z IP2 w sprawie ich interpretacji. Niektórzy beneficjenci (23,1%) doświadczyli problemów z płynnością finansową (długi czas oczekiwania na płatności), zaś problemy organizacyjne związane z rekrutacją uczestników pojawiły się w przypadku 11,5% respondentów. Inaczej przedstawia się zestawienie problemów, z którymi spotkali się beneficjenci projektów realizowanych w ramach Poddziałania Ponad połowa z nich (60%) doświadczyła problemów proceduralnych, np. tych związanych ze zmianą założeń projektu wynikających ze wskazań IZ. Jedynie 20% respondentów wskazało na problemy w obszarze informacji i promocji oraz problemy z organizacją szkoleń. Rekomendacje W toku procesu badawczego wypracowano propozycje rozwiązań i działań, jakie należałoby podjąć, by właściwie modelować i wdrażać instrumenty wsparcia przedsiębiorczości na Dolnym Śląsku oraz by zapewnić osiągnięcie optymalnych efektów tego wsparcia. Do działań i modyfikacji tych zaliczyć należy: wspieranie powstawania działalności gospodarczych w branżach kluczowych/ perspektywicznych dla regionu Dolnego Śląska, ze względu na stosunkowo wyższą przeżywalność firm tworzonych w tych branżach, zbadanie przyczyn stosunkowo niskiej skuteczności i efektywności projektu systemowego, przeprowadzenie analizy porównawczej dotacji bezzwrotnej i mikropożyczki pod kątem ich skuteczności i efektywności, kontynuowanie przez IZ badania osiągniętych wskaźników, tj. losów uczestników projektów, w tym w obszarze wsparcia przedsiębiorczości na skalę całego kraju, ale także z uwzględnieniem regionów, na wybranej próbie, z perspektywy 12, 18 i 24 miesięcy od założenia działalności gospodarczej (na wzór badania ewaluacyjnego zrealizowanego w tym zakresie z ramach komponentu regionalnego PO KL), 7

8 skierowanie do osób długotrwale bezrobotnych bardziej kompleksowego wsparcia w ramach projektów, obejmującego wsparcie psychologiczno-doradcze jeszcze przed właściwym etapem wsparcia szkoleniowego i doradczego dotyczącego zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. 8

9 Abstract Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego The present report contains the results of the Evaluation of sustainability of the support aimed at developing entrepreneurship provided to projects participants who established a business within the projects realized under Measure 6.2 and Sub-measure of the Human Capital Operational Programme (HC OP) carried out by on request of Labor Office of Lower Silesian Voivodeship. Objective of the study The main objective of the evaluation was to examine and evaluate the sustainability of results of the support for business development provided to projects participants within Measure 6.2 and Submeasure of the HC OP. Methodology of research Answers to the research questions were obtained using a variety of research methods and techniques, both quantitative and qualitative. The methods included: desk research, telephone in-depth interviews (TDI), individual in-depth interviews (IDI), a computer-assisted telephone interviews (CATI), computer-aided online surveys (CAWI), expert interviews, panel of experts, focus group interview (FGI), SWOT analysis and case studies. The quality of the provided support Evaluation of the support s utility. The form of support most useful to start a business, indicated by projects participants, was a non-refundable grant. This element was also recognized as necessary in the first six months of business running; in the second place a bridge support was considered. When it comes to evaluate training and advisory support, a total of 93.1% of projects participants assessed it as useful in the process of setting up and running a business in the first period. The most useful modules of training and advisory support were considered those related to company accounting and preparation of business plans. Relatively few people pointed to the utility of thematic modules regarding company s health and safety (no responses), logistics, implementation of programs to improve the company operating, and commercial law. In addition, projects participants, as well as experts in the study, pointed to the importance of complexity of the offered support. Assessment of the business plans quality. The results of the analysis of business plans indicate that in these documents the following aspects can be positively assessed: consistency between job experience and the type of activity planned to be established, justification of investments and adequacy of production capacity. Elements of business plans regarding the context of market activity and forecasts of its development, such as reliability of analysis of the demand for products and services, competition, level of the diagnosed demand and credibility of the forecasts for company s development can be assessed moderately positively. The study showed that in about half of the analyzed business plans prospective businesses are not innovative, and 1 / 3 of them is only a little innovative. Projects rated as "innovative to the small extent" are mainly those related to a unique/niche business on the local scale. Overall, the quality of business plans can be assessed moderately well, emphasizing slightly lower scores for market analysis and forecasts for the competitiveness of the enterprise, and higher ones in terms of the experience and production capacity of participants. When it comes to the beneficiaries, a total of 80.7% of them assessed that the most of business plans within their projects were well-written. Difficulty of the form of support. In the opinion of CAWI respondents a form of support relating to the support for people wishing to start a business is considered to be rather difficult in realization 9

10 more than half of the project beneficiaries assessed it this way. The non-repayable grant was recognized as the hardest part of the support, particularly in relation to the need of controlling the project participants for the correctness of grant using. Adequacy of the support in context of participants' expectations and needs of the regional labor market Projects target groups. Among the total number of participants in the projects under Measure 6.2, indicated in applications for project funding (i.e. 1,641 people), just over 18% were to be women. Less than 10% of all participants were to be unemployed living in rural and urban-rural areas (9.3%) and those over 45 years of age (7.9%). Persons under 25 years of age were to constitute 4% of participants in the projects, while those long-term unemployed less than 3%, and disabled persons 1.2%. In case of Sub-measure and call for proposals projects the only target group featured in all of the analyzed applications for project funding were women, while in the systemic project it was only indicated that participants will be employed, due to the specific nature of such projects. When it comes to the structure of the actual projects participants, in case of Measure 6.2 the most numerous age group were those years old (40%), and those over 45 years old; just over two thirds of participants were women. In relation to participants education, there were mainly people with higher education. In terms of participants provenience individuals from urban areas dominated (59.2%). Regarding participants situation in the labor market at the moment of entering a project 64.3% were then economically inactive, including 11.4% that were learners. On the other hand, among all the participants in call for proposals projects under Sub-measure % were young people (under 25 years of age), and 3.6% - older persons (55-64 years). More than half of the participants (63.5%) were female and 16.8% were from rural areas. People with higher education dominated as well (almost half of the participants). Taking into account the situation on the labor market of people participating in the project, the largest percentage (almost three-quarters of all participants) were employed. In the case of the systemic project relatively most numerous group of participants who received a grant to start a business were those years old, slightly more participants in the projects were women (54.3%), while a much larger percentage of participants came from rural areas (80.2%). Difficulty of the target groups. In the opinion of beneficiaries the most difficult target group within Measure 6.2 are long-term unemployed (1.69 pts.), that for a long time did not have any contact with the labor market. The second most difficult group are disabled people (1.27 pts.). On the other hand, in the opinion of the Sub-measure beneficiaries the hardest target group are persons covered with outplacement program - dismissed or threatened to be dismissed (2.4 pts.). Factors determining entering a project. Among all the participants by far the most common cause to apply for support was to raise funds to start a business (68.4% in total and as many as 97.8% of participants in call for proposal projects under Sub-measure 8.1.2). Other important reasons were: a desire to take advantage of the opportunity to remain on labor market (especially in case of the systemic project s participants - 46%) and a desire to verify a business idea (a total of 19.4%). Structure of the established businesses. As a result of the projects implementation within Measure 6.2 and Sub-measure in the period of a total of 1,259 economic activities were set up. The newly formed companies were created mainly within the section of Polish Economic Activity Classification (PKD) Real estate, renting and activities related to running a business (29% of all newly established companies), especially in the branch: other business activities (78.7%) and IT (15.6%). Both of these industries are considered to be key/prospective for Lower Silesia, and for that reason 10

11 establishing new businesses in those branches should be considered positive. As the same type of industry Wholesale and retail trade, repair of motor vehicles, motorcycles and personal and household goods is recognized (especially the branch Retail trade, except of motor vehicles and motorcycles, repair of personal and household goods ) and Construction, where nearly 13% of all newly created companies were established. Regarding the legal form of economic activity all the set up businesses were economic activities of natural persons. As of companies profile, they provided mainly services (81.5% compared to 11.2% - trade, 5.6% - production, 1.8% - construction). Almost one third of all the established companies were registered in the city of Wrocław. Persistence and effectiveness of the support provided to start a business The survival rate of start-ups. Comparison of different demographic cohorts of companies created by the project participants with similar cohorts a population of Polish enterprises run by individuals, leads to the conclusion that in all cohorts and years in which they are compared, companies formed by the participants of the projects co-financed from EU funds obtained better results. In almost all measurement times (slight exception in year 2008 and survival rates for 2010, due to the small study sample) companies founded with the EU grants have a higher survival rate. For all demographic cohorts of enterprises set up by the participants of the projects under Measure 6.2. and Sub-measure the effect regarding companies operation in a long term after the time of participation in a project can be considered at least good. Hypothesis stated in the beginning of the study, related to the lower survival rate of companies created by people from disadvantaged groups, has been largely overturned. In addition, a relatively higher survival rate of companies established in key/prospective industries for the region of Lower Silesia is observed. Reasons for the cessation of business. 19.1% of those participants who registered a company as a result of project participation decided to close or suspend their business until the implementation of the present evaluation. In general, the most important cause of cessation was a lack of customers/consumers (just over one fifth of responses), but within the individual Measures/Submeasures this reason does not dominate within the call for proposals projects under Sub-measure it has not been indicated by anyone. Comparatively, however, among the participants of these projects financial problems were often indicated and rather those due to lack of funds for meeting liabilities (57.1% of participants in call for proposal projects within Sub-measure 8.1.2) than the lack of liquidity (although nearly a quarter of people who received support within Measure 6.2 identified this issue to be a reason for closure of the company). Situation of still operating companies. According to declarations of the respondents, the situation of slightly more than half of the companies established with the support of a grant under Measure 6.2 and Sub-measure is quite certain, which means that there is just a little risk of bankruptcy (53.3% of all responses). Participants of call for proposals projects within Sub-measure evaluated the financial condition of their companies the most positively (84.6%), while the least optimistic were the participants of the systemic project within the same Sub-measure (71.1%). Success factors of newly established companies. Surveyed participants recognized external financial support as a key factor of success of start-ups (43.5%). Respondents also pointed to their experience and education as part of a business success (28.4%), as well as adapting the offer to the needs of the market (21.6%). Effectiveness of the support (deadweight effect). More than half of the total number of respondents (57.7%) declared that in the absence of a grant never wear their own business. The largest number 11

12 of the negative answers were given by participants of the systemic project within Sub-measure (68%). Impact of established businesses on regional/local labor market. Although the total number of companies established with the support of the European funds is relatively small, it must have even minimal impact on the labor market and thus the value of the provided support cannot be depreciated, especially taking into consideration that every activity causes an increase in competition. As for the chances of maintaining the effects of the provided support, the present prospects in this area can be considered rather optimistic business survival rates relating to the relatively oldest companies (those established in years ) are a few percents higher than survival rates of all companies set up in Poland at that time; also the founders of nearly 73% of companies created over the years assess the present financial position of their companies as good. It should be borne in mind that the durability of companies often depends on factors which are difficult to predict and beyond the control of anyone (such as macroeconomic situation) and hence prospects of maintaining the results of the support need to be careful. The effectiveness of the support Projects costs. The highest average cost of the project for 1 participant occurred in case of the projects within Measure 6.2 of the HC OP (nearly 50 thousand PLN), the medium one was within the call for proposal projects implemented within Sub-measure (over 29 thousand PLN) and the lowest one within the systemic project implemented under Sub-measure less than 17 thousand PLN. The highest cost of achieving the effect "setting up a business by a participant in a project" occurred in case of Sub-measure systemic project (about PLN / pers.), while in case of call for proposal projects average cost of achieving this effect was about PLN smaller and amounted to about PLN / pers. in case of Measure 6.2 and about PLN / pers. in case of Submeasure call for proposal projects. Use of grant. In case of the vast majority (about 90%) of all participants who received a grant to start one s own business, funds were earmarked for a purchase of fixed assets. Other categories of expenditure appeared marginally: in case of Measure 6.2 more than 5% of the participants allocated funds for renovations and construction. Among participants in the call for proposal projects implemented within Sub-measure almost 9% allocated a grant for the purchase of fixed assets (as well as 6% in case of the systemic project within Sub-measure 8.1.2, and 2.5% under Measure 6.2). Scale and reasons for the reimbursement. In the course of the study nine cases of irregularities in the use of grants were identified. Taking into consideration the scale of use of this form of support in the province of Lower Silesia this number should be assessed as insignificant. The reasons for the reimbursement of the funds received to start a business are as follows: lack of grant clearance, lack of implementation of the activities outlined in the business plan, voluntary decision of the project participants that they do not want to run their own business made already after its establishment, submission of incomplete/false statement related to the requirement of inactivity business for 12 months before entering a project, cessation of economic activity within 12 months after receiving a grant. 12

13 Problems and unforeseen events Almost half of projects beneficiaries within Measure 6.2 (46.2%) did not experience any problems in the projects implementation. 30.8% of the beneficiaries experienced procedural problems (too complicated/long procedures, frequent changes in procedures) their reported comments related to inaccuracies in the guidelines and a need of constantly asking the Intermediary Institution for their interpretation. Some beneficiaries (23.1%) experienced problems with financial liquidity (long waiting time for payment). Organizational issues related to the recruitment of participants occurred in case of 11.5% of respondents. Overview of problems experienced by beneficiaries of projects within Sub-measure presents different results. More than half of them (60%) experienced procedural issues, such as those related to the change in objectives of the project resulting from the indications of the Managing Authority. Only 20% of respondents pointed to problems in the field of information and publicity, as well as problems with the organization of training. Recommendations In the course of the research process proposals for solutions and actions to be taken in order to properly model and implement tools to promote entrepreneurship in Lower Silesia and to ensure optimum effects of this support were developed. Suggested actions and modification include: encouraging the establishment of businesses in key/prospective sectors for the region of Lower Silesia, due to the relatively higher survival rate of companies created in these industries, examining the reasons for the relatively low efficiency and effectiveness of the systemic project, comparative analysis of non-repayable grants and micro-loans in terms of their effectiveness and efficiency, continuation of the study made by the Managing Authority, related to the indicators, such as the situation of project participants, including the area of entrepreneurship support in the whole country, as well as regions, from the perspective of 12, 18 and 24 months after the foundation of economic activity (like evaluation study carried out in this area under the regional component of the Human Capital Operational Programme), providing long-term unemployed persons with a more comprehensive support within projects, including psychological support and counseling before the appropriate stage of training and mentoring support regarding setting up and running a business. 13

14 Spis treści Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podsumowanie... 2 Streszczenie... 3 Abstract... 9 Wykaz skrótów Wprowadzenie Opis przedmiotu, głównych założeń i celów badania Zakres badania Kryteria ewaluacyjne Pytania badawcze Metodologia badania Desk research Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (CATI) Wspomagana komputerowo ankieta internetowa (CAWI) Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) Wywiady eksperckie Telefoniczne wywiady pogłębione (TDI) Panel ekspercki Zogniskowany wywiad grupowy Case study Analiza SWOT Opis wyników ewaluacji, ich analiza i interpretacja Jakość udzielonego wsparcia oraz jego wpływu na konkurencyjność, pozycję na rynku i okres funkcjonowania nowo powstałych podmiotów gospodarczych Ocena przydatności wsparcia szkoleniowo-doradczego i finansowego Ocena jakości biznesplanów Trudność formy wsparcia obejmującej pomoc osobom pragnącym założyć działalność gospodarczą Adekwatność wsparcia w kontekście oczekiwań uczestników oraz zapotrzebowania regionalnego rynku pracy Grupy docelowe projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Trudność grup docelowych projektów Czynniki decydujące o przystąpieniu uczestników do projektu Struktura powstałych działalności gospodarczych

15 Wpływ nowo powstałych firm na lokalny/regionalny rynek pracy i ich konkurencyjność Trwałość i skuteczność wsparcia udzielonego na rozpoczęcie działalności gospodarczej Wskaźnik przeżycia nowo powstałych firm Przyczyny zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej Sytuacja nadal funkcjonujących firm Czynniki sukcesu nowo powstałych przedsiębiorstw. Czynniki warunkujące brak trwałości udzielonego wsparcia Skuteczność udzielonego wsparcia (deadweight effect) Szanse i możliwości na utrzymanie osiągniętych efektów wsparcia Efektywność wsparcia Koszt na jednego uczestnika projektu (wszyscy uczestnicy) Koszt na jednego uczestnika projektu, który założył działalność gospodarczą Przeznaczenie dotacji udzielonych na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej oraz środków przyznanych w ramach wsparcia pomostowego Skala i przyczyny zwrotu przez uczestników projektu niewłaściwie wykorzystanych środków przeznaczonych na rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej Nakłady poniesione przez beneficjentów projektów Wartość dodana projektu systemowego Efektywność zwrotnych instrumentów wsparcia w porównaniu z instrumentami bezzwrotnymi Problemy i niepożądane zjawiska w toku realizacji projektów Propozycje działań i modyfikacji w celu modelowania i optymalizacji efektów wsparcia skierowanego na rozwój przedsiębiorczości w regionie Analiza SWOT Case study Tabela wniosków i rekomendacji

16 Wykaz skrótów CATI CAWI CS DR DWUP EFS FGI GUS IDI IW (IP2) IP IZ PO KL JEREMIE MRR PE PEFS 2007 PKD PKM PO KL WD PO KL PUP ROEFS Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (ang. Computer Assissted Telephone Interview) Wspomagana komputerowo ankieta internetowa (ang. Computer Assissted Web Interview) Case study (studium przypadku) Desk research Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Europejski Fundusz Społeczny Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview) Główny Urząd Statystyczny Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-depth Interview) Instytucja Wdrażająca (Instytucja Pośrednicząca II stopnia) Instytucja Pośrednicząca Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Panel ekspercki Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego 2007 dla PO KL Polska Klasyfikacja Działalności Podkomitet Monitorujący Program Operacyjny Kapitał Ludzki Województwa Dolnośląskiego Program Operacyjny Kapitał Ludzki Powiatowy Urząd Pracy Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego SzOP PO KL Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki SWOT Analiza SWOT (ang. Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats) TDI UMWD WE Telefoniczny wywiad pogłębiony (ang. Telephone In-depth Interview) Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wywiady eksperckie 16

17 1. Wprowadzenie 1.1. Opis przedmiotu, głównych założeń i celów badania Celem głównym ewaluacji było zbadanie i ocena trwałości rezultatów wsparcia udzielonego uczestnikom projektów Działania 6.2 i Poddziałania 8.1. PO KL na rozwój przedsiębiorczości. W ramach badania, obok celu głównego, zrealizowano następujące cele szczegółowe: 1. oceniono jakość udzielonego wsparcia (w tym uzyskanie przez uczestników wiedzy i kompetencji z zakresu przedsiębiorczości, niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej z perspektywy minimum 6 miesięcy od daty założenia działalności) oraz jego wpływ na konkurencyjność, pozycję na rynku i okres funkcjonowania nowo powstałych podmiotów gospodarczych; 2. zbadano, w jakim stopniu projekty odpowiadają oczekiwaniom uczestników oraz potrzebom regionalnego rynku pracy, wynikającym z zachodzących tendencji i zmian oraz w jaki sposób zmiany te decydowały o charakterze i rodzaju zakładanej działalności gospodarczej; 3. oceniono i porównano, pod kątem efektywności, projekty realizowane w trybie konkursowym i systemowym, w kontekście nakładów poniesionych na działania - w stosunku do otrzymanych rezultatów; 4. oceniono trwałość (z perspektywy minimum 6 miesięcy od zakończenia udziału w projekcie, tj. po 18 miesiącach od daty założenia działalności gospodarczej) zastosowanej formy wsparcia oraz zbudowanego potencjału rozwojowego, w aspekcie liczby i kondycji funkcjonujących przedsiębiorstw, które powstały w wyniku realizacji projektu; 5. oceniono skuteczność udzielonego wsparcia, w kontekście zbadania liczby obecnie działających aktywnie na rynku podmiotów gospodarczych, powstałych w wyniku realizacji projektów, a w przypadku zakończonych działalności zidentyfikowano okres ich prowadzenia oraz przyczyny likwidacji; 6. oceniono szanse i możliwości na utrzymanie osiągniętych pozytywnych efektów zrealizowanych działań w ramach projektów po zakończeniu finansowania zewnętrznego, w dłuższym okresie czasu; 7. zidentyfikowano dodatkowe efekty generowane przez projekty ukierunkowane na rozwój przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz wpływ założonych działalności gospodarczych na zmiany na regionalnym rynku pracy; 8. przeanalizowano tendencje, ewentualne problemy i niepożądane zjawiska oraz ich przyczyny i propozycje rozwiązań, usprawniających proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL w obszarze wsparcia rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia w regionie. Cel główny oraz cele szczegółowe zostały osiągnięte poprzez odpowiedzi na pytania badawcze, w tym poprzez ocenę projektów zrealizowanych w ramach Działania 6.2. i Poddziałania z perspektywy uczestników, projektodawców, pracowników instytucji zaangażowanych we wdrażanie PO KL w regionie, a także ekspertów ds. przedsiębiorczości i polityki rynku pracy (socjolodzy, ekonomiści, specjaliści ds. polityki społecznej itp.) oraz przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu z terenu Dolnego Śląska. 17

18 Zakres badania Zakres terytorialny Województwo dolnośląskie. Zakres czasowy Okres od momentu rozpoczęcia wdrażania PO KL w województwie dolnośląskim do momentu rozpoczęcia badania. Zakres podmiotowy Beneficjenci oraz uczestnicy projektów konkursowych w ramach Działania 6.2 i Poddziałania oraz projektu systemowego realizowanego w ramach Poddziałania komponentu regionalnego PO KL; instytucje zaangażowane w realizację PO KL na Dolnym Śląsku, eksperci ds. przedsiębiorczości i polityki rynku pracy (socjolodzy, ekonomiści, specjaliści ds. polityki społecznej itp.) oraz przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu z terenu Dolnego Śląska. Zakres przedmiotowy Projekty konkursowe realizowane w ramach Działania 6.2 i Poddziałania PO KL oraz projekt systemowy realizowany w ramach Poddziałania PO KL w województwie dolnośląskim, w okresie W poniższej tabeli przedstawiono listę podpisanych umów o dofinansowanie projektów oraz liczbę uczestników projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania 8.1.2, w zakresie objętym przedmiotem badania. Tabela 1. Podpisane umowy o dofinansowanie projektów oraz liczba uczestników projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Działanie/ Poddziałanie Rok Nr konkursu Liczba podpisanych umów o dofinansowanie projektu Liczba osób, które założyły działalność gospodarczą w wyniku udziału w projekcie I/6.2/08 18* I/6.2/A/09 II/6.2/B/09 III/6.2/C/ * * 2010 I/6.2/B/10 II/6.2/C/10 III/6.2/A/ I/8.1.2/A/ I/8.1.2/A/ Poddziałanie Okres realizacji projektu systemowego * Obejmuje projekty informacyjno-promocyjne. Źródło: Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia. Nazwa projektu systemowego Wsparcie pracodawców przechodzących procesy adaptacyjne i ich pracowników szansą stabilizacji regionalnego rynku pracy Liczba osób, które założyły działalność gospodarczą w wyniku udziału w projekcie 81 18

19 Badaniem zostały objęte następujące typy operacji, przewidziane do realizacji w ramach Działania 6.2 i Poddziałania 8.1.2, wpisujące się w zakres badania: Działanie 6.2 bezzwrotne wsparcie dla osób zamierzających rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej (w tym na założenie spółdzielni lub spółdzielni socjalnej) obejmujące: doradztwo (indywidualne i grupowe) oraz szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej, przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości (w tym w formie spółdzielni lub spółdzielni socjalnej o ile wszyscy członkowie są osobami, które rozpoczęły prowadzenie działalności w wyniku uczestnictwa w projekcie), do wysokości 40 tys. zł na osobę (lub 20 tys. zł na osobę w przypadku spółdzielni lub spółdzielni socjalnej), wsparcie pomostowe udzielane w okresie do 6 / do 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy o udzielenie wsparcia pomostowego, obejmujące a) finansowe wsparcie pomostowe wypłacane miesięcznie w kwocie do wysokości minimalnego wynagrodzenia obowiązującego na dzień zawarcia umowy o udzielenie wsparcia pomostowego b) szkolenia i doradztwo w zakresie efektywnego wykorzystania dotacji (wyłącznie dla osób, które rozpoczęły działalność w ramach danego projektu); Poddziałanie wsparcie dla osób zwolnionych, przewidzianych do zwolnienia lub zagrożonych zwolnieniem pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, realizowane w formie tworzenia i wdrażania programów typu outplacement, obejmujących m.in.: bezzwrotne wsparcie dla osób zamierzających podjąć działalność gospodarczą poprzez zastosowanie następujących instrumentów: o doradztwo (indywidualne i grupowe) oraz szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności gospodarczej, o przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości, do wysokości 40 tys. zł na osobę, o wsparcie pomostowe udzielane w okresie do 6 / do 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy o udzielenie wsparcia pomostowego, obejmujące finansowe wsparcie pomostowe wypłacane miesięcznie w kwocie nie wyższej niż równowartość minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu wypłacenia dotacji, połączone z doradztwem oraz pomocą w efektywnym wykorzystaniu dotacji (wyłącznie dla osób, które rozpoczęły działalność w ramach danego projektu) Kryteria ewaluacyjne Przedmiotowe badanie zostało wykonane w oparciu o następujące kryteria ewaluacyjne: Kryterium skuteczności rozumiane jako stopień, w jakim podjęte działania w zakresie wspierania rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia zapewniają osiągnięcie celów projektowych i programowych. Kryterium efektywności rozumiane jako stosunek nakładów poniesionych na działania w zakresie wspierania rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia - do otrzymanych rezultatów, w kontekście wpływu na poziom aktywności zawodowej uczestników projektów (nakłady poniesione rozumiane jako zasoby finansowe, ludzkie i poświęcony czas). 19

20 Kryterium użyteczności pozwalające określić stopień, w jakim efekty zrealizowanych działań w ramach projektów będą odpowiadać na potrzeby uczestników projektów oraz dolnośląskiego rynku pracy. Kryterium trwałości pozwalające określić, w jakim stopniu uzyskane pozytywne efekty zrealizowanych działań w ramach projektów mają szanse i możliwości na utrzymanie osiągniętego stanu po zakończeniu finansowania zewnętrznego, a także czy możliwe jest utrzymanie, w dłuższym okresie czasu, tego pozytywnego wpływu na procesy rozwoju na poziomie regionu Pytania badawcze Prace badawcze zmierzały do udzielenia odpowiedzi na postawione poniżej pytania badawcze. I. Ocena jakości udzielonego wsparcia (w tym uzyskania przez uczestników wiedzy i kompetencji z zakresu przedsiębiorczości, niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej z perspektywy minimum 6 miesięcy od daty założenia działalności) oraz jego wpływu na konkurencyjność, pozycję na rynku i okres funkcjonowania nowo powstałych podmiotów gospodarczych 1. W jakim stopniu element szkoleniowo doradczy przygotował uczestników projektów do założenia i prowadzenia działalności gospodarczej (ocena z perspektywy minimum 6 miesięcy od daty założenia działalności)? Jakie były moduły tematyczne: najbardziej przydatne/najmniej przydatne? Czy jakiegoś elementu zabrakło? Jeśli tak, to jakiego? Czy jakiś moduł tematyczny był omówiony w zbyt szerokim zakresie? Jeśli tak, to jaki? 2. Czy i w jakim stopniu uzyskanie wsparcia: o szkoleniowego, o doradczego, o finansowego, w tym pomostowego (podstawowego i przedłużonego) oraz jednorazowych dotacji, było niezbędne/najbardziej przydatne/najmniej przydatne do prowadzenia działalności gospodarczej w pierwszym jej okresie (do 6 miesięcy od jej założenia)? W jakim stopniu uzyskane wsparcie w postaci nabytej wiedzy i kompetencji do prowadzenia działalności, było wykorzystywane przez przedsiębiorców w dalszym okresie po 6 miesiącach od daty założenia działalności? 3. Jaka była jakość biznesplanów, opracowanych przez uczestników projektów, którzy otrzymali dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej? Jak przedstawiała się kwestia adekwatności profilu działalności firmy do zapotrzebowania potencjalnych odbiorców jej usług? 4. Czy badana forma wsparcia uznawana jest za trudną czy łatwą w procesie realizacji projektów? Na czym polega jej trudność, a na czym łatwość? 5. Osoby z jakim doświadczeniem zawodowym (staż pracy, branża) najczęściej i najrzadziej zakładały działalność gospodarczą? Z czego to wynikało? 6. Jaki odsetek firm zakładanych w województwie dolnośląskim w ostatnich latach stanowią podmioty powstałe w wyniku wsparcia w ramach 6.2 i PO KL? 20

21 II. Zbadanie, w jakim stopniu projekty odpowiadają oczekiwaniom uczestników oraz potrzebom regionalnego rynku pracy, wynikającym z zachodzących tendencji i zmian oraz w jaki sposób zmiany te decydowały o charakterze i rodzaju zakładanej działalności gospodarczej 7. Jak kształtowała się grupa docelowa objęta wsparciem w realizowanych projektach, z uwzględnieniem wieku uczestników, płci, wykształcenia oraz dodatkowych aspektów sytuacji na rynku pracy w momencie przystępowania do projektu, miejsca pracy (w przypadku osób zatrudnionych), zgodnie z kryteriami wskaźników monitorowania PO KL? Jakie osoby stanowią grupę reprezentatywną? Czy występuje grupa, która jest niedoreprezentowana? Czy w okresie zarysowują się istotne zmiany w tym zakresie? 8. Jaki odsetek uczestników projektów stanowią osoby z orzeczonym stopniem niepełnosprawności? Jak licznie reprezentowana jest grupa osób w wieku 45+? 9. Czy grupa docelowa w badanych projektach uznawana jest za trudną czy łatwą w procesie ich realizacji? Na czym polega jej trudność, a na czym łatwość? 10. Czy działania w projektach konkursowych w ramach Działania 6.2 PO KL i Poddziałania PO KL oraz w projekcie systemowym skierowane są przede wszystkim do osób, które doświadczają największych trudności związanych z wejściem i/ lub utrzymaniem się na rynku pracy? Czy osoby te stanowią grupy docelowe projektów? Czy działalności gospodarcze podejmowane przez ww. osoby cechują się mniejszą/ większą trwałością w stosunku do firm zakładanych przez osoby z innych grup (nie defaworyzowanych)? 11. W jakim stopniu cele i rezultaty realizowanych projektów odpowiadają na kierunki rozwoju i potrzeby regionalnego rynku pracy? 12. W jakim stopniu profil uczestników projektu był uwarunkowany rzeczywistą sytuacją grupy na regionalnym rynku pracy? 13. Jakie czynniki decydowały o przystąpieniu przez uczestników do udziału w projekcie? 14. W jakim stopniu otrzymane wsparcie stanowiło jedyną drogę do wejścia na rynek pracy lub pozostania na nim (w przypadku osób pracujących)? 15. Czy rozmieszczenie projektów jest adekwatne, tj. czy projekty realizowane są przede wszystkim tam, gdzie jest duże zagrożenie bezrobociem? Jaki jest odsetek firm, które tworzone są na takich obszarach? Jeśli niski, czym jest to spowodowane? 16. Na założenie jakich podmiotów gospodarczych (branża, profil, forma oraz obszar prowadzonej działalności) zostały przeznaczone bezzwrotne dotacje w ramach badanych projektów? Czy w okresie zarysowują się istotne zmiany w tym zakresie? 17. Czy uczestnicy projektów zakładają firmy w branżach strategicznych/ kluczowych/ przyszłościowych dla regionu? Czy beneficjenci projektów stymulują zakładanie firm właśnie w tego typu branżach przez uczestników projektu? Czy beneficjenci ograniczają powstawanie firm w branżach schyłkowych/o złych perspektywach rozwojowych etc.? Czy firmy założone w branżach kluczowych/przyszłościowych wykazują większą trwałość (wyższa wartość wskaźnika przeżycia przedsiębiorstw) niż firmy w innych branżach? 21

22 III. Ocena i porównanie, pod kątem efektywności, projektów realizowanych w trybie konkursowym i systemowym, w kontekście nakładów poniesionych na działania - w stosunku do otrzymanych rezultatów 18. W jakiej wysokości udzielone były dotacje bezzwrotne na rozpoczęcie działalności gospodarczej w przełożeniu na wielkość projektu: liczbę osób uczestniczących w projekcie i liczbę osób, które zakładały działalność gospodarczą? Na co były przeznaczane dotacje? 19. Jakie poniesiono w ramach projektów nakłady rozumiane jako zasoby finansowe, ludzkie, rzeczowe i poświęcony czas w stosunku do otrzymanych/planowanych do otrzymania rezultatów? Czy w kontekście poniesionych nakładów wsparcie w realizowanych projektach jest zasadne? 20. Czy wielkość poniesionych nakładów na działania skierowane na rozwój przedsiębiorczości i samozatrudnienia zapewnia ich efektywność? Czy podobne efekty możliwe byłyby do osiągnięcia przy wykorzystaniu niższych nakładów? 21. Jaka jest porównywalna efektywność wsparcia udzielonego w projektach konkursowych z efektywnością projektu systemowego? 22. Jaką wartość dodaną wnosi projekt systemowy w porównaniu do efektów otrzymanych w wyniku realizacji projektów konkursowych? IV. Ocena trwałości (z perspektywy minimum 6 miesięcy od zakończenia udziału w projekcie, tj. po 18 miesiącach od daty założenia działalności gospodarczej) zastosowanej formy wsparcia oraz zbudowanego potencjału rozwojowego, w aspekcie liczby i kondycji funkcjonujących przedsiębiorstw, które powstały w wyniku realizacji projektu 23. Czy uczestnicy projektów, którzy otrzymali dotacje (oraz wsparcie pomostowe) nadal prowadzą działalność gospodarczą (z perspektywy minimum 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie)? Jaki odsetek firm założonych w ramach udzielonego wsparcia istnieje na chwilę obecną? Jak kształtuje się płynność finansowa tych firm, ile osób zatrudniają? Jakie czynniki sukcesu miały wpływ na przeżywalność nowo powstałych firm? Jakie były przyczyny w przypadku zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej i jaki był okres jej funkcjonowania, po zakończeniu udziału w projekcie? 24. W jakim stopniu predyspozycje zawodowe, a także wiedza, kompetencje, pomoc w postaci wsparcia pomostowego oraz doświadczenie, zdobyte przez uczestników projektów w okresie 12 miesięcy od założenia działalności, decydowały o jej kontynuowaniu po zakończeniu finansowania zewnętrznego? 25. Jakie czynniki warunkują brak trwałości efektów udzielonego wsparcia (np. brak precyzyjnej analizy rynku na etapie rozpoczynania działalności gospodarczej, czynniki koniunkturalne)? V. Ocena skuteczności udzielonego wsparcia, w kontekście zbadania liczby obecnie działających aktywnie na rynku podmiotów gospodarczych, powstałych w wyniku realizacji projektów, a w przypadku zakończonych działalności identyfikacja okresu ich prowadzenia oraz przyczyn likwidacji 26. Czy uczestnicy projektów, którzy otrzymali dotacje bezzwrotne na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej założyliby własne przedsiębiorstwa, gdyby nie otrzymali 22

23 przedmiotowych środków? Jeśli tak, to z jakich źródeł sfinansowaliby planowane przedsięwzięcia? (deadweight effect) 27. Jakie są przyczyny i jaka jest skala zwrotu przez przedsiębiorców niewłaściwie wykorzystanych środków, przeznaczonych na rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej? VI. Ocena szans i możliwości na utrzymanie osiągniętych pozytywnych efektów zrealizowanych działań w ramach projektów po zakończeniu finansowania zewnętrznego, w dłuższym okresie czasu 28. Jakie są szanse i możliwości na utrzymanie, w perspektywie kolejnych lat po zakończeniu realizacji projektów, zakładanych we wnioskach o dofinansowanie rezultatów? Czy uzyskane w ramach zrealizowanych projektów efekty mają szanse być trwałe, długookresowe i odczuwalne po zakończeniu interwencji? VII. Identyfikacja dodatkowych efektów generowanych przez projekty ukierunkowane na rozwój przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz wpływ założonych działalności gospodarczych na zmiany na regionalnym rynku pracy 29. W jakim stopniu założone i prowadzone w wyniku udziału w projektach firmy kształtowały lokalny/regionalny rynek pracy? Jaki wpływ miały na jego konkurencyjność? Czy w okresie zarysowują się istotne zmiany w tym zakresie? VIII. Analiza tendencji, ewentualnych problemów i niepożądanych zjawisk oraz ich przyczyn i propozycji rozwiązań, usprawniających proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL w obszarze wsparcia rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia w regionie 30. Czy w procesie realizacji projektów pojawiły się czynniki, problemy, niepożądane zjawiska negatywnie wpływające na jakość udzielonego wsparcia? Jakie były ich przyczyny? Jakie działania można/ należy podjąć, by zniwelować ww. w toku realizacji kolejnych projektów? 31. Jakie działania/modyfikacje/usprawnienia byłyby możliwe do wdrożenia, względem obecnego stanu, przez instytucje zaangażowane we wdrażanie PO KL w regionie, w celu modelowania właściwego wsparcia skierowanego na rozwój przedsiębiorczości i samozatrudnienia, prowadzącego do osiągania optymalnych efektów? 1.2. Metodologia badania W niniejszym rozdziale krótko przedstawiono metodologię badawczą, tj. sposób, w jaki uzyskane zostały odpowiedzi na postawione pytania badawcze, a tym samym rozwiązane problemy badawcze. Wykonawca dokonał analizy dostarczającej wyczerpujących i wiarygodnych informacji. Ponadto zastosował triangulację: źródeł danych analizy przeprowadzone zostały zarówno w oparciu o dane zastane, jak i dane wywołane, metod badawczych wykorzystane zostały zarówno metody ilościowe, jak i jakościowe; łączne zastosowanie obu grup metod pozwoliło skonfrontować ze sobą dane pochodzące z różnych źródeł i tym samym lepiej poznać i zrozumieć badane zjawiska, perspektyw badawczych badanie przeprowadzone zostało przez zespół doświadczonych, współpracujących ze sobą od kilku lat, badaczy, co pozwoliło uzyskać szerszy obraz przedmiotu badania. 23

24 Desk research W ramach badania wykorzystano wskazane poniżej źródła danych, podzielone na kilka homogenicznych grup. Grupy wyznaczone zostały na podstawie funkcji, które w procesie badawczym pełniła analiza poszczególnych dokumentów: GRUPA I: DOKUMENTY PROGRAMOWE I STRATEGICZNE Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , maj 2007, Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata , grudzień 2011, Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL , lipiec 2012, System Realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (wrzesień 2007) z uwzględnieniem m.in. Zasad finansowania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz Zasad dokonywania wyboru projektów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Zasady udzielania pomocy publicznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, luty 2011, Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Poradnik, 2010, Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, listopad GRUPA II: DOKUMENTY OKREŚLAJĄCE ZASADY REALIZACJI PROJEKTÓW I UDZIELANIA WSPARCIA W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W RAMACH ANALIZOWANEGO DZIAŁANIA I PODDZIAŁANIA PO KL Plany Działania PO KL dla województwa dolnośląskiego na lata , 2009, 2010, 2011 oraz 2012 Priorytet VI oraz VIII, Dokumentacja konkursowa dla Konkursów ogłoszonych przez DWUP: I/6.2/08; I/6.2/A/09; II/6.2/B/09; III/6.2/C/09; I/6.2/B/10; II/6.2/C/10; III/6.2/A/10; I/8.1.2/A/09; I/8.1.2/A/10, Szczegółowe zasady realizacji wsparcia dla osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą w ramach Działania 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie dolnośląskim, Wrocław, maj 2008/ kwiecień 2009/ styczeń 2010, Szczegółowe zasady realizacji wybranych form wsparcia w ramach Poddziałania 8.1.2, Wrocław, październik 2009/ styczeń 2010/ styczeń GRUPA III: DOKUMENTY DIAGNOZUJĄCE SYTUACJĘ NA DOLNOŚLĄSKIM RYNKU PRACY Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie dolnośląskim, Warszawa, lipiec 2010, Raport Określenie struktury zawodowej mieszkańców Dolnego Śląska oraz zdefiniowanie i opisanie kierunków rozwoju dolnośląskiego rynku pracy powstały w wyniku realizacji projektu systemowego w ramach Poddziałania PO KL, Raport Sytuacja na dolnośląskim rynku pracy badanie zapotrzebowania na zawody, kwalifikacje i umiejętności powstały w ramach projektu pt. Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji, Warszawa 2011, Analiza porównawcza województw w kontekście realizacji celów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , Warszawa, lipiec

25 GRUPA IV: DOKUMENTY ZAWIERAJĄCE INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZOWANYCH PROJEKTÓW Wnioski o dofinansowanie projektu, na realizację których zawarto umowy w ramach Konkursów objętych zakresem badania, Wniosek o dofinansowanie projektu systemowego Wsparcie pracodawców przechodzących procesy adaptacyjne i ich pracowników szansą stabilizacji regionalnego rynku pracy, realizowanego w ramach Poddziałania 8.1.2, Wnioski o płatność wraz z załącznikami nr 2, dotyczące projektów objętych zakresem badania, Biznesplany opracowane przez uczestników projektów, którym przyznano dotacje, Dane wygenerowane z PEFS 2007 w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia badania. GRUPA V: OPRACOWANIA I ANALIZY DOTYCZĄCE TEMATYKI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I PRZEDSIĘBIORSTW Program Integracji Mikro, Małych i Średnich Przedsiębiorstw z Gospodarką Dolnego Śląska raport z badania na zlecenie UMWD, Wrocław, maj 2010, Diagnoza sytuacji osób defaworyzowanych na rynku pracy, raport na zlecenie DWUP, Wałbrzych 2010, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa W przypadku dokumentów z grup I, II, III i V analizie poddane zostały wszystkie wskazane dokumenty. W odniesieniu do dokumentów z grupy IV, w przypadku wniosków o dofinansowanie projektu oraz wniosków o płatność także przeanalizowane zostały wszystkie dokumenty dotyczące projektów objętych zakresem badania. Zgodnie z danymi wskazanymi w tabeli nr 1 analizie poddanych zostało: w ramach Działania wnioski o dofinansowanie projektu, w tym 3 odnoszące się do projektów informacyjno-promocyjnych oraz 2, w ramach których uczestników objęto tylko wsparciem szkoleniowym, w ramach Poddziałania (tryb konkursowy) 5 wniosków o dofinansowanie projektu, w ramach Poddziałania (tryb systemowy) 1 wniosek o dofinansowanie projektu systemowego. Łącznie objęte analizą zostały wnioski o dofinansowanie projektu oraz wnioski o płatność dotyczące 49 projektów. W ramach analizy biznesplanów przeanalizowanych zostało łącznie 58 biznesplanów, według następującej struktury: 42 biznesplany powstałe w toku realizacji projektów w ramach Działania 6.2, 11 biznesplanów powstałych w toku realizacji projektów w ramach Poddziałania 8.1.2, 5 biznesplanów powstałych w toku realizacji projektu systemowego w ramach Poddziałania Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (CATI) W przedmiotowym badaniu wywiady CATI przeprowadzone zostały na populacji uczestników projektów w ramach badanego Działania/Poddziałania, którzy założyli działalność gospodarczą w wyniku udzielonego wsparcia. 25

26 W przypadku Działania 6.2 i Poddziałania (projekty konkursowe) zastosowano celowowarstwowy dobór próby. Uczestników ww. Działania/Poddziałania potraktowano jako jedną populację, z której proporcjonalnie wydzielono próbę badawczą o liczebności 384, w ramach której: 338 jednostek stanowili uczestnicy projektów w ramach Działania 6.2, 46 jednostek stanowili uczestnicy projektów w ramach Działania W przypadku Poddziałania (projekt systemowy) zastosowano dobór pełny, tj. nawiązano kontakt z 81 osobami, z których z 2 w ramach zwiadu badawczego przeprowadzono telefoniczne wywiady pogłębione (TDI). W przypadku pozostałych 79 osób udało się zrealizować 51 efektywnych wywiadów CATI. Łącznie zrealizowano 435 wywiadów CATI Wspomagana komputerowo ankieta internetowa (CAWI) Ankiety CAWI skierowane zostały do wszystkich beneficjentów projektów objętych badaniem (45 projektów konkursowych, 1 projekt systemowy 2 ). Ostatecznie udało się zrealizować: 26 ankiet CAWI z beneficjentami projektów w ramach Działania 6.2 (zwrotność na poziomie 65%), 4 ankiety CAWI z beneficjentami projektów konkursowych w ramach Poddziałania (zwrotność na poziomie 80%), 1 ankietę CAWI z beneficjentem projektu systemowego w ramach Poddziałania (zwrotność na poziomie 100%). Ogólny współczynnik realizacji CAWI wyniósł 67,4%, co jest wynikiem bardzo dobrym, biorąc pod uwagę specyfikę techniki Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) W ramach przedmiotowego badania wywiady pogłębione pozwoliły uzupełnić informacje uzyskane w toku realizacji badania CATI oraz desk research odnośnie grup docelowych objętych wsparciem w realizowanych projektach, ich łatwości i trudności czy adekwatności profilu uczestników projektów do ich sytuacji na regionalnym rynku pracy. Wywiady te pomogły także określić efektywność udzielonego wsparcia w kontekście osiągniętych rezultatów, w szczególności zaś dokonać porównania efektywności projektów konkursowych i projektu systemowego. W przypadku wywiadów pogłębionych z przedstawicielami IP i IW (IP2) pozyskane zostały także informacje odnośnie założeń Planów Działania, dokumentacji konkursowej oraz zasad realizacji projektów i oceny ich wpływu na rozwój przedsiębiorczości w województwie dolnośląskim oraz zmian wprowadzanych w ww. dokumentach na przestrzeni lat. Łącznie zrealizowano 8 wywiadów pogłębionych z przedstawicielami: Instytucji Pośredniczącej, tj. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego z następującej jednostki: o Wydział Zarządzania Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki 1 wywiad pogłębiony. Instytucji wdrażającej (Instytucji Pośredniczącej II stopnia), tj. Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy z następujących jednostek: o o Wydział Programowania i Zarządzania 1 wywiad pogłębiony, Wydział Aktywizacji Zawodowej i Kształcenia Ustawicznego 1 wywiad pogłębiony, 2 Z badania wyłączone zostały projekty informacyjno-promocyjne. 26

27 o Wydział Adaptacyjności 1 wywiad pogłębiony. Regionalnych Ośrodków EFS z: o o o o Wrocławia 1 wywiad pogłębiony, Wałbrzycha 1 wywiad pogłębiony, Legnicy 1 wywiad pogłębiony, Jeleniej Góry 1 wywiad pogłębiony. Wywiady z przedstawicielami Wydziału Zarządzania Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki UMWD oraz ROEFS we Wrocławiu, Wałbrzychu i Legnicy przeprowadzone zostały techniką wywiadu telefonicznego (TDI). Zdecydowano się na takie rozwiązanie ze względu na wystąpienie długotrwałych problemów ze skontaktowaniem się z osobami kompetentnymi i umówieniem wywiadów. W przypadku wywiadu pogłębionego z przedstawicielem Wydziału Zarządzania PO KL UMWD, został on dodany do zakresu prac badawczych na etapie konsultacji raportu metodologicznego i z tego powodu zdecydowano się przeprowadzić go techniką TDI. Należy przy tym zaznaczyć, że telefoniczne wywiady pogłębione (TDI) cechują się takimi samymi zasadami stosowania, jak indywidualne wywiady pogłębione, z tą różnicą, że wywiad TDI nie jest przeprowadzany face-to-face, tylko z wykorzystaniem telefonu. Rozmowa pomiędzy respondentem a badaczem przebiega na podstawie takiego samego narzędzia, jak w przypadku IDI. W związku z tym zastosowanie techniki wywiadu TDI zamiast IDI nie wpłynęło na zakres i jakość uzyskanych odpowiedzi Wywiady eksperckie W przedmiotowym badaniu wywiady eksperckie przeprowadzone zostały z niezależnymi (zarówno w stosunku do Zamawiającego, jak i Wykonawcy) specjalistami z zakresu polityki rynku pracy oraz przedsiębiorczości i ekonomii. Wywiady eksperckie służyły omówieniu i pogłębieniu wyników badania uzyskanych w toku realizacji innych technik badawczych, przede wszystkim desk research. Eksperci zostali poproszeni m.in. o ocenę zgodnie z własną wiedzą i doświadczeniem adekwatności wsparcia udzielonego w ramach badanego Działania/Poddziałania, głównie w kontekście potrzeb grup docelowych i potrzeb regionalnego rynku. Dokonali oni także oceny efektywności zastosowanych instrumentów wsparcia przedsiębiorczości, jak również wskazali alternatywne, potencjalnie bardziej efektywne formy wsparcia, np. mikropożyczki i dokonali ich oceny w kontekście możliwości uzyskania podobnych rezultatów (szczególnie w zakresie trwałości projektów). Łącznie zrealizowano 4 wywiady eksperckie z przedstawicielami: Katedry Zarządzania i Analizy Zasobów Przedsiębiorstw Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Zakładu Socjologii Narodu i Stosunków Etnicznych Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Katedry Polityki Ekonomicznej i Europejskich Studiów Regionalnych Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Katedry Nauk o Przedsiębiorstwie Wydziału Ekonomii, Zarządzania i Turystyki Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Telefoniczne wywiady pogłębione (TDI) W przedmiotowym badaniu wywiady TDI były wykorzystane w dwóch przypadkach. Po pierwsze pełniły funkcję zwiadu badawczego przed realizacją badania ankietowego techniką CATI i tym samym 27

28 pozwoliły na swego rodzaju przetestowanie narzędzia CATI. Ponadto wywiady TDI pozwoliły na jakościowe pogłębienie zagadnień poruszanych w badaniu CATI, a respondenci dokonali oceny adekwatności udzielonego im wsparcia w kontekście swoich potrzeb oraz zidentyfikowali dodatkowe efekty, które wystąpiły w ich najbliższym otoczeniu w wyniku uczestnictwa w projekcie i założenia działalności gospodarczej. Po drugie wywiady TDI posłużyły do pogłębienia kwestii ciekawych i istotnych z punktu widzenia case study. Spełniły one funkcję komplementarną do badania ankietowego CATI przeprowadzone zostały po realizacji wywiadów techniką CATI, w toku którego zidentyfikowane zostały przypadki warte pogłębionej analizy i przedstawienia jako dobre praktyki. W ramach zwiadu badawczego zrealizowano łącznie 13 TDI, według następującej struktury: Działanie TDI z uczestnikami, którzy założyli działalność gospodarczą w wyniku udzielonego wsparcia, Poddziałanie (tryb konkursowy) 1 TDI z uczestnikiem, który założył działalność gospodarczą w wyniku udzielonego wsparcia, Poddziałanie (tryb systemowy) 2 TDI z uczestnikami, którzy założyli działalność gospodarczą w wyniku udzielonego wsparcia. Wszyscy respondenci otrzymali kompleksowe wsparcie w ramach projektów, w których uczestniczyli. Spośród osób objętych badaniem 7 nadal prowadzi założoną firmę, 6 natomiast zlikwidowała bądź zawiesiła działalność gospodarczą. Respondenci TDI byli zróżnicowani pod względem wieku i płci oraz miejsca zamieszkania (ujęcie terytorialne). W fazie badania obejmującej realizację metody case study przeprowadzono łącznie 3 TDI, po jednym z uczestnikiem każdego z badanych Działań/Poddziałań. Dobór respondentów badania dokonany został na podstawie wstępnie przeanalizowanych wyników badania CATI, z uwzględnieniem takich kryteriów, jak m.in. trwałość założonej działalności gospodarczej, obecna sytuacja prowadzonej firmy, wpływ na otoczenie (np. poprzez wzrost zatrudnienia w firmie). Łącznie przeprowadzonych zostało 16 wywiadów TDI Panel ekspercki W ramach przedmiotowego badania podczas panelu eksperckiego poruszone zostały m.in. kwestie związane z trafnością celów i założeń projektów w stosunku do kierunków rozwoju i potrzeb regionalnego rynku pracy oraz adekwatnością profilu zakładanych przedsiębiorstw do uwarunkowań regionalnego popytu na określone dobra czy usługi. W ramach panelu eksperckiego poddane pod dyskusję zostały również zagadnienie efektywności oferowanego wsparcia oraz kwestia ewentualnych różnic w skuteczności i efektywności projektów realizowanych w trybie konkursowym i systemowym. Eksperci poruszyli również problem czynników warunkujących trwałość oraz tych przyczyniających się do braku trwałości efektów udzielonego wsparcia. Zrealizowano 1 panel ekspercki, w którym uczestniczyły łącznie 3 osoby, przedstawiciele następujących instytucji: Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy, Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości przy Politechnice Wrocławskiej, Dolnośląski Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości. W celu uzupełnienia i pogłębienia informacji pozyskanych w toku panelu eksperckiego, Wykonawca zdecydował się przeprowadzić 3 dodatkowe wywiady pogłębione z osobami, które były nieobecne na 28

29 panelu (mimo wcześniejszego zobowiązania) oraz z osobami z listy rezerwowej. Ostatecznie przeprowadzono 3 telefoniczne wywiady pogłębione z przedstawicielami następujących instytucji: Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych, Powiatowy Urząd Pracy w Ząbkowicach Śląskich, Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Zogniskowany wywiad grupowy W ramach niniejszego badania na wywiad FGI zaproszeni zostali przedstawiciele instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie komponentu regionalnego PO KL, zajmujący się analizą sytuacji na regionalnym rynku pracy oraz analizą sytuacji i trendów rozwojowych w kontekście zmian społecznogospodarczych zachodzących w regionie. Głównym celem FGI było przedstawienie wstępnych wyników badania oraz propozycji rekomendacji, a następnie wypracowanie w drodze dyskusji trafnych, użytecznych i możliwych do wdrożenia rekomendacji. Zrealizowano 1 FGI, w którym uczestniczyło łącznie 5 osób przedstawicieli następujących instytucji: Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Wydział Adaptacyjności oraz Wydział Aktywizacji Zawodowej i Kształcenia Ustawicznego (2 osoby), Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wydział Zarządzania Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki, Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego we Wrocławiu, Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji w ramach Centrum Monitoringu Obywatelskiego i Kultury Obywatelskiej Case study Celem studium przypadku było wyodrębnienie dobrych praktyk w zakresie trwałości i efektywności wsparcia udzielonego na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach PO KL w województwie dolnośląskim. Analiza dostarczyła nie tylko konkretnych wskazówek, jakie mechanizmy mogą przyczynić się do zwiększenia trwałości i efektywności udzielanego wsparcia, którego odbiorcami są nowo powstałe przedsiębiorstwa, ale umożliwiła także lepsze zrozumienie problemów i barier związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a tym samym przyczyniła się do wypracowania adekwatnych rekomendacji. Łącznie zrealizowano 3 case studies wśród przedsiębiorców, którzy założyli działalność gospodarczą w wyniku wsparcia udzielonego w ramach każdego z badanych Działań/ Poddziałań (po 1 w ramach projektów konkursowych z Działania 6.2 i Poddziałania oraz 1 w ramach projektu systemowego Poddziałania 8.1.2). Realizacja case study odbywała się w dwóch etapach: Etap I Wytypowanie podmiotów, które można uznać za przykłady dobrych praktyk Na podstawie informacji zgromadzonych w badaniu CATI zostali wyłonieni przedsiębiorcy, którzy poddani zostali analizie w ramach CS. Pod uwagę byli brani przedsiębiorcy, którzy spełniali kryteria takie jak: trwałość założonej działalności gospodarczej, obecna sytuacja prowadzonej firmy, wpływ na otoczenie (np. poprzez wzrost zatrudnienia w firmie). 29

30 Etap II Powtórny kontakt z przedsiębiorcami wytypowanymi jako przykłady dobrych praktyk W ramach drugiego etapu, Wykonawca skontaktował się z wybranymi przedsiębiorcami w celu ustalenia terminu przeprowadzenia telefonicznego wywiadu pogłębionego. Wywiady indywidualne stanowiły uzupełnienie informacji zdobytych podczas badania CATI. Ostatnim elementem, który posłużył opracowaniu studiów przypadku była szczegółowa analiza dokumentacji dotyczącej projektów, w których brali udział wybrani przedsiębiorcy Analiza SWOT Materiały do analizy zostały pozyskane w drodze całego procesu badawczego analizy danych zastanych pierwotnych (wyników badań zebranych metodami ilościowymi i jakościowymi) i wtórnych (analiza dokumentów). Na tej podstawie dokonana została syntetyczna ocena badanego obszaru. W przedmiotowym badaniu w ramach analizy SWOT zdiagnozowane zostały mocne i słabe strony wsparcia skierowanego na rozwój przedsiębiorczości udzielanego w ramach Działania 6.2 i Poddziałania oraz szanse i zagrożenia dla trwałości tego wsparcia. Analiza SWOT objęła identyfikację i klasyfikację czynników wewnętrznych (mocne i słabe strony) i zewnętrznych (szanse i zagrożenia), warunkujących rozwój obszaru objętego badaniem. Zderzenie ze sobą mocnych i słabych stron z szansami i zagrożeniami pozwoliło określić potencjał obszaru, a także możliwość osłabienia lub wzmocnienia siły oddziaływania tych czynników. Analiza stała się dodatkową podstawą do syntezy wyników badania i ich interpretacji. 30

31 2. Opis wyników ewaluacji, ich analiza i interpretacja 2.1. Jakość udzielonego wsparcia oraz jego wpływu na konkurencyjność, pozycję na rynku i okres funkcjonowania nowo powstałych podmiotów gospodarczych Ocena przydatności wsparcia szkoleniowo-doradczego i finansowego Przydatność poszczególnych elementów wsparcia Uczestników projektów respondentów badania CATI poproszono o uszeregowanie przydatności poszczególnych form wsparcia (tj. dotacji, wsparcia pomostowego, wsparcia szkoleniowego, wsparcia doradczego) od elementu najbardziej do najmniej przydatnego w procesie zakładania działalności gospodarczej. Wykres 1. Ocena przydatności poszczególnych form wsparcia w procesie zakładania działalności gospodarczej 3 Która forma wsparcia spośród tych otrzymanych przez P. w ramach projektu była najbardziej pomocna w założeniu działalności gospodarczej? (szeregowanie od 1 bardziej przydatna do 2 mniej przydatna) dotacja 1,51 wsparcie pomostowe 0,5 szkolenia doradztwo 0,1 0,08 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Za najbardziej przydatne uznane zostało wsparcie finansowe przede wszystkim bezzwrotna dotacja, ale także wsparcie pomostowe. Doradztwo i szkolenia oceniono jako stosunkowo mniej przydatne, aczkolwiek niektóre osoby uznały te formy wsparcia za najbardziej użyteczne z ich punktu widzenia. Taki rozkład ocen nie dziwi, biorąc pod uwagę fakt, że wsparcie finansowe ma wymiar najbardziej konkretny i mierzalny, a brak środków często jest najpoważniejszą barierą zakładania działalności gospodarczej podczas gdy wsparcie w zakresie informacji dotyczących prowadzenia firmy można pozyskać także poza projektem, chociażby z Internetu. Również w opinii ekspertów najbardziej przydatnym i skutecznym instrumentem wspierania zakładania nowych firm jest wsparcie finansowe właśnie dotacyjne bądź kredytowe, szczególnie biorąc pod uwagę, że spora część osób pragnących założyć działalność gospodarczą nie posiada wystarczających nakładów, by móc takie przedsięwzięcie sfinansować. Problem ten dotyczy głównie osób z grup de faworyzowanych, np. długotrwale bezrobotnych, gdzie tego kapitału nie mają ani oni, ani ich najbliżsi, ani otoczenie. 4 Eksperci podkreślali także istotność pozostałych elementów wsparcia, jako że każdy z nich spełnia nieco inną rolę. Trzeba mieć szeroki wachlarz instrumentów na tym rynku pracy, każdy statystycznie jakiś efekt przyniesie. 5 Ich zdaniem ważne jest udzielanie wsparcia kompleksowego i to właśnie ono w dużym stopniu przyczynia się do trwałości udzielonego wsparcia. 3 Respondenci CATI szeregowali formy wsparcia od 1 do 2. Następnie uzyskane wartości procentowe były mnożone odpowiednio przez 1 lub 2 i dzielone przez Na podstawie wywiadu eksperckiego. 5 Ibidem. 31

32 Jeśli chodzi o formę wsparcia uznaną za niezbędną do prowadzenia firmy przez pierwsze 6 miesięcy od jej założenia, to zdecydowana większość respondentów badania CATI (ogółem 82,5%) wskazała bezzwrotną dotację. Wynik ten nie budzi zdziwienia, biorąc pod uwagę, że niejednokrotnie wsparcie finansowe umożliwiało nie tyle prowadzenie działalności, ale w ogóle jej założenie. Wykres 2. Forma wsparcia niezbędna do prowadzenia firmy przez pierwsze 6 miesięcy dotacja wsparcie pomostowe wsparcie doradcze 9,7% 12,2% 17,0% 2,8% 6,1% 2,4% 82,5% 73,5% 96,7% 77,4% ogółem Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 wsparcie szkoleniowe 4,9% 8,2% 4,3% 2,1% żadna z form wsparcia nie była niezbędna 0,4% 1,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Także w przypadku oceny elementu wsparcia najbardziej przydatnego w okresie początkowych 6 miesięcy prowadzenia firmy, na pierwszym miejscu znalazła się bezzwrotna dotacja. Wsparcie pomostowe znalazło się na drugim miejscu. Wykres 3. Ocena przydatności poszczególnych elementów wsparcia w okresie pierwszych 6 miesięcy prowadzenia firmy 6 Proszę uszeregować uzyskane w ramach projektu formy wsparcia pod względem ich przydatności w ciągu pierwszych 6 miesięcy, gdzie 1 oznacza największą przydatność, a 4 najmniejszą przydatność. w prowadzeniu firmy dotacja 3 wsparcie pomostowe 2,2 szkolenia doradztwo 1,23 1,16 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Należy zwrócić uwagę, że różnice w ocenie poszczególnych elementów wsparcia najbardziej przydatnych do prowadzenia firmy w przeciągu pierwszych 6 miesięcy jej funkcjonowania nie są tak 6 Respondenci CATI szeregowali formy wsparcia od 1 (najbardziej przydatna) do 4 (najmniej przydatna). Następnie uzyskane wartości procentowe były mnożone odpowiednio przez 1, 2, 3, 4 i dzielone przez

33 duże, jak w przypadku oceny formy wsparcia niezbędnej do założenia działalności, gdzie zdecydowanie dominowała bezzwrotna dotacja. Zapewne wynika to z faktu, że po rozpoczęciu prowadzenia firmy, oprócz środków finansowych w postaci wsparcia pomostowego, ważne jest także posiadania konkretnej wiedzy w obszarach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, która nabywana jest w trakcie uczestnictwa w szkoleniach i doradztwie. Przydatność wsparcia szkoleniowo-doradczego Uczestnicy projektów w ramach badanego Działania/Poddziałania otrzymali wsparcie szkoleniowodoradcze w różnorodnych modułach tematycznych. Szczegóły w tym zakresie przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 2. Moduły tematyczne w ramach wsparcia szkoleniowo-doradczego Poddziałanie Poddziałanie Moduł tematyczny wsparcia Działanie szkoleniowo-doradczego 6.2 (projekty (projekt ogółem konkursowe) systemowy) prowadzenie księgowości w przedsiębiorstwie 92% 91,3% 66% 83,1% podstawy marketingu 84,9% 78,2% 56% 73% prawo pracy 80,2% 86,9% 40% 69% prawo podatkowe 81,4% 86,9% 46% 71,4% praktyczna wiedza z zakresu ubezpieczeń społecznych 70,8% 63% 30% 54,6% przepisy BHP w przedsiębiorstwie 61,2% 63% 24% 49,4% prawo handlowe 61,2% 52,2% 24% 45,8% zagadnienia z prawa cywilnego związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 63,3% 80,4% 40% 61,2% wdrażanie i obsługa programów użytkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (programy służące do: wystawiania faktur, 51,8% 67,4% 22% 47,1% prowadzenia księgowości, rozliczania z ZUS i US) logistyka 48,5% 32,6% 18% 33% sporządzanie biznesplanów 83,4% 93,5% 80% 85,6% inne 8,6% 6,5% 2% 5,7% nie wiem/trudno powiedzieć 3,3% 2,2% 4% 3,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Wśród innych obszarów tematycznych wsparcia szkoleniowo-doradczego w ramach projektów uczestnicy wskazywali: pozyskiwanie funduszy/inne sposoby finansowania działalności gospodarczej, wsparcie psychologiczne, techniki sprzedaży, wiedza o regionie, negocjacje z klientem, zarządzanie czasem. Największa liczba uczestników projektów otrzymała wsparcie szkoleniowo-doradcze dotyczące księgowości w przedsiębiorstwie oraz sporządzania biznesplanów (odpowiednio 83,1% i 85,6% ogółem). Powyższe dane wskazują, że wsparcie najbardziej kompleksowe (tj. największa liczba osób 33

34 uczestnicząca w szkoleniach/doradztwie w ramach poszczególnych modułów tematycznych) otrzymali uczestnicy projektów konkursowych w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że część uczestników mogła na moment realizacji badania nie pamiętać, w jakich konkretnie szkoleniach brała udział (szczególnie w przypadku osób, które uczestniczyły w projekcie 2-3 lata temu) i tym samym pominąć dany moduł tematyczny w swoich deklaracjach. Respondentów badania CATI zapytano także o przydatność wsparcia szkoleniowo-doradczego w zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej. Wykres 4. Ocena przydatności wsparcia szkoleniowo-doradczego w zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej Czy część szkoleniowo-doradcza projektu była dla P. użyteczna w procesie zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej? zdecydowanie tak raczej tak ani tak, ani nie 14,3% 20% 8,7% 14,2% 2,4% 4% 3,3% 78,8% 70% 89,1% 77,2% ogółem Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 raczej nie 2,4% 2% 2,2% 2,9% zdecydowanie nie 2,1% 4% 2,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Ogólnie wsparcie szkoleniowo-doradcze i jego przydatność zostały bardzo pozytywnie ocenione przez uczestników projektów w ramach obu analizowanych Działań/Poddziałań (łącznie 93,1% odpowiedzi pozytywnych, tj. zsumowanych odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak ). Najwięcej odpowiedzi zdecydowanie tak padło w przypadku projektów konkursowych w ramach Poddziałania (blisko 90%), najmniej natomiast w przypadku projektu systemowego 70%. Także w przypadku tego ostatniego padło stosunkowo najwięcej odpowiedzi negatywnych (4%), jednak w ogólnej ocenie wartości te nie są znaczące. Na przydatność wsparcia szkoleniowo-doradczego wskazuje również odsetek osób, które po ukończeniu udziału w projekcie (przede wszystkim w pierwszym okresie prowadzenia działalności gospodarczej), wciąż korzystały z wiedzy i kompetencji nabytych w trakcie uczestnictwa w projekcie. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. 34

35 Wykres 5. Wykorzystanie wiedzy i kompetencji nabytych w toku uczestnictwa w projekcie w okresie pierwszych 6 miesięcy prowadzenia działalności Czy po okresie pierwszych 6 miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej wykorzystywał(a) P. jeszcze wiedzę i kompetencje nabyte w ramach uczestnictwa w projekcie? zdecydowanie tak 76,9% 66% 71,3% 93,5% ogółem raczej tak raczej nie zdecydowanie nie ani tak, ani nie nie wiem/trudno powiedzieć 12,7% 14% 6,5% 17,5% 6,4% 14% 5,3% 2,2% 4% 2,7% 1,3% 2% 1,8% 0,3% 0,9% Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Zdecydowana większość respondentów zadeklarowała, że w przeciągu pierwszych 6 miesięcy prowadzenia firmy wciąż wykorzystywała wiedzę i umiejętności nabyte w trakcie projektu (łącznie 89,6%). Podobnie, jak w przypadku oceny przydatności wsparcia, najbardziej pozytywne opinie wyrazili uczestnicy projektów konkursowych w ramach Poddziałania (aż 93,5% odpowiedzi zdecydowanie tak ), natomiast opinie stosunkowo mniej pozytywne (jakkolwiek wciąż dobre) wyrażone zostały przez uczestników projektu systemowego. Przydatność poszczególnych modułów tematycznych wsparcia szkoleniowo-doradczego Uczestników projektów zapytano nie tylko o ogólną przydatność wsparcia szkoleniowo-doradczego, ale także o przydatność jego poszczególnych modułów tematycznych. Rozkład odpowiedzi przedstawiono poniżej. Tabela 3. Najbardziej przydatne moduły tematyczne wsparcia szkoleniowo-doradczego Poddziałanie Poddziałanie Moduł tematyczny wsparcia Działanie szkoleniowo-doradczego 6.2 (projekty (projekt ogółem konkursowe) systemowy) prowadzenie księgowości w przedsiębiorstwie 43,5% 28,1% 22% 31,2% podstawy marketingu 21,7% 8,7% 14% 14,8% prawo pracy 8% 2,2% 4% 4,7% prawo podatkowe 9,2% 4,3% 10% 7,8% praktyczna wiedza z zakresu ubezpieczeń 3,9% 0% 0% 1,3% 35

36 społecznych Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Moduł tematyczny wsparcia szkoleniowo-doradczego Działanie 6.2 Poddziałanie (projekty konkursowe) Poddziałanie (projekt systemowy) ogółem przepisy BHP w przedsiębiorstwie 0% 0% 0% 0% prawo handlowe 1,2% 0% 0% 0,4% zagadnienia z prawa cywilnego związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 1,2% 4,3% 16% 7,2% wdrażanie i obsługa programów użytkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (programy służące do: wystawiania faktur, 0,6% 0% 0% 0,2% prowadzenia księgowości, rozliczania z ZUS i US) logistyka 1,5% 0% 0% 0,5% sporządzanie biznesplanów 17,3% 34,8% 44% 32% inne 9,2% 4,3% 2% 5,2% nie wiem/trudno powiedzieć 8,6% 6,5% 6% 7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Za najbardziej przydatne moduły wsparcia szkoleniowo-doradczego uznane zostały te, w ramach których omawiana było prowadzenie księgowości w przedsiębiorstwie oraz sporządzanie biznesplanów. Wśród innych, najbardziej przydatnych, nie wymienionych powyżej, obszarów respondenci wskazywali: wsparcie psychologiczne, obsługę komputera, język angielski. Ponadto część uczestników projektów w ramach Działania 6.2 (6,5%) uznała, że wszystkie moduły tematyczne były przydatne w procesie zakładania i prowadzenia działalności, co potwierdza słuszność udzielania różnorodnego, kompleksowego wsparcia szkoleniowo-doradczego. Stosunkowo najmniej osób uznało za najbardziej przydatne moduły tematyczne dotyczące przepisów BHP w przedsiębiorstwie (brak wskazań), logistyki, wdrażania programów usprawniających prowadzenie działalności oraz prawa handlowego. Najpewniej wynika to z faktu, że są to obszary przydatne w przypadku prowadzenia działalności na większą skalę i z tego względu mogą mieć mniejsze zastosowanie w odniesieniu do jednoosobowych działalności gospodarczych, a takimi są w przeważającej części firmy powstałe w wyniku projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Uczestników projektów zapytano także o moduły tematyczne, które w ich opinii były najmniej przydatne z punktu widzenia zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia poniższa tabela. 36

37 Tabela 4. Najmniej przydatne moduły tematyczne wsparcia szkoleniowo-doradczego Moduł tematyczny wsparcia szkoleniowo-doradczego Działanie 6.2 Poddziałanie (projekty konkursowe) Poddziałanie (projekt systemowy) ogółem prowadzenie księgowości w przedsiębiorstwie 12,2% 8,7% 18% 13,0% podstawy marketingu 10,7% 19,6% 8% 12,8% prawo pracy 4,5% 2,2% 4% 3,6% prawo podatkowe 1,2% 2,2% 6% 3,1% praktyczna wiedza z zakresu ubezpieczeń społecznych 2,7% 0% 0% 0,9% przepisy BHP w przedsiębiorstwie 9,2% 8,7% 6% 8,0% prawo handlowe 0,6% 4,3% 0% 1,6% zagadnienia z prawa cywilnego związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 1,5% 4,3% 2% 2,6% wdrażanie i obsługa programów użytkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (programy służące do: wystawiania faktur, 1,5% 4,3% 2% 2,6% prowadzenia księgowości, rozliczania z ZUS i US) logistyka 2,7% 2,2% 6% 3,6% sporządzanie biznesplanów 1,2% 0% 6% 2,4% inne 7,1% 0% 2% 3,0% nie wiem/trudno powiedzieć 47,6% 34,8% 38% 40,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Uwagę zwraca fakt, że większość uczestników projektów nie umiała wskazać żadnego obszaru tematycznego wsparcia szkoleniowo-doradczego, który uznałaby za najmniej przydatny. Pozwala to sądzić, że w mniejszym bądź większym stopniu każdy z proponowanych w ramach projektów obszarów tematycznych był przydatny w zakładaniu i prowadzeniu firmy. Ponadto, w przypadku analizy deklaracji odnośnie najbardziej i najmniej użytecznych obszarów wsparcia szkoleniowo-doradczego, należy uwzględnić kilka czynników, które mają wpływ na ocenę dokonaną przez uczestników projektów. Przede wszystkim projekty, ich zakres i jakość, nie są identyczne tym samym szkolenia i doradztwo w ramach danego modułu tematycznego mogły w różnym stopniu spełniać potrzeby i oczekiwania uczestników. Także te ostatnie zapewne nie były takie same w przypadku wszystkich osób co potwierdzać może fakt, że obszary tematyczne uznane przez jednych uczestników za najbardziej przydatne, przez innych oceniane były jako najmniej przydatne. Również dotychczasowe doświadczenie i wiedza posiadane przez osoby biorące udział we wsparciu mogły determinować ich ocenę przydatności poszczególnych modułów tematycznych. Łącznie 83,2% osób udzieliło negatywnej odpowiedzi na pytanie, czy któryś z modułów tematycznych omówiony został w zbyt szerokim zakresie (odpowiednio: Działanie ,5%, Poddziałanie (projekty konkursowe) 100%, Poddziałanie (projekt systemowy) 70%. Podobnie, zdecydowana większość (ogółem blisko 83%) uczestników oceniła, że w szkoleniach/doradztwie nie zabrakło żadnego elementu. 37

38 Wykres 6. Brak elementów we wsparciu szkoleniowo-doradczym Czy w ramach wsparcia szkoleniowo-doradczego zabrakło jakiegoś elementu? ogółem Poddziałanie (projekt systemowy 9,1% nie wiem/ trudno 82,7% powiedzieć 8,2% nie 18% 68% 14% tak Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 9,2% 10,7% 80,2% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Wśród elementów, których w opinii niektórych osób zabrakło bądź były omówione były w stopniu niewystarczającym, wskazywano: zbyt mało zajęć praktycznych, zbyt mało informacji, jak dalej rozwijać firmę (np. przekształcić ją w spółkę), zbyt mało zajęć z obsługi komputera, zbyt mało informacji o pozyskiwaniu dalszego wsparcia finansowego. Pojedyncze osoby zgłosiły także brak wsparcia doradczego już na etapie prowadzenia firmy (w okresie kilku miesięcy od jej założenia) oraz brak monitorowania sytuacji firmy i uczestnika po zakończeniu przez niego udziału w projekcie. Podobnie, jak w przypadku ogólnej oceny przydatności udzielonego wsparcia szkoleniowo-doradczego, także ocena elementów brakujących/omówionych w niewystarczającym stopniu jest bardzo subiektywna i zależy zarówno od zakresu samego projektu, jak i od wiedzy i oczekiwań uczestników. Kompleksowość wsparcia Jakkolwiek uczestnicy projektów nie mieli większych problemów ze wskazaniem jednej ich zdaniem najbardziej przydatnej formy wsparcia spośród tych oferowanych w ramach projektów, to zarówno osoby, z którymi prowadzone były wywiady TDI w ramach zwiadu badawczego przed CATI, jak i eksperci w ramach wywiadów eksperckich, podkreślali istotność udzielania wsparcia kompleksowego. Także twórcy dokumentów określających zasady realizacji projektów i udzielania wsparcia w województwie dolnośląskim (Planów Działania i dokumentacji konkursowej) po pierwszym roku wdrażania badanego Działania/Poddziałania w regionie (tj. roku ) dostrzegli zasadność zapewnienia uczestnikowi projektu wsparcia maksymalnie kompleksowego i zdecydowali się umieścić zapis o wspieraniu osób zamierzających założyć działalność gospodarczą za pomocą wszystkich instrumentów opisanych w SzOP PO KL w ramach kryteriów dostępu, a nie strategicznych. Jakkolwiek wsparcie otrzymywane przez uczestników w ramach projektów uznać można za maksymalnie kompleksowe, w toku badania pojawiły się głosy o swego rodzaju pozostawieniu uczestnika samemu sobie wraz z momentem otrzymania dotacji i dalej wsparcia pomostowego. Niektóre osoby deklarowały brak wsparcia (szczególnie doradczego) w pierwszym etapie prowadzenia działalności (ale także po upływie pierwszych 12 miesięcy), podkreślając przy tym, że mimo wsparcia udzielonego w toku projektu, w chwili rozpoczęcia prowadzenia firmy często czuli się stosunkowo bezradni, nie bardzo umieli poruszać się po meandrach własnego biznesu. Z tego względu zasadnym 7 W roku 2007 nie ogłaszano konkursów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania PO KL w woj. dolnośląskim. 38

39 byłoby świadczenie doradztwa i szkoleń na rzecz uczestników projektu także w dalszym okresie prowadzenia przez nich działalności. Podjęcie takich działań zaproponowano także w wyniku badania ewaluacyjnego zrealizowanego na zlecenie IZ PO KL wdrożenie rekomendacji miałoby obejmować realizację projektu uzupełniających form wsparcia, wzmacniających trwałość firm założonych w oparciu o dotacje i pożyczki z EFS. W założeniu projekt ten obejmować miałby wsparcie doradczo szkoleniowe, włączane na etapie usamodzielniania się nowej firmy (tj. w okresie pomiędzy 12 a 24 miesiącem od założenia działalności gospodarczej). Wnioski wysnute z niniejszego badania potwierdzają słuszność wskazanych wyżej działań, podejmowanych przez IZ Ocena jakości biznesplanów W ramach badania analizie poddano 58 biznesplanów, z czego 42 biznesplany pochodziły z projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 PO KL, 11 pochodziło z projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.2, zaś 5 z projektu systemowego realizowanego w ramach Poddziałania W celu dokonania oceny jakości biznesplanów opracowanych przez uczestników projektów, którzy otrzymali dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej, określono zestaw kategorii i obszarów, które oceniane były w każdym z dokumentów. Trzeba zaznaczyć, że oceny nie dotyczyły samego przedsięwzięcia, a sposobu jego przedstawienia i opisu zawartego w biznesplanie. Pod uwagę brano następujące aspekty: spójność ścieżki zawodowej i doświadczenia z rodzajem prowadzonej działalności, rzetelność analizy zapotrzebowania na oferowane produkty/usługi, poziom innowacyjności wprowadzanego produktu/usługi, poziom konkurencyjności produktu/usługi, poziom diagnozowanego popytu na produkt/usługę, uzasadnienie planowanych inwestycji, adekwatność posiadanych zdolności wytwórczych, wiarygodność prognoz co do rozwoju firmy. Poniżej przedstawiono wyniki oceny jakości biznesplanów wedle powyższych kryteriów. Spójność ścieżki zawodowej i doświadczenia z rodzajem prowadzonej działalności Wykres 7. Ocena spójności ścieżki zawodowej i doświadczenia z rodzajem zakładanej działalności wysoki poziom spójności 51,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research. raczej wysoki poziom spójności 17,2% średni poziom spójności 13,8% niski poziom spójności 10,3% Nieco ponad połowa uczestników, których działalności dotyczyły biznesplany, wykazywała posiadanie wykształcenia lub doświadczenia, które w wysokim stopniu były spójne z charakterem działalności gospodarczej, na prowadzenie której ubiegano się o dotację. Oznacza to, że przynajmniej połowa 39 raczej niski poziom spójności 6,9%

40 spośród badanych uczestników projektów korzystała ze swoich dotychczasowych doświadczeń zawodowych i wiedzy na temat branży, w ramach której deklarowano założyć i prowadzić działalność gospodarczą. Rzetelność analizy zapotrzebowania na oferowany/ą produkt/ usługę Wykres 8. Ocena rzetelności analizy zapotrzebowania na produkt/usługę raczej nierzetelna 29,3% zdecydowanie nierzetelna 5,2% raczej rzetelna 43,1% brak analizy 1,7% zdecydowanie rzetelna 20,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Badania wykazały, iż 63,8% spośród analizowanych biznesplanów zawierało rzetelną analizę zapotrzebowania na oferowane produkty/usługi. Trzeba zaznaczyć, że w przypadku największego odsetka biznesplanów rzetelność analizy oceniono raczej dobrze (43,1%). Jedynie w przypadku pojedynczych przedsięwzięć oceniono ten aspekt zdecydowanie negatywnie (5,2%). Najczęstszym zarzutem odnośnie rzetelności analizy (czy raczej jej braku) było powoływanie się na pojedyncze, wybiórcze informacje czy ogólne stwierdzenia, nie poparte żadnymi danymi źródłowymi. Poziom innowacyjności wprowadzanego produktu/ usługi Wykres 9. Ocena poziomu innowacyjności wprowadzanego produktu/usługi produkt/usługa nie jest innowacyjna produkt/usługa jest innowacyjna w niewielkim stopniu 46,6% 36,2% produkt/usługa jest innowacyjna w umiarkowanym stopniu produkt/usługa jest innowacyjna w wysokim stopniu 6,9% 10,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Firmy osób, które otrzymały dotację na rozpoczęcie działalności, w dużej mierze nie charakteryzowały się innowacyjnością oferowanych usług czy produktów. Niemal połowa działalności (46,6%) oceniona została jako w ogóle nieinnowacyjna, co trzecia (36,2%) firma może być uznana za innowacyjną w niewielkim stopniu, co w tym przypadku tożsame jest z innowacyjnością na skalę lokalną wprowadzenie na poziomie lokalnym usług/produktów, które na skalę regionu czy kraju już funkcjonują, ale nie były dotychczas oferowane na danym terenie. 40

41 Poziom konkurencyjności produktu/usługi Wykres 10. Ocena poziomu konkurencyjności produktu/usługi tak, w wysokim stopniu 31,0% tak, w umiarkowanym stopniu 43,1% nie 25,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Konkurencyjność oferowanego produktu/usługi oceniana była na podstawie opisu konkurencji i potencjalnych jej działań w reakcji na rozpoczęcie przedmiotowej działalności gospodarczej. W zdecydowanej większości pozytywnie oceniono poziom konkurencyjności. W 43,1% przypadków stwierdzono umiarkowany stopień konkurencyjności, zaś w 31% biznesplanów uznano, że oferowany produkt/usługa jest konkurencyjny w wysokim stopniu. Poziom diagnozowanego popytu na produkt/usługę Wykres 11. Ocena poziomu diagnozowanego popytu na produkt/usługę bardzo wysoki 20,7% umiarkowanie wysoki 50,0% umiarkowanie niski 17,2% bardzo niski 1,7% brak diagnozy 10,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Analiza biznesplanów wykazała, że w połowie przypadków zdiagnozowano umiarkowanie wysoki popyt na produkt/usługę. W 20,7% przypadków zdiagnozowano bardzo wysoki popyt, jedynie w 1,7% przedsięwzięć oceniono popyt jako bardzo niski. Uzasadnienie planowanych inwestycji Jednym z kryteriów oceny biznesplanów było pytanie, czy uzasadnienie planowanych inwestycji było wystarczające. Wykres 12. Ocena, czy uzasadnienie planowanych inwestycji było wystarczające tak, w umiarkowanym stopniu 13,8% nie 6,9% tak, w wysokim stopniu 79,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Wyniki analizy wskazują, iż znaczący odsetek analizowanych biznesplanów zawierał dobre uzasadnienie planowanych inwestycji (79,3%). Jedynie 13,8% przypadków uzasadnienia zostały 41

42 ocenione umiarkowanie dobrze, zaś w 6,9% dokumentów nie uzasadniono w wystarczającym stopniu planowanych inwestycji. Oznacza to, iż uczestnicy projektów będący autorami analizowanych biznesplanów odpowiednio argumentowali planowane inwestycje i byli w stanie przekonująco je uzasadnić. Pozwala to wnioskować, że przewidziane do utworzenia działalności gospodarcze w zdecydowanej większości przypadków były przemyślane, a osoby mające je prowadzić dobrze zdawały sobie sprawę z wymagań branży czy specyfiki firmy i potrafiły w satysfakcjonujący sposób określić oraz uzasadnić swoje potrzeby inwestycyjne. Adekwatność posiadanych zdolności wytwórczych Wykres 13. Ocena adekwatności posiadanych zdolności wytwórczych tak, w umiarkowanym stopniu 12,1% nie 1,7% tak, w wysokim stopniu 86,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Podobnie jak w przypadku uzasadnienia planowanych inwestycji, również kwestia adekwatności posiadanych zdolności wytwórczych oceniona została w znaczącej większości przypadków bardzo pozytywnie aż w 86,2% biznesplanów oceniono tę adekwatność jako wysoką. Jedynie 12,1% przypadków adekwatność uznano za umiarkowaną, a tylko w 1 przypadku (1,7%) zdolności wytwórcze nie były adekwatne do planowanej działalności gospodarczej. Wiarygodność prognoz co do rozwoju firmy Ważnym aspektem, który determinuje jakość biznesplanu jest wiarygodność prognoz co do rozwoju firmy, której ten dokument dotyczy. Wykres 14. Ocena, na ile wiarygodne są prognozy dotyczące rozwoju firmy tak, w umiarkowanym stopniu 49,1% nie 8,8% tak, w wysokim stopniu 42,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Ponad 90% biznesplanów została oceniona pozytywnie w aspekcie wiarygodności prognoz, jednak w dużej mierze nie były to oceny zdecydowanie optymistyczne w przypadku 49,1% dokumentów oceniono wiarygodność prognoz jako umiarkowaną, a w 42,1% uznano, że przedsięwzięcie w wysokim stopniu ma szanse przynieść planowane efekty. Taki rozkład wyników wskazuje na niekiedy zbyt optymistyczne prognozy co do rozwoju firmy i nie uwzględnienie czynników zewnętrznych związanych ze zmianami na rynku, wskazanie jedynie wybranych kosztów działalności oraz planowanie bardzo optymistycznych założeń co do rozwoju firmy (wzrostu sprzedaży produktów/usług, wzrostu przychodów). 42

43 Ocena jakości biznesplanów podsumowanie Powyżej wskazane wyniki analizy biznesplanów wskazują, że w badanych dokumentach wysoko można ocenić następujące aspekty: spójność ścieżki zawodowej z rodzajem działalności, uzasadnienie planowanych inwestycji i adekwatność zdolności wytwórczych. Pozwala to stwierdzić dość dobre przygotowanie uczestników do podjęcia danej działalności pod kątem zasobów posiadanych i potrzebnych do prowadzenia danego typu działalności, jak również umiejętność odpowiedniego uzasadnienia swoich wyborów i podjętych działań. Umiarkowanie pozytywnie można ocenić te elementy biznesplanów, które dotyczą kontekstu rynkowego działalności gospodarczej i prognoz jej rozwoju: rzetelność analizy zapotrzebowania na produkt i usługę, konkurencyjność, poziom diagnozowanego popytu oraz wiarygodność prognoz co do rozwoju firmy. Badanie wykazało, iż w przypadku niemal połowy analizowanych biznesplanów planowane przedsięwzięcia nie są innowacyjne, jedna trzecia zaś jest innowacyjna w małym stopniu. Niski poziom innowacyjności badanych przedsięwzięć nie może być jednoznacznie negatywnie oceniony z uwagi na grupę docelową i cele, które mają być osiągnięte poprzez realizację projektów w ramach Działania 6.2 oraz Poddziałania Głównym założeniem tych działań jest pomoc w powrocie/wejściu na rynek pracy osobom w szczególnie trudnej sytuacji, a nie dotowanie postępu technologicznego i zaawansowanych technologii. Przedsięwzięcia ocenione jako innowacyjne w małym stopniu to przede wszystkim te, które dotyczą działalności unikalnej/niszowej na skalę danej gminy/powiatu. Podsumowując, jakość badanych biznesplanów można ocenić na poziomie średnim, podkreślając nieco niższą ocenę w odniesieniu do analizy rynku, konkurencyjności i prognoz rozwoju przedsięwzięcia, zaś wyższą w odniesieniu do przygotowania pod względem doświadczenia i zdolności wytwórczych uczestników. Pytanie o jakość biznesplanów zadano także projektodawcom Działania 6.2 i Poddziałania respondentom badania CAWI. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 15. Jakość biznesplanów w ocenie beneficjentów projektów większość biznesplanów była dobrze napisana mniej więcej połowa biznesplanów była dobrze napisana większość biznesplanów była kiepskiej jakości 16,1% 20,0% 15,4% 3,2% 3,8% 80,7% 80,0% ogółem 80,8% Poddziałanie Działanie 6.2 Źródło: opracowanie własne na podstawie CAWI. Zarówno w przypadku Działania 6.2 i Poddziałania zdecydowana większość beneficjentów oceniła, że przeważająca część biznesplanów tworzonych w ramach realizowanych przez nich projektów była dobrze napisana. Tylko w jednym przypadku w ramach Działania 6.2 projektodawca stwierdził, że większość biznesplanów była kiepskiej jakości. Ogólnie dobra ocena biznesplanów nie dziwi, biorąc pod uwagę, że beneficjenci de facto dokonali oceny samych siebie w toku realizacji projektów to w ich gestii leży wybór biznesplanów (bądź też wyłonienie ekspertów, którzy tego dokonają), których autorzy otrzymają dofinansowanie na rozpoczęcie działalności gospodarczej. 43

44 Zasięg produktów/usług, adekwatność profili działalności do potrzeb odbiorców Analizowane biznesplany były również poddane ocenie w aspekcie planowanego zasięgu produktów/usług oraz branż, w ramach których miałyby one funkcjonować. Poddanie badaniu tychże elementów pozwoliło odpowiedzieć na pytanie o adekwatność profili działalności do potrzeb regionalnej gospodarki, a tym samym do potrzeb potencjalnych odbiorców. Zasięg produktu/usługi Wykres 16. Zasięg produktów/usług będących przedmiotem działalności gospodarczych opisywanych w badanych biznesplanach rynek lokalny 75,9% rynek regionalny 50,0% rynek krajowy 39,7% eksport 8,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie desk research. Powyższy wykres wskazuje, że 75,9% przedsięwzięć ma mieć zasięg lokalny. Połowa biznesplanów wskazuje na zasięg regionalny, zaś 39,7% na zasięg krajowy. Jedynie 8,6% przedsięwzięć w swoim założeniu ma również obsługiwać rynki zagraniczne. Wyniki te wskazują na fakt nastawienia większości z uczestników projektów na działalność na rynku lokalnym z ewentualnym rozszerzeniem działalności na szersze tereny. Taki wynik może wskazywać na przewidziane przez autorów biznesplanów zaspokojenie popytu w najbliższej im okolicy, co pozwala na potencjalnie lepsze dostosowanie oferowanych produktów/usług do potrzeb klienta, przede wszystkim ze względu na dobrą znajomość i rozpoznanie lokalnego rynku. Założenie działalności w branżach strategicznych/kluczowych dla regionu Powstawanie nowych firm w branżach uznanych za strategiczne/kluczowe dla regionu stanowiłby ważny dodatkowy efekt wsparcia udzielanego w ramach Działania 6.2 oraz Poddziałania Z tego względu badane biznesplany poddano analizie pod kątem profilu przedsięwzięcia. W wyniku przeprowadzonej analizy pozyskane zostały dane na temat tego, jaki odsetek przedsięwzięć ma funkcjonować w branżach kluczowych/strategicznych. W celu uzyskania pełniejszych danych, oceniono również, ile spośród badanych przedsięwzięć ma funkcjonować w branżach pokrewnych, zbliżonych do branż strategicznych. Wyniki niniejszej analizy przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 17. Ocena, czy badane przedsięwzięcie prowadzone jest w branży kluczowej dla regionu 28% przedsięwzięcie w branży kluczowej 43% 57% 29% przedsięwzięcie w branży pokrewnej do kluczowej przedsięwzięcie w branży niepokrewnej do kluczowej Źródło: opracowanie własne na podstawie desk research. 44

45 Analiza biznesplanów wykazała, że 43% spośród badanych przedsięwzięć prowadzonych ma być w branżach kluczowych dla województwa. Z kolei 28% analizowanych działalności (czyli 48,5% spośród przedsięwzięć realizowanych w branżach innych niż kluczowe/strategiczne) ma profil zbliżony do branż kluczowych. Uzyskane wyniki wskazują, że na poziomie potrzeb gospodarczych regionu analizowane przedsięwzięcia są w dość dużej mierze adekwatne oferowane produkty czy usługi przede wszystkim mają zaspokajać potrzeby lokalne/regionalne, zaś niemal połowa z przedsięwzięć realizowana jest w branżach strategicznych/kluczowych dla regionu Trudność formy wsparcia obejmującej pomoc osobom pragnącym założyć działalność gospodarczą Badanie ewaluacyjne pozwoliło także zdiagnozować czy badana forma wsparcia uznawana jest za,,łatwą czy za,,trudną w procesie realizacji. Wyniki uzyskane w badaniu dotyczące oceny stopnia trudności formy wsparcia w Działaniu 6.2 przedstawia poniższy wykres: Wykres 18. Ocena stopnia trudności formy wsparcia obejmującej pomoc osobom pragnącym założyć działalność gospodarczą w Działaniu 6.2 raczej łatwa 15,4% bardzo łatwa 3,8% bardzo trudna 3,8% ani łatwa, ani trudna 26,9% raczej trudna 50,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI. W opinii respondentów forma wsparcia jest uznawana za raczej trudną ponad połowa projektodawców wskazała na tę ocenę. Natomiast za bardzo trudną formę uznaje ją tylko 3,8% ankietowanych projektodawców. Niespełna 20% respondentów oceniło formę wsparcia jako raczej łatwą (15,4%) i bardzo łatwą (3,8%). Natomiast 26,9% respondentów wskazało na odpowiedź ani łatwa, ani trudna. W badaniu CAWI respondenci zostali poproszeni także o podanie przyczyny dlaczego ocenianą formę wsparcia uznają za trudną bądź łatwą. Należy tutaj wziąć pod uwagę, że przedstawione oceny stanowią subiektywne odczucie projektodawców, stąd odpowiedzi mogą być nie tylko zróżnicowane, ale pozornie się wykluczać (np. dla jednego beneficjenta zastosowanie formy wsparcia było problematyczne ze względu na trudności w rekrutacji uczestników; z kolei inny beneficjent takich trudności nie doświadczył, w związku z czym ocenił on formę wsparcia jako łatwą w realizacji). Forma wsparcia była uznawana za trudną przede wszystkim ze względu na: zmieniające się przepisy i wytyczne dotyczące realizacji projektów, wielość dokumentów oraz brak jasnych informacji ze strony IP o zmianach w dokumentach, brak jednoznacznie obowiązującego wzoru dokumentów oraz ich niespójność z wytycznymi i innymi dokumentami 8, brak bazy interpretacji wydanych przez IZ, 8 Jest to subiektywne odczucie respondenta, które nie musi mieć odzwierciedlenia w rzeczywistości. 45

46 konieczność dokonania wyboru działalności do dofinansowania w taki sposób, aby funkcjonowały także po zakończeniu projektu, brak obiektywnych narzędzi do oceny formularzy rekrutacyjnych i biznesplanów; wieloaspektowość udzielanego wsparcia, konieczność utrzymania uczestników w projekcie przez długi okres, trudną grupę docelową, trudność z rekrutacją uczestników, zbyt dużą biurokrację, mało elastyczne przepisy, kompleksowość wsparcia oraz konieczność dopilnowania wszystkich terminów; rozliczanie beneficjentów ostatecznych z udzielonych środków, jak również sprawowany nad nimi nadzór i kontrolę. Wśród udzielonych odpowiedzi na pytanie, dlaczego forma wsparcia uznawana jest za łatwą, wskazywane były następujące odpowiedzi: duże zainteresowanie projektem, brak problemów z rekrutacją, jasne procedury i wytyczne dotyczące realizacji projektu, publikacje dotyczące działania 6.2 są przystępne, wysokie zaangażowanie uczestników projektu (ułatwiało realizację projektu), kompleksowość wsparcia zapewnia dobre przygotowanie do prowadzenia działalności. W przypadku Poddziałania wszyscy respondenci określi formę wsparcia jako raczej trudną. Beneficjenci projektów konkursowych w ramach tego Poddziałania wystawili taką ocenę ze względu na następujące czynniki: niedoprecyzowanie przepisów dotyczących wydatkowania dotacji, długi okres oczekiwania uczestników na otrzymanie dotacji, możliwość rezygnacji uczestników w trakcie realizacji projektów, kompleksowa opieka nad uczestnikami i konieczność indywidualnego podejścia do uczestników, ze względu na różnorodność profili działalności gospodarczych, które były zakładane, rekrutacja uczestników. Z kolei beneficjent projektu systemowego wskazał następujące czynniki powodujące w jego odczuciu pewną trudność realizacji projektu: czasochłonność, liczba osób zaangażowanych w proces przyznawania dotacji, jej rozliczanie i monitoring, brak spójnych zasad, niedoprecyzowane zapisy W przeprowadzonym badaniu CAWI respondenci poproszeni zostali także o wskazanie najtrudniejszego elementu formy wsparcia. Odpowiedzi obrazują poniże wykresy. 46

47 Wykres 19. Najtrudniejszy element formy wsparcia wg projektodawców Działania 6.2 dotacja 61,5% wsparcie pomostowe doradztwo szkolenia 0,0% 3,8% 3,8% trudno powiedzieć 30,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI. Wykres 20. Najtrudniejszy element formy wsparcia wg projektodawców Poddziałania dotacja 60% doradztwo trudno powiedzieć 20% 20% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI. Jak wynika z powyższych wykresów zarówno projektodawcy Działania 6.2, jak i Poddziałania za najtrudniejszy element uznali dotację (odpowiednio 61,5% oraz 60%), szczególnie zaś konieczność kontrolowania uczestników projektów pod kątem sposobu i prawidłowości jej wykorzystania i rozliczania. Doradztwo uzyskało natomiast odpowiednio 3,8% oraz 20 % wskazań. W przypadku projektodawców Działania 6.2 również 3,8% respondentów wskazało na odpowiedź: wsparcie pomostowe. Zarówno w przypadku Działania 6.2, jak i Poddziałania 8.1.2, dość spory odsetek respondentów nie potrafił jednoznacznie wskazać najtrudniejszego elementu formy wsparcia (odpowiednio 30,8% oraz 20%), co może wskazywać, że w ogólnej ocenie zastosowanie żadnego z elementów nie jest w odczuciu projektodawców szczególnie trudne. Szkolenia nie są uznawane przez projektodawców Działania 6.2 za trudny element. Nikt z pośród respondentów nie wybrał tej odpowiedzi. Takie wskazanie koresponduje z opinią przedstawicieli ROEFS, którzy także uznali wsparcie szkoleniowe za najłatwiejszy element oferowanego wsparcia: w zasadzie najłatwiejsze jest otrzymanie wsparcia szkoleniowego ( ) same szkolenia, które są realizowane w takich projektach, to projektodawcy sobie z tym, myślę, radzą dobrze, bo zatrudniają po prostu fachowców, którzy przychodzą na takie szkolenia ( ) myślę, że tutaj nie ma problemów. Przedstawiciele ROEFS ocenili ogólnie również, że badana forma wsparcia sama w sobie nie jest trudną do realizacji, aczkolwiek pewną trudność stanowi fakt, że trzeba ( ) kompleksowo wspierać osoby, które zakładają tę działalność gospodarczą. No i tutaj taki podmiot, który realizuje taki projekt, on musi ( ) mieć doświadczenie i się znać trochę mocniej. Ponadto ocenili oni, że gorzej jest, myślę, później z tym wsparciem pomostowym i ( ) kontrolowaniem tego beneficjenta [ostatecznego], że on tę działalność gospodarczą prowadzi tak, jak my sobie to przewidzieliśmy, tak, żeby nie było sytuacji, że te pieniądze gdzieś tam są, no nie ulokowane przez takie osoby ( ) w sposób niewłaściwy. Myślę, że tutaj projektodawcy z tym mogą mieć kłopot, żeby po prostu dobrze pilnować te ( ) młode firmy, żeby to jak najlepiej wesprzeć. 47

48 2.2. Adekwatność wsparcia w kontekście oczekiwań uczestników oraz zapotrzebowania regionalnego rynku pracy Grupy docelowe projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Grupy docelowe analizowanych projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 i Poddziałania PO KL w latach określone zostały na podstawie wniosków o dofinansowanie projektu oraz na podstawie danych zawartych w bazie PEFS Zestawienie danych z tych dwóch źródeł pozwoliło zdiagnozować założenia projektowe, a następnie porównać je z informacjami dotyczącymi faktycznych uczestników projektów. Grupy docelowe zakładane we wnioskach o dofinansowanie projektu W przypadku projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 w stosunkowo największej ilości projektów grupę docelową stanowić miały kobiety niecałe 30% projektodawców we wniosku o dofinansowanie projektu wskazała właśnie tę grupę. W blisko 15% projektów grupami docelowymi miały być osoby bezrobotne zamieszkujące obszary wiejskie i miejsko-wiejskie oraz osoby długotrwale bezrobotne. Jeśli chodzi o kategorie wiekowe, to według założeń większa ilość projektów miała wspierać osoby powyżej 45 roku życia (10,8%) niż osoby poniżej 25 roku życia (5,4%). Jedynie niecałe 3% projektów zakładało wspieranie osób niepełnosprawnych. Wykres 21. Odsetek projektów zakładających wsparcie poszczególnych grup docelowych Kobiety 29,8% Osoby bez zatrudnienia zamieszkujące w gminach wiejskich i miejsko wiejskich Osoby pozostające bez zatrudnienia przez okres co najmniej 12 kolejnych m-cy w ciągu ostatnich 24 m-cy Osoby po 45 roku życia 10,8% 13,5% 13,5% Osoby do 25 roku życia 5,4% Inne osoby Osoby niepełnosprawne 2,7% 2,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Wśród łącznej liczby uczestników projektów, zakładanej we wnioskach o dofinansowanie projektu (tj osób), nieco ponad 18% stanowić miały kobiety. Mniej niż 10% wszystkich uczestników obejmować miały osoby bezrobotne zamieszkujące obszary wiejskie i miejsko-wiejskie (9,3%) oraz osoby po 45 roku życia (7,9%). Osoby do 25 roku życia stanowić miały 4% uczestników projektów, podczas gdy osoby długotrwale bezrobotne niecałe 3%, zaś osoby niepełnosprawne 1,2%. 48

49 Wykres 22. Odsetek poszczególnych grup docelowych w ogólnej liczbie uczestników zakładanych we wnioskach o dofinansowanie projektu Kobiety 18,2% Osoby bez zatrudnienia zamieszkujące w gminach wiejskich i miejsko wiejskich Osoby po 45 roku życia 7,9% 9,3% Osoby do 25 roku życia Osoby pozostające bez zatrudnienia przez okres co najmniej 12 kolejnych m-cy w ciągu ostatnich 24 m-cy Inne osoby Osoby niepełnosprawne 4,0% 2,9% 1,2% 1,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Takie wskazania projektodawców pokazują ich ostrożność w określaniu grup docelowych. Jakkolwiek wyżej wymienione grupy docelowe określone zostały jako grupy priorytetowe w dokumentacji konkursowej dotyczącej niemal wszystkich 9 konkursów, w ramach których dofinansowane zostały analizowane projekty, najczęściej projektodawcy decydowali się na wskazanie we wniosku o dofinansowanie projektu grupy stosunkowo najbardziej pojemnej. Kobiety uchodzą z jednej strony za grupę docelową, którą szczególnie należy wspierać, z drugiej zaś potencjalnie w grupie kobiet znajdować się mogą przedstawiciele pozostałych grup docelowych (np. osoby poniżej 25 roku życia czy osoby niepełnosprawne). Jeśli chodzi o wskazania beneficjentów respondentów badania ankietowego CAWI, to są one bardzo zbliżone do założeń wniosków o dofinansowanie projektu. Blisko 70% z projektodawców zadeklarowało, że w swoim projekcie w szczególności chcieli wspierać kobiety. Połowa badanych skupiła się w swoich projektach na grupie osób zamieszkujących obszary wiejskie i miejsko-wiejskie, a niemal ¼ - na osobach w wieku powyżej 45 roku życia. Osoby poniżej 25 roku życia oraz długotrwale bezrobotne wspierane były w szczególności przez nieco ponad 15% projektów, natomiast osoby niepełnosprawne tylko przez 1 projekt. Wśród innych grup docelowych, wskazanych przez respondentów CAWI, znalazły się osoby nieaktywne zawodowo i osoby, które utraciły pracę z winy pracodawcy. Wykres 23. Grupy docelowe w szczególności wspierane w ramach projektów w opinii beneficjentów kobiety 69,2% osoby zamieszkujące w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich osoby po 45. roku życia osoby do 25. roku życia osoby długotrwale bezrobotne osoby niepełnosprawne inne Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. 23,1% 15,4% 15,4% 3,8% 7,7% 50,0% 9 W ramach konkursu I/6.2/B/10 kryterium dostępu było skierowanie projektu do grupy osób niepełnosprawnych. 49

50 W przypadku Poddziałania w projektach konkursowych jedyną grupą docelową, wyróżnioną we wszystkich analizowanych projektach, były kobiety. Można uznać, że spośród grup docelowych Poddziałania właśnie ta grupa uchodzi za znajdującą się w trudniejszej sytuacji na rynku pracy i zapewne z tego względu została ona potraktowana priorytetowo przez projektodawców w ramach Poddziałania W badaniu CAWI wszyscy beneficjenci Poddziałania (zarówno projektów konkursowych, jak i projektu systemowego) wskazali, że w swoich projektach w szczególności wspierali osoby objęte programem outplacement zwolnione lub zagrożone zwolnieniem, co również wynika ze specyfiki Poddziałania. Jeden respondent wskazał także kobiety jako grupę szczególnie wspieraną w ramach realizowanego przez niego projektu. Struktura rzeczywistych uczestników projektów Strukturę rzeczywistych uczestników projektów określono na podstawie danych z bazy PEFS 2007 (w przypadku Działania 6.2 i projektu systemowego w ramach Poddziałania 8.1.2) oraz danych z PEFS 2007 i danych z wniosków o płatność (w przypadku projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2). W analizie ujęto jedynie osoby, które w toku projektu otrzymały środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. W odniesieniu do projektów konkursowych Poddziałania nie udało się ustalić listy uczestników, którzy uzyskali bezzwrotną dotację, ze względu na fakt, że w bazie PEFS 2007 beneficjenci w kategoriach wsparcia nie mogli wpisać (tak jak w przypadku Działania 6.2) środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej, a jedynie inne. Kategoria ta obejmowała nie tylko wsparcie w postaci dotacji bezzwrotnej i z tego względu zdecydowano się na przedstawienie danych dotyczących uczestników, którzy zostali objęci badaniem CATI (a więc tych, co do których wiadomo, że otrzymali bezzwrotne wsparcie finansowe w ramach projektu) oraz danych dotyczących uczestników jednego projektu, którego wszyscy uczestnicy uzyskali dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Informacje te uzupełniono danymi pochodzącymi z wniosków o płatność i przekazanymi przez Zamawiającego w postaci zbiorczych zestawień. Struktura uczestników projektów przedstawiona została z zastosowaniem kryteriów takich, jak: wiek w chwili przystąpienia do projektu (w tym przynależność do grup wiekowych poniżej 25 roku życia oraz powyżej 45 roku życia), płeć, wykształcenie 10, miejsce zamieszkania w chwili przystąpienia do projektu (z uwzględnieniem powiatu oraz obszaru miejskiego/wiejskiego), sytuacja na rynku pracy w chwili przystępowania do projektu, miejsce pracy (w przypadku osób zatrudnionych). Działanie 6.2 Średnia wieku uczestników wszystkich analizowanych projektów w ramach Działania 6.2 wyniosła nieco ponad 35 lat, zaś najwięcej osób miało 28 lat. Minimalny wiek uczestnika to 18 lat, natomiast maksymalny 63 lata. 10 Na podstawie: Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego 2007 dla PO KL Instrukcja wypełniania PEFS 2007 dla PO KL, lipiec

51 Wykres 24. Struktura wieku uczestników projektów w ramach Działania 6.2 poniżej 25 roku życia lata lata powyżej 45 roku życia 14,2% 17,8% 27,0% 41,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Najliczniej reprezentowaną grupą wiekową były osoby w wieku lata (ponad 40%), a także osoby powyżej 45 roku życia. Nieco mniej niż 1 / 5 wszystkich uczestników stanowiły osoby poniżej 25 roku życia, najmniej zaś osoby w wieku lata. Najniższy (jakkolwiek nadal stosunkowo wysoki) odsetek przedstawicieli tej ostatniej grupy nie budzi zdziwienia ta grupa wiekowa nie była wspierana w szczególności ani w zapisach Planów Działania, ani w dokumentacji konkursowej, a osoby do niej przynależne rekrutowane były raczej w ramach innych grup docelowych, np. kobiet czy osób zamieszkujących obszary wiejskie i miejsko-wiejskie. Jeśli chodzi o płeć uczestników, to nieco ponad 2 / 3 uczestników projektów stanowiły kobiety, co jest zrozumiałe, wziąwszy pod uwagę, że była to grupa traktowana priorytetowo jako znajdująca się w trudniejszej sytuacji na rynku pracy. Wykres 25. Struktura płci uczestników projektów w ramach Działania 6.2 kobiety 68,8% mężczyźni 31,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Uwzględniając wykształcenie uczestników projektów, to zdecydowanie dominowały osoby z wykształceniem wyższym (ponad połowa ogółu uczestników). Niemal 1 / 5 osób posiadała wykształcenie ponadgimnazjalne, a ¼ - pomaturalne. Osoby z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym stanowiły pojedyncze przypadki. Wykres 26. Wykształcenie uczestników projektów w ramach Działania 6.2 Wyższe Ponadgimnazjalne Pomaturalne Podstawowe Gimnazjalne 0,6% 0,4% 20,1% 24,2% 54,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. W ujęciu terytorialnym wśród uczestników projektów dominowały osoby z obszarów miejskich (59,2%). W odniesieniu do sytuacji uczestników na ryku pracy w chwili przystąpienia do projektu, to 64,3% stanowiły osoby nieaktywne zawodowo, w tym 11,4% - osoby uczące się. Znacznie niższy odsetek uczestników stanowiły osoby bezrobotne (8,8%), w tym osoby długotrwale bezrobotne jedynie 2,4%. Osoby zatrudnione stanowiły łącznie 26,7% wszystkich uczestników projektów. Dominacja 51

52 wśród uczestników osób niepracujących (zarówno bezrobotnych, jak i nieaktywnych zawodowo) wynika ze specyfiki Działania, zgodnie z wytycznymi którego grupy te traktowane są priorytetowo. Wykres 27. Status na rynku pracy w chwili przystąpienia do projektu uczestników projektów w ramach Działania 6.2 Nieaktywny zawodowo Nieaktywny zawodowo - osoba ucząca się Bezrobotny Zatrudniony w mikroprzedsiębiorstwie Zatrudniony w małym przedsiębiorstwie Zatrudnionyw dużym przedsiębiorstwie Zatrudniony w średnim przedsiębiorstwie Zatrudnionyw administracji publicznej Zatrudniony - rolnik Osoba długotrwale bezrobotna Zatrudniony w organizacji pozarządowej 11,4% 6,6% 5,7% 5,7% 4,4% 3,9% 3,5% 2,7% 2,4% 0,8% 52,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Jeśli chodzi o udział w projektach osób niepełnosprawnych, to w ramach Działania 6.2 osoby te stanowiły łącznie 1,9% wszystkich uczestników projektów, z czego w 61,9% przypadków były to kobiety. Zróżnicowanie struktury uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania na przestrzeni lat Poniżej przedstawiono strukturę uczestników projektów z uwzględnieniem podziału na lata, w których przystępowali oni do projektu. Wykres 28. Zróżnicowanie struktury uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania na przestrzeni lat Rok Kryterium Płeć kobiety 45,8% 51,2% 77,6% 73,5% 100% mężczyźni 54,2% 48,8% 22,4% 26,5% 0% Wykształcenie gimnazjalne 0% 0,8% 0% 0,5% 0% podstawowe 0% 0,8% 0,2% 1,1% 0% pomaturalne 18,8% 21,9% 20,4% 19,0% 7,7% ponadgimnazjalne 10,4% 14,6% 20,9% 36,0% 23,1% wyższe 70,8% 61,9% 58,5% 43,4% 69,2% Wiek poniżej 25 roku życia 43,8% 18,1% 14,7% 18% 7,7% lata 45,8% 45,8% 54,5% 21,7% 76,9% lata 10,4% 17,3% 17,9% 8,5% 15,4% powyżej 45 roku życia 10% 18,8% 12,9% 51,9% 0% Sytuacja na rynku pracy nieaktywny zawodowo 20,8% 31,9% 66,2% 59% 0% nieaktywny zawodowo osoba 25% 11,9% 8,7% 12,7% 0% 52

53 Rok Kryterium ucząca się bezrobotny 18,8% 20% 3% 0% 0% osoba długotrwale bezrobotna 0% 8,1% 1,2% 0% 0% zatrudniony w mikroprzedsiębiorstwie 10,4% 5% 3,2% 7,1% 38,5% zatrudniony w małym przedsiębiorstwie 8,3% 3,1% 6% 5,8% 38,5% zatrudniony w średnim przedsiębiorstwie 2,1% 5,8% 3,7% 2,4% 23,1% zatrudniony w dużym przedsiębiorstwie 6,3% 5,8% 3,5% 4,2% 0% zatrudniony w administracji publicznej 2,1% 2,7% 3,5% 4,2% 0% zatrudniony rolnik 4,2% 5,4% 0,5% 3,2% 0% zatrudniony w organizacji pozarządowej 2,1% 5,8% 3,7% 2,4% 23,1% Liczba uczestników ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Jak wynika z powyższej tabeli, procentowy udział kobiet w projektach konkursowych w latach systematycznie wzrastał (wyjątek lata ), natomiast odsetek mężczyzn systematycznie spadał (wyjątek lata ). Odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym na przestrzeni lat utrzymywał się na zbliżonym poziomie. Odsetek osób z wykształceniem pomaturalnym w latach oscylował na zbliżonym poziomie, zmalał dopiero w 2012 roku. Największy procentowy wzrost uczestników z wykształceniem ponadgimnazjalnym odnotowano w 2011 roku. Procentowo osób z wykształceniem wyższym wśród uczestników projektów na przestrzeni lat najwięcej było w 2008, a najmniej w 2011 roku. Odsetek uczestników projektów poniżej 25 roku życia drastycznie zmalał na przestrzeni lat , wzrósł natomiast odsetek osób w wieku lata. Odsetek osób pomiędzy rokiem życia na przestrzeni lat wahał się od 8,5 % do 15,4%. Największe wahania odnotowano natomiast w przypadku osób powyżej 45 roku życia- od 0% do 51,9%. Na przestrzeni lat malała liczba osób bezrobotnych, natomiast wzrastała liczba osób nieaktywnych zawodowo (malała jednak liczba osób nieaktywnych zawodowo uczących się). Wzrost na przestrzeni lat odnotowano wśród zatrudnionych w mikro i małym przedsiębiorstwie oraz wśród zatrudnionych w organizacji pozarządowej. Zmalał natomiast odsetek zatrudnionych w dużym przedsiębiorstwie. W przypadku osób zatrudnionych w administracji publicznej i rolnictwie odsetek osób wynosił (odpowiednio) od 0% do 4,2% i od 0% do 5,4%. Poddziałanie projekty konkursowe Jak wspomniano wcześniej, w przypadku projektów konkursowych nie było możliwe wydzielenie na podstawie bazy PEFS 2007 wszystkich uczestników, którzy w toku udziału w projekcie otrzymały dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Z tego względu przedstawione poniżej informacje z jednej strony dotyczyć będą części uczestników, co do których wiadomo, że otrzymali w ramach projektu wsparcie finansowe (46,8% ze 141 osób 11 ), z drugiej zaś wszystkich uczestników projektów 11 Wg stanu na

54 w ramach Poddziałania 8.1.2, także tych, którzy w ramach projektu nie otrzymali środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Struktura wszystkich uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania Wśród wszystkich uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania % stanowiły osoby młode (poniżej 25 roku życia), natomiast 3,6% - osoby w wieku starszym (55-64 lata). Ponad połowa uczestników (63,5%) była płci żeńskiej, a 16,8% pochodziło z obszarów wiejskich. Jeśli chodzi o wykształcenie, to podobnie, jak w przypadku Działania 6.2, wśród uczestników dominowały osoby z wykształceniem wyższym (blisko połowa wszystkich uczestników), na drugim miejscu znalazły się natomiast osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym (niecałe 30%). Wykres 29. Struktura wykształcenia wszystkich uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania wyższe ponadgimnazjalne pomaturalne podstawowe, gimnazjalne i niższe 1,6% 19,5% 29,7% 49,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy osób uczestniczących w projektach, to największy odsetek (niemal ¾ wszystkich uczestników) stanowiły osoby zatrudnione, co wynika ze specyfiki Poddziałania. Pozostałe 25,6% wszystkich uczestników to osoby niepracujące, przede wszystkim nieaktywne zawodowo (19,2%). Wykres 30. Status na rynku pracy w chwili przystąpienia do projektu wszystkich uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania zatrudnieni w średnich przedsiębiorstwach nieaktywni zawodowo zatrudnieni w administracji publicznej zatrudnieni w mikro przedsiębiorstwach zatrudnieni w małych przedsiębiorstwach 19,2% 18,7% 16,5% 14,5% 14,0% zatrudnieni w dużych przedsiębiorstwach 10,2% bezrobotni 6,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Zgodnie z danymi pochodzącymi ze zbiorczych baz przekazanych przez Zamawiającego, żadna z osób uczestniczących w projektach konkursowych w ramach Poddziałania nie posiadała statusu osoby niepełnosprawnej. Dane te nie są spójne z informacjami pozyskanymi w toku badania CATI na 46 respondentów 3 zadeklarowało, że w momencie przystępowania do projektu taki status posiadała. Spośród wszystkich uczestników projektów konkursowych 38,8% otrzymało środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej (141 osób). Kobiety stanowiły nieco ponad połowę tych osób (52,5%). 12 Na podstawie zbiorczych zestawień przekazanych przez Zamawiającego, N=

55 Struktura uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2, którzy otrzymali dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej 13 Średnia wieku uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania wyniosła 31,5 lat, podczas gdy największa liczba osób miała w chwili przystąpienia do projektu 28 lat. Najmłodszy uczestnik miał 21, a najstarszy 60 lat. Uwzględniając przedziały wiekowe, zdecydowanie dominowały osoby w wieku lata. Wykres 31. Struktura wieku uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2, którzy otrzymali środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej poniżej 25 roku życia 18,2% lata lata 18,2% powyżej 45 roku życia 7,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. 56,1% Jeśli chodzi o płeć uczestników, to nieznacznie dominowały kobiety (53% wszystkich analizowanych uczestników). Najwięcej osób posiadało także wykształcenie wyższe (60,6%). Wykres 32. Struktura wykształcenia uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2, którzy otrzymali środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej Wyższe Ponadgimnazjalne Pomaturalne 13,6% 25,8% 60,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. W ujęciu terytorialnym zdecydowanie więcej uczestników pochodziło z obszarów miejskich (blisko 82%). Jeśli chodzi o sytuację na rynku pracy osób w chwili przystąpienia do projektów, to dominowały osoby nieaktywne zawodowo ponad 75%, w tym 1,5% osoby uczące się. Wykres 33. Status na rynku pracy w chwili przystąpienia do projektu uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2, którzy otrzymali środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej Nieaktywny zawodowo Zatrudniony w mikroprzedsiębiorstwie Zatrudniony w małym przedsiębiorstwie Zatrudniony w średnim przedsiębiorstwie Nieaktywny zawodowo - osoba ucząca się 12,1% 9,1% 3,0% 1,5% 74,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Zróżnicowanie struktury uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania na przestrzeni lat Poniżej przedstawiono strukturę uczestników projektów z uwzględnieniem podziału na lata, w których przystępowali oni do projektu. 13 Na podstawie PEFS 2007, dane dla N=66. 55

56 Wykres 34. Struktura uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania w podziale na lata Rok Kryterium Płeć kobiety 35,5% 68,6% mężczyźni 64,5% 31,4% Wykształcenie pomaturalne 6,5% 20% ponadgimnazjalne 22,6% 28,6% wyższe 71% 51,4% Wiek poniżej 25 roku życia 12,9% 22,9% lata 61,3% 51,4% lata 22,6% 14,3% powyżej 45 roku życia 3,2% 11,4% Sytuacja na rynku pracy nieaktywny zawodowo 64,5% 82,9% nieaktywny zawodowo osoba ucząca się lub kształcąca 0,0% 2,9% zatrudniony w małym przedsiębiorstwie 9,7% 8,6% zatrudniony w mikroprzedsiębiorstwie 19,4% 5,7% zatrudniony w średnim przedsiębiorstwie 6,5% 0,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Jak wynika z powyższej tabeli, na przestrzeni lat 2010/2011 struktura uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania w podziale na płeć była naprzemienna. W roku 2010 większość uczestników stanowili mężczyźni, natomiast w roku 2011 w większości uczestnikami projektów konkursowych były kobiety. Jest to pozytywne zjawisko ze względu na zachowanie zasady równości płci. W okresie wśród uczestników projektów konkursowych wzrósł odsetek osób z wykształceniem pomaturalnym, zmalał natomiast odsetek osób z wykształceniem wyższym. Odsetek osób z wykształceniem ponadgimnazjalnym oscylował na zbliżonym poziomie. W roku 2011 w stosunku do roku 2010 wzrosła liczba uczestników poniżej 25 roku życia oraz powyżej 45 roku życia, ponieważ te grupy są defaworyzowane na rynku pracy. Procentowy wzrost w tych grupach spowodowany był zapewne zmianą kryteriów konkursowych. W przypadku osób pomiędzy 25 a 44 rokiem życia odnotowano procentowy spadek. W przypadku zróżnicowania uczestników projektów konkursowych ze względu na sytuację na rynku pracy w roku 2011 w stosunku do roku 2010 odnotowano większy udział procentowy osób nieaktywnych zawodowo oraz nieaktywnych zawodowo- uczących się lub kształcących. Zmalał natomiast odsetek osób zatrudnionych w małym, mikro i średnim przedsiębiorstwie. Poddziałania projekt systemowy Średnia wieku uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania wyniosła 37,6 lat, zaś średnio najwięcej osób miało 30 lat. Minimalny wiek uczestnika to 25 lat, natomiast maksymalny 57 lata. Stosunkowo najliczniej reprezentowaną grupą uczestników, którzy otrzymali dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej były osoby w wieku lata (nieco ponad 40%), natomiast grupą najmniej liczną były osoby w wieku powyżej 45 roku życia. 56

57 Wykres 35. Struktura wieku uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania lata lata powyżej 45 roku życia 23,5% 35,8% 40,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Podobnie, jak w przypadku projektów konkursowych w ramach Działania 6.2 i Poddziałania 8.1.2, nieco więcej uczestników projektów było płci żeńskiej (54,3%), natomiast znacznie większy odsetek uczestników pochodził z obszarów wiejskich (80,2%). Jeśli chodzi o wykształcenie uczestników projektów, to także w przypadku projektu systemowego dominowały osoby z wykształceniem wyższym (60,5%). Wykres 36. Struktura wykształcenia uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania Wyższe Ponadgimnazjalne Pomaturalne Podstawowe Gimnazjalne 4,9% 1,2% 18,5% 14,8% 60,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Jeśli chodzi o miejsce zatrudnienia uczestników projektów w momencie przystąpienia do projektu, to niemal ¾ osób zatrudniona była w dużym przedsiębiorstwie, pozostałe zaś w przedsiębiorstwie średnim. Podobnie, jak w przypadku projektów konkursowych, według danych wygenerowanych ze zbiorczych baz żaden z uczestników nie był osobą niepełnosprawną, co jednak kłóci się z informacjami przekazanymi przez respondentów CATI trzech z nich zadeklarowało, że w momencie przystąpienia do projektu posiadało status osoby niepełnosprawnej. Zróżnicowanie struktury uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania na przestrzeni lat Poniżej przedstawiono strukturę uczestników projektu systemowego z uwzględnieniem podziału na lata, w których przystępowali oni do projektu. Wykres 37. Struktura uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania w podziale na lata Rok Kryterium Płeć kobiety 56,9% 43,8% mężczyźni 43,1% 56,3% Wykształcenie gimnazjalne 1,5% 0,0% podstawowe 6,2% 0,0% pomaturalne 13,8% 18,8% 57

58 Rok Kryterium ponadgimnazjalne 13,8% 37,5% wyższe 64,6% 43,8% Wiek lata 38,5% 25,0% lata 41,5% 37,5% powyżej 45 roku życia 20,0% 37,5% Sytuacja na rynku pracy zatrudniony w dużym przedsiębiorstwie 86,2% 18,8% zatrudniony w średnim przedsiębiorstwie 13,8% 81,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Jak wynika z powyższej tabeli, na przestrzeni lat 2010/2011, podobnie jak w przypadku projektów konkursowych, struktura uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania w podziale na płeć była naprzemienna. W roku 2010 większość uczestników stanowiły kobiety, natomiast w roku 2011 w większości uczestnikami projektu systemowego byli mężczyźni. Zjawisko to uznać należy za pozytywne, ze względu na zachowanie zasady równości płci. W roku 2011, w porównaniu z rokiem poprzednim, wśród uczestników projektu systemowego wzrósł odsetek osób z wykształceniem pomaturalnym i ponadgimnazjalnym, zmalał natomiast odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i wyższym. W roku 2011 w stosunku do roku 2010 zmalał odsetek osób w wieku lata, wzrósł natomiast odsetek osób powyżej 45 roku życia, co jest zjawiskiem pozytywnym ze względu na fakt, że jest to grupa defaworyzowana na rynku pracy. W przypadku podziału uczestników projektu ze względu na sytuację na rynku pracy struktura jest naprzemienna. W roku 2010 zdecydowaną większość uczestników stanowiły osoby zatrudnione w dużym przedsiębiorstwie, natomiast w roku 2011 zdecydowaną większość stanowiły osoby zatrudnione w średnim przedsiębiorstwie. Przyczyny skierowania projektu do określonej grupy docelowej Beneficjenci projektów, którzy uczestniczyli w ankiecie internetowej CAWI, zostali poproszeni o udzielnie odpowiedzi, dlaczego decydowali się kierować projekty do określonych grup. Uzyskane wyniki zostały przedstawione na poniższym wykresie. 58

59 Wykres 38. Przyczyny kierowania projektów do określonych grup, określone przez beneficjentów Działania 6.2 wytyczne do konkursu narzucały daną grupę docelową zdiagnozowane zapotrzebowanie na wsparcie wynikłe z analizy potrzeb regionalnego rynku pracy mamy doświadczenie w realizacji projektów dla danej grupy docelowej mamy lepsze rozpoznanie potrzeb tej grupy docelowej wynika z naszego profilu działalności oraz nakierowania na taką grupę docelową przy tej grupie docelowej łatwiej osiągnąć wskaźniki założone w projekcie jest to grupa, którą łatwiej zrekrutować do projektu 11,5% 3,8% 0% 0% 34,6% 57,7% 69,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Główną przyczyną kierowania projektów do określonych grup w Działaniu 6.2, która została wymieniona przez zdecydowaną większość ankietowanych (69,2%), były wytyczne do konkursu, które narzucały daną grupę docelową. Jest to pozytywny wskaźnik, gdyż wytyczne te wynikają z Planów Działania, w których zostały określone potrzeby rynku pracy oraz wskazane grupy uczestników, które ze względu na swoją sytuację na rynku pracy powinny być szczególnie wspierane. Należy także zauważyć, że na drugim miejscu (ze wskazaniami na poziomie 57,7%) znalazło się zdiagnozowane zapotrzebowanie na wsparcie wynikłe z analizy potrzeb rynku regionalnego rynku pracy. Jest to bardzo pozytywny wynik, zwracający uwagę na fakt, że beneficjenci projektów śledzą potrzeby rynku pracy pozwala to skuteczniej lokować środki w te inwestycje, które faktycznie mogą odnieść sukces na lokalnym/regionalnym rynku pracy oraz kierować wsparcie do osób, które najbardziej go potrzebują. Stosunkowo wysoki odsetek wskazań (34,6%) uzyskała odpowiedź informująca, że kryterium wyboru grup docelowych przez beneficjentów wynikała z doświadczenia, które już dana instytucja posiada. Również można uznać to za pozytywny efekt doświadczenie zdobyte podczas realizacji wcześniejszych projektów pomagało beneficjentom rzetelnie zrealizować kolejny projekt, między innymi ze względu na fakt, że zdawali sobie oni sprawę ze specyficznych potrzeb i wymagań grupy docelowej. Beneficjenci także wskazali, że wybór danej grupy docelowej wyniknął pod wpływem ich rozeznania potrzeb dla wskazanej grupy (11,5%). Relatywnie niski odsetek wskazań (3,8%) uzyskała odpowiedź, iż dany wybór wynika z profilu działalności określonego beneficjenta. Beneficjenci realizujący projekty w ramach Poddziałania najczęściej wskazywali dwie przyczyny wyboru określonej grupy uczestników: wytyczne do konkursu, które narzucały daną grupę docelową oraz zdiagnozowane zapotrzebowanie na wsparcie wynikłe z analizy potrzeb regionalnego rynku pracy. Powyższe wskazania pozwalają stwierdzić, że projekty w ramach Działania 6.2 i Poddziałania kierowane były do grup osób, które najbardziej tego wsparcia potrzebowały a więc ich udział w projekcie podyktowany był ich rzeczywistą (gorszą) sytuacją na rynku pracy Trudność grup docelowych projektów Badanie ewaluacyjne pozwoliło zdiagnozować trudne oraz łatwe grupy docelowe. Na podstawie przeprowadzonego badania CAWI ustalono, które grupy w opinii projektodawców są uznawane za trudniejsze, a które za łatwiejsze oraz na czym owa trudność i łatwość polega. 59

60 Działanie 6.2 Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 5. Stopień trudności grup docelowych wg projektodawców Działania 6.2 Grupa docelowa SUMA osoby długotrwale bezrobotne 1,27 0,38 0,04 1,69 pkt. kobiety 0,23 0,08 0,12 0,43 pkt. osoby do 25 roku życia 0 0,08 0,15 0,23 pkt. osoby niepełnosprawne 0,69 0,46 0,12 1,27 pkt. osoby po 45 roku życia 0,23 0,31 0,23 0,77 pkt. osoby zamieszkujące w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich oraz mieszkańcy miast do 25 tys. 0 0,23 0,08 0,31 pkt. mieszkańców zamierzające podjąć zatrudnienie w obszarach pozarolniczych inne grupy 0,35 0,08 0 0,43 pkt. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI. W powyższej tabeli przedstawione zostały wyniki badania CAWI. Respondenci poproszeni zostali o wskazanie 3, w ich opinii, najtrudniejszych grup docelowych. Wskazaniom zostały nadane odpowiednie wagi i na tej podstawie ustalono, które grupy docelowe są najtrudniejsze. Z powyższej tabeli wynika, że najtrudniejszą w opinii projektodawców Działania 6.2 grupą docelową są osoby długotrwale bezrobotne (1,69 pkt.), które od długiego czasu nie miały żadnego kontaktu z rynkiem pracy. Osoby te wypadły z rynku pracy, na którym na przestrzeni lat zaszły istotne zmiany. Osoby te mogą czuć się nieprzystosowane do nowych wymogów rynku pracy i dlatego mogą obawiać się przystąpienia do projektu. Drugą pod względem trudności grupą są osoby niepełnosprawne (1,27 pkt.). Jak wynika z przeprowadzonego wywiadu pogłębionego z pracownikiem ROEFS, występują tu bariery chociażby komunikacyjne. Ponadto niejednokrotnie beneficjenci muszą spełnić dodatkowe wymogi uczestnictwa takich osób projekcie (np. podjazd dla wózków inwalidzkich) i z tego względu rzadziej decydują się kierować projekty właśnie do osób niepełnosprawnych (por. struktura grup docelowych). Natomiast w opinii respondentów CAWI stosunkowo łatwiejszymi grupami docelowymi są osoby do 25 roku życia (0,23 pkt.), ponieważ są to osoby, którym udział w projekcie umożliwia wejście po raz pierwszy na rynek pracy (niejednokrotnie jest to jedyna szansa zaistnienia na rynku pracy, biorąc pod uwagę stosunkowo duże bezrobocie w tej grupie wiekowej), a także osoby zamieszkujące w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich oraz mieszkańcy miast do 25 tys. mieszkańców zamierzające podjąć zatrudnienie w obszarach pozarolniczych (0,31 pkt.). Wydaje się, że obie ww. grupy upatrują w założeniu własnej działalności realnej szansy znalezienia zajęcia i poprawy sytuacji życiowej, czego nie mogłyby dokonać w inny sposób chociażby z powodu braku doświadczenia czy ograniczonych możliwości zatrudnienia na obszarze, który zamieszkują. Z tego względu osoby z tych grup są silnie zmotywowane do udziału w projektach, co czyni je stosunkowo łatwiejszymi grupami docelowymi. Poddziałanie Tabela poniżej prezentuje stopień trudności poszczególnych grup docelowych w opinii Projektodawców Poddziałania Tabela 6. Stopień trudności grup docelowych wg projektodawców Poddziałania Grupa docelowa SUMA osoby długotrwale bezrobotne 0,6 0 0,2 0,8 pkt. kobiety 0 0,4 0 0,4 pkt. osoby do 25 roku życia pkt. 60

61 Grupa docelowa SUMA osoby niepełnosprawne 0 0,4 0 0,4 pkt. osoby po 45 roku życia 0 0,4 0,2 0,6 pkt. osoby zamieszkujące w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich oraz mieszkańcy miast do 25 tys. mieszkańców 0 0,4 0,2 0,6 pkt. zamierzające podjąć zatrudnienie w obszarach pozarolniczych osoby objęte programem outplacement zwolnione lub zagrożone zwolnieniem 2, ,4 pkt. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CAWI. Z powyższej tabeli wynika, że w opinii projektodawców Poddziałania najtrudniejszą grupą docelową są osoby objęte programem outplacement zwolnione lub zagrożone zwolnieniem (2,4 pkt.). Zapewne wynika to z faktu, iż jest to główna grupa wspierana w ramach tego Poddziałania i stosunkowo najwięcej uczestników projektów pochodzi właśnie z tej grupy. Drugą pod względem trudności grupą docelową są osoby długotrwale bezrobotne (0,8 pkt.), czyli takie, które przez wiele lat nie były uczestnikami rynku pracy. Natomiast stosunkowo najłatwiejszą grupą docelową są osoby do 25 roku życia. Grupa ta w badaniu CAWI nie została wskazana ani razu jako trudna. Osoby te są często bardziej chętne do udziału w projekcie, ponieważ stwarza to dla nich możliwość wejścia po raz pierwszy na rynek pracy Czynniki decydujące o przystąpieniu uczestników do projektu W toku badania CATI diagnozowano także, jakimi motywami kierowali się uczestnicy projektów, decydując się na udział we wsparciu. Wykres 39. Czynniki decydujące o przystąpieniu uczestników do projektu wykorzystanie szansy na wejście na rynek pracy 15,0% 14,0% 15,2% 15,1% ogółem wykorzystanie szansy na utrzymanie się na rynku pracy 21,7% 23,9% 17,8% 46,0% Poddziałanie (projekt systemowy) chęć skorzystania z doradztwa dotyczącego zakładania i prowadzenia własnej działalności gospodarczej chęć pozyskania dodatkowej wiedzy na temat prowadzenia własnej działalności gospodarczej 3,0% 2,0% 2,2% 3,3% 7,4% 2,0% 8,7% 8,0% Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 chęć zweryfikowania pomysłu na biznesu 19,4% 24,0% 10,9% 19,8% chęć pozyskania środków na prowadzenie działalności gospodarczej inne 10,8% 8,0% 4,3% 12,1% 40,0% 68,4% 68,6% 97,8% nie wiem/trudno powiedzieć 0,7% 0,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. 61

62 Zdecydowanie najczęstszą przyczyną ubiegania się o wsparcie była chęć pozyskania środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej (ogółem 68,4% i aż 97,8% w przypadku uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2). Innymi istotnymi motywami były: chęć skorzystania z szansy utrzymania się na rynku pracy (szczególnie w przypadku uczestników projektu systemowego 46%) oraz chęć zweryfikowania pomysłu na biznes (ogółem 19,4%). Wśród innych powodów przystąpienia do projektu uczestnicy wskazywali: chęć pracy na własny rachunek, chęć samorozwoju, chęć powrotu do wyuczonego zawodu, możliwość połączenia macierzyństwa z pracą, chęć polepszenia sytuacji materialnej, posiadanie zaplecza do prowadzenia działalności gospodarczej, chęć pomocy ludziom, chęć zmiany zawodu Struktura powstałych działalności gospodarczych W wyniku realizacji projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania w okresie łącznie 1259 osób założyło działalność gospodarczą 14. W ogólnej liczbie nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON podmiotów gospodarki narodowej w województwie dolnośląskim 15 firmy te stanowią łącznie 1,3% całości w tym okresie. Tabela 7. Odsetek firm powstałych w wyniku wsparcia w ogólnej liczbie nowo zarejestrowanych firm w województwie dolnośląskim w latach Liczba osób, Liczba nowo zarejestrowanych Odsetek firm powstałych które założyły w rejestrze REGON podmiotów w wyniku wsparcia w ramach Rok działalność gospodarki narodowej (osoby Działania 6.2 i Poddziałania realizacji gospodarczą w fizyczne prowadzące w ogólnej liczbie nowo projektu wyniku udziału w działalność gospodarczą) zarejestrowanych firm projekcie w województwie dolnośląskim w województwie dolnośląskim ,4% ,4% ,9% ,3% Ogółem ,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie desk research oraz danych GUS. W poszczególnych latach realizacji projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania odsetek nowo powstałych firm kształtował się na zbliżonym poziomie. Najwięcej firm powstało w roku 2010 nie tylko dzięki wsparciu w ramach komponentu regionalnego PO KL, ale także ogólnie. Można przypuszczać, że wynik taki spowodowany jest faktem, że w roku 2010 mijała połowa okresu wdrażania środków unijnych w ramach perspektywy finansowej i stosunkowo dużo projektów było w tym czasie realizowanych/zrealizowanych również tych, w ramach których 14 Według stanu na dzień r. 15 Na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 16 Liczba 81 odnosi się do projektu systemowego w ramach Poddziałania tyle osób łącznie uzyskało wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej, jednak w dostępnych danych nie ma podziału na poszczególne lata realizacji ww. projektu (tj ) i z tego względu zdecydowano się przyjąć ostatni rok realizacji jako rok rozpoczęcia działalności gospodarczych przez uczestników projektu. 62

63 tworzone były nowe działalności gospodarcze (oprócz badanego Działania/Poddziałania także Poddziałanie PO KL). Ogólnie odsetek firm powstałych dzięki wsparciu unijnemu w ramach Działania 6.2 i Poddziałania w ogóle wszystkich powstałych firm jest niewielki. Pomijając jednak ujęcie makroekonomiczne, należy wziąć pod uwagę rolę, jaką oprócz tworzenia nowych działalności gospodarczych per se pełniły analizowane projekty, tj. poprawę sytuacji na rynku pracy określonych grup osób czy wsparcie powstawania firm na obszarach dotkniętych wysokim poziomem bezrobocia. W toku badania CATI zdiagnozowano strukturę nowo powstałych działalności gospodarczych z uwzględnieniem branży, profilu działalności, formy prawnej oraz obszaru działania (tj. powiatu, w którym zarejestrowane zostało przedsiębiorstwo). Branże, w jakich powstawały nowe podmioty gospodarcze Wykres 40. Branże, w których powstawały przedsiębiorstwa (wg sekcji PKD) Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności 29,0% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Budownictwo 12,9% 12,6% Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidulana, pozostała 12,4% Przetwórstwo przemysłowe 8,1% Transport, gospodarka magazynowa i łączność 5,2% Edukacja 5,0% Hotele i restauracje 5,0% Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 4,8% Pośrednictwo finansowe 4,5% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 0,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Nowo tworzone firmy powstawały przede wszystkim w branży w ramach sekcji PKD Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności (29% wszystkich przedsiębiorstw), w tym szczególnie w ramach działów PKD: działalność gospodarcza pozostała (78,7%) oraz informatyka (15,6%). Obie te branże uznawane są za kluczowe/perspektywiczne, w związku z tym powstawanie w nich nowych firm uznać należy za zjawisko pozytywne. Za podobny 63

64 typ branż uznaje się także Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocyklowych oraz artykułów użytku osobistego i domowego (w tym dział PKD: Handel detaliczny, z wyłączeniem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli; naprawa artykułów użytku osobistego i domowego) oraz Budownictwo, gdzie powstawało blisko 13% wszystkich nowo tworzonych firm. Poniżej przedstawiono branże, w jakich powstawały nowe przedsiębiorstwa, w podziale na lata. Tabela 8. Branże, w których powstawały przedsiębiorstwa w latach Rok Branża Przetwórstwo przemysłowe 50% 3,2% 9,6% 7,4% 8,7% w tym: Produkcja artykułów % spożywczych i napojów w tym: Produkcja odzieży i wyrobów ,6% 20% 50% futrzarskich w tym: Działalność wydawnicza; % 25% poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji w tym: Produkcja wyrobów 100% % - z pozostałych surowców niemetalicznych w tym: Produkcja mebli; produkcja ,9% 10% - pozostała, gdzie indziej nie sklasyfikowana Wytwarzanie i zaopatrywanie - - 1,4% 0,4% - w energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo - 16,1% 12,3% 14% 2,2% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa - 3,2% 20,5% 11,4% 15,2% pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego w tym: Sprzedaż, obsługa i naprawa ,7% 29% - pojazdów samochodowych i motocykli; sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów samochodowych w tym: Handel detaliczny, - 100% 46,7% 67,7% 100% z wyłączeniem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli; naprawa artykułów użytku osobistego i domowego Hotele i restauracje - 9,7% 4,1% 4,8% 4,3% Transport, gospodarka magazynowa i - 6,5% 8,2% 4,1% 6,5% łączność w tym: Transport lądowy; transport ,7% - 33,3% rurociągowy w tym: Działalność wspomagająca - 100% 33,3% 72,7% 66,7% transport; działalność związana z turystyką w tym: Poczta i telekomunikacja % 27,3% - Pośrednictwo finansowe 50% 16,1% 15,1% 1,5% 4,3% Obsługa nieruchomości, wynajem - 29% 17,8% 31,7% 30,4% 64

65 Rok Branża i usługi związane z prowadzeniem działalności w tym: Obsługa nieruchomości - - 7,7% 1,2% - w tym: Wynajem maszyn i urządzeń bez - - 7,7% 2,3% - obsługi oraz wypożyczanie artykułów użytku osobistego i domowego w tym: Informatyka - - 7,7% 19,8% 7,1% w tym: Działalność badawczorozwojowa ,3% - w tym: Działalność gospodarcza - 100% 76,9% 74,4% 92,9% pozostała Edukacja - 3,2% 1,4% 6,6% 2,2% Ochrona zdrowia i pomoc społeczna - 3,2% 2,7% 5,2% 6,5% Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. - 9,7% 6,8% 12,9% 19,6% Jak widać na podstawie powyższej tabeli, w podziale na lata zaobserwować można duże zróżnicowanie branż, w których powstawały działalności gospodarcze. Trudno jednak wyodrębnić jakąś ogólną regułę, ze względu na fakt, że powstające firmy i branże, w których działały, wynikały z profilu samych uczestników projektów, ich doświadczenia i chęci założenia działalności w takiej, a nie innej branży. Także beneficjenci projektów w badaniu CAWI określili, w jakich branżach zakładane były działalności gospodarcze. Zauważyć można dużą zbieżność pomiędzy deklaracjami projektodawców a rzeczywistymi wynikami, uzyskanymi w toku badania CATI uczestnikami projektów. Pozwala to stwierdzić, że beneficjenci dobrze orientują się w strukturze działalności zakładanych w toku realizowanych przez nich projektów. 65

66 Wykres 41. Branże, w jakich uczestnicy projektów zakładali firmy w opinii beneficjentów projektów Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 20% 50,8% ogółem 40% 61,5% Poddziałanie ,1% Działanie ,2% Hotele i restauracje 29,3% 20% 38,5% Edukacja 17,3% 34,6% Pośrednictwo finansowe 33,5% 40% 26,9% Budownictwo 26,9% 43,5% 60% Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 27,7% 40% 15,4% Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 1,9% 11,5% 25,8% 40% Transport, gospodarka magazynowa i łączność 3,8% Nie wiem/ trudno powiedzieć 17,7% 20% 15,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Na podstawie analizy desk research zdiagnozowano branże uznane za strategiczne i perspektywiczne dla województwa dolnośląskiego. Są to: działalność gospodarcza pozostała (PKD 74), handel detaliczny, z wyłączeniem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli; naprawa artykułów użytku osobistego i domowego (PKD 52), handel hurtowy i komisowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi, motocyklami (PKD 51), budownictwo (PKD 45), produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana (PKD 29), produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (PKD 34), górnictwo rud metali (PKD 13), produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń (PKD 28), produkcja mebli (PKD 36), transport lądowy; transport rurociągowy (PKD 60) produkcja wyrobów chemicznych (PKD 24), produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych (PKD 32), 66

67 hotele i restauracje (PKD 55) wraz z działalnością uzdrowiskową (PKD 85.11), informatyka (PKD 72), energetyka odnawialna, działalność badawczo-rozwojową (PKD 73). Jak widać, nowo powstające przedsiębiorstwa w wysokim stopniu tworzone były w branżach kluczowych i perspektywicznych dla województwa dolnośląskiego. Także część beneficjentów w ramach Działania 6.2 (19,2%) stymulowała powstawanie nowych firm właśnie w tego typu branżach, przede wszystkim poprzez zachęcanie uczestników do zakładania przedsiębiorstw w wybranych branżach bądź ograniczanie wyboru branż, w których zakładane miały być formy, do pewnych określonych. Do branż tych zaliczyć należy: hotele i restauracje, budownictwo, handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała. Zjawisko stymulowania tworzenia przedsiębiorstw w pewnych określonych obszarach gospodarki i rzeczywistego powstawania firm właśnie w nich uznać należy za zjawisko pozytywne. O słuszności takich działań świadczyć może także fakt, że firmy powstające w branżach kluczowych/perspektywicznych dla regionu cechują się stosunkowo wyższą przeżywalnością niż firmy powstające w innych branżach (por. dalej). Forma prawna i profil działalności nowo powstałych firm Wszystkie nowo powstałe przedsiębiorstwa to jednoosobowe działalności gospodarcze osób fizycznych. Jeśli chodzi o profil działalności firm, to zdecydowanie dominuje działalność usługowa (81,5% wobec 11,2% - handel, 5,6% - produkcja, 1,8% - budownictwo). Tabela 9. Profil działalności nowo powstałych firm w latach Rok Profil działalności handel - 5,6% 17,8% 10,4% 10% usługi 100% 80,6% 75,3% 83,7% 80% produkcja - 11,1% 5,5% 3,8% 10% budownictwo - 2,8% 1,4% 2,1% - Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Z uwzględnieniem podziału na lata, podobna ilość przedsiębiorstw w ogólnej liczbie firm powstających w danym roku w okresie miała usługowy profil działalności. W przypadku działalności gospodarczych o profilu handlowym, stosunkowo najwięcej powstało ich w roku 2010 (blisko 18%). Wynik ten prawdopodobnie spowodowany jest faktem, że w okresie tym szczególnie wspierano powstawanie firm w obszarach związanych z organizowanym EURO 2012, w tym także przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem i sprzedażą gadżetów reklamowych, pamiątek, rękodzieła. 67

68 Obszar działalności nowo powstałych firm W badaniu CATI zdiagnozowano także obszar działalności nowo utworzonych przedsiębiorstw, rozumiany w tym przypadku jako miejsce rejestracji firmy. Związek ten jest uzasadniony, szczególnie biorąc pod uwagę, że zdecydowana większość powstających firm działa na rynku lokalnym (por. analiza jakości biznesplanów). Wykres 42. Powiat rejestracji nowo powstałych firm Powiat m. Wrocław Powiat m. Legnica Powiat dzierżoniowski Powiat polkowicki Powiat lubiński Powiat jeleniogórski Powiat milicki Powiat kłodzki Powiat wałbrzyski Powiat m. Jelenia Góra Powiat wołowski Powiat legnicki Powiat oławski Powiat lubański Powiat bolesławiecki Powiat trzebnicki Powiat złotoryjski Powiat świdnicki Powiat średzki Powiat kamiennogórski Powiat ząbkowicki Powiat strzeliński Powiat wrocławski Powiat lwówecki Powiat jaworski Powiat górowski Powiat głogowski Powiat zgorzelecki Powiat oleśnicki 0,7% 0,5% 0,5% 0,2% 0,2% 2,6% 2,4% 2,4% 2,2% 1,9% 1,9% 1,7% 1,7% 1,4% 1,0% 0,7% 0,5% 5,0% 5,0% 4,6% 4,6% 4,6% 4,1% 3,8% 3,6% 3,4% 3,4% 3,4% 32,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Niemal 1 / 3 wszystkich powstałych firm została zarejestrowana na terenie powiatu Miasto Wrocław. Odsetek ten nie budzi zdziwienia, gdyż Wrocław posiada lepiej wykwalifikowane kadry ( ) wiele osób pokończyło studia i są bardziej aktywne, bardziej ambitne, bardziej zorientowane w dostępie do środków 17. Jednakże, biorąc pod uwagę zapotrzebowanie regionalnego rynku pracy i patrząc chociażby na stopę bezrobocia w poszczególnych powiatach, to struktura taka jest zrozumiała, ale nie 17 Na podstawie wywiadu eksperckiego. 68

69 odpowiada potrzebom 18. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w powiecie Miasto Wrocław czy też ogólnie w dużych miastach, istnieje większy popyt na określone usługi i produkty, a przede wszystkim ze względu na wyższe zarobki mieszkających tam osób większa siła nabywcza mieszkańców. W poniższej tabeli przedstawiono powiaty, w jakich powstawały firmy w poszczególnych latach. Tabela 10. Zróżnicowanie terytorialne nowo powstałych firm Rok Powiat Powiat bolesławiecki - - 4,3% 2,6% - Powiat dzierżoniowski ,7% - Powiat głogowski - - 0,7% - Powiat górowski - - 2,9% - - Powiat jaworski - 3,1% - 0,4% - Powiat jeleniogórski - - 8,6% 4,8% - Powiat kamiennogórski - - 2,9% 1,1% 5% Powiat kłodzki - 3,1% 1,4% 5,1% Powiat legnicki - 3,1% 8,6% 2,2% 2,5% Powiat lubański - 6,3% - 2,2% 5% Powiat lubiński - 3,1% 10% 3,7% 2,5% Powiat lwówecki - - 1,4% 0,4% 2,5% Powiat milicki - - 8,6% 4% - Powiat oleśnicki ,4% - Powiat oławski - 6,3% - 2,6% 5% Powiat polkowicki - 6,3% 22,9% 0,4% - Powiat strzeliński - 3,1% - 1,1% - Powiat średzki ,2% 2,5% Powiat świdnicki - 6,3% 1,4% 1,1% 5% Powiat trzebnicki 50% 12,5% 0,0% 1,1% 2,5% Powiat wałbrzyski - - 8,6% 3,3% - Powiat wołowski - - 5,7% 3,3% 2,5% Powiat wrocławski ,1% - Powiat ząbkowicki ,8% 2,5% Powiat zgorzelecki ,5% Powiat złotoryjski - 3,1% - 1,8% 5% Powiat m. Jelenia Góra - 9,4% 1,4% 3,7% - Powiat m. Legnica 50% 15,6% 5,7% 4% - Powiat m. Wrocław - 18,8% 5,7% 37,1% 55% Ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Analizując powyższe zestawienie należy zauważyć, że w wyniku realizacji projektów w każdym z powiatów Dolnego Śląska powstała przynajmniej jedna nowa działalność gospodarcza zjawisko to na pewno można uznać za pozytywne. Jednak patrząc na liczbę firm powstałych w powiatach cechujących się najwyższym wskaźnikiem bezrobocia (tj. złotoryjski, górowski, kłodzki, lwówecki, 18 Ibidem. 69

70 lubański, jaworski, ząbkowicki, legnicki, jeleniogórski, kamiennogórski, wołowski powyżej 20% 19 ), to ich ogólna liczba nie jest zbyt duża. Obszar zakładania nowych firm wynika bezpośrednio z miejsca pochodzenia uczestników projektów, ponieważ przedsiębiorstwa najczęściej tworzone były w miejscu zamieszkania ich założycieli. Wykres 43. Powiaty, z których pochodzili uczestnicy projektów w ramach Działania 6.2 m. Wrocław milicki wrocławski dzierżoniowski polkowicki wołowski bolesławiecki złotoryjski jeleniogórski legnicki lwówecki kłodzki oławski trzebnicki ząbkowicki górowski świdnicki kamiennogórski jaworski wałbrzyski lubański oleśnicki lubiński strzeliński m. Legnica średzki m. Jelenia Góra głogowski zgorzelecki 8,2% 7,9% 6,2% 5,8% 5,3% 4,2% 3,6% 3,4% 3,3% 3,2% 3,0% 2,7% 2,3% 1,8% 1,7% 1,6% 1,6% 1,5% 1,2% 1,1% 1,0% 0,9% 0,8% 0,8% 0,5% 0,5% 0,5% 0,4% 24,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Najwięcej osób pochodziło z powiatu Miasto Wrocław (blisko ¼). Wśród pozostałych powiatów, z których pochodziło stosunkowo najwięcej uczestników (powyżej 3%) znalazły się: powiat milicki (8,2%), dzierżoniowski (6,2%), polkowicki (5,8%), wołowski (5,3%), bolesławiecki (4,2%), złotoryjski (3,6%), legnicki (3,3%), lwówecki (3,2%) oraz kłodzki (3,0%). Należy podkreślić, że rekrutacja uczestników z niemal wszystkich wyżej wskazanych obszarów była jednym z kryteriów strategicznych w dwóch konkursach ogłaszanych w ramach Działania 6.2 (z wyłączeniem powiatów dzierżoniowskiego, złotoryjskiego i kłodzkiego, mieszkańcy których byli przedmiotem kryteriów strategicznych w jednym konkursie). Wśród pozostałych, wspieranych w ramach kryteriów strategicznych, powiatów znalazły się: kamiennogórski, strzeliński, górowski, jaworski, lubański i ząbkowicki, z których zrekrutowano mniejszą liczbę uczestników. Zestawiając powyższe dane z danymi dotyczącymi obszaru realizacji projektu, można zauważyć, że niemal połowa projektodawców jako obszar realizacji wskazywała całe województwo dolnośląskie, bez podziału na poszczególne powiaty. 19 Na podstawie Komunikatu o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa dolnośląskiego w sierpniu 2012 r., GUS. 70

71 Wykres 44. Obszar realizacji projektów w ramach Działania 6.2 obszar całego woj. dolnośląskiego milicki wołowski polkowicki bolesławiecki strzeliński oławski lwówecki legnicki kamiennogórski dzierżoniowski wrocławski trzebnicki górowski miasto Wrocław złotoryjski ząbkowicki lubański kłodzki jaworski wałbrzyski świdnicki średzki oleśnicki jeleniogórski 21,6% 18,9% 16,2% 13,5% 10,8% 10,8% 10,8% 10,8% 10,8% 10,8% 8,1% 8,1% 8,1% 8,1% 5,4% 5,4% 5,4% 5,4% 5,4% 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% 40,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Niemniej, z uwagi na lokalizację biura projektu, miejsca prowadzenia szkoleń i doradztwa dla uczestników projektu, znacznie łatwiejszy dostęp do projektów mieli mieszkańcy Wrocławia (w przeważającej większości to właśnie w tym mieście odbywały się zajęcia w ramach projektu) oraz powiatu wrocławskiego. Spośród powiatów, które zostały wyszczególnione przez beneficjentów jako miejsce realizacji projektu najczęściej pojawiały się powiat milicki (8 projektów - 21,6%), powiat wołowski (7 projektów - 18,9%), powiat polkowicki (6 projektów - 16,2%), powiat bolesławiecki (5 projektów - 14,5%) oraz powiaty dzierżoniowski, kamiennogórski, legnicki, lwówecki, oławski i strzeliński (po 4 projekty - 10,8%). Najrzadziej wskazywane powiaty jako miejsca realizacji projektu to z kolei: powiat głogowski, powiat lubiński, powiat zgorzelecki (żadnego projektu) oraz powiaty jeleniogórski, oleśnicki, średzki, świdnicki i wałbrzyski (po 1 projekcie - 2,7%). 71

72 Wykres 45. Struktura miejsca zamieszkania uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania 8.1.2, którzy otrzymali środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej m. Wrocław oławski wrocławski oleśnicki średzki bolesławiecki wołowski wałbrzyski trzebnicki świdnicki polkowicki legnicki górowski dzierżoniowski 9,1% 7,6% 4,5% 3,0% 3,0% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 60,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Biorąc pod uwagę zapisane we wnioskach o dofinansowanie obszary realizacji projektu, 80% projektodawców założyło realizację na terenie całego województwa dolnośląskiego. Wszyscy beneficjenci posiadali swoją siedzibę we Wrocławiu i stąd też najczęściej byli rekrutowani uczestnicy. W ujęciu terytorialnym najwięcej uczestników projektu systemowego pochodziło z powiatu lubińskiego (blisko 30%). Zwraca uwagę brak osób zamieszkujących powiat wrocławski (grodzki i miejski) oraz fakt, że 2 osoby zamieszkiwały powiaty znajdujące się poza województwem dolnośląskim (powiat tomaszowski oraz żagański). Wykres 46. Struktura miejsca zamieszkania uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania lubiński wałbrzyski jeleniogórski 16,0% 21,0% 29,6% m. Jelenia Góra legnicki polkowicki głogowski żagański tomaszowski m. Legnica lwówecki 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% 8,6% 7,4% 6,2% 6,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy desk research. Przygotowanie zawodowe osób zakładających działalność gospodarczą Uczestnicy ankiety telefonicznej CATI zostali poproszeni o wskazanie swojego doświadczenia zawodowego (z uwzględnieniem branży, w której dotychczas pracowali oraz stażu pracy). Pozwoliło to określić, które osoby najczęściej oraz najrzadziej zakładały działalność gospodarczą. 72

73 Wykres 47. Wykształcenie uczestników projektów, którzy zakładali działalność gospodarczą średnie ogólnokształcące 7,4% 4,0% 13,0% 7,1% ogółem podstawowe średnie techniczne 0,9% 2,0% 0,9% 17,1% 16,0% 15,2% 17,5% Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 zawodowe 2,2% 10,1% 18,0% 10,1% pomaturalne 1,2% 0,0% 1,5% wyższe licencjackie 7,1% 2,0% 8,9% wyższe magisterskie 55,8% 58,0% 53,6% 69,6% 0,5% wyższe w stopniu doktora 0,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Wyniki zaprezentowane na wykresie pozwalają jednoznacznie stwierdzić, że zdecydowaną większość w każdym z badanych Działań/Poddziałań stanowią osoby z wykształceniem wyższym, odsetek ten jest najwyższy w przypadku projektów konkursowych w Poddziałaniu (69,6%), niższy natomiast w przypadku Działania 6.2 i projektu systemowego w ramach Poddziałania (odpowiednio 53,6%, oraz 58%). Taki rozkład uczestników z wyższym wykształceniem wynika ze struktury samych grup docelowych projektów, w ramach których liczba osób z wyższym wykształceniem była najwyższa. Odsetek osób z wykształceniem średnim technicznym znalazł się na drugim miejscu, osiągając we wszystkich Działaniach/Poddziałaniach wartość zbliżoną do 17%. Jeśli chodzi o wykształcenie zawodowe, to widoczne jest zróżnicowanie liczby osób z tym typem wykształcenia w poszczególnych grupach projektów w przypadku projektu systemowego w Poddziałaniu liczba osób z tym wykształceniem była najwyższa (18,0%), kontrastując z liczbą uczestników projektów konkursowych w ramach tego Poddziałania (jedynie 2,2% wskazań). 73

74 Wykres 48. Staż pracy uczestników projektów, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą nie wiem/trudno powiedzieć 1,6% 2,1% ogółem powyżej 10 lat 17,4% 44,8% 44,2% 74,0% Poddziałanie (projekt systemowy) 6-10 lat 4-5 lat 2-3 lata do 12 miesięcy mniej niż 6 miesięcy nie pracowałem wcześniej zawodowo 18,6% 12,0% 34,8% 17,3% 13,5% 10,0% 28,3% 11,9% 10,2% 4,0% 15,2% 10,4% 2,3% 2,2% 2,7% 0,9% 1,2% 8,1% 2,2% 10,1% Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Staż pracy, który w chwili przystąpienia do projektu posiadali uczestnicy, w większości przypadków przekraczał 10 lat aż 74% osób biorących udział w projekcie systemowym w Poddziałaniu pracowało powyżej 10 lat, ogółem we wszystkich działaniach 44,8% osób deklarowało taki staż pracy. Można przypuszczać, że tak wysoki odsetek osób z dużym stażem pracy wynika z faktu, że w ramach pewnej części projektów wspierane były w szczególności osoby powyżej 45 roku życia. Ponadto w przypadku projektów w ramach Poddziałania uczestnikami projektów były osoby zagrożone zwolnieniem, bądź osoby, które już utraciły pracę (w tym także te, które w danej firmie przepracowały kilka lat), co również wpływało na to, że staż pracy osób mógł być dłuższy niż 10 lat. Dla tych osób w dużym stopniu założenie własnej firmy było realną szansą i możliwością utrzymania się na rynku pracy. Staż pracy mieszczący się w zakresie 6-10 lat posiada ogółem 18,6% osób, 4-5 lat 13,5% osób. W przypadku Działania 6.2 stosunkowo duża liczba respondentów (10,1%) nie pracowała wcześniej część uczestników projektów stanowiły osoby w wieku do 25 roku życia, w tym osoby nieaktywne zawodowe uczące lub kształcące się i udział w projekcie był dla nich szansą na wejście na rynek pracy po raz pierwszy. 74

75 Wykres 49. Doświadczenie zawodowe uczestników projektu w podziale na branże, w jakich pracowali przed przystąpieniem do projektu Pośrednictwo finansowe Transport, gospodarka magazynowa i łączność Hotele i restauracje Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Budownictwo Przetwórstwo przemysłowe Górnictwo Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Edukacja Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 3,0% 5,7% 7,0% 2,1% 0,7% 0,7% 5,2% ogółem 5,7% 2,7% 0,5% 3,5% 4,7% 8,0% 8,4% 5,7% 4,7% 9,3% 2,4% 5,9% 6,3% 2,9% 0,5% 1,9% 5,2% 6,3% 5,2% 6,8% 9,8% 7,0% 7,6% 16,9% 22,9% 11,6% 17,0% 16,3% 18,6% 31,4% 31,6% 25,7% 30,2% 32,5% Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Branżą, w której pracowała wcześniej największa liczba uczestników projektów była Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Średni odsetek wyniósł 31,6% i jest stosunkowo równy we wszystkich działaniach. Branża Budownictwo znalazła się na drugim miejscu ogółem 16,9% respondentów posiada doświadczenie w tej branży, ze szczególnym wskazaniem uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania ,9%. Duże zróżnicowanie widać w branży mechanicznej (naprawa pojazdów samochodowych, motocykli) w projekcie systemowym aż 31,4% osób posiadało doświadczenie w takiej branży, podczas gdy w projektach konkursowych w ramach Poddziałania jedynie 4,7% osób deklarowało posiadanie doświadczenia zawodowego w tej branży. 75

76 Ogólnie można zauważyć pewną spójność pomiędzy posiadanym doświadczeniem uczestników projektów w określonej branży a branżą, w której zakładali oni działalność gospodarczą. Łącznie 36,9% osób założyło firmę w tej samej branży, w której pracowali przed przystąpieniem do projektu, przy czym wskaźnik ten był najwyższy w przypadku projektów konkursowych w ramach Poddziałania (43,6%), najniższy zaś w przypadku projektu systemowego (25%). Zjawisko spójności branży, w której prowadzona jest działalność z branżą, w której uczestnik wcześniej pracował uznać należy za pozytywne, ze względu na fakt, że posiadanie wiedzy i kompetencji w określonej dziedzinie ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej i niejednokrotnie jest czynnikiem jej sukcesu (por. dalej). Kryteria wyboru przedsięwzięć do dofinansowania W toku badania CAWI zdiagnozowano także kryteria wyboru przedsięwzięć do dofinansowania, które stosowali beneficjenci projektów. I tak, w przypadku Działania 6.2 zostały określone kryteria, takie jak: doświadczenie zawodowe i umiejętności uczestnika projektu oraz spójność ścieżki zawodowej i doświadczenie w stosunku do proponowanej inicjatywy; zakres planowanej inwestycji, dotyczący tego, jakie zakupy wnioskodawca planował sfinansować w ramach otrzymanej dotacji, plany inwestycyjne na przyszłość, plany marketingowe; prognozy ekonomiczne, trwałość finansowa zapewnienie płynności finansowej, poprawność oszacowanych źródeł finansowania, dostępność zasobów; także ocena, czy przedsięwzięcie przyniesie spodziewane efekty wiarygodność prognoz; ocena pomysłu biznesowego dokonywana przez ekspertów pod kątem racjonalności szans danego biznesu na utrzymanie się na rynku, adekwatność przedstawionych założeń do rzeczywistej sytuacji na rynku lokalnym/regionalnym, konkurencyjność produktu/usługi wprowadzonej na rynek, a także charakterystyka konkurencji i cechy wyróżniające ofertę wnioskodawcy spośród firm konkurencyjnych; celowość przedsięwzięcia prawdopodobieństwo osiągnięcia założonych celów; stopień przygotowania inwestycji do realizacji (dostępność lokalu, sprzętu, potencjalnych pracowników oraz posiadane zasoby własne niezbędne do prowadzenia działalności), ocena diagnozy barier i trudności w prowadzeniu przedsięwzięcia; adekwatność wybranej formy organizacyjno-prawnej do przedmiotu prowadzonej działalności. Dofinansowane były także przedsiębiorstwa, które wspierały przygotowanie regionu dolnośląskiego do mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012 r., a więc tworzone w branżach powiązanych z organizacją turnieju stosowania takiego kryterium wynikało z zapisów Planów Działania na lata 2009 oraz 2010, gdzie w ramach kryteriów strategicznych premiowane było powstawanie właśnie takich przedsiębiorstw. Dodatkowo punktowane były zatem pomysły działalności, zakładanych w takich branżach, jak: obsługa imprez masowych, pamiątkarstwo, produkcja materiałów i produktów reklamowych ( gadżetów regionalnych ), produkcja artykułów spożywczych, dziennikarstwo (tworzenie, korekta biuletynów, ulotek), turystyka, hotelarstwo, agroturystyka, gastronomia, obsługa ludności, 76

77 usługi komunikacyjne, budownictwo, rękodzielnictwo, handel. W ramach niektórych projektów osoby zakwalifikowane na podstawie deklaracji uczestnictwa do projektu były zapraszane na grupowe spotkanie z doradcami biznesowymi, gdzie m.in. były przedstawiane informacje o projekcie oraz przeprowadzony był test z zakresu przedsiębiorczości. Osoby, które udzieliły 60% poprawnych odpowiedzi, zostały zaproszone na indywidualne spotkanie z doradcą biznesowym. Doradcy na podstawie ankiety oceniali punktowo: poziom motywacji udziału w projekcie, potrzeby szkoleniowo-doradcze oraz możliwości samych uczestników w projekcie tj. możliwość wniesienia wkładu własnego, doświadczenie, potencjał, zasoby, jak również predyspozycje zawodowe do prowadzenia działalności gospodarczej. Kryteria były ściśle określone listą sprawdzającą, a liczba punktów zależna była od jakości odpowiedzi uczestników na zagadnienia ujęte w biznesplanach, formalne i merytoryczne, zgodnie ze szczegółowymi zasadami realizacji wybranych form wsparcia w ramach działania 6.2 PO KL na Dolnym Śląsku. Jeśli chodzi o Poddziałanie 8.1.2, to w przypadku realizowanych w jego ramach projektów beneficjenci określili następujące kryteria wyboru działalności do dofinansowania: rentowność/racjonalność przedsięwzięcia, konkurencyjność na rynku, innowacyjność, doświadczenie uczestnika w danej branży. Ogólnie analiza kryteriów wyboru przedsięwzięć do dofinansowania w ramach projektów, stosowanych przez beneficjentów zarówno Działania 6.2, jak i Poddziałania 8.1.2, pozwala wnioskować, że dokonywali oni wyboru w oparciu o rzetelną i wieloaspektową weryfikację przedstawionych biznesplanów, a także predyspozycji i motywacji uczestników do założenia działalności gospodarczych Wpływ nowo powstałych firm na lokalny/regionalny rynek pracy i ich konkurencyjność Jak wcześniej wspomniano, w toku realizacji projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania w latach powstało 1259 nowych podmiotów gospodarczych. Liczba ta stanowi niewielki odsetek wszystkich nowo utworzonych firm w regionie Dolnego Śląska. Zdaniem jednego eksperta, patrząc generalnie na tę liczbę, to to nie jest oczywiście duża liczba biorąc pod uwagę, że zapewne 80%, jeśli nie 90%, tych firm to jest praca na własny rachunek, a niewielki tylko odsetek pozwala na zatrudnienie dodatkowo jednego czy dwóch pracowników. No to, jak widzimy, tych miejsc pracy powstaje w tym wyniku bardzo mało, bo na pewno to będzie, jeśli nie tylko tyle 1250, ale być może maksymalnie można oszacować dwa razy tyle, czyli dwa i pół tysiąca. No, w stosunku do ludności województwa, w stosunku do liczby zarejestrowanych bezrobotnych, no to nie jest z oczywistych względów wielki odsetek. Jednakże, drugi ekspert wyraził inne zdanie: 1250 osób oceniam jako całkiem dobry wynik, to też zależy od kwestii środków, jakie są na nich przeznaczane. Te dwie mimo że odmienne opinie pozwalają stwierdzić, że jakkolwiek ogólna liczba nowo powstałych dzięki wsparciu unijnemu firm jest relatywnie niewielka, to mimo wszystko musi mieć choćby minimalny wpływ na rynek pracy i tym samym nie można deprecjonować wartości udzielonego wsparcia. Należy przy tym zauważyć, że wpływ na rynek pracy odczuwany jest zapewne bardziej na poziomie lokalnym, ale także w ujęciu regionalnym nie można go nie zauważyć co do 77

78 zasady te firmy powstają, świadczą usługi, przybywają jakieś określone [działalności], na pewno mają swój pozytywny wpływ na ogólny rozwój gospodarki, obroty gospodarcze. Jakkolwiek by nie patrzeć, nieco ponad 1250 mieszkańców Dolnego Śląska dzięki realizacji projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania znalazło zatrudnienie bądź utrzymało się na rynku pracy i jak słusznie stwierdził jeden z ekspertów jest to liczba nie do pogardzenia. Jeśli chodzi o konkurencyjność nowo powstałych firm, to posiłkując się wynikami analizy jakości biznesplanów (por. rozdział 2.1.2), można stwierdzić, że większość utworzonych przedsiębiorstwa jest konkurencyjna, szczególnie biorąc pod uwagę, że każda działalność powoduje wzrost konkurencji. 20 Konkurencyjność ta ma większe znaczenie głównie na poziomie lokalnym (przede wszystkim dlatego, że większość firm działa wyłącznie w najbliższym swoim otoczeniu), a jedynie najbardziej innowacyjne przedsięwzięcia (których, jak wspomniano wcześniej, było niewiele) mogą konkurować poza rynkiem lokalnym czy nawet regionalnym Trwałość i skuteczność wsparcia udzielonego na rozpoczęcie działalności gospodarczej Wskaźnik przeżycia nowo powstałych firm Jak już wcześniej wspomniano, w latach łącznie 1259 osób otrzymało dotację bezzwrotną na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Największa liczba osób otrzymała wsparcie finansowe w ramach Działania 6.2 (82,4%), podczas gdy w toku realizacji projektów w ramach Poddziałania takie wsparcie otrzymało 17,6% osób, z czego 11,2% w ramach projektów konkursowych. W ramach badania CATI przeanalizowano łącznie 435 działalności gospodarczych, powstałych przy udziale wsparcia ze środków Działania 6.2 i Poddziałania Do chwili obecnej przetrwało łącznie 80,9% wszystkich nowo powstałych firm. Stosunkowo najwyższym wskaźnikiem przeżycia cechują się firmy, powstałe w wyniku wsparcia w ramach projektów konkursowych z Poddziałania do momentu obserwacji (wrzesień październik 2012 r.) przetrwało 84,8% utworzonych firm. W przypadku Działania 6.2 obecnie funkcjonuje 80,7% powstałych firm, natomiast najniższym wskaźnikiem przeżycia cechują się firmy utworzone w ramach projektu systemowego z Poddziałania do chwili realizacji przedmiotowego badania nie przetrwało 28% badanych firm (wskaźnik przeżycia 72%). W tym przypadku należy zaznaczyć, że badaniem z założenia objęci byli wszyscy uczestnicy, którzy otrzymali środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej w toku realizacji projektu systemowego. Na etapie prowadzenia badania CATI wystąpiły jednak pewne problemy z dotarciem do części respondentów w wielu przypadkach zawarte w bazie PEFS 2007 numery telefonu okazały się nieaktualne. Wykonawca próbował weryfikować niewłaściwe dane kontaktowe za pośrednictwem Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), jednak w większości przypadków działanie to nie przyniosło pożądanego rezultatu. Z tego względu można przypuszczać, że wskaźnik przeżycia firm utworzonych w ramach projektu systemowego jest w rzeczywistości jeszcze niższy. Działanie 6.2 Jak wyżej wspomniano, do momentu obserwacji przetrwało 80,7% przedsiębiorstw utworzonych w ramach Działania 6.2 w latach W dwóch przypadkach firma założona w wyniku udziału uczestnika w projekcie nie istnieje w chwili obecnej, jednak osoba ta prowadzi inną działalność 20 Na podstawie wywiadu eksperckiego. 78

79 gospodarczą. Należy także podkreślić, że 21,4% objętych badaniem firm nie została definitywnie zamkniętych, a jedynie czasowo zawieszonych. Wyłączając z analizy firmy powstałe w 2012 roku (zatem takie, których założyciele prawdopodobnie nadal otrzymują wsparcie pomostowe w ramach projektu; a także ze względu na wynikającą z zapisów dokumentów programowych konieczność utrzymania firmy przez 12 miesięcy od otrzymania wsparcia finansowego), wskaźnik przeżycia firm utworzonych w ramach Działania 6.2 w latach jest nieco niższy i wynosi 80%. Z kolei biorąc pod uwagę jedynie firmy powstałe w latach , to w momencie obserwacji (a więc co najmniej 22 miesiące od założenia firmy), funkcjonowało łącznie 60,5% przedsiębiorstw utworzonych w tym okresie. Bardziej szczegółowe informacje umożliwiające dokonanie ściślejszych, bardziej uprawnionych metodologicznie porównań, umożliwia analiza kohortowa 21. W poniższej tabeli zaprezentowano wyniki dla poszczególnych lat. Tabela 11. Wskaźniki przeżycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników projektów w ramach Działania 6.2 rok powstania przedsiębiorstwa (kohorta demograficzna) liczba utworzonych przedsiębiorstw Wskaźniki przeżycia przedsiębiorstw w danym roku (moment obserwacji) % 100% 50% 50% 50% % 93,9% 72,7% 63,6% % 78,4% 62,7% ,0% 88,2% % Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI. 0 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 1 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 2 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 3 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 4 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej Wskaźniki przeżycia dla poszczególnych grup przedsiębiorstw są stosunkowo przybliżone (za wyjątkiem roku 2008, gdzie analizie poddane zostały tylko dwa utworzone przedsiębiorstwa), jednakże na uwagę zasługuje kohorta przedsiębiorstw założonych przez uczestników projektów w 2009 r. W drugim roku kalendarzowym od momentu rozpoczęcia działalności gospodarczej (rok 2011) funkcjonowało 72,7% przedsiębiorstw. Jest to stosunkowo najlepszy wynik spośród wszystkich kohort demograficznych badanych przedsiębiorstw dla porównania do momentu obserwacji (IV kwartał 2012 roku) przetrwało 62,7% przedsiębiorstw utworzonych w roku 2010, a więc 10% mniej niż w przypadku przedsiębiorstw z roku 2009 po upływie podobnego czasu. Poniżej zaprezentowano analogiczne dane dotyczące populacji nowo zakładanych przedsiębiorstw prowadzonych przez osoby fizyczne dla lat Analiza kohortowa polega na ocenie procesów i obserwacji zdarzeń zachodzących w czasie w specjalnie wyodrębnionej populacji (zbiorowości ludzi czyli tzw. kohorcie), która wyróżniona została na podstawie wspólnie przeżytych zdarzeń związanych z określonym momentem lub okresem, na podstawie S. Borowski, M. Bogacka, Analiza kohortowa i jej zastosowanie, PWN, Warszawa

80 Rok powstania przedsiębiorstwa Liczba utworzonych przedsiębiorstw Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 12. Wskaźniki przeżycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw zakładanych przez osoby fizyczne w Polsce rok powstania przedsiębiorstwa (kohorta demograficzna) liczba przedsiębiorstw założonych w Polsce Wskaźniki przeżycia przedsiębiorstw w danym roku ,7% 57,2% 45,2% ,2% 59,1% ,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Główny Urząd Statystyczny, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach , Warszawa rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 2 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 3 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej Porównanie poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników projektów w ramach Działania 6.2 z analogicznymi kohortami populacją przedsiębiorstw w Polsce prowadzonych przez osoby fizyczne, pozwala stwierdzić, że w zasadzie we wszystkich kohortach i latach, w których są porównywane, korzystniej wypadają przedsiębiorstwa utworzone przez uczestników projektów finansowanych w ramach Działania 6.2. W niemal wszystkich momentach pomiaru (nieznaczny wyjątek stanowi tutaj rok 2008 i przeżywalność powstałych firm do roku 2010, co wynika z małej próby badawczej) przedsiębiorstwa powstałe przy udziale środków unijnych wykazują się wyższym wskaźnikiem przeżycia. Z punktu widzenia trwałości wsparcia istotnym jest nie tylko, jaki odsetek przedsiębiorstw przetrwał pierwszy rok i kolejne od momentu zarejestrowania, ale także szczególnie w przypadku przedsiębiorstw w chwili obecnej niefunkcjonujących ile miesięcy po założeniu zostały one zamknięte/zawieszone. W poniższej tabeli przedstawiono dane dotyczące przeżywalności przedsiębiorstw w ujęciu miesięcznym. Tabela 13. Wskaźniki przeżycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników projektów w ramach Działania 6.2 ujęcie miesięczne Wskaźnik przeżycia przedsiębiorstw w ujęciu miesięcznym do 6 m-cy w tym te, które przetrwały 6 m-cy od 7 do 12 m-cy w tym te, które przetrwały 12 m-cy od 13 do 18 m-cy w tym te, które przetrwały 18 m-cy od 19 do 24 m-cy w tym te, które przetrwały 24 m-ce powyżej 24 m-cy w tym te, które przetrwały powyżej 30 m-cy % 100% 100% 100% 100% 100% 100% 50% 50% 50% % 100% 100% 100% 96,7% 93,9% 87,9% 81,8% 78,8% 72,7% % 100% 100% 98% 96,1% 80,4% 78,4% 66,7% 64,7% 11,8% % 98% 98% 96,1% 84,3% 12,7% 10,3% % 71,1% 66,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI. 80

81 Wskaźniki oznaczone kolorem fioletowym informują, iż nie wszystkie firmy utworzone w danym roku istnieją już określoną ilość miesięcy z tego względu wartości wskaźników mogą być niższe dla danej grupy. W niemal wszystkich latach (za wyjątkiem roku 2011) założone firmy przetrwały pierwsze 6 miesięcy działalności, co niewątpliwie wynika z faktu, że ich założyciele otrzymywali przez ten okres wsparcie pomostowe. Jeśli chodzi o wskaźnik przeżycia do 12 miesięcy, to także tutaj zdecydowana większość firm nie miała problemu z jego osiągnięciem. Z całą pewnością podyktowane jest to dwoma względami po pierwsze faktem, że część przedsiębiorców otrzymywała przedłużone wsparcie pomostowe (do 12 miesięcy), po drugie istniejącym zapisem o konieczności zachowania trwałości firmy przez 12 miesięcy od jej rejestracji, co dodatkowo motywowało uczestników projektów. W przypadku firm z roku 2011, które były zamykane w pierwszych miesiącach od założenia najczęstszą przyczyną był fakt, że uczestnik projektu, który otrzymał środki na otwarcie firmy, zmienił zdanie i zdecydował się jednak nie prowadzić własnego przedsiębiorstwa. Informacji o rzeczywistej przeżywalności firmy (rozumianej jako okres przeżycia po zakończeniu wsparcia unijnego) dostarcza wskaźnik, ile firm przetrwało powyżej 12 miesięcy od ich zarejestrowania. W latach zdecydowana większość przedsiębiorstw przetrwała powyżej wymaganego roku, jakkolwiek w roku 2010 odsetek firm, które funkcjonowały dokładnie 18 miesięcy wynosi nieco ponad 80% - podczas gdy wskaźnik przeżycia po takim samym okresie dla firm z roku 2009 wynosi 93,9%. Należy przy tym zaznaczyć, że w przypadku obu lat nie zdiagnozowano szczególnego zróżnicowania, jeśli chodzi o przyczyny zamknięcia/zawieszenia działalności (por. dalej). Ogólnie firmy powstałe w roku 2009 cechują się stosunkowo najwyższymi wskaźnikami przeżywalności ponad 70% z nich przetrwała powyżej 2,5 lat od momentu zarejestrowania. Poddziałanie projekty konkursowe W przypadku projektów konkursowych w ramach Poddziałania badaniem objęto 46 ich uczestników. Jak wcześniej wspomniano, przeżywalność firm utworzonych przez te osoby wynosi 84,8% i jest to wskaźnik najwyższy spośród wszystkich przedsiębiorstw objętych badaniem w ramach poszczególnych Działań/Poddziałań. Niemal wszystkie (45) przedsiębiorstwa objęte badaniem CATI powstały w 2011 roku. Wynika to z faktu, że uczestnicy projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania przystępowali do projektu najwcześniej w drugiej połowie 2010 roku, a biorąc pod uwagę poszczególne etapy w projekcie, takie jak wsparcie szkoleniowe i doradcze, znaczna część tych osób rozpoczęła działalność gospodarczą dopiero w roku Badane przedsiębiorstwo, powstałe w roku 2010, przetrwało do chwili obecnej (łącznie 28 miesięcy do momentu obserwacji), natomiast spośród firm, które powstały w roku 2011, 84,4% przetrwało powyżej 12 miesięcy, jednak tylko jedna z nich przekroczyła już okres 18 miesięcy. Wszystkie firmy, które w chwili obecnej nie funkcjonują, zostały zamknięte tuż po upływie obowiązkowego roku. Przyczyny rezygnacji z prowadzenia działalności gospodarczej miały charakter przede wszystkim finansowy (por. dalej). Poddziałanie projekt systemowy Wskaźnik przeżycia dla wszystkich objętych badaniem firm utworzonych w toku projektu systemowego z Poddziałania wynosi 72% i jest to wartość najniższa spośród wszystkich analizowanych Działań/Poddziałań. W poniższej tabeli przedstawiono wyniki przeprowadzonej analizy kohortowej. 81

82 Rok powstania przedsiębiorstwa Liczba utworzonych przedsiębiorstw Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 14. Wskaźniki przeżycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania rok powstania przedsiębiorstwa (kohorta demograficzna) liczba utworzonych przedsiębiorstw Wskaźniki przeżycia przedsiębiorstw w danym roku (moment obserwacji) % 87% 73,9% % 69,2% % Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI. 0 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 1 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 2 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej Porównując przedstawione powyżej wskaźniki przeżycia firm ze wskaźnikami dotyczącymi analogicznych okresów w przypadku Działania 6.2, można zaobserwować, że wskaźnik przeżycia firm powstałych w roku 2010 w toku realizacji projektu systemowego z Poddziałania jest w kolejnych latach wyższy niż dla przedsiębiorstw utworzonych w wyniku wsparcia w ramach Działania % wobec 78,4% w roku 2011 i 73,9% wobec 63,6% dla momentu obserwacji. Przedsiębiorstwa te wypadają także dużo korzystniej w porównaniu z populacją przedsiębiorstw zakładanych w Polsce w latach (por. wcześniej). Z kolei w przypadku firm utworzonych w roku 2011, wskaźnik przeżycia kształtuje się na niższym poziomie niż w przypadku firm powstałych ze wsparcia środków Działania ,2% wobec 88,2% dla momentu obserwacji. Poniżej przedstawiono dane dotyczące przeżywalności przedsiębiorstw w ujęciu miesięcznym. Tabela 15. Wskaźniki przeżycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania ujęcie miesięczne Wskaźnik przeżycia przedsiębiorstw w ujęciu miesięcznym do 6 m-cy w tym te, które przetrwały 6 m-cy od 7 do 12 m-cy w tym te, które przetrwały 12 m-cy od 13 do 18 m-cy w tym te, które przetrwały 18 m-cy od 19 do 24 m-cy w tym te, które przetrwały 24 m-ce powyżej 24 m-cy w tym te, które przetrwały powyżej 30 m-cy % 100% 100% 100% 95,6% 91,3% 91,3% 47,8% 43,5% 8,7% % 100% 100% 100% 84,6% 15,4% 15,4% % 100% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI. Podobnie, jak w przypadku danych dla Działania 6.2, oznaczenie koloru fioletowego sugeruje, że dla nie wszystkich badanych firm upłynął już analizowany dla danego wskaźnika przeżycia okres. Także w ujęciu miesięcznym wskaźniki przeżycia dla firm powstałych w roku 2010 kształtują się na lepszym poziomie niż w przypadku firm utworzonych w ramach Działania 6.2. Zwraca uwagę przede 82

83 wszystkim odsetek przedsiębiorstw, które przetrwały dokładnie 18 miesięcy i więcej dla roku 2010 i Poddziałania wynosi on ponad 10% więcej niż w przypadku Działania 6.2. Jeśli chodzi natomiast o rok 2011, nie zaobserwowano znaczących różnic między Działaniem 6.2 a projektem systemowym w ramach Poddziałania Porównując z kolei projekty konkursowe z projektem systemowym w ramach Poddziałania 8.1.2, działalności założone w ich toku w ujęciu miesięcznym cechują się niezwykle zbliżonym poziomem przeżywalności dla firm powstałych w roku 2011 różnica we wskaźniku przeżycia wynosi zaledwie 0,2% na korzyść projektu systemowego. Podsumowanie Poniżej przedstawiono zbiorcze zestawienie dla przedsiębiorstw powstałych w wyniku projektów realizowanych w ramach wszystkich badanych Działań/Poddziałań. Tabela 16. Wskaźniki przeżycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania rok powstania przedsiębiorstwa (kohorta demograficzna) liczba utworzonych przedsiębiorstw 22 Wskaźniki przeżycia przedsiębiorstw w danym roku (moment obserwacji) % 100% 50% 50% 50% % 93,9% 72,7% 63,6% % 81,3% 66,7% ,5% 85,8% % Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI. 0 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 1 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 2 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 3 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej 4 rok kalendarzowy prowadzenia działalności gospodarczej Podobnie, jak w przypadku Działania 6.2, porównanie poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez uczestników wszystkich badanych projektów z analogicznymi kohortami populacją przedsiębiorstw w Polsce prowadzonych przez osoby fizyczne (por. tabela 12), pozwala stwierdzić, że we wszystkich kohortach i latach, w których są porównywane, korzystniej wypadają przedsiębiorstwa utworzone przez uczestników projektów dofinansowanych ze środków UE. W niemal wszystkich momentach pomiaru (nieznaczny wyjątek stanowi tutaj rok 2008 i przeżywalność powstałych firm do roku 2010, co wynika z małej próby badawczej) przedsiębiorstwa powstałe przy udziale środków unijnych wykazują się wyższym wskaźnikiem przeżycia. Dane dla przedsiębiorstw utworzonych w latach i dalszych nie pozwalają na jednoznaczne określenie interwału czasowego od momentu rejestracji przedsiębiorstwa, po którym funkcjonowanie przedsiębiorstw można uznać za stabilne. GUS za przedsiębiorstwa stabilne uznaje takie, które funkcjonują po 5 latach od rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej N=431, z uwzględnieniem systemowych braków danych. 23 Główny Urząd Statystyczny, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach , Warszawa, czerwiec

84 Zakres dostępnych danych pozwala natomiast na choćby przybliżone określenie efektu netto Działania 6.2 i Poddziałania w województwie dolnośląskim (za efekt uznaje się w tym wypadku trwałe funkcjonowanie przedsiębiorstwa). Porównane zostały wskaźniki przeżycia dla poszczególnych kohort przedsiębiorstw dla ostatniego dostępnego roku pomiaru dla obydwu grup przedsiębiorstw w danej kohorcie demograficznej (2011 r.). Wyniki zaprezentowane zostały w tabeli poniżej. Tabela 17. Szacunkowy efekt netto Działania 6.2 i Poddziałania PO KL Rok powstania przedsiębiorstwa (kohorta demograficzna) Wskaźniki przeżycia przedsiębiorstw w 2011 r. Uczestnicy projektów w ramach Działania 6.2 i Poddziałania (A) Populacja przedsiębiorstw w Polsce (osoby fizyczne) (B) Szacunkowy efekt netto (pkt. proc.) (C) = (A) (B) % 45,2% 4,8% ,7% 59,1% 13,6% ,3% 77,6% 3,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI i danych GUS. Dane te można interpretować następująco: np. spośród wszystkich przedsiębiorstw utworzonych przez beneficjentów ostatecznych badanego Działania/Poddziałania w 2009 r. i funkcjonujących do roku 2011 bez wsparcia środków unijnych funkcjonowałoby 59,1% zamiast 72,7% przedsiębiorstw. Sukces 13,6% przedsiębiorstw warunkowany jest uczestnictwem ich założycieli w projektach realizowanych w ramach analizowanych Działań/Poddziałań. Dla wszystkich kohort demograficznych przedsiębiorstw założonych przez uczestników projektów w ramach Działania 6.2. i Poddziałania efekt w postaci funkcjonowania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie czasowym po zakończeniu uczestnictwa w projekcie uznać można za co najmniej dobry. Przeżywalność firm tworzonych przez grupy defaworyzowane Na początku procesu badawczego postawiona została hipoteza, że działalności gospodarcze zakładane przez osoby z grup defaworyzowanych, cechują się niższym poziomem trwałości niż firmy tworzone przez osoby spoza tych grup. Za grupy defaworyzowane, czyli osoby, które doświadczają największych trudności związanych z wejściem/ utrzymaniem się na rynku pracy (tj. osoby będące w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy), uznaje się, zgodnie z Ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 24, m.in. następujące grupy: bezrobotni do 25 roku życia, długotrwale bezrobotni, kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotni powyżej 50 roku życia. Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej do tej grupy zaliczane są również osoby bezrobotne zamieszkujące obszary wiejskie. 25 W przypadku Poddziałania za osoby doświadczające największych trudności z utrzymaniem się na rynku pracy uznaje się następujące grupy 26 : kobiety, 24 Dz. U Nr 99 poz. 1001, na podstawie art. 49 ww. ustawy. 25 Por Na podstawie Podręcznika wskaźników PO KL , styczeń 2012 r. 84

85 osoby powyżej 50 roku życia, os. zamieszkujące tereny wiejskie. Ocena przeżywalności firm ze względu na wiek założycieli Porównując przeżywalność firm zakładanych przez uczestników projektów w poszczególnych grupach wiekowych, można zauważyć, że przedsiębiorstwa tworzone przez osoby defaworyzowane wcale nie cechują się niższym wskaźnikiem przeżycia wręcz przeciwnie, ich przeżywalność jest ogólnie stosunkowo wyższa niż firm zakładanych przez osoby z grupy niedefaworyzowanej (tj lat). Szczegóły w tym zakresie przedstawiają poniższe wykresy. Wykres 50. Przeżywalność firm zakładanych przez osoby w poszczególnych grupach wiekowych Działanie 6.2 Poddziałanie lat 91,3% lat 100,0% lat 82,3% lat 88,9% lat 84,4% lat 88,0% lat 80,3% lat 30,8% do 25 lat 79,7% do 25 lat 87,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI. Zwraca uwagę fakt, że firmy założone przez uczestników projektów w ramach Poddziałania w wieku lat cechują się nadspodziewanie niskim wskaźnikiem przeżycia. Wynik taki można wyjaśnić np. tym, że osoby, które zdecydowały się na zarejestrowanie własnej firmy w mniejszym stopniu dojrzały do pracy na własny rachunek, a po kliku latach pracy u pracodawcy wolały jednak tę formę zatrudnienia. Należy tutaj podkreślić także fakt, że stosunkowo duży odsetek uczestników projektów w ramach Poddziałania deklarował, że zaprzestał prowadzenia firmy ze względu na znalezienie innego źródła utrzymania. Jeśli chodzi o płeć uczestników projektów, to w przypadku Działania 6.2 działalności gospodarcze zakładane przez kobiety charakteryzują się o kilka procent wyższym wskaźnikiem przeżycia niż firmy tworzone przez mężczyzn (83,1% wobec 79,6%). Z kolei wśród uczestników projektów w ramach Poddziałania wyższym wskaźnikiem przeżycia cechują się firmy utworzone przez mężczyzn (87,2% wobec 67,3%). Z kolei biorąc pod uwagę obszar pochodzenia osób biorących udział w projektach (a więc pośrednio także miejsce zakładania działalności gospodarczej), to w przypadku badanego Działania i Poddziałania, większą przeżywalnością odznaczają się firmy tworzone na obszarach wiejskich (średnio 81% wobec 72,6%). W przypadku Działania 6.2 wzięto także pod uwagę status uczestników na rynku pracy w chwili przystępowania do projektu. 85

86 Wykres 51. Wskaźniki przeżycia firm zakładanych przez uczestników projektów w ramach Działania 6.2 z uwzględnieniem ich statusu na rynku pracy Nieaktywny zawodowo - osoba ucząca się lub kształcąca Zatrudniony Bezrobotny Nieaktywny zawodowo 87,1% 83,3% 80,0% 78,3% Osoba długotrwale bezrobotna 63,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Jak widać, najwyższą przeżywalnością cechują się firmy tworzone przez osoby nieaktywne zawodowo uczące lub kształcące się. Wynika to zapewne z faktu, że osoby takie w wysokim stopniu zmotywowane są do zakładania i utrzymania działalności gospodarczej, ze względu na to, że obecnie, w dobie kryzysu, bezrobocie i brak możliwości znalezienia zatrudnienia u pracodawcy w dużym stopniu dotyka osoby młode, najmniej doświadczone. Uwagę zwraca stosunkowo najmniejszy odsetek firm prowadzonych przez osoby długotrwale bezrobotne, które przetrwały do momentu realizacji badania. Jakkolwiek wskaźnik przeżycia tych działalności gospodarczych jest rzeczywiście najniższy, to biorąc pod uwagę, że osoby długotrwale bezrobotne, przystępując do projektu, muszą pokonać dodatkowe bariery, takie jak brak motywacji, poczucie bezsensu czy brak chęci do działania, to wskaźnik ten uznać można za mimo wszystko satysfakcjonujący. Aby jednak trwałość efektów udzielonego wsparcia w tej grupie osób była większa, zasadnym jest objęcie osób długotrwale bezrobotnych dodatkowym wsparciem psychologicznodoradczym, udzielanym w ramach projektu przed właściwym etapem szkoleń i doradztwa ukierunkowanym na tematykę zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. Podsumowując, jak wskazał jeden z ekspertów, to nie od koloru włosów zależy powodzenie biznesu, nie od płci zależy, nie od wieku, jaki się posiada, tylko od całej jakości przedsięwzięcia. Tym samym, postawiona na początku badania hipoteza dotycząca niższej przeżywalności firm utworzonych przez osoby z grup defaworyzowanych została w znacznym stopniu obalona. Jest to zjawisko pozytywne, szczególnie biorąc pod uwagę, że dla wielu osób z tych właśnie grup samozatrudnienie jest najbardziej realną szansą do wejścia na rynek pracy (bądź pozostania na nim). Tym bardziej cieszy fakt, że działalności gospodarcze zakładane przez takie osoby potrafią być trwałe. Wskaźnik przeżycia firm zakładanych w branżach kluczowych/perspektywicznych W toku badania zweryfikowano także wskaźnik przeżycia firm, które zakładane były w branżach uznanych za kluczowe lub perspektywiczne dla województwa dolnośląskiego. Ze względu na charakter tych obszarów gospodarki (ich duże znaczenie dla regionu) można było przypuszczać, że tworzone w nich przedsiębiorstwa będą cechowały się wyższą przeżywalnością. 86

87 Wykres 52. Odsetek firm, które nie przetrwały według branż (sekcji PKD) Budownictwo 1,9% Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 5,0% Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidulana, pozostała 7,7% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Przetwórstwo przemysłowe 16,7% 17,6% Edukacja 19,0% Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności Hotele i restauracje 20,5% 23,8% Transport, gospodarka magazynowa i łączność 27,3% Pośrednictwo finansowe 47,4% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę* 50,0% *W branży tej powstały łącznie 2 firmy, z czego zamknięta została jedna. Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Przypuszczenia okazały się poniekąd słuszne stosunkowo najmniej firm, które nie przetrwały do chwili obecnej pochodziła z branży Budownictwo (wskaźnik przeżycia przedsiębiorstw powstałych w tej branży wyniósł ogólnie aż 98,1%). Także branże takie jak Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (w tym dział: Handel detaliczny, z wyłączeniem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli; naprawa artykułów użytku osobistego i domowego), Przetwórstwo przemysłowe (w tym dział: Produkcja mebli; działalność produkcyjna, gdzie indziej niesklasyfikowana) oraz Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności (w tym działy: Informatyka oraz Działalność gospodarcza pozostała) również odznaczały się wysokimi wskaźnikami przeżycia. Zjawisko to pozwala stwierdzić, że przedsiębiorstwa tworzone w branżach strategicznych i przyszłościowych dla regionu Dolnego Śląska w dużym stopniu odnoszą sukces. W związku z tym zasadnym jest wspieranie powstawania firm właśnie w branżach tego typu. 87

88 Przyczyny zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej Respondentom badania CATI, którzy zadeklarowali, że zamknęli firmę utworzoną w wyniku uczestnictwa w projekcie unijnym, zadano pytanie o przyczyny takiej decyzji. Wykres 53. Przyczyny zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej brak klientów/odbiorców brak płynności finansowej zbyt duża konkurencja ze strony innych firm przyczyny osobiste (zmiana sytuacji rodzinnej, problemy zdrowotne) zbyt wysokie koszty produkcji/świadczenia usług brak możliwości regulacji zobowiązań ze względu na brak środków finansowych trudna sytuacja rynkowa z powodu kryzysu gospodarczego znalezienie innego źródła utrzymania problemy organizacyjno-prawne zbyt duże nakłady czasowe potrzebne do prowadzenia tego typu działalności 21,5% 7,1% 27,6% 17,7% 14,3% 22,4% 15,2% 28,6% 13,8% 13,9% 14,3% 17,2% 13,9% 42,9% 14,3% 6,9% 13,9% 7,1% 10,3% 7,6% 14,3% 42,9% 1,7% 6,3% 35,7% 10,3% 6,3% 8,6% 1,3% 1,7% ogółem Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie ,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. W ogóle uczestników najistotniejszą przyczyną zaprzestania prowadzenia działalności był brak klientów/odbiorców (nieco ponad 1 / 5 wskazań), jednak w podziale na poszczególne Działania/Poddziałania powód ten nie dominował w przypadku projektów konkursowych w ramach Poddziałania nie został on wskazany przez ani jedną osobę. Stosunkowo często wskazywane były natomiast problemy finansowe i to raczej te związane z brakiem środków na regulowanie zobowiązań (57,1% w przypadku uczestników projektów konkursowych Poddziałania 8.1.2) niż z brakiem płynności finansowej (aczkolwiek blisko ¼ osób, która otrzymała wsparcie w ramach Działania 6.2 wskazała to jako przyczynę zamknięcia firmy). Jeśli chodzi o projekt systemowy w ramach Poddziałania 8.1.2, to zwraca uwagę fakt, że dominującymi przyczynami zaprzestania prowadzenia działalności były zbyt wysokie koszty produkcji/świadczenia usług oraz zbyt duża konkurencja ze strony innych firm. Wyniki takie nasuwają podejrzenie niezbyt rzetelnej oceny planowanego przedsięwzięcia oraz nietrafnych założeń 88

89 przewidywanego biznesu. Trudno stwierdzić, na ile rzecz taka miała miejsce, zwłaszcza biorąc pod uwagę realną możliwość, że w okresie pomiędzy udziałem w projekcie a rozpoczęciem działalności przez uczestnika zmianie uległa sytuacja w najbliższym otoczeniu planowanej działalności. Także w przypadku projektu systemowego stosunkowo duży odsetek osób (ponad 1 / 3 ) zdecydował się zaprzestać prowadzenia firmy ze względu na znalezienie innego źródła utrzymania. Pokazuje to niejako, że uczestnicy tego projektu traktowali założenie własnej działalności jako pewnego rodzaju doraźny sposób zapobieżenia utracie pracy, jednak docelowo prawdopodobnie woleli być zatrudnieni na etacie u innego pracodawcy. Kwestia taka stawia pytanie, na ile zasadnym jest wspieranie przedsiębiorczości (przede wszystkim powstawania nowych działalności gospodarczych) w drodze realizacji projektu systemowego, szczególnie uwzględniając jego niższą efektywność (por. dalej). Należy jednak wziąć pod uwagę, że przyczyna niższej skuteczności i efektywności projektu systemowego może leżeć gdzie indziej być może zależy od działań beneficjenta, grupy docelowej, kwestii proceduralnych. Z tego względu zasadne jest przeprowadzenie analizy związku przyczynowoskutkowego pomiędzy trybem realizowanego projektu a trwałością jego efektów. Okres funkcjonowania firmy przed zamknięciem Jeśli chodzi o okres funkcjonowania firm przed ich zamknięciem/zawieszeniem, to był on stosunkowo zróżnicowany. W przypadku firm powstałych ze wsparcia w ramach Działania 6.2, funkcjonowały one średnio przez 16 miesięcy po założeniu, przy czym najczęściej było to 14 miesięcy. Minimalny czas funkcjonowania przedsiębiorstwa to 0 miesięcy (czyli firma została zamknięta de facto od razu po otwarciu uczestnik projektu zmienił zdanie i postanowił nie prowadzić działalności gospodarczej), maksymalny zaś 32 miesiące. Wykres 54. Okres prowadzenia firmy przed jej zamknięciem/zawieszeniem w przypadku uczestników projektów w ramach Działania miesięcy 7-12 miesięcy miesiące powyżej 24 miesięcy 0-6 miesięcy 19,6% 17,9% 12,5% 7,1% 42,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Osoby, które zdecydowały się na zamknięcie bądź zawieszenie prowadzonej działalności najczęściej robiły to już po upływie obowiązkowego okresu, w którym trwałość wsparcia musiała być utrzymana (42,9%), jednak blisko 71% z nich zamykała firmy w pierwszym kwartale po upływie wymaganego roku (tj. pomiędzy 13 a 15 miesiącem). W przypadku działalności gospodarczych, które zostały zamknięte przed upływem 12 miesięcy (łącznie 26,7%) wynikało to w przeważającej części przypadków z przyczyn finansowych braku płynności finansowej oraz braku możliwości regulacji zobowiązań ze względu na brak środków. Jeśli chodzi o działalności gospodarcze, które przetrwały od 19 do 24 miesięcy, to najczęściej były one zamykane ze względów finansowych, ale także z powodu braku odbiorców oferowanych produktów/usług. Z kolei w przypadku firm, które przestały funkcjonować po upływie co najmniej 2 lat od momentu zarejestrowania, przyczyną takiego stanu rzeczy były przede wszystkim przyczyny osobiste lub znalezienie innego źródła utrzymania, nie zaś trudności o charakterze finansowym. Może to sugerować, że okres co najmniej 24 miesięcy pozwala na tyle ustabilizować sytuację finansową firmy, by była ona w stanie przetrwać kolejne miesiące. 89

90 W przypadku uczestników projektów konkursowych w ramach Poddziałania wszystkie firmy, które zostały zamknięte, przetrwały wymagany okres 12 miesięcy (w tym jedna istniała 13 miesięcy). Natomiast w odniesieniu do projektu systemowego, zamknięte firmy funkcjonowały średnio przez okres 15,8 miesięcy, minimalnie przez 12, a maksymalnie przez 25 miesięcy. Wykres 55. Okres prowadzenia firmy przed jej zamknięciem/zawieszeniem w przypadku uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania miesięcy 7-12 miesięcy miesiące powyżej 24 miesięcy 7,1% 21,4% 28,6% 42,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Działania, które mogłyby zapobiec zamknięciu firmy Respondentów badania CATI, którzy zamknęli swoje firmy, zapytano, jakie ich zdaniem działania/pomoc mogłyby zapobiec takiej decyzji. Najczęściej zgłaszanym postulatem było większe wsparcie finansowe szczególnie przydatne do opłacenia obowiązkowych świadczeń, takich jak podatki czy składki ZUS. Niektóre osoby uznały maksymalną kwotę dotacji, tj. 40 tys. zł za śmiesznie niską, co wynika ze specyfiki prowadzonego biznesu faktycznie w przypadku pewnych działalności kwota ta może nie być wystarczająca. Część osób narzekała na zbyt niski popyt na oferowane produkty/usługi w ich sytuacji większa ilość klientów mogłaby zapobiec zamknięciu firmy. Podobnie, gdy powodem zaprzestania działalności był nadmierna konkurencja. W takich przypadkach można by zastanowić się nad jakością przeprowadzonej analizy i sporządzonego biznesplanu należy jednak wziąć pod uwagę, że w okresie pomiędzy tworzeniem założeń przedsięwzięcia a jego realizacją sytuacja na rynku może diametralnie ulec zmianie, szczególnie w odniesieniu do zapotrzebowania na określone produkty i usługi oraz diagnozowaną konkurencję. Należy zwrócić uwagę, że w stosunkowo dużej liczbie przypadkach przyczyna zamknięcia działalności związana była z kwestiami prywatnymi (np. sprawy zdrowotne, rodzinne), a nie kondycją przedsiębiorstwa. Jest to informacja poniekąd pozytywna, bo wskazuje, że samo wsparcie okazało się jak najbardziej trafne i przydatne, a decyzja o zamknięciu firmy spowodowana była problemami leżącymi poza możliwością przewidzenia, zarówno przez uczestników projektów, jak i przez beneficjentów Sytuacja nadal funkcjonujących firm W toku badania CATI zbadano sytuację funkcjonujących firm, które powstały w wyniku wsparcia udzielonego w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Uczestników, którzy otrzymali dotację, zapytano o płynność finansową ich firmy (mierzoną kondycją finansową) i poziom zatrudnienia. 90

91 Wykres 56. Kondycja finansowa firm założonych przez badanych uczestników projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Raczej pewna występuje niewielkie ryzyko upadłości Zdecydowanie pewna nie występuje ryzyko upadłości Raczej niepewna występuje realne ryzyko upadłości Zdecydowanie niepewna występuje poważne zagrożenie upadłości Nie wiem, trudno powiedzieć 22,1% 16,7% 15,4% 23,7% 11,7% 27,8% 10,3% 9,9% 2,6% 2,8% 2,9% 10,3% 8,3% 5,1% 11,3% 53,3% ogółem 44,4% 69,2% 52,2% Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI. Według deklaracji respondentów, sytuacja nieco ponad połowy firm założonych dzięki wsparciu z dotacji w ramach Działania 6.2 i Poddziałania jest raczej pewna, co oznacza, że występuje jedynie niewielkie ryzyko upadłości (53,3% ogółu wskazań). Najczęściej pozytywnie oceniali kondycję finansową swojego przedsiębiorstwa (a więc odpowiedzi raczej pewna i zdecydowanie pewna) uczestnicy projektów konkursowych z Poddziałania (84,6%), zaś najrzadziej uczestnicy projektu systemowego z tego samego Poddziałania (71,1%). Takie wyniki mogą wskazywać na fakt lepszego zarządzania/analizy rynku przez uczestników projektów konkursowych z Poddziałania Istotne jest, iż jedynie w pojedynczych przypadkach respondenci wskazywali na poważne zagrożenie upadłości ich firmy (ogółem 2,6%). Wykres 57. Deklaracje respondentów co do tego, czy zatrudniają pracowników nie tak 18,5% 8,3% 21,6% 19,4% 81,5% 91,7% 78,4% 80,6% ogółem Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI. Znacząca większość respondentów nie wskazuje na zatrudnianie pracowników, co oznacza, że sami prowadzą działalność gospodarczą (81,5% ogółu respondentów). Najczęściej jednoosobowe firmy prowadzą uczestnicy projektu systemowego Poddziałania Ogółem 18,5% badanych uczestników deklaruje, że zatrudnia pracowników, przy czym najczęściej pracowników zatrudniają uczestnicy projektów konkursowych Poddziałania Należy wziąć również pod uwagę, że część objętych badaniem firm jest wciąż na początkowym etapie działalności, w związku z czym, mimo że na obecny moment nie zwiększa zatrudnienia, niewykluczone, że zrobi to w przyszłości (wraz z rozwojem firmy). 91

92 Tabela 18. Liczba miejsc pracy powstała w wyniku założenia działalności gospodarczej przez respondentów dzięki uzyskaniu bezzwrotnej dotacji w ramach Działania 6.2 i Poddziałania Liczba badanych uczestników Łączna liczba powstałych miejsc pracy Średnia liczba miejsc pracy na 1 podmiot gosp. Maksymalna liczba miejsc pracy w podmiocie gosp. powstałym w ramach projektu Minimalna liczba miejsc pracy w podmiocie gosp. powstałym w ramach projektu Liczba utrzymanych miejsc pracy do chwili obecnej (spośród tych powstałych) Działanie , (64,7%) Poddziałanie (projekty , (82,1%) konkursowe) Poddziałanie (projekt systemowy) (22,2%) 9,4 ogółem (średnia) Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI. 12,7 (średnia) 1 (średnia) 126 (65,2%) Według deklaracji respondentów w wyniku założenia działalności gospodarczych przez badanych uczestników projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 i Poddziałania 8.1.2, powstały ogółem 193 miejsca pracy, z czego zdecydowana większość (156) powstała w przedsiębiorstwach założonych przez uczestników projektów z Działania 6.2. Taki wynik związany jest przede wszystkim z największą liczbą badanych uczestników z tego Działania (338). Największy odsetek miejsc pracy został utrzymany do chwili realizacji badania w firmach założonych przez uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania (82,1%), choć liczbowo najwięcej miejsc pracy istnieje do tej pory w firmach powstałych w wyniku wsparcia skierowanego do uczestników projektów Działania 6.2. Średnia liczba miejsc pracy w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo jest najwyższa w przypadku projektów konkursowych. Powyższe wyniki wskazują na bardzo dobrą kondycję przedsiębiorstw prowadzonych przez uczestników projektów konkursowych z Poddziałania 8.1.2, zaś najgorzej wiedzie się przedsiębiorcom, którzy otrzymali wsparcie w ramach projektu systemowego realizowanego w ramach tego Poddziałania. Ponadto, tworzenie nowych miejsc pracy uznać można za dodatkowy efekt generowany przez projekty. Wsparcie osób w ramach Działania 6.2 i Poddziałania zakładało bezpośredni wzrost zatrudnienia (poprzez samozatrudnienie), natomiast nie zakładało pośredniego efektu w postaci tworzenia dodatkowych miejsc pracy w nowo powstałych firmach. Tym bardziej więc należy docenić, że blisko 200 dodatkowych osób (w stosunku do liczby uczestników projektów objętych badaniem) znalazło pracę. Można zatem stwierdzić, że mamy w pewnym stopniu do czynienia z efektem synergii, który w tym przypadku dotyczy rozrastania się, ewoluowania nowo utworzonych przedsiębiorstw. 92

93 Czynniki sukcesu nowo powstałych przedsiębiorstw. Czynniki warunkujące brak trwałości udzielonego wsparcia W toku realizacji ankiety telefonicznej CATI respondenci zostali zapytani również o to, jakie czynniki sukcesu miały wpływ na przeżywalność ich nowo powstałych firm. Uzyskane wyniki prezentuje poniższy wykres, wyniki mają charakter zbiorczy, dotyczą wszystkich uczestników projektu. Wykres 58. Czynniki sukcesu nowopowstałych działalności gospodarczych finansowe wsparcie zewnętrzna (w tym wsparcie pomostowe) 43,5% doświadczenie i wykształcenie (przedsiębiorcy) 28,4% dostosowanie oferty do zapotrzebowania rynku 21,6% wsparcie doradcze i pomoc instytucji otoczenia biznesu profil działalności firmy i miejsce jej prowadzenia szeroki obszar działalności firmy wiedza nabyta w toku wsparcia szkoleniowo-doradczego dobrze skonstruowany biznesplan 3,4% 3,4% 3,1% 2,8% 2,0% inne 15,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Ankietowani uczestnicy projektu uznali finansowe wsparcie zewnętrzne za podstawowy czynnik sukcesu ich nowo powstałych firm (43,5%). Można zatem wnioskować, że pomoc udzielana poprzez fundusze UE stanowi istotny warunek odniesienia sukcesu przez przedsiębiorców. Respondenci wskazali również doświadczenie i wykształcenie przedsiębiorcy za element pomagający odnieść sukces działalności gospodarczej (28,4%). Uzyskane poprzez ankietę telefoniczną informacje pozwalają stwierdzić, że dla respondentów ważne jest zachowanie spójności prowadzonej firmy z doświadczeniem i wykształceniem pozwala to uniknąć wielu błędów popełnianych przez osoby nieposiadające takiego doświadczenia. Element ten był również zauważalny na etapie analizy biznesplanów przedsiębiorcy często korzystali z wcześniej zdobytych doświadczeń w dobieraniu profilu zakładanej działalności gospodarczej. Za czynnik sukcesu uczestnicy badania uznali także dostosowanie oferty do zapotrzebowania rynku (21,6%). Wynik świadczy o tym, że według przedsiębiorców, istotnym elementem jest przygotowanie koncepcji planowanej inwestycji zweryfikowanie potrzeb rynku pod kątem możliwości znalezienia nisz gospodarczych, które można wykorzystać aby odnieść sukces. Pozostałe czynniki sukcesu były wskazywane przez zdecydowanie mniejszą liczbę respondentów, wśród nich znalazły się takie elementy jak wsparcie doradcze (3,4%), profil działalności firmy (3,4%), szeroki obszar działalności (3,1%), wiedza nabyta w trakcie odbytych szkoleń i doradztwa (2,8%). Dobrze skonstruowany biznesplan osiągnął dość niską ilość wskazań przez respondentów (2%), przedsiębiorcy nie uznają go za kluczowy element umożliwiający odniesienie sukcesu. Wśród innych odpowiedzi zaznaczone zostały takie elementy jak: reklama/marketing, zaangażowanie, wytrwałość, upór, determinacja, 93

94 innowacyjność przedsięwzięcia,; kontakty/znajomości, jakość usług, dobry pomysł na biznes. Jeśli chodzi o czynniki warunkujące brak trwałości efektów wsparcia, to najogólniej można powiedzieć, że obejmują one brak tych wszystkich elementów, które decydują o sukcesie przedsięwzięć. Z jednej strony brak wsparcia finansowego (w postaci przede wszystkim wsparcia pomostowego), ale także brak dobrego, przemyślanego pomysłu na biznes, niedokonanie analizy możliwości prowadzenia firmy w określonej branży czy o określonym profilu mogą przekładać się na porażkę założonej działalności gospodarczej. Ważną kwestią są także posiadane przez daną osobę predyspozycje, motywacja do prowadzenia własnej firmy, których brak może przesądzić o niepowodzeniu przedsięwzięcia. Jednak, zdaniem ekspertów, niezwykle istotne znaczenie ma przede wszystkim koniunktura gospodarcza: wiadomo, że koniunktura na rynku to jest jeden czynnik decydujący o sukcesie przedsięwzięcia, bo i znakomite pomysły padają, jak i kiepskie pomysły wychodzą. To są czynniki oczywiście makroekonomiczne. No, i to co się na to składa ( ) niski poziom rozwoju, niski poziom życia, niski poziom dochodów, niski poziom popytu. No i co z tego, że ktoś sądzi, że dobrze będzie prowadził własną działalność gospodarczą, która całkiem wydajnie będzie pracować. Będzie lokalną piekarnią, będzie zakładem szewskim, będzie jakąś firmą konsultingową ( ) skoro na danym obszarze nie ma popytu z powodów makroekonomicznych. ( ) Wszystkie programy rynku pracy są bardzo potrzebne, ale one same nic nie zrobią wtedy, kiedy koniunktura gospodarcza będzie kiepska. Takie przekonanie pozwala sądzić, że w istocie najpoważniejsze przyczyny braku trwałości wsparcia leżą poza możliwością przewidzenia przez zarówno uczestnika i beneficjenta projektu, jak i instytucje zaangażowane we wdrażanie wsparcia skierowanego na rozwój przedsiębiorczości w regionie Skuteczność udzielonego wsparcia (deadweight effect) W celu zdiagnozowania skuteczności udzielonego wsparcia, zbadano, czy i na jaką skalę wystąpił efekt zdarzenia niezależnego (deadweight effect). Zjawisko to występuje w przypadku, gdy efekty zdiagnozowane po udzieleniu wsparcia wystąpiłyby niezależnie od pomocy udzielonej beneficjentom ostatecznym w ramach programu. W celu zweryfikowania skali występowania tego zjawiska respondentom zadano pytanie, czy założyliby oni własne przedsiębiorstwo, gdyby nie otrzymali dotacji na działalność gospodarczą. 94

95 Wykres 59. Deklaracje uczestników, którzy otrzymali dotacje bezzwrotne na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, czy założyliby własne przedsiębiorstwo, gdyby nie otrzymali przedmiotowych środków Nie wiem/trudno powiedzieć Zdecydowanie nie Raczej nie Tak, ale utworzenie działalności gospodarczej nastąpiłoby w późniejszym czasie Tak, ale działalność gospodarcza byłaby na mniejszą skalę/zasięg Raczej tak, ale przy konieczności uzyskania innego finansowania na ten cel Zdecydowanie tak Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI. 6,5% 6,5% 10,0% 5,9% 33,0% 28,3% 30,6% 24,7% 23,9% 14,0% 26,4% 12,2% 17,4% 4,0% 12,7% 5,3% 8,7% 10,0% 4,2% 3,2% 4,3% 4,0% 3,0% 15,0% 10,9% 4,0% 17,2% 54,0% ogółem Poddziałanie (projekty konkursowe) Poddziałanie (projekt systemowy) Działanie 6.2 Ponad połowa respondentów ogółem (57,7%) zadeklarowała, iż w przypadku braku dotacji nie założyłaby własnej firmy. Najczęściej negatywnie odpowiadali uczestnicy projektu systemowego realizowanego z Poddziałania (68%). Tak wysoki wynik w przypadku tej grupy uczestników może wynikać ze specyfiki wspieranej przez ten projekt grupy. Osoby zagrożone zwolnieniem, które były uczestnikami tego projektu, bez wsparcia w postaci dotacji i wsparcia dodatkowego nie byłyby w stanie same zdecydować się na taki krok. Zdecydowanie pozytywnie o możliwości założenia firmy bez wsparcia z EFS wypowiedziało się jedynie 15% uczestników. Największy odsetek uczestników Działania 6.2 (17,2%) zdecydowanie założyłoby swoją działalność gospodarczą bez dotacji, zaś najmniejszy odsetek uczestników projektu systemowego realizowanego z (4%) zdecydowałby się na taki krok. Dość niski odsetek respondentów wskazywał na możliwość założenia swojej firmy bez wsparcia z dotacji pod różnymi warunkami opóźnienia w czasie (12,2% ogółu respondentów), mniejszej skali działania (5,3% ogółu respondentów), konieczności znalezienia innego źródła finansowania (3,2% respondentów). Istotnym wynikiem jest wskazanie aż 17,4% uczestników projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.2, że założyliby działalność gospodarczą, ale w późniejszym czasie. Respondenci, którzy pozytywnie odnieśli się do możliwości założenia działalności gospodarczej (czyli 35,7% respondentów), nawet gdyby nie dostali wsparcia w postaci bezzwrotnej dotacji, zostali poproszeni o wskazanie, z jakich środków sfinansowaliby takie przedsięwzięcie. 95

96 Wykres 60. Źródła, z jakich respondenci sfinansowaliby planowane przedsięwzięcia, jeśli zakładaliby działalność gospodarczą bez wsparcia w postaci bezzwrotnej dotacji środki z innych funduszy publicznych (Fundusz Pracy, PFRON, inny projekt PO KL etc.) pożyczka kredyt środki pożyczone od rodziny/znajomych środki własne nie wiem/ trudno powiedzieć 8,1% 13,3% 8,3% 7,6% 12,4% 20,0% 8,3% 12,4% 26,3% 20,0% 37,5% 25,3% 6,2% 25,0% 4,1% 43,1% 46,7% 20,8% 45,9% 3,8% 4,7% ogółem Poddziałanie (projekty konkursowe) Poddziałanie (projekt systemowy) Działanie 6.2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI. Niemal połowa respondentów (43,1%) wskazuje na możliwość sfinansowania rozpoczęcia działalności gospodarczej przy pomocy środków własnych. Najczęściej taką możliwość widzieli uczestnicy projektów konkursowych z Poddziałania (46,7%), najrzadziej zaś respondenci z projektu systemowego tego Poddziałania (20,8%). Wynik ten pokazuje też duże zróżnicowanie uczestników pomiędzy projektem systemowym, a projektami konkursowymi w Poddziałaniu i Działaniu 6.2 uczestnicy projektu systemowego w dużo mniejszym stopniu mieli zasoby finansowe pozwalające im rozpocząć działalność gospodarczą. Z tego też względu to największy odsetek respondentów z projektu systemowego Poddziałania najczęściej deklarowało konieczność zaciągnięcia kredytu (37,5%) bądź pożyczenia środków od rodziny/znajomych (20%). Stosunkowo mały odsetek respondentów wskazywał na możliwość uzyskania przez nich finansowania z innych środków publicznych na taką możliwość wskazało jedynie 8,1% ogółu respondentów, najczęściej takie wskazania pojawiały się wśród badanych uczestników Poddziałania (projekty konkursowe) 13,3%, najrzadziej zaś wśród badanych uczestników z Działania 6.2 (7,6%). Tak niski odsetek wskazań na inne środki publiczne może pokazywać małą świadomość dostępności tego typu środków wśród uczestników projektów. Powyższe wyniki wskazują, iż efekt zdarzenia niezależnego (deadweight effect) występuje w umiarkowanym stopniu, jako że w przypadku połowy badanych osiągnięte efekty można przypisać interwencji z EFS. Efekt ten prawie nie występuje w przypadku uczestników projektu systemowego w ramach Poddziałania Uczestnicy z tego projektu najrzadziej dysponowali własnymi środkami, które mogliby przeznaczyć na działalność gospodarczą, stąd największy wpływ interwencji z EFS na efekty w postaci powstania nowych podmiotów gospodarczych. Nieco większa skala efektu zdarzenia niezależnego występuje w przypadku projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania oraz Działania 6.2. Na dość dużą szansę, iż podobne efekty wystąpiłyby również w przypadku braku wsparcia, wskazuje dysponowanie własnymi środkami na rozpoczęcie działalności gospodarczej przez dość znaczący odsetek uczestników tych projektów. Istotnym wynikiem badania jest również fakt małej świadomości istnienia/dostępności środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej, które można uzyskać z innych niż EFS funduszy publicznych. 96

97 Innym narzędziem zbadania użyteczności oferowanego wsparcia było zapytanie respondentów, na ile otrzymane wsparcie stanowiło jedyną drogę do ich wejścia na rynek pracy lub pozostania na nim (w przypadku osób pracujących). Wykres 61. Deklaracje respondentów, na ile otrzymane wsparcie stanowiło jedyną drogę wejścia/pozostania na rynku pracy Pozostałbym bez zatrudnienia Znalazłbym zatrudnienie u innego pracodawcy Inne 6,5% 10,0% 4,3% 6,2% 7,6% 6,0% 8,9% 77,0% 70,0% 75,4% 95,7% ogółem Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 nie wiem/trudno powiedzieć 9,0% 14,0% 9,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI. Powyższy wykres pokazuje, iż dla większości badanych otrzymane wsparcie najprawdopodobniej nie było jedyną możliwością utrzymania się na rynku pracy aż 77% ogółu respondentów przypuszcza, iż znalazłoby zatrudnienie u innego pracodawcy. Jedynie 6,5% respondentów przewiduje, że pozostałaby bez zatrudnienia. 9% respondentów nie jest w stanie przewidzieć, jak wyglądałby ich status na rynku pracy, gdyby nie otrzymane wsparcie. Warto zaznaczyć, że niemal wszyscy badani uczestnicy projektów konkursowych z Poddziałania (95,7%) przewiduje, że znaleźliby zatrudnienie u innego pracodawcy, co wskazuje na fakt pozytywnego myślenia przez respondentów o swojej sytuacji na rynku pracy. Wśród innych możliwości, na które wskazywali respondenci znalazły się: założenie swojej firmy mimo wszystko, wyjazd za granicę, pozostanie w obecnej pracy (w przypadku Poddziałania 8.1.2), działalność rolnicza, emerytura oraz praca bez umowy (na czarno). Należy zaznaczyć, że powyższe wyniki trzeba traktować jedynie poglądowo, jako że jest w nich mowa o przewidywaniach, które są trudne do zweryfikowania Szanse i możliwości na utrzymanie osiągniętych efektów wsparcia Jedną z podstawowych oznak rzeczywistej trwałości wsparcia jest fakt funkcjonowania nowo powstałych firm w jak najdłuższej perspektywie czasowej od momentu zakończenia udzielania pomocy zewnętrznej. Patrząc na wskaźniki przeżycia firm, które utworzone zostały stosunkowo najdawniej, to jest w latach (por. rozdział 2.3.1), można być raczej optymistycznym co do dalszego przetrwania powstałych firm wskaźniki przeżycia są o kilka punktów procentowych wyższe w porównaniu ze wskaźnikami przeżycia wszystkich firm powstałych w Polsce w tym okresie. Ponadto założyciele niemal 73% firm utworzonych w latach w chwili obecnej określają sytuację finansową swojej firmy jako pewną. Należy jednak wziąć pod uwagę, że każdy biznes nowo założony jest obarczony tak wielkim ryzykiem, że oczywiście może upaść w ciągu paru miesięcy i może upaść w ciągu półtora roku. 27 Uwzględniając także czynniki sukcesu firm, jak i czynniki powodujące brak trwałości wsparcia, 27 Na podstawie wywiadu eksperckiego. 97

98 można stwierdzić, że firmami powstałymi przy pomocy środków unijnych, jak i tymi tej pomocy pozbawionymi, rządzą podobne prawa, na które często nikt nie ma wpływu (np. czynniki koniunkturalne). Trudno więc oczekiwać, że przedsiębiorstwa utworzone w ramach badanego Działania/Poddziałania cechować się będą znacznie wyższą trwałością. Można przyjąć, że utrzymanie w perspektywie kolejnych lat wskaźnika przeżycia firm na poziomie zbliżonym lub nieco wyższym w porównaniu z ogólnym wskaźnikiem przeżycia wszystkich powstałych w Polsce przedsiębiorstw będzie mogło być uznane za zjawisko pozytywne. W celu monitorowania dalszych efektów udzielonego wsparcia (przede wszystkim w kontekście nowej perspektywy finansowej ) słusznym rozwiązaniem będzie kontynuowanie prowadzonych przez IZ badań osiągniętych wskaźników w komponencie regionalnym PO KL, tj. losów uczestników projektów, w tym w zakresie wsparcia przedsiębiorczości na skalę całego kraju, ale także z uwzględnieniem regionów, na wybranej próbie z perspektywy 12, 18 i 24 miesięcy od założenia działalności gospodarczej Efektywność wsparcia Ocena efektywności wsparcia wymagała dokonania obliczeń statystycznych dotyczących kosztów analizowanych projektów oraz kosztów poszczególnych elementów składowych projektu (kosztów poszczególnych form wsparcia zastosowanych w projekcie). By zobrazować skalę kosztów najlepiej przedstawić je w odniesieniu do 1 uczestnika projektu. Dane na temat kosztów projektów powinny być następnie zestawione z danymi na temat ich skuteczności. W efekcie otrzymamy syntetyczną miarę faktycznego kosztu uzyskania wymiernego efektu (w tym wypadku jest to założenie przedsiębiorstwa przez uczestnika projektu ), którą uznać można za miarę efektywności udzielonego wsparcia Koszt na jednego uczestnika projektu (wszyscy uczestnicy) W tabeli poniżej zaprezentowano koszt projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 PO KL oraz Poddziałania PO KL w przeliczeniu na jednego uczestnika projektu. Średni koszt dotyczy wszystkich uczestników projektu, a więc zarówno tych, którzy założyli działalność gospodarczą, jak i tych, którzy nie założyli działalności gospodarczej w ramach projektu. Wykres 62. Średni koszt projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu Działanie/Poddziałanie Koszt średni Działanie ,80 zł Poddziałanie (projekty konkursowe) ,80 zł Poddziałanie (projekt systemowy) ,00 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektu. Najwyższy średni koszt projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu wystąpił w przypadku Działania 6.2 PO KL (prawie 50 tys. zł), następnie w przypadku projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania PO KL (ponad 29 tys. zł), najniższy zaś w przypadku projektów realizowanych w ramach projektu systemowego realizowanego w ramach Poddziałania PO KL niespełna 17 tys. zł. Z uwagi na fakt, że w poszczególnych projektach różne były proporcje zastosowanych form wsparcia (intensywność wsparcia przy zastosowaniu danej formy wsparcia), interesujące są dane na temat kosztów poszczególnych form wsparcia w ramach projektów. Wyniki przedstawione zostały w tabelach zamieszczonych poniżej: 98

99 Wykres 63. Koszt szkoleń przeprowadzonych w ramach projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu Działanie/Poddziałanie Koszt średni Działanie ,20 zł Poddziałanie (projekty konkursowe) 8 584,20 zł Poddziałanie (projekt systemowy) ,90 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektu. Średni koszt szkoleń w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu jest silnie zróżnicowany ze względu na Działanie/Poddziałanie, w obrębie którego realizowany jest projekt. Zdecydowanie najniższe koszty szkoleń występują w przypadku projektów zrealizowanych w ramach Działania 6.2 PO KL (ok zł/os.), dużo wyższe są natomiast koszty szkoleń zrealizowanych w ramach Poddziałania PO KL (ok zł/os. w przypadku projektów konkursowych i ponad zł/os. w przypadku projektu systemowego). Należy jednak zauważyć, że w przypadku projektów realizowanych w ramach Poddziałania PO KL były realizowane nie tylko szkolenia ogólne dotyczące prowadzenia własnej działalności gospodarczej, ale także specjalistyczne szkolenia zawodowe. Taka sytuacja nie miała miejsca w przypadku projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 PO KL Koszt na jednego uczestnika projektu, który założył działalność gospodarczą W tabeli poniżej zaprezentowano koszt projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 PO KL oraz Poddziałania PO KL w przeliczeniu na jednego uczestnika projektu, który założył własną działalność gospodarczą. Średni koszt dotyczy wyłącznie tych uczestników projektu, którzy założyli działalność gospodarczą, a więc nie dotyczy tych, którzy nie założyli działalności gospodarczej w ramach projektu. Tym samym koszt ten uznać można za miarę efektywności udzielonego wsparcia na założenie własnej działalności gospodarczej. Wykres 64. Średni koszt projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu, który założył działalność gospodarczą Działanie/Poddziałanie Koszt średni Działanie ,60 zł Poddziałanie (projekty konkursowe) ,70 zł Poddziałanie (projekt systemowy) ,90 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektu. Najwyższy koszt osiągnięcia zdefiniowanego na początku niniejszego podrozdziału efektu tj. założenie działalności gospodarczej przez uczestnika projektu wystąpił w przypadku Poddziałania PO KL projekt systemowy (ok zł/os.), natomiast w przypadku projektów realizowanych w trybie konkursowym średni koszt osiągnięcia tego efektu był mniejszy o ok zł i wyniósł ok zł/os. w przypadku Działania 6.2 PO KL oraz ok zł/os. w przypadku Poddziałania PO KL projekty konkursowe. Porównując efektywność projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałania PO KL z projektem systemowym realizowanym w obrębie tego Poddziałania, stwierdzić można, że wyższą efektywnością charakteryzują się projekty realizowane w trybie konkursowym, gdzie średni koszt projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu, który założył własną działalność gospodarczą jest niższy o ok. 16% od średniego kosztu w ramach projektu systemowego. Różnicę tę można wytłumaczyć przede wszystkim wysokimi kosztami szkoleń zawodowych realizowanych w ramach projektu systemowego, które obciążają ogólny koszt projektu, a także dość wysokimi kosztami 99

100 zarządzania projektem związanymi z realizacją projektu w partnerstwie wielu podmiotów, z których każdy ponosi te koszty. Poniżej przedstawiono średni koszt form wsparcia, które otrzymali wyłącznie uczestnicy projektu, którzy założyli własną działalność gospodarczą w wyniku udziału w projekcie. Wykres 65. Koszt dotacji udzielonych na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej w ramach projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu, który otrzymał dotację Działanie/Poddziałanie Koszt średni Działanie ,50 zł Poddziałanie (projekty konkursowe) ,50 zł Poddziałanie (projekt systemowy) ,60 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektu. W przypadku dotacji udzielanych na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej rozbieżność w średnich kosztach tej formy wsparcia w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu jest bardzo zbliżona we wszystkich analizowanych Działaniach/Poddziałaniach i wynosi od ok zł/os. do ok. 36 tys. zł/os. Wykres 66. Koszt wsparcia pomostowego udzielonego w ramach projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu, który otrzymał dotację Działanie/Poddziałanie Koszt średni Działanie ,90 zł Poddziałanie (projekty konkursowe) ,00 zł Poddziałanie (projekt systemowy) ,40 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektu. Koszt wsparcia pomostowego udzielonego w ramach projektu w przeliczeniu na 1 uczestnika projektu wynosi w projektach realizowanych w ramach Działania 6.2 PO KL ok zł/os., w przypadku Poddziałania projekty konkursowe ok zł, natomiast w przypadku projektu systemowego realizowanego w ramach Poddziałania PO KL ok zł, a więc był najwyższy Przeznaczenie dotacji udzielonych na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej oraz środków przyznanych w ramach wsparcia pomostowego Kategorie wydatków w przypadku dotacji określone zostały na etapie przygotowywania koncepcji badania następująco: wydatki związane z zakupem środków trwałych (w tym również środków transportu z wyłączeniem podmiotów prowadzących działalność w zakresie drogowego transportu towarów), wydatki związane z zakupem oraz pozyskaniem wartości niematerialnych i prawnych, wydatki związane z zakupem środków obrotowych, wydatki związane z kosztami prac remontowych i budowlanych. Na wykresie poniżej zaprezentowano strukturę wydatków poniesionych przez uczestników projektu, którzy otrzymali dotację na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. 100

101 Wykres 67. Przeznaczenie dotacji na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej wydatki związane z kosztami prac remontowych i budowlanych wydatki związane z zakupem środków obrotowych wydatki związane z zakupem oraz pozyskaniem wartości niematerialnych i prawnych 4,1% 5,3% 2,5% 6,0% 8,7% 1,2% 1,2% 2,0% 2,2% 0,9% ogółem Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 wydatki związane z zakupem środków trwałych (w tym również środków transportu z wyłączeniem podmiotów prowadzących działalność w zakresie drogowego transportu towarów) 92,2% 92,0% 89,1% 92,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI Zdecydowana większość (ok. 90%) uczestników projektów, którzy otrzymali dotację na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, przeznaczyło te środki przede wszystkim na zakup środków trwałych. Pozostałe kategorie wydatków pojawiały się marginalnie: w przypadku Działania 6.2 PO KL, ponad 5% uczestników projektów, którzy otrzymali dotację przeznaczyło te środki przede wszystkim na prace remontowe i budowlane. W przypadku uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania projekty konkursowe, prawie 9% uczestników projektów przeznaczyło dotację przede wszystkim na zakup środków obrotowych (a także 6% w przypadku projektu systemowego w ramach Poddziałania oraz 2,5% w ramach Działania 6.2 PO KL). Zakupu wartości niematerialnych i prawnych dokonała bardzo nieliczna grupa (1,2%) uczestników analizowanych projektów, którzy założyli własną działalność gospodarczą. Kategorie wydatków w przypadku wsparcia pomostowego określone zostały na etapie przygotowywania koncepcji badania następująco: wydatki na pokrycie kosztów niezbędnych do funkcjonowania firmy np. składki na ubezpieczenie społeczne, wydatki na zakup materiałów do produkcji, wydatki na zakup środków trwałych, inne wydatki. Na wykresie poniżej zaprezentowano strukturę wydatków poniesionych przez uczestników projektu, którzy otrzymali wsparcie pomostowe. 101

102 Wykres 68. Przeznaczenie środków otrzymanych w ramach wsparcia pomostowego pokrycie kosztów niezbędnych do funkcjonowania firmy, np. składki na ubezpieczenie zakup materiałów do produkcji zakup środków trwałych, 0,5% 0,6% 0,9% 1,2% 97,2% 95,9% 100,0% 97,0% ogółem Poddziałanie (projekt systemowy) Poddziałanie (projekty konkursowe) Działanie 6.2 0,7% inne 0,9% nie wiem/trudno powiedzieć 0,7% 4,1% 0,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI Niemal wszyscy (ponad 97%) uczestnicy projektów, którzy założyli własną działalność gospodarczą oraz otrzymywali wsparcie pomostowe przeznaczyli je przede wszystkim na pokrycie kosztów niezbędnych do funkcjonowania firmy takich jak składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, wynajem powierzchni biurowej, usługi księgowe etc. Pozostałe kategorie wydatków ponoszone były w marginalnym stopniu Skala i przyczyny zwrotu przez uczestników projektu niewłaściwie wykorzystanych środków przeznaczonych na rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej Zgodnie z informacjami pozyskanymi od beneficjentów w toku badań CAWI oraz IDI, zidentyfikowano 9 przypadków nieprawidłowości w wykorzystaniu i/lub rozliczaniu przez uczestników projektów środków, które uzyskali na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, co przy skali zastosowania tej formy wsparcia w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie dolnośląskim ocenić należy jako liczbę nieznaczną. Zdecydowana większość (8) tych przypadków miała miejsce w przypadku projektów realizowanych w ramach Działania 6.2 PO KL, natomiast 1 przypadek miał miejsce w projekcie systemowym realizowanym w ramach Poddziałania PO KL. Przyczyny konieczności zwrotu otrzymanych środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej przedstawiają się następująco 28 : nierozliczenie dotacji, brak realizacji działań zapisanych w biznesplanie, dobrowolna decyzja uczestnika projektu, iż nie chce prowadzić własnej działalności gospodarczej podjęta już po założeniu firmy, 28 Źródło: badanie CAWI z beneficjentami projektów. 102